Пос
I. А. РОСТОВСКІЈ ГОТРАԌӦМ, ԌЕМЈА ԀА ОПЕКА Госуԁарственнӧј ізԁаԏеԉство "Советскоје Законоԁаԏеԉство" 1934 Релакгор Н. А. Шахов Техн. релактор А. М Уразова ОКԎАБРԌА РЕВОԈУЦІЈА ԌЕТІС НЫВБАБАЛЫ ТЫРМЫМӦН ӦТКОԂ ПРАВА МУЖІКЈАСКӦԀ
Сӧветскӧј Соціаԉіԍԏіческӧј Респубԉікајаслӧн Сојуз — тајӧ ԇік ӧԏік страна ставмувылас, кӧні нывбабалы ԍетӧ &мастав правајассӧ мужіккӧԁ ӧткоԃа. Ԇік мӧԁ пӧлӧс положеԋԋӧыс нывбабајаслӧн капітаԉіԍԏіческӧј странајасын. Буржуазнӧј госуԁарство законјас ԍерԏі гӧтыр ԁа чеԉаԃ арлыԁ тырмытӧԇ олӧны верӧс — ԍемјаын јуралыԍ — кіпоԁулын. Верӧс вермӧ распоражајтчыны гӧтыр нажӧвітӧм ԍӧмӧн. Уна госуԁарствојасын веԍіг оланін ԁа уҗ гӧтыр бӧрјӧ сӧмын верӧс шуӧм ԍерԏі. Уҗалыԍ нывбабаӧс капітаԉіст госуԁарствојасын зев јона експлоаԏірујтӧны. Нывбабалӧн уҗ ԁонјавԍӧ зев улӧ. Тајӧ нарԏітӧм кынԇі сіјӧ увтыртчӧ аслас ԍемја пыщкын. Торја-ԋін ԍӧкыԁ вӧлі олӧмыс увтыртӧм націјаса нывбабалӧн цар ԁырԍа Роԍԍіјаын. Торја-ԋін чорыԁ ԁа ԉок експлоатаціја, нарԏітӧм улын вӧлі нывбаба-батрачка, беԁԋачка. Му тырмытӧм, вывті гырыԍ налогјас, бӧрӧ коԉӧм мувіԇ уҗаланног — ставыс тајӧ меԁԍа јонасӧ уԍлӧ батрачка ԁа беԁԋачка пеԉпом вылӧ. Уҗалыԍ креԍԏанкаӧс вӧлі ԉічкӧ ԍӧкыԁ уҗ ԁа вермытӧмлун. Сы-вылӧ-жӧ вӧлі меԁ јона уԍӧ став горт гӧгӧрса уҗ. Окԏабрԍа ревоԉуціја буржујјасӧс шыбытӧм бӧрын меԁвоԇԇа лунјаснас-жӧ ӧткоԃаліс нывбабаӧс мужікјаскӧԁ быԁ пӧлӧс правајасын. Нывбабајасӧс мезԁӧмлы, сіјӧс правајасын мужіккӧԁ ӧткоԃалӧмлы Ԉеԋін јорт пуктыліс зев ыҗыԁ значеԋԋӧ. Мӧскуаса роботԋічајас конференціја вылын аслас віԍталӧмын Влаԃімір-Іԉјіч шуіс: „Сӧвет влаԍтӧн, кыԇ уҗалыԍ јӧз влаԍтӧн, первојја тӧлыԍнас-жӧ нывбаба јылыԍ законоԁаԏеԉствоын вӧлі вӧчӧма зев чорыԁ переворот. Сіјӧ законјасыԍ, коԁјас увтыртлісны нывбабаӧс, Сӧвет респубԉікаын ез коԉ ԋінӧм. Ме шуа сіјӧ законјас јылыԍ, коԁјас іспоԉзујтлісны нывбабалыԍ омӧԉ положеԋԋӧсӧ, кеԇовтлісны најӧс, ез ԍетлыны ӧткоԃ правајас — јукԍӧм јылыԍ ԁа, сіԇ шуана, „чурка“ — кага јылыԍ закон, баԏлыԍ кага быԁтӧм вылӧ нывбабаӧн перјан права јылыԍ закон“. Сыкӧԁ щӧщ Ԉеԋін јорт ԋеӧтчыԁ інԁыліс, мыј нывбабаӧс куш ӧԏі праваын ӧткоԃалӧм оз на тырмы, меԁым ԇікӧԇ мезԁыны нывбабаӧс ԁа мужіккӧԁ збыԉ вылӧ правајасын ӧткоԃавны, колӧ меԁ вӧлі обіцественнӧј овмӧс ԁа общественнӧј проізвоԃіԏеԉнӧј уҗын нывбабалӧн участвујтӧм. Ӧні мі аԁԇам кыԇі пӧртԍӧны олӧмӧ Ԉеԋін јортлӧн кывјасыс. Став міјан стројыс, міјан соціаԉізм течӧм, ԍіктса овмӧс колхозјасӧ ӧтувтӧм збыԉ вылӧ мезԁӧны нывбаба-креԍԏанкаӧс, перевоԍпітајтӧны сіјӧс, увтыртӧмаыԍ, кеԇовтӧмаыԍ пӧртӧны мезмӧм, воԇын муныԍ нывбабаӧ, выԉ соціаԉізм нога олӧм течыԍӧ. Стаԉін јорт, колхоԅԋік-уԁарԋікјас первојја Ставсојузса сјезԁ вылын аслас віԍталӧмын шуіс: „Колхознӧј ԁвіжеԋԋӧ кыпӧԁіс веԍкӧԁлан уҗјас вылӧ тӧлка, ԍуԍа уҗалыԍ зев уна нывбабајасӧс. Віԇӧԁлӧј сјезԁ вылас, сіјӧ состав вылӧ і ті аԁԇан- ныԁ, мыј нывбабајасыԁ бӧрӧ коԉӧм јӧзԍыԁ важӧн-ԋін вуҗісны воԇын муныԍјасӧ". Стаԉін јорт чуксаліс колхоԅԋічајасӧс „помԋітны колхоз вын јылыԍ ԁа нывбабајаслы значеԋԋӧ јылыԍ, мыј сӧмын колхозјасын најӧ вермасны сувтны ӧтвыјӧ мужікјаскӧԁ. Колхозјастӧг — ԋеравенство, колхозјасын — правајасын ӧткоԃалӧм. Меԁ помԋітӧны тајылыԍ& колхоԅԋіча јортјас ԁа меԁ віԇӧны најӧ колхознӧј стројсӧ, кыԇ асԍыныс ԍінјаснысӧ". Окԏабрԍа ревоԉуціја бӧрын коԉӧм 15 во вежісны міјанлыԍ странанымӧс тӧԁтӧм выјӧԇ. Ӧні быԁмісны ԇоԋ карјас, фабрік-завоԁјас сені, кӧні важӧн вӧліны пустыԋԋајас&, мунны поԅтӧм вӧрјас, тајга ԁа ԋурјас. Посԋі креԍԏанскӧј ӧтка овмӧс пыԃԃі, кӧні уҗалісны меԁԍа бӧрӧ коԉӧм, варварскӧј уҗалан кӧлујӧн, решајушщӧј ԍіктса овмӧсса рајонјасын — ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја, совхозјас ԁа МТС-јас, кӧні ем уна віԇму уҗалан машінајас (комбајнјас, тракторјас ԁа с. в.). Ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја поԁ-вылын кулакӧс жугӧԁӧма і бырӧԁӧма кыԇ классӧс, уҗалыԍ креԍԏанаӧс, мезԁӧма кулак кіпоԁулыԍ. Ставыс тајӧ вӧчіс условіјӧ соціаԉізм ногӧн быт вежӧм вылӧ і мі аԁԇам, кыԇі воыԍ-воӧ соԁӧ лыԁыс сещӧм учрежԃеԋԋӧјаслӧн, Коԁјас& мезԁӧны нывбабаӧс — ԃетјаԍԉіјас, ԃетԁомјас, ӧтувја ԍојанінјас, песлаԍанінјас ԁа с. в. Тајӧ ԍама учрежԃеԋԋӧјасыс паԍкалӧны і колхозјасын. Выԉ быт вӧсна тышкаԍӧм мунӧ чорыԁ классӧвӧј тыш условіјӧјасын, кыԇі і міјан став соціаԉізм течӧмыс мунӧ быԁ пӧлӧс оппортуԋістјаскӧԁ тышкаԍӧмӧн. Стаԉін јорт парԏіја 15-ӧԁ сјезԁ вылын шуіс, мыј кытчӧԇ міјанын лоӧны классјас, мі огӧ вермӧ лаԋтӧԁчыны ԁа успокоітны аԍнымӧс мыј ставыс-ԋін міјан бур. „Выԉ ԁа важ костын, кулыԍ ԁа чужыԍ костын тыш — со міјан быԁмӧм-паԍкалӧмлӧн поԁулыс" (Стаԉін). Мӧԁ пјаԏіԉеткалӧн лоӧ мог: „ԇікӧԇ бырӧԁны капітаԉіԍԏіческӧј еԉементјасӧс ԁа классјасӧс вообще, ԇікӧԇ бырӧԁны помкајассӧ, кытыԍ петӧны классӧвӧј торјалӧмјас ԁа експлоатаціја, економікаыԍ ԁа јӧз вежӧртасыԍ капітаԉізмлыԍ коԉасјассӧ вермавны, странаыԍ став уҗалыԍ јӧзсӧ пӧртны классјастӧм соціаԉіԍԏіческӧј общество вежӧртаса акԏівнӧј течыԍјасӧ“. Тавӧсна нӧшта чорыԁҗыка колӧ нуӧԁны тыш важ быт коԉасјаскӧԁ. Ԃерт нывбабаӧс воԇԇа коԃ узтыртӧмыс абу-ԋін. Ревоԉуціја војасӧ нывбаба зев јона быԁміс. Меԁјона сіјӧ вӧлі увтыртӧма креԍԏана пыщкын — ӧні колхоԅԋіча тырправаа колхозса шԉен. Сіјӧ тырправаа і ԍемја пыщкын. Чорыԁ наказаԋԋӧ віԁчыԍӧ быԁӧнӧс, коԁі мырԁӧн, грӧԅітӧмӧн пыкӧ нывбабаӧс общественннӧј уҗ вылын уҗалӧмыԍ, коԁі мырԁӧн щӧктӧ мунны верӧссајӧ ԁа с. в., коԁі еԍкӧ пыкіс сіјӧс Окԏабрԍа ревоԉуціјаӧн перјӧм правајасӧн пӧԉзујтчӧмыԍ. Тавӧсна мамлыԍ ԁа кагалыԍ правајассӧ ԁорјӧм вылӧ, кор налыԍ правајассӧ торкӧны, колӧ ԍуԍа шыаԍны проԉетарскӧј ԁа колхознӧј общественноԍԏлы. Тајӧ брошураыс тӧԁмӧԁӧ гӧтраԍӧм јылыԍ законӧн, ԍетӧ пракԏіческӧј інԁӧԁјас, кыԇі перјыны законӧн ԍетӧм правајас. Колӧ, меԁ еԍкӧ быԁ уҗалыԍ Сӧветскӧј Сојузын тӧԁіс тајӧ законсӧ ԁа отсаліс мамлыԍ ԁа кагалыԍ правајассӧ ԁорјыны. МЕԀВОԆԆА ГЛАВА ГӦТРАԌӦМ
Сӧветскӧј влаԍтӧн пыԃԃі пуктыԍԍӧ оз вічкоын веԋчајтчӧмӧн гӧтраԍӧм? Окԏабрԍа ревоԉуціјаӧԇ Роԍԍіјаын пыԃԃі пуктыԍԍыліс сӧмын вічкоын веԋчајтчӧмӧн гӧтраԍӧм. Цар ԁырԍа Роԍԍіјаын вічко вӧлі уҗалыԍ јӧзӧс увтыртан ԁа пемԁӧԁан ӧруԃіјӧӧн, сіјӧ, госуԁарство покровіԏеԉствоӧн пӧԉзујтчӧмӧн, зіԉіс пыԁӧ пырны быԁ ԍемја бытӧ ԁа царскӧј самоԃержавіјӧлыԍ ԁа озыра олыԍ класслыԍ інԏересјассӧ ԁорјӧм могыԍ пемԁӧԁіс массалыԍ вежӧртассӧ. Гӧтраԍӧм ԋі торјӧԁчӧм, чужӧм ԋі кулӧм — ԋемтор ез мунлы поптӧг-ԃактӧг, таыԍ ставԍыс вічко ԁа поп-ԃак, уҗалыԍ јӧзӧс реԉігіјаӧн пемԁӧԁӧмӧн, експлоататорјаскӧԁ тышкаԍӧмыԍ бокӧ кежӧԁӧмӧн ԁа јӧзӧс грабітӧмӧн, боԍтісны аслыныс барыш. Окԏабрԍа ревоԉуціја јенлы ескӧм јӧзӧԁіс частнӧј ԃелӧӧн. СССР-ын вічкоын веԋчајтчӧм лыԃԃыԍԍӧ сӧмын вічко обраԁ пыԃԃі, ԋекущӧм правајас сещӧм гӧтраԍӧмыс оз ԍет. Ӧні міјанын вічкоын веԋчајтчӧмӧн гӧтраԍӧны сӧмын-ԋін јона бӧрӧ коԉӧм јӧз. Сӧвет влаԍт пукԍан меԁвоԇԇа лунјасас-на вӧлі леԇӧма закон, коԁ куԅа збыԉӧн лыԃԃыԍԍӧ гражԁанскӧј состојаԋԋӧ куԅа акт гіжалан органјасын (ЗАГС) гіжԍӧм. Вічкоын веԋчајтчӧмӧн гӧтраԍӧмјасӧс, коԁјас вӧліны Окԏабрԍа ревԍԉуціјаӧԇ, Сӧвет влаԍт лыԃԃіс поԅанаӧн ӧткоԃавны ревоԉуціја бӧрԍа гражԁанскӧј гӧтраԍӧмјаскӧԁ, ревоԉуціјаӧԇ вічкоын веԋчајтчӧмӧн кынԇі ԋекущӧм гӧтраԍӧм ез вӧв-ԁа. Кущӧм гӧтраԍӧм пуктыԍԍӧ пыԃԃі Сӧвет влаԍтӧн ԁа кущӧм значеԋԋӧ гӧтраԍігӧн гіжԍӧмлӧн? Гӧтраԍӧм ԁа ԍемја јылыԍ закон меԁвоԇԇа стаԏԏаын віԍтавԍӧ кущӧм цеԉ гӧтраԍігӧн гіжԍӧмлӧн. Сені віԍтавԍӧ, мыј „гӧтраԍӧм гіжӧм лӧԍӧԁԍӧ, кыԇ общественнӧј ԁа госуԁарственнӧј інԏересјасӧн лыԃԃыԍӧм могыԍ, сіԇі і гозјалыԍ ԁа чеԉаԃлыԍ ԉічнӧј ԁа ембур вылӧ правајас ԁа інԏересјас віԇӧм кокԋӧԁӧм могыԍ". Гіжԍӧмӧн гӧтраԍӧмкӧԁ ӧтщӧщ міјан ем і гіжԍытӧг гозјӧн олӧм. Мыјӧн бурҗык гіжԍӧмӧн гӧтраԍӧмыс? Оз-ӧ бурҗыка обеспечівајтчыны гіжԍӧмӧн гӧтраԍыԍјаслӧн чеԉаԃыс? Ԋӧԏі оз. Баԏ-мамлы быԏ лоӧ віԇны чеԉаԃӧс ӧткоԃа, чужісны-ӧ најӧ гіжԍӧмӧн гӧтраԍӧмыԍ, а сіԇі-жӧ і секі, кор чеԉаԃ чужісны случајнӧј олӧмыԍ. Сіԇі-кӧ, кыптӧ вопрос: кущӧм пӧԉза вајӧ тајӧ гіжԍӧмыс? Гӧтраԍӧм пуктӧ верӧс ԁа гӧтыр вылӧ веԉуна објазанноԍтјас, шуам: отсавны мӧԁа-мӧԁныслы ԇескаммӧмјас ԁырјі, быԁтыны ԁа віԇны чеԉаԃӧс. Торјӧԁчігӧн коԉӧ објазанноԍт чеԉаԃ јылыԍ тӧжԁыԍны, нужԁајтчыԍ, уҗавны вермытӧм і сіԇ-жӧ уҗтӧм гӧтыр ԉібӧ верӧс јылыԍ тӧжԁыԍны ԁа с. в. (став тајӧ тор јывԍыс бура гіжӧма воԇын). Верӧс ԁа гӧтыр оз пыр вермыны бурӧн ӧтсӧгласӧ воны чеԉаԃӧс верԁӧм вылӧ ԍӧм ԍетӧм јылыԍ, торја-ԋін сек, кор најӧ јукԍӧны. Овлывлӧ і сіԇ: кага чужіс, верӧс еновтӧ асԍыс гӧтырсӧ, віԍтавлӧ, мыј сіјӧ і верӧсӧн ез вӧвлыв, мыј сіјӧ абу баԏ кагалӧн і сылыԍ кага быԁтӧм вылӧ перјӧны ԋеправіԉнӧ. Секі лоӧ воны суԁӧԇ ԁа сені ԁоказывајтны, мыј чеԉаԃ віԇӧм вылӧ мынтӧмыԍ пышјалыԍ ем збыԉ вылӧ баԏ тајӧ чеԉаԃлӧн. Гӧтраԍӧмныс-кӧ гіжӧма, секі ԃелӧыс вӧлі еԍкӧ прӧстӧјҗык сіјӧн, мыј сещӧм гӧтраԍӧм јывԍыс ем гіжӧԁ. Гӧтраԍӧмыс-кӧ ԋекытчӧ ез вӧв јавітӧма, то секі сы јылыԍ ԁокажітны ԍӧкыԁҗык. Суԁ вылӧ лоӧ корлывлыны ԍвіԃеԏеԉјасӧс, а гозја олӧмыс-кӧ регыԁ каԁа вӧлі, то оз пыр поԅ ԍвіԃеԏеԉјас віԍталӧм ԍерԏі тӧԁны гозја кост олӧм јылыԍ. Гіжԍӧм отсалӧ мамлы ԁокажітны, коԁі сылӧн верӧсыс, коԁі баԏ сіјӧ кагалӧн. Сіԇкӧ гіжԍӧм тані зев пӧԉезнӧј. Кыԇі ӧтлаын олігӧн, сіԇі і торјӧԁчӧм бӧрын закон урчітӧм каԁӧ, сіԇ-жӧ і наԍԉеԁујтӧмын, гіжԍытӧг гӧтраԍыԍјаслӧн сещӧм-жӧ правајас, кущӧм і гіжԍӧмӧн гӧтраԍыԍјаслӧн.
