Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показаны 174 промежуточные версии 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
Сутуга кӧртӧԁ мукӧԁ торјӧн вежӧм
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
 
Сутуга тырмытӧм понԁа колӧ мукӧԁ ԁырјі прессујтны турун кӧртавлытӧг - леԇны пресс пырыс ԁа топалӧм пластјаснас і течны. Кіӧн прессујтігӧн колӧ сутугаӧн пыԃԃі кӧртавлыны іԇас јіјасӧн, а вӧлӧн прессујтігӧн — бур бечеваӧн, сіԇ жӧ асыкјасӧн.
Іԇас јіјас вӧчавԍӧны кіӧн вартӧм іԇасыԍ. 1000 јі вылӧ мунӧ іԇас 2,5 центԋерӧԇ. Асыкјас вӧчавԍӧны кӧтӧԁӧм ԋінјасыԍ, том кыԇԇыԍ ԁа козпу понӧԉыԍ. Бечева боԍтԍӧ 3-4 пӧвсӧн, 5-6 міԉԉіметр кызта, бур качествоа маԏеріалыԍ, ԍӧктаӧн 3-4 кг. 100 погоннӧј метр вылӧ. 2 кӧртӧԁӧн ԏукјас кӧртавлӧм вылӧ бечевалыԍ кызта колӧ соԁтыны 8-9 мм
[Проволокалыԍ помјассӧ јітлан ногјас.]
 
Сутуга іспоԉзујтӧм
 
Прессујтчан сутуга колӧ іспоԉзујтны ԋе ӧтчыԁ, а уна пӧв. Тапонԁа СССР-са Наркомторгӧн 1930 воын лӧԍӧԁома правілӧ, коԁ ԍерԏі турун ԋӧбыԍјаслы колӧ бӧр вајны сутугасӧ, а коԁі оз вај, најӧ воштӧны воԇӧ турун боԍтӧм вылӧ права.
Прессујтӧм турунӧн пӧԉзујтчігӧн сутуга колӧ боԍтны ԏук вылыԍ віԁчыԍӧмӧн, сеԍԍа веԍкӧԁлыны ԁа течны чукӧрјасӧ 75 сутугаӧн, објазаԏеԉнӧ кос местаӧ.
Проволока меԁ вӧлі сԁајтӧма бӧр ставсӧ, а оз-кӧ штрафујтӧны і потребіԏеԉсӧ ԁугӧԁӧны снабжеԋԋӧыԍ.
Ӧтчыԁ іспоԉзујтӧм сутуга кокԋіа поԅӧ веԍкӧԁлыны торја станокјас вылын.
Прессујтчан ԁа машінајас ԁӧԅӧрітан обшщој правілӧјас
 
Тані ԍетам "Турун прессујтӧмӧн завеԁујтыԍјаслы інструкціја“-ыԍ боԍтӧм ӧткымын інԁӧԁјас, коԁјасӧс колӧ быԏ собԉуԁајтны прессујтчан пунктын уҗалігӧн.
 
Машіна леԇӧм
 
Кор пресс лоӧ гӧтов, сувтӧԁӧј турун мытчалан пызан места вылас, пукталӧј поԁвеснӧј крукјас прорезјасӧ ԁа лӧԍӧԁӧј колан ногӧн стојкајас.
Мытчалан пызан поԅӧ сувтӧԁны пресс ԁінӧ кӧԏ коԁар бокԍаԋыс, сӧмын колӧ пуктыны зараԁнӧј лотоклыԍ пӧвсӧ маховік тормознӧј рычагӧ.
Кыпӧԁӧј јігансӧ ԁа лӧԍӧԁӧј прессујтчан камералыԍ ԋужалан чаԍтсӧ колана ногӧн.
Ԁвігаԏеԉ леԇтӧԇ віԁлалӧј гӧгӧр, меԁ пресслӧн став гајкајасыс вӧліны зелыԁӧԍ. Леԇӧм бӧрын ԍԉеԃітӧј, оз-ӧ шонавны поԁшіпԋікјасыс. Пресс леԇӧны первој кі јылыԍ, кытчӧԇ кымынкӧ пӧв оз пырав ԁа петав пресс ползуноклӧн вевтыс, меԁым убеԃітчыны, мыј став чаԍтјасыс ветлӧԁлӧны ԁа уҗалӧны кокԋіа ԁа плавнӧја.
 
Уҗӧн веԍкӧԁлӧм
 
Ԁвігаԏеԉ леԇӧм бӧрын ԍетӧј зубчаткајаслы вӧчны кымынкӧ гӧгӧрпӧв тыртӧгыс (турун ԍујавны завоԃіттӧԇ). Маховіклы колӧ бергавны сылаԋӧ, коԁарӧ петкӧԁлӧма стрелкаӧн. Мінутаӧн колӧ вӧчны 500-650 гӧгӧрпӧв.
Машіналӧн-кӧ маховік бергӧԁчӧ мінутӧн 500 гӧгӧрпӧв, пресслӧн шатун вӧчӧ 17 кымын хоԁ, а 650 гӧгӧрпӧлӧн — 22 кымын хоԁ.
Шатунӧн вӧчӧм ӧԏі хоԁ вылӧ маховік бергӧԁчӧ 30 гӧгӧрпӧв. Ремеԋ лӧԍӧԁԍӧ зелӧԁан гајкаӧн.
Прессӧ турун ԍујавны завоԃіттӧԇ ползунлыԍ ӧԏі пӧв пуктӧј прессујтан камераӧ ортсыԍаԋыс ԁа крепітӧј ічӧԏік тувјӧн пӧв вылыс ԁор костас ԁа камера вевт костас кокԋіԃіка тувјалӧмӧн. Тајӧ вӧчԍӧ сы вылӧ, меԁым кокԋӧԁны меԁвоԇԇа турун ԏук прессујтӧм. Пӧвјыс ԁа турунлӧн коԉасыс бӧрынҗык аԍныс уԍасны бӧр. Ӧні леԇӧј машіна ԁа кор пресс камераӧ лоӧ тырыс сӧвтӧма турун, пуктӧј ползунлыԍ мӧԁ пӧв турун мытчалан камераӧ.
Кор тајӧ пӧвјыс мытчыԍас прессујтан камераын, ԍујӧј мышвывса коластјасӧ (прорезјасӧ) кӧрталан сутуга, а кор пӧвјыс воас меԁбӧрја точкаӧԇ, коԁӧс пасјӧма прсссујтан камера вылысын лыԁпасӧн, ԍујӧј мытчалан камераӧ ползунлыԍ којмӧԁ пӧв.
Преԁупреԃітан звонок лӧԍӧԁԍӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ вешталӧмӧн, ԏук ыҗԁа ԍерԏі.
Пресс-кӧ выԉ, меԁвоԇԇа каԁнас бурҗык уҗавны ԉічыԁҗыка турун топӧԁӧмӧн кытчӧԇ камера пыщкыԍ краскаыс оз вушјы ԁа шыԉаԍ, а бӧрвылас сеԍԍа вочасӧн зелӧԁны, кытчӧԇ оз кут артмыны ԏуклӧн колана ԍӧкта.
Кӧсјанныԁ кӧ соԁтыны пресслыԍ топӧԁан вынсӧ, регуԉірујтӧј сіјӧе прессујтан камера ортсыԍаԋыс.
Прессо турун мытчалігӧн зев колана, меԁым зараԁкасо вӧлі ԍеталӧма ӧтгырԍаӧн ԁа пукталӧма мытчалан пызан вылӧ торјӧн-торјӧн. Таԇӧн мытчалыԍ мехаԋізм кокԋіа ԁа бурҗыка вермас јӧткыштны лӧԍӧԁӧм турунсӧ камера пыԁӧсӧԇыс. А оз-кӧ ло турунсӧ бура јӧткыштӧма, сіјӧ вермас бӧр петны ползун вевт вывті, ԇугԍыны камера вевта-ползун јура костын ԁа тыртны машінасӧ.
 
Ԏгукјас јылыԍ
 
Прессујтчыны завоԃітігӧн пресс вом зелӧԁыԍ болтјас колӧ первој ԉічӧԁлыны, а сеԍԍа вочасӧн зелӧԁны бӧр, кытчӧԇ оз кут артмыны ԏуклӧн колана куԅта ԁа ԍӧкта.
Ԏукјаслыԍ куԅта колӧ вӧчавны ԇік ӧткоԃӧс — 90 саԋԏіметр. Та могыԍ колӧ пӧԉзујтчыны звонокӧн, ем-кӧ сіјӧ пресс помас, ԉібӧ торја пасјасӧн, коԁјас вӧчавԍӧны машіна јашщік бокӧ.
 
