Пос
М. ГРЕМЈАТСКІЈ Кыԇі овлісны мувылын МЕԁВОԆԆА ЈӦЗ Коміӧ вуҗӧԁіс Ԋ. ԌЕԈК0В. КОМІ ԊІГА ЛЕԆАНІН Сыктывкар — 1930 № 103 ЈУРІНԁАЛ ЫԌ ԉістбок 1. Мыј вӧлі му вылын уна ԍурс во сајын . 3 2. Кыԇі ӧніја јӧз тӧԁлісны мамонтјас јылыԍ . 3. Нӧшта кущӧм ԅверјас секі овлісны ... 4. Меԁвоԇԇа јӧз ԁа налӧн ембурыс ..... 5. Мыјӧн уҗаліс секԍа морт........... 6. Меԁвоԇԇа јӧз олӧмын бі............ 7. Кыԇі кыјԍывлісны јӧзыс . . ....... 8. Оланін секԍа мортлӧн . .......... 9. Кыԇі јӧзыс кутісны мічмӧԁны асԍыныс олӧмсӧ.......................... Мыј вӧлі му вылын уна ԍурс во-сајын.
Зев важӧн, ԍурс 50 во сајын кымын, міјан му вылын оломыс ԁа оланіныс ез вӧв тащӧм, кущӧм ӧні. Сек ез вӧвны карјас ԋі ԍіктјас, ԋі тујјас, ԋі кӧԇан мујас, сӧмын вӧліны посԋі вӧраінјас, куш-інјас ԁа ԋурјас. Тӧвјас сіјӧ каԁнас сулавлісны куԅа ԁа кӧԇыԁа, гожӧмјас вӧліны җеԋыԁӧԍ ԁа зераӧԍ. Ԃерт, тащӧм повоԃԃанаԁ муыс верміс сывлыны сӧмын вевԁорыс, а му пыщкыс во гӧгӧрӧн ез і сывлы. Кын му вылас ез вермыны быԁмыны ыҗыԁ пујас, быԁмылісны сӧмын посԋіԃік кыԇјас, җебыԃік коз пујас ԁа турунјас. Војвыв океан пӧлӧнті, ӧні-на емӧԍ сещӧм местајасыс. Сені воҗынјыԍ-жӧ уна сулалӧ лым. Ловја лолыԁлы еԍкӧн-і ԍӧкыԁ вӧвлі овнысӧ сещӧм кӧԇыԁ пӧранаԁ-ԁа, век-жӧ овлӧмаӧԍ. Овлісны ԅверјас. Сещӧм ԅверјасыԁ, коԁјас сен вермылісны овныс, ӧні абуӧԍ-ԋін. Овлісны ԋеыҗыԁ котырјасӧн зев ыҗыԁ ԅверјас — мамонтјас. Најӧ вӧвліны зев куԅ пемыԁ-гӧрԁ гӧнаӧԍ. Ԍојлісны турун, јірлісны увјас ԁа ԋіщ. Нырыс налӧн быԁмыліс зев куԅа (слӧнјаслӧн моз кыбӧтӧн) ԁа сіјӧн кіӧн пыԃԃі і вӧԃітчілісны, чегјавлісны увјас, ԋещкы- лісны турунјас ԁа с. в. Најӧ вӧліны зев ыҗыԁӧԍ, зев јонӧԍ, піԋјасыс (бівԋі ортсыса піԋјас) тонна җын ԍӧктаӧԍ (30 пуԁ).
Кыԇі ӧніја јӧз тӧԁлісны мамонтјас јылыԍ.
Ме віԍталі-іԋін, міԍа мамонтјас ӧні абуӧԍ-ԋін, ставныс најӧ кулалісны уна ԍурс во сајын-ԋін. Налӧн ӧткымынлаыԍ ԍуралісны сӧмын лыјасыс ԁа вомпыщса піԋјасыс. Піԋјасыс ԍӧктанас ӧԏікыс кыскӧ 8 кілоӧԇ. [Ԍібырын мамонтлыԍ тушасӧ нуӧны кӧрјасӧн.]
