Пос
ВРАЧ НАԂЕІН ЛУԀӦМ
Т. Наԃејевалыԍ-коміӧ-пӧртӧмсӧ ас-ногыс лӧԍӧԁіс, реԁаксіааліс-ԁа, А. Чеусова СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін 1927-во, Мӧскуа 2000 Кыввоԇ.
Комі-јӧз-пӧвсын вывті-јона луԁӧм паԍкалӧма. Сіјӧ-віԍӧмыс ас-понԁаным, огӧ кужӧ овныс ԁа сіјӧн. Керкајасным посԋіӧԍ, ԁуркӧԍ, аԍным пыр ԋајтӧԍ, шоча мыԍԍам. Ӧԏі-вежӧсын олам унаӧн, кымынкӧ-морт. Кык-жыра-керкаыԁ грезԁјасаԁ зев еща. Сіјӧ-жӧ вежӧсын кӧԅајкајасыс шабԁісӧ коԍтӧны, ԁӧрасӧ кыӧны, курӧгјассӧ віԇӧны, пыртлӧны шонтыны баԉајассӧ ԁа порԍпіјансӧ. Сынӧԁыс керкаас пыр щыкӧма, пыр сені тырыс быԁԍама-віԍӧԁыԍ-гагјыс. Ԁӧрӧм-гач шоча вежам: міјанын ԁӧрасӧ нылыслы пріԁаннеј-вылӧ чӧжӧны, новлӧԁны оз убеԉітны. Ставыс тајӧ маԍт луԁӧмлы. Тајӧ-ԋігаас лоӧ гіжӧма луԁӧм-јылыԍ: мыјыԍ сіјӧ лоӧ, кыԇі сыыԍ бурԁӧԁчыны ԁа віԁчыԍны. Быԁӧнлы колӧ лыԃԃыны ԋігасӧ ԁа ӧтвылыԍ бырӧԁны луԁӧмсӧ комі-јӧз-пӧвсыԍ. I. Мыјла луԁӧмлы оз волы пом.
Міјанын шоч-керкаын оз луԁны. Боԍтны-кӧ став-роч-му-паԍтасӧ, уна-міԉԉон-морт луԁӧмаыԁ ԍурӧ. Быԁлаын ԍіктјасын олӧны ԇескыԁа, быԁ-керкаын олыԍыс уна. Сыпонԁа мукӧԁ-ԍіктас пӧшԏі став-јӧзыс луԁӧны. Карјасын ӧԏі-вежӧсын ещаҗык-морт олӧ, сӧстӧмҗыка најӧ паԍтаԍӧны, пеԉкҗыка керкасӧ віԇӧны. Карын ԍіктын-ԁорыԍ овны лӧԍыԁҗык: віԍман ԁа сені боԉԋічајас емӧԍ, уна-пӧлӧс-ԁокторјас-ԁа. Ԁај сіјӧ-на міјан-карјасын уна луԁыԍыԁ ем, ԇікӧԇсӧ најӧ ԋекор-жӧ оз быравлыны. Мыјла быԁлаын сещӧм-јона луԁӧмнас віԍӧны? Тајӧ-јуалӧм-вылӧ зев-кокԋі воча-кыв шуны. Олам мі вывті-ԋајта, ԁурка, ԇескыԁ-інын. Ԋајтысла мукӧԁ-ԁырјі керкааԁ җоҗ-плакајасыс оз тӧԁчыны, а новлан-кӧлујным кормылӧ. Мыԍԍыны-керны огӧ-жӧ раԃејтӧ, ԋајт-ԍурја-коԃӧԍ ветлӧԁлам. Мыјла сіԇі? — ԁа со-мыјла: ӧԏікӧ, мі огӧ тӧԁӧ став-ԉоклунсӧ ԋајта ԁа ԁурка-олӧмыԍ, сывӧсна огӧ сыыԍ јанԁыԍӧ; сӧстӧма-олӧмсӧ веԍкоԃӧн лыԃԃам. Мӧԁкӧ, ԍіктјаеын боԉԋі- чајас ԁа ԁокторјас абуӧԍ; ем-кӧ, сӧмын кымынынкӧ, абу ставас. Боԉԋічаԍаԋ боԉԋічаӧԇ костјас зев-гырыԍӧԍ, уна-ԁас-верстаӧԍ. Ылын-понԁаыс креԍԏаԋінлы ԁоктор-ԁінӧ поԁӧн мунны ԁыш-а, муԇ-вӧлыслыԍ кокјассӧ „ԋінӧм-понԁаыԁ“ оз-жӧ песны-ԁај (луԁӧмтӧ-ӧԁ најӧ ԋінӧмтујӧ пуктӧны). Страԁа-ԁырјі ԁа рӧспута-ԁырјі (тулыс, арын) грезԁса-војтыр ԁокторјастӧ ԋекущӧма оз аԁԇывны. Міјан-креԍԏана унҗык-віԍӧмсӧ пӧрӧсӧн шуӧны. Оз-кӧ кут коԁкӧ вермӧԁчыны, паччӧр-вылас кајас ԁа кујлас-а, ԁоктор-орԁӧ оз мун. Ԇікӧԇ-ԋін кор пӧгібӧ воас, вӧԉіԍԏі сылы ԁокторыԁ ковмас. Луԁӧмыԁ морттӧ воԉпаԍӧԇ оз вошты, біа-віԍӧмӧн-моз оз ԍӧкыԁа віԍӧԁ. Сы-понԁа луԁӧмтӧ креԍԏана ԋінӧмӧн лыԃԃӧны. Ӧԏі-ԁоктор віԍталӧ со-кущӧм-тор. Ӧтчыԁ-пӧ арын нуісны менӧ ылӧ грезԁӧ, ԍӧкыԁа-віԍыԍ-ԁінӧ. Віԁлалі ме сіјӧс ԁа віԁчыԍа вӧвјассӧ-шојтчӧԁӧм. Локтісны зев-уна-јӧз: коԁі віԍыԍӧс віԁлыны, коԁі ме-ԁінӧ. Віԇӧԁлі ме ӧԏі-ԃеԏіна-кі-вылӧ-ԁа — апастӧм сіјӧ: луԁӧ. Јуала баԏыслыԍ, піыԁ-нӧ, міԍа, тенаԁ луԁӧ? — Тајӧ, Пеԏӧыс? Луԁӧ. Став-чеԉаԃӧј, буракӧ, луԁӧны. — Уна чеԉаԃыԁ? — Ем, тырмас сіјӧ-бур, — зев-паԍкыԁа-шпыԋмунӧмӧн шуіс баԏыс: — ԍіԅімӧн-кымын котралӧны. Мыјла-нӧ он бурԁӧԁ луԁӧмԍыс? Тајӧ-ӧԁ зев вуҗана, ставнытӧ віԍмӧԁас. Волін, еԍкӧ, ме-орԁӧ, ԉекарство ԍеті. — Карӧԇ? Луԁӧм-вӧсна? Луԁӧмыԁ-ӧԁ абу-на зев-ԍӧкыԁ-віԍӧм, меԁ луԁыштасны. Луԁӧм-вӧсна вӧв-кокјас огӧ-на кутӧ песны. Коркӧ-тон бурԁасны. Ештӧны-тај, меԁ гыжјаԍӧны. Уҗтӧгыԁ овны-ӧԁ ԍӧкыԁ-жӧ. Ставныс ԍерӧктісны. Сеԍԍа быԁӧн понԁісны нораԍны ылын-олӧм-вылӧ: быԁ-віԍӧмыԍ-пӧ лун-војсӧ он ԍој ԁа вӧвтӧ он муԇты; матынӧԍ-кӧ-пӧ боԉԋічаԍаԋыԁ олім, — бурԁӧԁчім. Сіԇі-ӧԁ і ем: маті-гӧгӧрса-креԍԏана боԉԋічааԁ щӧкыԁҗыка волӧны, бурԁӧԁчӧны, јуаԍӧны ԁокторлыԍ віԍӧмјас-јылыԍ, корӧны сылыԍ отсӧг. Ԁокторыс-кӧ бур ԁа бура-бурԁӧԁӧ, креԍԏанаыс сіјӧс јона раԃејтӧны, кывзӧны сылыԍ віԍталӧмјассӧ, вӧчӧны сіјӧ-щӧктӧм-ԍерԏі. Маті-гӧгӧрсајасыԁ мукӧԁыс і луԁӧмыԍ бурԁӧԁчӧны, волӧны сіјӧн ԁоктор-орԁӧ. Бурԁӧԁчыныс еԍкӧ і бурԁӧԁчӧны, ԁа ԇікӧԇсӧ сыыԍ мынны оз вермыны. Луԁӧмыԁ — кучік-віԍӧм. Емӧԍ нӧшта мукӧԁ-пӧлӧс кучік-віԍӧмјас, сӧмын луԁӧмыԁ міјанын, Роч-муын, меԁ-јона паԍкалӧма. Ԁасԋоԉ-міԉԉон-кучік-віԍӧма-піын віт-міԉԉон ԁа җыныс луԁӧмӧн віԍӧ. Креԍԏаԋіныԁ ӧнӧԇ-на луԁӧмтӧ ԋінӧмтујӧ пуктӧ, он кув сыыԍ-ԁа. Сіԇнас сіԇ, луԁӧм-помыԍ ԋекоԁ-на абу кувлӧма, сӧмын віԁчыԍны ԁа бурԁӧԁчыны сыыԍ колӧ. Он-кӧ понԁы бурԁӧԁчыны, во, ԁај кыкӧс віԍӧԁас: пыр понԁан чарсјыԍны-гыжјаԍны. Лун-ԋі-вој ԋекущӧм спокој оз ло, прамеј уԅӧм ԋі шојтчӧм. Оз понԁы ԍојԍыны. Мортыԁ омӧԉтчас. Ԋекущӧм-уҗ кіас оз понԁы пырны. Ԁај кущӧм-уҗалыԍ лоӧ сіјӧ ԍојтӧг-уԅтӧг-олігаԁ?
