Пос
Колонтајев-ԁа, Наԉотов-ԁа, Ԏімошенко-ԍерԏі
МЫЈ КОЛӦ ТӦԀНЫ ВӦР-ЈЫЛЫԌ
А .-Ԃеԋісовалыԍ-коміӧ-пӧртӧмсӧ ас-ногӧн лӧԍӧԁіс, реԁаксіјааліс-ԁа, А. Чеусова 1928-во Сыктывԁін-кар. Комі-ԋіга-леԇан-ін Вӧр-ԍетӧм креԍԏаналы. Ревоԉутсіјаӧԇ Роԍԍіјаын вӧрыԁ вӧлі коԁ--ԍурӧ-кіын. Јевропа-Роԍԍіјаын җынԁорԍыс--унҗык-вӧрыс вӧлі казналӧн, кабіԋетјаслӧн, манастырјаслӧн-ԁа; 1/4-ԍыс-унҗык — помешщікјаслӧн. Ічӧԏіка 1/10-ныԍ-унҗык — креԍԏаналӧн. Ревоԉутсіја-бӧрын госуԁарство став-вӧрсӧ боԍтіс ас-кіас: став-вӧрыс лоі став-јӧзлӧн ӧтувја. Важӧн ез став креԍԏанаыс ӧтмоза вӧр-помыԍ бурсӧ боԍтны. Обществолы-ԍетӧм-вӧрыԁ, тӧԁӧмыԍ, вӧлі ӧтувја, ӧтмоза сеԍ і бурсӧ быԁӧн боԍтісны. А вӧліны-ӧԁ і асторјӧга-вӧрјас (пӧчінокјасын, ԋӧбӧм-вӧрјас-ԁа), кытыԍ бурсӧ боԍтісны сӧмын кымынкӧ-морт ԉібӧ ӧтка-креԍԏаԋін. Сӧмын унҗыкыслӧн сещӧмыслӧн вӧрыс ічӧт-местаын вӧлі, муртса аслыныс тырмымӧн. Вузавны ԉішавліс сӧмын ӧткымынлӧн. Вӧртӧ важӧн зев-ԋеԉучкі вӧлі јуклӧма: мукӧԁ-ԍіктјаслӧн вӧрыс вӧлі ԍурс-ԃеԍаԏінајасӧн, мукӧԁыслӧн — ԋӧԏі ез. Унҗык-вӧр, ԃерт, вӧлі пӧчінокын-олыԍјаслӧн. Казакјас- -оланінын став-вӧрыс вӧлі казакјас-кіын, мукӧԁ-ԍікас-јӧзлы сені оз вӧлі поԅ веԍіг ԋӧр керыштны. Со-кущӧм-ԉока вӧлі јуклӧма вӧртӧ. Сы-вӧсна ревоԉутсіја-бӧрын госуԁарстволы став-вӧрсӧ лоі боԍтны ас-кіас ԁа сещӧм-ԉока-јуклӧмсӧ веԍкӧԁны. Став-вӧрсӧ ӧні јукӧма кык-пеԉӧ: креԍԏаналы ԁа промышԉенноԍԏ-вылӧ-віԇны: пабрік-завоԁјаслы, кӧртујјаслы ԁа с. в., бур-вылӧ став-јӧзлы. Сіјӧ-вӧрсӧ госуԁарство ас-кіас віԇӧ. Креԍԏаналы-јукӧм-вӧр — 25-міԉԉон-ԃеԍаԏіна-гӧгӧр — креԍԏана-кіын. Сіԇсӧ еԍкӧ сіјӧ госуԁарстволӧн-жӧ-ԁа, сӧмын бурсӧ сетыԍ тоԉкӧ креԍԏана боԍтӧны. Местанас сіјӧ лоӧ Гермаԋіјаса-вӧраін-ԍерԏі кык-пӧв ыҗыԁ. Артавны-кӧ вӧрсӧ 200-шајтӧн-ԃеԍаԏіна, креԍԏана-орԁын вӧрыс лоӧ 5-міԉԉарԁ-шајт-ԁон. Со-мыјԁа-ԁон-вӧр госуԁарство ԍетӧма ӧні уҗалыԍ-креԍԏаналы. Госуԁарство велӧԁӧ креԍԏанаӧс бура-віԇны ԁа ԉучкі-вӧԃітчыны вӧрӧн. Быԁ-креԍԏаԋінлы сіјӧс зев бура колӧ тӧԁны. Вӧртӧ ӧні оз важ-моз ԉок-ногӧн јукны, а ԉучкі. Кӧԅаіныс вӧр-вылаԁ — госуԁарство. Сыыԍ-кынԇі ԋекоԁ оз вермы вӧртӧ вузавны ԋі ԍетны мӧԁлы. Вӧр-боԍтігӧн креԍԏана кӧсјыԍӧны госуԁарстволы бура-віԇны сіјӧс, вӧԃітчыны сіјӧн ԉучкі, тӧжԁыԍны сіјӧс выԉмӧԁны. Креԍԏаналы ԍетӧма со-кущӧм-вӧрјас: а) коԁі вӧлі војԁӧр креԍԏана-орԁас-ԋін ԁа кущӧм-вӧрыԍ кущӧмкӧ-ногӧн најӧ бур боԍтлісны; б) каԅеннеј, манастырса, помешщікјаслӧн ԁа мукӧԁ-вӧрјас, коԁјас тувјӧн-моз пырӧмаӧԍ вӧлі креԍԏана-му-вӧр-пӧвсӧ; в) Војвылын важӧн креԍԏана-вӧрыԁ абу вӧлӧма, ставнас влаԁајтлӧмаӧԍ казна-ԁа, ма-настырјас-ԁа, асторјӧга-озырјас-ԁа. Ӧні сені быԁ-мортлы ԍетӧма вӧрсӧ 2-кымын-ԃеԍаԏінаӧн. Кӧні воԇԇа-креԍԏана-вӧрыԁ кустӧԍ-кустӧԍ вӧлі (креԍԏана-вӧр, сеԍԍа манастырлӧн-ԉі, кущӧмкӧ-купечлӧн-ԉі, сеԍԍа бара креԍԏана-вӧр), сещӧмсӧ ӧні ӧтлаавлісны: вежлалӧмӧн лӧԍӧԁісны ӧԏілаӧ чіг-креԍԏана-вӧр, мӧԁлаӧ — чіг-госуԁарствоса. Вежлалігас веԍіг вӧр-бурлунсӧ арталісны, сы-ԍерԏі ыҗԁасӧ лӧԍӧԁісны. Кущӧмкӧ-вӧр-кӧ местасӧ мыјыԍкӧ віԇӧ (кырӧмыԍ, тӧлыԍ, ојԁӧмыԍ), секі ԍетӧны сіјӧс креԍԏаналы Віԇ-Му-Коміссаріатӧн-лӧԍӧԁӧм-інԁӧԁјас-ԍерԏі, велӧԁӧны, кыԇі вӧԃітчыны сіјӧ-вӧрӧн. Міјан-креԍԏаналы вӧртӧ ԍетӧ Обԅемуправԉеԋԋе. Шочіԋіка вынԍӧԁӧ сылыԍ-шуӧмсӧ Віԇ-Му Коміссаріат. Обԅемуправԉеԋԋе вӧрсӧ ԍетӧ ԉеԍԋічејјас-пыр ԉібӧ нароԍнӧ-сы-вылӧ-бӧрјӧм коміԍԍіја-пыр. Ԉеԍԋічејјас-пыр ԍетӧны важ-креԍԏана-вӧрјас-ԋін. Мукӧԁ-ԍікас-вӧрјас ԍетӧны коміԍԍіја-пыр. Сіјӧ-коміԍԍіјаӧ пырӧны со-коԁјас: ӧԏі-морт Обԅемуправԉеԋԋеыԍ, јӧрӧс-ув-вӧр-інспектор, ԉеԍԋічејыс — коԁі сені уҗалӧ; сеԍԍа сӧвет-шыӧн (с совещательным голосом) — волісполкомса ԁа ԍеԉсоветса-јуралыԍјасыс ԁа кымынкӧ-бӧрјӧм-морт креԍԏана-пӧвсԍыс, коԁјаслы вӧрыс ԍетчӧ. Ԍетан-вӧрсӧ коміԍԍіјаыс віԁлалӧ гӧгӧрбок, тӧԁмӧԁӧ, шогмана абу сіјӧ креԍԏаналы, лӧԍӧԁӧ, кыԇі