|
|
| (не показаны 132 промежуточные версии 4 участников) |
| Строка 1: |
Строка 1: |
| ԁоктор Н. Ф. Глоба
| | Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин. |
| ԌІН-ВІԌӦМ (Тракома)
| |
| Роч-вылыԍ коміӧн лӧԍӧԁӧма М. К. Поԉешщіков.
| |
| МӦСКУА.
| |
| С. С. С. Р.-са јӧзјаслӧн шӧрса ԋіга леԇан ін.
| |
| 1925 во
| |
| 1.500
| |
| Ԍін-віԍӧм (тракома)
| |
| | |
| Тајӧ ԋігаын мунӧ ԍорԋі ӧԏі-пӧлӧс ԍін-віԍӧм-јылыԍ, шуԍӧ тракомаӧн. Војԁӧр та-јылыԍ еща гіҗлісны, сы-вӧсна унаӧн ез тӧԁны сы-јылыԍ збыԉсӧ.
| |
| Тракома-јылыԍ зев еща гіжлісны војна-ԁырјі, ԁа ревоԉутсіја-ԁырјі.
| |
| Тракома зев вуҗана віԍӧм, віԍӧԁӧ куԅа. Мучітас морттӧ ԁыр, ԍінтӧммӧԁас, но оз ві.
| |
| Тракомаԍыԁ ԋекоԁ оз кувны.
| |
| Сӧмын сіјӧ зев уна омӧԉтор вајӧ јӧзлы со мыј-понԁа:
| |
| 1) тракома віԍӧм зев кӧлаԍыԍ,
| |
| 2) віԍӧм мунӧ зев куԅа.
| |
| Віԍыԍ морт воыԍ-воӧ понԁас омӧԉҗыка аԇԇыны, ԋӧжјӧԋік ԇікӧԇ ԍінтӧмӧ пӧрӧ, — ԃерт сеԍԍа сек оз-ԋін кут тујны ԋекущӧм уҗ-вылӧ. Ԍінтӧм мортԍыԁ сеԍԍа мыј: сӧмын ԁаԍ-ԋаԋ ԍојны.
| |
| Тракомаӧн віԍӧмыԍ верман бурԁӧԁчыны, сӧмын оз ков еновтчыны.
| |
| Ԍінтӧммӧ-кӧ мортыԁ — сӧмын аслас еновтчӧм-понԁа. Еновтчӧмыԁ ԍојӧ морттӧ — тракома ԍінтӧммӧԁӧ. Еновтчӧмыс сіјӧ — меԁ-омӧԉторјыс-і ем...
| |
| (Тані лоӧ віԍталӧма быԁӧн помыԍ-помӧ тракома віԍӧм-јылыԍ.)
| |
| Мыјла тракомаӧс шуӧны «Јегіпетса» віԍӧмӧн.
| |
| Кор лоі му-вылын тракома віԍӧм — ԋекоԁ сы-јылыԍ віԍтавны оз вермы.
| |
| Ԍурс ԁа кык во-сајын сы-јылыԍ Јапоԋіјаын тӧԁӧны-ԋін вӧлӧм, тӧԁӧны важӧн Інԃіјаын, Јегіпетын (&Амерікаын).
| |
| Кор Прансіјаса сар Напоԉеон, ԍо кыԅ віт во-сајын, војујтӧма Јегіпетын, салԁатјасыс сылӧн — 82 ԍурс морт віԍмӧмаӧԍ тракомаӧн. Унаӧн ԇік ԍінтӧм лоӧмаӧԍ. Кор војскаыс бӧр бергӧԁчӧмаӧԍ гортаныс, накӧԁ щӧщ воӧма Прансіјаас і віԍӧмыс. Сы-понԁа і шуӧны тракоматӧ «Јегіпетса» віԍӧмӧн.
| |
| | |
| Кор вуҗіс тракома Роч-муӧ
| |
| | |
| Роч-муӧ тракомаӧс вајісны прансузјас 1812-ӧԁ воԍа војна-ԁырјі.
| |
| Віԍӧм паԍкалӧ зев ӧԁјӧ. Меԁԍа чорыԁа вужјаԍіс сіјӧ Волга, Ока ԁа Кама јујас-пӧлӧн, јона паԍкаліс рытыввыв губерԋајасын (Гомеԉса, Віԏебса, Псковса), сеԍԍа щӧщ мукӧԁлаын.
| |
| Бурԁӧԁны тракомаыԍ ԁа віԁчыԍны сыыԍ секі оз вӧлі кужны. Вӧԉа тракомалы гуԉајтны, туј воԍса.
| |
| Тракомаӧн меԁԍа јона віԍӧны гӧԉ-пемыԁ јӧз. Најӧ олӧны ԋајта, ԁурка. Віԍӧм ԉубітӧ сещӧмјассӧ, вужјаԍӧ сетчӧ, вуҗӧ јорта-јортлы.