Сӧветскӧј законоԁаԏеԉство ԍерԏі чеԉаԃӧс ԁорјӧм
Уна чукӧртчылӧмјас вылын выԉ закон јылыԍ ԍорԋітігӧн унҗык рабочӧјыс ԁа креԍԏанаыс шыӧԁчісны сыԁор, меԁеԍкӧ чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ боԍтан правајас вӧліны ӧткоԃӧԍ кӧԏ кущӧм гӧтыраӧԍ гозја ез вӧвны (гіжԍӧмӧн гӧтраԍӧм кӧԏ, гіжԍытӧг гӧтраԍӧм кӧԏ, кӧԏ і случајнӧј олӧм). Буржуазнӧј странајасын, сіԇ шуана „чурка“ чеԉаԃ олӧны ыҗыԁ нужԁаын. Чеԉаԃ кулӧм на костын јона ыҗыԁҗык „закон куԅа“ гӧтраԍӧмјаслӧн сіјӧ-жӧ арлыԁа чеԉаԃ ԍерԏі. Буржуазнӧј законјас, коԁ ԍерԏі „чурка" чеԉаԃлы лоӧ овны ыҗыԁ нужԁаын, щыгјавны ԁа кувны, мунӧны гӧԉ јӧзлы паныԁ. Буржуазнӧј закон меԁԍа чорыԁа кучкӧ гӧԉа олыԍ нывбабаӧс, коԁјас шыбытӧны кагасӧ вајӧм мыԍԏі ԋекущӧм отсӧгтӧг.
Мыј лыԃԃыԍсӧ гозјаӧн олӧмӧн, гӧтраԍӧмыс-кӧ абу гіжӧма
Гӧтраԍӧм јылыԍ законын шуӧма, кущӧм отношеԋԋӧјас мужіка-нывбаба костын вермасны лыԃԃыԍны гозјӧн олӧмӧн, коԁі ӧткоԃалӧма правајасӧн гіжԍӧмӧн гӧтраԍӧмкӧԁ ԁа коԁі ԍетӧ право отсӧг боԍтны. Тајылыԍ віԍталӧ коԃекслӧн 22-ӧԁ стаԏԏа. "Гозјаӧн олӧм петкӧԁлан торјӧн, гӧтраԍӧмыс-кӧ вӧлі абу гіжӧма, суԁ вылын вермас лоны: ӧтлаын олӧм, сещӧм олігӧн ӧтувја овмӧс, ԉічнӧј гіжаԍӧмјасӧн ԁа мукӧԁ ԁокументјасӧн којмӧԁ морт воԇын гозја кост олӧм петкӧԁлӧм, а сіԇ-жӧ обстојаԏеԉство ԍерԏі мӧԁа-мӧԁлы маԏеріаԉнӧја отсаԍӧм, ӧтвылыԍ чеԉаԃ быԁтӧм ԁа с. в.“. Ԃерт законын ԍӧкыԁ і веԍіг вӧлі оз поԅ воԇвыв інԁыны став прізнакјассӧ, коԁ куԅа меԁ еԍкӧ суԁ верміс шуны, мыј тајӧ збыԉыԍ гӧтраԍӧм, а абу случајнӧј регыԁ каԁа олӧм. Законын поԅӧ вӧлі інԁыны гозјӧн олӧмлыԍ сӧмын важнӧјҗык петкӧԁлыԍ торјассӧ. Кор суԁ кутас віԁлавны ԃелӧсӧ ԁа кутас тӧԁмаԍны быт условіјӧјасыскӧԁ, секі сіјӧ вермас аԁԇыны олӧмԍыс веԍкыԁ вочакыв і веԍкыԁа решітны вопрос, збыԉ-ӧ спорітыԍјас гозјаӧн олыԍјас, аԉі накостын вӧзлӧма сӧмын случајнӧј олӧм. Случајнӧј половӧј олӧм гӧграԍӧмӧн оз лыԃԃыԍԍы і сывӧсна сіԇі олыԍјаслы гозјаӧн олыԍ правајас оз ԍетԍы, но баԏ-мамлы быԏ лоӧ віԇны случајнӧј олӧмыԍ чужыԍ чеԉаԃӧс. Кущӧм арлыԁӧн гіжԍыԍӧны гӧтраԍӧмјас.
Арлыԁ, коԁі колӧ гӧтраԍӧм вылӧ, лӧԍӧԁӧма мужікјаслы і нывбабајаслы 18 арӧс. Тајӧ лӧԍӧԁӧма сывӧсна, меԁым віԇны ԇоԋвіԇалун гӧтраԍыԍјаслыԍ ԁа најӧ чеԉаԃлыԍ. Нывбабајасӧс віԇӧм куԅа сіԇ-жӧ ԋӧԏі оз поԅ леԇны воԇ гӧтраԍӧмјас. Тавӧсна і вӧлі соԁтӧма верӧссајӧ мунан арлыԁ нывбабалы 18 арӧсӧԇ. Торја случајјасӧ местнӧј органјас вермӧны леԇны гіжԍӧм гӧтраԍны нывбабакӧԁ, коԁлы тырӧма 17 арӧс. Овлӧны случајјас, кор сещӧм јӧз, коԁјас кӧсјӧны гӧтраԍны гӧтраԍана арлыԁ тыртӧм морткӧԁ, ԍінӧны најӧс вічкоын веԋчајтчӧмӧн гӧтраԍӧм вылӧ (ЗАГС-ын гіжԍӧм пыԃԃі). Тавӧсна поп-ԃакӧс чорыԁа ӧлӧԁӧма веԋчајтны гӧтраԍыԍлы-кӧ абу тырӧма 18 арӧс. Таыԍ мыжԁӧм поп-ԃак ԍетԍӧны уголовнӧј суԁӧ. Арлыԁ тыртӧмјасӧс гӧтраԍны мырԁӧн щӧктӧм карајтчыԍԍӧ уголовнӧј пӧраԁок ԍерԏі.
Гіжԍыԍԍӧ-ӧ выԉ гӧтраԍӧм секі, кор важ гӧтраԍӧм абу-на торјӧԁӧма
Ӧтпырјӧ уна гӧтырӧн (кыкӧн, кујімӧн ԉібӧ унҗыкӧн) олӧм оз разрешајтчыԍԍы. Гіжԍӧмӧн выԉыԍ гӧтраԍігӧн важ гӧтраԍӧм ԇебыԍјас кыв кутӧны уголовнӧј законјас ԍерԏі. Но овлӧны случајјас, кор гозја збыԉ ԁугԁӧны ӧтувја ԍемјаӧн олӧмыԍ асԍыныс торјӧԁчӧмсӧ оформіттӧг ԁа коԁныс-кӧ на піыԍ выԉыԍ факԏіческӧја гӧтраԍӧ. Тајӧ факԏіческӧј гӧтраԍӧмсӧ бӧрвылас гіжігӧн важ гіжӧмӧн гӧтраԍӧм лыԃԃыԍԍӧ ԁугӧԁӧмӧн сіјӧ каԁԍаԋ, кор лоі выԉ факԏіческӧј гӧтраԍӧмыс. Јӧјталӧмӧн віԍыԍјаслы гӧтраԍны оз поԅ.
Оз гіжԍыԍԍы сещӧм јӧзлӧн гӧтраԍӧм, коԁјас піыԍ ӧԏіыс, ԉібӧ кыкнанныс абу тырвежӧраӧԍ, ԉібӧ јӧјталӧмӧн віԍыԍјас. Тащӧм кутӧмыс ԇік веԍкыԁ. Гӧтраԍыԍјас піыԍ-кӧ ӧԏіыс јӧјталӧмӧн віԍыԍ, буртор віԁчыԍны тащӧм гӧтраԍӧмыԍ оз поԅ: тані вермас лоны јӧјталӧмнас віԍыԍыслы ԉоктор вӧчӧм, ԁа і ачыс сіјӧ вермас вӧчны ԍемја кост олӧм вывті ԍӧкыԁӧн. Сеԍԍа, тајӧ вӧлі еԍкӧ омӧԉ і воԇыса покоԉеԋԋӧлы, ӧԁ тащӧм гӧтраԍӧмԍыс вермасны чужны тырвежӧртӧм чеԉаԃ.
Матыса рӧԁԋајас костын гӧтраԍӧмыс кутӧм (ӧлӧԁӧм)
Сіԇі-жӧ оз гіжԍыны гӧтраԍӧмјас матыса рӧԁԋајас костын, шуам, баԏа-ныла костын, мама-піа костын, а сіԇ-жӧ ӧԏі мам-баԏа ԁа кӧԏ мӧԁ-мӧԁ мама, ԉібӧ мӧԁ-мӧԁ баԏа чој-вок костын. Наука тӧԁмаліс, мыј матыса рӧԁԋајас костын,& гӧтраԍӧмыԍ пырҗык чужӧны віԍлӧс чеԉаԃ. Ԃаԃ ԁа ԃаԃӧн шуыԍ (пԉемјаԋіца) костын, ічіԋ ԁа ічіԋӧн шуыԍ (пԉемјаԋԋік) костын, воча чоја-вок костын гӧтраԍӧмјас вермасны лоны.
Гӧтраԍӧм гіжігӧн колӧ віԍтавны ԍемејнӧј положеԋԋӧ јылыԍ ԁа ԇоԋвіԇалун јылыԍ свеԃеԋԋӧјас
Гіжԍігӧн гӧтраԍыԍјаслы колӧ віԍтавны мӧԁа-мӧԁыслы, кымынӧԁыԍ гӧтраԍӧ ӧԏіыс і мӧԁыс ԁа кымын ем чеԉаԃ. Сіԇі-жӧ налы колӧ мӧԁа-мӧԁсӧ тӧԁмӧԁны оз-ӧ віԍны коԁныскӧ на піыԍ кущӧмкӧ віԍӧмјасӧн (ԉоквіԍӧмјас, јӧјталан віԍӧм, туберкуԉоз, ԁа с. в.) Проԉетаріатлӧн госуԁарство нуӧԁӧ быԁ пӧлӧс мерајас, меԁым віԇны наԍеԉеԋԋӧӧс віԍӧмјас вӧсна (ԉоквіԍӧмыԍ ԁа мукӧԁыԍ) щыкӧмыԍ. Мӧԁ мортӧс ԉоквіԍӧмӧн тӧԁӧмӧн зараԅітӧм міјан лыԃԃыԍԍӧ зев ыҗыԁ преступԉеԋԋӧӧн, коԁ вӧсна ԉішајтӧны сіјӧ мортсӧ свобоԁаыԍ 3 воӧԇ. Гӧтраԍны поԅтӧм помкајас ԇебӧмыԍ, ԉібӧ гіжԍан органјаслы лӧжнӧј ԍвеԃеԋԋӧјас ԍетӧмыԍ мыжајас кывкутӧны уголовнӧј пӧраԁок ԍерԏі.
Кущӧм ов колӧ боԍтны гозјалы ԁа чеԉаԃлы?
Сӧветскӧј закон ԍерԏі гӧтраԍігӧн гозја вермӧны коԉны асԍыныс важ овјаснысӧ, ԉібӧ вермӧны боԍтны ӧтувја ов (верӧсыслыԍ ԉібӧ гӧтырыслыԍ). Кущӧм ов најӧ кӧсјӧны боԍтны, сы јылыԍ најӧ віԍталӧны гіжԍігӧн (17-ӧԁ ст.). Јукԍігӧн налы ԍетԍӧ право бӧр боԍтны асԍыныс важ гӧтыртӧм ԁырԍа овјассӧ. Арлыԁ тыртӧм чеԉаԃ секі, кор баԏ-мамыслӧн овыс ӧтувја, шуԍӧны сіјӧ-жӧ овӧн. Баԏ-мамыслӧн-кӧ мӧԁ-мӧԁ пӧлӧс овјас, арлыԁ тыртӧм чеԉаԃлы ԍетԍӧ овыс баԏ-мам костын лӧԍӧԁчӧм ԍерԏі. Венԅана случај ԁырјі вопрос разрешајтчыԍԍӧ опека ԁа попечіԏеԉство органјасын. Секі-жӧ, кор оз тӧԁны коԁі кагалӧн баԏыс, кагалы ԍетԍӧ мамыслӧн овыс. Гозјаӧн олӧмыԍ ԁугԁӧм бӧрын чеԉаԃлы коԉӧ сіјӧ-жӧ овыс, коԁі вӧлі налӧн баԏ-мамыс ӧтлаын олігӧн. Ԃерт, чеԉаԃлы арлыԁ тырӧм бӧрын најӧ вермасны корны вежны овсӧ законӧн лоԍӧԁӧм общӧј пӧраԁок ԍерԏі.
МӦԀ ГЛАВА ГОЗЈА КОСТ ОЛӦМ ЈЫЛЫԌ
Верӧслӧн ԁа гӧтырлӧн ӧтщӧщ нажӧвітӧм ембур вылӧ правајас ӧткоԃӧԍ
Окԏабрԍа ревоԉуціјаӧԇ нывбабалӧн ез вӧв ԋекущӧм права гӧтырӧн олігӧн нажӧвітӧм ембур вылӧ. Сӧветскӧј законјас ԍерԏі ембур јукігӧн гӧтыр вермӧ боԍтны асԍыс пајсӧ ӧтщӧш нажӧвітӧм ембурыԍ. I тајӧ ӧткоԃа інмӧ проізвоԁствоын уҗалыԍ нывбабајаслы, ԍіктса овмӧсын уҗалыԍјаслы, сіԇі-жӧ і гортса кӧԅајкајаслы. Шуам, гозја-кӧ олісны ӧтлаын ԋекымын каԁ, — верӧсыс уҗаліс фабрікаын, гӧтырыс вӧчіс горт гӧгӧр уҗјас, — то і гӧтырыслыԍ уҗсӧ, мыј вајіс пӧԉза ԍемјалы, колӧ боԍтны лыԁ вылӧ. Најӧ ӧтувја уҗӧн, ӧтлаын олігӧн вӧлі лӧԍӧԁӧма вурԍан машіна, пызан-улӧс і мукӧԁ тор; став сіјӧ ембурас гозја піыԍ кыкнанныслӧн ем уҗ пај, а сывӧсна торјӧԁчігӧн ембур јукԍӧ кыкнан костас. Ӧтлаын олігӧн нажӧвітӧм ембур вылӧ гозјӧн олыԍјаслыԍ права оз поԅ гӧгӧрвоны сіԇі, мыј ембур јукԍӧ пыр шӧріӧн. Тані колӧ бура віԇӧԁлыны кущӧм лоӧма бытӧвӧј обстановка гозја кост олӧмын. Шуам, ӧԏі орԁас-кӧ коԉӧны быԁтӧм вылӧ чеԉаԃ, а мӧԁыс кутас овны ӧтнас, то гӧгӧрвоана, мыј торјӧԁчігӧн суԁ тајӧ тор оз коԉ сіԇ. Јукԍігӧн суԁ боԍтас лыԁ вылӧ уна ԍемјааӧс ԁа суԃітас унҗык сылы, коԁлӧн коԉӧ ыҗыԁҗык ԍемја. Колӧ артыштны щӧщ сіјӧ тор, ԁыр-ӧ олӧма гӧтырӧн сіјӧ мортыс, коԁі корӧ торјӧԁчӧм. Ӧвлӧны і сещӧм торјас, кор гозја піыԍ ӧԏіыс ӧтлаын олігӧн ԋе сымынԁа отсаліс ембур лӧԍӧԁны, мыјԁа таргајтіс јуіс мӧԁнас лӧԍӧԁӧм торјассӧ. Ембур јукігӧн тајӧ тор колӧ сіԇі-жӧ артыштны.
Колхозын сулалыԍ гозјалыԍ правајас ԁорјӧм.
Ӧніја каԁын колхозлӧн основнӧј форма — віԇму уҗалан арԏеԉ. Віԇму уҗалан арԏеԉын му, віԇму уҗалан кӧлуј, уҗалыԍ скӧт — ӧтувтӧма. Ԍемјаӧн олӧм-кӧ мыјкӧ вӧсна торкԍӧ, гозја піыԍ кыкнаныс коԉӧны ӧткоԃ праваа колхоз шԉенјасӧн. Колхоԅԋікӧн ԍемја олӧ бурҗык условіјӧјасын, ӧтка олыԍ ԍемја ԁорыԍ. Торјӧԁчігӧн гозјалы оз ков суԃітчыны овмӧсын меԁԍа основнӧј тор вӧсна — му вӧсна, віԇму уҗалан кӧлуј вӧсна, ӧԁ сіјӧ ставыс ӧтувтӧма. Но колхоԅԋік ԍемја орԁын коԉӧны керка, мӧс, посԋі скӧт, чіпаԋіас ԁа став гортса ембур. Колхоԅԋік кіын ем ԍӧм, коԁјасӧс сіјӧ боԍтӧ труԁоԃеԋјас вылӧ. Јукԍігӧн ставсӧ тајӧ колӧ артыштны ԁа ԉучкіја јукны гозја костын. Гӧгӧрвоана, мыј колхоԅԋіча регыԁҗык аԁԇас асԍыс інԏересјассӧ ԁорјыԍјасӧс ӧтка овмӧсын олігӧн ԁорыԍ. Колхозын колхоԅԋічаӧс ԁорјыны сувтӧ коԉԉекԏів.