II. Мыј колӧ тӧԁны луԁӧм-јылыԍ.
Колӧ быԁӧнлы тӧԁны, мыјыԍ лоӧ луԁӧмыс ԁа мыј-понԁа сіјӧ сещӧм-ӧԁјӧ-паԍкалӧ. Тӧԁны-кӧ сіјӧ-торјас понԁан, кокԋіԁҗык лоӧ сыыԍ мынтӧԁчыны. А мынтӧԁчыны сыыԍ колӧ, меԁ міјан веԍіг ӧԏі-луԁыԍ ез вӧв. Луԁӧмыԁ лоӧ зев-посԋіԃік, бусыԍ-на посԋі, гагјасԍаԋ. Ыҗԁӧԁан-ԍԏеклӧтӧг најӧс он і аԁԇы. Луԁӧм-гагјыԁ ԁаԍ-вылын-олыԍ. Сывӧсна шуӧны сіјӧс параԅітӧн. Параԅітӧн-жӧ шуӧны быԁӧнӧс, коԁі ачыс ԋемтор оз вӧч-а, олӧ јӧз-уҗӧн, јӧз-ԍылі-вылӧ ӧшјӧма-ԁа (ревоԉутсіјаӧԇ міјанын озырјас сіԇі олісны). Параԅітыԁ уна-пӧлӧс: тој, пыщ, луԁік, уна-пӧлӧс-ков ԁа мукӧԁ. Ставныс најӧ ԁаԍ-вылын-олыԍјас, морт-јај ԍојӧны. На-піыԍ ԋекоԁ ԋемтор оз вӧч, ԋекущӧм-уҗ оз уҗав. Коԁ-ԍурӧ на-піыԍ туша-куԅа ԉуԅјалӧны (тој, луԁік ԁа с. в.), коԁ-ԍурӧ гырк-пыщкын олӧны (ковјас), а луԁӧм-гагјыԁ кучікын олӧ. [Луԁӧм-гагјас: 1 — ај-гаг; 2 — еԋ-гаг; 3 — луԁӧм-гаг-коԉк; 4 — том-гаг.]
Луԁӧм-гагјыс луԁік-моԁаа. Куш-ԍінмӧн-віԇӧԁӧмӧн сіјӧ тӧԁчӧ зев-іԉӧԉік (очень малень- кий) јеҗыԁ-чутӧн. Ыҗԁӧԁан-ԍԏеклӧ-пыр-кӧ віԇӧԁны сы-вылӧ, тушаыс сылӧн гуранӧԍ: мышку ԁа кынӧмув-кучікыс быԏԏӧ гыа — вомӧна-бӧрӧзԁааӧԍ. Мышкуас нӧшта зев уна мыԉ-коԃјас, ԉежнӧглӧн-моз сущкаԍана-посԋіԃік јем-коԃјасӧн. Кокыс ԋоԉ-гоз: кык-гозыс воԇлаԁорас, мӧԁ-кыкыс бӧрлаԁорас. Еԋ-гагјаслӧн воԇлаԁор-кокјасыс помаԍӧны ԍур-коԃӧн, бӧрлаԁорјасыс щӧԏаӧԍ. Ај-гагјаслӧн сӧмын бӧрја-бӧр-кокјасыс щӧԏаӧԍ. Воԇԇа-гоз бӧр-кокјасыс воԇлаԁор-кокјасыс-моз-жӧ ԍур-коԃӧн помаԍӧны. Јурыс тушаԍыс тӧԁчӧмӧн јансалӧ. Сіјӧ куԅныр-коԃ, вылыса-черлыыс сені. Луԁӧм-гагјас, тој-моз-жӧ, чужӧны ԍеровјасыԍ. Ај-гаг еԋыԍ кыкпӧв ічӧт. Нӧшта кор еԋыс тыра, секі сіјӧ јешщӧ ыҗыԁ. Гагјаслыԍ чужӧмсӧ, быԁмӧмсӧ, кущӧм-пертасаӧԍ најӧ-ԁа, поԅӧ аԁԇыны мікроскопӧн. Сӧмын мікроскоп-лӧԍӧԁӧм-бӧрын јӧзыԁ кутісны тӧԁны мыјвӧсна лоӧны быԁԍама-вуҗана-віԍӧмјас. Најӧ, вӧлӧмакӧ, лоӧны зев посԋіԃік-гагјасԍаԋ, бакԏеріјајасӧн шуӧны. Луԁӧм-гагјасыԁ бакԏеріјајас-жӧ. Ыҗыԁ-тыра-луԁӧм-еԋ-гаг (сылӧн секі рушкуас тырыс ԍеров) мортлыԍ кучіксӧ кырлӧԁлӧ, вурԁыԍ-моз аслыс туј вӧчалӧ. Секі сіјӧ пыԁӧ кучік-пыщкӧ оз пыр, ветлӧԁлӧ меԁ-вылыса-кучік-пласт-увтіыс. Візлалӧ сіјӧ сӧмын војјасын. Мунігас јаԁ леԇӧ, сы-вӧсна, јајыԁ сотӧ-луԁӧ. Нӧшта-ԋін јона луԁӧ, жеԉнӧг-коԃ- -сущкаԍаннас ԁојԁалӧ кучіктӧ-ԁа, веԍкалӧм-јаԁԍыс зӧԉітӧ сеті-ԁа. Мортыԁ чашјыԍӧ-гыжјаԍӧ, гыжјаԍӧмнас чајтӧ лӧԋӧԁны гагсӧ. Сы-вӧсна, со, і віԍӧмсӧ луԁӧмӧн ԋімтӧны. Кучікӧԁ веԍкыԁа-піԍкӧԁчӧмӧн-мунігӧн еԋ-гаг коԉалӧ туј-вылас ԍеровјас, асмогсӧ-ԁа (посԋіԃік-ԍӧԁ-шыԁӧсјас быԏԏӧ). Ај-гагјас лунын ӧԏілаын-жӧ олӧны, візлалӧны сӧмын војјасын, кучік-вывті. Кучік-пыщкӧ ԋекущӧм-тујјас најӧ оз вӧчавны. Ај-гагјаслӧн уҗыс зев еща: ԍојӧны-јуӧны, тырԍӧԁӧны еԋ-гагјасӧс, сеԍԍа віт-ԍіԅім-лун-мыԍт-і кулӧны. Ԍеровјасыԍ кык-кымын-лун-мыԍԏі петӧны томіԋік-гагјас. Регыԁӧн чужанінсӧ најӧ еновтӧны, петӧны кучік-вылӧ. Кык-вежон-бӧрын најӧ лоӧны гырыԍ-гагјасӧн. Луԁӧмыԁ зев-вуҗана-віԍӧм: пырыԍ-пыр ӧԏі-ԍаԋ мӧԁлы вуҗаԍ. Вывті ӧԁјӧ сіјӧ паԍкалӧ школајасын. Ӧԏі-велӧԁчыԍ-кӧ віԍмас, регыԁ ставныс луԁны кутасны. Ԁас-лун-мыԍԏі став-велӧԁчыԍыс кутасны гыжјаԍны. Важ-велӧԁыԍјас регыԁӧн каԅалӧны луԁӧмтӧ, пырыԍ-ныр луԁыԍӧс ыстӧны гортас, торјӧԁӧны ԇоԋвіԇа-велӧԁчыԍјасыԍ, оз леԇны сіјӧс школаӧ, кытчӧԇ ԇікӧԇ оз бурԁ. Тащӧм-торјӧԁӧмыс велӧԁыԍјасӧн віԍыԍјасӧс зев-бур-тор: уна чеԉаԃӧс віԇӧ віԍмӧмыԍ, отсалӧ віԍӧмсӧ лӧԋӧԁны-ԁа. Томіԋік-велӧԁыԍјас унаӧн луԁӧмтӧ оз тӧԁны аԍныс, віԍыԍтӧ оз ԁругӧн каԅавны. Сы-вӧсна налӧн школаас луԁыԍыԁ пыр уна ем. Кокԋіа разалӧ луԁӧмыԁ чеԉаԃ-пӧвсын ворсігас. Ӧԏі-луԁӧма-кӧ на-пыщкӧ веԍкалас, ставныс віԍмасны. А грезԁса-чеԉаԃ, пышкајјас-моз, велалӧмаӧԍ ӧтчукӧрын овны. Ӧԏі-кӧ кытчӧкӧ котӧртас, ставныс сы-бӧрыԍ. Луԁӧма-кӧ коԁкӧ на-пӧвсын ем, луԁӧм-гагјыс сы-вылыԍ кыԇкӧ піԍкӧԁчас-ԋін ԇоԋвіԇа-вылӧ. Уна-чеԉаԃа-ԍемјаӧ-кӧ луԁӧмыԁ веԍкалас, ставсӧ раԁјас. Креԍԏана-чеԉаԃыԁ-ӧԁ кыԇі олӧны? Ставныс ӧԏілаын, ӧԏі-воԉпаԍын уԅлӧны, унаыԍ ӧԏі-ԁӧрӧм-гач новлӧны. Нӧшта ԁӧрӧм-гачсӧ омӧԉа песлалӧны-пожјалӧны, песлалігас оз пуԅӧԁлыны. Віԍӧԁыԍ-гагјасыс сетчӧ ловјӧн коԉӧны. Кыԇі-нӧ еԍкӧ сеԍԍа таԇі-олігӧн луԁӧмыԁ оз вуҗ мӧԁа-мӧԁлы? Веԍіг мам-баԏыс щӧщ віԍмасны. Гырыԍ-јӧзлы (баԏ-мамлы, чој-воклы-ԁа) пыр колӧ кыјӧԁны посԋі-чеԉаԃ-бӧрԍа, меԁым оз овны ԁа оз ворсны најӧ луԁӧма-чеԉаԃкӧԁ. Аԍтӧ, ԁӧрӧм-гачтӧ ԁа воԉпаԍ-гогӧртӧ колӧ віԇны сӧстӧма. Ԁӧрӧм-гачтӧ ԁа воԉпаԍвыв-ԁӧратӧ (простыня) щӧкыԁҗыка вежлавны ԁа песлалігас бура пуны. Чеԉаԃтӧ оз ков ӧтлаын уԅтӧԁлыны. Быԁ-воԉпаԍ-вылӧ колӧ воԉсавны ԁӧра. Оз ков щук роч-ԁӧра, сӧмын меԁ сӧстӧм вӧлі-а. Пыр колӧ тӧԁвылаԁ кутны, мыј луԁӧмыԁ вуҗӧ луԁыԍ-берԁӧ-інмӧԁчылӧмыԍ. Щӧкыԁа віԍмылӧны воԉпаԍ-ешкынԍаԋ, кӧлујԍаԋ, на-берԁӧ-кӧ віԍыԍ інмӧԁчылӧма. Ӧтлаын-уԅлігӧн ӧтпырјӧ ԍемјакоԃсӧ віԍӧԁас. Но меԁԍа-кокԋіа віԍмӧны ԋајта ԁа ԁурка-олігӧн.
- * *
Луԁӧмыԁ-кӧ кӧлаԍас, мортыс вој-вој оз кут уԅны: гагјас-візлалӧмыԍ ԁа леԇӧм-јаԁыԍ јајыс сотчыны-луԁны понԁас, пыр лоӧ гыжјаԍны. Унмовԍыштас-кӧ муртса і сіјӧ гыжјаԍӧ, уԅігас. Паԍтӧгыс-кӧ пӧртчӧԁны сещӧм-луԁыԍӧс, јајыс туша-куԅтаыс кіԍтӧма. Меԁ-сука кіԍтӧмыс морӧсас, ԋоԋјасԍаԋыс увлаԋӧ. Сещӧм-коԃ-жӧ рушкуас, јанԇімас, кокјасас піԇӧсӧԇыс-ԁа. Меԁԍа-муса луԁӧм-гаглы кі-чуԋ-костјас, вӧсԋіԃік-кучікыс сетыԍ. Меԁ-кокԋіа сіјӧ сетчӧ кутчіԍӧ. Посԋі-чеԉаԃлӧн луԁӧм-кіԍтӧԁыԁ кок-гӧԉӧнас ԁај веԍіг кок-пыԁӧсас овлӧны. Чужӧмын ԁа ԍыліын луԁӧм-кіԍтӧԁјас шоча овлӧны. Луԁыԍлӧн кіԍтӧмыс уна-пӧлӧс. Кіԍтӧм-костјасас омӧԉіка тыԁыштӧны гаг-ветлӧԁлан-тујјасыс: веԍкыԁӧԍ і чукԉаӧԍ, зев вӧсԋіԃікӧԍ, җеԋыԃікӧԍ-ԁа. Сы-понԁа, јона-віԇӧԁтӧг, он і аԁԇы најӧс. Тујјасыс, гаг-сіт-понԁаыс, тыԁалӧны руԁ-коԃ ԉібӧ ԍӧԁ-коԃ віԅӧн. Кызыс на-піыԍ вабоԉјасӧн помаԍӧны. Меԁ-кокԋі гаг-тујјас аԁԇыны чуԋ-костјасыԍ, кучікыс сені вӧсԋі-ԁа. Кіԍтӧмінын пыр зев-уна гыжна. Сіјӧ-ԋін луԁыԍыслӧн аслас уҗ: коставлытӧг-луԁӧмла віԍыԍ оз вермы віԁчыԍны, ӧтарӧ гыжјаԍӧ. Мукӧԁ-ԁырјіыс вірӧԇ чарсјас, сеԍԍа лӧмалас сеті. Овлӧ, кіԍтӧмыс орӧԍԍӧ, чуԋ-костјасыԁ апастӧмӧԍ міԍтӧмӧԍ лоӧны. Орјывјасыс зӧр-туԍ (бородавка)-гырԍаӧԇ быԁмылӧны. .Туԁӧм-кіԍтӧмыԁ оз луԁӧм-гаг-помыԍ орӧԍԍы, орӧԍтӧны сіјӧс мукӧԁ-пӧлӧс-гагјас (бакԏеріјајас). Кіаԁ-ԁа, гыж-костјасаԁ-ԁа, ԋајтыԁ міјан пыр тырмымӧн. А быԁ-ԋајт-чірын тырыс быԁԍама-бакԏеріјаыс. Гыжјаԍігӧн ԋајтыскӧԁ-щӧщ веԍкалӧны најӧ гыжна-ԁојјасӧ, пежалӧны сеті. Војԁӧр веԍкалӧм-іныс гӧрԁӧԁас, сеԍԍа орӧԍԍас. Кіԍтӧмыԁ тушааԁ уна-пӧлӧс овлӧ. Сы-вӧсна мукӧԁ-ԁырјі віԍӧмтӧ ԍӧкыԁ тӧԁмавны, веԍіг шочіԋіка ԁокторјас ылавлӧны. Меԁ-бур луԁӧмтӧ тӧԁмавны гаг-ветлан-тујјас ԁа гагјас-ԍерԏіыс. Но најӧс корԍны, меԁԍа-ԋін гагсӧ, јона ԍӧкыԁ: сіјӧ вывті ічӧт, мікроскоптӧг он аԁԇы. Сывӧсна віԍӧмтӧ тӧԁмавны колӧ щӧктыны ԁокторлы. Сіјӧ віԁлалас ԁај віԍталас — луԁӧм-кіԍтӧм тушааԁ, аԉі кущӧмкӧ мӧԁ-пӧ-лӧс.