| |
| Меԁԍа-ԋін јона віԍӧм кӧлаԍӧ кӧні војтырыс олӧны ӧтлаын кывтӧм пемӧсјаскӧԁ. Пемыԁ велӧԁчытӧм војтыр віԍмӧм-мыԍԏі ԋӧтчыԁ оз зіԉны пырыԍ-пыр бурԁӧԁчыны. Шуасны: „ гашкӧ ачыс-на бурԁас, віԁчыԍла". Віԁчыԍіг костіыс тракома оз уԅ — асԍыс уҗсӧ вӧчӧ.
| |
| | |
| Ԍінтӧмлун мортлӧн меԁ-омӧԉтор.
| |
| | |
| Тракомаӧн віԍігӧн бурԁӧԁчӧмыԍ еновтчыны оз поԅ. Колӧ пырыԍ-пыр-жӧ мунны ԁоктор-ԁінӧ ԁа завоԃітны бурԁӧԁчыны. Он-кӧ сіԇі вӧч — верман ԍінтӧг коԉны.
| |
| Ԍінтӧмлун мортлӧн меԁ-омӧԉтор.
| |
| Роч-муын артавлӧмаӧԍ уна-ӧ ԍінтӧм јӧз налӧн. Ԍурӧма зев уна: 1886-ԁ воын вӧлӧма 186000 ԍінтӧм морт, 1897-ԁ воын — 240000 морт, 1913-ԁ воын-ԋін лоӧма 320000 морт. Ԍо ԍінтӧм морт-піыԍ 21 мортыс ԍінтӧммӧмаӧԍ тракомаӧн віԍӧмыԍ. Сіԇкӧ 320000 ԍінтӧм мортԍыс 70000 мортыс ԍінтӧммӧмаӧԍ тракомаӧн віԍӧм-понԁа.
| |
| Ӧні, тајӧ војнајас-бӧраԁ ԁа щыг пӧрајас-бӧраԁ, нӧшта јона јӧзыԁ понԁісны тракоманаԁ віԍавны. Воԇын вӧлі віԍталӧма-ԋін кӧні меԁ-јонасӧ тајӧ віԍӧмыс паԍкалӧма — Волга-пӧлӧн. &Шыг-понԁа 1921-ԁ воын уна јӧз сеԍ быԁлаӧ разӧԁчылісны. Тӧԁӧмыԍ нуісны најӧ ԍӧрԍыԍ щӧщ і віԍӧмсӧ.
| |
| Ӧні тракома вывті јона паԍкаліс, ԍінтӧм јӧз нӧшта уна соԁас.
| |
| «Ԍіԅімԁас ԍурс ԍінтӧм војтыр».
| |
| | |
| Ԍіԅімԁас ԍурс ԍінтӧм мортыԁ абу ыж ԋесјӧм. Сіјӧ-ӧԁ зев ыҗыԁ арԏеԉ. Сӧмын војтырыс ставыс ԋекытчӧ тујтӧмӧԍ, шогмытӧмӧԍ, быԏԏӧ посԋі чеԉаԃјас. Быԁлун колӧ коԁлыкӧ најӧс віԇны, верԁны-јуктавны, кӧмӧԁны-паԍтӧԁны, новлӧԁлыны. Ԍінтӧн& мортыԁ уҗавнытӧ оз вермы.
| |
| Бур, ԁолыԁлун ԍінтӧмыԁлы оз волы: сылы пыр пемыԁ вој, сіјӧ ковтӧмтор гортсајасыcлы ԁа уна ԍӧм на-вылӧ колӧ віԇны-і госуԁарстволы.
| |
| Артавлам уна-ӧ колӧ ԍојӧм-вылӧ тракомаыԍ ԍінтӧммӧм војтырлы. Шуам мортӧс поԅӧ тӧлыԍ верԁны 7 шајт-вылӧ.
| |
| Боԍтам-кӧ 70000 ԍінтӧм морт (тракома-понԁа), налы ковмас 490000 шајт, матӧ міԉԉон җын ӧԏі тӧлыԍ-кежлӧ, — во-чӧжнас мунас 5 міԉԉон 880 ԍурс шајт, војна-воԇԇа ԃеԋгаӧн-кӧ арталан. Со мыј сувтӧ 70000 ԍінтӧм мортӧс віԇӧмыс.
| |
| Став ԍінтӧм јӧзыс-вылӧ (320000 морт) вонас петӧ 26 міԉԉон 880 ԍурс зарԋі шајт.
| |
| Таԇікӧн, воыԍ-воӧ мі шыблалам зев гырыԍ чукӧрӧн ԍӧм вешшӧрӧ, тӧв-вылӧ!
| |
| Ӧні каԁ-ԋін таног олӧм еновтны, каԁ-ԋін ԁугԁыны тӧв-вылӧ ԍӧм којавны.