Ԏукјас кӧртавлӧм
 
Міча повоԃԃа ԁырјі прессујтны колӧ топыԁҗыка, а зера ԁырјі — ԉічыԁҗыка.
Прессујтӧмлӧн топыԁлуныс ԋесӧмын пресс лӧԍӧԁӧм сајын, но сіԇ-жӧ і ԏук кӧртавны кужӧм сајын. Ԏук колӧ кӧртавны сутуга зелӧԁӧмӧн, кор поршеԋыс бурӧщ жмітӧ турунсӧ; кӧрталӧм бӧрын-кӧ сутуга ԉічалас-на, сек поԅӧ гӧгӧрвоны, мыј кӧрталӧма ԋеуна воԇҗык.
Ԏуклыԍ кыкнан кӧртӧԁсӧ (ԉібӧ куімнансӧ, кӧртӧԁыс-кӧ куім) колӧ зелӧԁны ӧткоԃа.
Сутуга рӧскоԁујтны колӧ віԇӧмӧн ԁа ԍԉеԃітны, меԁым ԏукјас кӧртавлігӧн ез коԉны куԅ помјас. Сутуга-кӧ лоӧ рӧскоԁујтӧма лӧԍӧԁӧм норма ԍерԏі унҗык — ԉішнӧј віԇӧм сутугалӧн ԁоныс бергӧԁԍӧ кӧртаԍыԍјаслыԍ. Коԉӧм сутуга колӧ ԍетны бӧр. Сутуга рекоменԁујтԍӧ воԇвыв вунԁавны машінкаӧн ӧткуԅта торјас вылӧ (кык пӧв мерајтны ԏуклыԍ куԅтасӧ ԁа паԍтасӧ ԁа соԁтыны нӧшта кӧрталӧм вылӧ 8-10 см).
Пӧԉзујтчыны-кӧ 17, 16 ԁа 15 № а сутугаӧн, ԏукјас колӧ кӧртавлыны куім кӧртӧԁӧн, а кызҗык сутугаӧн пӧԉзујтчігӧн (14, 13, 12 ԁа 11 №-ас) - ԏукјас кӧртавԍӧны кык кӧртӧԁӧн.
 
Турун мытчалӧм
 
Турун мытчавны колӧ ԉучкі, торја комокјасӧн, меԁым поршеԋ улӧ ԍурӧ порціјаыс ставнас. Ӧтпомԍа турун ԉуԅгӧԁӧм, кор оз тыԁав поршеԋлӧн ветлӧмыс, вреԁнӧ машіналы, ԁај ԍӧкыԁ вӧвјаслы: туруныс ԍібԁӧ поршеԋ вылысӧ, ԁај поршеԋыс оз-жӧ вермы боԍтны сыыԍ унасӧ, мыјԁа тӧрӧ камераас.
Турун колӧ мытчыны (пуктыны), кор воԇлаԋӧ поршеԋыс јӧткӧ.
Ԏуклӧн-кӧ вомӧн ног ыҗԁаыс 35х45 см, турун колӧ мытчавны 1,5 — 2 кілограммӧн кымын (ԍӧктанас).
Меԁык не ԁојмыны, турун колӧ мытчавны пресс камераӧ ԋе кіӧн, а кӧрт вілаӧн, ԉібӧ нӧшта бурҗык пу вілаӧн, ԉібӧ беԃԃӧн.
Јуклан вӧв пуктӧм воԇвылын ԉібӧ ԏук кӧрталӧм воԇвылын колӧ ԍетны поршеԋлы ӧԏі тыртӧм хоԁ (турунтӧг).
Мехаԋіческӧј прессӧн Наркомснаб інпнструкціја куԅта колӧ прессујтны 10 часа уҗалан лунӧн ещавылӧ 100 центԋер турун, кык вӧлӧн уҗалан коннӧј прессӧн — ещавылӧ 60-75 центԋер, ручнӧј прессӧн — ещавылӧ 35-45 ценжтԋер.
Прессујтігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁым бур турункӧԁ ӧтлаын ез веԍкав прессӧ уԉ, ԉібӧ омӧԉ качествоа турун: ежӧр ԁа мукӧԁ пӧлӧс ԍојтӧм, јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас, буса ԁа бакшаԍӧм турунјас, сіԇ-жӧ зорӧԁ пыԁӧс, вылыс ԁа зорӧԁ бок. Јогыԍ ԁа посԋі чірјыԍ турун весалӧм вылӧ рекоменԁујтԍӧ вӧчны мехаԋіческӧј турунпыркӧԁан ԁа лӧԍӧԁны сіјӧе сіԇі, меԁым пыркӧԁӧ, кор туруныс локтӧ мытчалан пызан вылӧ.
 
Машінајас ԁӧԅӧрітӧм
 
Моторнӧј прессјаслыԍ ԁвігаԏеԉ колӧ леԇны магԋето вспышкаӧн, ??? карбјуратор шонтӧмӧн.
Пресс колӧ віԇны бура ԁа сӧстӧма; оз поԅ леԇны турун чір чукӧртӧм прессујтан камера бокјасын ԁа кыскан брус кӧрӧбкаын, сіԇ-жӧ пресс мышкын ԁа улысас (кӧні ԇір јылӧ јітӧмыс). Меԁым прессјас ез жугавлыны колӧ лун чӧжӧн ещавылӧ кыкыԍ весавлыны прессӧ турун чірјыԍ. Турун чір колӧ чукӧртны ԁа течны бокӧ, ӧтчукӧрӧ.
Прессјасӧн ԁа прінаԁԉежноԍтјаснас колӧ вӧԃітчыны бура, ԁӧԅӧрітӧмӧн: некор оз ков пукԍыны воԃілӧ вылӧ, оз ков леԇны ԏуктујтчан пӧвјас пуктавны утӧԁ пыԃԃі пресс кыпӧԁалігӧн ԁа сіԇі воԇӧ.
Уҗ помаԍӧм бӧрын болтјас колӧ ԇікӧԇ ԉічӧԁны ԁа турунсӧ јӧткавны пресԍыс. Тамогыԍ јуклан пӧв колӧ сувтӧԁлыны ԁорыш вылас.
Вој кежлӧ пресс ԁа мотор колӧ вевԏԏыны бреԅентӧн, ԉібӧ турунӧн.
Пресс колӧ лун кежлӧ ещавылӧ ԋоԉыԍ ӧкуратнӧја мавтны оԉеонафтӧн быԁ местаті, кытјасті інԁалас моԋԏор. Прівоԁ рычаглыԍ ԁорожка, сіԇ-жӧ кӧԉесајас (пресс новлӧԁлігӧн) колӧ мавтны ԏеԉега мавтан маԅӧн.
Јонҗыка мавталӧј выјӧн ԉібӧ госӧн став поԁшіпԋікјассӧ, мехаԋізмлыԍ вӧран чаԍтјассӧ ԁа роԉікјассӧ. — Тајӧ зев колана. Ԋекор оа ков леԇны вал вылын, ступіца вылын ԁа маховік вылын сімӧмінјас, а колӧ тырмымӧн јона мавтны.
Кӧԇыԁ ԁырјі мавтчан маслӧ јона сукмӧ. Сыпыщкӧ ԋеуна караԍіп соԁтӧмӧн сіјӧ вермыны кутас кокԋіа віјавны (візывтны) поԁшіпԋікјас вылӧ.
Меԁым пресс оз вывті ӧԁјӧн кіԍԍы ԁа жугавлы, оз ков сіјӧс уҗӧԁны лӧԍӧԁӧм ӧԁ ԁорыԍ ӧԁјӧнҗык.
 
Ԁвігаԏеԉ јылыԍ
 
Ԋекор ен ԍетӧј ԁвігаԏеԉлы вывті ыҗыԁ нагрузка. Ԁвігаԏеԉ вермӧ бура уҗавны сӧмын нормаԉнӧј нагрузкаӧн, бурӧща бергалӧмӧн, бура ԁӧԅӧрітӧмӧн ԁа ԉучкі регуԉірујтӧмӧн. Нагрузка-кӧ оз ло ԉішнӧј ыҗыԁ, ԁвігаԏеԉлӧн проізвоԃіԏеԉноԍт ԁа немыс тӧԁчымӧн јона соԁас.
Ԁвігаԏеԉ ԁӧԅӧрітӧмын зев коланаторјӧн лоӧ — сылыԍ став уҗалыԍ чаԍтјассӧ зев сӧстӧма ԁа мавтасӧн віԇӧм. Кор ԁвігаԏеԉ уҗалӧ, сылыԍ етав чаԍтјассӧ меԁ вӧлі вӧсԋіԃіка мавтӧма міча выјӧн, коԁі віԇӧ чаԍтјассӧ мӧԁа-мӧԁ берԁас јона зыртчӧмыԍ, ԁа озҗык леԇ кіԍԍыны.
 