Наԍԉеԁујтан права
Мужікӧс ԁа нывбабаӧс тырмымӧнја ӧткоԃалӧм міјанын нуӧԁӧма і наԍԉеԁујтӧм јылыԍ законын. Наԍԉеԁујтны вермӧ рӧԁвуж веԍкыԁ летчана віԅ куԅа (чеԉаԃ, пӧԉӧншуыԍјас ԁа с. в.), верӧс ԉібӧ гӧтыр, а сіԇ-жӧ сіјӧ јӧз, коԁјаслӧн абу олан среԁствоыс ԁа коԁјас олісны кулыԍ іжԃівеԋԋӧ вылын воыԍ ԋе ещаҗык сіјӧ кувтӧԇ. Нывбаба — ԍемјаын ӧткоԃ праваа шԉен, а сы понԁа наԍԉеԁујтігӧн сылы ԍетӧма сещӧм-жӧ правајас, кущӧм і мужіклы. Сещӧм јӧзлы, коԁјас вӧліны факԏіческӧј гӧграԍӧмын, верӧс ԉібӧ гӧтыр кулӧм бӧрын ԍетԍӧ сещӧм-жӧ наԍԉеԁујтан права, кущӧм і гіжԍӧмӧн олыԍ гозјалы.
Верӧслӧн ԉібӧ гӧтырлӧн мог — ԍетны маԏеріаԉнӧј отсӧг уҗавны вермытӧм гӧтырлы ԉібӧ верӧслы
Міјан суԃітчан пракԏікаын зэв шоча овлӧ сещӧм случајјас, кор верӧс корӧ кӧрым вылӧ от- сӧг аслас гӧтырыслыԍ. Унҗыкыԍсӧ лоӧ корны нывбабалы нӧбаԍігӧн кага вајӧм вӧсна, віԍӧмјас вӧсна ԁа с. в. Коԃекслӧн 14 ст. шуӧ „Нужԁајтчыԍ, уҗавны вермытӧм гӧтыр ԉібӧ верӧс вермӧ корны кӧрым вылӧ верӧслыԍ ԉібӧ гӧтырлыԍ, суԁ шуӧм ԍерԏі-кӧ сіјӧ вермӧ ԍетны отсӧг". Торјӧԁчӧм гӧтыр ԉібӧ верӧс сіԇі-жӧ вермӧ корны отсӧг мӧԁԍаԋыс (Коԃекслӧн 15 ст.). Но, тајӧ праванас поԅӧ пӧԉзујтчыны сӧмын сетчӧԇ, кытчӧԇ оз вежԍы олӧмыс гозјаыслӧн маԏеріаԉнӧј бокԍаԋ (ԍурі нажӧтка, муніс верӧссајӧ, кутіс вермыны уҗавны ԁа с. в.), секі воԇԇа верӧсыс вермас-ԋін ԋе отсавны сылы. Нужԁајтчыԍ, уҗавны вермытӧм гӧтырлы перјан кӧрымлӧн ыҗԁаыс урчітчыԍԍӧ сіјӧ морт маԏеріаԉнӧј положеԋԋӧ ԍерԏі, коԁԍаԋ перјыԍԍӧ кӧрым. Уҗавны вермытӧмлун тӧԁмаԍԍӧ меԃіцінскӧј оԍвіԃеԏеԉствоваԋԋӧ ԍерԏі, но вермас лоны, мыј інваԉіԁноԍԏ сещӧм тӧԁчана (шуам коктӧм, кітӧм ԁа с в.), мыј уҗавны вермытӧмлун суԁлы лоӧ тыԁалана ԋемԍама ԁоказаԏеԉствотӧг. Уҗавны вермытӧмӧн міјан закон лыԃԃӧ мужікӧс 55 арӧсԍаԋ, ԁа нывбабаӧс 50 арӧсԍаԋ. Гіжԍытӧг гӧтраԍӧмӧн олыԍ сіԇі-жӧ вермӧ корны кӧрым вылӧ верӧсԍаԋыс, ԉібӧ гӧтырԍаԋыс. Нужԁајтчыԍ, уҗавны вермытӧм гӧтыр ԉібӧ верӧс оз вермы перјыны мӧԁыслыԍ кӧрым вылӧ гозјаӧн олӧм ԁугԁӧм бӧрын немыс. Тавылӧ срок ԍетԍӧ ӧԏі воӧԇ. Уҗтӧм гӧтыр, ԉібӧ верӧс вермӧ корны отсӧг верӧслыԍ ԉібӧ гӧтырыслыԍ 6 тӧлыԍ чӧж. Быԁ тащӧм уҗтӧмалӧм ԁырјі колӧ лоны ԁоказаԏеԉствојас, мыј сіјӧ мортыс, коԁі перјӧ аслыс кӧрым, оз уҗав уважіԏеԉнӧј помкајас вӧсна (шуам, верԁыԍ мам ԁа с. в.), ӧԁ кор міјан СССР-ын безрабоԏіца бырӧԁӧма быԁ уҗалыԍ вермӧ боԍтны уҗ. Тајӧ правасӧ мӧԁног гӧгӧрвоӧм ԍетіс еԍкӧ коԁԍурӧ уҗавны кӧсјытӧм јӧзлы верманлун овны мӧԁ морт щӧт вылӧ.
КОЈМӦԀ ГЛАВА ГОЗЈӦН ОЛӦМ ԀУГӦԀӦМ (ТОРЈӦԀЧӦМ)
Торјӧԁчӧм цар ԁырԍа Роԍԍіјаын
Цар ԁырԍа Роԍԍіјаын торјӧԁчыны вӧлі зев ԍӧкыԁ. Тавӧсна торја-ԋін вӧлі ԍӧкыԁ нывбабалы сіјӧн, мыј цар законјас ԍерԏі сіјӧ вӧлі ставнас верӧс кіпоԁулын. Вічкоын веԋчајтчӧмӧн гӧтраԍӧм кӧртавліс гозјасӧс кӧрт асыкјасӧн моз. Гозјалы вӧлі лоӧ овны ӧтлаын кӧԏ налӧн олӧм вылас віԇӧԁӧмныс вӧлі ԇік мӧԁ-мӧԁ пӧлӧс, кӧԏ накостын олӧмыс вӧлі зев ԍӧкыԁ. Гӧтырӧн олӧм ԁугӧԁӧм вылӧ помкајас піыԍ вӧлі гӧтырлӧн ԉібӧ верӧслӧн кежӧм (супружеская измена). Тајӧ фактсӧ петкӧԁлыны вӧлі зев ԍӧкыԁ. Тајӧ вӧлі вермана сӧмын буржуаԅіјалы, коԁі меԁавліс лӧжнӧј ԍвіԃеԏеԉјасӧс, ԋӧбавліс конԍісторскӧј (ԁуховнӧј) чіновԋікјасӧс. Тапонԁа торјӧԁчӧм вӧлі поԅана ԁа вермана сӧмын озыр јӧзлы, а гӧԉ јӧзлы вӧлі лоӧ овны сіԇі кувтӧԇыс. Царԁырԍа законјас ԍерԏі торјӧԁчӧм вӧлі зев ԁонӧн сувтӧ ԁа зев куԅа вӧлі кысԍӧ.
СССР-ын торјӧԁчӧм
Сӧветскӧј закон ԍерԏі торјӧԁчӧм вылӧ сӧмын колӧ верӧслӧн ԉібӧ гӧтырлӧн шыӧԁчӧм. Кор кӧсјӧны торјӧԁчыны гозја піыԍ кыкнанныс, колӧ ԍетны аслас оланінын гражԁанскӧј состојаԋԋӧ актјас гіжалан јукӧԁӧ гіжӧмӧн ԉібӧ кывјӧн шыӧԁчӧм, і гозјӧн олӧм ԁугӧԁԍӧ. Торјӧԁчӧм јылыԍ шыӧԁчӧм-кӧ ԍетԍӧ гозја піыԍ ӧԏінас, то сіјӧ сіԇі-жӧ ԍетԍӧ ЗАГС-ӧ (а ԋе суԁӧ, кыԇі вӧлі војԁӧр); мӧԁыслы ыстыԍԍӧ торјӧԁчӧм јылыԍ гіжӧԁлӧн копіја шыӧԁчыԍӧн інԁӧм аԁрес куԅа. Мыј вӧсна торјӧԁчӧ сыјылыԍ віԍталӧмјас оз ковны. А ӧнӧԇ-на торјӧԁчӧм јылыԍ унҗык шыӧԁчӧмас зев уна гіжӧны сыјылыԍ, мыј вӧсна гӧтырлы ԉібӧ верӧслы лоі корны торјӧԁчӧм. Ставыс тајӧ ԉішнӧј ԁа сӧмын петкӧԁлӧ, мыј абу-на бура гӧгӧрвоӧм, мыј гӧтырлӧн олӧм ԉібӧ јукԍӧм вермас лоны гозја піыԍ ӧԏіыс кӧсјӧм ԍерԏі, мыј ԋекоԁ таыԍ кутны оз вермы. Сыпонԁа шыӧԁчӧмын ԋекущӧм віԍталӧмјас торјӧԁчӧм помкајас јылыԍ оз ковны.
Торјӧԁчігӧн чеԉаԃӧс быԁтӧм јылыԍ
Кыԇ мі аԁԇылім-ԋін, закон ԍетӧ торјӧԁчыны тыр-верманлун. Гозјалӧн торјӧԁчігӧн меԁвоԇԇа могӧн лоӧ чеԉаԃлыԍ інԏересјас ԁорјӧм. Торјӧԁчігӧн гозјалы сені-жӧ ЗАГС-ас колӧ ԍорԋітчыны воԇӧ вылӧ чеԉаԃӧс віԇӧм-быԁтӧм јылыԍ; кӧні чеԉаԃлы овны (баԏ орԁын іԉі мам орԁын), мыјта кыкнанныс кӧсјыԍӧны ԍетны чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ. Гозја піыԍ-кӧ ӧԏіыслы ԋінӧм вылӧ овныс ԁа уҗавны-кӧ сіјӧ оз вермы, ԉібӧ мыјкӧ ԁыра сылы лоӧ уҗтӧмавны, то гозја вермасны ԍорԋітчыны, мыјыҗԁа ԍетны нужԁајтчыԍлы отсӧг, коԁӧс кутас ԍетны вермана верӧс ԉібӧ гӧтыр. Тајӧ ӧтсӧгласӧ воӧмыс гіжԍыԍӧ торјӧԁчӧм јылыԍ гіжан ԋігаӧ ԁа табӧрын пӧртԍӧ олӧмӧ. Чеԉаԃлыԍ ԁа нужԁајтчыԍ гӧтырлыԍ ԉібӧ верӧс- лыԍ інԏересјас ԁорјӧмын лоӧ торјӧԁчӧм регіструјтыԍ ЗАГС органјас уҗлӧн значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ. Торјӧԁчӧмсӧ гіжыԍ мортлы оз ков тајӧ вопрос вылӧ віԇӧԁны чіновԋік ԍамӧн. Ԃерт, торјӧԁчӧм сылы быԏ колӧ гіжны, но сені-жӧ колӧ прімітны мерајас, меԁым ԁорјыны чеԉаԃлыԍ інԏересјассӧ. Чеԉаԃӧс бурҗыка ԁорјӧм понԁа Наркомвнуԃелӧн вӧлі леԇӧма інструкціја, коԁ ԍерԏі ЗАГС органјаслӧн колӧ віԍтавны торјӧԁчыԍјаслы чеԉаԃ ԁінӧ најӧ објазанноԍтјас јылыԍ. ЗАГС-органјаслы колӧ чукӧртны ԍвеԃеԋԋӧјас: чеԉаԃ лыԁ јылыԍ, најӧ арлыԁ јылыԍ, коԁі чеԉаԃ піыԍ колӧ& мам ԁінас, коԁі баԏ ԁінас, унаӧ кутас мынтыны баԏ ԉібӧ мам чеԉаԃӧс верԁӧм вылӧ. Сіԇі-жӧ колӧ ЗАГС органјаслы бура лӧԍӧԁны чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ мынтан срокјас, ЗАГС јукӧԁын-кӧ такуԅа воасны сӧгласӧ, ставыс тајӧ гіжԍыԍԍӧ ԋігаӧ ԁа лоӧ быԏӧн сӧглас кутыԍјаслы. Сіјӧ мортыс-кӧ, коԁлы тајӧ сӧглас ԍерԏі колӧ мынтыны віԇӧм вылӧ ԍӧм, пышјалӧ мынтӧмыԍ — колӧ боԍтны сӧглас јылыԍ справка ԁа шыӧԁчыны РІК-са нотаріаԉнӧј пызанӧ. Нотаріаԉнӧј пызанын вӧчасны ісполԋіԏеԉнӧј гіжӧԁ. Сеԍԍа колӧ шыаԍны ԍуԃебнӧј ісполԋіԏеԉ ԁінӧ, коԁі кутас перјыны урчітӧм сумма. Кор аԉімент мынтыԍ мортыс служітӧ, поԅӧ ісполԋіԏеԉнӧј гіжӧԁ боԍтӧм бӧрын веԍкыԁа шыаԍны учрежԃеԋԋӧӧ ԉібӧ преԁпріјаԏԏӧӧ, кӧні служітӧ кывкутыԍ. Тајӧ јона кокԋӧԁӧ аԉімент перјӧм. Кор сӧглаԍітчӧмын інԁӧм објазаԏеԉствојас оз пӧртԍыны олӧмӧ, поԅӧ боԍтны сӧглаԍітчӧм јылыԍ гіжӧԁлыԍ копіја. РІК-са нотаріаԉнӧј пызанын колӧ вӧчны тајӧ сӧглаԍітчӧм вылас ісполԋіԏеԉнӧј гіжӧԁ, ԁа секі ԋін перјыны мырԁӧн. Но сӧглаԍітчӧмын інԁӧмыс-кӧ оз кажітчы тырманаӧн аԉімент перјыԍлы, сіјӧ вермас шыӧԁчыны суԁӧ ԁа корны ыҗыԁҗык аԉімент суԃітӧм. Сӧглаԍітчӧмӧ-кӧ оз воны, ԉібӧ-кӧ торјӧԁчӧмыс лоӧма ӧԏіԍаԋыс шыӧԁчӧм куԅа, ЗАГС-лы кујім лунԍа срокӧн колӧ јуӧртны суԁӧс торјӧԁчӧм јылыԍ гіжӧԁ копіја мӧԁӧԁӧмӧн. Суԁ корас кыкнанлаԁорсӧ ԁа разрешітас чеԉаԃӧс віԇӧм јылыԍ вопрос. Сіԇкӧ, ӧні оз ков лоны сещӧм случајлы кор нывбаба коԉӧ отсӧгтӧг, кор еԍкӧ сіјӧ ез тӧԁ кытчӧ шыаԍны кага кӧрым перјӧм јылыԍ.
Суԁ вермас шуны кагаӧс госуԁарсвеннӧј учрежԃеԋԋӧӧ воԍпітајтны ԍетӧм јылыԍ
Міјан госуԁарство јона тӧжԁыԍӧ чеԉаԃ вӧсна. Госуԁарство тӧжԁыԍӧ оз сӧмын маԏеріаԉнӧј бокԍаԋ чеԉаԃӧс ԁорјӧм вӧсна, но і сывӧсна, меԁым чеԉаԃлы ԍетны правіԉнӧј проԉетаріат нога воԍпітаԋԋӧ. Секі, кор баԏ ԁа мам тавылӧ ԁоверіјӧ оз заслужівајтны, суԁ вермас шуны тащӧм баԏ-мам орԁыԍ чеԉаԃӧс боԍтӧм јылыԍ ԁа најӧс колана ԏіпа госуԁарственнӧј учрежԃеԋԋӧӧ (ԃетјаԍԉіӧ, ԃетԁомӧ ԁа с. в.) воԍпітајтны ԍетӧм јылыԍ, кага віԇӧм вылас баԏ-мамлыԍ ԍӧм перјӧмӧн.
ԊОԈӦԀ ГЛАВА ЗАКОН БЫԎ ЩӦКТӦ БАԎ-МАМӦС ВІԆНЫ АСԌЫНЫС ЧЕԈАԂНЫСӦ ԀА ТӦЖԀЫԌНЫ НАПОНԀА
Сӧветскӧј законјас ԍерԏі „баԏ-мама“ і „чурка“ чеԉаԃлы ԍетԍӧны ӧткоԃ правајас
Сӧветскӧј закон лыԃԃӧ брачнӧј ԁа „вԋебрачнӧј“ чеԉаԃӧс ӧткоԃ праваӧн. Ԋекущӧм торјӧԁӧм брачнӧј ԁа „вԋебрачнӧј“ чеԉаԃ костын оз лӧԍӧԁԍы. Баԏ-мам ԁа чеԉаԃ костын правајас — шуԍӧ 25-ӧԁ стаԏԏаын, — поԁјыԍԍӧны кровнӧј проісхожԃеԋԋӧ вылын. Чеԉаԃ, коԁјаслӧн баԏ-мамыс оз овны гозјӧн (бракын), пӧԉзујтчӧны ӧткоԃ правајасӧн сещӧм чеԉаԃкӧԁ, коԁјас чужісны гозјон (бракын) олыԍ баԏ-мамԍаԋ“, Закон ԍерԏі іԍԏіцалӧн корӧмыс уԁовԉетворітчӧ секі, кор сіјӧ збыԉ вермас ԁокажітны кагалыԍ баԏсӧ. Чеԉаԃлӧн ем право перјыны огсӧг аԍнысӧ верԁӧм вылӧ арлыԁ тыртӧԇ (18 арӧсӧԇ), а нужԁајтчыԍу&җавны вермытӧм чеԉаԃ — і арлыԁ тырӧм бӧрын. Оз сӧмын баԏлы ков мынтыны чеԉаԃ быԁтӧм вылӧ, і мамыс оз мезԁыԍԍы тајӧ објазанноԍтыԍ. Чеԉаԃӧс віԇӧм јылыԍ вопрос разрешітігӧн суԁ бура арталӧ обстановкасӧ быԁ торја случајын. Гозја піыԍ-кӧ ӧԏіыс бура олӧ, а мӧԁыс ыҗыԁ ԍемја піјӧ вӧјӧма, то суԁ вермӧ чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ мынтӧмсӧ ставнас вештыны бура олыԍ гӧтыр ԉібӧ верӧс вылӧ.