| |
| Боԍтам тракома-понԁа ԍінтӧммӧм 70000 мортсӧ: ез-кӧ најӧ сіԇ еновтны віԍан ԍінсӧ,
| |
| пырыԍ-пыр кутісны бурԁӧԁны, сек-еԍкӧ вӧліны ставныс ԇоԋвіԇаӧԍ.
| |
| Сек ез ковмы налы верԁӧм-вылӧ 5 міԉԉон 880 ԍурс шајт быԁ во. Вермісны еԍкӧ сыыԍ унҗык-на аԍныс ас уҗнаныс перјыны.
| |
| Ставыс тајӧ гӧԉ, пемыԁлун-сајын.
| |
| | |
| Тракома — гӧԉ ԁа пемыԁ јӧзлӧн віԍӧм.
| |
| | |
| Велӧԁчӧм јӧз, коԁі кужӧ лыԃԃыԍны ԁа гіжны, тӧԁӧ кыԇі колӧ віԍӧмыԍ мынтӧԁчыны. Веԍкыԁа-кӧ шуны, став віԍӧмјасыс міјан гӧԉ ԁа пемыԁлун-вӧсна.
| |
| Уна во міјан јӧз оліс пемыԁын.
| |
| Ӧні ревоԉутсіја-бӧрын уҗалыԍ јӧз боԍтчіс лӧԍӧԁны аслыс выԉ олӧм. Тајӧ выԉ олӧмыс мынтӧԁас јӧзӧс важ ԉок торјасыԍ. Выԉ олӧм пуктыны міјанлы колӧ јон кіјас-кыԋԇі нӧшта-на ԇоԋвіԇа ԍінјас.
| |
| Сӧвет влаԍт-увса јӧзлӧн меԁ ез вӧв тракома.
| |
| | |
| Кыԇј віԍӧмыс кутчыԍӧ?
| |
| | |
| Кущӧмҗык тајӧ гӧԉ, пемыԁ јӧзыслӧн віԍӧмыс?
| |
| Кыԇі сіјӧс каԅавны бурӧщ каԁӧ?
| |
| Кыԇі сіјӧ кутчыԍӧ, кыԇі воԇӧ вужјаԍӧ?
| |
| Тракома воӧ морт-ԁорӧ ԋӧжјӧԋік, тӧԁлытӧг. Војԁӧр кутас гырԁӧԍԍыны ԍінмыс, орӧԍԍыны асывјасын. Віԍыԍ ԋемтор-пыԃԃі оз пукты віԍӧмтӧ: бурԁас-пӧ-ӧԁ.
| |
| Коԉӧ тӧлыԍ, мӧԁ — ԍінмыԍ ор оз быр. Ԍеԍԍа ԍін лапӧԁ пыщкӧсыс (вылыс ԋіԉӧг кучікыс) кызӧ, пыктыштӧ, поԉԁӧ-моз, гырԁмӧ. (Ԍер. 1)
| |
| | |
| Ԍер. 1. Тракома-ԁырјі ԍін лапӧԁ улыс ԋіԉӧг кучікыс поԉԁӧма (ԍін лапӧԁ пешкыԉтчӧма).
| |
| | |
| Віԍыԍ мӧԁас јонҗыка тіԉны ԍінјассӧ кінас, быԏԏӧ сылы пыр ԍінмас лыа ԍурӧма. Ԍін лапӧԁјас ԍӧктӧны, мукӧԁ-ԁырјі ԍінјас быԁсӧн пӧԍ овлывлӧны, корјасӧкӧ ԁојмӧны; југыԁ-вылӧ ԍӧкыԁ віԇӧԁны. Ор јонҗыка понԁас петны. Ԍінлыс ԍіјасыс ԍібԁӧны орыс-понԁа јорта-јортыс-
| |
| кӧԁ, ӧтлааԍӧны чукӧрӧ, асывјаснас ӧтлаӧ коԍмӧмаӧԍ. (Ԍерпас 2)
| |
| | |
| [Ԍерпаԍ 2. Ор-понԁа ԍінлысјас чукӧрӧ ԍібԁалӧмаԍ.]
| |
| | |
| Сы-бӧрын ԍін лапӧԁјасас, (вылысас јонҗыка) пыщкӧсла-ԁорас, петкӧԁчӧны туԍјас (шыԁӧсаԍԍӧ) ԉагуша пӧк-коԃӧԍ. Воԇын еща ԁа посԋі — бӧрас гырԍалӧ ԁа соԁӧ. Најӧ ор рӧмаӧԍ. (Ԍерпас 3 ԁа 4).
| |
| Тајӧ шыԁӧсаԍԍӧмыс-і петкӧԁлӧ тракома віԍӧм. Таԅі тракома кутчыԍӧ.
| |
| | |
| Пыр-жӧ мун ԁоктор-ԁінӧ ен еновтчы!
| |
| | |
| Ӧні- ԍінјас абу-на щыкӧмаӧԍ, каԁ ез-на коԉ, поԅӧ-на ԇоԋвіԇа ԍінмӧн коԉтчыны.