Вӧвјас јылыԍ
 
Пунктын прӧстветлыԍ вӧвјасӧс оз ков леԇны турун чукӧрјас ԁінӧ ԁа ԏукјас ԁінӧ. Вӧвјас ԋещкӧны, жугӧԁлӧны ԏукјассӧ ԁа вермас туруныв не суԇԍыны.
 
КОЈМӦԀ ЧАԌТ
ТУРУН КРАԊІТӦМ ԀА НУӦМ (КЫСКАЛӦМ)
 
І-ј ЈУКӦԁ
ТУРУН КРАԊІТӦМ ԀА СКЛАԀЈАС ВӦЧӦМ
 
Турунлӧн чінӧм
 
Турун чінан нормајас јылыԍ вопрос зев сложнӧј ԁа омӧԉа разработајтӧма. Турун зев кокԋіа кыскӧ ас пыщкас влага ԁа сыпонԁа щӧкыԁа вежлалӧ асԍыс ԍӧктасӧ. Јона коԍтӧм турун чірјыԍӧмӧн воштӧ ԍӧктасӧ. Сыыԍ кыԋԇі, ԍӧкталӧн чінӧмыс уна помкајас сајын. Меԁгырыԍ помкајасыс тащӧмӧԍ:
а) каԁ, кор вӧлі турунсӧ прессујтӧма ԁа пуктӧма краԋітны;
б) турунлӧн ԏіп ботаԋіческӧј состав куԅа;
в) турунлӧн сорт (класснӧј, аԉі ԋекласснӧј);
г) віԇанног (тупкӧса аԉі воԍса помешщеԋԋӧ ԁа сіԇі воԇӧ);
ԁ) прессујтан ног (ручнӧј аԉі мехаԋіческӧј).
Кыԇ общӧј правілӧ, тӧлын прессујтӧм турун воштӧ асԍыс ԍӧктасӧ 2-3 пӧв унҗык, гожӧмын прессујтӧм турун ԁорыԍ; кіӧн прессујтӧм турун јонҗыка кокԋалӧ мехаԋіческӧј прессовка ԁорыԍ.
Бобӧԋаԋ турун јонҗыка воштӧ ԍӧктасӧ мукӧԁ турун ԁорыԍ. Платформајас ԁа бортјас вылын нуігӧн кокԋалӧ јонҗыка, вагонјасын ԁа мукӧԁлаын ԁорыԍ. Россыпнӧј турун, ԃерт, јонҗыка-жӧ кокԋалӧ, прессујтӧм ԁорыԍ, торја-ԋін ԉок условіјӧјасын віԇігӧн.
Ӧпыт вылыԍ боԍтӧм тӧԁмӧԁјас віԍталӧны, мыј ывлавылын віԇігӧн турун мукӧԁ ԁырјі вермӧ воштыны ԍӧктасӧ ԁа качествосӧ 40%-ӧԇ а 10-12%-ӧԇ воштӧм поԅӧ лыԁԃыны шӧркоԃԃемӧн. Сіԇ-кӧ, турун віԇанінјас стрӧітӧм куԅа рӧскоԁјас бура вешјӧны.
Кӧрттуј куԅа нуігӧн турунлӧн ԁа іԇаслӧн чінӧм обычнӧја овлӧ 2% мынԁа, а склаԁын віԇігӧн сіјӧ вермӧ кајны 3-ӧԇ, ԁај веԍіг 5%-ӧԇ прессујтӧм турун ԍӧкта ԍерԏі, коԁі муртса-на петӧма машіна улыԍ.
Вевт улын чукӧрын 12 тӧлыԍӧԇ турун віԇігӧн сіјӧ воштӧ ԍӧктасӧ 4,0-7,5% мынԁа.
Турун чінӧм јылыԍ вывті уна ногӧн віԍталӧм понԁа СССР-са НКТоргӧн 1930 воын первојыԍ вӧлі разработајтӧма поԁробнӧјҗык нормајас нормаԉнӧј, класснӧј турун чінӧмлы.
Шоналыԍ уԉ турунлыԍ чінӧм арталӧм вылӧ, уна-ӧ сіјӧ вермас чінны коԍмӧм бӧрын ԁа сіԇі воԇӧ, колӧ чукӧртлыны торја коміԍԍіја.
Наркомторглӧн нормајас
Ԍӧкта чінӧм прӧчент лыԁӧн Россыпнӧј турун Прессујтӧм турун
Класснӧј турун ывла вылын віԇігӧн:
а) гожӧмын 1,5-2 1-1,5
б) тӧлын 0,5-2,5 0,5-2,0
Турун віԇанінјасын віԇігӧн воԇԇа нормајасыԍ ещаҗык
30 % вылӧ 30 % вылӧ
Бӧрјӧԁлӧнӧн турун прессујтігӧн.
а) гожӧмын 1,75-2,0 -
б) тӧлын 1,5-2,3 -
Груԅітігӧн (выгруԅітігӧн) 0,5 0,3
Кыскалігӧн (нуігӧн): вӧлӧн (25 км.) 5,0-7,0 4,0
„ . ва куԅа. . . 4,0 3,0
. . автомобіԉӧн . 0,75 0,25
. . корттуј куԅа - 3,0
Турун чінан нормајас (віԇігӧн, кыскалігӧн ԉібӧ нуігӧн, ещаԋікӧн ԍеталігӧн ԉібӧ вузалігӧн) Наркомснабӧн каԁыԍ-каԁӧ выԉпӧв віԁлавԍӧны ԁа лӧԍӧԁԍӧны став мукӧԁ пӧлӧс тӧварјаслы нормајас лӧԍӧԁлігӧн ӧтлаын. Сіјӧ нормајаснас і колӧ тујԁӧԁчыны склаԁјасын учот вӧчігӧн ԁа турун кокԋаммӧм веԍтӧ чінтӧԁјас арталігӧн.
 
Ывла вылын краԋітӧм
 
Мыјкӧ понԁа-кӧ турун віԇанін оз поԅ вӧчны, ԉібӧ вӧчӧмсӧ ԋужӧԁӧма ԁа лоӧ віԇны турунсӧ ывла вылын вевттӧг, колӧ лӧԍӧԁны сылы условіјӧ.
Турун-кӧ колӧ ԁыр віԇны, поԅӧ сіјӧс течны, куԅмӧс піраміԁа-коԃ зорӧԁӧ крутӧј ԍігӧрӧн ԁа вевԏԏыны бреԅентјасӧн. Бреԅентјассӧ колӧ крепітны торја ԍурјајас јылӧ. Таԇі течӧмӧн турун вермас кујлыны віԇ вылын (му вылын) воыԍ ԁырҗык.
Уна турун ԋеԁыр віԇӧм вылӧ поԅӧ течны гырыԍ зорӧԁјасӧ чукӧрјасӧ (абу-кӧ мукӧԁ пӧлӧс места).
Склаԁјас вӧчалігӧн ԁа турун храԋітігӧн колӧ тујԁӧԁчыны Наркомторгӧн ԁа Наркомснабӧн леԇӧм ԍпеціаԉнӧј інструкціјаӧн, коԁӧс лоӧ җе-
ԋыԃіка ԍетӧма &воԇыноҗык. Сыкӧԁ ӧтщӧщ мі лыԃԃам коланаӧн вајӧԁны ԍпеціаԉнӧј ԉіԏератураыԍ боԍтӧм мукӧԁ пӧлӧс тӧԁмӧԁјас, кӧні емӧԍ бур інԁалӧмјас.
Н. П. Кіріченколӧн чукӧртӧма ыҗыԁ маԏеріал турун зорӧԁјас (ԍорӧмјас) вӧчалӧм куԅа: гырыԍ-ӧ најӧ колӧны, уна-ӧ турун тӧрӧ, кыԇі вевԏԏыны ԁа сіԇі воԇӧ, сіԇ-жӧ кыԇі віԁлавны ԁа выԉпӧв течны щыкны завоԃітӧм турун. Боԍтам сіјӧ уҗыԍ со кущӧм пракԏіческӧј інԁӧԁјас:
 
[Прессујтӧм турунӧс бунтјасын віԇӧм]
 
