Пунктуаций правил

Ойлончо (предложений) мучашеш чарналтыш палым (знакым) шындымаш

Точко

1. Шонымашым кошартен каласыме увертарыше (повествовательный) ойлончо почеш точко шындалтеш: Эрэҥер ял – кугу ял. Тудо курыкчоҥга йымалан, эҥер вӱдын турарак сер воктенже, кум мучаш дене шуйнен возын. Эрэҥер вӱдын умбал сер воктенже лопка куп талген шинча. Куп шеҥгелне казна чодыра лӱшкен шога (М. Ш.).

2. Ик жапыште лийше але почела, писын вашталтше событийым ончыктышо кӱчык ойлончо почеш точко шындалтеш: Шокшо. Шырандара. Пыл коклаште коклан гына йывыжака пыл-влак коедат. Тулора гай йӱлен, кече поньыжеш (М. Ш.). Жап жапым покта. Кеҥеж эрта. Шыже толеш. Шыжым теле покта. Йӱштӧ телым сеҥенак, чечен шошо толдалеш. Пӱртӱс сывын гай чеверга (А. Бер.).

3. Кычкыралме деч посна каласыме таратыше (побудительный) ойлончо почеш точко шындалтеш: Пу кидетым, йолташ (С. В.). Чылан йӧратыза авам – эн лишыл пиалнам (В. Р.-Г.). Айста, ӱдыр-влак, ик мурым тӱшкан муралтена (г.). Тый, Клавий, мыйым шукак ит малте, кече уна тиде писте турашке шумеке кычкыре веле (С. Ч.).

4. Кычкыралме але йодмо деч посна каласыме лӱмдышӧ (номинативный, назывной) ойлончо почеш точко шындалтеш: Шошо. Кас (Онч.). Теве ковышта, кияр... Теве помидор, кешыр (М. Ш.). Теве тумо. Теве корно. Теве курык. Теве ер (И. О.).

5. Южгунам ойлончо кӱрылтешат, иктаж-могай членже посна ойлончо семын ешаралт ушалтеш. Кӱрылтмӧ верыште точко шындалтеш: Гриша изаже Николайлан ойла: «Эше ик йочам уло. Ӱдыр» (Ю. А.). Ӧршла койшет полан орлаҥге улмаш. Шуко-шуко, йошкарге-йошкарге (В. И.). Прокой Вӧдыр пурен шогале. Аҥысыр кужу чурийвылышан, кугу неран, сур пондашан, кужу кидан (Ю. А.). Изамлан серышым возышаш. Тачак (Онч.).

6. Нелемдыме ойлончо-влакым кылдыме годым да, а, но, туге гынат, ато, молан манаш гын, туге гын, уке гын, пуйто, сандене, садлан, садлан кӧра, садлан лийын, садлан верч(ын) точко ушем мут-влак ончылно шындалт кертеш: Мария Евсеева йоча-влаклан ятыр произведенийым савыктен луктын. Но «Шырчык-шамыч» гай чаткатам, ушаным, сылным возен огыл (В. Ст.). Тӱжвал койыш гычат, ӱдырамаш шот гычат Корий кува Маринан ойгыжым, очыни, шижынак шоген. Туге гынат але мартен ӱдыржылан нимомат ойлен огыл улмаш (Ш. О.). Ачай, айда вашкерак. Ато, корным йомдарен, пораныште кылмен колена (Н. Л.). Тыланда ала-кузе, а мыланем ты вер пеш шерге. Молан манаш гын мый тышакын шочын-кушкынам, тышан мый марий мутым, шочмо калыкем йӧратенам (Онч.). Но, кас шумешке, мыланна мом-гынат ышташ кӱлеш. Уке гын, калык манмыла, вара паша вара вуйыш кая (А. В.). Кугыжан власть годым тиде мотор кугу янлыкым чыла семынат да идалыкын кеч-могай жапыштыжат шотдымын пытареныт. Садланак шордо пеш шагал гына кодын (А. М.-А.). Ну, шонем, йочан ынде йылмыже рудылто. Сандене, тудлан мешаяш огыл манын, ойлымыжым шып гына колышт шинчем (В. Ю.). Чынак, йорлырак кресаньык-влакын вийышт шагал. Садлан верчын йорло-влак иктыш тӱшкан чумыргат гын веле, кеч-можымат ыштен кертыт (М. Ш.).

7. Рубрикын радамжым ончыктышо цифр почеш точко шындалтын гын, рубрике почешат точко шындалтеш. Рубрикын тӱҥалтыш шомакше кугу буква дене возалтеш:

Марий Эл Республикын Конституцийжын 2-шо ужашысе 26-шо лончыштыжо возымо:

1. Кажне еҥ могай наций гыч улмыжым рашемдаш да ончыкташ праван. Могай наций гыч улмым рашемдаш да ончыкташ нигӧмат ӧкымлаш ок лий.