јукны сіјӧс ԍіктјас-костын. Віԁлалӧм-бӧрын-кӧ ставныс ӧԏі-кывјӧ воасны, воча-шыаԍыԍјас оз лоны, вӧрсӧ коміԍԍіјаыс сені і ԍетӧ креԍԏанаыслы. Коміԍԍіјаын-кӧ воча-шыаԍыԍјас лоӧны, секі налӧн-шуӧмыс ыстыԍԍӧ Віԇ-Му-Управԉеԋԋеӧ вынԍӧԁӧм-вылӧ. Вӧр-ԍетігӧн коміԍԍіјалы колӧ тӧжԁыԍны, меԁым вӧрыс помԍа лоӧ, а оз сорті-кості каԅеннеј вӧркӧԁ, ԁа меԁым ԁорјасыс (границы) веԍкыԁӧԍ лоӧны. Сы-раԃі коміԍԍіја вермӧ вежлаԍны вӧрнас. Вӧртӧ јукны торјӧн быԁ-ԍіктлы оз поԅ. Ӧԏілаын-кӧ вӧрыс уна, тырмымӧн кымынкӧ-ԍіктлы, секі Обԅемуправԉеԋԋе ԍетӧ сіјӧс став-ԍіктыслы ӧтлаын, ӧтув сені уҗавны ԁа бурсӧ боԍтны. Ԉок-ногӧн-сіјӧ-вӧр-віԇӧмыԍ госуԁарство-воԇын став-ԍіктса-јӧзыс-жӧ мыжаӧԍ лоӧны. Меԁ-војԁӧр вӧртӧ ԍетӧны сещӧм-ԍіктјаслы, кӧні важыԍаԋ вӧрсӧ бура-ԁӧԅӧрітлӧмаӧԍ, абу віԇлӧмаӧԍ сіјӧс кытчӧ-ԍурӧ, абу керавлӧмаӧԍ веԍ. Вӧр-ԍетігӧн гіжӧны аслыс-ԍама-акт. Сы-ԁінӧ щӧщ пуктыԍԍӧ вӧр-віԁлалӧм-јылыԍ гіжӧԁыс ԁа вӧр-планыс, ем-кӧ, ԃерт, сіјӧ, ԁа став гіжӧԁчӧмјасыс сіјӧ-вӧр-јылыԍ. Актсӧ кырымалӧны коміԍԍіјаса-шԉенјасыс ԁа вӧрыс кытчӧ пырӧ — став-ԍеԉсоветса-јуралыԍјасыс. Акт-кынԇіыс гіжӧны нӧшта лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧм (ԁоговор). Сіјӧс кырымалӧны уполномоченнејјас Віԇ-Му-Управԉеԋԋеԍаԋ (ԉеԍԋічеј ԉібӧ коміԍԍіјаыԍ коԁкӧ) ԁа ԍіктјасԍаԋ — ԍеԉсоветса-јуралыԍјас. Лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧмсӧ вынԍӧԁӧ Обԅемуправԉеԋԋе. Актсӧ ԁа лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧмсӧ віԇӧны Обԅемуправԉеԋԋеын (Губԅемуправԉеԋԋеын), а копіјајассӧ ԍетӧны вӧр-боԍтыԍ-ԍіктјасӧ. Віԇ-Му-Управԉеԋԋе ӧԏі-копіја-акт ԁа лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧм-копіја ыстӧ сіјӧ-јӧрӧсса ԉеԍԋічејлы, кытчӧ вӧрсӧ ԍетісны, меԁ ԉеԍ-ԋічејыс кыјӧԁас, лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧм-ԍерԏі-ӧ креԍԏана вӧрсӧ віԇасны. Ԁокументјасыԍ, актјасыԍ, лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧмјасыԍ, шыӧԁчӧмјасыԍ ԁа с. в. вӧр-ԍетігӧн креԍԏаналыԍ гербӧвеј-ӧктӧԁ оз боԍтны: сыыԍ најӧс мезԁӧма. Коміԍԍіја-кӧ креԍԏаналы-вӧр-ԍетігӧн мыјкӧ ԉок-ногӧн вӧчас, поԅӧ сы-вылӧ тӧлыԍԍа- -срокӧн нораԍны Обԅемуправԉеԋԋеӧ. Обԅемуправԉеԋԋелӧн-кӧ-вӧчӧмыс оз ло те-ԍерԏі, сы-вылӧ, кык-тӧлыԍԍа-срокӧн поԅӧ нораԍны Віԇ-Му-Коміссаріатӧ. Нораԍӧмыс Віԇ-Му-Коміссаріатӧ ыстыԍԍӧ Обԅемуправԉеԋԋе-пырыс, коԁ-вылӧ нораԍӧны. Нораԍӧм віԁлавԍӧ тӧлыԍԍа-срокӧн. Сек-кежлӧ вӧр-ԍетӧм ԁугӧԁлӧны, віԁчыԍӧны, мыј шуас Віԇ-Му-Коміссаріат. Вӧр ԍетчӧ ԋекущӧм-срок-урчіттӧг креԍԏана-обществојаслы, му-уҗалыԍ-артеԉјаслы ԁа мукӧԁ-ԍікас-віԇ-муӧн-вӧԃітчыԍ-сојузјаслы. Аскежа-олыԍлы ԁа му-віԇ-уҗалыԍлы торјӧн вӧр ԍетчӧ сӧмын секі, кор вӧрыс сіјӧ-овмӧсын ԁа тырмымӧн сӧмын ӧԏі-овмӧслы. Боԍтӧм-вӧрын креԍԏана вермӧны кераԍны, скӧт-віԇны, турун пуктыны. Кераԍны колӧ воԇвыв-лӧԍӧԁӧм-план-ԍерԏі. Сіјӧс вӧчӧны став-креԍԏанаыс ӧтув, скоԁ-вылын. Кущӧм-кӧ-кӧ ыҗыԁ-пікӧ воан (шуам, сотчан-ԉі, ваӧн-ԉі кылӧԁас керкатӧ), секі Обԅемуправԉеԋԋе вермӧ леԇны пӧрӧԁны вӧрсӧ стрӧјба-вылӧ мукӧԁ-ԃеԉанкајасыԍ, кытыԍ скоԁ-вылын вӧлі шуӧма керавны мӧԁ-воас, којмӧԁ-воас, ԁажӧ вітӧԁ-воын. Сыыԍ-воԇӧ оз ков мунны. Креԍԏана скоԁ-вылын вермасны шуны: сымԁа-сымԁа-во-пӧ ԋекущӧма вӧр оз ков керавны, меԁ јешщӧ быԁмас. Секі сіԇі і лоӧ вӧчны. Урчітӧм-срокӧԇ креԍԏана петкӧԁӧны вӧрыԍ сӧмын кос-пујас ԁа конԁајас. Боԍтӧм-вӧрсӧ креԍԏаналы јона колӧ віԇны сотчӧмыԍ, кыԇ-ԍурӧ кералӧмыԍ, ԉока-скӧт-віԇӧмыԍ, ԍамтӧм-ыщкӧмыԍ-ԁа. Обԅемуправԉеԋԋеӧн-ԍетӧм-срок-кежлӧ креԍԏаналы колӧ лӧԍӧԁны боԍтӧм-вӧр-вылас план ԁа ыстыны сіјӧс вынԍӧԁны Обԅемуправԉеԋԋеас. Плансӧ креԍԏана лӧԍӧԁӧны ас-щӧт-вылас. Поԅӧ Обԅемуправԉеԋԋеыслы мезԁыны креԍԏанаӧс план-вӧчӧмыԍ: ачыс на-пыԃԃі лӧԍӧԁас сіјӧс. Сӧмын секі, кыԇі вӧрӧн-вӧԃітчыны, інԁавны понԁас Обԅемуправԉеԋԋе. Сылыԍ-інԁӧԁјассӧ вынԍӧԁӧ Обісполком.