Турун зорӧԁлыԍ (ԍорӧмлыԍ, штабеԉлыԍ, бунтлыԍ) ыҗԁа пракԏіка лыԃԃӧ меԁбурӧн 21,3 метр куԅта, 6,4 метр паԍта ԁа 6,3 метр суԁта, куім веԋԏіԉаціоннӧј канал вӧчӧмӧн. Та ыҗԁа зорӧԁыс бур сіјӧн, мыј зев регыԁӧн поԅӧ вевԏԏыны ӧԏі бреԅентӧн (паԍта ногыс) кыкнан ԍігӧрсӧ, бура віԇӧ зер ва сулалӧмыԍ ԁај кокԋіа тӧлалӧ.
Тащӧм зорӧԁлӧн објомыс 602,5 куб. метр ыҗԁа. Сетчӧ тӧрӧ со мыјԁа турун:
вӧлӧн прессујтӧм........... ............ 870 центԋер
кіӧн „ „ .....................550
Зорӧԁјас костӧ 4,2 м. паԍта коластјас коԉалӧмӧн гектар ԋоԉӧԁ јукӧн вылӧ (1/4 га) поԅӧ тӧрӧԁны 10 зорӧԁ, кытчӧјасӧ тӧрас вӧлӧн прессујтӧм турун 10 ԍурс центԋер ԉібӧ кіӧн прессујтӧм турун — 6 ԍурс центԋер.
Зорӧԁ (ԍорӧм) местајас лӧԍӧԁԍӧны таԇі: гожӧмын весалӧны туруныԍ, а, тӧлын — лымјыԍ ԁа јіасыԍ, сеԍԍа весалӧны шобԁі ԉібӧ іԁ іԇас 0,5-0,7 метр кызта. Зорӧԁ, бокјасӧ коԁјӧны канавајас 49 см. паԍта ԁа 27 в суԁта, мусӧ сетыԍ шыблалӧны зорӧԁлаԁорас ԁа бура топӧԁӧны (віԇ. ԍерп.). Канавајас колӧ вӧчавны ӧтарлаԋӧ покатӧн ва візывтӧм вылӧ.
Ӧтпырјӧн кӧ вӧчԍӧ уна зорӧԁ, канавіјас пыԃіі кокԋіԁҗык вӧчавны зорӧԁјас костӧ паԍкыԁ воргајас кыкнанлаԁор бокԍаԋыс ԋывкмӧԁӧмӧн ԁа шӧрсӧ гураналӧмӧн.
Гожӧмын прессујтӧм турун ԍорӧмӧ (зорӧԁӧ) течігӧн колӧ собԉуԁајтны со кущӧм правілӧјас:
а) первој раԁ ԏукјас течԍӧны ԁорвыв костӧԁлытӧг, паԍкыԁҗык коластјас ԍујавԍӧны;
б) мукӧԁ 6-7 раԁјасыс течԍӧны ԍорӧм шӧрӧ куԅала ногыс 35-45 см. паста канал коԉӧмӧн (ԁорыԍ-ԁорӧ);
 
[Течасјас ԁа ԍорӧмјас течанног.]
[Веԋԏіԉаціја вӧчӧм.]
 
в) ԍорӧм шӧрвыјӧ вомӧн ногыс коԉԍӧны куім отԁушіна (тыртӧмінјас), ԍорӧм бокјасԍаԋ 6,6 метрсајӧ ԁа мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс сымынԁаӧн-жӧ костӧԁлӧмӧн;
г) ԏукјас течԍӧны мӧԁа мӧԁ вылас паԁвежӧн, кыԇ поԅӧ веԍкыԁҗыка (горізонтаԉнӧја), ортсыԍаԋыс шыԉыԁа, а пыщкас чуԋ тӧріг кымы&коластјас коԉалӧмӧн (веԋԏіԉаціја вылӧ);
ԁ) турун ԍорӧмлӧн вылысыс вӧчԍӧ ԍтена-моз, веԍкыԁа;
е) ԍорӧм вылыс јывԁыԍԍӧ поскӧн-поскӧн ԏукјас течӧмӧн. Меԁым јывԁӧмыс артмас лӧԍыԁа, зорӧԁ помӧ шӧрвыјас сувтӧԁԍӧ пощ ԁа пощ јывԍаԋыс ԋужӧԁԍӧ ԍорӧм пеԉпомјасӧ гез, коԁ ԍерԏі колӧ вӧчны ԍігӧрсӧ (јывԁӧмсӧ);
ж) кіӧн прессујтӧм ԏукјас ԋебыԁҗыкӧԍ ԁа абуҗык шыԉыԁӧԍ, сыпонԁа сещӧм ԏукјасыԍ течӧм ԍорӧмын вылынҗык інԁӧм куԅалаа канал (п. б) оз вӧчԍы, а коԉсӧ сӧмын 45х45 см. паԍта ноԉпеԉӧса тыртӧмін. Ԍорӧм вомӧн ногыс коԉсӧны 3 канал, коԁјас коԉӧны 35-45 см. паԍта, а суԁтанас меԁулыс раԁԍаԋыс меԁвылыс раԁӧԇыс. Ԍорӧм пеԉӧсјас крепіталӧны ԋӧрјӧн.
Тӧлын прессујтӧм турун течӧны ԋеуна мӧԁногӧнҗык: ԍорӧмлӧн ыҗԁа чінтыԍԍӧ 4х15х21 см-ӧԅ сеԍԍа сені вӧчԍӧны 1 куԅалаа ԁа 2
вӧмӧна каналјас. Најӧ куімнаныс ӧтгырԍаӧԍ. Ԏукјас костӧ коластјас коԉӧԁԍӧны ԋеуна гырыԍҗыка.
Кӧтаԍлӧм ԏукјас течлӧны первој 4 метр паԍта ԁа 2 метр суԁта временнӧј ԍорӧмјасӧ ԁа вевԏԏӧны ԉок повоԃԃа ԁырјі бреԅентӧн. Коԍмӧм бӧрын ԏукјас ԍорӧмавлӧны выԉпӧв вылынҗык віԍталӧм ногӧн. Јона кӧтаԍӧм ԏукјас (кытчӧ ваыс јіҗӧма 10 см-ыԍ пыԁӧҗык) бурҗыка тӧлӧԁӧм могыԍ быԁ воԁса раԁ костӧ пуктавԍӧны пу стојкајас.
Турун ԍорӧмјас вевԏԏӧны 7х8,5 метр паԍта бреԅентјасӧн. Ԍорӧмлӧн-кӧ суԁтаыс 2,8 метрыԍ җуҗыԁҗык оз ло, зев уԁобнӧ вевԏԏыны ӧԏі бреԅентӧн, коԁлӧн паԍтаыс вермас віԇны зерыԍ (ԍорӧм вылыԍ ԁорӧԁ-кӧ ӧшӧԁчас на 15-20 см. кымын).
Бреԅент помӧ вӧчалӧм коԉчајас крепітавԍӧны ԍорӧм бокса ԏукјасӧ тувјавлӧм беԃјас берԁӧ ԉібӧ ԍорӧм кокулӧ воԁтӧԁӧм ԍӧкыԁ пощ берԁӧ. Но тащӧм крепітӧмјас оз вермыны кутны бреԅент тӧвԅӧԁӧмыԍ веԍіг шӧркоԃԃем тӧлӧн. Тапонԁа рекоменԁујтԍӧ пуктавны ԍорӧм вылӧ ԁор гӧгӧрыс ԁа бреԅент ӧтлааԍанінјасӧ 5 гоз стропіла пощјас.
Сыыԍ кыԋԇі, тајӧ пощјас вылӧ вомӧн ногыс пуктыԍԍӧ нӧшта кык раԁ пощ ԁа куԅалаа пощјаскӧԁ вежӧн мунан інтіыс кӧртавԍӧны гезјӧн ԉібӧ сутугаӧн.
Кык бреԅент ӧтлааԍанінті колӧ најӧс вежӧнавны 1 метр паԍта.
Тӧлын ԁыр віԇӧм вылӧ бреԅентӧн вевԏԏӧм абуҗык наԃожнӧј, іԇасӧн вевԏԏӧм ԁорыԍ. Сыпонԁа бреԅентјасӧн вевԏԏыны сӧмын ӧԏі вежон кежлӧ, кытчӧԇ ԍорӧмыс ԇікӧԇ оз пукԍы.
Ԍорӧм пукԍӧм бӧрын завоԃітӧны сіјӧс вевԏԏыны (тӧлын) ԍу ԁа шобԁі іԇасӧн. Вевԏԏыны колӧ тащӧм ногӧн:
1) ԋоԉ ԍігӧр ԁорӧ быԁ щупӧԁӧ тувјавԍӧ ӧԏі беԃԃӧн, коԁјас колӧны 0,7 метр куԅта; тајӧ беԃјасыс крепыԁа кутӧны тӧлӧн вевт коԍалӧмыԍ. Сӧмын меԁ зер ва оз летчы беԃјас куԅа турун ԏукјасӧ, рекоменԁујтԍӧ турун ԏукјас пыԃԃі ԁор раԁас пуктавны іԇас коԉтајас ԁа кӧртавлыны најӧс ԏук кӧртӧԁјас берԁӧ, ԉібӧ ԍігӧр ԁорса вевтсӧ ԉічкыны ԍӧкыԁ пощјасӧн;
2) вевԏԏыԍӧны обычнӧја вітӧн, на пыщкыԍ кык робочӧј лӧԍӧԁлӧны іԇассӧ — бӧрјӧԁлӧны куранӧн ԁа кӧртавлӧны пластӧ, коԁлӧн куԅтаыс лоӧ 2,5 метр кымын; паԍтаыс 1,0 метр кымын ԁа кызтаыс 0,5 метр кымын& кык робӧчӧј боԍтӧны тајӧ пластсӧ коԉта мытчалан лебын јылӧ (ԁаваԉԋіча, рожна) ԁа лептӧны ԍорӧм вылӧ, а вітӧԁ робочӧјыс, главнӧј вевԏԏыԍыԍыс, первој тыртӧ іԇасӧн щупӧԁјассӧ ԁа сеԍԍа вылас воԉсалӧ бура кыз слӧј (0,5 метр кызтаӧԇ), куранӧн міча шыԉӧԁӧмӧн (сыналӧмӧн);
3) іԇас пукталӧм бӧрын ԍігӧр јылӧ пукталӧны кокԋыԃік пощјас боԍтлытӧм вылӧ; сіԇ-жӧ боԍтлытӧм вылӧ пуктавԍӧны ԍӧкыԁ пощјас ԍігӧр ԁорјасӧ (ԍорӧм помјасас), а куԅалаа улыс ԁор пӧлӧныс пуктавԍӧны пощјас бӧр боԍтӧм вылӧ, — најӧс боԍталӧны іԇас пукԍӧм, топалӧм бӧрын, меԁеԍкӧ ез кутны ва візувтӧмыԍ, коԁі вермас пырны турунӧ;
4) вевт бӧрԍа колӧ јона набԉуԁајтны ԁа лоӧны-кӧ јона вӧјӧмінјас (гуранјас), колӧ најӧс выԉыԍ тыртны іԇасӧн важ вевт берԁас кутышталӧмӧн.
21 м. х 6,5 м. х 5,5 м. ыҗԁа ԍорӧм вевԏԏӧм вылӧ мунӧ 50 центԋер кымын іԇас.
Сорӧмјас ԁӧԅӧрітӧм тащӧм:
1) тӧлын вој кежлӧ ԁа лунын пургајас ԁырјі веԋԏілаціоннӧј каналјас ԁа тыртӧмінјас (отԁушінајас) тупкавԍӧны воԇвыв лӧԍӧԁӧм іԇас коԉтајасӧн;
2) ԍорӧм вылыԍ лым колӧ весавны уԍӧм бӧрас пырыԍтӧм-пыр-жӧ; весалӧны муԍаԋыс куԅ зіб јылӧ саԃітӧм зыртан пӧвјӧн; весавны-кӧ ковмас ԍорӧм вылӧ кајӧмӧн, сек кокулӧ колӧ пуктыны пӧвјыԍ вӧчӧм ԉібӧ паԉіча пос, а сытӧг ветлыны вевт вывті оз поԅ, меԁ вевтыс оа торкԍы;
3) ԍорӧмын-кӧ завоԃітас туруныс шонавны, коԁӧс поԅӧ тӧԁны ру кајӧм ԍерԏі ԁа іԇас кӧтаԍӧм ԍерԏі, сек пырыԍтӧм-пыр жӧ колӧ сіјӧ местасӧ коԍавны пыԁӧсӧԇыс ԏукјассӧ боԍталӧмӧн, меԁым артмас 0,7 метр паԍта коріԁор;
4) ԍорӧмыԍ турун нуалӧм бӧрын іԇас воԉӧссӧ колӧ бура куртны,
меԁым местасӧ кыԇ поԅӧ јонҗыка коԍтыны, сеԍԍа воԉӧсыс-кӧ сіԍмӧма, выԉыԍ воԉсавны сіјӧ оз туј, меԁым пӧԁӧм ԁукыс оз вуҗ ԍвежӧј турунас.
 