2. Кажныже шочмо йылмыж дене пайдаланаш, мутланыме, ончен куштымо, тунемме да творчествым вияҥдыме йылмым эрык дене ойырен налаш праван.

3. Марий Эл Республикыште калык-влаклан национальный культурым, йылмым да йӱлам вияҥдаш права гарантироватлалтеш.

Рубрикын радамжым ончыктышо цифр почеш точко шындалтын огыл гын, рубрике изи буква дене тӱҥалеш да туддеч вара точкан запятой (южгунам запятой) шындалтеш:

Марий лексикым кок кугу тӱшкалан шелаш лиеш:

1) шочынак марий мут-влак;

2) йот йылмыла гыч пурышо мут-влак.

Шочынак марий мут-влак эше кок тӱшкалан шелалтыт:

1) родо-тукым йылме-влаклан икгай улшо мут-влак,

2) марий йылме негызеш лийше мут-влак (З. У.).

П а л е м д ы м а ш. 1. Рубрике кӧргыштӧ буква але тире дене палемдыме тыгыде рубрике-влак почеш точкан запятой але запятой шындалтеш:

1. Йылме икмыняр сомылым шуктен шога:

а) еҥ коклаште кылым кучаш полша;

б) икте-весылан мом-гынат каласаш йӧным ышта;

в) весын кумылжым тарата (Е. М.).

2. Тыгыде рубрике-влак кок ойлончо дене каласалтыт гын, икымше ойлончо почеш точко шындалтеш. Кокымшо ойлончын тӱҥалтыш мутшо кугу буква дене возалтеш, а мучаштыже точкан запятой шындалтеш:

Кеч-могай писательын илыш корныжо да творчествыж дене палдарыме годым воспитатель тидым шотыш налшаш:

– писательын илышыж гыч налме факт чын лийшаш. Тудо литературоведенийыште улшо материал дене келшен толшаш;

– воспитатель чылажымат, икшывын ийготшым шотыш налын, умылаш лийшын каласкалышаш. Изи ньога хронологийым але ок умыло, сандене каласкалыме годым тиде шукерте ожно лийме нерген палемден кодышаш... (З. И.).

8. Умбакыже кужун каласкалаш тӱҥалшашым шижтарыше ойлончо почеш точко шындалтеш:

Марий калыкын ик йомакше тыге каласкала. (Умбакыже – йомакын содержанийже).

9. Вуймут почеш точко ок шындалт.

Йодыш пале

10. Йодышан тыглай (простой) ойлончо почеш йодыш пале шындалтеш: Молан, шарныктен куан ден ойгынам, илыш корно конча, вӱдылалт пургыжеш? (М. К.). Молан тудо шӱвырым тынар келанен шокта? Молан куанен? Моло пашаже уке мо? Ала иктаж-могай пайрем шуын? Эй, Кождемыржат! Кушеч тыгай тале шочын? Кушто муын тыгай мурыжым? (К. В.).

11. Ушем мутдымо кыдежан (сложный) ойлончын чыла ужашыжат але пытартышыже гына йодышан гын, ойлончо мучашеш йодыш пале шындалтеш: Эре, ужамат, тыгак лийын (кокланже шонет да ӧрат): ава-влак могай юзо вийым шке ӱдыр йочаштлан пуат? (В. А.-Э.). Нимомат ом умыло: молан мый дечем куржат? Мый чыла палынем: мо лийынат, молан ожсо гай отыл? (М. Р.). Шыже кече, сылне кече, ну, каласе: тый кӧ дечын шӧртньым, чинчым налынат? (М. К.).

12. Мужырлалтше кыдежан (сложносочинённый) ойлончын чыла ужашыжат але пытартышыже гына йодышан гын, ойлончо мучашеш йодыш пале шындалтеш: Мо тугай моторлык да молан еҥ-влак тудым юмын шергакан пӧлекшылан шотлат? (Н. З.). Кече ончыш йывыртен, но кушечын лекте пыл? (В. К.). Ушкалым ужален колтет, да мыйже мом ышташ тӱҥалам, рвезе-влакым мом пукшаш-йӱкташ тӱҥалам? (Д. О.). Тӱҥалтышыже сай, да мучашыже могай лиеш? (к.).

13. Ушалтше кыдежан (сложноподчинённый) ойлончын тӱҥ ден кӱдынь (придаточный) ужашыже-влак коктынат але нунын кокла гыч иктыже гына йодышан гын, ойлончо мучашеш йодыш пале шындалтеш: Паледа мо, могай тӱсан моторлык? (г.). Каласен моштет мо, мо верчын сарыште орланен коштат? (М. Ш.). Романтик улыда манын, мемнам воштылаш огыт тӱҥал? (А. А.). Ужар ломбыжо ок пелед гын, мо дене олыкна пеледеш? Мемнан мурына огеш лий гын, мо дене илышна сылнештеш? (С. Ч.). Тый каласе, пӧртдажым кузе ачалаш тӱҥалыда?(А. А.). Тунам вара кычал, кушто шоя, кушто чын? (Й. Я.).