Кага чужтӧԇ кага баԏ јылыԍ јуӧртӧм
Кор гӧтраԍӧм абу гіжӧма, меԁԍа-ԋін кор гозја олӧны торја паԏераын, а сіԇі-жӧ случајнӧј олігӧн, баԏӧс тӧԁмавны овлӧ ԍӧкыԁ. А коԁӧс лыԃԃасны баԏӧн, сывылӧ пуктыԍԍӧ могӧн тӧжԁыԍны ԁа віԇны асԍыс кагасӧ і тајӧ торнас кокԋӧԁӧны мамлыԍ олӧм. Сіјӧ еща-на, баԏӧс тӧԁмалігӧн суԁ оз сӧмын урчіт унаӧ-баԏлы колӧ мынтыны кага быԁтӧм вылӧ, но ӧтщӧщ шуӧ нӧбаԍан каԁ ԁырԍа ԁа кага вајӧм ԁырԍа рӧскоԁјас, а сіԇ-жӧ кага мамсӧ нӧбаԍігас ԁа кага вајӧм бӧрын 6 тӧлыԍ чӧж верԁӧм рӧскоԁјас баԏ вылӧ вештӧм јылыԍ. Тапонԁа гӧтырлӧн, коԁі оліс гіжԍытӧм бракын, нӧбаԍігас ԉібӧ кага вајӧм бӧрас колӧ віԍтавны кага баԏыслыԍ ԋімовсӧ ԁа оланінсӧ. Інԁӧм мортыс-кӧ ЗАГС-ыԍ јуӧр воӧм бӧрын тӧлыԍԍа срокӧн оз кут венԅыны, то сіјӧ гіжԍӧ кага баԏӧн. ЗАГС-ԍаԋ јуӧр воӧм бӧрын вогӧгӧрԍа каԁӧн баԏӧн інԁӧм морт вермас суԁ пыр кыпӧԁны венԅӧм кага мамкӧԁ, мыј сылӧн шыӧԁчӧмыс абу веԍкыԁ. Но, мамлӧн аскаԁын баԏ јылыԍ шыӧԁчӧм ԍеттӧм оз бырӧԁ сылы права ԉубӧј каԁӧ корны установітны баԏӧс ԁа перјыны аԉімент.
Кыԇі перјыԍԍӧ чеԉаԃӧс быԁтӧм вылӧ ԁа мукӧԁ рӧԁԋаӧс віԇӧм вылӧ отсӧг
Закон ԍерԏі уҗалан ԁоныԍ ԍемјасӧ віԇӧм вылӧ поԅӧ перјыны 50% (җынԍыс) ԋе унҗык. Но перјыԍԍӧ оз став суммаԍыс, коԁӧс боԍтӧны рабочӧјјас ԉібӧ служащӧјјас. Перјӧмыԍ мезԁыԍԍӧ уҗԁонлӧн сіјӧ јукӧԁыс, коԁі уҗ јылыԍ законјас коԃекс ԍерԏі лоӧ тајӧ местаса таріфнӧј ԍетка I разраԁа уҗ ԁонлӧн міԋімум (меԁ еща суммаӧн). Шуам, I разраԁ ԍерԏі уҗԁонлӧн міԋімум лоӧ 10 шајт, уҗалыԍ боԍтӧ 50 шајт, то суԁ вермӧ сылыԍ перјыны оз 50 шајтыԍ, а сӧмын 40 шајтыԍ, а 10 шајт, кыԇі мі шулім-ԋін, лоӧ уҗԁонлӧн інмӧԁчывтӧм јукӧԁ, коԁыԍ оз поԅ перјыны. Сіԇкӧ 50 шајт боԍтыԍлыԍ поԅӧ перјыны унавылӧ 20 шајт. Но шоча овлӧ, меԁым поԅіс суԃітны уҗԁонлыԍ җынсӧ. Щӧкыԁа овлӧ, мыј сіјӧ мортыслӧн, коԁлыԍ перјӧны, ем чеԉаԃ мӧԁ гӧтырԍаԋ, ԉібӧ сіјӧ іжԃівеԋԋӧ вылын емӧԍ рӧԃԋајас. Суԁлы тајӧ ставсӧ лоӧ артыштны. Тащӧм случајјас ԁырјі суԁ суԃітӧ сещӧм сумма, коԁӧс ԍетӧмыс оз пукты ԍӧкыԁ условіјӧ і мӧԁ ԍемјасӧ, коԁі сіԇі-жӧ нужԁајтчӧ отсӧгыԍ. Рабочӧјлыԍ ԉібӧ служащӧјлыԍ перјӧм лӧԍӧԁчыԍӧ уҗ ԁон боԍтан каԁ кежлӧ. Кустарјаслыԍ, вузаԍыԍјаслыԍ ԁа с. в. суԁ вермӧ суԃітны во чеԏвертјасӧн мынтыԍны. Тащӧм разјаԍԋеԋԋӧ ԍетӧма РСФСР-са Верховнӧј суԁӧн. Овлӧны случајјас, кор сіјӧ мортыс, коԁԍаԋ перјӧны кага быԁтӧм вылӧ, іԍԏіца пемыԁлунӧн пӧԉзујтчӧмӧн ԍорԋітӧ кущӧмкӧ ԋеыҗыԁ сумма ӧтпырјӧ мынтӧм јылыԍ. Тащӧм лӧԍӧԁчӧм лоӧ кабаԉнӧјӧн ԁа воԇӧ вылӧ чеԉаԃсӧ вӧјтӧ нужԁаӧ, коԉӧ најӧс олӧм вылӧ среԁствотӧг. Кор тащӧм тӧԁчана ԋевыгоԁнӧј артмӧԁчӧм јылыԍ тӧԁмаласны міјан общественнӧј оргаԋізаціјајас (мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан об-во, мамӧс ԁа кагаӧс віԇан јукӧԁ, опека органјас ԁа с. в.), најӧлы колӧ прімітны мерајас чеԉаԃлыԍ інԏересјассӧ ԁорјӧм куԅа. Ԃелӧ віԁлалігӧн суԁлы колӧ пуктыны аслас меԁвоԇԇа могӧн чеԉаԃлыԍ інԏересјас ԁорјӧм. Баԏыс ԉібӧ мамыс сіјӧ кагаыслӧн, коԁӧс быԁтӧм вылӧ мынтыԍӧ напіыԍ ӧԏіыс, вермӧ быԁ каԁӧ шыӧԁчыны суԁӧ перјан сумма выԉыԍ вежӧм јылыԍ, вежԍісны-кӧ маԏеріаԉнӧј условіјӧјасыс. Уҗавны вермытӧм нужԁајтчыԍ баԏ-мам вермӧны корны асланыс чеԉаԃлыԍ отсӧг аԍнысӧ верԁӧм вылӧ. Сіԇі-жӧ колӧ каԅтыштны, мыј нужԁајтчыԍ арлыԁ тыртӧм чој-вок імеітӧны право корны отсӧг вермана чој-воклыԍ. Но тајӧ праваыс коԉӧ сӧмын нужԁајтчыԍ, арлыԁ тыртӧм чој-вок сајын секі, кор најӧс оз вермыны быԁтыны баԏ-мамныс најӧ абутӧм вӧсна ԉібӧ вермытӧмлун вӧсна. Уҗавны вермытӧм, нужԁајтчыԍ пӧԉӧс ԉібӧ пӧчӧс-кӧ оз вермыны верԁны верӧсыс ԉібӧ гӧтырыс, ԉібӧ чеԉаԃыс, то најӧс лоӧ віԇны пӧԉӧншуыԍјаслы, коԁјас вермӧны ԍетны отсӧг. Тајӧ віԇӧм куԅа правајас ԁа објазанноԍтјас мунӧны кыкнанлаԁорԍаԋыс, кыԇ пӧԉлы ԁа пӧчлы колӧ віԇны пӧԉӧншуыԍјассӧ, сіԇі і пӧԉӧншуыԍјаслы колӧ віԇны пӧԉсӧ ԁа пӧчсӧ. Мам ԉібӧ баԏ-кӧ оз вермыны віԇны асԍыныс чеԉаԃнысӧ, то вермана пӧԉлы ԉібӧ пӧчлы быԏ колӧ ԍетны отсӧг аслас пӧԉӧншуыԍјаслы. Тајӧ отсӧг ԍетԍыԍӧ сіԇжӧ і секі, кор гозја піыԍ ӧԏіыслы ԋінӧм вылӧ овны. Тајӧ ԇік веԍкыԁа сыпонԁа, мыј кагаӧс быԁтыны објазаноԍ& гозја піыԍ кыкнаныс ԁа ӧԏіыс-кӧ оз вермы (ԉібӧ кулӧма), то тајӧ објазанноԍԏ вештыԍԍӧ пӧԉ вылӧ ԉібӧ пӧч вылӧ. Тащӧм разјаԍԋеԋԋӧ ԍетӧма Верховнӧј суԁӧн. Кыкнанлаԁорыс-кӧ бурӧн оз вермыны воны ӧтсӧгласӧ ыҗыԁа-ӧ ԍетны отсӧгсӧ, то секі вермас перјыԍԍыны суԁӧн.
Поԅӧ-ӧ перјыны віԇӧм вылӧ коԉӧм каԁыԍ?
Мукӧԁ ԁырјі завоԃітӧны перјыны чеԉаԃӧс быԁтӧм вылӧ кымынкӧ во коԉӧм мыԍԏі. Шуам, баԏыс кӧнікӧ ԁыр ветліс, ԁа мамлы лоі кага быԁтӧм куԅа став ԍӧкыԁлунсӧ нуны асвылас. Поԅӧ оз секі перјыны важԍыс ӧтпырјӧ став віԇӧм суммасӧ? Тајӧ вопрос суԁ разрешајтӧ быԁ случајын збыԉ-емторкӧԁ лыԃԃыԍӧмӧн. Унҗыкыԍсӧ суԁ тащӧм перјӧмјассӧ оз вынԍӧԁ, ӧԁ перјыԍԍӧ воԇӧ вылӧ кагаӧс быԁтӧм вылӧ, а оз снабжајтчыԍԍы коԉӧм каԁыԍ ӧтпырјӧ ыҗыԁ суммаӧн; сыыԍ кынԇі, рабочӧј іԉі слушащӧј, ԃерт оз вермыны ӧтпырјӧ мынтыԍны воыԍ ԉібӧ кыкыԍ. Коԉӧм каԁыԍ перјӧм леԇԍӧ сӧмын секі, кор перјыԍјасыс вермасны ԁокажітны, мыј најӧ тајӧ сумма вылас уҗјӧзаӧԍ. Тащӧм разјаԍԋеԋԋӧ тајӧ вопрос куԅа ԍетіс РСФСР-са Верховнӧј суԁ. Чеԉаԃӧс быԁтӧм куԅа објазанноԍԏ уԍӧ баԏ вылӧ і мам вылӧ
Аԉімент јылыԍ закон уна мортӧн гӧгӧрвоԍыԍԍӧ, кыԇ јонҗыка мужікјаслы інмыԍ објазанноԍтјасӧн. Тајӧ абу вернӧ. I мам оз мезԁыԍԍы кага быԁтӧмыԍ. Фабрік-завоԁјасын, сӧветскӧј органјасын, коопераціјаын, ԉубӧј преԁпріјаԏԏӧын, совхозјасын ԁа колхозјасын, быԁлаын мужікјаскӧԁ ӧтвыјын уҗалӧны нывбабајас, а сіԇкӧ сіԇі-жӧ, кыԇі і мужікјас, вермӧны верԁны асԍыныс чеԉаԃсӧ. Сещӧм гозја, коԁјас олӧны торјӧн ԁа коԁјас воӧны сӧгласӧ, мыј кущӧмкӧ чеԉаԃӧс боԍтӧ ас ԁінас мам, а мукӧԁсӧ баԏ, најӧ вермасны боԍтны асвылас објазанноԍԏ верԁны сӧмын сіјӧ чеԉаԃсӧ, коԁјас олӧны сыкӧԁ. Вермас лоны і сещӧмтор, мыј гозја воӧны сӧгласӧ чеԉаԃӧс верԁӧмыԍ ӧԏісӧ ԇікӧԇ мезԁыны. Меԁвоԇԇа условіјӧӧн таԁырјі колӧ лоны сылы, меԁым чеԉаԃлӧн інԏересјасыс ез страԁајтны. Тащӧм случајјасын аԉімент мынтӧмыԍ мезԁӧм ԁопускајтчыԍԍӧ сӧмын секі, кор ӧԏіыслы збыԉ ԋінӧмӧн верԁны, а мӧԁыслӧн ем.
Колхоз шԉенјаслыԍ аԉімент перјӧм
Унҗык креԍԏана ӧніја каԁӧ сулалӧ колхозјасын. Коммуԋіст парԏіјаӧн правіԉнӧј поԉіԏіка нуӧԁӧм вӧсна ԍіктса гӧԉ јӧзӧс нарԏітыԍ-кулак жугӧԁӧма. Кулакӧн гӧԉ јӧзӧс аскіпоԁулас віԇӧм ԁа најӧ щӧт вылын олӧм орӧԁӧма. Ԍіктса овмӧсын вітвоԍа планлыԍ вермӧмјассӧ арталігӧн ԁа ԍіктса овмӧсын креԍԏаналыԍ важ ԁа ӧніја положеԋԋӧсӧ ӧтлалігӧн& — міјан парԏіјалӧн ԁа став уҗалыԍ јӧзлӧн вожԃ Стаԉін јорт шуӧ: „3 — 4 во сајын міјан креԍԏана пӧвсын гӧԉјасыс вӧліны став креԍԏана пыщкыԍ ещавылӧ 30%. Сіјӧ лоӧ ԁас міԉԉоныԍ унҗык јӧз. А нӧшта воԇҗык, Окԏабрԍа ревоԉуціјаӧԇ гӧԉјасыс вӧліны став креԍԏана пыщкыԍ ещавылӧ 60%-ыс. Но коԁјас-нӧ тіјӧ гӧԉјасыс? Најӧ сещӧм јӧз, коԁјаслӧн пыр овмӧсаныс оз суԇԍы ԉібӧ кӧјԁысыс, ԉібӧ вӧлыс, ԉібӧ уҗалан кӧлујыс, ԉібӧ оз суԇԍы став тајӧ торјасыс ӧтлаӧ боԍтӧмӧн. Гӧԉјас — сіјӧ сещӧм јӧз, коԁјас овлісны щыг-ԋіԍӧ пӧт ԁа коԁјас, кыԇ правілӧ, овлісны кулак кабала улын, а важ каԁын кулакјас ԁај помешщікјас кабала улын“... і воԇӧ шуӧ Стаԉін јорт: „Тајӧ вӧлі, но важӧн-ԋін бӧрӧ коԉі. Ӧні креԍԏаԋін — вермана кӧԅајін, колхозса шԉен, коԁ орԁын емӧс тракторјас, віԇму уҗалан машінајас, кӧјԁыс фонԁјас ԁа с. в.“. Колхоԅԋікјас-уԁарԋікјас сјезԁ вылын Стаԉін јорт шуіс: „Мі перјім сіјӧс, мыј колхозјас пыр кыпӧԁім гӧԉа олыԍјасӧс шӧркоԃԃӧма олыԍјас выјӧԇ. Тајӧ зев бур. Но тајӧ еща-на. Ӧні міјанлы колӧ перјыны сіјӧс, меԁым вӧчны нӧшта ӧԏі воԍков воԇӧ ԁа отсавны став колхоԅԋікјаслы — важ гӧԉа ԁа шӧркоԃԃӧма олыԍјалы — кыпӧԁчыны озыра олыԍјас выјӧԇ. Тајӧ поԅӧ перјыны ԁа тајӧ міјанлы кӧԏ кыԇ, а колӧ перјыны“. А тајӧ петкӧԁлӧ, мыј колхоԅԋіклӧн ӧтлаын олігӧн аслас ԍемјалы отсавны, а сіԇ-жӧ чеԉаԃлы отсӧгсӧ ԍетны верманлуныс ыҗыԁҗык важ гӧԉа ԁа шӧркоԃԃӧма олыԍ ԁорыԍ. Оз ков вунӧԁны, мыј колхозӧ пырӧм нӧшта оз-на віԍтав, мыј креԍԏаԋін ԇікӧԇ перовоԍпітајтчӧма, мыј сіјӧ пырыԍпыр-жӧ мезԁыԍас аслас мелкособствеԋіческӧј прівычкајасыԍ, коԁі пырӧма сыпыщкӧ уна немын нывбаба ԁінӧ омӧԉа отноԍітчӧмӧн, коԁі вӧлі поԁјыԍԍӧ важ ԍама быт вылӧ. Тајӧ капітаԉізм коԉасјасыԍ сіјӧ мезмас секі, кор перевоԍпітајтчас ԁа лоас настојашщӧј соціалізм ногӧн уҗалыԍӧн, класјастӧм соціаԉіԍԏіческӧј обществоса збыԉ шԉенӧн. Ӧніја каԁын-жӧ нӧшта ыҗыԁ-на прінужԁајтан мерајаслӧн значеԋԋӧыс, коԁјас нуӧԁԍӧны сещӧм колхоԅԋікјаслы, коԁјас торкӧны сӧветскӧј закон чеԉаԃӧс верԁӧм јылыԍ ԁа лӧԍӧԁӧм срокјасӧ уҗавны вермытӧм гӧтырлы ԉібӧ верӧслы отсӧг ԍетӧм јылыԍ. Віԇму уҗалан арԏеԉјас устав ԍерԏі чеԉаԃ верԁӧм лоӧ баԏ-мамлӧн, ԉібӧ матыса рӧԁвужлӧн ԉічнӧј објазанноԍтӧн. Аԉімент перјыԍԍӧ віԇму уҗалан арԏеԉса шԉенјаслыԍ веԍкыԁа налыԍ, коԁјаслы колӧ віԇӧм вылас мынтыԍныс. Аԉімент куԅа уҗјӧзыԍ оз поԅ перјыны колхозса ӧтувтӧм ембурыԍ. Но быԁ колхозса шԉенлӧн ем аслас ԁохоԁ, коԁӧс сіјӧс боԍтӧ урчітана срокјасӧ уҗалӧм труԁоԃеԋјасыԍ. Вот тајӧ ԉічнӧј уҗԁоныԍ ԁа прӧԁуктаыԍ, а сіԇ-жӧ колхоԅԋік орԁӧ коԉӧм ембурыԍ перјыԍԍӧ аԉіментыс. Колхозјасын уҗавны вермытӧмјаслы отсалӧм јылыԍ леԇӧма РСФСР-са Колхозцентрлӧн разјаԍԋеԋԋӧ. Тајӧ разјаԍԋеԋԋӧас шуԍӧ, мыј віԇму уҗалан арԏеԉјасын колхозса шԉенјаслыԍ чеԉаԃсӧ віԇны-верԁны, кыԇ правілӧ, колӧ баԏ-мамлы. Сыпонԁа ставнас колхозјаслыԍ аԉімент перјӧм оз ло веԍкыԁ. Устав ԍерԏі быԁ колхозын колӧ лоны общественнӧј фонԁ колхозса шԉенјаслыԍ бытӧвӧј ԁа југԁӧԁчана колӧмјассӧ обслужівајтӧм могыԍ. Тајӧ фонԁыс лӧԍӧԁԍӧ колхозӧн аслас меԁвоԇԇа основнӧј објазанноԍтсӧ олӧмӧ пӧртӧм бӧрын — госуԁарстволы колана ԋаԋ тырмымӧнја сԁајтӧм бӧрын ԁа кӧјԁыс фонԁ кіԍтӧм бӧрын. Мыјта віԇны колхоз среԁствојасыԍ уҗавны вермытӧмјасӧс віԇӧм вылӧ (проԁуктаӧн, ԍӧмӧн, ԃетјаԍԉіын ԁа ԃетԁомын віԇӧмӧн ԁа с. в.) разрешајтчыԍԍӧ колхоз шԉенјас ӧтувја чукӧртчылӧм вылын правԉеԋԋӧ ԁоклаԁ куԅа. Тӧԁӧмыԍ тајӧ фонԁыԍ колхоз мыјкӧ мынԁа леԇас і нужԁајтчыԍ чеԉаԃлы. Но тајӧ ԋекущӧма оз мезԁы баԏ-мамӧс — колхоԅԋікӧс, колхоԅԋічаӧс (ԉібӧ колхозыԍ бокын олыԍјасӧс) — асланыс чеԉаԃ јылыԍ тӧжԁыԍӧмыԍ ԁа чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ ԍетӧмыԍ. Колӧ щӧщ шуны, мыј аԉімент ужјӧз оз вермы перјыԍԍыны колхозса ембурыԍ. Перјыԍԍыны вермас колхоԅԋік ембурыԍ, труԁоԃеԋ вылӧ боԍтӧм ԁохоԁыԍ ԁа мукӧԁ сіјӧ ԁохоԁјасыԍ. Ԁопускајтчыԍԍӧ взыскаԋԋӧ перјӧм бессрочнӧј, условнӧј ԁа ԁосрочнӧј вклаԁјасыԍ, но срок воӧмыԍ, ԉібӧ закон ԍерԏі најӧс ԍетны разрешітӧм условіјӧыԍ ԋе воԇжык.