Сарајјасын ԁа лебувјасын турун віԇӧм
 
Гырыԍ овмӧсјасын турун віԇанінјас јукԍӧны ԋоԉ группа вылӧ:
1) ԏеԉегаӧн кајан җоҗтӧм ԁа бокса ԍԏенјастӧм сарај,
2) сещӧм-жӧ сарај, но бокса ԍԏенјаса,
3) ԍԏенјастӧм, но ԏеԉегаӧн кајан җоҗа сарај,
4) ԏеԉегаӧн кајан җоҗа ԁа ԍԏенјаса сарај.
Став тащӧм турун віԇанінјасыс зев гырыԍӧԍ ԁа ԁона сувтӧны. Сыпонԁа посԋіҗык колхозјаслы ԁа совхозјаслы најӧ оз тујны. Тащӧм колхозјасыс ԁа совхозјасыс стрӧіталӧны ԋегырыԍ ԁа прӧстӧјҗык турун віԇанінјас, коԁјас јонҗыкасӧ торјалӧны мӧԁа мӧԁ ԁінԍыс ԋе ортсыса віԁнас, а ыҗԁанас ԁа маԏерјалнас, мыјыԍ стрӧітӧма.
Најӧс поԅӧ торјӧԁны тащӧм кык группа вылӧ:
I. Лебувјас (навесјас):
1) кык бокԍаԋ ԍԏенкајаса, ԁраԋеч вевта пу лебув,
2) черепіцаӧн вевԏԏӧм сещӧм жӧ лебув.
3) кӧрт вевта сещӧм-жӧ лебув.
II. Сарајјас:
1) ԋоԉнан бокԍаԋ тупкӧса, ԁраԋеч вевта пу сарај,
2) черепіцаӧн вевԏԏӧм сещӧм-жӧ сарај,
3) кӧрт вевта сещӧм-жӧ сарај.
Став лыԃԁӧԁлӧм турун віԇанінјас ӧткоԃ ԍамаӧԍ, ԋоԉ пеԉӧсаӧԍ, кык боклаԋ ԍігӧраӧԍ. Ыҗԁаыс јонҗыка овлӧ 7,1 м. паԍта ԁа 28,4 м. куԅта, суԁтаыс 1,8-ԍаԋ 3,5 метрӧԇ; кыкнан помас вӧчӧма вӧлӧн пыран воротајас. Мукӧԁ ԁырјі вӧчӧны нӧшта машіна віԇанінјас (куполкоԃ гӧгрӧс помешщеԋԋӧ), сіԇ-жӧ соԁтӧԁ лебувјас (сарај бокӧ).
Турунвіԇанін стрӧітӧмлӧн ԁон артавԍӧ со кущӧм ногӧн *:
Полусарај (лебув) стрӧітом вылӧ ԍмета
(Помешщеԋԋӧлӧн куԅта — 28,4 м., суԁта — 2,8 м., вевԏԏыны кортӧн, тӧрас вӧлӧн прессујтӧм турун 1000 центԋерӧԇ)
1. 26 гӧгрӧс кер...................6,4 м. куԅта 20 см. кыз.
2. 32 . „ ....................6,4 . . 17 . .
3. 20 . .....................8,5 . . — , .
4. 2 . .....................6,4 . . — . .
5. 5 . .....................6,4 „ „ 15,5 . .
6. 4 - „ ................„ , 15,5 „ „
7. 200 ԏӧс, ԁор боԍтӧмӧн...........6,4 „ . 6,6 „
8. 250 „ „ боԍттӧг................4,2 „ . 6,6 „
9. Кӧрттув 15 см. куԅта.............................10 кілогр.
10. „ 12,8 „ ................ ..................4 „
11. „ 7 6 „ „ ............................. 18 „
12. Вевԏԏыԍан кӧрт (3,7 кг. ԍӧкта ԉістјас)........... 2539 „
13. Пуӧм выј (оԉіфа) — 16 кг. ԁа голланԁ. сажа — 4 кг.
14. Вевԏԏыԍан ԁа краԍітчан уҗјас.
15. Плӧԏԋічнӧј уҗјас.
16. Стрӧітчан маԏерјал ԁа мукӧԁтор кыскалӧм (вајӧм).
Ыҗыԁ сарај стрӧітӧм вылӧ (28,4х14,4х3,5 метр ыҗԁаӧс, машіннӧј отԃеԉеԋԋӧсӧ шӧрас лӧԍӧԁӧмӧн) колӧны со мыјԁа маԏерјалјас:
1. 4,2 м. куԅта 26,6 см кызта ԍурјајас..............16 шт.
2. 2,8 „ . 17,7 , „ , ...............26 ,
3. 4,9 , . 17,7 „ , стрӧпілӧјас.14 „
4. 7,8 . . 22,2 „ „ клаԃјас....7 ш.
5. 2,1 см. кызта ԏӧсјас ԉібӧ гӧрбушјас... 200 „
6. 8,5 м. куԅта 13,3 см. кызта развалјас.............. 200„
7. 8,0 „ . 22,2 „ , керјас пыщкӧс крепіталӧм вылӧ 7 „
8. Ворота вӧчан ԏӧсјас..........*..................50 .
9. Кӧрт ԉістјас................. .................. 580 .
Тащӧм сарај стрӧітӧм сувтас 3500 шајтӧ.
 