Ушалтше кыдежан ойлончо йодышан огыл тӱҥ ужаш дене пыта гын, ойлончо мучашеш йодыш пале ок шындалт: Лӱмет кузе, каласе, йолташем (Онч.). Кузе тыге лийын кертеш, ом пале (Ю.А.). Но кӧм кидпӱанже гыч кучен, тудо умылен ыш шукто (П. К.).

Кычкыралтыш пале

14. Кугу кумыл дене, кычкыралын але пеш чот ӧрын каласыме увертарыше ойлончо мучашеш кычкыралтыш пале шындалтеш: Ах! Могай куштылго южшо! Могай тамле ӱпш солымо шудо гыч лектеш! Мыняр тамле ӱпшан пеледыш-влак солымо кият! Пеш мотор, пеш сай, куштылго чонлан шудылыкышто! (С. Ч.). Марий чодыраште могай гына шудо ок куш! Теве канде-канде пеледыш – оҥгырвуй! Йошкар шовыншудо! Ош висвис! Коракшинча! Кишкышинча! Мераҥлашка! (К. В.).

15. Кычкырал каласыме таратыше ойлончо мучашеш кычкыралтыш пале шындалтеш: Йӧратыза шочмо йылмым, тудым ӧрканыде тунемза! Тендан илышыштыда, кушмаш корныштыда шочмо йылме шке вержым налын шогыжо! Тудлан эре шӱман лийза! (Т. О.). Противогазым чияш! Мыйын почеш! Иктыланат кодман огыл! (В. И.). Вашкерак! Ончыко! Калинин, ротышко курж, носилкам кондо! (В. Ю.).

16. Кычкырал каласыме йодышан ойлончо мучашеш йодыш да кычкыралтыш пале-влак шындалтыт: Чынак, муро куатым, усталыкым Кождемырлан кӧ пуэн?! Кӧ тудлан сылне, ямле семым эн сай саскала сӱвызен коден?! Могай юзо вий нигунам тӱгатыдыме шомакым тудлан ончылгочак кычал ямдылен?! Кушеч толын лектын ужар вуян рвезын лывырге кидышкыже, нӧргӧ йылмышкыже ош мыжеран калыкым ӧрыктарыше чевер муро?! Кушечын?! (К. В.).

Шукыточко

17. Кӱрылтын каласкалымым але ойлен шуктыдымым ончыкташ ойлончо мучашеш шукыточко шындалтеш: «Коштын-коштын, Астрахань марте шуна, – шокта воктенак, яшлык ӱмбалне, шинчыше еҥын йӱкшӧ. – Промыселыш колым шинчалташ тарлалтна... Эр ӱжара гыч тӱҥалын кас пычкемыш лиймеш пашам ыштышна... Эре шинчал дене пашам ыштен, кидемат йораҥ пытыш... А пашам пытарышымат, кидышкем витлыкогыр веле лекте... Мый оза дек, а тудо...» (К. В.).

18. Йодышан але кычкыралтышан ойлончо кӱрылтеш гын, йодыш але кычкыралтыш пале-влак почеш йыгыре кок точко шындалтеш: Эх, тыят, ош куэ, ӱмыр лугыч лийыч... Молан кӱдырчӧ лач тыйым солалтен ала?.. (З. В.). Алал еш!.. Ужат, Акпарслан мо кӱлеш!.. Алал еш кӱлеш (С. Ч.). Йодыш ден кычкыралтыш пале-влак пырля кучылталтыныт гын, ик точко шындалтеш: – Акпай?!. – Эшплат куаныш. – Шымат пале (К. В.). Куржаш?!. Шылаш?!. Кузерак?!. Керек-куштат тӱняжат икгае гын, мом ыштет? (Г.Мик.).

19. Ойлончо кӧргыштӧ шомак-влак кӱрылт каласалтыт гын, кӱрылтмӧ верыште шукыточко шындалтеш: – Шешкым, – пыкшерак йӱкшӧ лектеш шоҥгын, – иктым каласынем, – манеш тудо, вара ойлаш тӧча: – Йоча-шамычым сайын... сайын ончо... Оса... осалыш ит колто... Нуно ончык... ончыкылык айдеме улыт... (Н. Л.).