III. Кыԇі бурԁӧԁчыны луԁӧмыԍ.
Луԁӧмыԁ, інӧ, зев-посԋіԃік гагјас-понԁа. Тӧԁам-кӧ сіјӧ, колӧ, інӧ, кужны мезԁыԍны сыыԍ. Ԁај мезԁыԍныс, тӧԁан-кӧ коԁыԍ колӧ, кокԋіԁҗык: колӧ віны віԍӧԁыԍ-гагјассӧ. Меԁ-јона кулӧны најӧ комі-ізтӧгыԍ, сӧмын куш--сіјӧн-вӧԃітчӧмӧн луԁӧмыԍ ԇікӧԇ он мын. Мыј-вӧсна? — Ԁа сіјӧн, мыј луԁӧм-гагјас олӧны кучікын, піԍкӧԁӧм-тујјасас. Сетыԍ најӧ кучік-вылӧ шоча петалӧны, ԉекарство-улӧ оз ԍурны. Сіԇ-кӧ, колӧ најӧс кыԇкӧ кучік-вылас лептыны, кучік-пыщԍыс тујјассӧ пазӧԁавны, кучіксӧ ԋебԅӧԁны. Кучікыԁ кокԋіа ԋебԅӧ мајтӧгӧн (зеленым мылом). Ԋебԅӧԁӧм-кучіксӧ колӧ јона-ԋіртны чорыԁ-ԁӧраӧн ԉібӧ мел-пыԅӧн. Секі гаг-тујјасыс кучікыԍ бырӧны. Ем јешщӧ-бур-ԉекарство луԁӧмыԍ — Віԉкінсон-маԅ (меԁ-воԇԇа морт луԁӧмыԍ-бурԁӧԁыԍыс тајӧ-маԅнас ԁоктор-Віԉкінсон вӧлӧма-ԁа). Маԅыс кучіксӧ ԋебԅӧԁӧ, гаг-тујјассӧ пазӧԁалӧ, гагјассӧ віалӧ. Сіјӧс вӧчӧны со кыԇі: комі-ізтӧгпыԅ ԁа кыԇ-пу-ԃӧгӧԃ боԍтӧны ӧтмынԁаӧн, шуам, 30-зӧлӧԏԋікӧн; віж-мајтӧг ԁа порԍ-гос бара ӧтмынԁаӧн, квајтымын-зӧлӧԏԋікӧн, ԁа кӧкјамыс-зӧлӧԏԋік сӧстӧм мел-пыԅ. Порԍ-госыԁ меԁым свежеј вӧлі, выԉ-начкӧм-порԍлыԍ пыщкӧсԍыс колӧ боԍтны. Веԍітӧм-комі-ізтӧгпыԅсӧ ԁа пожналӧм-мел-пыԅсӧ колӧ пуктыны таԍтіӧ ԁа картупеԉ-ныран-коԃӧн, ԋіртӧмӧн-моз, јона-бура сорлавны најӧс. Кор мічаа ӧтлааԍасны најӧ, кіԍтӧны сетчӧ ԃӧгӧԃсӧ ԁа бара јона гуԁралӧны. Сы-бӧрын пуктӧны сетчӧ веԍітӧм-віж-мајтӧглыԍ җынсӧ ԁа бара јона ԋіртӧмӧн-моз гуԁралӧны. Мајтӧг-бӧрын пуктӧны став-порԍ-госсӧ ԁа бара бура-гуԁралӧны, меԁым таԍтіаԁ ӧткоԃ јум-коԃ артмас. Сы-бӧрын соԁтӧны сетчӧ мајтӧг-мӧԁ-җынсӧ ԁа меԁбӧрјаыԍ јона гуԁралӧны. Артмас маԅ. Маԅтӧ вӧчны комі-ізтӧгпыԅтӧ, ԃӧгӧԃтӧ, віж-мајтӧгтӧ, мел-пыԅтӧ ԁа поԅӧ боԍтны апԏекаыԍ, ԉібӧ корны пеԉшӧрјаслыԍ. Пеԉшӧрјасыԁ быԁ-вӧлӧԍтын емӧԍ, коран-кӧ, ԍеԏасны. Јона-кӧ ылын пеԉшӧрԍаԋыс олан, мӧԁ-пӧлӧс-торјасыԍ маԅтӧ поԅӧ вӧчны. Порԍ-гос-пыԃԃіыс поԅӧ боԍтны сы-мынԁа-жӧ тӧпітӧм-мӧс-выј; віж-мајтӧг-пыԃԃіыс — мыԍԍан-мајтӧг, а кыԇ-пу-ԃӧгӧԃыԁ быԁлаыԍ ԍурӧ. Тајјасыԍ маԅсӧ вӧчны сіԇі-жӧ, кыԇі ізтӧгпыԅԍыԁ ԁа госԍыԁ вӧчԍӧ. Кыԇі-жӧ маԅнас бурԁӧԁчыны? Маԅӧн колӧ зыраԍны ԋоԉ-лун-чӧж быԁ-лун кыкыԍ: рытын і асылын. Јона колӧ ԋіртны маԅсӧ кучікаԁ, меԁ јіҗас сіјӧ пыщкас ԁа ԋебԅӧԁас сіјӧс, пазӧԁас сетыԍ гаг-тујјассӧ-ԁа. Луԁанінјастӧ маԅнас часҗынјӧн колӧ зыравны. Зыраԍӧмыԍ-кӧ кыткӧ пыктас, мӧԁыԍ-зыраԍігӧн сеті оз ков зыравны, меԁ шојтчас. Сіјӧ-ԋоԉ-луннас луԁыԍлы ныр ӧԏі-ԁӧрӧм-гачӧн колӧ овны, нӧшта сы-бӧрын-на лун-мӧԁ оз ков вежԍыны. Сіјӧ сы-вӧсна, мыј ԁӧрӧм-гачын вермасны лоны луԁӧм-гагјас ԁа меԁ најӧ щӧщ кулӧны. Кӧкјамысыԍ-маԅӧн-зыраԍӧм-бӧрын поԅӧ мыԍԍыны ԁебыԁ-ваӧн ԁа выԉмыԍкӧм-ԁӧрӧм-гач паԍтавны. Мукӧԁ-ԁырјі луԁыԍјас бурԁӧԁчӧм-бӧрас нораԍӧны: кӧкјамысыԍ-пӧ зыраԍлі-а, луԁӧмыс ез быр; маԅыс ԋекытчӧтујтӧм вӧлӧма. Сіјӧ веԍ нораԍӧм. Збылыԍ, бурԁӧԁчыԍлӧн нӧшта кымынкӧ-лун јајыс луԁас, сӧмын сіјӧ оз гагјасла, а јона-зыраԍӧмыс-понԁа. Гагјасыс секі абуӧԍ-ԋін, кулӧмаӧԍ-ԋін. Кымынкӧ-лун-мыԍԏі луԁӧмыс ԇікӧԇ бырӧ. Овлӧ, мукӧԁ-луԁыԍыс муртса маԅсӧ ԋіртыштас ԁај шаԋ. Сіԇтӧ, ԃерт, он бурԁ. Сещӧмјаслы јешщӧ кыкԍаԋ ԋоԉыԍӧԇ поԅӧ мавтчыны, а сыыԍ унҗыкыԍ ԋекущӧма оз поԅ. Луԁыԍлыԍ став-новлӧм-ԁӧрӧм-гачсӧ, воԉпаԍ ԁа јурлӧс-ежӧԁјассӧ, прӧстуԋԋасӧ-ԁа, пывԍанас-мыԍԍӧм-бӧрас колӧ сӧстӧма пеславны, часҗын-кымын пуны кунва-піын-ԁа. Воԉпаԍсӧ, јурлӧссӧ, ешкынсӧ, вылыс-паԍкӧмсӧ-ԁа мыјкӧԁыра колӧ віԇны пӧԍ-пывԍанын, ӧшлӧмӧн. Бӧрвылас шонԁі-воԇын ывлавылын колӧ ставсӧ јона тӧлӧԁны. Он-кӧ таԇсӧ вӧч, гагјасыс воԉпаԍ-паԍкӧмас коԉасны ԁа бӧр вуҗасны морт-вылас. Выԉыԍ луԁӧмыԁ лоӧ. Луԁӧмтӧ уна-ногӧн-на нӧшта поԅӧ бурԁӧԁны, сӧмын мукӧԁ-ногӧн-бырӧԁігас пыр колӧны ԁокторлӧн інԁалӧмјас. Сывӧсна на-јылыԍ тајӧ-ԋігаас огӧ понԁӧ ԍорԋітны, ԁокторјасыԁ на-јылыԍ сіԇ тӧԁӧны. Ԁоктортӧг кыԇі луԁӧмыԍ мезԁӧԁчыны, лоі-ԋін гіжӧма. Ачыԁ ас-кінаԁ маԅсӧ вӧчан, ачыԁ і бурԁӧԁчан. Меԁ оз вун, меԁын луԁӧм-јылыԍ јураԁ пыԁӧҗык пырас, шуам нӧшта: 1. Луԁӧмыԁ зев-вуҗана-віԍӧм, лоӧ гагԍаԋ. 