| |
| &Ԁӧктор-ԁінӧ мун, сіјӧ тӧԁас віԍӧм, бурԁӧԁас ԍін...
| |
| | |
| [Ԍерпас 3. Ԋекымын туԍ тракомалӧн.]
| |
| | |
| Віԍыԍыԁ ԃерт оз-і ԁумышт бурԁӧԁчыны. Віԍӧм сіјӧс быԏԏӧ ылӧԁлӧ: корјаскӧ боԍтчылас віԍӧԁны, корјаскӧ ԁугԁылас ԇікӧԇ. Та-нога ԍін віԍӧм сіјӧ веԍкоԃӧн понԁас артавны.
| |
| Сіԇі кыскыԍӧ тӧлыԍ-мӧԁ. Сы-костті ԍін лапӧԁ-улас пыкӧс јонҗыка соԁӧ ор-вӧсна. Віԍӧм
| |
| [Ԍерпас 4. Јонҗыка шыԁӧсаԍԍӧ.]
| |
| | |
| луныԍ-лун, наԇӧԋікӧн боԍтчӧ ԁа боԍтчӧ. Ԍін лапӧԁјас (вылыс-і улыс) паԍтала шыԁӧсаԍԍӧ. (Ԍерпас 5)
| |
| | |
| [Ԍерпас 5. Ԍін лапӧԁ паԍтала вевтԏыԍӧ тракома туԍјасӧн]
| |
| Коԉӧ нӧшта тӧлыԍ, мӧԁ, којмӧԁ.
| |
| Бӧрја помас каԁ воас туԍјаслы потлаԍны (најӧ потлаԍӧны воӧм кӧјԁысјас-моз, ӧԏік воԇҗык мӧԁ сы-бӧрын — сіԇ наԇӧԋік ставыс.)
| |
| Туԍјас пукалан інас коԉӧ јеҗыԁ пасјас, быԏтӧ щупӧԁјас ԁој-бӧрԏі. Бура тӧԁчӧны вылыс ԍін лапӧԁ-улас. (Ԍерпас 6)
| |
| | |
| [Ԍерпас 6. Туԍјас потлаԍӧны (ԍін лапӧԁыс пошкыԉчӧма).]
| |
| | |
| Віԍыԍ ԍінтӧмкӧԁ ӧткоԃ.
| |
| | |
| Ӧні віԍыԍ лоі ԍінтӧмкӧԁ ӧткоԃ.
| |
| Ԍін лапӧԁ пыщкӧсла-ԁор ԋіԉӧг кучік (слизистая оболочка) војԁӧр вӧлі кеԉыԁ-гӧрԁ рӧма,
| |
| шыԉыԁ, југјалӧ. Ӧні сіјӧ вевԏԏыԍԍӧма јеҗыԁ, &осԋыԁ вурысјасӧн. (Ԍерпас 7)
| |
| [Ԍерпас 7. Тракомалӧн вурысјас.]
| |
| | |
| [Ԍерпас 8а. Ԍін лысјас ԇоԋвіԇа сінлыслӧн.]
| |
| Вурысјас кыскӧны ԍін лапӧԁ, чукӧртӧны, пешкыԉтӧны ԍін-пыщлаԋ ԍінлыскыскӧԁ щӧщ. Ԍін лапӧԁјас војԁӧр омӧԉа, бӧрас јонҗыка пешкыԉтчӧны, пырӧны пыщлаԋ. (Ԍерпас 8а 8б)
| |
| | |
| Ԍерпас 86. Ԍінлысјас пешкыԉтчӧмаӧԍ пыщлаԋ зыртӧны ԍін акаԋ-вывсӧ.
| |
| | |
| Сылӧн наԇӧԋік кутас зыртны ԍін акаԋјас-вывсӧ, бӧрас — јонҗыка. Секі ԍін понԁас ԁојмыны, &сін акаԋ-вылас (зрачок) петалӧны печатјас. (Ԍерпас 9)
| |
| Ӧні-ԋін віԍыԍ аԁԇӧ: ԍінкӧԁ мыјкӧ лоі омӧԉ ԏор. Каԅалӧ мыј омӧԉҗыка понԁіс аԁԇыны, ԍін воԇын быԏԏӧ мыјӧнкӧ кыптӧма? пыр ем кущӧмкӧ рӧмыԁ.
| |
| Сіјӧ кӧсјӧ-еԍкӧ мынтӧԁчыны, вештыштны; унаыԍ тіԉӧ ԍін — бурҗык оз ло...
| |
| | |
| [Ԍерпас 9. Ԍін акаԋ-вылыс гуԁыртчӧ (вылыса-ԁор җынјас куасԍӧ).]
| |
| | |
| Куԅа віԍӧм-понԁа ԁа ӧтарӧ ор петӧм-понԁа мукӧԁ-ԁырјі ԍін лапӧԁ пешкыԉтчӧ пыщлаԋ, ӧтлаӧ бурԁӧ ԍін коԉкјыскӧԁ. (Ԍерпас 10)
| |
| | |
| Меԁ-бӧрја каԅалӧм.
| |
| | |
| Бӧрја-помас віԍыԍ мунӧ тӧԁыԍ-ԁінӧ.
| |
| Тӧԁыԍ боԍтчас сіјӧс быԁԍама ногӧн бурԁӧԁны: ԋімкыв віԇӧ, пӧтка сітӧн мавтӧ, вӧв сітӧн, быԁԍама турунјас ва рузум-піын ԍін-вылӧ пукта-
| |
| лӧ, віԍыԍлы ас куԇнас щӧктӧ ԍінјассӧ мавтны. Та-ногӧн ԍінјас ԋекор ез бурԁлыны, ԁа оз-і вермыны бурԁны. Таԇікӧн ԍінтӧ сӧмын поԅӧ ԋем-кежлӧ щыкӧԁны.
| |
| | |
| [Ԍерпас 10. Улыс ԍін лапӧԁ ӧтлаӧ бурԁӧма ԍін коԉкыскӧԁ.]
| |
| | |
| Ӧні ԇікӧԇ бурԁӧԁны ԍінјас оз-ԋін поԅ, поԅӧ сӧмын кокԋӧԁны. Пырыԍ-пыр колӧ мунны ԁӧктор-ԁінӧ, кывзыны сылыԍ щӧктӧмјас, вӧчны быԁтор сіԇі мыј сіјӧ щӧктас..
| |
| Куԅа бурԁӧԁчӧмӧн мукӧԁ-ԁырјі поԅӧ ԍінтӧмӧ пӧрӧмыԍ мынтӧԁчыны.
| |
| Нем-кежлӧ ԍінтӧм.
| |
| | |
| Мыј лоӧ воԇӧ-кӧ еновтчан бурԁӧԁчӧмыԍ? Со мыј!
| |
| Ԍін лысјас пыр зыртӧны ԍін коԉк-вывсӧ. Сы-понԁа ԍін акаԋ-веԍтас ԁа гӧгӧрыс петӧ руԁ-віж рӧма печат ԉібо ԁој. (Ԍерпас 11).
| |
| | |
| Ԍерпас 11. Ԍін лыскӧԁ зыртӧм-вӧсна ԁој.
| |
| | |
| Печат наԇӧԋікӧн ыҗԁӧ. Сы-вылын ԁа сы-гӧгӧр мытчыԍӧ віра сӧнјас. (Ԍерпас 12).
| |
| Југыԁ-вылӧ віԇӧԁны віԍыԍ оз-ԋін вермы; быԁтор аԁԇӧ зев омӧԉа; матыԍаԋ муртса тӧ-
| |
| Ԍерпас 12. Віра сӧнјас.
| |
| | |
| ԁӧ мортӧс. Бӧрын ԁој інас ԉібӧ печат інас петӧ беԉма. (Ԍерпас 13).
| |
| | |
| Ԍерпас 13. Беԉма.
| |
| | |
| Тупкас-кӧ беԉмаыс паԍтала ԍін акаԋтӧ — ԍін воші, віԍыԍ ԋем-кежӧ коԉӧ ԍінтӧг.
| |
| Мукӧԁ-ԁырјі беԉма абу ыҗыԁ, ԉібӧ сіјӧ улын, вылын, бӧкын ԍін акаԋ-ԍерԏі.
| |
| Секі оператсіјаӧн поԅӧ воԍтыштны еща југыԁ. Унҗыкыԍсӧ ԃерт отсавны ԋінӧмӧн-ԋін оз поԅ — ԍор-ԋін.
| |
| | |
| Віԍанԁыр ез-на помаԍ.
| |
| | |
| Ԃерт тајӧн оз-на ставыс помаԍ.
| |
| Ԍінтӧмлӧн віԍӧмыс соԁӧ-на ԍін-коԉк коԍмӧм-понԁа. (Ԍерпас 14).
| |
| | |
| [Ԍерпас 14. Ԍін чукыртчіс, коԍміс.]
| |
| | |
| Ԍін коԉк коԍмӧ со мыј-понԁа: ԍін лапӧԁув кучікас емӧԍ ԍінва петан тујјас (канальцы), сеті ԍінва летчӧ ԍін коԉк-вылӧ. Кор-ԍін лапӧԁ чукыртчас, вурысӧԍԍас, — тајӧ ԍінва тујјасыс тупкыԍԍӧны, ԉазалӧны. Ԍінва понԁас петны
| |
| зев еща. Ԍін-вылӧ пукԍӧ ӧтарӧ бус ԁа јог, ԇоԋвіԇа ԍінмыԍ сіјӧ мыԍкыԍԍӧ ԍінваӧн. Кор ԍінваыԁ оз пет, ԍінмыԁ кос, секі став бусыс сетчӧ-і коԉӧ, пыр віԍӧԁӧ ԍін. Сы-пӧнԁа тащӧм віԍыԍјасыслӧн тракома понаԍԍӧм-бӧрын-ԋін ԍін віԍӧм оз бырлы, ԋем-чӧжыс пыр ԁојмӧ, петӧ ор.