Тыглай ойлончо

Подлежащий ден сказуемый коклаш тирем шындымаш

20. Подлежащий ден сказуемый коклаш кылдышмут (связке) уке годым тире шындалтеш:

а) тӱҥ член-влак именительный вочмыкышто шогышо лӱм мут дене каласалтме годым: Кӱседык – мемнан кундемысе ик сӧрал кайык (г.). Тазалык – эн кугу поянлык (к.). Уш-акыл – айдемын куатше (к.). Айдемым пагалымаш – тӱняште эн чапле паша (г.). Кинде – кече падыраш. Кинде – илыш вий памаш. Кинде – кид, вӱдотызан. Кинде – чылалан оза (Д. И.);

б) тӱҥ член-влак -аш суффиксан инфинитив дене каласалтме годым: Келшен илаш – элым пеҥгыдемдаш (г.). Арака дене таҥым кучаш – тазалыкым йомдараш (к.). Йолагайлан полшаш – шокте дене вӱдым нумалаш (к.);

в) ик тӱҥ членже именительный вочмыкышто шогышо лӱм мут дене, весыже -аш суффиксан инфинитив дене каласалтме годым: Пиал – чечен илаш да, ӱштылын пӱжвӱдым, пашам рӱжге ышташ (А. Г.). Тракторым аралаш, сайын куралаш, паша техникым эше сайын тунемаш – теве мыйын ыштышаш сомылем (г.). Тӱшка калык верчын тыршаш – тӱняште эн кугу чапле паша (Ш. О.);

г) лӱман йыжыҥан сказуемый ончылно тиде, теве мут-влак улмо годым: Герой – тиде колымаш деч лӱддымӧ, тудым сеҥыше, илыш верч кучедалше айдеме (г.). Угинде – тиде тыныс шӱлыш, Угинде – тиде илыш ям, Угинде – тиде ончык илыш, Угинде – тиде у пиал! (О. И.). Гектар гыч витле-кудло центнер уржам налаш – теве мемнан задачына (В. С.); д) тӱҥ член-влак шотлымо чот мут дене каласалтме годым: Вич гана визыт – коло визыт. Визыт да кумыт – кандаше;

е) ик тӱҥ членже именительный вочмыкышто шогышо лӱм мут дене, весыже шотлымо чот мут дене каласалтме годым: Кече – икте, ава – икте (к.). Кудал утлышо мераҥын йолжо – кандаше (К). Мӱшкыржӧ – кокыт, пылышыже – нылыт, вуйжо – кумыт, йолжо – икте (т.). Шӱдӧ корно кокла гыч иктыже – Акпарсын корныжо (С. Ч.). Чыла пашазе – индеш тӱжем (Я. Я.);

ё) сказуемый оҥартыш мут дене каласалтме годым: Чыве – чип-чип, лудо – бак-бак, лышташ – выр-выр, мый – выр-выр (И. Ш.). Лач тӱрвӧ – пыште-пушто, а нер – кор-р (Ю. Г.). Шокшо. Кече – йор-йор-йор. Шошо. Вӱдшӧ – лор-лор-лор. Лач Палийын чон – лӱп-лӱп, йӱд пычкемыш гае тӱп (В. К.). А изи мотор орваже – кылди-галт, кылди-галт! (Г. М.). Ӱярня – йор-йор, йылме – йыр-йыр, мелна – чыж-чыж, йолет – льып-льып (к.).

21. Подлежащий ден лӱман йыжыҥан сказуемый коклаш тире огеш шындалт:

а) сказуемыйыште кылдышмут улмо годым: Дмитриев агроном лиеш, мландым умылен мошта (Онч.). «Лаемырмытын ушкалышт нылыт огыл, кудыт лийшаш...», – авай ойла (Т. О.). Ямбаев шочмо-кушмо мландыжлан, поро пашалан оза лийшаш ыле (М. Р.). Эрэҥер ялыш Шамрай Шумат избачлан толын (М. Ш.). Шоҥго еҥын шонымыжо чыныш лекте (В. И.);

б) подлежащий тудо, тиде олмештыш мут дене каласалтме годым: Шоҥшо эн ожнысо млекопитающийлан шотлалтеш. Тудо аярым чытен кертше янлык (г.). Теве тидыже чернила (С. Ч.). Угыч толам мый Олорыш. Тиде мыйын шочмо ялем (Онч.);

в) сказуемый пелен шӧрымӧ частице улмо годым: Ӱстембалнет уке гын, пайремат пайрем гай огыл (к.). Илыш модыш огыл (к.). Пӧрткайык ни куку, ни шӱшпык огыл... (В. Р.-Г.). Вет мызе-влак толшо-кайыше кайык огытыл, шыжымат, телымат вашлийын кертам (А. М.-А.);

г) сказуемыйын лӱман ужашыже пале мут, радам да раш шагал, шуко, ятыр, лыҥ шотан чот мут, олмештыш мут, причастий дене каласалтме годым: Пӱнчӧ пеш кӱжгӧ да кӱкшӧ, но кошкышо, тырмык-тормык укшан (А. М.-А.). Ведатын шонымаш пеҥгыде (Ш. О.). Пасу шинчан, ял пылышан (к.). Мемнан пӧртна мучаш гыч кумшо (Онч.). Кевыт ончылно калык лыҥ (Н. Л.). Тыште калык утларак шуко (Ш. О.). Кызыт еҥ-влакын койыш-шоктышышт, чиемышт ялт весе (А. М.-А.). Какшанат мурышо, садерат мурышо, калыкшат мурышо... Кертынат мо мурыде, Йыван изай? (В. Р.-Г.);