2. Вуҗӧ луԁыԍ-берԁӧ ԁа сіјӧ-кӧлуј-берԁӧ інмӧԁчылігӧн. Меԁԍа-јона паԍкалӧ сіјӧ ԋајта ԁа ԁурка-олігӧн. 3. Луԁӧмыԍ бурԁӧԁчӧны маԅӧн. Маԅсӧ вӧчӧны комі-ізтӧг-ԁа, кыԇ-пу-ԃӧгӧԃ-ԁа, мел-пыԅ-ԁа, порԍ-гос-ԁа, віж-мајтӧг сорӧсыԍ. Кӧкјамысыԍ-мавтчӧм-бӧрын (быԁ-лун рытын ԁа асылын) колӧ луԁыԍлыԍ став-новлан-кӧлујсӧ пеславны, јона пуны кунва-пыщкын.
4. Пеԉка ԁа сӧстӧма-олӧм — луԁӧмлы ԍмерт.
Быԁ-пӧлӧс-вуҗана-віԍӧм лоӧ зев-посԋіԃік-, куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм-гагјасԍаԋ. Ԋекущӧм-вуҗана-віԍӧм оз вермы лоны, абу-кӧ віԍмӧԁыԍ-гагыс. Ԇоԋвіԇа-морт-вылӧ віԍӧԁыԍ-гагјас вуҗӧны ԉібӧ віԍыԍ-мортԍаԋ ԁа скӧтԍаԋ, ԉібӧ кӧлујыԍ ԁа сынӧԁыԍ пукԍӧны. Сіԇ-кӧ, вуҗана-віԍӧмјасӧн кык-ногӧн віԍмӧны, кык-ногӧн і колӧ бурԁӧԁны. Мӧԁкӧ, олӧмсӧ ԁа оланінсӧ віԍыԍјаслыԍ колӧ бурмӧԁны, весавны оланінԍыс гаг-позсӧ. Ԇоԋвіԇалун-кӧ колӧ, сӧстӧмҗыка колӧ овны. Ӧні віԇӧԁламӧ, коԁ-ногыс-жӧ бурҗык гагјасӧс бырӧԁны. Јӧзӧс-віԍмӧԁыԍ-зев-посԋіԃік-гагјастӧ, бакԏеріјајастӧ, аԁԇісны мікроскопӧн. Најӧ вывті-уна-ԉок мортыԁлы вӧчӧны. Веԍкаласны сылы ԁа пыр і віԍмӧԁасны сіјӧс. Рӧԁмасны ԁа віԍӧмыс ԍӧкыԁҗык лоӧ: унанаԁ пӧгібӧ-воштасны морттӧ. Велӧԁчӧм-јӧз каԅалӧмаӧԍ, мыј вуҗана-віԍӧмјасыԁ гагјасԍаԋ лоӧны, ԁа пыр і понԁӧмаӧԍ велӧԁны најӧс, кыјӧԁны налыԍ олӧмсӧ, рӧԁмӧмсӧ, мыј раԃејтӧны, кытчӧ пукԍӧны, кыԇі віԍмӧԁӧны јӧзӧс ԁа скӧтӧс, мыјыԍ кулӧны, мыјыԍ оз повны. Вӧлӧмакӧ, сӧстӧма-олӧм, пеԉк-керка, сӧстӧм-паԍкӧм ԁа шонԁі-југӧр јона ӧԁјӧ віӧны посԋі-гагјасӧс. Шонԁіа-ԁырјі ԁа сӧстӧма-олігӧн гагјас оз вермыны овны. Мӧԁарӧ: пемыԁ-,ԋајт-,ԉок-ԁука-уԉ-руа-керкајас налы зев мусаӧԍ. Рӧԁмыныс кӧԏ сені најӧ і оз рӧԁмыны, ԁа ԁыр олӧны, оз кувны. А олӧны-кӧ, ловјаӧԍ-кӧ, вермасны, інӧ, быԁ-зԁук коԁӧскӧ віԍмӧԁны, ԁажӧ віны. Нӧшта віԍталам, кыԍ куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм-посԋіԃік-гагјас веԍкалӧны мортлы: 1) сынӧԁыԍ; 3) быԁторԍаԋ, мыј ем морт-гӧгӧрын: ваыԍ, скӧтԍаԋ, віԍыԍ-јӧзԍаԋ, кӧлујԍаԋ ԁа с. в. Сӧстӧма-олыԍ-јон-јӧз шоча віԍӧны. Јонјас бура ԍојӧны, бура ԁӧԅӧрітӧны аԍнысӧ, сӧстӧма олӧны. Најӧс віԍӧԁыԍ-гагјас оз вермыны, аԍныс на-пыщкын ԉекарствојастӧг кулӧны. Ԁурка-, ԋајта-олысјас (коԁјас ас-бӧрԍаыс ԋӧԏі оз кыјӧԁны, ставыс налы веԍкоԃ) ԁа коԁјас вынјаԍыс-вывті уҗалӧны, щыгјалӧны, — најӧ щӧкыԁа віԍӧны. Налӧн оргаԋізмыс віԍӧԁыԍ-гагјаскӧԁ оз вермы воԇсаԍны. Луԁам мі ԇік ԋајта-олӧм-понԁа. Коԁлӧн керкаыԁ ԁурк, ачыс пыр ԋајт, паԍкӧмыс ԋајтысла кормӧма — ԍерыс оз тӧԁчы, сетыԍ луԁӧмыԁ оз петав. Уналаын креԍԏана луԁӧмсӧ ԋајт-віԍӧмӧн (ԋечіԍԏ) і шуӧны. Велӧԁчытӧгыс ԁа гӧгӧрвоӧмаӧԍ, кыԍаԋ сіјӧ лоӧ. Оз-кӧ кутны луԁыԍјас ԁокторлыԍ кывзыны, луԁӧмԍыс оз мынны. Нӧшта мукӧԁӧс-на віԍмӧԁасны. Мајтӧгӧн-мыԍԍігӧн луԁӧм-гагјас кучік-вылыԍ ванас пожјаԍԍӧны, кучікыс сӧстӧммӧ. Ԁӧрӧм-гачыԍ кунваын-пујгӧн& став-гагјыс кулӧ, — кӧлујыԁ сӧстӧм-жӧ лоӧ. Уна-морт кулӧ міјан ԋајта-олӧмыԍ, јешшӧ-уна віԍмӧ ԋајт-ва-јуӧмыԍ. Коміјас еԍкӧ шулӧны, ваӧ-пӧ ԁа ԋаԋӧ пежыԁ оз ԍібԁы, ԁа сіјӧ абу сіԇі. Оз артавны најӧ, кымын-морт ԋајт-ваыԍ віԍмӧ ԁа кулӧ. Боԍтам јукмӧс-ванымӧс. Веԍкыԁа-кӧ шуны, јукмӧсјасыԁ міјан зев ԋајтӧԍ. Віԇам мі најӧс вевттӧг. Чеԉаԃ шыблалӧны сетчӧ быԁԍама-ԋајтсӧ, лӧпсӧ-ԁа. Вала волӧны быԁԍама-пӧлӧс-јӧзыс: віԍыԍјас, ԇоԋвіԇајас. Унаыԍ овлӧ, јукмӧс-веԁра-помыԍ јуӧны, мыԉӧссӧ сеԍԍа бӧр јукмӧсас кіԍтӧны. Ӧԏі-віԍыԍ веԁранас ԍујас бакԏеріјасӧ јукмӧсӧ, а сіјӧ сеԍаԋ паԍкалас грезԁ-паԍтаыс, віԍмӧԁас мукӧԁӧс. Кыԇі-нӧ сіԇі-олігӧн ԁа віԇігӧн јукмӧсын сӧстӧм-ва вермас лоны? Уналаын ватӧ јуыԍ гумлалӧны, оз