Совхозцентрлӧн сарај
 
Колхозјаслы ԁа совхозјаслы, коԁјаслы оз ковны гырыԍ турун віԇанінјас, лӧԍалӧ прӧстӧјҗык турун віԇанін, коԁӧс проекԏірујтӧма 1930 воын Совхозцентрлӧн проекԏіровочнӧј бјуро җынвыјӧ тупкӧса, амеріканскӧј лебувјас вылыԍ. Сарајлӧн куԅта — 28 м., паԍта — 11,5 м., суԁта — 10,5 м. Сетчӧ тӧрӧ прессујтӧм турун — 170 тонна. Сарај вӧчԍӧ ԁӧскајасыԍ, торја
 
*) Воԇынжык вајӧԁӧм сметајас оз поԅ лыԃԃыны урочнӧј положеԋԋӧ ԍерԏі лӧԍӧԁӧм обычнӧј ԍметајасӧн, а боԍтӧма турун віԇанінјас кӧԅајственнӧј способӧн стрӧітӧм куԅа маԏерјалјасыԍ.
Турун віԇанін стрӧітӧмлыԍ ԁон арталӧм вылӧ колӧ вӧр маԏерјаллыԍ куԅтасӧ ԁа кызтасӧ вуҗӧԁны кубометрјас вылӧ ԁа сеԍԍа вӧліԍԏі вӧр склаԁса прејскурант куԅа опреԃелітны стрӧітан ԁонсӧ.
фермајасӧ тувјалӧмӧн. Фермајассӧ крепіталӧны кӧрт свеԅјасӧн. Вевтлӧн глаԃ ԍігӧрјас — тоԉевӧј (картоныԍ), а крутӧј ԍігӧрјас — гонтовӧј (посԋі пӧвјасыԍ). Сарај бокјас тупкалӧма (ежӧма) ԁӧскајасӧн суԁта жынјӧԇыс. Турун ԍујӧны вылысԍаԋыс, мехаԋіческӧј способӧн — „гранферјасӧн".
Сарајӧ 8,25 м. суԁта турун ԍујӧмӧн сарај пыщкӧслӧн ыҗԁа лоӧ 28х11,5х8,25=2656 куб. метр, стрӧјба места (плошщаԃ) — 322 кв. метр, валӧвӧј кубатура — 3220 метр.
 
Прӧстӧј турун сарај.
 
Сарајлӧн сулалан ԁон став наклаԁнӧј рӧскоԁјасӧн (Моск. обл. стр. контроԉ ԍмета ԍерԏі) — 3313 шајт
валӧвӧј кубатуралӧн 1 метр...........................1 ш. 03 ур.
стрӧјба месталӧн 1 метр..............................10 „ 29 „
ӧԏі тонна вылӧ.......................................19 „ 49 „
 
Хлебоцентрлӧн лебув
 
 
Гырыԍҗык колхозјаслы ԁа совхозјаслы поԅӧ рекоменԁујтны Хԉебоцентрӧн проекԏірујтӧм воԍса лебув, кытчӧ тӧрӧ 333 тонна россыпнӧј турун ԉібӧ 833 тонна прессујтӧм турун. Лебувлӧн куԅта — 55 м., паԍта — 15,7 м., суԁта — 6,8 м. Пыщкӧслӧн кубатура — 4180 куб. метр. Лебув вӧчԍӧ 6,4, 7,0 ԁа 8,5 м. куԅта пожӧм керјасыԍ, вевԏԏӧны тоԉӧм (картонӧн) ԉібӧ кӧртӧн. Җоҗ — прӧстӧј іԇас воԉӧсыԍ ԁа трамбујтӧма, меԁ лоӧ вылынҗык.
Лебувлӧн сулалан ԁон 1929 воԍа ԍмета куԅа:
1. Уҗалан вын вылӧ.......................... 1623 шајт.
2. Маԏерјалјас................................ 5535...............................„
3. Маԏерјал вајӧм (кыскалӧм)....... . . . 1730 „
4. Соԁтӧԁ уҗјас................................ 260 „
5. Оргаԋізаціоннӧј рӧскоԁјас (6 %)............ 585...........„
6. Воԇвыв тӧԁтӧм рӧскоԁјас (0,25 %).......... 24 .........„
Ставыс................... 9757 шајт.
Тоԉевӧј вевт сулалӧ:
1. Уҗалан вын.................................. 760 шајт.
2. Маԏерјалјас............................... 3500 ..............................„
Ставыс.................. 4260 ш.
Кӧрт вевт сулалӧ:
1. Вевт ув вӧчӧм ԁа уҗалан вын................. 537 шајт.
2. Кӧрт................................... 2731 „
Ставыс............... . 3268 ш.
 
Коміԉеслӧн лебув
 
Коміԉес проект куԅа лебув стрӧітӧм вылӧ колӧ 96,0 кв. ыетр паԍта плошщаԃ. Лебувлӧн кубатура лоӧ 336,0 куб. метр ыҗԁа. Сетчӧ кутас тӧрны 20 тонна турун.
Коміԉес проект куԅа лебув стрӧітӧм вылӧ ԍмета лӧԍӧԁӧма кӧԅајственнӧј способӧн вӧр заптӧмӧн.
Лебув стрӧітӧм вылӧ колӧ:
1. Гӧгрӧс вӧр 22 см. кызта — 5,77 куб. метр.
20 „ „ — 20,0 „
18 „ — 6,43 ,
Ставыс . . . 32,2 к. м.
2. Уҗалан вын:
му коԁјыԍјас 2,90 — 10 шајт ԁон
плӧԏԋікјас 34,10 — 126 „
вӧрлеԇыԍјас 5,19 — 13 „
кыскаԍыԍјас 4,55 — 19 „
піԉітчыԍјас 25,0 — 110 „
робочӧјјас 2,66 — 6 ,____.
Ставыс . . 264 шајт ԁон
3. Соԁтӧԁ рӧскоԁјас . . . 94 шајт
Ставнас сувтас 358 шајт.
Тупкӧса турун віԇанінјас стрӧітігӧн торја вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны веԋԏіԉаціја ԁа җоҗ вӧчӧм вылӧ: меԁым турун оз щык, колӧ
сіјӧс ԁугԁывтӧг тӧлӧԁны. Турун тӧлӧԁӧм вылӧ меԁԍа јона вӧчавлӧны заԁвіжкајас ԉібӧ воԍԍан ӧшыԋјас, отԁушінајас, вышка ӧшіԋјас ԁа сіԇі вӧԇі.
Җоҗ колӧ воԉсавны муԍаԋ 0,5 — 0,7 метр выллаӧ, меԁым улысӧԁыс кутас вет лыны тӧв.
Сарајӧ ԉібӧ лебулӧ турун течӧны ывлавывса ԍорӧмјасӧ моз-жӧ, сӧмын меԁ ԏукјасыс оз топыԁа інмыны ԍԏенјас берԁас.
 
[Турун віԇан вевтјас Комілес проект серԏі.]
 
Турун віԇан основаӧј правілӧјас
 
Зерыԍ ԁа лымјыԍ турун віԇӧм — вывті коланатор. Сыпонԁа мі тані җеныԃіка віԍталам мӧԁпӧв, мыј вӧлі вылынҗык віԍталӧма-ԋін.
Колӧ набԉуԁајтны, меԁым прессујттӧԇ турун ез кӧтаԍлы зерӧн. Пресс ԁорӧ ӧтпырјӧн вајӧм уна турун колӧ течны бура сыналӧм зорӧԁӧ, а ещаҗык турун колӧ іԁравны лебулӧ, ԉібӧ вевԏԏыны бреԅентјасӧн (вонјасӧн). Ԁоԃԃын кӧтаԍӧм турун зорӧԁӧ течтӧԇ ԉібӧ прессујтӧм воԇвылын колӧ бура коԍтыны.
Тӧвԍа каԁын колӧ прімітны став мерајас, меԁым турун оз лымјӧԍԍы. Турун зорӧԁ җынјалігӧн колӧ сіјӧс бура весавны лымјыԍ ԁа кыскыны ӧтпырјӧ уна вӧлӧн. Турун ԁоԃ сыналігӧн ԋекущӧма оз ков чукӧртны сыналӧм турунсӧ лым сорӧн ԁа течны ԁоԃ вылӧ. Прессујтчан пунктӧ вајӧм турун ԋекущӧма оз ков шыблавны кушінӧ чукӧрјіасӧ, ԉібӧ ԉоԇјасӧ, турун колӧ іԁравны лебулӧ, а абу-кӧ лебулыс — течны зорӧԁӧ, бура сынавны ԁа вевԏԏыны бреԅентӧн ԉібӧ іԇасӧн.
Прессујтӧм бӧрын турун ԏукјас колӧ течны лебулӧ ущјас вылӧ (воԉӧс вылӧ). Лебулыс-кӧ абу, ԏукјас течԍӧны штабеԉјасӧ ԍумӧԁыԍ, пощјасыԍ ԁа іԇасыԍ воԉсалӧм воԉӧс вылӧ.
 