д) сказуемый лӱм мут да гай, гаяк, даҥыт, нар(е), чоло, виса, дене иктак таҥастарыше да чотым ончыктышо почеш мут дене каласалтме годым: Поро шомак шошо кече гай (к.). Паша шӱй даҥыт (П. К.). Материал Урал воктенысе курык наре (Я. Я.). Шочмо элым, тудын кумда пасужым, ужар чодыражым, калыкын историйжым йӧратымаш художникын пашаштыже илыше вӱд дене иктак (г.);

е) подлежащий ден сказуемый коклаште савырныммут (обращений), пуртымо мут але иктаж-могай ешарыме (второстепенный) член улмо годым: Паша, эргым, пиал (Онч.). Тиде сӧрал ӱдырамаш, очыни, актрисе (Онч.). Книга, брат, эн ӱшанле йолташ (К. В.). Айдеме шканже шке оза (Ш. О.).

Тичмаш огыл ойлончышто тирем шындымаш

22. Ойлончышто каласалтдыме мутым контекст гыч палаш лиеш да ойлымо годым тиде вер чарналтыш (паузо) дене палемдалтеш гын, тире шындалтеш: Кушко от ончал, чыла вере мо-гынат ила. Эҥер серыште – вараксим, шудо лоҥгаште – копшаҥге, эҥерыште – кол (В. И.). Кече мландым йӧрата, паша – айдемым (к.). Ачамын илыш иктӱрлӧ, мыйын – вестӱрлӧ (М. Ш.). Еҥым паша пукша-йӱкта, омо – йогышко колта (к.).

23. Сказуемыйдыме тыглай ойлончышто тудын ужашыже-влакым ойсем (интонаций) дене ойырымо годым тире шындалтеш: Тӱҥжӧ – мландым ӱяҥдымаште. Сценыште – «Оръеҥ мелна» (г.). Келшен илымаште – кугу вий (г.). Пырля тыршымаште – ончыкылык куанлык (г.). Тӱшка вий дене – сеҥымашке (г.). У кӱслелан – кумда корным (г.). Умбалне – олык, чодыра (Г. Ч.). Пурла могырышто – тӱред налме уржа пасу, шола могырышто – лийын шушо, поген налшаш икияш пасу (Я. Э.).

Ойсемлан кӧра тирем шындымаш

24. Тыглай ойлончын посна ужашыже-влак ойсем дене палынак ойыралт каласалтыт гын, нунын коклаш тире шындалтеш: Тылзе еда сылне литературым, журналым лукде ок лий. Ушем – уша, журнал – вийым чумыра (М. Ш.). Таҥастаре: Ушемыш – ушныде ок лий. Ушемыш ушныде – ок лий.

Ушышо тирем шындымаш

25. Тӱҥалтыш ден мучашым ончыктышо кок мут коклаш тире шындалтеш:

а) верым ончыктымо годым: Казань – Волжск автобус, Йошкар-Ола – Москва авиарейс, Абакан – Тайшет кӱртньыгорно;

б) жапым ончыктымо годым: Январь – июньлан паша план (г.). Руш кугыжаныш XVII курым мучаште – XVIII курым тӱҥалтыште руш огыл калык коклаште христиан верам шыҥдараш тӱҥалын (К. С.). Уло тӱнялан палыме Кремльын Спасский башньыштыже улшо шагатым 1851 – 1852-шо ийлаште сакыме (г.);

в) чотым ончыктымо годым: VI – VII класслаште морфологий ден орфографий, а VII – VIII класслаште синтаксис ден пунктуаций тунемалтыт. Гепард шагатыште 95 – 101 км наре писылыкым ончыктен кертеш (г.). Мемнан пашаче шӱмна сутка жапыште 5 – 10 тӱжем литр вӱрым тулен колта (г.). 2000 – 3000 тонн нелытан поезд; 300 – 350 лышташан кидвозыш.

26. Иктаж-могай туныктымашым, тӧнежым кок але утларак еҥ лӱм але ешлӱм дене каласыме годым тире шындалтеш: Марксын – Ленинын туныктымашышт, Кантын – Лапласын космогоний теорийышт.

Икгай членан ойлончышто чарналтыш палым шындымаш

Ушем мут деч посна кылдалтше икгай член-влак коклаш чарналтыш палым шындымаш

27. Ушем мут деч посна, ойсем дене гына кылдалтше икгай член-влак коклаш запятой шындалтеш: Ужар чодыра, пеледышан олык, ший эҥер, телефон меҥге-влак эртен кодыт (Н. Я.). Стопан кудывечыш лекте, имньыжым ош портыш дене леведе, ӱмбакыже ӧртньӧрым пыштыш (К. В.). Тудо (Сардай) ушан кресаньык, сурт пашажымат книга почеш виктара, киндымат ял деч утларак шочыктен мошта (М. Ш.). Канде, волгыдо каваште кече шыргыжын йолга (С. В.). Уремым эрак помыжалтен, лӱшка сӱан, муран, лупшан, шиян (Ю. Г.). Тарванен йӱдвел мардеж, йӱштӧ, осал, писе (В. Ю.).

28. Шарыме (распространённый) икгай член-влак коклаш (поснак нунын кӧргыштӧ запятой улмо годым) точкан запятой шындалт кертеш: Чеверын, шоҥго писте! Тыйын йымалнет погынен, ме, икшыве-влак, шуко гана модын улына; кеҥеж шокшо кече деч шылын, йымалнет юалге ӱмылым, вӱдыжгӧ южым муын, ласкан шӱлалтен улына; тыйын йымалнет куку мурым, шӱшпык шӱшкымым чоным куандарен колыштын улына; пушкыдо ужар лышташет дене ныжылге пайрем мурым муралтен улына... (Т. О.). Мардеж ушдымыла толаша: изин-кугун шӱшка, пирыла урмыжеш, таргылтышла кычкыралеш, окнашке вуйдымо коракла толын перна, оралте леведыш йымак пурен, леведышым чытырыкта, оралте гоч лумым тӱргыкта; чылт ия сӱанмарийла толаша; ял вуйышто шинчыше школ пӧртым савырал шуышашла тӧча; пӧртыш пурен каен, ӱстембалне йӱлен шинчыше керосин лампым пуал йӧрыктен, ӱстембалне кийыше кагазым, тетрадь-влакым, книжкам вужгыктен кышкынеже (С. Ч.).

29. Ушем мут деч посна кылдалтше икгай сказуемый-влак коклаште ваштарешле але ешарен умылтарыме, тыгак амал ден санденлыкым але условийым ончыктымо кыл лиеш гын, нунын коклаш тире шындалтеш: Йогор машинам чараш тӧча – ок керт (М. Ш.). Чывым кучен огыл – пуным кӱреш (к.). Кече мотор огыл – пылан, йӱран (М. Ш.). Кождемыр, Оскам корнеш учыраш шонен, Какшан лишне кошто – йӱдвошт ыш мале (К. В.). Ольга Павловна чытен ыш керт – аккомпанироватлаш тӱҥале (С. Ч.). Изи вӱдет йогалеш – кугу вӱдышкет ушналеш (г.). Тый, Эчан, нэп нерген Ленинын брошюржым лудат – чыла умылет (Н. Л.).

Ушем мут дене кылдалтше икгай членан ойлончышто чарналтыш палым шындымаш

30. Ваштарешле а, но, да (но ыҥан), туге гынат ушем мут-влак ончылан запятой шындалтеш: Пуш шеҥгелне шинчышет айдеме огыл, а маска улмаш (К. В.). Йӱштӧ, но яндар памашан Морко посёлкыш пеледше Украина гыч шокшо-шокшо шомакан серыш толын (М. С.). Шошо пагыт эн мотор, да лӱдыкшӧ (В. И.). Кеҥеж кече кас велыш тайнен, туге гынат сайын ырыкта (М. С.).

31. Веле огыл, гына огыл да -ат ушем мут шотан частице дене кылдалтше икгай член-влак годым запятой веле огыл, гына огыл почеш шындалтеш: Э-э, тыште рвезе кашак веле огыл, пондашанжат уло (С. Ч.). Пӧръеҥын веле огыл, ӱдырамашынат ӱштыштыжӧ талве кӱзӧ кеча (К. В. ). Ты ойым Амина шке гына огыл, Орванчыжат йодын шогышо гай коеш (Я. Я.). – Мый тыйын олмыштет шагат-кокыт гына огыл, сутка, арня дене тудлан жапем ом чамане ыле, – агроном кынел шинче да туныктен каласыш (Й. Я.).

32. Ушем мут шотан -ат частице дене кылдалтше икгай член-влак годым запятой -ат почеш шындалтеш: Шӱвырат, гармонят кугу организатор да пеш тале агитатор лийын кертыт (Ш. О.). Теле кече рывыж семын ончалешат, адак пыл шеҥгек шылеш (Н. Я.). Пӧртыштат, пашаштат, мӧҥгыштат, пошкудыштат Эрвикан пылышыш эртак Ямет нерген ойлымо гына пура (Д. О.). Пайрем кечынат, тыглай годымат Кождемырын кидше гыч той шӱвыржӧ ок мучышто (К. В.). Корий кугыза толын пурышат, йошкар тулупшым шӧлдыравал кашташке пыштыш (Д. О.).