Кыԇі перјыны віԇӧм-верԁӧм вылӧ креԍԏаԋінлыԍ, кор сіјӧ олӧ ӧтлаын аслас рӧԁԋаыскӧԁ
Перјыны аԉімент јеԃіноԉічԋік-креԍԏаԋінлыԍ, коԁі олӧ јуктӧм креԍԏанскӧј овмӧсын, ԍӧкыԁҗык, урчітӧм каԁӧ уҗԁон боԍтыԍ рабочӧј ԁорыԍ ԁа колхоԅԋік ԁорыԍ, коԁлӧн ԁохоԁыс артавԍӧ колхозын. Ем общӧј правілӧ — кущӧм ембур колӧ коԉны овмӧсын, меԁым ԇікӧԇ сіјӧс ԋе кіԍтны (тајӧ правілӧыс Гражԁ. Процес. Коԁекс 271 стаԏԏаын). Кущӧм-жӧ торјас колӧ коԉны овмӧсын, мыј оз поԅ вузавны кӧԏ і аԉімент мынтӧм вылӧ? Лыԃԃӧԁлам меԁԍа важнӧјјассӧ: віԇму уҗалан колана кӧлуј, ӧԏі мӧс, ӧԏі вӧв, быԁмыԍ скӧтыԍ ӧԏі јур (унавылӧ 6 тӧлыԍ кежӧ кӧрымӧн), кӧԇӧм вылӧ колана мынԁа кӧјԁыс, колана новлан паԍкӧм, прӧԁуктајас ԁа с. в. Тајӧ торјасыс-кӧ овмӧсын, кӧԏ і јукԍытӧмын, інԁӧм нормаыԍ унҗык, то најӧс поԅӧ вузавны аԉімент уҗјӧзыԍ. Перјыԍӧм пуктыԍԍӧ сіјӧ јукӧԁ вылӧ, коԁі ылӧсас лыԃԃӧмӧн воӧ торјӧԁчытӧм овмӧсса шԉен вылӧ, коԁлыԍ перјыԍԍӧ аԉімент. Баԏӧс установітігӧн ӧтщӧщ суԁ урчітӧ уна-ӧ проԁукта ԁолжен ԍетны баԏлӧн овмӧс кагаӧс верԁӧм вылӧ.
Гӧтырӧн выԉыԍ верӧссајӧ мунігӧн ԉібӧ верӧс выԉыԍ гӧтраԍігӧн чеԉаԃлӧн правајас
Јукԍӧм гӧтыр выԉыԍ верӧссајӧ мунігӧн, важ верӧс аслас чеԉаԃ јылыԍ, кӧԏ најӧ олӧны сіјӧ важ гӧтыр выԉ ԍемјаас, ԁолжен тӧжԁыԍны ԁа најӧс віԇӧм куԅа рӧскоԁјасыԍ мынтыԍны. Но рӧԁнӧј баԏыслӧн-кӧ среԁствоыс абу (іԉі сіјӧ кулӧма) — ԃаԃлы ԉібӧ ічіԋлы, коԁ орԁын олӧ кагаыс, быԏ колӧ сіјӧс віԇны. Ԃаԃвоԇ ԉібӧ ічіԋвоԇ чеԉаԃлы быԏ лоас отсавны аслас нужԁајтчыԍ ԃаԃлы ԉібӧ ічіԋлы секі, кор најӧ олісны ԃаԃ ԉібӧ ічіԋ іжԃівеԋԋӧ вылын ещавылӧ 10 во.
Уна-ӧ поԅӧ перјыны віԇӧм-быԁтӧм вылӧ сещӧм мортлыԍ, коԁлӧн емӧԍ чеԉаԃ ԋекымын гӧтраԍӧмыԍ
Вылынҗык мі інԁылім-ԋін, мыјта меԁуна уҗԁон ԍерԏі поԅӧ перјыны. Сыыԍ уна оз поԅ перјыны веԍіг секі, кор мынтыԍыԍлӧн емӧԍ чеԉаԃ ԋекымын гӧтраԍӧмыԍ. Секі бурӧн сӧглаԍітчӧмӧн, ԉібӧ суԁӧн перјӧм сумма јукԍыԍԍӧ став ԍемјајас костас. Кор аԉімент перјыԍԍӧ сещӧм мортлыԍ, коԁлӧн ыҗыԁ ԁокоԁјас, секі суԁ вермӧ суԃітны сы-ыҗта аԉімент, коԁі вештас кага быԁтӧм ԁа віԇӧм куԅа став рӧскоԁјассӧ.
Кущӧм мерајас нуӧԁԍӧны, кор віԇӧм-быԁтӧм вылӧ ԍетӧм среԁствојас віԇԍӧны ԋеправіԉнӧја
Чеԉаԃ віԇӧм-верԁӧм вылӧ ԍӧм ԍетыԍ баԏ ԉібӧ мам імеітӧны право тӧԁны кытчӧ мунӧ ԁа бура оз віԇԍы чеԉаԃ вылӧ ԍетӧм ԍӧмыс. Шуам, торјӧԁчігӧн суԁ аԁԇіс коланаӧн, меԁым кагаӧс коԉны баԏ орԁӧ ԁа меԁым мам ԍетіс тајӧ кагасӧ быԁтӧм вылӧ сывылӧ уԍана јукӧԁ. Сеԍԍа мамлы кывԍӧ, мыј сыӧн ԍетӧм ԍӧм віԇԍӧ оз кага вылӧ, а шуам, јуӧ баԏыс. Тајӧ і такоԃ случајын сіјӧ вермӧ корны суԁӧс боԍтны кагаӧс баԏ орԁыԍ ԁа ԍетны сіјӧс сылы, ԉібӧ ԍетны ԃетскӧј ԁомӧ ԁа с. в. Тащӧм тор ԁырјі вермас сувтӧԁны баԏӧс (ԉібӧ мамӧс) баԏ-мам праваыԍ ԉішітӧм јылыԍ ԁа уголовнӧј кывкутӧмӧ кыскӧм јылыԍ. Баԏӧс ԉібӧ мамӧс баԏ-мам праваыԍ ԉішітӧм оз мезԁы најӧс воԇӧ вылӧ чеԉаԃӧс віԇӧм-верԁӧм објазанноԍтыԍ.
Асԍыныс чеԉаԃӧс віԇӧм-верԁӧмыԍ ԉокыԍ пышјалыԍјаслӧн уголовнӧј пӧраԁокӧн кывкутӧм
Чеԉаԃӧс віԇӧм-быԁтӧм вылӧ суԁӧн суԃітӧм среԁствојас мынтӧмыԍ пышјалӧм, ԁа, вообще, баԏ-мамӧн арлыԁтӧм чеԉаԃӧс отсӧгтӧг коԉӧм асбӧрԍаԋыс вајӧԁӧ 6 тӧлыԍӧԇ свобоԁаыԍ ԉішітӧмӧ іԉі 300 шајтӧԇ штрафӧ (Уголов. коԃекслӧн 158 стаԏԏа). Тајӧ стаԏԏаыс, коԁі щӧктӧ баԏ-мамӧс тӧжԁыԍны чеԉаԃныс вӧсна ԁа віԇны најӧс, лоі леԇӧма сыпонԁа, мыј вывті щӧкыԁ лоі чеԉаԃӧс отсӧгтӧг коԉӧм. Сулалӧ-ӧ первојја мынтӧм бӧрын пырыԍ-пыр шыӧԁчыны суԁӧ, корны меԁым кыскасны уголовнӧј кывкутӧмӧ? Оз сулав. Бурҗык војԁӧр віԁлыны мірнӧј среԁствојас. Ԋі мамлы, ԋі чеԉаԃлы абу колана, меԁым баԏсӧ ԉішітісны свобоԁаыԍ, ԉібӧ пуктісны сылы штраф. Ставыс тајӧ вермас сӧмын чінтыны сыԍаԋ среԁствојас боԍтан верманлунсӧ. Баԏ-мам-кӧ вермӧны чеԉаԃӧс віԇны, і суԁ урчітіс уна-ӧ ԍӧм ԁа уна-ӧ прӧԁукта налы колӧ мынтыны чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ (ԍіктын унаыԍ суԁ ԍӧмӧн мынтӧм вежӧ прӧԁуктаӧн ԍетӧмӧн), а тајӧ суԁ шуӧм бӧрын баԏ ԉібӧ мам век-жӧ пышјалӧ мынтыԍӧмыԍ, то сещӧм баԏ-мамӧс колӧ кыскыны уголовнӧј кывкутӧмӧ. Щӧщ оз ков вунӧԁны, мыј аԉімент мынтӧмыԍ ԁа чеԉаԃӧс віԇӧмыԍ ԉокыԍ пышјалӧм лоӧ поԁулӧн сещӧм јӧзсӧ баԏ-мам праваыԍ ԉішітӧм јылыԍ вопрос кыпӧԁӧмлы.
ВІТӦԀ ГЛАВА ЧЕԈАԂӦС ԀА УҖАВНЫ ВЕРМЫТӦМ ГӦТЫРӦС ԈІБӦ ВЕРӦСӦС ВІԆӦМ ВЫЛӦ СРЕԀСТВО ПЕРЈӦМ КОКԊӦԀАН МЕРАЈАС
Перјыԍ вермӧ перјыны верԁӧм вылӧ аслас оланінԍаԋ
Зев щӧкыԁа кывлывлан рабоԏԋічајасԍаԋ, ԉібӧ креԍԏанкајасԍаԋ тащӧм кывјас: „Законыс еԍкӧ бур, ԁа кыԇ сіјӧс олӧмас пӧртныс“. Збыԉ, абу еща сещӧм војтырыс, коԁјас пышјалӧны чеԉаԃӧс быԁ- тӧм вылӧ ԁа уҗавны вермытӧм (ԉібӧ уҗтӧм) гӧтырлы мынтӧмыԍ. Унаыԍ верӧс коԉӧ асԍыс гӧтырсӧ ԁа кагасӧ, ԁа мунӧ мукӧԁлаӧ, мукӧԁ ԁырјі ылыс карӧ, ԁа сені лӧԍӧԁӧ выԉ ԍемја. Еновтӧм гӧтырлӧн тащӧм случајјас ԁырјі овлӧ зев ԍӧкыԁ олӧм. Оз-жӧ-ӧԁ вермы сіјӧ еновтны асԍыс чеԉаԃсӧ, ԁа і ԍӧмыс абу мӧԁ караԁ мунны ԁа перјыны сен верӧсыслыԍ чеԉаԃлы кӧрым вылӧ. Аԉімент перјӧм кокԋӧԁӧм могыԍ лӧԍӧԁӧма сіԇ, мыј сещӧм ԃелӧјасыс віԁлавԍӧны сен, кӧні олӧ перјыԍыс. Коԁԍаԋ перјӧны, сіјӧс суԁ вылӧ корӧны сетчӧ, кӧні олӧ перјыԍыԍыс, а сіјӧ-кӧ оз кӧсјыԍ волыныс, ԃелӧ вермас віԁлавԍыны сытӧг (ԍінсајас).
Оланін вежԍӧм јылыԍ ԁа уҗалан ԁон соԁӧм јылыԍ быԏ јуӧртӧм
Ӧні нывбабаӧс ԁа чеԉаԃӧс јонҗыка ԁорјӧм могыԍ законӧ ԍујӧма аԉімент перјӧм кокԋӧԁыԍ уна стаԏԏа. Сылы, коԁԍаԋ суԃітӧма перјыны кага быԁтӧм вылӧ, колӧ ԍетны тӧԁны аслас мӧԁлаӧ овмӧԁчӧм ԁа мӧԁлаӧ уҗавны меԁаԍӧм јылыԍ, сіԇі-жӧ і уҗалан ԁон соԁӧм јылыԍ. Кывкутыԍлы колӧ јуӧртны сіјӧ јӧзӧс, коԁлы суԃітӧма перјан торсӧ, ԉібӧ најӧ опекунјасӧс, а сіԇ-жӧ і сіјӧ учрежԃеԋԋӧјасӧс ԁа најӧс, коԁјас перјӧны (суԃебнӧј ісполԋіԏеԉӧс, учрежԃеԋԋӧӧс, кӧні ужалӧ аԉімент мынтыԍыс). Тајӧ правілӧјассӧ кывзытӧмыԍ аԉімент мынтыԍјас нуӧны уголовнӧј кывкутӧм.
Аԉімент мынтӧмыԍ ԇебԍаԍыԍӧс корԍӧм
Сӧвеԍттӧм јӧз щӧкыԁа ԇебԍӧны, кӧсјӧны мезԁыԍны аԉімент мынтӧмыԍ. Нужԁаын олыԍ гӧтырлӧн ԁа чеԉаԃлӧн тащӧм тор ԁырјі зев ԍӧкыԁ олӧмыс. Сывӧсна Верховнӧј суԁ разјаԍԋітіс, мыј суԁ- лы колӧ боԍтавны перјӧм јылыԍ шыӧԁчӧмјассӧ кӧԏ шыӧԁчӧмас і оз віԍтавԍы кыв кутыԍыслӧн оланіныс. Суԁ корӧ кывкутыԍӧс сіјӧ меԁбӧрја оланін ԍерԏі. Кывкутыԍ-кӧ оз лок, а сытӧг ԃелӧсӧ віԁлавны оз поԅ, секі нароԁнӧј суԁ шуӧ корԍны сіјӧс міԉіціја пыр. Нароԁнӧј суԁӧн, кӧні віԁлавԍӧны тајӧ ԃелӧјасыс, перјыԍлы ԍетԍӧ ісполԋіԏеԉнӧј ԉіст. Кывкутыԍлыԍ-кӧ оланінсӧ оз тӧԁны, то перјыԍлӧн колӧ ԍетны шыӧԁчӧм сіјӧс корԍӧм јылыԍ сетчӧс міԉіціја органӧ. Корԍан шыӧԁчӧм ԁінӧ щӧщ колӧ пуктыны ісполԋіԏеԉнӧј ԉіст. Сек колӧ гіжны: ов, ԋім ԁа віч корԍан мортыслыԍ, арлыԁ, кӧні чужлӧма, ԉібӧ кӧні гіжлӧмаӧԍ чужігас (облаԍт, кар, рајон, ԍікт) і меԁбӧрын, колӧ гіжны кӧні сіјӧ бӧрја каԁнас оліс ԉібӧ уҗаліс. Жаԉ, мыј тајӧ правілӧыс оз пыр пӧртԍы олӧмӧ, мыј вӧсна і мынтӧмыԍ пышјалыԍјас коԉӧны накажіттӧг сек, кор ԍемјаыс сіјӧ мыж вӧсна олӧ ыҗыԁ нужԁаӧн.
Ембур вузалӧмыԍ кутӧм
Такӧԁ щӧщ інԁам, мыј олӧмын абу еща і сещӧм случајјас, кор аԉімент мынтӧм куԅа кывкутыԍјас, меԁ еԍкӧ мезԁыԍны мынтӧмыԍ, вузавлӧны асԍыныс ембурсӧ. Сывӧсна і леԇӧма постановԉеԋԋӧ, кӧні шуӧма, мыј ԋетруԁӧвӧј ԁохоԁ помыԍ олыԍјас оз вермыны вузавны асԍыныс ембурсӧ аԉімент боԍтыԍ, ԉібӧ сіјӧ опекун ԁа попечіԏеԉ сӧглаԍітчытӧг.
Перјӧм јылыԍ поԅӧ ԍетны кыввылын віԍталӧмӧн шыӧԁчомјас
Аԉімент корԍӧм јылыԍ абу быԏ гіжӧмӧн шыӧԁчӧм ԍетӧм: поԅӧ мунны суԃԃа ԁінӧ ԁа кывјӧн віԍталӧмӧн корны меԁ віԁлаласны ԃелӧ аԉімент перјӧм јылыԍ. Суԃԃалы быԏ колӧ тащӧм шыӧԁчӧмсӧ прімітны, гіжны ԁа прімітны мерајас ӧԁјӧҗык віԁлавны ԃелӧсӧ.