Воԉӧс колӧ пуктыны бура кыза, меԁым ԇікӧԇ віԇны турунсӧ муԍаԋ уԉсалӧмыԍ.
Штабеԉјас вӧчавԍӧны сувтса веԍкыԁ бокјасӧн ԁа вевԏԏыԍԍӧны (жугавлытӧм) іԇасӧн ԉібӧ турунӧн, коԁлӧн слӧјыс колӧ лоны 0.5-ԍаԋ 1,0 метр кызтаӧԇ. Штабеԉ вылын іԇас ԉібӧ турун вевт колӧ бура сынавны ԁа топӧԁны. Гожӧмын штабеԉјас рекоменԁујтԍӧ вевԏԏыны россыпнӧј турунӧн. Бура-кӧ сынавны, турун вевт, јонҗыка віԇӧ кӧтаԍӧмыԍ, омӧԉа пукԍӧм іԇас вевт ԁорыԍ. Тавылӧ поԅӧ іспоԉзујтны ежӧр турун.
Зерва бокӧ вештӧм могыԍ штабеԉјас гӧгӧр колӧ коԁјыны канавајас ԉібӧ воргајас. Штабеԉјас колӧ вӧчавны помногнас сылаԋӧ, коԁарԍаԋ меԁԍа јона овлӧ тӧв. Најӧс колӧ костӧԁлыны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс бокногыс 15 метрӧн, а помногыс — 10-15 метрӧн.
 
Склаԁын турун бӧрԍа контроԉ кутӧм
 
Ԉокногӧн прессујтӧм ԉібӧ зерӧн, лымјӧн кӧтаԍлӧм турун вочасӧн завоԃітӧ щыкны ԁа бӧрас оз кут тујны кӧрым вылӧ. Тапонԁа турун віԇігӧн меԁвојԁӧр колӧ набԉуԁајтны, меԁым сіјӧ оз щык, а завоԃітас-кӧ сіԍмыны, прімітны колана мерајас.
Турунлыԍ щыкны завоԃітчӧм меԁвоԇ ԁа меԁјона поԅӧ тӧԁны турун шоналӧм ԍерԏі ԁа ԏемпература (жар) кыптӧм ԍерԏі. ԏемпература кыптӧм тӧԁмалӧны аслыс пӧлӧс ԏермометрӧн (граԁуԍԋікӧн), но поԅӧ тӧԁны сіԇ-жӧ прӧстӧ кіӧн віԁлалӧмӧн, ԉібӧ ру кајӧм ԍерԏі, іԇас вевт кӧтаԍӧм ԍерԏі, сіԇ жӧ ԏукјас віԁлалӧмӧн (щыкны завоԃітӧм ԏукјас штабеԉыԍ корԍігӧн).
Ԍурас-кӧ поԁозріԏеԉнӧј ԏук, тӧлын колӧ пыртны сіјӧс керкаӧ ԁа гӧгӧрбок бура віԁлавны. Щыкны завоԃітчӧм поԅӧ тӧԁны со мыјјас ԍерԏі:
1) ԏуклӧн улыс бокас мукӧԁ ԁырјі тӧԁчӧны лым слӧјјас, коԁјас веԍкалӧны пресс камераӧ туруныскӧԁ ӧтлаын ԁа щӧщ ԍурӧны прессујтны,
2) поԁозріԏеԉнӧј ԏуклӧн улыс бокыс век шыԉыԁ, быԏԏӧкӧ кујлӧмла пукԍӧма,
3) поԁозріԏеԉнӧј ԏуклӧн бокјасыс абу пушыԁӧԍ, кыԇ колӧ лоны кос турунлӧн, а топыԁӧԍ, туруныс кӧ васӧԁа ԁа прессујтӧма лым сорӧн,
4) уԉ ԏук озҗык вермы бӧр четчыны. Шыбытны-кӧ җоҗӧ, кос ԏук бӧр четчыштӧ мач моз, а уԉ ԏук воԁӧ места вылас пластӧн,
5) кос ԏук вылын сутуга кӧртӧԁ оа ԉічав, а уԉ ԏук вылыв ԉічалӧ ԁа сутуга местаас коԉӧ сім туј,
6) щыкӧм турунлӧн рӧмыс бурӧј ԁа ԏук вылын лоӧны пемыԁ печатјас.
7) турунлыԍ уԉсалӧм (вакӧт) поԅӧ тӧԁны сіԇ жӧ кіӧн віԁлалӧмӧн. Сеԍԍа сещӧм турунлӧн ԁукыс пырҗык вежԍӧ: чӧскыԁ ԁук (аромат) сылӧн вошӧ, сыпыԃԃі кутас кывны пӧԁӧм ԁук.
А. Ԃевеԉ рекоменԁујтӧ прессујтӧм турунлыԍ бурлун тӧԁмалан зев практічнӧј способ.
Прессујтӧм турун ԏук сувтӧԁԍӧ пом вылас сувтсӧн (гороԁкі моз) ԁа шӧр сутуга кӧртӧԁ куԅаыс піԉітӧны ԏуксӧ пілаӧн 35-45 см. пыԁаӧԇ.
Турунын-кӧ вакӧтыс (влажноԍт) 18%-ыԍ унҗык, піла пырӧ ԍӧкыԁа, ԍібԁалӧмӧн. Кос ԁа вакӧта турун поԅӧ тӧԁыштны сіԇ-жӧ піла шы ԍерԏі. Віԁлӧг пыԃԃі поԅӧ піԉітлыны ӧтчыԁ первој кос ԏук, сеԍԍа уԉ ԏук. Піла шылӧн торјалӧмыс пыр-жӧ кутас тӧԁчыны. Сыыԍ кыԋԇі, піԉіпыԅ вылыԍ (чукӧртны-кӧ сіјӧс јеҗыԁ бумага ԉіст вылӧ) поԅӧ аԁԇыны турунлыԍ бакшаԍӧм ԉібӧ кущӧмҗык турунлӧн качествоыс.
Ԏук піԉітӧм бӧрын, піԉітӧм җынјассӧ колӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ паԍкӧԁны. Сек піԉітӧм тујԍыс ставыс кутас зев бура тыԁавны: тӧԁчӧ кӧтаԍлӧм ԉок ԁа чірјыԍӧм турун прессујтӧм, а рӧм ԍерԏіыс поԅӧ тӧԁны, кор турунсӧ пуктӧма (аскаԁын, воԇҗык ԉібӧ ԍорҗык).
Колӧ-кӧ, піԉітӧм тујыԍ, вылыс слӧј шыбытӧм бӧрын, поԅӧ боԍтны 3 — 6,5 кг. мынԁа проба ԁа бӧрјӧԁлыны турун ԍікасјас вылӧ.
Меԁым штабеԉын турун щыкӧм воԇӧ ез паԍкав, поԁозріԏеԉнӧј ԏукјас колӧ бӧрјыны, коԍавлыны ԁа торјӧԁны ԇікӧԇ щыкӧмінјассӧ мукӧԁ ԁінԍыс; напыщкыԍ щыктӧм уԉ турун (вакӧта турун) коԍтыԍԍӧ шонԁі воԇын ԁа выԉпӧв прессујтчыԍԍӧ.
Тащӧм переработка (ԏук коԍавлӧм ԁа выԉпӧв прессујтӧм) колӧ вӧчны сӧмын тулыс пукԍӧмԍаԋ, а тӧлын бурҗык сӧмын бӧрјӧԁлыны (торјӧԁны) кӧтаԍлӧм ԁа шоналыԍ ԏукјас ԁа коԉны сіԇі бур повоԃԃа пукԍытӧԇ.
 
НКТорглӧн інструкціја
 
СССР-са Наркомторгӧн 1930 воӧ август 14 лунӧ леԇӧма торја інструкціја склаԁјасын турун віԇӧм куԅа, кӧні гіжалӧма щӧщ, кыԇі прімітны краԋітӧм вылӧ турун, кыԇі краԋітны россыпнӧј ԁа прессујтӧм турун ԁа кыԇі сіјӧс ԁӧԅӧрітны.
Склаԁјасӧ турун чукӧртӧмын меԁколан условіјӧӧн лоӧ — турунсӧ качество ԍерԏі сортјас вылӧ торјӧԁлӧмӧн течӧм, а ковмас-кӧ — уна пӧлӧс турун парԏіјајас торјӧԁлыны щӧщ ӧткоԃ ԏіпјас вылӧ.
Склаԁӧ колӧ прімітавны ԁа течны ӧтлаӧ сӧмын ԇоԋвіԇа ԁа кос турун, а мукӧԁсӧ течны торјӧн коԍтӧм ԁа бӧрјӧԁлӧм вылӧ.
Тӧлын прессујтӧм турун поԅӧ бара віԇны сӧмын регыԃік ԁа кӧԇыԁ
ԁырјі.
Склаԁ места колӧ бӧрјыны олан керкајасԍаԋ 50 метрыԍ ԋе матӧҗык. 20-30 м. коластјас колӧ вӧчны склаԁыԍ-склаԁӧ.
Пӧжарјасыԍ віԇӧм могыԍ склаԁјас гӧгӧр рекоменԁујтԍӧ вӧчавны віԇан полосајас (зонајас) — гӧрны му ежсӧ 10 — 12 метр паԍта, зорӧԁјасԍаԋ 40 м. сајӧԁ.
 