Ԁӧԅӧріт вӧртӧ.
Унаыԍ креԍԏана шулӧны: „Міјан-нем вӧрыԁ тырмас, кущӧм јешщӧ сетчӧ пӧраԁок колӧ“. Сіԇі оз поԅ шуны, колӧ воԇӧ-јылыԍ щӧщ мӧвпавны. Ас-понԁа-олӧмӧн ԁа мӧвпалӧмӧн бур-овмӧс оз артмы. Госуԁарство тӧжԁыԍӧ, меԁ еԍкӧ јӧз вӧртӧг оз коԉны. Щӧктӧ сіјӧ вӧртӧ јона ԁӧԅӧрітны, керавны ԉучкі. Госуԁарство-кӧ вӧр-бӧрԍа оз понԁы кыјӧԁны, уна-ԉок вермас лоны. Ԁас-воӧн еԍкӧ став-вӧрсӧ кераласны, кушӧн коԉасны, — матајтчасны. Вӧртӧгыԁ еԍкӧ сеԍԍа мыјыԍ понԁам стрӧітчыны, мыјӧн ломтыԍны? Украінаын керкасӧ вӧчӧны ԍојыԍ, ломтыԍӧны кос-кујӧԁӧн. Сені лӧԍыԁ, міјан-коԃ-кӧ- ԇыԁыс оз овлы-ԁа, муыс ԋаԋсӧ кујӧԁтӧг вајӧ-ԁа. Кыԇі еԍкӧ мі, коміјас, вӧртӧгыԁ кутам овны?
1-ԇԇа ԍер. Вӧр сотчӧ.
Госуԁарство вӧр-понԁа јона тӧжԁыԍӧ. Міјанлы ставнымлы колӧ отсаԍны сылы сытујӧԁ. Вӧртӧ оз ков ԉок-ногӧн керавны, колӧ віԇны біыԍ ԁа мукӧԁ-ԍікас-ԉокјасыԍ. Вӧр-сотчӧмтӧ быԁӧн тӧԁам. Кос-повоԃԃа-ԁырјі лыска-вӧрјасын сотчантор уна: кос- -ԋіщ, мырјас, увјас, кос-турун, кос-лыс. Біыԁ-кӧ сетчӧ веԍкалас, ӧԁјӧ најӧ ыпԋітӧны. Корја-вӧрын-на кос-ԁырјіыԁ біыԁлы лӧԍыԁ-а: гылалӧм-кос-корјасас вермӧ кутчіԍны. Біыԍ уна-ԉок вӧрлы. Быԁ-во вӧрыԁ сотчӧ ԍо-ԍурс-ԃеԍаԏіна-гӧгӧр. Вӧр-пӧжарјас јонҗыкасӧ овлӧны лыска-вӧрын. Міјанын, вој-вылын, вӧрыԁ-кӧ ӧзјас, біыс паԍкалӧ 10 ԉібӧ 100-верст-паԍта. Тӧлыԍ ԉібӧ кыкӧс сотчас, кытчӧԇ оз кусӧԁ зер-ва. Кущӧм-нӧ ԉок вӧрлы бі-помыԍ? Уԉ-вӧрыԁ-ӧԁ оз ломтыԍ? Со-кущӧм. Біыԁ вӧрті војԁӧр мунӧ му-берԁтіыс, чішкалӧ том-петасјассӧ. Најӧ сы-бӧрын ставныс кок-јылас і коԍмӧны. Сотчӧм-інтасӧ выԉ-петасјастӧ 10-воӧԇ лоӧ віԁчыԍны, ԉібӧ нӧшта-на ԁырҗыка. Лыска-пујас-пыԃԃі унҗыкыԍсӧ корја-пујас быԁмӧны: лопу-ԁа, кыԇ-ԁа. Вӧр-сотчігӧн муыс ԋебԅӧ, пу-вужјас чішкаԍӧны. Сывӧсна најӧ омӧԉӧԍ лоӧны, коԍмӧны, тӧла-ԁырјі оз вермыны кутны пусӧ: пуыс пӧрӧ. Пӧрлаԍӧм-пујастӧ-кӧ он іԁрав, најӧ места-вылас сіԍмӧны. Вывті-кӧ уна сіԍмӧм-пуыс чукӧрмас, ԇоԋвіԇајасыслы омӧԉ: торкӧны налыԍ бура-быԁмӧмсӧ. Еща-вӧраінын-кӧ еԍкӧ сещӧм-пујастӧ ставсӧ регыԁӧн чукӧртасны-ԁа, пес-вылӧ ԁа мыј-вылӧ-ԁа іналасны, тупԉаԍны оз леԇны. Вӧрын біӧн колӧ вӧԃітчыны јона-віԁчыԍӧмӧн. Кос-ԁырјі біпурјас (костры) оз ков ӧзтавны. Курітчыԍлы ізтӧгсӧ ԁа чігарка-помсӧ кусӧԁтӧг оз ков шыбытны. Кос-ԁырјі веԍіг кеԋыԍ ыҗыԁ-бі вермас лоны.
2-ԁ ԍер. Весавтӧм-вӧр.
Вӧртӧ колӧ пеԉка віԇны ԁа прӧԍекавлыны, меԁ біыԁ-кӧ уԍас сетчӧ, ԋекытчӧ вӧлі сылы кутчіԍны. Тупԉаԍан-пујас ԁа лӧпјас вӧрыԍ колӧ іԁравны, петкӧԁны сетыԍ. Пеԉкӧԁӧм- -вӧрын кӧԏ пӧжарыԁ і лоӧ, кусӧԁныс сіјӧс кокԋі. Јогтӧм-інын ӧԏілаын біыԁ оз вермы ԁыр овны, воԇӧ ԁа воԇӧ ӧԁјӧ мунӧ. Му-берԁті-ӧԁјӧ-мунігӧн уна-ԉок сіјӧ оз вермы
3-ԁ ԍер. Весалӧм-вӧр.