33. Ик гана каласалтше ушышо да, ден, ойырышо ала, але, то, я ушем мут-влак дене кылдалтше икгай член-влак коклаш запятой ок шындалт: Чачи, кылтам нумалшыжла да шарем шарышыжла, ик ӱдыр дене пеш келшыш (С. Ч.). Унавийын лӱҥгымыжӧ да Сергейын мурымыжо мужыр оҥгыр гай йоҥга (Д. О.). Землемер ден Григорий Петрович уремышке пырля лектыч (С. Ч.). Черке ден кӱкшӱ кӱ сурт леведышым лапкан ончышо кече волгалтара (Д. О.). Мустай Озаҥыште ала Москошто орлана (С. Ч.). Эҥер але ер – кажне еҥын йӧратыме верже (г.). Борисын аважын уло капше ырен кая то йӱкша (В. И.). Лишыл йолташ дене коктын ик котелок гыч пучымышым я пареҥгым шке шолтен кочкын ончаш могай сай! (Д. О.).

34. Ушышо але ойырышо ушем мут-влак пачаш-пачаш каласалтме годым кокымшо да моло ушем мут ончылан запятой шындалтеш: Ни мланде, ни кава огеш кой (Д. О.). Сонарзе марий ны куржын, ны верже гыч тарванен ок керт (К. В.). Элнан чыла лукыш эре колтена кагазым да киндым, да ямде пӧртлам (М. М.). Чурийыш эр кече, чаманыде, волгыдо сескемым кышка. Сескемже я шинчам йымыктара, я тунамак шудо вуйыш тӧршта да тушан чинче тулым ылыжта (К. В.). Ала пеш эрат, ала адак иктаж-могай амал дене элеватор воктен калык огешат кой (А. Э.). Тунам Лашманов але кас кочкышым ямдылаш тӱҥалеш, але, окна воктен миен шогалын, уремыш онча (В.Ю.)

35. Ик ыҥан кок тӱрлӧ ушем мут дене кылдалтме годым икгай член-влак запятой дене огыт ойыралт: Ик каныш кечын Микуш ден Сакар да Нургалий имньым кычкеныт да ломыж погаш лектыныт (Н. Л.). Суртла гыч я ушкал, я каза але шорык, ломыжал-ломыжал, уремыш лектытат, Вӱрзым эҥер велке волат (В. Ю.). Палыдыме йӱк теве иземеш, теве талышна, коклан пирыла урмыжал колта я черле айдемыла кечкыжеш але изи аза гай васаралеш (З. К.). Тиде чодыра гыч ме, сузым але кӱдырым я мызым лӱйыде, нигунамат пӧртылын онал (А. М.-А.). (Родион Артемьевичын) Шинчажлан пошкудо-влак, родо-тукымжо ден лишыл палымыже-влак, ял воктенысе ер ден ужар олык я кугу Юл эҥер кончат (А. М.-А.). Озак ден ӱдыр-влакышт, тӱшкан погынен, гармонь але ковыж да кӱсле почеш куштен-мурен коштыт (А. М.-А.).

36. Ушышо ден, да ушем мут-шамыч дене кылдалтше икгай член-влакын мужырышт коклаш запятой шындалтеш: Кужу укшеран кожер ден одар куэ, кугу тумо ден ваштар кӱэмалтше гай шыпке шогат (Д. О.). Руш ден чуваш, марий ден татар, ик ешышке ушнен, татун илат (Ч. В.). Йошкарге да ужарге, кандалге да кына тӱсан шовыч-влак чевер олык пеледышым ушештарат (Н. Л.). Лаж вес могырышто да Виче тӱрыштӧ, Пося велыште да Нольо воктен вуеш шушо ӱдыр-влак, шыже годым тӱгӧ лектын, ӱчаш-ӱчаш шыже пучым пуалтеныт (Д. О.).

Икгай да икгай огыл рашемдыкан (определениян) ойлончышто чарналтыш палым шындымаш

37. Ушем мут деч посна кылдалтше икгай рашемдык (определений), ешартыклӱм (приложений) коклаш запятой шындалтеш: Жапын-жапын йошкар, ужар, нарынчалге ракете-влак нӧлталтыт (Е. Я.). Канде, волгыдо каваште кече шыргыжын йолга (С.В.). Шопкеран, нӧлперан корем воктене корно сай (К. В.). Кажне чодыраште руымо, пӱчмӧ, перкалыме, кычкырлыме йӱк-йӱан шога (Д. О.). Ола шындерыште (паркыште) кас еда калык лӱшка. Тушко тӱрлӧ калык погына: рок гае шеме, пор гай ошо, лишыл верысе, мӱндырч толшо, кужу, лапка, кӱжгӧ, лопка... (Д. О.). Тунам кафедрыште технике шанче доктор, профессор И.Д. Смирнов ден технике шанче кандидат, доцент Г.И. Кугергина пашам ыштеныт (г.).