весіг ԋекор ԁумыштлыны мыјԁа-ԋајт сені. Коԁлӧн кущӧм-ԋајт ем, ставсӧ сетчӧ леԇӧны, бӧрвылас сеԍԍа сіјӧ-васӧ аԍныс-жӧ і јуӧны. А бакԏеріјатӧм-ԋајтыԁ-ӧԁ оз овлы. Керкајасным мукӧԁ-ԁырјіыс зев-ԋін ԁуркӧԍ ԁа ԋајтӧԍ, ԁа јешщӧ-на сетчӧ баԉајас ԁа порԍпіјан пыртам, чіпанјасӧс сені віԇам-ԁа. Керкасӧ гіԁӧ пӧртам. Кіным ԁа јајным міјан абу-жӧ пыр сӧстӧмӧԍ. Кітӧ ԁа чужӧмтӧ јешщӧ-на-кӧԏ омӧԉіка быԁ-лун ӧтчыԁыԍтӧ мыԍкылам-а, јајтӧ зев гежӧԁа. Мајтӧгјас аԁԇывлам шоча. Лунтырӧн уна-пӧлӧс-уҗ вӧчам, быԁԍама-ԋајтас ԁа пежас луаԍам, карта-гӧгӧр іԁралам, мӧстӧ ԍоӧԁам, пачаԁ унаыԍ пыралам, җоҗ чышкам, а кіјаснымӧс век ог мыԍкӧ, асја мыԍԍӧм-кежыԍ олам. Шуам: ԋекор-ԁа, вуні-ԁа. Унаыԍ сіԇі, мыԍԍытӧг, пызан-сајӧ пукԍам, ԋајт-кіӧн ԍојам, ԋаԋ шӧралам, јај крӧшітам. Ԋаԋ ԁа јајыскӧԁ кіԍыным вомӧ ԋајтыс пырӧ, а ԋајтыскӧԁ-щӧщ быԁԍама зев-посԋіԃік віԍӧԁыԍ-гагјас. Боԉԋічајасын быԁԍама-вуҗана-віԍӧмӧн-віԍӧԁыԍ-гагјас зев уна, но уҗалыԍјасыс сені (пеԉшӧр-ԁокторјас, ԍіԃелкајас-ԁа) шоча віԍмылӧны, нӧшта шоча кулӧны. Сіјӧ сывӧсна, мыј најӧ кыјӧԁӧны ас-бӧрԍаыс, віԇӧны аԍнысӧ сӧстӧма, щӧкыԁа мыԍԍӧны. Ԍіԃелкајстӧ-боԍтігӧн ԁоктор вежӧралӧ налы, кущӧм-ыҗыԁ-омӧԉ вермас лоны ԋајта-,ԁурка-олӧмыԍ. Сӧмын-пӧ сӧстӧма-олӧмӧн верманныԁ уҗавны тані, віԇны аԍнытӧ віԍмӧмыԍ ԁа ԍмертыԍ. Коԁі сеԍԍа ԁоктор-велӧԁӧм-ԍерԏі олас, сылы віԍӧмјасыԁ озҗык і кутчіԍны.
5. Віԁчыԍ віԍӧмјасыԍ: бурԁӧԁчӧм-ԁорыԍ сіјӧ кокԋіԁҗык.
Віԍӧмјасыԍ јона колӧ віԁчыԍны, а віԍман-кӧ, ӧԁјӧнҗык колӧ мунны ԁоктор-орԁӧ ԁа бурԁӧԁчыны, вӧчны, мыј сіјӧ щӧктас, овны, кыԇ велӧԁас. Важ-јӧз шулӧмаӧԍ, віԍмыныԁ-пӧ-ӧԁ зев кокԋі, бурԁӧԁчыные јона-ԍӧкыԁ-а, віԍман ԁа војасӧн сіјӧс лоас пӧжны. Аԍныс гӧгӧрвоӧмаӧԍ, кущӧм-кокԋі ԇоԋвіԇатӧ воштыны ԁа кущӧм-ԍӧкыԁа бӧр шеԁӧ сіјӧ. Ԉібӧ: ԇоԋвіԇанымӧс-пӧ огӧ жаԉітӧ, огӧ віԇӧ аԍнымӧс-а, віԍмам ԁа матајтчам: овны ԋі уҗавны ог вермӧ, мукӧԁлы спокој огӧ ԍетӧ-ԋі. Нӧшта кор чорыԁа віԍӧԁӧ, віԍыԍ-ԁінын пыр ыҗыԁ-мортлы лоӧ бергавны. Ԋебоԍ он уҗав секі, став-уҗсӧ лоӧ еновтны. Амерікаԋетсјас шуӧны, каԁыԁ-пӧ зарԋі. Сіјӧ сывӧсна, мыј быԁ-морт мыјкӧ вӧчӧ, а быԁ-уҗ мыјкӧ сулалӧ, кущӧмкӧ-ԁон. Быԁ-кӧԅаін-кӧ еԍкӧ течас унаӧ-каԁ сылӧн ԍемјаыскӧԁ мунӧма віԍӧмјас ԁа бурԁӧԁчӧмјас-вылӧ, вуҗӧԁас сіјӧс ԍӧм-вылӧ, соԁтас сетчӧ ԉекарствојас ԁа бурԁӧԁыԍјас-вылӧ ԁа, вӧліны-кӧ кулыԍјас, најӧс-ԇебӧм-гуалӧм-рӧскоԁсӧ, — бура уна-ӧԁ кајас. Сіјӧ-ԍӧмыс еԍкӧ уна-тор-вылӧ тырміс. Поԅіс еԍкӧ шоныԁҗык-гіԁ вӧчны ԁа баԉапіјантӧ, кукаԋјасӧс, чіпанјасӧс, порԍпіјанӧс-ԁа віԇны сені. Секі еԍкӧ керкаыԁ сӧстӧмҗык вӧлі, ещаҗык віԍӧԁыԍ-гагјас олісны сені. Вывті-ӧԁ омӧԉ скӧт-піјантӧ керкаын-віԇӧмыԁ: најӧ јона віԍӧмјастӧ разӧԁӧны, сіт-куԇнас керкаԍыԁ сынӧԁсӧ јона щыкӧԁӧны. Керка-җоҗыԁ најӧс-віԇӧмыԍ зев-ӧԁјӧ сіԍмӧ. Лунвылын керкајасыс му-җоҗаӧԍҗык, сывӧсна сені керкајасԍыс шоміс-ԁукыс оз і быравлы. Сіјӧ ԍӧм-вылӧ поԅіс ӧшіԋјастӧ гырԍӧԁны, форточкајас вӧчавны-ԁа. Секі еԍкӧ керка-сынӧԁтӧ щӧкыԁа тӧлӧԁім, сӧстӧм-сынӧԁа-інын олім. Керкатӧ ыҗыԁҗыкӧс ԁа бурҗыкӧс поԅіс стрӧітны. Керка-пыщкӧссӧ іԅвескаӧн беԉітны. Іԅвескаыԁ зев-бур-јаԁ віԍӧԁыԍ-гагјаслы, јона најӧ кулӧны сыыԍ. Сеԍԍа јеҗыԁ-ԍтенԍыԁ ԋајтыс лӧԍыԁа тӧԁчӧ, щӧкыԁҗыка поԅӧ ва-рузумӧн кокԋіԃіка чышкыштавны ԁа выԉыԍ беԉітны. Сы-вылӧ уна-каԁ ԁа ԍӧм оз мунны. Поԅіс еԍкӧ унҗык-мајтӧг ԋӧбны ԁа мајтӧгӧнҗык і мыԍԍыны. ІІоԅіс быԁ-мортлы ԍемјааԁ торја-крӧваԏ лӧԍӧԁны. Торјӧн-уԅлігӧн віԍӧмјасыԁ озҗык разавны. Ӧтлаын җоҗын тупԉаԍігӧн зев кокԋіа мӧԁа-мӧԁԍаԋ віԍман. Ас-ԇоԋвіԇа-понԁа-кӧ мі јонҗыка понԁам мӧвпавны, оз-на веԍіг ԍӧм ков тајӧ-став-вылас, кызсӧ ԍӧмтӧг поԅӧ вӧчны: вӧрыԁ міјан ем — керкајастӧ поԅас ыҗыԁҗыкӧс вӧчавны. Ӧні ԍемја-котырыԁ ӧԏі-пеԉӧсын олӧны-а, керка-җынԍыс-унҗык-местаыс сарај ԁа картајас-улынӧԍ. Ԋіщтӧ оз-жӧ ков