Комын во сајын-на Ԍібырын ӧԏі морт вӧралігӧн аԁԇӧма му вылӧ тыԁовтчӧм бівеԋсӧ. Воӧмаӧԍ сетчӧ велӧԁчӧм јӧз. Коԁјӧмаӧԍ, му пыщкас вӧлӧма кын мамонт туша. Уна ԍурс вонаԁ абу-на уԃітӧма ԋекыті сіԍмыны, вомас туруныс-на вӧлӧм куртчӧма. Јајсӧ ставсӧ-на понјас ԍојӧмаӧԍ. Тащӧм [Ԉеԋінграԁын, Акаԃеміја наук муԅејынт мамонт чучела.]
аԁԇӧм торјас серԏіыԁ і тӧԁмалісны кущӧм сіјӧ вӧлӧма ачыс ԁај кыԇ сіјӧ сені овлӧма. Тушасӧ сіјӧс вајӧмаӧԍ секԍа Пеԏербургӧ (ӧніја Ԉеԋінграԁӧ) ԁа сеԍ вӧчӧмаӧо чучӧла, ӧні-на сіјӧс поԅӧ аԁԇыны Акаԃеміја наукыԍ (Ԉеԋінграԁын). Лыјасыс ԁа піԋјасыс міјан сојузыԍ уналаыԍ-на нӧшта ԍуралӧмаӧԍ.
Нӧшта кущӧм ԅверјас секі овлӧмаӧԍ.
Мамонтыԍ ӧтар овлӧмаӧԍ мукӧԁ пӧлӧс уна ԅверјас. Унҗыкыс-жӧ-ԋін мамонтјас моз кулалӧмаӧԍ. На јылыԍ тӧԁмалӧмыс лоӧма лыјассӧ ԁа тушајассӧ аԁԇӧмјас ԍерԏі-жӧ секі-жӧ овліс ԅвер, ма- [Ԍібырса мамонт.] монтыԍ, ічӧтҗык, носорог. Зев-жӧ куԅ, щӧкыԁ гӧна. Ныр вылас кык јоԍ ԍур. Сіјӧ јоԍ ԍурјаснас корԍлӧма аслыс кӧрым, вештавлӧма лымсӧ ԉібӧ ԉістјассӧ ԁа вешталӧм інԍыс јірлӧма турун, вуж ԁа мукӧԁтор. Ӧні носорогыԁ јывмӧма-ԋін (емӧԍ-на шоныԁ местајасын), гӧнтӧм ԁај ічӧтҗык тушаа. Щӧщкӧс местајасын (равніна) овлӧмаӧԍ вӧвјас (абу ӧніјакоԃ вӧвјас, а јӧз увтасаӧԍ). Сещӧм вӧвјассӧ поԅӧ і ӧні-на аԁԅыны Шӧр Аԅіјаыԍ. Ічӧт тушааӧԍ сувтса бурыԍаӧԍ.
Гӧнӧн тырӧм ԍібырса носорог.
Рошщіаінын овлӧма аслыс пӧлӧс быч, шуԍылісны турјасӧн. Тајӧ јӧј увтаса бычјасыс кулалісны ԋеважӧн-на. 300 во сајын-на вӧлӧмаӧԍ гырыԍ вӧраінјасын ԁа кыјԍыԍјас ԇікӧԇ помалӧмаӧԍ. Пӧшԏі міјан каԁјасӧԇ оліс мӧԁ зев ыҗыԁ быч-зубр. Сылыԍ рӧԁсӧ помалісны міјан ԍін &вӧԇын- на, мірӧвӧј војна ԁырјі (1914-ԁ воԍаԋ 1917 воӧԇ). Тајӧ вӧвлӧма секі сӧмын-ԋін Беловежскӧј пущаын (гырыԍ вӧраін). Турунјас ԁа кустјас пӧвсын зев уна овлісны мувывса шырјас, сурнјас, ԍусԉікјас ԁа кӧчјас. Унҗык ԍікасыс і ӧні-на олӧны. [Шујга вылас — ԃікӧј быч (ԉіаӧ& тур), веԍкыԁ вылас — нӧшта быч, ӧніја каԁын олыԍ.]
Ԋіщка ԁа рошщіја местаын җебыԃіԋік кыԇјас пӧвсын поԇӧ аԇԇыны вӧлі кӧрјасӧс. Тајӧ кӧрјасыс ӧні-на олӧны вој вылын. Кӧінтӧм ін ԋекӧн абу вӧлӧма. Најӧ ӧніја ԁорыԍ вӧліны ічӧтҗыкӧԍ. Ӧлісны котырӧн-котырӧн. [Зубрјас.] Поԅӧ вӧлі аԁԇыны уна руч гӧрԁӧԍ, лӧзӧԍ (коԁјас ӧні зев-ԋін шоча ԍуралӧны, шуӧны; пеԍетсјасӧн). Војјаснас сӧмын-і кылс вӧлі кӧјін омԉалӧм ԁа ԉок левлӧн бӧрԁӧм шы.