вӧчны: кыз-кырԍа-пујасыԁ ԋінӧм оз лоны. Весавтӧм-вӧрын ӧԏілаын біыԁ ԁыр сулалӧ, коԍтӧ лыска-пујасыԍ лысјассӧ, кајӧ пу-куԅаыс јылас, щыкӧԁӧ пујассӧ. Сӧстӧм-вӧрын, ԃерт, таԇ оз вермы лоны. Бікӧԁ воԇсаԍны јона отсалӧны прӧԍекјас. Оз-ӧԁ веԍ госуԁарствоыԁ унҗык прӧԍека вӧрӧ щӧкты лӧԍӧԁны. Прӧԍекјасӧн, ӧԏікӧ, вӧр-петкӧԁны лӧԍыԁ, јона кокԋі; мӧԁкӧ, весалӧм-прӧԍекајас-вомӧн озҗык вермы вуҗны біыԁ. Прӧԍекајасӧн вӧртӧ колӧ јуклыны 25 — 50 — 100-ԃеԍаԏінаа-ԃеԉанкајас-вылӧ. Кымын еща ԁа ԁона вӧрыс, сымын ԃеԉанкајастӧ ічӧтӧс колӧ вӧчны. Вӧр-пӧжарјасыԁ, тӧԁӧмыԍ, і сещӧм-ԃеԉанкајасын вермасны лоны, сӧмын сені уна-ԉоксӧ біыс оз-ԋін вермы вӧчны. 1923-ԁ-воԍа-апреԉ- 4-ԁ-лунԍа ВТСІК-ԃекрет-ԍерԏі ԁа 1923-ԁ-воԍа-јуԋ-12-ԁ-лунԍа-Уҗ-Коміссаріат ԁа Пыщкӧсса-уҗ-нуӧԁан-Коміссаріат 224/23/20-нумер-інструктсіја-ԍерԏі вӧр-пӧжар-кусӧԁны ыстыԍԍӧны маті-гӧгӧрса-олыԍјас. Госуԁарствоса-вӧрын-кусӧԁчӧмыԍ кусӧԁчыԍјаслы мынтыԍӧ Вӧр-Управԉеԋԋе, воԇвыв-лӧԍӧԁӧм-ԁон-ԍерԏі. Креԍԏана-вӧрын кусӧԁчӧмыԍ ԋекущӧм-ԁон оз мынтыԍԍы. Быԁ-кусӧԁчыԍлы кусӧԁчыны-мунігӧн ԍӧрԍыс колӧ боԍтны чер, зыр, јуан-ԁоз-ԁа. Кусӧԁчігӧн мукӧԁ-ԁырјі ԋекущӧм-тӧлк-ԋі-лаԁ абу. Мӧԁа-мӧԁлыԍ ԋекоԁ оз кывзы: кыԇі коԁі кужӧ, сіԇі і вӧчӧ. Сіԇі-уҗалӧмыԁ абу шаԋ, сӧмын веԍ уна-вын ԁа каԁ вошӧны. Кусӧԁчігӧн колӧ пӧраԁок, кывзӧм нараԃітыԍлыԍ-ԁа: ӧԁјӧҗыка ԁа бурҗыка уҗыс секі мунас. Ічӧт-біӧн ԁа лӧԋа-кӧ сотчӧмыс мунӧ, поԅӧ кусӧԁны сіјӧс бі-вылас му-шыблалӧмӧн. Щӧкыԁ-вӧр-кӧ сотчӧ ԁа јона-кӧ тӧла, секі-ԋін лоӧ кусӧԁчыны мӧԁ-ногӧн. Јона-тӧла-ԁырјі ԁажӧ ԁугԁылӧны кусӧԁчӧмыԍ, лӧԋас ԁа војнас кусӧԁчӧны. Ыҗыԁ-ӧԁысла-кӧ бі-берԁас он ԍібав, ԉібӧ јӧзыс-кӧ еща, секі оз кусӧԁчыны-а, сотчан-гӧгӧрсӧ ԋеыліті 2 — 3-аршын-паԍта мічаӧ весалӧны. Біыс воас сетчӧԇ ԁај сувтас, воԇӧ ԋемторјӧ кутчіԍныс-ԁа. Весалігӧн оз ков зіԉны веԍкыԁ-кыщ вӧчны, а весавны, кӧні ещаҗык лӧпыс ԁа пӧрлаԍӧм-пујас. Вој-вылын вӧр-пӧжартӧ кусӧԁӧны јешщӧ воча-біӧн: бісӧ біӧн паныԁалӧны. Ԋеыліті сотчанінԍаԋыс вӧрсӧ весалӧны, став-јогсӧ чукӧртӧны білаԋыс, кыԇ быԏԏӧ лӧпԍыс ԁа јогԍыс пощӧс вӧчӧны. Сеԍԍа віԁчыԍӧны бі-матыԍмӧм. Мыјӧн јог-чукӧрыԍ корјас білаԋ кутасны лебԅыны, јог-чукӧрсӧ ӧзтӧны. Біыс воԇԇа-біыслы паныԁ мӧԁӧԁчас. Кык-бі-ӧтлааԍӧмыԍ біыс ічӧтмӧ, лӧԋӧ. Воԇын матын сотчанторјас абуӧԍ, выԉ-пујас ӧзјыны оз вермыны, сӧмын кӧнкӧ-кӧнкӧ јог-чірјас понԁасны чіскыны. Најӧс чукӧртӧны, муалӧны. Таԇі-кусӧԁчыны поԅӧ сӧмын кужыԍ-јӧзлы. Ыпјалӧмӧн-сотчӧм-кынԇі овлӧ-нӧшта труԋԏітӧмӧн-сотчӧм. Секі сотчӧ му-піын ԋіщкыс. Біыс оз тыԁав-а, муыԍ щын петӧ. Труԋԏітӧм паԍкалӧ ԋӧжјӧ, бі-ԍерԏі. Трунԁа кусӧ- ԁӧны канавајас-коԁјӧмӧн. Канавајасыс җуҗыԁӧԍ, коԁјӧны, кытчӧԇ ва оз во. Біыԍ-кынԇі уна-ԉок вӧрлы сені кужтӧг-скӧт-віԇӧмыԍ. Скӧт-оланінын вӧрыԁ коԋӧр-коԃ-омӧԉ. Скӧт-віԇтӧԇ сіјӧ бур, пујассӧ стрӧјба-вылӧ петкӧԁӧны. Мыјӧн скӧттӧ завоԃітасны віԇны, сіјӧ ԋіщӧԍԍӧ, ежӧр понԁас быԁмыны, пујасыс омӧԉтчӧны. Скӧттӧ вӧрӧ-леԇтӧԇ колӧ артавны: кымын-пу сіјӧ-вӧрын во-гӧгӧрӧн вермӧ быԁмыны; вӧр-быԁтӧмԍыс аԉі скӧт-віԇӧмԍыс унҗык бурыс воӧ? Овлӧ, скӧтӧс леԇӧны выԉ-керасјасӧ. Сетыԍ најӧ лун-мӧԁӧн став-турунсӧ јірасны, сеԍԍа уԍкӧԁчасны ԋещкыны пујас-вылыԍ корсӧ ԁа том-пујас. Јірӧм-пујас уна-вожӧн мӧԁасны быԁмыны, шыграԍны. Быԁмасны ԁа пес-вылӧ-кынԇі ԋінӧмвылӧ оз кутны тујны. Пујас-јірӧм-кынԇі вӧрын пемӧсјасыԁ нӧшта јона турунсӧ ԁа мусӧ таԉалӧны. А пујаслы колӧ таԉавтӧм-му, кыԇ шуасны: вӧрыԁ вӧр-бӧрын быԁмӧ. Шуасны гашкӧ, кӧні-нӧ сеԍԍа скӧттӧ віԇан, он-кӧ вӧрын? Поԅӧ і вӧрын скӧттӧ віԇны, сӧмын тӧлкӧн. Выԉ-керас-вылӧ-кӧ лыска-пујас быԁмӧны, сетчӧ скӧттӧ во-5-кымын оз ков леԇны: лыска-пујаслы вынԍавны колӧ 5-во. Том-корја-вӧрын нӧшта ԁыр скӧттӧ оз поԅ віԇны: 10, 15, 20-во. Корја-вӧрӧ-скӧттӧ леԇан ԁа меԁ најӧ јывсӧ јірны оз-ԋін суԇны. Сеԍԍа колӧ артавны, унаӧ-скӧт кущӧм-вӧрын поԅӧ віԇны. Уна-ԉок вӧрлы і кужтӧм-ыщкӧмыԍ. Ыщкӧны щӧщ туруныскӧԁ том-петасјассӧ. Віԇӧԁан сещӧм-інӧ ԁа он куж віԍтавны: вӧр сені, аԉі віԇ. Сещӧм-інын бур-пујас оз быԁмыны ԋі прамеј віԇԇыс оз ло. Віԇ-местајас-кӧ мукӧԁлаын абу, бурҗык прамеј-віԇ-ԋін сетчӧ вӧчны, ԉучкі-весалӧмӧн. Бӧрынҗык-поԅас гӧрны, ԋаԋ ԁа кӧԇа-турун вӧԃітны. А вӧртӧ ԁа віԇтӧ ӧтлаавны оз поԅ: еща-бур воас. Пујастӧ јона-омӧԉтӧны нӧшта посԋіԃік, — ԍӧԁ-гагјас. Најӧ лебалӧны воԇ тулысын, роԅӧԁалӧны коз-кырԍјас. Чертышӧн-кӧ сещӧм-козјӧ кучкан, сетыԍ кіԍԍӧ табак-коԃ-бус. Сіјӧ-бусыс артмӧ коз-кырԍԍыс. Кырԍсӧ-кӧ куԉыштан, — тырыс гаг. Најӧ сені котыртчӧмаӧԍ, пулыԍ вынсӧ боԍтӧны. Сещӧм-пуыԁ регыԁӧн кок-јылас коԍмӧ. Кырԍ-піԍкӧԁыԍ-гагјас емӧԍ быԁ-козја-вӧрын. Војԁӧр најӧ овмӧԁчӧны пӧрӧм-пујасӧ ԁа кос-пујасӧ, котырмытӧԇыс ԇоԋвіԇа-пујастӧ оз вӧрԅӧԁны. Сывӧсна најӧс бырӧԁны колӧ зіԉны котырмытӧԇыс. Козја-пармаыԍ став-пӧрлаԍӧм ԁа кос-пујассӧ колӧ тӧлын петкӧԁны, оз ков коԉны сетчӧ гожјыны керлы ԋі песлы. Секі гаглы ԋекытчӧ лоӧ овмӧԁчыныс ԁа ачыс пышјас. 40-во-сајын кырԍ-ԍојыԍ-гаг-вӧсна помаԍӧма козја-вӧрыс гашкӧ 10-губерԋаын: Смоԉенскса, Калугаса, Ԋіжԋејса ԁа нӧшта мукӧԁын. Вӧртӧ колӧ пеԉка віԇны. Пујасӧс-ԁӧԅӧрітӧм-кынԇі колӧ ԁӧԅӧрітны щӧщ вӧр-улыԍ мусӧ. Оз ков вунӧԁны: вӧрыԁ вӧр-бӧрын быԁмӧ. Том-вӧр бура петӧ сӧмын щӧкыԁ-вӧра-інын. Вӧрыԁ том-пујаслы ачыс лӧԍӧԁӧ местасӧ, вынԍӧԁӧ мусӧ аслас-лыскӧн ԁа корјӧн, аслас щӧкыԁлунӧн оз леԇ сетчӧ овмӧԁчыны турунлы ԋі кустјаслы, Аслас-местаыԍ став-вынсӧ боԍтӧ ачыс. Шочмӧԁан-кӧ вӧртӧ, пујасыс кутасны увјӧԍԍыны, муыс турунԍавны ԁа кустӧԍԍыны. Туруныс ԁа кустјасыс му-вынсӧ щӧщ кутасны ԋоԋавны. Пујаслы секі ԍојаныс оз ло тырмымӧн, омӧԉа кутасны быԁмыны. Сеԍԍа шоч-вӧрӧ шонԁі јона інмӧ, шонԁі-југӧрыс ӧԁјӧ сіԍтӧ гылалӧм-корјассӧ ԁа лысјассӧ, оз вевјавны најӧ вӧрлы бур вајны. Кымын омӧԉ-муԍін-вӧр-улын, сымын віԁчыԍӧмӧн колӧ уҗавны сені. Кужтӧг-вӧр-кералӧмла уналаын Роԍԍіјаын вӧртӧмӧԍ коԉіны, уналаті кыріс, уналаті лыааліс. Коԁі сетыԍ мыжа? Мыжаӧԍ аԍным, ԋемԁумајттӧг-вӧр-віԇӧмыԍ ԁа ԉок-ногӧн сіјӧс кералӧмыԍ. Выԉыԍ вӧрԍӧԁны вӧртӧмінјастӧ ԍӧкыԁ, ԁона сувтӧ-ԁај. А вӧртӧг коԉтчыны оз поԅ, быԏ лоӧ сіјӧс вӧчны. Міјанын, коміын, мујас-берԁса-вӧртӧ ԇік-ԋінӧмӧн лыԃԃӧны, ԋӧԏі оз віԇны: таԉӧԁӧны, јірӧԁӧны ԍамтӧг кералӧны... Сіԇ оз ков. Сіԇі-кӧ кутам воԇӧ овны, мӧԁыԍ аԍнымӧс-жӧ лоӧ віԁны кужтӧм-олӧмыԍ.
Кераԍӧм-јылыԍ.