Перјӧм јылыԍ шыӧԁчӧмјасӧс мезԁӧма сборјасыԍ
Перјӧмсӧ кокԋӧԁӧм могыԍ, став шыӧԁчӧмјасыс чеԉаԃлы ԁа гӧтырлы олӧм вылӧ перјӧм куԅа, мезԁыԍԍӧны быԁ пӧлӧс сборјасыԍ.
Нужԁаын олыԍ гӧтырӧс ԁа чеԉаԃӧс суԁӧн ԃелӧ віԁлавтӧԇ обеспечітӧм
Міјан суԁјасын аԉімент перјан ԃелӧјас віԁлавԍӧны меԁвоԇ ӧчереԁын. Сӧмын суԃебнӧј (разбіраԏеԉство) віԁлалӧм век-жӧ корӧ ԋеуна каԁ ԃелӧ віԁлалан лун лӧԍӧԁӧм вылӧ, суԃітчыԍјасӧс ԁа ԍвіԃіԏеԉјасӧс корӧм вылӧ ԁа с. в. Но тајӧ вопросјас колӧ разрешітны пырыԍтӧм пыр-жӧ сывӧсна, мыј овлӧ сещӧм случајјас, кор ԋінӧм вылӧ овны перјыԍјаслы. Тащӧм случајјас ԁырјыс суԁлы колӧ пырыԍтӧм пыр-жӧ перјӧм јывԍыс шыӧԁчӧмсӧ ԍетігӧн шуны кӧні чеԉаԃлы овны (баԏ орԁын аԉі мам орԁын) ԁа ыҗыԁ-ӧ сумма временнӧ ԍетны чеԉаԃӧс ԁа ужавны вермытӧм гӧтырӧс верԁӧм вылӧ.
Коԁі вермас перјігӧн ԍетны отсӧг
Уҗалыԍјаслыԍ інԏересјассӧ ԁорјан тујјасыс уна. Карјасын емӧԍ зев унаінјас, кӧні ԍетԍӧ јуріԃіческӧј отсӧг сӧвет ԍетӧмӧн, шыӧԁчӧм гіжӧмӧн, кытчӧ шыӧԁчыны віԍталӧмӧн, суԁ вылын ԁорјӧмӧн ԁа с. в. Тајӧ, сіԇ шуана, јӧзлы правӧвӧј отсӧг ԍетыԍ консуԉтаціјајас. Ԍіктјасын емӧԍ-жӧ консуԉтаціјајас. Консуԉтаціјајасыс пырҗык овлӧны нарсуԁјас берԁын, лыԃԃыԍан керкајасын, колхозјасын. Тајӧ консуԉтаціјајасыс уҗалӧны суԁын уҗалыԍјас (нароԁнӧј суԃԃа, ԍԉеԁоваԏеԉ, прокурорлӧн отсаԍыԍ, ԁорјыԍыԍ коԉԉегіјаса шԉен) веԍкӧԁлӧм улын. Меԁбӧрын, мыј меԁԍа важнӧјыс міјан, законјас ԍерԏі уҗалыԍ јӧзлыԍ інԏересјассӧ ԁорјӧм могыԍ гражԁанскӧј ԃелӧын вермас выступітны і прокурор. Тӧԁӧмыԍ, сіјӧ секі перјыԍӧс — рабоԏԋічаӧс, креԍԏанкаӧс мезԁас суԁ ԁырԍа уна тӧжԁыԍӧмјасыԍ. Беспрізорноԍԏкӧԁ вермаԍыԍ учрежԃеԋԋӧјаслы ԁа војтырлы, кор најӧ аԁԇӧны случајјас, мыј баԏ-мам еновтӧны асԍыныс чеԉаԃнысӧ, колӧ сыјылыԍ јуӧртны прокуратураӧ. Меԁԍа матӧ тајӧ ԃелӧыс інмӧ ЗАГС-лы. Торјӧԁчӧм гіжыԍлы колӧ тӧԁмавны кыԇі ԁа коԁ орԁӧ коԉны чеԉаԃ. Ԃерт ЗАГС-лы торјӧԁчом быԏ колӧ гіжны, но баԏ-мам костын-кӧ абу тырмымӧнја сӧглас чеԉаԃӧс быԁтӧм куԅа, то сылы колӧ тајӧ вопроссӧ ԍетны нароԁнӧј суԁӧ. Војтырӧс велӧԁан јукӧԁјаслы быԏ колӧ ԁорјыны інԏересјассӧ баԏ-мамӧн шыбытӧм чеԉаԃлыԍ. Налӧн колӧ ԍетны іск аԉімент перјӧм куԅа налыԍ, коԁјас ԁолжӧнӧԍ верԁны тајӧ чеԉаԃсӧ. Суԁ-кӧ аԁԇӧ, мыј перјыԍ оз бура вермы ԁорјыны кагаыслыԍ інԏересјассӧ, секі суԁыслы аслыс колӧ отсавны слаблаԁорыслы. Ԋеӧтчыԁ-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј нывбаба аслас нужԁаӧн олӧм понԁа, пемыԁлун понԁа (торја-ԋін ԍіктын батрачкајас ԁа беԃԋачкајас) ԇікӧԇ ӧткажітчӧны аԉімент перјӧмыԍ кывкутыԍԍаԋ кущӧмкӧ ічӧԏік сумма боԍтӧм бӧрын. Тащӧм сԃелкајас абу законнӧјӧԍ — најӧ торкӧны чеԉаԃјаслыԍ інԏересјассӧ. Сещӧм торсӧ вӧчыԍ мам, ԃерт, оз вӧч правіԉнӧја, а вӧчӧ аслас чеԉаԃыслы омӧԉ тор. Ԉубӧј мортлы, коԁі тӧԁӧ сещӧм законтӧм сԃелкајас вӧчӧмсӧ, колӧ ԍетны тӧԁны ԍіктса общественнӧј суԁлы, нароԁнӧј суԁлы, прокурорлы, ԉібӧ опека ԁа попечіԏеԉство органјаслы.
Віԇӧм-верԁӧм вылӧ перјӧм јылыԍ суԁлыԍ шуӧм олӧмӧ пӧртігӧн кокԋӧԁјас
Коԁі-жӧ олӧмӧ пӧртӧ суԁлыԍ шуӧмсӧ? Тајӧ вӧчӧны карјасын суԃебнӧј ісполԋіԏеԉјас, а ԍіктјасын суԁыслыԍ став шуӧмјассӧ пӧртӧны олӧмӧ ԍіктсӧветјас. Суԁлыԍ шуӧмјас олӧмӧ пӧртігӧн лоӧны рӧскоԁјас јуӧртӧм нуӧмыԍ, ембур гіжалӧмыԍ ԁа ԁонјалӧмыԍ, решеԋԋӧ олӧмӧ пӧртыԍӧн меставылӧ ветлӧмыԍ і с. в. Перјыԍӧс ԁорјӧм могыԍ сіјӧ мезԁыԍԍӧ тајӧ торјас вылас мынтыԍӧмыԍ. Мынтӧ тајӧ став рӧскоԁсӧ сіјӧ мортыс, коԁԍаԋ суԁыс шуіс перјыныс. Колӧ кутны тӧԁвылын сіјӧ тор, мыј сіјӧ мортыс, коԁԍаԋ перјӧны, оз-кӧ вермы вевԏԏыны тајӧ став рӧскоԁсӧ, то сіјӧ вермӧ щӧщ мезԁыԍны рӧскоԁ вевԏԏӧмыԍ. Меԁвоԇԇа ӧчереԁын аԉімент ԃелӧјасӧс олӧмӧ пӧртӧм лоӧ перјыԍлы кокԋӧԁ ԍетӧмӧн. Кывкутыԍ сајын-кӧ емӧԍ уҗјӧзјас, то аԉімент ԁа уҗалан ԁон перјыԍӧны меԁвоԇын. Нароԁнӧј Коміссаріат Труԁаӧн 31/V-1930 воын вӧлі леԇӧма шуӧм, коԁі нӧшта јонҗыка-на отсалӧ аԉімент перјӧмын. Сіјӧ шуӧмас віԍтавԍӧ, мыј увоԉітӧм уҗалыԍ сајын-кӧ ем уҗјӧз, коԁі перјыԍԍӧ уҗалан ԁоныԍ кутӧмӧн, то сы јылыԍ пасјыԍԍӧ труԁӧвӧј ԍпісокӧ, расчотнӧј кԋіжкаӧ, ԉібӧ ԉічноԍԏ ескӧԁанпас вылӧ. Кӧԏ кытчӧ ез пыр уҗавны сіјӧ, коԁсајын ем аԉімент мынтан уҗјӧзыс, быԁлаын сіјӧ уҗјӧз јылыԍ кутасны тӧԁны і кутасны сыԍаԋ перјыны. Преԁпріјаԏԏӧ вывса аԁміԋістраціјалы віт лунја каԁӧн колӧ ԍетны тӧԁны заінԏересованнӧј војтырлы сещӧм уҗалыԍ воӧм јывԍыс, коԁ сајын ем уҗјӧзыс.
КВАЈТОԀ ГЛАВА ПІ-ПЫԂԂІ БОԌТӦМ
Мыј вӧсна лоԍӧԁӧма пі-пыԃԃі боԍтӧмсӧ
Пі-пыԃԃі боԍтӧмлӧн цеԉыс — чеԉаԃјас понԁа тӧжԁыԍӧм. Ӧніја каԁӧ госуԁарство оз-на вермы уна помкајас понԁа беспрізорнӧјӧ коԉӧм (баԏ-мам кулӧм, баԏ-мам вошӧм, куза віԍӧм і с. в.) став чеԉаԃӧс віԇны ԃетԁомјасын. Унаыԍ рабочӧј ԍемјајас, торја-ԋін коԁлӧн абу асланыс чеԉаԃ, боԍтӧны быԁтыны беспрізорнӧј чеԉаԃ пыщкыԍ јӧз кагаӧс быԁтӧм вылӧ. Пі-пыԃԃі боԍтны поԅӧ сӧмын ічӧт арлыԁајасӧс ԁа тыр арлыԁтӧмјасӧс.
Кущӧм објазанноԍтјас пі пыԃԃі боԍтыԍлӧн
Пі-пыԃԃі боԍтыԍјас ԇоԋнас вежӧны баԏ-мамӧс Пі-пыԃԃі боԍтыԍјаслы боԍтӧм чеԉаԃсӧ колӧ віԇны ԁа тӧжԁыԍны напонԁа сіԇі-жӧ, кыԇі баԏ-мам асланыс чеԉаԃ вӧсна. Пі-пыԃԃі боԍттӧԇ колӧ ӧтсӧгласӧ воӧм чеԉаԃ баԏ-мамкӧԁ, абу-кӧ најӧс ԉішітӧмаӧԍ баԏ-мам правајасыԍ. Піӧ боԍтан мортлы-кӧ 10 арӧсыԍ унжык, то колӧ і сылӧн сӧглаԍітчӧм. Пі-пыԃԃі боԍтӧм вӧчԍӧ опека ԁа попечіԏеԉство органјас шуӧмӧн. Пі-пыԃԃі боԍтӧм гіжԍӧ гражԁанскӧј состојаԋԋӧ актјас гіжалан органјасын (а ԍіктјасын — ԍіктсӧветын). Пі-пыԃԃі боԍтӧмсӧ разрешајтыԍ органјаслы быԏ колӧ тӧԁмавны, збыԉыԍ-ӧ пі-пыԃԃі боԍтыԍлӧн ем сывылӧ право; сіԇ-жӧ колӧ тӧԁмавны кущӧм цеԉјас кутӧ пі-пыԃԃі боԍтыԍ, лоӧ оз боԍтан мортлы ԍетӧма колана воспітаԋԋӧ ԁа с. в. Колхозын колхоԅԋікӧн пі-пыԃԃі боԍтӧм мортлы ԍетԍӧ сещӧм-жӧ правајас, кущӧм і сіјӧ аслас рӧԁнӧј чеԉаԃлы. Пі-пыԃԃі боԍтан мортлы-кӧ 10 арыԍ унҗык, пі-пыԃԃі боԍтӧмсӧ вежны (отмеԋітны) колӧ сылӧн сӧглаԍітчӧм. Опека ԁа попечіԏеԉство органјаслы ԁа заінԏересованнӧј војтырлы колӧ прімітны мерајас пі-пыԃԃі боԍтыԍ вылӧ, оз-кӧ сіјӧ бура віԇ боԍтӧм мортсӧ. I ԉубӧј гражԁаԋінлы і гражԁанкалы оз ков коԉтчыны бокӧ, кор најӧ аԁԇӧны пі-пыԃԃі боԍтӧмӧс ԉока віԇӧм, сіјӧс ԋеправіԉнӧја воспітајтӧм ԁа с. в. Коԃекс 66-ӧԁ стаԏԏа ԍерԏі ԉубӧј учрежԃеԋԋӧ, ԉубӧј морт вермас кыпӧԁны суԁ пыр ԃелӧ пі-пыԃԃі боԍтӧм вежӧм (отмеԋітӧм) јылыԍ. Пі-пыԃԃі боԍтан мортлы поԅӧ ԍетны ов ԁа віч пі-пыԃԃі боԍтыԍлыԍ. Мі віԍталім-ԋін, мыј пі-пыԃԃі боԍтан чеԉаԃлы ԍетԍӧ рӧԁнӧј чеԉаԃлӧн став правајасыс. Но на вылӧ сіԇ-жӧ пукԍӧ і сіјӧ објазанноԍтјасыс, кущӧмӧс нуӧны чеԉаԃ баԏ-мамыс. Пі-пыԃԃі боԍтан чеԉаԃлы, кор најӧ лоӧны тыр арлыԁаӧԍ; сіԇ-жӧ, кыԇі рӧԁнӧј чеԉаԃлы, колӧ віԇны асԍыныс боԍтыԍјассӧ, кор најӧ оз кутны вермыны уҗавны ԁа кутасны нужԁајтчыны. Кыԇ-ԋін вӧлі шуӧма, боԍтан чеԉаԃ пӧԉзујтчӧны ӧткоԃ праваӧн рӧԁнӧј чеԉаԃкӧԁ. Коԁлы оз поԅ пі-пыԃԃі боԍтны гӧтраԍӧм, ԍемја ԁа опека законјас коԃекс ԍерԏі? Меԁ еԍкӧ ез вӧв пі-пыԃԃі боԍтӧмјасӧс експлоаԏірујтӧм (ԉічнӧј, корыстнӧј цеԉјас куԅа вермытӧмлун іспоԉзујтӧм), пі-пыԃԃі боԍтом оз леԇԍы бӧрјыԍан праваыԍ ԉішітӧм војтырлы, корыстнӧј ԁа порочащӧј преступԉеԋԋӧ вӧчӧмыԍ суԃітӧмјаслы. Сіԇ-жӧ оз вермыны пі-пыԃԃі боԍтны баԏ-мам праваыԍ ԉішітӧм војтыр. Тӧԁӧмыԍ тащӧм јӧзлы чеԉаԃ воспітајтӧм оз поԅ ԁӧверітны. Пі-пыԃԃі боԍтыԍјасӧн сіԇ-жӧ оз вермыны лоны і јӧјталӧмӧн віԍыԍјас ԁа јӧјјас. Зев гӧгӧрвоана, мыј тырмытӧм арлыԁајаслы пі-пыԃԃі оз поԅ боԍтны сіјӧн, мыј најӧ асланыс томлун вӧсна оз вермыны тӧжԁыԍны боԍтан чеԉаԃыс вӧсна. Оз вермыны пі-пыԃԃі боԍтны і најӧ, коԁјаслӧн інԏересјасыс мунӧны паныԁ пі-пыԃԃі боԍтан чеԉаԃ інԏересјаслы, ԉібӧ коԁјас ԉокалӧны сывылӧ. Став мукӧԁ уҗалыԍ јӧзлы тајӧ правасӧ ԍетӧма.
ԌІԄІМӦԀ ГЛАВА ОПЕКА ԀА ПОПЕЧІԎЕԈСТВО ЈЫЛЫԌ
Опека ԁа попечіԏеԉство органјаслӧн могјас ԁа најӧс лӧԍӧԁӧм
Сещӧм случајјас ԁырјі, кор баԏ-мам кулӧмаӧԍ, вошӧмаӧԍ, преступԉеԋԋӧ вӧчӧмыԍ стража улынӧԍ, чеԉаԃӧс ԉока віԇӧмыԍ ԉібӧ мукӧԁ прічінајасыԍ ԉішітӧмаӧԍ баԏ-мам правајасыԍ, сек чеԉаԃ вӧсна ԁа коԉӧм ембур вӧсна тӧжԁыԍӧм пуктыԍԍӧ опекунјас ԁа попечіԏеԉјас вылӧ. Отсӧгтӧмӧн сіԇ-жӧ лыԃԃыԍԍӧны і ылалыԍјас ԁа јӧјталӧмӧн віԍыԍјас. Сывӧсна опекунјас пуктыԍ- сӧны і налыԍ інԏересјассӧ ԁорјӧм могыԍ. Ылалыԍ (слабоумнӧј) ԁінӧ, ԉібӧ јӧјталӧмӧн віԍыԍ ԁінӧ опекунӧс пуктӧм могыԍ колӧ меԁеԍкӧ јӧјлуныс ԉібӧ јӧјталӧмӧн віԍӧмыс вӧлі прізнајтӧма лӧԍӧԁӧм пӧраԁокӧн. Ӧпека тыр арлыԁтӧма ԁінӧ пуктыԍԍӧ 14 арӧԇ. 14 — 18 арӧса поԁросток кӧԏ і абу беспомощнӧј, но век-жӧ колӧ сыбӧрԍа віԇӧԁны ԁа колӧ сӧветјас бур опытнӧј бур сӧвеԍта тырарлыԁа мортԍаԋ. 14 — 18 арӧса тырарлыԁтӧмјаслыԍ інԏересјассӧ ԁорјӧм шуԍӧ попечіԏеԉствоӧн, а ԁорјыԍјасыс шуԍӧны попечіԏеԉјасӧн *. Опека ԁа попечіԏеԉство органјас ԁорјӧны інԏересјассӧ оз сӧмын ԍірӧтајаслыԍ, но і мукӧԁ случајјас ԁырјі вермӧны тӧжԁыԍны і мукӧԁ чеԉаԃјас вӧсна. Баԏ-мам лӧԍавтӧм ԁырјі, кӧԏ і баԏ-мамыс ловјаӧԍ (абу ԉішітӧмаӧԍ баԏ-мам правајасыԍ), чеԉаԃ јылыԍ венԅана вопросјас разрешајтԍӧ опека ԁа попечіԏеԉство органјасӧн баԏ-мамкӧԁ ӧтщӧщ. Ԃерт тајӧ случајјас ԁырјі опека органјас меԁвоԇын і јонҗыкасӧ ԁорјӧны інԏересјассӧ чеԉаԃлыԍ. Быԁ пӧлӧс опекаӧн ԁа попечіԏеԉствоӧн карјасын веԍкӧԁлӧны карса сӧветјас, ԍіктјасын — ԍіктсӧветјас ԁа рајісполкомјас. Опека ԁа попечіԏеԉство закон ԍерԏі ԍіктсӧветлы колӧ боԍтны аслас тӧԁӧмулӧ опекаын нужԁајтчыԍ став чеԉаԃсӧ ԁа налы ԍетны шогмана опекунјасӧс. Ԍіктјасын опекунјасӧс вынԍӧԁӧ ԍіктсӧвет-жӧ. Ԍіктсӧветлы колӧ прімітны мерајас опека улын олыԍјаслыԍ ембур віԇӧм могыԍ. Бат-мам кулӧм
- ) Ԍінтӧм, пеԉтӧм, ԋемӧј уна случајјасын вермасны бергӧԁлыны асланыс ԃелӧјаснас, но мукӧԁ ԁырјыс најӧ овлӧны ӧтсӧгтӧмӧԍ і, ԃерт, нужԁајтчӧны попечіԏеԉствоын.