[Војвылын олыԍ кӧрјас ва јуан інын.]
Сеԍԍа ԉев вӧлі јона ыҗыԁ ӧніја ԁорыԍ, ӧніја жар пустыԋа Афрікаса ԉевјасыԁ, јывмӧм ԉевјас-ԋін. Овліс і мӧԁ (левыԍ ӧтар) ԉок ԅвер — ԏігр. Зев ыҗыԁ піԋа, ічӧт тушаа. Сеԍԍа овліс зев ыҗыԁ ош, міјан ошјас ԁорԍа кык ыҗыԁӧԍ. Луннас ԇебԍаԍлӧмаӧԍ гӧра пыщса гујасӧ (пещерајасӧ), а војнас петавлӧмаԍ ԍојан корԍны. Сіԇі і вӧлі шуӧны — пешщернӧј ошкӧн. Ӧні сещӧм ошкыс абу-жӧ-ԋін. [Пешщераын олыԍ ош. Выліас ӧніја ошлӧн јур лыыс (шујга вылас) ԁа пешщераын олыԍ ошлӧн јур лыыс (веԍкыԁ вылас)]
Меԁвоԇԇа јӧз ԁа налӧн ембурыс.
Мортыс-нӧ овліс ез-ԋін сіјӧ каԁнас, кор овлісны тајӧ ԅверјасыс? Мортыс сіјӧ каԁнас волӧма-жӧ-ԋін му вылас. Та јылыԍ віԍталӧны ԍурӧм морт лыјасыс ԁа налӧн ԁозмукјасыс. Морт лыјасыс унаыԍ ԍурлісны щӧщ мамонт, носорог ԁа ԉев лыјаскӧԁ. Аԁԇӧм лыјас ԍерԏіыс поԅӧ-ԋін мыј-ԍурӧ віԍтавны секԍа олыԍ морт јылыԍ. Секԍа олыԍ мортыс вӧлӧм ԋеыҗыԁ тушаа, шӧркоԃԃем ԁа шӧркоԃԃемԍыс-на ічӧт. Тушаыс вӧлӧм абу ӧніја мортјас моз веԍкыԁ, мышкуыс (ԍурса лыыс) вӧлӧм кусыԋчыштӧма, јурсӧ леԇӧм увлаԋ ԁај піԇӧсыс вӧлӧма абу щук веԍкыԁ. Топыԁ вір-јаја, паԍкыԁ мышкуа ԁа паԍкыԁ лыјаса. Җеԋыԁ, кыз гоԉаа, ԉапкыԁ кымӧса, ыҗыԁ ӧшалана ԍінкыма, паԍкыԁ ныра ԁа воԇӧ ԍетчана увԁор вом лыа.
[Му пыщкыԍ перјӧм морт ԁа скӧт лыјас.]
Ԃерт, ез кокԋыԁ вӧв сылӧн олӧмыс, оз јона торјав секԍа мортлӧн олӧмыс ԅвер олӧмыԍ. Мортјас овлісны ԋеыҗыԁ котырјасӧн. Керкајас ез вӧвны. Му гӧрны ез кужлыны, ԁај уҗавны вӧлі ԋінӧмӧн. Секі понмыс-на морт ԁінын ез овлы. Сіјӧ овліс кыјԍӧм вылын. Мыј-нӧ мортыслӧн секі вӧлі. Мыјӧн-нӧ сіјӧ кыјԍыліс? Куш кінаԁ ԋінӧм ез артмыв. Путор кырыштны вӧлі ԋінӧмӧн. Чер ԋі пурт ез вӧв. Кӧрта кӧлујыԁ секі ԋінӧм-на ез вӧв, кӧртсӧ ез-на тӧԁлыны. Сылы кіас вӧлі ԍурӧ ӧԏітор — із, сіјӧ ізнас і вӧлі кыјԍӧ ԁа віԇӧ аԍсӧ ԅверјасыԍ.