| |
| Со мыјӧн помаԍԍӧ тракома віԍӧм.
| |
| | |
| Кыԇј-нӧ тајӧ ставыс лоі?
| |
| | |
| Морт ез кув. Віԍӧм-бӧрын пыр віԁчыԍіс ас-кежас бурԁӧм. Лоі мӧԁарӧ — віԍӧм ԋужалі. Ԍін понԁіс ԁојмыны; ор кутіс петны јонҗыка; віԍыԍ омӧԉҗыка мӧԁіс аԁԇыны; сеԍԍа омӧԉа понԁіс вермыны уҗавны... Кымынкӧ во-мыԍԏі лоі ԍінтӧм, гортсајасыслы ковтӧмтор.
| |
| Ӧні ті гӧгӧрвоанныԁ, мыјла та-понԁа ԍорԋі панігӧн вӧлі шуӧма: тракома зев уна ԉок вајӧ мортлы.
| |
| | |
| Кыԇі мі јорта-јортлы ԉоктор вӧчам.
| |
| | |
| Лоі пакӧԍт — ԍін мортлӧн віԍміс, ез сіјӧ кӧсјы ԇік пыр ԁоктор-ԁінӧ мунны, гашкӧ-вылӧ ыстыԍӧмӧн енӧвтчіс ԁа сеԍԍа-і тӧԁыԍ-вылӧ пуктыԍіс — ԍінтӧм лоі.
| |
| Морт-мӧԁ-којмӧԁ ԍінтӧмӧ пӧріны — шог абу ыҗыԁ.
| |
| Меԁ-ыҗыԁ шогыс со мыјын. Віԍмас ԍін ӧԏік мортлӧн, віԇӧԁлан-ԁа сы-бӧрын ставыслӧн,
| |
| ӧтлаын олыԍјасыслӧн віԍмӧма, &гырыԍлон-і посԋілӧн. Ԋеԁыр-мысԏі матыԍҗык суԍӧԁјасыс віԍмалӧны, сеԍԍа сіԇі мунӧ став ԍікт-куԅаыс — быԁӧнлӧн ԍінԍыс ор петӧ. | |
| Выјім јӧз чувашјас, олӧны Волга-куԅа, сеԍԍа воԏакјас. Најӧ сіԇі-і олӧны. Ӧԏік віԍмас, сы-бӧрԏі став ԍіктыс віԍмӧ тракомаӧн. Којмӧԁ јукӧн јӧзыс-ԋін ԍінтӧмӧ пӧрӧма. Коԁі коԉӧ ԇоԋвіԇа — віԁчыԍӧ сіјӧ-жӧ. Віԍмӧнысӧ-ӧԁ меԁ бур, уҗалан каԁас, кор 35-40 арӧ воӧны.
| |
| | |
| Мыјла ӧԏік пӧлӧс јӧз віԍӧны тракомаӧн, мукӧԁ сы-јылыԍ вунӧԁӧмаӧԍ-ԋін.
| |
| | |
| Віԍӧм мунӧ ԍіктыԍ ԍіктӧ, карулыԍ карулӧ, сеԍԍа став губерԋа-паԍта...
| |
| Сіԇкӧ тракома зев кӧлаԍыԍ віԍӧм.
| |
| Ԋекоԁ оз тӧԁ кыԇі мынтӧԁчыны сыыԍ. Понԁасны шуны віԍӧм-по јенԍаԋ, јенлӧн леԇӧма. Ас пемыԁ-вӧснаыс ԋекыԇ оз гӧгӧрвоны, мыј аԍныс мыжаӧԍ.
| |
| Велӧԁчӧм јӧз, озыр јӧз зев шоча віԍӧны тајӧ віԍӧмӧн. Ԋемечјас, ангԉічана, амерікаԋечјас, прантсузјас ԋекор оз віԍны тракомаӧн, најӧ важӧн-ԋін вунӧԁӧмаӧԍ сы-јылыԍ. Налӧн ԁокторјасыс тӧԁӧны тајӧ віԍӧм-јылыԍ сӧмын ԋіга-куԅа.
| |
| Мі сещӧм-жӧ, на-коԃ-жӧ јӧз, налӧн мыјла-кӧ тракома абу — міјан вывті јона паԍкалӧма. Ставыс сен велӧԁчӧмын: најӧ велӧԁчӧмаӧԍ, мі абу. Најӧ тӧԁӧны мыјла, кыԇі колӧ аԍтӧ ԁа аԍԍыԁ оланінтӧ сӧстӧма віԇны.
| |
| | |
| Кыԇі олӧны креԍԏана.