бӧрын, ԉібӧ баԏ-мам вошӧм бӧрын (коԉӧны-кӧ посԋі чеԉаԃ) опека органјаслы (а ԍіктын ԍіктсӧветјаслы) колӧ прімітны мерајас најӧ ембур віԇӧм могыԍ. Сывӧсна колӧ гіжавны ембурсӧ ԁа сіјӧ гіжалӧм ԍерԏіыс ԍетны пуктӧм опекунлы віԇӧм вылӧ. Опекунлы колӧ прімітны мерајас, меԁым посԋі ԍірӧтајаслӧн, коԁјаслӧн абу баԏ-мам, муыс вӧлі уҗалӧма кыԇ колӧ ԁа кор колӧ. Меԁбур, ԍіктсӧвет-кӧ пуктас опекунӧн колхоԅԋікӧс. Му ԁа ембур бурҗык ԍетны колхозлы. Ічӧтјаслӧн інԏересјасыс торја олыԍ орԁын колхозын бурҗыка лоӧ ԁорјӧма. Посԋі, опека улын олыԍ, чеԉаԃлӧн-кӧ ем ԍӧм, опекунлы сіјӧ ԍӧмсӧ колӧ віԇны ԍӧм чӧжан кассаын. Овлӧны случајјас, мыј баԏ-мам ԋе сӧмын оз тӧжԁыԍны чеԉаԃӧс правіԉнӧја воспітајтӧм понԁа, а мӧԁарӧ, вајӧны налы зев ыҗыԁ ԉоктор. Суԁјасын мукӧԁ ԁырјі мунлӧны ԃелӧјас чеԉаԃ вылын нарԏітчӧм ԁа мукӧԁ пӧлӧс преступԉеԋԋӧјас баԏ-мамӧн чеԉаԃ вылын вӧчалӧм јылыԍ. Тащӧм случајјас јылыԍ ԍіктсӧветлы колӧ јуӧртны суԃебнӧј ԍԉеԁственнӧј органјасӧс тащӧм баԏ-мамсӧ мыжԁӧм могыԍ ԁа сувтӧԁны вопрос на ԁіныԍ чеԉаԃсӧ боԍтӧм јылыԍ ԁа опекунӧс пуктӧм-јылыԍ.
Коԁі вермас лоны опекунӧн ԁа попечіԏеԉӧн ԁа коԁі тајӧн оз вермы лоны
Опекунлы ԁа попечіԏеԉлы ԁӧверајтԍӧ тӧжԁыԍны на јылыԍ, коԁјаслы колӧ отсӧг, ԉібӧ коԁјас оз вермыны тырмымӧнја ԁорјыны асԍыныс інԏереснысӧ. Асланыс вермытӧмлун вӧсна тајӧ војтырыс кокԋіа вермасны ԍурны експлоатаціја улӧ. Сывӧсна опекунӧс бӧрјӧмлӧн значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ. Сӧмын ԇоԋвіԇалун вӧсна ԁа ембур віԇӧм вӧсна тӧжԁы- ԍӧм еща-на, опекунлы ԉібӧ попечіԏеԉлы колӧ тӧжԁыԍны і сывӧсна, меԁ еԍкӧ опека улын олыԍјассӧ лӧԍӧԁны обществолы колана уҗ вылӧ. Сы вӧсна законын і лӧԍӧԁӧма урчітана ограԋічеԋԋӧјас. Опекунӧн ԉібӧ попечіԏеԉӧн оз вермыны быԁӧн лоны. Опекунјас пуктыԍԍӧны опека органјасӧн опека улын олыԍлы матыса јӧз пыщкыԍ, ԉібӧ общественнӧј оргаԋізаціјајасӧн інԁӧм јӧз пыщкыԍ (профсојузӧн, мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏетӧн ԁа с. в.). Оз вермыны лоны опекунјасӧн поп-ԃак, манакјас, пӧԉіціјаын, жанԁармјас особӧј корпусын ԁа охраннӧј отԃеԉеԋԋӧјасын уҗавлыԍјас ԁа агентјас, сіԇ-жӧ мукӧԁ, коԁјаслы абу ԍетӧма бӧрјыԍан права ԁа коԁјасӧс суԃітӧма корыстнӧј, порочащӧј преступԉеԋԋӧјас вӧчӧмыԍ. Сӧвет влаԍтлы колӧ, меԁым быԁмыԍ јӧз боԍтісны проԉетарскӧј воспітаԋԋӧ. А мыј поԅӧ віԁчыԍны классово-вражԃебнӧј еԉементјасԍаԋ, ԉібӧ гырыԍ преступԉеԋԋӧ вӧчыԍјасԍаԋ? Сещӧм јӧзыс оз вермыны ԍетны чеԉаԃлы труԁӧвӧј воспітаԋԋӧ. Опекунӧн оз вермылы лоны сіԇжӧ і јӧјталӧмӧн віԍыԍјас (коԁјаслы аслыныс колӧ опека), опека улын олыԍ вылӧ ԉок кутыԍјас, ԉібӧ најӧ, коԁјаслӧн інԏересјасыс паныԁаӧԍ опека улын олыԍ інԏересјаслы. Оз вермыны лоны опекунӧн і најӧ, коԁјаслыԍ мырԃԃӧма баԏ-мам права. Тӧԁӧмыԍ опекунӧн ԁа попечіԏеԉӧн оз вермыны лоны тырарлыԁтӧм војтыр.
Коԁі вермас мезԁыԍны опекунӧн ԉібӧ попечіԏеԉӧн лоӧмыԍ
Общество-кӧ аслас сӧветскӧј орган пыр ԍетӧ опекунӧн лоны кущӧмкӧ мортлы, то сыыԍ мын- тӧԁчыны закӧн оз леԇ. Сещӧм мынтӧԁчӧмыс вӧлі еԍкӧ ԉок вылӧ налы, коԁјаслӧн інԏересјасыс опекатӧгыс вермасны торкԍыны. Мезԁыԍԍӧны опекунӧн лоӧмыԍ сӧмын најӧ, коԁјас оз вермыны вӧчны тајӧ ужсӧ: пӧрыԍјас (60 арӧсыԍ ыҗыԁҗыкјас), віԍыԍјас, ыҗыԁ ԍемјаајас (кык ԉібӧ унҗык чеԉаԃӧс быԁтыԍјас), мамјас, коԁјаслӧн ԁінас емӧԍ 8 арӧсыԍ посԋіҗык чеԉаԃ. Кыԇ правілӧ, опекунскӧј објазанноԍтјас вӧчԍӧны ԁон мынтытӧг.
Опекунлы ԁа попечіԏеԉлы колӧ тӧжԁыԍны опека улын олыԍ маԏеріаԉнӧј ԃелӧ вӧсна
Сіјӧ случајјас ԁырјі, кор опека улын, ԉібӧ попечіԏеԉство улын олыԍлӧн ем олӧм вылӧ кущӧмкӧ среԁствојас: быԁ тӧлыԍын рӧԃԋајасԍаԋ віԇӧм вылӧ ԍӧм боԍтӧм, баԏ-мамӧн коԉӧм ембурыԍ ԁохоԁ воӧм ԁа с. в., опекунлы ԉібӧ попечіԏеԉлы колӧ тӧжԁыԍны, меԁ еԍкӧ сіјӧ среԁствоыс локтіс колана каԁӧ. Сіԇжӧ опекунлы колӧ тӧжԁыԍны, меԁ сіјӧ среԁствоыс рӧскоԁујтчіс берӧжнӧја, ԁа меԁ рӧскоԁујтчіс опека улын ԁа попечітеԉство улын олыԍ вылӧ. Опекун, ԃерт, тӧжԁыԍӧ і кулыԍ бӧрын коԉӧм ембур віԇӧм вӧсна: шуам, воан среԁство вылӧ каԁын керка ԇоԋтӧм јылыԍ. Опека органјаслы колӧ віԇӧԁны, меԁ опекунјас ԁа попечіԏеԉјас ез вӧчны ԉоктор асланыс положеԋԋӧнас пӧԉзујтчӧмӧн. Овлӧны случајјас, кор опекунјас налы ԍетӧм ԁӧверјӧӧн злоупотребԉајтӧны. Опека улын олыԍлыԍ ембур віԇӧм пыԃԃі аԍныс таргајтӧны. Такӧԁ поԅӧ бура тышкаԍны сӧмын секі, кор ԍіктсӧвет, кол- хоз правԉеԋԋӧ, мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏет ԁа мукӧԁ оргаԋізаціјајас ԍуԍа віԇӧԁӧны сыбӧрԍа, меԁ еԍкӧ ез вӧв ԇугӧма опекаын олыԍјаслыԍ правасӧ. Опека улын олыԍӧс віԇӧм вылӧ-кӧ среԁствоыс абу тырмымӧн, ԉібӧ ԋӧԏі абу, то секі опекунлы колӧ јуӧртны опека ԁа попечіԏеԉство органјасӧс, коԁјас кутасны корны соціаԉнӧј обеспечеԋԋӧ органјаслыԍ среԁство, ԉібӧ оланін колана учрежԃеԋԋӧыԍ (ԃетјаԍԉі, ԃетԁом, інваԉіԁјасӧс ԁа пӧрыԍјасӧс віԇанін ԁа с. в.). Опекунјаслы ԁа попечіԏеԉјаслы ԍетԍӧ права ԍорԋітны опекаын олыԍ ԋімԍаԋ уна пӧлӧс учрежԃеԋԋӧјасын ԁа суԁјас вылын; најӧ ԁолженӧԍ ԁорјыны інԏересјассӧ опекаын олыԍлыԍ. Опекунјас ԁа попечіԏеԉјас-кӧ оз бура вӧчны асԍыныс објазанноԍтјассӧ, сек опека ԁа попечіԏеԉство органјас вештӧны сещӧмјассӧ опекуналӧмыԍ.
Опекаыԍ нужԁајтчыԍјас јылыԍ јуӧртӧм куԅа објазанноԍт
Беспрізорноԍткӧԁ вермаԍӧм могыԍ опека колӧм јылыԍ опека органјасӧс јуӧртӧм објазанноԍт пуктыԍԍӧ ԁомоуправԉеԋԋӧ вылӧ, керка кӧԅаін ԁа аренԁатор вылӧ (керкаын-кӧ ем тырарлыԁтӧма опекаын нужԁајтчыԍјас), ԍіктсӧветјас вылӧ, колхоз правԉеԋԋӧјас вылӧ, ЗАГС органјас вылӧ, суԁісполԋіԏеԉјас вылӧ, суԃебнӧј органјас вылӧ, міԉіціја вылӧ ԁа рӧԁвуж вылӧ (98 ст.) Тані лыԃԃӧԁлӧм быԁ учрежԃеԋԋӧ, быԁ морт ԁолженӧԍ јуӧртны опека органјасӧс кујім лунја каԁӧ опека колӧм јылыԍ. Ԃетԁомын быԁтан војтырӧс карјасын ԁа рабочӧј пӧсолокјасын уҗалыԍ јӧзлы воспітывајтны ԍетӧм
Уҗалыԍ јӧз, коԁјас кӧсјӧны боԍтны ԃетԁомыԍ воспітаԋԋӧ вылӧ кагаӧс, ԍетӧны гіжӧм шыӧԁчӧм меставывса војтырӧс велӧԁан јукӧԁӧ і сыкӧԁ вӧчӧны ԁоговор. Сіјӧ ԁоговор куԅаыс кагаӧс быԁтӧм вылӧ боԍтыԍыс кӧсјыԍӧ воспітывајтны сіјӧс сіԇ-жӧ, кыԇі і мукӧԁӧс аслас ԍемја пыщкӧсыԍ, кӧсјыԍӧ ԍетны велӧԁчыны ԁа поԉіԏіка бокԍаԋ раԅвівајтчыны верманлун. Основнӧј условіјӧ, коԁі сувтӧԁԍӧ воспітаԏеԉјас воԇын ԁа коԁӧс пӧртӧм бӧрԍа колӧ віԇӧԁны велӧԁан јукӧԁлы — сіјӧ, — быԁтыны кагаӧс фіԅіческі ԇоԋвіԇаӧс ԁа тыр вежӧртаса сӧвет сојузса гражԁаԋінӧс. Сывӧсна оз поԅ ԍетны чеԉаԃӧс быԁтӧм вылӧ ԉішеԋечјаслы. Ԃетԁомын быԁтан чеԉаԃӧс воспітывајтны ԍетігӧн коло& ԍемјасӧ классӧвӧј бокԍаԋ бӧрјыны, оз поԅ ԍетны сещӧм ԍемјаӧ, кӧні емӧԍ міјанлы классӧвӧј ӧтԁор јӧз.
Чеԉаԃ учрежԃеԋԋӧса быԁтасјасӧс колхозјасӧ патроԋіроваԋԋӧ вылӧ ԍетан условіјӧјас јылыԍ
Коԉԉекԏівізаціја паԍкыԁа нуӧԁӧм вӧсна ԍіктса олӧмӧн вежԍӧмыс лӧԍӧԁіс мӧԁԍікас условіјӧјас баԏ-мамтӧм чеԉаԃӧс быԁтӧм вылӧ. Тајӧ выԉ формајас пыщкыԍ ӧԏі формаӧн лоӧ чеԉаԃ віԇан учрежԃеԋԋӧса быԁтасӧс колхозӧ патроԋіроваԋԋӧ вылӧ ԍетӧм. Патроԋіроваԋԋӧ правілӧјасӧн колхозјасӧс зев јона інԏересујтӧм вӧсна Наркомпрослыԍ ԁа Колхозцентрлыԍ чеԉаԃ віԇан учрежԃеԋԋӧса быԁтасјасӧс патроԋіроваԋԋӧ вылӧ колхозјасӧ ԍетӧм јылыԍ шуӧмсӧ (ціркуԉар) тані вајӧԁам ԇоԋнас. Со сіјӧ шуӧмыс: „Наркомпрос кіпоԁулын емӧԍ зевуна ԍеԉскохоԅајственнӧј колоԋіјајас ԁа коммунајас, кӧні быԁмӧны 40 ԍурсӧԇ чеԉаԃ ԁа поԁросток. Унҗыкыс сіјӧ воспітаԋԋікјас пыщкыԍ велӧԁчӧны уҗавны віԇ-му овмӧсын ԁа уна ԍікас ремеслӧӧ (ԍԉесарнӧј, куԅԋечнӧј, стоԉарнӧј, сапожнӧј ԁа мукӧԁ). Ԃірекԏіва ԍетыԍ органјас ԁа ВЛКСМ-лӧн ЦК-ыс сувтӧԁісны Колхозцентр воԇын вопрос, меԁ еԍкӧ сіјӧ ԍеԉскохоԅајственнӧј колоԋіјаса чеԉаԃ пыщкыԍ мыјкӧмынԁа ԍетны колхозјасӧ. Колхозцентр сувтӧԁӧ могӧн колхозјас воԇын, меԁ еԍкӧ сещӧм чеԉаԃсӧ кыскісны колхозјасӧ. Сы-вӧсна колхозјасӧс колӧ паԍкыԁа тӧԁмӧԁны чеԉаԃ віԇан учрежԃеԋԋӧса быԁтасјасӧс ылӧсас тащӧм условіјӧјасӧн колхозӧ боԍтӧм јылыԍ: 1. Чеԉаԃјас ԁа поԁростокјас кутасны ыстыԍԍыны колхозјасӧ војтырӧс велӧԁан јукӧԁјасӧн колхозјас корӧм ԍерԏі. 2. Колхозјасӧ ыстыԍԍӧны ԇоԋвіԇа, ԃісціпԉіԋірованнӧј, асвӧԉаыԍ муныԍ чеԉаԃ. 3. 16 арӧсӧԇ віԇӧм-быԁтӧм вылӧ војтырӧс велӧԁан јукӧԁкӧԁ сӧглаԍітчӧмӧн колхозлы кутас ԍетԍыны быԁ тӧлыԍ урчітана сумма ԍӧм, сіјӧ суммаыслы колӧ лоны ԋе ещаҗык сыыԍ, мыј мынԁа ԍетԍӧ чеԉаԃӧс патроԋірујтыԍ креԍԏаԋінлы. 4. Војтырӧс велӧԁан јукӧԁјас чеԉаԃлы ԁа поԁростокјаслы, најӧс колхозјасӧ мӧԁӧԁігӧн, ԍетӧны паԍкӧм, воԉпаԍ нормаӧн, но ԋе ещаҗык сыыԍ, мыј мынԁа ԍетԍӧ чеԉаԃӧс ӧтка олыԍ креԍԏаԋін орԁӧ ԍетігӧн. 5. Војтырӧс велӧԁан јукӧԁ быԁ воспітаԋԋік пыԃ- ԃі коԉԉекԏівӧ пуктӧ прӧченттӧм вклаԁ пыран взнос ԁа кущӧмкӧ јукӧн пајевӧј взнос ыҗԁа. 6. Војтырӧс велӧԁан јукӧԁ колана учрежԃеԋԋӧјас воԇын кыпӧԁӧ вопрос кага вылӧ колхозлы віԇ-му ԍетӧм јылыԍ госуԁарственнӧј ԉібӧ меставывса запаснӧј фонԁыԍ, ԁа сіјӧ віԇмусӧ колхоз віԇмукӧԁ ӧтлаалӧм јылыԍ. 7. 16 ар тырӧм бӧрын поԁростокјас лыԃԃыԍԍӧны колхозса шԉенјасӧн, а војтырӧс велӧԁан јукӧԁӧн пуктӧм вклаԁјас лыԃԃыԍӧны најӧ пыран ԁа пајевӧј взносјас пыԃԃі; пајлӧн тырмытӧм јукӧныс тыртԍӧ уҗалан ԁонӧн 5 (віт во чӧж). 8. 16 ар тырӧм бӧрын кӧ воспітаԋԋік оз кӧсјы лоны колхозса шԉенӧн, сіјӧ леԇԍӧ колхозыԍ і вермӧ боԍтны сіјӧ шщӧт вылын лыԃԃыԍан вклаԁыԍ ОНО-кӧԁ ԁоговор вылын шуӧм јукӧнсӧ. 9. Војтырӧс велӧԁан јукӧԁкӧԁ ԁоговор куԅа боԍтӧм чеԉаԃӧс грамотаӧ ԁа уҗавны велӧԁӧм нуӧԁӧ колхоз. Колхозын чеԉаԃлӧн уҗ колӧ лоны сӧмын велӧԁчӧмкӧԁ јітӧмӧн. Чеԉаԃӧс, коԁјаслы тырӧма 12 арӧс, колхоз вермӧ уҗӧԁны најӧн вермана уҗ вылын законӧн інԁӧм нормајас серԏі. 10. Ԃетԁомса воспітаԋԋікјас, коԁјасӧс боԍтӧма колхозӧ, велӧԁчыны ыстыԍԍӧны сіԇі-жӧ, кыԇі і колхозса шԉенјаслӧн чеԉаԃ. Ԃетԁомса воспітаԋԋікјасӧн ԏехԋікумјасӧ ԁа ВУЗ-јасӧ пырігӧн Наркомпрос кӧсјыԍӧ ԍетны налы ԍԏіпенԃја. 11. Ԃетԁомса воспітаԋԋікјасӧс колхозјасӧ патроԋіроваԋԋӧ вылӧ боԍтӧм нуӧԁԍӧ војтырӧс велӧԁан јукӧԁ ԁа колхозсојуз ԉібӧ колхоз костын торја ԁоговор вӧчӧмӧн. Чеԉаԃ віԇан учрежԃеԋԋӧса поԁростокјасӧс колхозјасӧ іналӧм ем меԁԍа коланатор ӧтувја уҗалӧмлыԍ колана навыкјассӧ ԍетӧмын, Колхозјас, коԁјас лоӧны ԍіктӧс, кыԇ хоԅајственнӧј, сіԇі і куԉтурно-бытӧвӧј бокԍаԋ, соціаԉізм ногӧн вежӧмын опорнӧј пунктјасӧн, вермасны беспрізорнӧј чеԉаԃјасыԍ вӧчны ԍіктын хоԅајственнӧј ԁа куԉтура ревоԉуціја ԁор тышкаԍыԍјасӧс (Наркомпрослӧн ԁа Колхозцентрлӧн ціркуԉар № 66/2510, 1930 во).