[Важ јӧзлӧн омӧԉіка вӧчӧм ӧружјӧ]
Меԁвоԇԇаыԍсӧ мортјасыс королісны мувывԍыс сылы колана ізсӧ, јоԍ ԉібӧ лечыԁ ԁораӧс, коԁӧс лӧԍыԁҗыка вӧлі поԅӧ кутны. Сы бӧрын сіјӧ гӧгӧрвоіс ԁа кутіс вӧчавны ачыс аслыс кущӧм вӧлі колӧ; ӧԏік ізјӧн кучкавліс мӧԁ ізјӧ, вӧчліс аслыс колана ногӧн (пурт коԃӧс, чер, шы коԃӧс ԁа с.в.). Ԃерт шыԉыԁӧԇ ез-на вермыны вӧчны. Тащӧм ізјасыс ԍуравлісны-жӧ ԅвер лыјаскӧԁ. Ӧԏік тајӧ ізјас ԍерԏіыс поԅӧ шуны, мыј секі мортыс овліс-ԋін. [Ӧніја ԃікарјаслӧн ізјыԍ вӧчӧм оружјӧ.] [Руч піԋјас, коԁӧн вӧԃітчылӧмаӧԍ важ јӧз.] Тајӧ каԁсӧ шуӧны “каменнӧј векӧн" (із немӧн). Колӧ шуны, мыј ӧні-на му вылас ем сещӧм јӧзыс, коԁјаслӧн ем ізја кӧлујыс. Оз-на кужны вӧчавны кӧртыԍ. Тӧԁӧмыԍ, тајӧ із немас ез сӧмын ізјӧн вӧԃітчывны. Најӧ велалісны олӧмӧ боԍтны і јоԍ лыјас
[Кучік вуштан ӧружјӧ, вӧчӧма ізјыԍ. ]
віјӧм ԅверлыԍ. Секԍа мортыс вӧлӧм јоԍ ош піԋ раԃітас беԃ помӧ ԁа новлӧԁлӧ шы пыԃԃі, сіԇ-жӧ вӧԃітчілісны ԅвер ԍурјасӧн. Ԅвер кучікјаснас сіјӧ паԍтаԍліс, мукӧԁ пӧлӧс паԍкӧм ез вӧв.
Мыјӧн уҗаліс секԍа мортыс.
Мыј ԍурліс кі улас, сіӧн і уҗавліс меԁвоԇԇа мортыԁ. Коԍ вылӧ мунігӧн боԍтліс меԁјонасӧ зор, пу шы, јоԍ лы ԁа із. Ізјыԍ-жӧ вӧчліс аслыс меԁ-
[Важ морт вӧчаԍӧ ізјыԍ...]
воԇԇа кӧлујсӧ. Уна сещӧм ізја кӧлујсӧ поԅӧ аԁԇыны муԅејјасыԍ. Аԁԇӧмаӧԍ сіјӧс коԁјӧмӧн. Меԁуна сещӧм кӧлујыс ԍуралӧма уна пӧлӧс важԍа пешщерајасыԍ. Пешщерајасыс (оланінјасыс), кӧні тӧвјывліс мортыс, вӧлӧм ыҗыԁ пӧгрӧбкоԃ. Шӧрас ыҗыԁ чукӧр пӧјім, ԁорас (пыранінас) бі. Пӧрыԍ морт (нывбаба) пукавлӧма ортчӧн ԁа бісӧ віԇлӧма. Выԉыԍсӧ бітӧ зев вӧлӧм ԍӧкыԁ перјыныс. Пыранінԍаԋыс пыԁыҗыкас шыблавлӧмаӧԍ ԋіщ ԁа турун,
[Біја ізјыԍ вӧчӧм кокан.]