ԋӧбны, — шоныԁ-гіԁыԁ артмас. Іԅвескаыԁ на-ӧԁ ԍурӧ-і, колӧ сӧмын боԍԍывны корԍны сіјӧс-а. Керкаыԁ-кӧ гажа ԁа пеԉк, олыԍјасыс ас-бӧрԍаыс јонҗыка понԁасны кыјӧԁны: ԋајт-јајӧн ԁа ԍӧԁ-ԁӧрӧм-гачӧн јанԇім лоӧ налы овны. Понԁасны щӧкыԁҗыка бура-песлаԍны ԁа щӧкыԁа мыԍԍыны. Креԍԏана-уҗыԁ-ӧԁ ԍӧкыԁ, ԍӧԁ-уҗ: пыр ԋајт ԁа бус-пыщкын лоӧ песԍыны ԁа му-гӧгӧр уҗавны. Мырԍігас ԋајтчӧмыԍ-кынԇі јона пӧԍалӧны. Пӧԍыс ԁа ԋајтыс пукԍӧны ԁӧрӧм-гачас, зыртӧны јајсӧ, зыртӧмінӧԁыс отсалӧны пырны віԍӧԁыԍ-гагјаслы. Сывӧсна уҗалігӧн јона-щӧкыԁа ԁӧрӧм-гачтӧ колӧ вежны. Унҗык креԍԏанаыс оз вӧԃітны воԉпаԍвыв-ԁӧра. Воԉпаԍ-ежӧԁыс налӧн кормӧма ԋајтысла, тыр быԁԍама віԍӧԁыԍ-гагјасӧн. Сіԇі, ԋајт-вылас і уԅлӧны, віԍмӧԁчӧны. Сіјӧ абу бур, воԇӧ сіԇі-овны оз поԅ. Колӧ лӧԍӧԁны воԉпаԍвыв-ԁӧрајас ԁа унҗык ԁӧрӧм-гач. Меԁ ічӧԏіка-рӧскоԁ-кӧ лоӧ, ԇоԋвіԇалуныԁ-ӧԁ став-ԍӧмԍыԁ-на ԁона. Сеԍԍа-ӧԁ роч-ԁӧра сетчӧ оз ков. Креԍԏанкајслӧн& ас-кыӧм-ԁӧра уна. Вешшӧрӧ-ӧԁ најӧ нывјасыслы пріԁаннеј чӧжӧны: сіԍтӧны ԁӧрасӧ. Бурҗык-жӧ ԇоԋвіԇа-ныв быԁтыны ԁа ԇоԋвіԇа-сајӧ ԍетны сіјӧс. Ԇоԋвіԇа-мортыԁ паԍкӧмсӧ ачыс лӧԍӧԁас. Быԁӧн тӧԁӧны, кущӧм-кокԋі мыԍԍӧм-бӧрын, быԏԏӧ вывԍыԁ ԍӧкыԁ-ноп уԍӧ. А бура верман мыԍԍыны сӧмын пывԍанын. Сывӧсна быԁ-вежонын колӧ пывԍыны. Рочын ас-пывԍаныԁ уна-креԍԏаналӧн абу. Јӧз-орԁӧ пыр мунны абу лӧԍыԁ. Сывӧсна унҗыксӧ пывԍанын-мыԍԍытӧг і олӧны најӧ. Гырыԍ-карјасын аскежа-пывԍанјасыԁ абуӧԍ-жӧ, сені ставныс ӧтласа-пывԍанјасын пывԍӧны. Лунвылын грезԁјасын ԋекущӧм-пывԍан-перевоԁ оз тӧԁны. Шонтыштасны васӧ гортас ԁај мыԍԍӧны пачвоԇас. Тӧԁӧмыԍ, кущӧм-мыԍԍӧм сіјӧ? Сӧмын ԋајтсӧ туша-куԅаыс разӧԁӧны. Пыр-уҗалігӧн тушааԁ ԋајтыс уна чукӧрмӧ, ічӧԏіка-ванаԁ, буракӧ, сӧстӧмӧԇыԁ он мыԍԍы. Нӧшта мукӧԁ-ԁырјіыс сіјӧ-ічӧԏіка--ванас кык-кујім-морт-на мыԍԍӧны-а. Кущӧм-бур-нӧ сыыԍ? Коԁлӧнкӧ ԋајтыс јајԍыс весаԍԍас-оз? — Тӧԁӧмыԍ, оз. Сеԍԍа-ӧԁ керкајасыс посԋіӧԍ. Ӧԏі-вежӧсын віт-квајт-морт олӧны, ԍојӧны-јуӧны, сені уԅлӧны-і. ІЦӧщ-кӧ-і мыԍԍыны сені понԁасны, ог тӧԁ-ԋін мыј-і лоӧ. Мужікјас-мыԍԍігӧн нывбабајаслы лоӧ пышјывны, нывбабајас-мыԍԍігӧн — мужікјаслы. Мыԍԍіганыс став-ваыс җоҗас летчӧ. Му-җож-кӧ — ԋіԉԅӧ, ԋајтӧ пӧрӧ. Сывӧсна креԍԏанаыс мыԍԍӧны сені сӧмын гырыԍ-праԅԋікјас-воԇын. Міјан коміыԁ, пывԍаныс-кӧ аслас абу, унҗыкыԍсӧ сӧмын-жӧ гырыԍ-праԅԋікјас-воԇын пывԍӧ. Колӧ зіԉны, гырыԍ-карјасын-моз, ӧтласа-пывԍан вӧчны. Арԏеԉӧн сувтӧԁны сіјӧс оз ло ԍӧкыԁ ԁај ԁонтӧм сувтас. Пывԍансӧ-вӧԃітӧмыс ԁонтӧмҗык-жӧ понԁас сулавны. Вӧчныс поԅӧ копераԏів-пыр. Поԅӧ сӧмын-пывԍантӧмјаслы ӧтувтчыны ԁа вӧчны. Ӧԏі мӧԁлаын-кӧ сіԇітӧ вӧчасны, ӧтувја-пывԍаныԍ каԅаласны бурсӧ ԁа мукӧԁлаын сіԇі вӧчасны. Колӧ сӧмын коԁлыкӧ зачінсӧ вӧчны-а, сеԍԍа мӧԁас, уҗыс ачыс воԇӧсӧ нуӧԁас. Боԍтам лыԃԃыԍан-керкајастӧ. Ԋеважӧн-на-ӧԁ на-јылыԍ веԍіг мӧвпавныс ԋекоԁ ез лыԍтлы. А ӧні? Лыԃԃыԍан-керкатӧм-вӧлӧԍтыс ԋекӧн абу. Быԁ-ԍіктӧ, быԁ-грезԁӧ ԋіга-гаԅетыԁ пырӧма, быԁлаын лыԃԃыԍан-керкајас воԍталӧмаӧԍ. Сіԇі-жӧ і ӧтласа-пывԍанјастӧ стрӧітавны: колӧмыс-кӧ лоӧ, керјыс ԁа ԍӧмыс ԍурас сы-вылӧ. Вывті-матӧ керкајасԍаԋ пывԍантӧ оз ков сувтӧԁавны. Ӧԏікӧ, біыԍ колӧ повны; мӧԁкӧ, ԋајтыԍ віԁчыԍны. Мі-ӧԁ пывԍанаԁ быԁԍама-ԋајтсӧ леԇам. Пывԍанјастӧ колӧ сӧстӧма віԇны: быԁ-пывԍӧм-бӧрын мічаа мыԍкыны сіјӧс ԁа бура тӧлӧԁны. Віԍыԍјаслы ԇікӧԇ-бурԁтӧԇыс пывԍанӧ оз ков ветлыны: најӧ вермасны аслас-віԍӧмнас мукӧԁӧс віԍмӧԁны. Меԁԍа-ԋін луԁыԍјаслы оз ков пывԍыны. Луԁӧм-гагјасыс ванас віԍыԍ-вылыԍ летчасны ԁа ԇоԋвіԇајаслы і кајасны. Пывԍанаԁ пыран ԁа кӧні кӧсјан мыԍԍыны, зев-јона пуан-ванас кіԍкав сеті, меԁ, емӧԍ-кӧ сені гагјас, ставныс заварітчасны. Тајӧ ԋекоԁлы ԋекор оз ков вунӧԁны. Ԁурк-пывԍанын быԁԍама-віԍӧԁыԍ-гагјас вермасны лоны. Бур-пыԃԃі сещӧм-пывԍанӧ-ветлӧмыԍ сӧмын зев-ыҗыԁ-ԉок.