| |
| | |
| Роч кылӧн тајӧ ԋіга гіжыԍ тані віԍталӧ кыԇі сіјӧ ԁокторавлӧма Псковскеј губерԋаын. Сы-ԁорӧ волывлӧма уна јӧз. Быԁӧнлы воԇыԍ-тыр колӧ тӧԁны: тӧԁӧ-оз-бара мыјкӧ тајӧ ԁокторыс?
| |
| Војԁӧр ԁоктор абу сені вӧлӧма.
| |
| Выԉ воыԍ-вылаԁ пуктыԍнытӧ креԍԏанаыԁ оз вермыны, јӧз пемыԁ, віԇӧԁӧны ӧтԁор велӧԁчӧм мортыԁ-вылӧ полігтыр. Зев ԍӧкыԁ сылы вӧлӧма тӧԁмаԍны јӧзкӧԁ, меԁ-ԍӧкыԁ, ԃерт, ныв бабајаскӧԁ.
| |
| Сы вотӧԇ сені быԁ віԍӧм бурԁӧԁӧмаӧԍ тӧԁыԍјас.
| |
| Јӧз олӧны ԋајт-піын. Ԍӧкыԁ најӧс сӧстӧма овны велӧԁны. Поԅӧ ӧтчыԁ на-вылӧ віԇӧԁлӧмӧн тӧԁны олӧм-вылӧм-јывԍыс. Пыравлӧма сіјӧ матӧ быԁ керка-пыщкӧ.
| |
| Пырас керкаӧ — сені быԁлаын ԋајт чуԋ-кыза пукалӧ, са, бус ԋекор бытԏӧ абу мыԍкывлӧмаӧԍ. Аԍныс сещӧм-жӧ ԋајтӧԍ, паԍкӧмыс, ԍојан-јуан ԁозјасыс кыз ԋајт. Җоҗыс му, тӧвбыԁ оз чышкыԍԍыв; быԁӧн шыблалӧны җоҗас,
| |
| таԉалӧны. Ӧтлаын олӧны баԉајас, кукаԋјас, курӧгјас — быԁӧн најӧ сітавлӧны җоҗас, сіјӧ быԁӧн таԉаԍԍӧ јогыс-кӧԁ ӧтԉаӧ.
| |
| Керка-пыщкас лолыԁ ԍӧкыԁа веԏлӧ, сіԇі-і кутчыԍӧ горшаԁ, керка-пыщкӧс оз тӧлӧԁлыны Кӧлујјас: паԍјас, ешкынјас, воԉпаԍјас ԋекор оз пыркӧԁлыны, оз петкӧԁлыны тӧлӧԁны ывлаӧ, шонԁі-вылӧ. Воԉпаԍ-піын іԇас посԋі пыԅӧԇ пӧрӧ, вӧрԅӧԁан-ԁа кымӧрӧн бусыс кыптӧ вылӧ.
| |
| Асывнас, четчӧм-бӧрын, мыԍԍӧны ӧԏік веԁраыԍ (мысԍан ԁозјыс абу быԁӧнлӧн), кіӧн-і гумлалӧны васӧ. Чышкыԍӧны ԋајт рузумӧ, быԁӧн ӧтлаӧ.
| |
| Комі-муын ԋајта-ԁурка олӧмыԁ уналаын-жӧ, меԁԍа-ԋін ју-јывјасын. Велӧԁчӧм јоз сені еща. Ԁокторјас, боԉԋічајас абуӧԍ. Мукӧԁ ԍіктас быԁ керкаын тракомаӧн віԍыԍ, нӧшта абу ӧԏі -- уна.Сӧстӧма олыԍјас ԍінмӧн віԍлӧны шоча.
| |
| | |
| Кыԇі вуҗӧ тракома віԍӧм.
| |
| | |
| Кор, керка-піын быԁӧн ԇоԋвіԇаӧԍ, віԍыԍ абу — зев лӧԍыԁ овны.
| |
| Віԍміс ӧԏі морт тракомаӧн. Чышкыԍіс ӧтласа кічышкӧԁӧ, шеԁі сетчӧ віԍыԍлӧн ԍінԍыс ор, сіјӧ орыс шеԁі мӧԁлы, којмӧԁлы ԍінмас — ставныс віԍмісны.
| |
| Ӧтԁор морт-кӧ чышкыԍас сіјӧ кічышкӧԁӧ, шуам кісӧ, кіас шеԁӧ ор кічышкӧԁыԍ, сіјӧн
| |
| кінас ԍінсӧ чышкыштас — віԍӧм вуҗӧ-і сылы. Јурлӧсыԍ ԉібӧ вермас ԍурны, кіӧн віԇааԍігӧн, сеԍԍа мукӧԁ ногӧн. Вітчыԍтӧг тракома зев ӧԁјӧ вермӧ вуҗны.
| |
| | |
| Кыԇі віԇны аԍтӧ тракома вуҗӧмыԍ.