вылас течлӧмаӧԍ ԅвер кујас, тані і уԅлӧмаӧԍ. Кӧн-ԍурӧ тупԉаԍлӧмаӧԍ баԃјыԍ кыӧм ԁозмукјас, ыҗыԁ ракпаԋјас ԁа морт лыјас, кӧні віԇлӧмаӧԍ ва. Но меԁуна сені вӧлӧма ӧружјӧыс: пу ,шы& сы берԁӧ кӧрталӧма кос сӧнӧн јоԍ ԁа гӧгрӧс ізјас, кӧр ԍурјас, јоԍ лыыԍ кінжалјас, вороптӧм із черјас ԁа быԁԍама ԍікас беԃјас. Пыранінас, југыԁҗыкінас жыԅіс јӧз. Мужікјасыс весалісны ԁа шӧралісны ԅвер кујасыԍ аслыныс новланторјас із пуртӧн. Нывбабајасыс весалӧм ԍурјасӧ куртчавлісны вомас, меԁ ԋебыԁҗык лоӧ. Сещӧмԍыс і вурлісны. Із шылаӧн вӧчлісны роԅјас, сіјӧ тујӧԁыс вурлісны лы јемӧн. Суԋіс пыԃԃіыс мунліс ԅверјаслӧн сӧнјас. Аслыныс кӧлујсӧ вӧчӧмыс, налӧн вӧлі меԁыҗыԁ уҗ. Колӧ вӧлі ԁыр ԁа кужӧмӧн кучкавны мӧԁ ізнас, лӧсјыны, меԁ еԍкӧн мыјкӧ артмас. Ӧԁ вӧчны ізјыԍ јоԍ шыла, лечыԁ пурт, піла, вуштыԍан ԁа с. в. ез вӧв кокԋыԁ уҗӧн. Вӧчӧм ԁыраыс налӧн вӧчӧмторјыс ез ов. Ӧԁјӧн жуглаԍӧ, меԁ-ԋін јона посԋі кӧлујыс. Сы вӧсна ічӧт колана ԁобрајассӧ кутісны вӧчавны лыјасыԍ ԁа ԍурјасыԍ. Лыыԍ вӧчалісны крукјас чері кыјны, шылајас, јемјас, јоԍ помјас ԁа с. в. Ԍорӧнҗык бура-ԋін вӧчавлісны ізјыԍ черјас-шылајас, вуштыԍанјас, ӧжынјас, мӧлӧтјас, шыблалан снараԁјас, шыјас ԁа с. в. Вӧвлӧмаӧԍ маԍԏерскӧј коԃјас, сетыԍ уна заптӧм ԁа помавтӧм кӧлујјас аԁԇӧмаӧԍ. Тащӧм ізја кӧлуј помԍыс і верԁчылӧмаӧԍ, сіјӧн і вермылӧмаӧԍ аслыныс перјыны пӧтӧссӧ.
Меԁвоԇԇа јӧз олӧмын бі.
Мамонт олігас јӧз тӧԁлӧмаӧԍ-ԋін бі. Најӧ кужлӧмаӧԍ-ԋін віԇны, кӧԏ перјыныс ез-на вермыны. Бінас ез сӧмын шонтыԍлыны, а віԇлісны аԍнысӧ ԉок ԅверјасыԍ. Біыԍ ԉок ԅверјас јона повлісны. Первој најӧ каԅалісны, мыј јај біын олӧм мыԍԏі лоӧ чӧскыԁҗык, ԋебыԁҗык. Меԁ војԁӧр татыԍ і најӧ велалісны пӧжавны јај, вужјас (корԋеплоԁы) ԁа мукӧԁтор шом вылын ԁа пӧԍ пӧім пыщкын. Јајсӧ пуны најӧ велалісны ԍорӧнҗык ԁај ԋекӧн вӧлі пуныс. Ԍој ԁозмукјас сек ез-на тӧԁлыны. Олӧм век воԇӧ мунӧ. Бӧԍтлісны ыҗыԁ із,-шӧрсӧ сылыԍ гарјылісны. Пуктылісны сетчӧ јај ԁа ва. Бокас пестылісны бі, кытчӧ ԍујалісны посԋі ізјас. Кор ізјасыс кеԉԁаммылісны, перјалісны паԉічјасӧн бі пыщкыԍ ԁа шыблалісны ізјыԍ вӧчӧм пӧртјас. Сені і пуԍыліс јајыс, кеԉыԁ із шонтӧмнас. Јај пуԍӧм бӧрас јоԍтӧм паԉічјасӧн перјылісны јајсӧ ԁа ізјыԍ вӧчӧм пуртӧн вунԁалӧмӧн ԍојлісны. Ԁубыԁ шыԁсӧ паԋалісны ракпаԋјасӧн (раковіна-јасӧн) ԉібӧ прӧстӧ кырымнас. Ӧні пуӧны мукӧԁ јӧзыс сіԇі, коԁјас оз тӧԁны ԍојԋі кӧрт.
Кыԇі кыјԍывлісны јӧзыс.