Общественнӧј оргаԋізаціјајасӧс опека куԅа уҗ вылӧ кыскӧм
Омӧԉа уҗалӧны сіјӧ опека органјас, а ԍіктын сіјӧ ԍіктсӧветјас, коԁјас оз кыскыны сӧветкӧј& уҗ-вылӧ сӧветскӧј акԏівӧс. Законын опека ԁа попечіԏеԉство органјаслы щӧктыԍԍӧ тајӧ уҗ вылас кыскыны общественнӧј оргаԋізаціјајасыԍ преԁставіԏеԉјасӧс (роботԋіча ԁа креԍԏанка-ԃеԉегаткајасӧс, колхоԅԋікјасӧс ԁа колхоԅԋічајасӧс, мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏетса шԉенјасӧс, ВЛКСМ шԉенјасӧс, „ԁруг ԃеԏеј“ ԋіма обществоса шԉенјасӧс, школаын велӧԁыԍјасӧс ԁа с. в.). Тајӧ став общественнӧј работԋікјасыс вермасны вајны зев ыҗыԁ пӧԉза ԍіктсӧветлы ԁа опека ԃелӧ бура пуктӧм куԅа сіјӧ уҗын: најӧ віԁлалӧны бытӧвӧј условіјӧјассӧ опекаын нужԁајтчыԍјаслыԍ, ԍіктсӧвет щӧктӧм ԍерԏі боԍтӧны гіжӧԁ улӧ ембур, корԍӧны шогмана опекунӧс ԁа с. в.
КӦКЈАМЫСӦԁ ГЛАВА ГРАЖԀАНСКӦЈ СОСТОЈАԊԊӦ АКТЈАС ГІЖАЛӦМ
Кӧԁі нуӧԁӧ гражԁанскӧј состојаԋԋӧ актјас гіжалӧм
Гражԁанскӧј состојаԋԋӧ акԏјас гіжалӧм нуӧԁԍӧ ЗАГС поԁотԃелын кывкутыԍ ԁолжностнӧј мортӧн. Ԍіктса олыԍјаслы гражԁанскӧј состојаԋԋӧ став актјассӧ (гӧтраԍӧм, торјӧԁчӧм, чужӧм, пі-пыԃԃі боԍтӧм, кулӧм), ԋім-ов вежӧм јылыԍ акт гіжӧм кынԇі, нуӧԁԍӧ ԍіктса сӧветын. Ԋім-ов вежӧм јылыԍ гіжӧм нуӧԁԍӧ рајонувса ісполкомјасын ԁа карса сӧветјасын. Гражԁанскӧј состојаԋԋӧ актјас аскаԁын гіжӧмлӧн значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ сывӧсна, мыј гіжӧмԍаԋыс лоӧны гіжӧԁчыԍјаслӧн урчітана права ԁа објазанноԍтјас. Унаыԍ, ЗАГС-ын омӧԉа уҗ пуктӧмӧн пӧԉзујтчӧны классово-вражԃебнӧј еԉементјас, меԁым ԇебны асԍыныс соціаԉнӧј проісхожԃԃеԋԋӧсӧ, вӧчӧны фікԏівнӧј актјас пі-пыԃԃі боԍтӧм јылыԍ, ԋім-ов вежӧм јылыԍ, гӧтраԍӧм јылыԍ, торјӧԁчӧм јылыԍ ԁа с. в. Сӧветскӧј законоԁаԏеԉствоӧс кыщовтӧмӧн, кулакјас ԁа ӧтԁор еԉементјас зіԉӧны перјыны аслыныс бӧрјыԍан праваын вынԍӧԁӧм, налогјасыԍ кокԋӧԁӧм, ԍујԍӧны сӧвет аппаратӧ, ВУЗ-јасӧ ԁа с. в. Торја-ԋін уна лоіны тащӧм случајасыс классӧвӧј тыш јоԍмӧм вӧсна, паԍкыԁа соціаԉіԍԏіческӧј наступԉеԋԋӧ нуӧԁӧмыԍ, ԍіктса овмӧс коԉԉекԏівіԅірујтӧмыԍ ԁа сіјӧ поԁув вылын кулакјасӧс, кыԇ классӧс, бырӧԁӧмыԍ. Сӧветскӧј законоԁаԏеԉство кыщовтӧмкӧԁ гражԁанскӧј состојаԋԋӧ гіжалан органјас бура тышкаԍны вермасны сӧмын секі, кор најӧ аслас уҗын кутасны поԁјыԍны общественноԍԏ вылӧ: сӧвет ԍекціјаса шԉенјас вылӧ (торја-ԋін аԁміԋістраԏівно-правовӧј ԍекціја шԉенјас вылӧ), ԃеԉегаткајас вылӧ, комсомол шԉенјас вылӧ, мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏет вылӧ, колхоԅԋікјас вылӧ ԁа с. в. Общественноԍԏ отсӧгӧн ЗАГС-јас берԁӧ колӧ лӧԍӧԁны уҗалыԍјаслы соціаԉнӧј отсӧг ԍетыԍ сӧ- ветјас. ЗАГС органјаслы колӧ, аслас уҗын соціаԉнӧј отсӧг ԍетыԍ сӧветјас вылӧ поԁјыԍӧмӧн, пуктыны могӧн классӧвӧј ӧтԁор јӧзкӧԁ тышкаԍӧмкӧԁ ӧтщӧщ, ԍетны быԁ пӧлӧс отсӧг уҗалыԍјаслы, кокԋӧԁны регыԁја каԁӧн справкајас, ескӧԁанпасјас боԍтӧм, соціаԉно-правовӧј отсӧг ԍетӧм ԁа с. в. Классӧвӧј ӧтԁор јӧзӧн сӧветскӧј законоԁаԏеԉство кыщовтӧм быԁ тӧԁлана случај јылыԍ ЗАГС органјаслы колӧ јуӧртны прокурорӧс, сещӧм јӧзсӧ уголовнӧј кывкутӧмӧ кыскӧм могыԍ. ЗАГС органјаслы колӧ ӧткажітчыны ов вежӧм јылыԍ акт гіжӧмыԍ, чужӧм јылыԍ гіжӧԁ выԉпӧв гіжӧмыԍ, гіжӧԁјас справітӧмыԍ, кор тӧԁмалӧма,мыј најӧ вӧчԍӧны соціаԉнӧј проісхожԃеԋԋӧ ԇебӧм вӧсна. Сыкӧԁ щӧщ колӧ вӧчны сіԇ, меԁ ԋекущӧм ԍӧкыԁ торјас ԁа волокіта ез ло уҗалыԍ јӧзлы гражԁанскӧј состојаԋԋӧ актјас гіжалігӧн.
Гӧтраԍӧмјас ԁа торјӧԁчӧмјас гіжӧм
Гӧтраԍӧм јылыԍ главаын мі інԁылім-ԋін кущӧм условіјӧјас колӧны гӧтраԍӧм вылӧ: урчітана, арлыԁ тырӧм, гіжӧмӧн гӧтраԍӧмын, ԉібӧ сыкӧԁ ӧткоԃалӧм гіжтӧм гӧтраԍӧмын овтӧм, мӧԁа-мӧԁлыԍ ԇоԋвіԇалун јылыԍ тӧԁӧм, а сіԇжӧ сы јылыԍ тӧԁӧм, кымынӧԁыԍ гіжԍыԍыс гӧтраԍӧ ԉібӧ мунӧ верӧссајӧ. Сіԇкӧ, гӧтраԍӧм гіжӧм јылыԍ шыӧԁчігӧн, гӧтраԍыԍјаслы колӧ вајны ԋе сӧмын налыԍ ԉічноԍԏ ԁа арлыԁ ескӧԁыԍ ԁокуменԏјас, но сіԇ-жӧ і кырымпас, мыј налыԍ гӧтраԍӧм торкыԍ помкајас абуӧԍ. Гӧтраԍӧм гіжалыԍ мортлы быԏ колӧ тӧԁмӧԁны гӧтраԍыԍјасӧс гіжԍан условіјӧјасӧн ԁа віԍтавны налы, мыј гіжԍігӧн лӧжнӧј ԍвеԃеԋԋӧјас ԍетӧмыԍ најӧ нуӧны уголовнӧј кывкутӧм. Шуам, гіжԍӧм јылыԍ шыӧԁчыԍ-кӧ вӧлӧма гӧтыра-ԋін, но тајӧ важнӧј тор, коԁі кутӧ гӧтраԍӧмыԍ, ԇебіс гіжыԍԍыс, то сіјӧ лоӧ мыж вӧчӧм; ас јылыԍ лӧжнӧј ԍвеԃеԋԋӧјас ԍетыԍ мортлы паныԁ колӧ кыпӧԁны уголовнӧј ԃелӧ. Гӧтраԍыԍјас вермӧны корны гіжԍіг кежлӧ ԍвіԃеԏеԉјасӧс. Торјӧԁчӧм јылыԍ шыӧԁчыԍ мортлыԍ колӧ корны петкӧԁлыны ԉічноԍԏ ескӧԁыԍ кущӧмкӧ ԁокумент (паспорт, ԍіктсӧветԍаԋ справка, профсојузнӧј кԋіжка, ԉібӧ кущӧмкӧ мӧԁ ԁокумент). Сіԇжӧ колӧ петкӧԁлыны гӧтраԍӧм јылыԍ ԍвіԃеԏеԉство. Сещӧм ԍвіԃеԏеԉствоыс-кӧ абу, то колӧ інԁыны, кӧні ԁа кор вӧлі гӧтраԍӧма. Лӧжнӧј ԍвеԃеԋԋӧјас ԍетӧмыԍ шыӧԁчыԍ кыскыԍԍӧ уголовнӧј кывкутӧмӧ.
Чужӧм јылыԍ гіжалӧм куԅа правілӧјас
Кага чужӧм јылыԍ баԏ-мам піыԍ ӧԏіыслы кык вежонԍа срокӧн колӧ јавітны ЗАГС органјаслы. Баԏ-мамыс-кӧ куліны, ԉібӧ віԍӧны, ԉібӧ мыјла-кӧ оз вермыны кага чужӧм јылыԍ јавітны, колӧ јавітны рӧԁвужлӧн, матыса суԍеԁјаслӧн, рӧԃіԉнӧј ԁомлӧн, кӧні вӧлі мамыс кага чужігӧн. Чужӧм јылыԍ віԍталӧм-кӧ воӧ кык вежонја срок коԉӧм бӧрын, ԍіктсӧветлы быԏ колӧ сіјӧ гіжны. Но сещӧм гражԁанасӧ, коԁјас коԉӧны законӧн лӧԍӧԁӧм срок уважіԏеԉнӧј помкајастӧг, вермасны штрапујтны. Чужӧм јылыԍ віԍтавны поԅӧ кывјӧн ԉібӧ гіжӧмӧн; шыӧԁчӧмас колӧ інԁыны кор ԁа кӧні чужӧма кагаыс, ныв аԉі пі, кагалӧн ԋім, віч, ов, а сіԇжӧ баԏ-мамлӧн ԋімјас, вічјас, овјас, кӧні најӧ олӧны ԁа кӧні уҗалӧны. Шыӧԁчӧмсӧ-кӧ ԍетӧ мамыс, сылы колӧ віԍтавны кага баԏлыԍ ԋім, віч, ов. Мам вермас шуны, мыј сіјӧ оз кӧсјы віԍтавны баԏлы& ԋім-овсӧ. Кулӧм кага чужӧм јылыԍ сіԇі-жӧ колӧ јавітны ЗАГС органјасӧ ԋігаӧ гіжӧм вылӧ.
КУЛӦМ ЈЫЛЫԌ ГІЖӦМ
Уважіԏеԉнӧј помкајастӧг кулӧм јылыԍ урчітӧм срокӧн јавіттӧмыԍ взыскаԋԋӧ мерајасыс сещӧмӧԍ-жӧ, кущӧм і чужӧм јылыԍ јавітан срок коԉӧмыԍ. Кулӧм јылыԍ-кӧ оз віԍтавны коԁлыԍкӧ мыж вӧчӧм ԇебӧм вӧсна, то ԇебӧмыԍ мыж морт кывкутӧ уголовнӧј пӧраԁокӧн.
БӦРКЫВ
Став тајӧ віԍталӧмԍыс тыԁалӧ, мыј гӧтырӧн олан ԁа ԍемејнӧј правајас јылыԍ сӧветскӧј закон чорыԁа сулалӧ чеԉаԃлыԍ ԁа робоԏԋіча ԁа креԍԏанка — уҗалыԍ мамлыԍ інԏересјас ԁорјӧм вылын. Мі, ԃерт, огӧ вермӧ мӧвпавны, мыј куш ӧԏі законоԁаԏеԉнӧј мерајасӧн, кӧԏ кущӧм бурӧԍ еԍкӧ најӧ ез вӧвны, поԅӧ бырӧԁны ԍемја ԁа гозја кост олӧмыԍ став ԋеԉучкіјассӧ. Міјан соціаԉіԍԏіческӧј промышԉенноԍтлӧн ӧԁјӧ быԁмӧм, уҗног бурмӧԁӧм, ԍіктса овмӧс коԉԉекԏівіԅірујтӧм, куԉтурнӧј &чрежԃеԋԋӧјаслӧн быԁмӧм ԍетӧны проԉетаріат &гоууԁарстволы верманлун кыпӧԁны карса ԁа ԍіктсс уҗалыԍјасӧс вылӧҗык маԏеріаԉнӧј бокԍаԋ ԁа а&уԉтура бокԍаԋ. Соціаԉізм вермӧмкӧԁ міјан ст&кнаын быԁмӧ јӧзлӧн самоԃејаԏеԉноԍԏ, соԁӧ &чераԃӧс віԇан ԁа воԍпітајтан учрежԃеԋԋӧјас вылӧ&ԉаԍԉі, ԃетскӧј ԁом, школајас ԁа мукӧԁ тор выл&сӧагосуԁарствоӧн ԍӧм леԇӧм, бырӧ беспрізорноԍԏ. Нывбабаӧс проізвоԁствоӧ ԁа общественнӧј уҗӧ кыскӧм, сыӧн асԍыс правајассӧ тӧԁӧм вӧчасны сыԁінӧ важкоԃа віԇӧԁӧмсӧ поԅтӧмӧн. I сӧмын нывбаба — общественнӧј уҗ вылын уҗалыԍ вермас коммуԋіст ногӧн воԍпітајтны сіјӧ том покоԉеԋԋӧсӧ, коԁі кутас нуӧԁны коммуԋіст парԏіјалыԍ уҗсӧ, Леԋінлыԍ уҗсӧ воԇӧ, тыр коммуԋізмӧ воӧԁчӧмӧԇ.