Віԇ-му-овмӧс-моз-жӧ вӧр-овмӧс уна-нога вермас лоны, вӧр-ԍерԏіыс. Корја-вӧр ӧԏі-ногӧн олӧ, лыска-вӧр — мӧԁ-ногӧн. Пујас котырмӧны кӧјԁысӧн, мырјыԍ-ԁа. Піпу ԁа лопу мырјыԍҗык котырмӧны, кыԇ — кӧјԁысыԍ ԁа мырјыԍ. Лыска-вӧр — сӧмын кӧјԁысыԍ. Вӧр мунӧ унаторвылӧ. Путӧ-керышттӧԇ-војԁӧр колӧ мӧвпыштны, мыј-вылӧ кӧсјан керавны. Пу-пӧрӧм-бӧрас пуас піԉітӧмінас лӧԍыԁа тӧԁчӧ зев-уна-кыщ. Сіјӧ-кыщјас-ԍерԏіыс тӧԁмалӧны пулыԍ арлыԁсӧ. Быԁ-воӧн артмӧ ӧԏі-сещӧм-кыщ. Нӧшта мырјӧԇыс-быԁмыны колӧ кымынкӧ-во. Лыска-пујаслы сы-вылӧ пуктӧны 3 — 5-во, корја-пујас-лы — 2 — 3-во. Тајӧ-војассӧ кыщ-лыԁ-ԁінӧ соԁтан ԁај лоӧ пулӧн арлыԁыс. Корја-пулыԍ арлыԁсӧ кыщјас-ԍерԏіыԁ лыԃԃыны ԍӧкыԁҗык-ԋін, омӧԉа најӧ јансалӧны мӧԁа-мӧԁԍыс-ԁа. Сывӧсна мырсӧ колӧ кӧтӧԁыштлыны, секі кыщјасыс тӧԁчӧныҗык. Пожӧмлыԍ арлыԁсӧ 40-арӧсӧԇ поԅӧ лыԃԃыны јешщӧ увјас-ԍерԏіыс. Сы-бӧрын увјас-ԍерԏі лыԃԃыны оз-ԋін поԅ, увјасыс гылалӧны-ԁа. Вӧр быԁмӧ му-ԍерԏі: вына-му-вылын пујас ӧԁјӧнҗык быԁмӧны. Пујас оз ӧтмоза воны: быԁ-пӧлӧс-пулӧн аслас строк. Ӧԏілаын-кӧ кыԇ-ԁа, пожӧм-ԁа, коз-ԁа быԁмӧны, 40 — 50-арӧса-кыԇԇыс пес-вылӧ-ԋін тујӧ, а пожӧмсӧ ԁа козсӧ-ԁа 60 — 70-арӧсӧԇ лоӧ віԁчыԍны. Стрӧјба-кер-вылӧ пожӧмыԁ 100 — 200-арӧса колӧ. Неріԋік-керјас — 9-аршын-куԅаа ԁа 4 — 4,5-вершӧк-кызаа — 60 — 80-арӧсаыԍ артмӧ. Козјыԁ пожӧм-ԍерԏі 10-воӧн-воԇ воӧ. Вӧртӧ-пӧрӧԁны колӧ ԁумајтӧмӧн, тајӧ-арлыԁјас-ԍерԏіыс, воԇвыв арталӧмӧн-ԁа, меԁ вӧртӧг он коԉ. Вӧрыԁ-ӧԁ абу помтӧм, бырӧ-кӧ — матајтчан. Поԍԋіԁҗык ԃеԉанкајасыԍ вӧртӧ поԅӧ керавны ставсӧ, ԉібӧ вочасӧн, бӧрјӧԁлӧмӧн. Ԃеԉанкајасӧн кералӧны, кор-ԋін став-пуыс воӧма. Воԇвыв арталӧны, кымын-пу поԅӧ керавны во-гӧгӧрӧн. Артавны сіјӧс абу ԍӧкыԁ. Војԁӧр лыԃԃӧны унаӧ став-воӧм-пуыс, пасјалӧны најӧс мелӧн. Ӧԏі-лунӧн кујімӧн 2 — 3-ԃеԍаԏіна-вӧр вермасны віԁлавны: пујассӧ муртавны ԁа пасјавны. Кыкӧн мурталасны, ӧԏі лыԃԃас. Пу-лыԃԃыԍјаслы вӧртӧ-віԁлалігӧн колӧ ԍуԍа віԇӧԁны быԁ-пу-вылӧ ԁа артавны, кымын-во јешщӧ сіјӧ вермас сулавны ԇоԋвіԇаӧн. Важ-мырјас-ԍерԏі поԅӧ тӧԁмавны, кор најӧ завоԃітӧны пӧрыԍмӧм-понԁа щыкны. Ештӧм-бӧрас пу-лыԁсӧ колӧ јукны во-лыԁ-вылас, коԁі-тај петкӧԁлӧ кымын во јешщӧ најӧ вермасны сулавны. Артмас: кымын-пу поԅӧ керавны быԁ-во. Сы-ԍерԏі сеԍԍа і јуклӧны вӧрсӧ, бӧрјӧны ԁа пасјалӧны кытыԍаԋ завоԃітны ке-
4-ԁ ԍер. Кер-пӧрӧԁӧм.
раԍны. Керас-местасӧ торјӧԁӧны вӧсԋі-віԅірӧн. Ԁор-пујассӧ керышталӧны. Керас-местасӧ боԍ-тӧны 20 — 40-сыв-паԍта. Куԅта-ногыс поԅӧ боԍтны вӧр-куԅалаыс, меԁ-војԁӧр колӧ керавны шочмӧміныԍ ԁа кӧні турун кутӧма быԁ- мыны. Кераԍӧны тӧв-паныԁ. Кераԍны ԁа петкӧԁны керјастӧ колӧ лымја-ԁырјі, том-пујас озҗык щыкны. Ӧтпырјӧ-ыҗыԁа-куштӧмінӧ 5-ԁ ԍер. Кераԍӧны, кражјаԍӧны, кыскаԍӧны-ԁа. выԉ-пујас ԁыр оз петны ԁај бур-вӧр-пыԃԃі піпу ԁа лопу кутасны быԁмыны. Колӧ віԁ- чыԍны јона шочмӧԁӧмыԍ. Векԋіԃік-керасјасӧ воӧм-вӧр-пӧвсӧ выԉ-пујас ӧԁјӧ петӧны: кералӧм-бӧрын во-мӧԁӧн сіјӧ-местаыс ставнас выԉ-пујасӧн тупкыԍас. Выԉ-пујас-берԁыԍ вӧрсӧ поԅӧ керавны сӧмын 5 — 6-во-мыԍԏі, вынԍаласны выԉјасыс ԁа вӧԉіԍԏі. Мукӧԁлаӧ выԉ-пујас зев ԋӧжјӧ петӧны, шуам, ԍојӧԁа-іныв, лӧптӧн-тырӧм-керасјасын-ԁа. Лӧп-пырыс — пу-увјас-пыр ԁа пу-јывјас-пыр — пу-кӧјԁыс оз вермы веԍкавны муас, вошӧ сіԇі, оз чуж. Весалан-кӧ лӧпсӧ, выԉ-пујас регыԁҗык быԁмасны. Гылалӧм-корјас, лысјас ԁа ԋіщ оз мешајтчыны выԉ-пујаслы чужны. Зев отсалӧ выԉ-пујаслы бура-быԁмыны мусӧ-ԋебԅӧԁӧм: колӧ важ-мырјассӧ перјавны ԉібӧ во-мӧԁ керас-інтассӧ муӧн-вӧԃітны, ԋаԋ кӧԇлыны. Кык-кымын-во-мыԍԏі