На воԇын сулаліс меԁыҗыԁ мог — кыԇі аԍнысӧ верԁны. Ыҗыԁ запасјас ез вӧвны. Ԋаԋ ԋі пуктас ез тӧԁлыны. Поԅӧ вӧлі ӧктыны ӧрекјас тӧв кежлас ԁа віԇныс ԋекӧні, ԁај ӧԏі местаас ԁырӧнас оз вӧлі уԁајтчы овны. Век вӧлі лоӧ местаыԍ-местаӧ мунны, а ԍӧрԍыԁ кыскавныԁ ԍӧкыԁ. Сеԍԍа јӧзыс овлісны сӧмын талунја лунӧн, аскіја лун јылыԍ ез-ԋін мӧвпыштлыны. Му еж вылын быԁманторјас тӧвнас суԇӧԁны вӧлі ԋекыԍ, чері сіԇі-жӧ. Налы коԉлі сӧмын ӧԏі туј, ԅверјас вылын кыјԍыны. Ӧткӧн-ӧткӧн кыјԍыны вӧлі он вермы ԁај полан ыҗыԁ, ԉок ԅверјасԍыԁ. Колӧ вӧлі котыртчыны, меԁ еԍкӧн бурҗыка ԁа унҗык кыјны. Сіԇі і вӧлі. Кыјԍыны петалісны чӧлӧј орԁајасӧн, пԉемјајасӧн, чеԉаԃ і нывбаба, быԏԏӧ војна вылӧ. Став араванас уԍлаԍлісны мамонтјас вылӧ, езна-тај мајбыр повԅыны сещӧм јон громаԃінајасԍыԁ. Најӧлы выгӧԁнӧ вӧлі кыјныс најӧс уна јај вӧснаыс. Уԁајтчылӧма-на і віјавны. Ԃерт, омӧԉ ӧружјӧнаԁ коԍаԍігӧн вӧлі і кужӧмӧн вӧчӧны. Најӧ первој кыјӧԁасны, кытчӧ волывлӧ мамонтыс јуныс. Ԋеылӧ
[Мамонтӧс кыјӧм.]
сещӧм местаԍаԋыс коԁјасны гу, вевԁорԍаԋыс гусӧ тупкасны кокԋіԃіка турунӧн ԁа ԋіщкӧн. Ԋеылыԍаԋ сіјӧс і кыјӧԁлӧны. Мамонтыԁ мунігас ԋем-тӧԁтӧгыԁ уԍӧ гуас. Быԁ вожԍаԋ раԁа, авзігтырјі уԍкӧԁчасны сы вылӧ, шыблаласны јоԍ ізјасӧн, коԁі мыјӧн кужліс ԁа верміс, кытчӧԇ мамонт оз кув,& Кулӧм бӧрын тушасӧ јукласны, а кучіксӧ весаласны јај ԍојӧм бӧрас ԁа вурласны новланјассӧ. [Ԃікӧј вӧвјасӧс біӧн кыјӧм.] Сіԇ-жӧ кыјԍывлісны і мукӧԁ гырыԍ ԅверјас вылӧ (носорог, зубр вылӧ ԁа с.в.). Вӧвјас кыјлывлісны со кыԇі: бӧрјасны слуԁа кырӧм; вӧв табунсӧ кыщовтӧԁасны кујім бокԍаԋ біјӧн ԁа ӧзтасны кос турунсӧ, меԁ вӧвјасыслы лоӧ пышјыны кырӧмлаԋыс; вӧвјас біыԍ ӧԁјӧ пышјігас уԍалӧны кырӧмас, ԁа ԁојмӧны кувтӧԇ. Кыјԍӧмјассӧ вӧчавлісны ӧтвыв чукӧртчӧмӧн. Ԉок ԅверјасыԁ унаыԍ і аԍнысӧ мортјастӧ тӧрӧпітлывлісны олан інӧԇыс, ԉевыԍ најӧ мынлісны сӧмын сіјӧн, мыј пыранінын вӧлі бі ԁа пыран роԅыс вӧлі ічӧт. Ԉевјас јона кыјӧԁчылісны мортјас бӧрԍа оланінјас гӧгӧрыс.
Оланін секԍа мортлӧн.