6. Кывбӧр.
Ем кык-пӧлӧс ԉок-віԍӧм: чакотка ԁа ԉоквіԍӧм. Кыкнаныс віԍӧԁӧны куԅа (унҗыкыԍсӧ чакоткаыԁ куԅа-жӧ віԍӧԁӧ), ԍӧкыԁа. Бурԁӧԁны наыԍ віԍыԍјасӧс зев ԍӧкыԁ, оз-на бур-ԉекарствојассӧ тӧԁны-ԁа. Сывӧсна быԁ-во віӧны најӧ уна-міԉԉон-јӧзӧс. Оз-ӧԁ веԍ тајӧ-кык-віԍӧмсӧ јӧзыԁ јорны, меԁ-омӧԉ-торјӧн лыԃԃыны-ԁа. Віԍыԍјасыс аԍнысӧ меԁ-шуԁтӧм-јӧзӧн шуӧны. Сіԇі-ӧԁ-і ем: шуԁтӧмлун тајӧ кык-віԍӧмыс. Луԁӧмыԁ віԍӧм-жӧ, омӧԉ-жӧ сіјӧ, но шуԁтӧмлунӧн шуны оз поԅ сіјӧс. Абу шуԁтӧмлун сіјӧ, а ԍін-јанԇім: ԋајта-ԁурка-олӧмла луԁам. Мукӧԁ-госуԁарствојасын луԁӧмтӧ важӧн-ԋін оз тӧԁны, міјан-коԃ-ԋајта-ԁурка-олӧмыс абу-ԁа. Мі, ԃерт еԍкӧ вывті јанԇім сыыԍ-ԁа, меԁ-ԁурка-олыԍјас. Ԍӧлӧмыԁ мајышмунӧ тајӧ-кывјассӧ-шуігӧн, но шуныс колӧ. Том-војтыр, уҗалыԍ-јӧз-ныв-піјан! Ті томӧԍ, велӧԁчӧмаӧԍ, быԁ-уҗӧ кутчіԍаԁ пӧԍ-ԍӧлӧ- мӧн, — боԍтчылӧј вермаԍны тојӧн ԁа ԋајтӧн, тӧжԁыԍӧј ԇоԋвіԇалун-понԁаыԁ. Воԇын-олыԍјасыс-ӧԁ ті. Лӧԍӧԁӧј асԍыныԁ олӧмнытӧ выԉ-ногӧн, бурҗыка. Ен ԍетчӧј тојлы-пыщлы віԉӧԁны аԍнытӧ. Коміын-ӧԁ, со, кымын-морт быԁ-во луԁӧмӧн віԍӧ, мукӧԁ-грезԁас ставныс, грезԁ-коԃнас. Емӧԍ торја-ԍемја-котырјас — нем-чӧжыс луԁӧны. Вермаԁ-ӧ ті, том-јӧз, віԇӧԁны тащӧм-ԉок-вылӧ куԋса-ԍінмӧн? Абу-ӧ тащӧм-ԉокыԍ щӧщ јанԇім тіјанлы? Поԅӧ-ӧ воԇӧ таԇі овны? — Оз поԅ. Колӧ пуктыны пом тащӧм-олӧмлы. Тырмас тојлы гуԉајтны міјан-вывті ԁа вірнымӧс міјанлыԍ јуны. Гырыԍ-,кык-кока-тојјасӧс вермім-а, посԋіјастӧ колӧ-ԋін вермыны. Весаламӧ ас-гӧгӧрыԍ немӧвеја-ԋајтсӧ! Вӧԉаыԍ-олыԍ-рабочеј-креԍԏаналы важӧн-моз ԋајтын овны оз поԅ. Том-војтыр, мі наԃејтчам тіјан-вылӧ. Ԋајтӧн ԁа тојӧн-вермаԍны кужӧм ԁа вын тіјан тырмас. Мӧԁыԍҗык сіјӧ-уҗыԍ ыҗыԁ-аԏԏӧ тіјанлы шуасны ԁа бура каԅтыласны. ЈУРІНԀАЛЫԌ: Ԉістбок. Кыввоԇ .... 3 Мыјла луԁӧмлы оз волы пом .... 5 Мыј колӧ тӧԁны луԁӧм-јылыԍ .... 8 Кыԇі бурԁӧԁчыны луԁӧмыԍ .... 25 Пеԉка ԁа сӧстӧма-олӧм — луԁӧмлы ԍмерт .... 19 Віԁчыԍ віԍӧмјасыԍ: бурԁӧԁчӧм-ԁорыԍ сіјӧ кокԋіԁҗык .... 23 Кывбӧр .... 28 ЈУОРТАС& Ԇоԋвіԇа-понԁа-тӧжԁыԍӧм- јылыԍ со-кущӧм комі-ԋігајас-ԋін емӧԍ: Ԁоныс: Віԍӧмјас-јылыԍ, пер. Н. Чеусова и Н. Суханова. О болезнях .... 40 к. Быԁтыԍыԍ-мамјаслы, пер. А. Чеусовой Сперанский. Азбука матери ... 20 „ Гут разӧԁӧ віԍӧмјас, пер. Н. Кедровской. Российский. Муха разносит болезни .... 7 „ Ԍін-віԍӧм, пер. М. Полещикова. Глоба. Трахома .... 15 „ Сӧстӧма-олӧм — ԇоԋвіԇа-олӧм, пер. П. Выборова. Горбов. Чистота — залог здоровья .... 20 „ Нывбаба — віԍӧмјас, пер. Булышева. Беседы о женских болезнях .... 24 „ Енӧ ескӧ ԋінӧмабуӧ, пер. Жижевой Дмитриева. Как люди болеют и мрут от невежества и суеверия .... 7 ,, Віԁчыԍӧј ԁа бурԁӧԁчӧј ԉоквіԍӧмыԍ, пер. Надеевой. Беркова. Правда о сифилисе .... 30 ,, Чакотка, пер. Худяевой. Гоффеншефер. Чахотка............................ .... 20 „