ԋаԋ-бӧрын сук-вӧр мӧԁас быԁмыны сетчӧ. Меԁ-уна-ԉок том-вӧрлы ԍітурун-вужјыԍ. Сы-пыр петны вӧрлы зев ԍӧкыԁ. Том-вӧрлы колӧ васӧԁ-му, а муыԁ лапыԁ вӧраінын. Гырыԍ-пујас віԇӧны нӧшта том-пујасӧс кынмӧмыԍ. Тајӧ-віԍталӧмјас-ԍерԏі мі аԁԇам, мыј паԍкыԁ-кушінын том-вӧрлы овмӧԁчыны зев ԍӧкыԁ. Сывӧсна ӧтпырјӧ паԍкыԁ-керасјас оз вӧчны. Ԃерт еԍкӧ, мӧԁарӧ-кӧ шуны, ӧтчукӧрыԍ вӧртӧ петкӧԁны кокԋіԁҗык-ԁа, ещаҗык уҗ-і, сӧмын-ӧԁ, шуам-тај, талунја-лунӧн овны оз поԅ, колӧ воԇӧ-јылыԍ мӧвпавны, меԁ і воԇӧ вӧрыԍ бурыс лоас. Паԍкыԁ-керасјасӧ лыска-вӧр-пыԃԃі петӧны кыԇ ԁа лопу. Најӧ војԁӧр аскежас быԁмӧны 10-20 — 30-воӧԇ. Секі сеԍԍа вӧԉіԍԏі лыска-пујас мытчыԍасны. Налы лоӧ венԍыны корја-пујасӧн. 40 — 50 — 60-во-мыԍԏі вӧԉіԍ пановтасны најӧс. Таԇі-венԍігӧн вӧрыԁ ԋӧжјӧнҗык быԁмӧ: 20 — 30-воӧн ԁырҗык оз во. Меԁ-колан-пујас міјанын пожӧм ԁа коз, мукӧԁлаын јешщӧ ԁуб. Сіԇ-кӧ, на-понԁа і колӧ меԁ-јона тӧжԁыԍны. Корја-пујас аԍныс ӧԁјӧ рӧԁмӧны, на-понԁа тӧжԁыԍны ԋемтор. Каԅалӧмаӧԍ, мыј мырјыԍ-быԁмыԍ-пу бурҗыка быԁмӧ тӧлын-кералӧм-вӧрын. Сеԍԍа бурҗык керавны вӧртӧ му-берԁтіысҗык: кокԋіԁҗык лоӧ вынԍавны выԉ-пујаслы. Кераԍны нӧшта поԅӧ вочасӧн, бӧрјӧԁлӧмӧн. Секі ԃеԉанкаԍыԁ оз став-вӧрсӧ ӧтпырјӧ керавны. Бӧрјӧԁлӧмӧн ӧткоԃҗык-пујас пӧрӧԁӧны. Таԇі-кералігӧн војԁӧр колӧ артавны ԁа гіжны унаӧ кущӧм-пујас емӧԍ. Гіжӧԁ-ԍерԏіыс-кералігӧн понԁан тӧԁны унаӧ-пу керавны во-гӧгӧрӧн вӧрсӧ ԁа мусӧ щыкӧԁтӧг. Ӧні міјан вӧр-јылыԍ ԋекущӧм-гіжӧԁ ԋі лыԁ абу. Колӧ сы-јылыԍ мӧвпыштлыны. Ԃерт, кыԇ-ԍурӧ-вӧԃітӧм-вӧрӧ ԁругӧн он вермы лӧԍӧԁны пӧраԁок. Но вӧрлӧн немпомыс куԅ, морт-ԁорыԍ јона-ԁыр олӧ. Мі-кӧ панам сіјӧ-уҗсӧ, чеԉаԃным помаласны. Шоч-вӧрын-ԋін став-пуыс ӧԏі-арлыԁа. Унҗыклаас воӧм-пујас-пӧвсын емӧԍ том-пујас.
6-ԁ ԍер. Козја-парма.
Воӧм-вӧр, абу-кӧ вывті-пӧрыԍ ԁа абу-кӧ вывті шочмӧԁӧма, сулалӧ щӧкыԁа. Пу-јывјасыс мӧԁа-мӧԁас інмӧны. Козја-парма пемыԁ, шонԁі-југӧр оз веԍкав сетчӧ. Пожӧмјас сулалӧны шочҗыка. Лыаа-інын ԁа воӧм-пујас-кӧ сені, му-ежыс тыԁалӧ. Бур-пожӧм-јагын турунјас оз вермыны быԁмыны. Быԁмӧны сені сӧмын кос-ԋіщјас. Козјас раԃејтӧны уԉ-ԋіщ. _ Пожӧмыԁ ԁа козыԁ кӧјԁысалӧны сӧмын 5 — 6-во-мыԍԏі. Вывті-щӧкыԁ-вӧрын том-пујас пемыԁысла оз вермыны быԁмыны. Ем міјанын омӧԉ-муԍін-вӧсна уна енԁӧԁӧм-інјас. Важӧн најӧ вӧр-улынӧԍ вӧліны, вер-
7-ԁ ԍер. Пожӧма-вӧр.
масны інӧ быԁтыны вӧрсӧ і ӧні. Сіԇі-кујлӧԁӧм-ԁорыԍ колӧ најӧс вӧрԍӧԁны. Посԋі-пујас-кӧ быԁмӧны-ԋін, скӧттӧ сені оз ков віԇны. Петасны нӧшта выԉ-пујас, мӧԁасны ӧтмоза бура-быԁмыны. Тӧԁӧмыԍ, сещӧм-вӧрыԍ ԁругӧн кыз-керјас оз лоны, пощјас ԁа мајегјас војԁӧр боԍтан, сеԍԍа коркӧ і керјӧԇ быԁмасны. Стрӧјба-кер-вылӧ-кӧ кӧсјан вӧртӧ лӧԍӧԁны, колӧ сіјӧс, вывті-кӧ щӧкыԁ, шочмӧԁны: кос-пујассӧ перјавны. Уна-вожа-пујас-кӧ емӧԍ, ԉішнеј-вожјассӧ керавны, коԉны сӧмын ӧԏі-вож. Кушінјастӧ вӧрԍӧԁны поԅӧ нӧшта пу-кӧјԁысјас кӧԇӧмӧн ԉібӧ пујас пуктӧмӧн. Кӧԇӧны јогтӧм-інӧ лыаа-муԍінӧ. Мукӧԁ-ԁырјі вӧр-бӧрԏі лыаа-інјас вӧԃітӧны муӧн. Сещӧм-інын ԋаԋыԁ воӧ сӧмын 3 — 4-ыԍ. Меԁ-бӧрјаыԍ ԋаԋ-кӧԇігӧн колӧ кӧԇны і пу-кӧјԁыс. Лыска-пу-кӧјԁыс ԃеԍаԏіна-вылӧ кӧԇԍӧ 6-8-тув. Кӧԇӧны сіјӧс ԋаԋ-кӧԇӧм-бӧрас, сеԍԍа піԋовтӧны. Пуктӧмӧн (саԃітӧмӧн) пујасыԁ кӧԇӧм-ԁорыԍ бурҗыка ловԅӧны, сӧмын секі уҗыс уна-а. Пуктыны колӧ том-пујас: вӧԃітчыныс најӧн кокԋіԁҗык ԁај ловԅӧныҗык. Пујастӧ пуктӧны віԅӧн-віԅӧн. Віԅ-коластјасыс 1-сыв паԍтаӧԍ. Пу-коластјасыс ӧԏі-віԅас аршынӧн-җынјӧнаӧԍ, кык-аршынаӧԍ. Сіԇі-пуктӧмӧн ԃеԍаԏіна-вылӧ тӧрӧ 3600 — 4800-пу.
Вӧр-помыԍ мортлы уна-бур.