Јӧзыслы меԁ ԍӧкыԁ вӧлі тӧвнас, куԅ тӧв кежлас корԍлісны шоныԁ оланінјас. Меԁбур оланінӧн најӧ лыԃԃылісны пешщерајс& гӧраа местајасын. Сіјӧ пешщерајасԍыс і уна мортӧс аԁԇісны. Сы вӧсна сіјӧ мортсӧ, коԁі овліс мамонтјас олан каԁас, шуԍӧны „пешщераса мортӧн". Морт бӧрјыліс сещӧм пешщерајс, пыраніныс коԁлӧн вӧлі лунлаԁор бокԍаԋ, меԁ кӧԅыԁ& тӧвыс ез вермы пырныс пыщкас. Тащӧм оланіныс налы ез кокԋыԁа шеԁлы. Мортыс ӧтарӧ сетчӧ вӧлі віԇӧԁчӧ овмӧԁчыны і ԉев, а сыкӧԁ ез кокԋыԁ вӧв коԍаԍныс, пешщераса ош гіјенајас ԁа мукӧԁ. Најӧ сетчӧ овмӧԁчӧм бӧрын кыскавлісны быԁԍама кулӧм шојсӧ ԁа лыјас, ԍіԍмӧм шој ԁукла мортыԁлы сені вӧлі лолыштныԁ оз поԅ. Мортјас вермылісны вӧтлыныс ԅверјасӧс сіјӧ пешщерајасԍыс сӧмын біјӧн. [Ошјасӧс пешщераыԍ вӧтлӧм.] Пешщераын-кӧ вӧлі кык петанін, ӧԏік петанінас пестывлісны бі, а мӧԁарӧԁыс кыјӧԁлісны ԅверјаслыԍ петӧмсӧ ԁа петігас і вілывлісны. Ԅверјас ез-жӧ еща мортӧс вілыны, но унжыкыԍсӧ вілывліс морт. Сіјӧ каԁса морт лыјасыс ԍуравліс зев шоч, сӧмын кыԅ кымын, тајӧ віԍталӧ, мыј јӧзыԁ секі зев еща вӧлӧма.
Кыԇі јӧзыс кутісны мічмӧԁны асԍыныс олӧмсӧ.
Мортыԁ быԁ бокԍаԋ віԇӧԁіс ԅверјаслыԍ олӧмсӧ, меԁ сы вылӧ бурҗыка нуӧԁны кыјԍан уҗ. Најӧ кутісны ас гӧгӧрса ԅверјассӧ рісујтны. Рісујтліс-
[Пешщераын олыԍ мортӧн рісујтӧм мамонт ԁа ош.]
ны окраӧн пешщераса ԍԏенас, бӧрынҗык лыјас вылӧ вунԁалӧмӧн, мічмӧԁавны кутісны кыјԍан кӧлујсӧ. Најӧ вунԁавлісны пуртӧн ԉібӧ јоԍ лыӧн. Рісујтлісны мамонтјасӧс, пешщераса ошјасӧс. Татыԍ мі аԁԇам іскустволыԍ вужјассӧ. Татыԍ мі тӧԁмалім, мыј 50 ԍурс во сајын-ԋін му вылын олӧма морт. Сіјӧ мортыс ез вӧв ӧніја морт коԃ. Сіјӧ морт вӧлі јӧј увтаса, овліс зев ԍӧкыԁ олӧмӧн, ԉок ыҗыԁ ԅверјас пӧвсын. Најӧ јонҗыка вӧлі јітчӧмаӧԍ ывлавылыскӧԁ, ывлавыв кіпоԁ улынҗык овліс. Выручајтліс отсавліс налы, сӧмын ӧтырышԍа кыјԍыны кужӧм ԁа бі тӧԁӧм. Сӧмын кор тӧԁӧмлуныс (ԏехԋікаыс) быԁміс, сек сӧмын вермісны бурмӧԁны олан ногсӧ. Овлісны кыјԍӧм вылын, сыпомыԍ-жӧ најӧ кышаԍлісны. Оланінјас ез вӧвны, ԇебԍаԍлісны сӧмын пешщерајасын. Ӧԏі местаын ԁыр овны ез вермыны, кыјԍанторјыс бырӧм вӧсна. Тајӧ ԍӧкыԁ оланногыс уналаӧ велӧԁіс јӧзсӧ. Најӧ велӧԁчісны ізјыԍ вӧчавны кыјԍан кӧлуј. Кор налӧн кӧлујыс бурміс најӧ вермыны кутісны пӧрӧԁавны пујас ԁа вӧчны пыжјас ԁа оланінјас. Наԇӧԋікӧн најӧ велалісны і віԇму уҗавны.