| |
| | |
| Оз ков боԍтны ԋекущӧм тор тракомаӧн віԍыԍ мортлыԍ (шапка, табак кӧшӧԉ, чышјан, сеԍԍа мукӧԁтор), оз поԅ на-берԁӧ інмӧԁчывны. Јона колӧ віԇны аԍтӧ віԍӧм вуҗӧмыԍ.
| |
| Уна каԁ ԁа вын пуктӧны ԁокторјас јӧзӧс велӧԁӧм-вылӧ, меԁ быԁӧн гӧгӧрвоасны кыԇі аԍнысӧ колӧ сӧстӧма віԇны, кыԇі віԇчыԍны віԍӧм вуҗӧмыԍ ԁа мынтӧԁчыны сыыԍ. Меԁ-јона, ԃерт, налы лоӧ мырԍыны пемыԁ јӧз-піаԁ, меԁ еԍкӧ најӧ оз кывзыны тӧԁыԍјаслыԍ. Тӧԁыԍјас сещӧм-жӧ пемыԁ јӧз, сӧмын леԇчӧмаӧԍ јӧзӧс ылӧԁлӧмӧн асԍыныс кынӧм верԁны.
| |
| Воԇԇа помас јона ԁокторјасӧс оз кывзыны, бӧрынас быԁлаын сӧмын ошкӧм кылан. Јӧз велалӧ ԁоктор-ԁінӧ волывлыны, сылыԍ велӧԁӧм кывзыны ԁа сы кыв шуӧм-куԅа овны.
| |
| | |
| Ԍіԅім інԁалан.
| |
| | |
| Нӧшта ӧтпыр щӧктам кыԇі колӧ аԍтӧ віԇны тракома віԍӧм вуҗӧмыԍ:
| |
| 1) Колӧ ԍӧстӧма віԇны асԍыԁ оланін,
| |
| 2) Керка-пыщкӧстӧ колӧ тӧлӧԁны. Меԁ возԁук вӧлі сӧстӧм.
| |
| 3) Аԍтӧ колӧ віԇны сӧстӧма. Меԁ вӧлі сӧстӧм выліс ԁа уліс паԍкӧм, сеԍԍа воԉпаԍ.
| |
| 4) Уҗ-бӧрын колӧ мајтӧгӧн кіјас мыԍкыны.
| |
| 5) Ԋекор оз ков тіԉны ԍінјас.
| |
| 6) Віԍан ԍінма јӧзкӧԁ оз ков кіаԍны (колӧ быԁӧнлы ԇікӧԇ шыбітны кіаԍӧм).
| |
| 7) Віԍмас-кӧ ԍінмыԁ — лӧԍӧԁ аслыԁ јанас сӧстӧм кічышкӧԁ, торја ԍојан-јуан ԁоз. Мун пырыԍ-пыр ԁоктор-ԁінӧ, ен еновт сіԇі віԍан ԍінтӧ.
| |
| | |
| &Јчӧт велӧԁчыԍ јӧз!
| |
| | |
| Быԁԍама пӧлӧс ԍін віԍӧмыԍ меԁ-јона тракома зев ӧԁјӧ вуҗӧ јорта-јортлы. Велӧԁӧ тајӧ інԁаланјассӧ, велӧԁчӧ аԍныԁ сы-куԅа овны, велӧԁӧ сіԇ-жӧ овны гортаԁ гырыԍјасӧс.
| |
| 1) Кітӧ сӧстӧма віԇӧј, мыԍкӧ јонҗыка мајтӧгӧн.
| |
| 2) Ен чышкӧ кінаԁ ныртӧ ԁа ԍінјастӧ.
| |
| 3) Ен чышкӧ ԋекоԁ асԍыныԁ ԍінјастӧ ԋајт чышјанӧн, ԋајт ԁӧрӧмӧн.
| |
| 4) Ен боԍтӧ віԍыԍ јортјасыԁлыԍ ԋіга, ԏетраԃ, каранԁаш ԁа перӧ — вермас віԍӧм вуҗны.
| |
| 5) Вітчыԍӧ інмӧԁчӧмјасыԍ віԍан ԍінмајаскӧԁ
| |
| 6) Асыв, рыт воԁігӧн, мыԍкӧ чужӧм ԁа ԍін &кӧстӧм кӧԇыԁ ваӧн, чышкыԍӧ сӧстӧм кічыщкӧԁӧ.
| |
| 7) Ԍінмыԃ-кӧ понԁас ԁојмыны — віԍталӧ велӧԁыԍыԁлы.
| |
| 8) Коԁкӧ-кӧ гортаԁ нораԍӧ ԍін ԁојмӧм-вылӧ — щӧктӧ ӧԁјӧҗык ԁоктор-ԁінӧ мунны. Тракома зев кокԋіԁа бурԁӧ віԍмӧм-бӧрын ԇік-пыр-кӧ понԁан бурԁӧԁны.
| |
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.