Вӧртӧ јона колӧ ԁӧԅӧрітны. Уҗалыԍ мортлы вӧрыԁ зев-колантор, бур-отсаԍыԍ пікӧ-воӧмјасын. Збыԉыԍ-ӧԁ, керкаыԁ-кӧ сотчас ԉібӧ ыҗыԁ-ваӧн-кӧ кылӧԁас сіјӧс, матын- -кӧ вӧрыԁ абу, кытчӧ еԍкӧ воштыԍан? Лоӧ мунны керјыԁла уна-ԁас-верст-сајӧ. Асшӧр-ԋаԋ міјанын во-гӧгӧр-вуҗны оз быԁсӧнлӧн тырмы, унаӧн сіјӧс ԋӧбӧны. Вӧрыԁ-кӧ оз ло, ԋаԋ-вылаԁ кытыԍ ԍӧмсӧ кутан нажӧвітны, кыԇі кынӧмпӧттӧ корԍан? Лоӧ еԍкӧ секі мунны уҗ-корԍны кытчӧкӧ ылӧ, јӧзӧ. Вӧраінын-олыԍ-креԍԏаԋінлы нажеткаыԁ пыр ем: вӧралӧ, вӧрсӧ леԇӧ, пуа-кӧлуј вӧчалӧ. Вӧрыԁ зев-ыҗыԁ-буртор. вуҗіс міјанлы важјӧзԍаԋ. Сещӧм-жӧ-бурӧн колӧ коԉны сіјӧс воԇын-олыԍјаслы. Мі ӧні стрӧітчам, ломтыԍам, пуа-кӧлуј-вӧчалам, — быԁлаӧ віԇам вӧртӧ. Воԇын-олыԍјаслы сіјӧ сіԇ-жӧ ковмас. Мі-кӧ ԉок-ногӧн віԇам вӧртӧ, бырӧԁам сіјӧс, кытыԍ сіјӧс воԇын-олыԍјас боԍтасны? Најӧ кутасны віԁны міјанӧс вӧр-бырӧԁӧмыԍ. Віԇӧԁламӧ, кыԇі олӧны јӧзыс вӧртӧмінын. Најӧ ломтыԍӧны сені іԇасӧн, кујӧԁӧн, ӧрӧшкі-кышјасӧн-ԁа. Пессӧ ԋаԋӧс-моз веԍітӧмӧн вузалӧны, ԋӧбӧны сӧмын озырјас. Ԍікт-гӧгӧрыс гӧла-кущ, гожӧмјасын јӧзлы ԋі скӧтлы шонԁіыԍ ԋекытчӧ сајӧԁчыны. Тӧлын тӧвлы лӧԍыԁ сені: мешајтчыԍ ԋекоԁ абу. Щӧкыԁа пурга овлӧ, гӧгӧр тола течас. Кущӧм лӧԍыԁ, вӧрыԁ-кӧ матын! Керјыԁ, пескыԁ, пощкыԁ, мајегыԁ, ԋінмыԁ, шуԉԉыԁ, — быԁтор ем. Сынӧԁыԁ сӧстӧм. Вӧртӧ во-гӧгӧрӧн поԅӧ керавны сӧмын сымԁа, мыјԁа сіјӧ воӧн быԁмӧ. Секі вӧртӧг он коԉ. Вӧрыԁ быԁмӧ ԋӧжјӧ, керавны колӧ јона-віԁчыԍӧмӧн, кор колӧ. Ковтӧг сіјӧс жу-гӧԁны ԁа керавны оз ков. Енӧ-вунӧԁӧј, вӧраінын тулысын јујас оз ԁругӧн ојԁны: вӧрын лымјыс сылӧ ԋӧжјӧ, јуӧ ваыс вочасӧн воӧ. Вӧраінын јујас оз ојԁны ԋі оз јона коԍмыны. Вӧраінын-олыԍјас ԇоԋвіԇаӧԍҗык, сынӧԁыс сені бур-ԁа. Вӧрын олӧны уна-пӧлӧс-лебачјас. Најӧ отсаԍӧны му-уҗалыԍлы, кокалӧны ԋаԋ-жыбӧԁыԍ-гагјасӧс. Вӧрын олӧны пӧткајас, ԅверјас, — поԅӧ кыјԍыны. Вӧрын быԁмӧны вотӧсјас ԁа уна-пӧлӧс щакјас. Пујасыԍ унатор вӧтлӧны: ԃӧгӧԃтӧ-і, ԍіртӧ-і, скіпіԁартӧ-і. Веԍіг гіжан-гумагатӧ сыыԍ поԅӧ вӧчны... Гортын-вӧԃітчан-кӧлујыԁ ԉібӧ пуыԍ кымын-ԍікас артмӧ: ԁоԃԃыԁ-і, ԏеԉегаыԁ-і, шомӧсыԁ-і, бӧчкаыԁ-і, пызаныԁ-і, улӧсыԁ-і, зырјыԁ-і... — он вермы ставсӧ урчітны. Міјанлы ӧні вӧрыԁ зев уна кажітчӧ, огӧ полӧ сіјӧ-бырӧмыԍ, уна віԇам. Оз ков вунӧԁны, міјан-бӧрын бара лоӧны олыԍјас, налы колӧ сіјӧс коԉны. Быԁ-пу-пӧрӧԁігӧн колӧ мӧвпыштны, кымын-во сіјӧ быԁмӧма. Ԍо-арӧса-путӧ зев-регыԁӧн пӧрӧԁӧны, ӧԏі-часҗынјӧн, а выԉ-сы-ыжԁа-пу віԁчыԍны ковмас ԍо-во. Вӧр-помыԍ креԍԏаналы уна-бур, колӧ сіјӧс јона ԁӧԅӧрітны. Лыԃԃыԍыԍ-јортјас. СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін леԇӧ тащӧм-ԋігајассӧ ԁа корӧ креԍԏанаӧс ԁа креԍԏана-пӧвсын-уҗалыԍјасӧс гіжны Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧ: 1) Кущӧм-ԋіга ԍӧлӧмвылаԁ воіс ԁа мыј-вӧсна? 2) Ставыс-ӧ ԋігаас гӧгӧрвоана? 3) Ԋіга-коркаыс ԁа мортјасыс ԋігаас бурӧԍ-абу? 4) Кущӧм-ԋігајас еԍкӧ јешщӧ лыԃԃан? 5) Бурӧԍ-абу тіјан-ногӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧн-леԇӧм мукӧԁ-ԋігајас. Гіжыштӧј щӧщ на-јылыԍ: мыј бурыс сені, мыј омӧԉыс, ковтӧмыс. Кымын-унҗык-шыӧԁчӧм ԋігајас-јылыԍ тіјанԍаԋ лоӧ, сымын-бура поԅӧ лӧԍӧԁны тані уҗсӧ, бурҗык ԁа коланҗык-ԋігајас леԇны-ԁа. Секі понԁам тӧԁны, мыјҗык колӧ креԍԏаналы. мыј-јылыԍ гіжны налы. Піԍмӧјастӧ поԅӧ ыстыны маркатӧг, со-кущӧм аԁресӧн: Москва, Никольская, 10. Центральное Издательство Народов СССР. Крестьянский Отдел. Јурінԁалыԍ. Ԉістбок Вӧр-ԍетӧм креԍԏаналы.................... 3 Ԁӧԅӧріт вӧртӧ.......................... 9 Кераԍӧм-јылыԍ...........................19 Вӧр-помыԍ мортлы уна-бур..............27