38. Икгай огыл рашемдык, ешартыклӱм коклаш запятой ок шындалт: Ер гай лопка ош шун пулашкаште пелтыме ӱй йошкаргын-тойын йылгыжеш (К. В.). Изи ший оҥгыр гай яндар аза йӱк кочаж ден ачажын пылышыштым кушкедеш (Д. О.). Изи капан ош ӱдыр Маринам пел кидше дене ӧндале (Ш. О.). Кагазыште возымо йымалне кафедр вуйлатыше профессор С.П. Романовын кидпалыже ыле (Онч.). Икмыняр жап шонен коштмек, Стапан йоча годсо йолташыже кызыт ынде кугу завод директор Петровлан серышым возаш лийын (г.).

Икгай членан ойлончышто иктешлыше мут лийме годым чарналтыш палым шындымаш

39. Иктешлыше мут икгай член-влак деч ончыч шога гын, тудын почеш кокточко шындалтеш: Илышлан кӱлеш ӱзгар чыла уло: пӱкен-влак, ӱстел, кровать, чурийончыш да сӱрет, патефон, приёмникет, тулеч моло арверет (Ш. О.). Эр годсек Матра коҥга ончылно тошкеште: шӱрашан мелнам кӱэште, салмамуным шындыш, подеш чыве шӱрым сакыш (И. И.). Ынде чыла денат чеверласаш логалеш: ватем денат, шочшем денат, шочмо суртем денат, шочмо-кушмо мландем денат, ялем денат, пошкудо-влакем денат (Н. Л.).

40. Иктешлыше мут икгай член-влак деч вара шога гын, тудын ончылан тире шындалтеш: Завод ма фабрике, кочшаш киндат – чыла ышталтын шемер айдемын вийже дене (С. Н.). Шудышырчык-влакын йӱкышт, памашын йогымыжо, телеграф меҥгын мурымыжо, чодыран гӱжлымыжӧ – вигежат иктеш ушна, пылышлан сылнын шокта (Я. Я.). Почын шындыме пӧрт омса гыч лекше команмелна пушымат, салмавондо кылдыртатымымат, аважын шке семынже мутланымыжымат – нимомат тудо (Галя) ынеж кол, ынеж шиж (П. К.). Ӱстелтӧрыштат, олымбалнат, кӱвар ӱмбалнат – чыла вереат ужар шинелян салтак-шамыч нерен шинчат (Онч.).

41. Икгай член-влак деч вара шогышо иктешлыше мут ончылно пуртымо мут лиеш гын, пуртымо мут ончылан тире да почешыже запятой шындалтеш: Танила куралын, ӱден, кылтам пуртен, телым пум руэн, шупшыктен – чынжым манаш, чыла ыштен (Н. Л.). Куралше, тырмалыше, ӱдышӧ-влак – икманаш, чыланат ик верыш чумырген шинчыныт (М. Ш.).

42. Иктешлыше мут деч вара шогышо икгай член-влак дене ойлончо огеш пыте гын, иктешлыше мут почеш кокточко, икгай член-влак деч вара тире шындалтеш: Кужу теле гоч лум йымалне илен эртарыше кушкыл-влак: комбышоган, сандалвуй, кечыйолшудо, ӱйвуйшудо да шуко молат – икте почеш весе рӱжге ылыжыт, вершӧрнам сылне тӱсышт дене сӧрастарат (г.). Кум рвезе: Мосолов ден Гужавин да Микал – сурт гыч суртыш вонча (В. Ю.). Кеч-могай калыкыштат тӱрлӧ еҥ: сай кумыланжат, ий гай йӱштӧ шӱманжат, кагыр-кугыр койышанжат – уло (К. В.). Пылышемлан кечывалвел гыч шочмо-кушмо верлашкышт пӧртылшӧ кайык-влакын: кӱседыкын, тагырлян, турня ден моло кайыкын – куан мурышт йоҥга (А. М.-А.).

43. Иктешлыше мут икгай член-влак ончылнат, нунын деч варат кучылталтын гын, икгай член-влак ончылно кокточко, нунын почеш тире шындалтеш: Шолем нимомат ок чамане: шӱльым, уржам, пакчагӧргым – чылажымат лупшен кода (Н. Л.). Модшо-влак: рвезыже, ӱдыржӧ – чыланат Йываным йыр авырен кучат, мурен-мурен пӧрдыктат (С. Ч.). Ӱстел коклаште сурт озан верже кызыт пуста, нигӧлан шинчаш ок лий: шкаланат, пошкудыланат, родо-тукымланат, эн вучымо уналанат – нигӧлан (А. Ав.). Пӧртыштӧ Султаным нимат: ни ару пӧрткӧргӧ, ни кугу ужар пучан граммофон, ни лопка мӱшкыран ший самовар, ни янда омсан шкаф – нимат ӧрыктарен огыл (В. Ю.).