Россыпнӧј турун краԋітӧм
 
Зорӧԁлыԍ ыҗԁа вӧчны сыԍерԏі, јона-ӧ кос туруныс. Паԍта овлӧ 4 метрӧԇ ԁа суԁта — 6 6,5 метрӧԇ. Вакӧта турун колӧ течны торјӧн, посԋіҗык зорӧԁјасӧ. Колӧ віԁчыԍны шонԁі летчӧм бӧрын ԉібӧ зерӧм бӧрыв турун коԍтытӧг зорӧԁ течӧмыԍ.
Зорӧԁ гӧгӧр коԁјыԍԍӧ канава ещавылӧ 0,2 м. паԍта ԁа 0,4 — 0,5 м. суԁтаӧԇ. Муыс шыблавԍӧ зорӧԁлаԁорас.
Прессујтӧм турун краԋітӧм
 
Штабеԉ местаӧ воԉсавоӧ іԇас, ԍумӧԁ, пӧвјас ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс маԏерјал.
Іԇас воԉӧс топӧԁтӧг воԉсавԍӧ 50-70 см. кызта. Воԉӧс-кӧ ԍумӧԁыԍ ԁа пощјасыԍ, первој воԉсавԍӧ ԍумӧԁ раԁ, сеԍԍа сывылӧ пуктавԍӧны кык пӧвсӧн пощјас. Сыбӧрын бара воԉсавԍӧ ԍумӧԁ раԁ ԁа сы вылӧ іԇас слӧј. Ԇік пощјасыԍ воԉӧс воԉсавԍӧ кык раԁыԍ: ӧԏіыс — куԅаланогӧн, мӧԁыс — вомӧнногӧн. Воԉӧс боклы оз ков чургӧԁчыны штабеԉ улыԍ.
Штабеԉјаслӧн гырԍа рекоменԁујтԍӧ: паԍта — 5,5 м., куԅта — 15-21 м. ԁа 8 ԏук суԁта, карԋіз вӧчан раԁсӧ ԁа вевтсӧ лыԃԃытӧг.
Меԁулыс раԁӧ ԏукјас пуктавԍӧны ԋеуна костӧԁлӧмӧн, а мукӧԁ раԁјасыс — переменаӧн куԅаланог ԁа вомӧнног веԋԏіԉаціоннӧј хоԁјас вӧчалӧмӧн. Куԅалаа хоԁјас вӧчавԍӧны чотнӧј раԁјасӧ, а вомӧна хоԁјас — ԋечотнӧјӧ. Куԅалаа хоԁјаслӧн паԍта — 0,25 метр гӧгӧр. Најӧ вӧчавԍӧны быԁ кык ԏук косталӧм бӧрын.
Таногӧн, штабеԉлӧн кӧ паԍтаыс 5 1/2 метр, куԅалаа хоԁ вӧчԍӧ куім. Сыгырԍа-жӧ вомӧна хоԁјас вӧчавԍӧны быԁ кујім ԏук косталӧм бӧрын.
Штабеԉлӧн ӧкмысӧԁ раԁыс, коԁі шуԍӧ „карԋізнӧјӧн", течԍӧ костӧԁлытӧг ԁа ԏуклыԍ ноԉӧԁ јукӧнсӧ ԍԏенаԍыс ортсӧ чургӧԁӧмӧн. Таԇӧн став веԋԏіԉаціоннӧј хоԁјасыс штабеԉ вылысӧԁ тупкыԍԍӧны, шӧр хоԁјасыс кыԋԇі, коԁјас петкӧԁԍӧны карԋіз слӧј пыр ԁа вевт пырыс ывлаӧԇ (ортсӧԇ).
Гожԍа прессујтӧм турун течігӧн куԅалаа ԁа вомӧна веԋԏіԉаціоннӧј хоԁјаслӧн лыԁыс чінтыԍԍӧ ԁа обычнӧја вӧчԍӧ сӧмын ӧԏі куԅалаа ԁа ӧԏі вомӧна хоԁјас.
Штабеԉлӧн вевт вӧчԍӧ крутӧјҗыка (45 граԁусӧԇ) 4 суԁта ԏукјасыԍ, коԁјасӧс течӧны поскӧн поскӧн. Меԁвоԇԇа ԁа којмӧԁ раԁјасас вӧчӧны куԅаланога ӧԏі веԋԏіԉаціоннӧј хоԁӧн, коԁјас ӧтлааԍӧны вевт пыр нуӧԁӧм сувтса хоԁкӧԁ (колоԃецкӧԁ).
Зерыԍ ԁа лымјыԍ віԇӧм могыԍ вевт вылӧ воԉсавԍӧ 0,5 метр кызтаӧԇ іԇас, коԁі сынавԍӧ куранӧн, а вылысас пуктавԍӧны поԋӧԁјас ԉібӧ бреԅентјас, коԁјасӧс міча повоԃԃа ԁырјі колӧ боԍтавлыны.
Штабеԉ пыр ԁа вевт пыр муныԍ сувтса колоԃецјас (трубајас) тупкавԍӧны вылысԍаԋыс 2 ԍігӧра посԋіԃік вевтјасӧн, коԁјасӧс ӧшјӧԁӧны штабеԉ вевтӧ сущкалӧм 4 кок јылӧ (0,75 м. куԅта јоԍ беԃјас јылӧ).
Меԁым штабеԉ лоас јонҗык, зурыԁҗык, сіјӧс колӧ вӧчны веԍкыԁ формаӧн, а бокјассӧ колӧ лептыны ԍԏена моз веԍкыԁа. Јонҗык вылӧ-жӧ штабеԉын кіпајас (ԏукјас) течԍӧны паԁвежӧн (мӧԁа-мӧԁныслыԍ помјассӧ таԉтчӧмӧн).
Кіӧн прессујтӧм турун кіпајас оз овлыны ӧткоԃ шыԉыԁӧԍ, а ԉокногаӧԍҗык ԁа оз ӧткоԃа пукԍыны. Сеԍԍа најӧ ԋоԉ пеԉӧсаӧԍ (кваԁратнӧјӧԍ) ԁа оз поԅ течны паԁвежӧн (перепԉотӧн). Сыпонԁа јонҗык вылӧ пеԉӧс кіпајас колӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінас крепітавны, костјасас ԍумӧԁ пукталӧмӧн.
Прессујтӧм турун штабеԉјасӧ течігӧн колӧ:
а) кіпајас (ԏукјас) течны ԁорыш вылас,
б) штабеԉлыԍ ортсы ԍԏенајассӧ течны топыԁа, костӧԁлытӧг, а пыщкӧсас кіпајас костын коԉавны тӧвлы ветлӧм вылӧ 2 см. паԍта коласјас;
в) ԋе течны штабеԉӧ турун зерігӧн, лым тӧвԅыԍігӧн ԁа сіԇі воԇӧ,
г) мыјкӧ понԁа-кӧ штабеԉ течӧм оз ешты, вој кежлӧ колӧ тупкывны сіјӧс бреԅентӧн ԉібӧ іԇасӧн, меԁым оз кӧтаԍ зерӧн ԉібӧ лымјӧн,
ԁ) ԍуԍа віԇӧԁны, меԁым кіпајас вӧліны бурӧԍ ԁа ԋе течны штабеԉӧ со кущӧмјасӧс:
1) уна пӧлӧс рӧма турун кіпајас, кӧні туруныс оз вермы лоны ӧԏі ԍікас,
2) лым сорӧн ԁа турун чір сорӧн прессујтӧм кіпајас,
3) быԁ бокԍаԋ шыԉаԍӧм кіпајас, коԁјаслӧн вылысыс сылакоԃ; тајӧ віԍталӧ, мыј прессујтігас туруныс вӧлӧма уԉҗык,
4) бакшаԍӧм печатјаса (сокјас шуԅігӧн кормӧмінјаса) кіпајас,
5) щыкӧм ԉібӧ сіԍ ԁука кіпајас; тајӧ віԍталӧ, мыј туруныс сотчӧма (шуԅӧма),
6) пӧԍалӧм кіпајас, коԁјаслӧн пӧԍалӧмыс тӧԁчӧ кі улын.
 
ІІ-ԁ ЈУКӦԀ
ТУРУН КЫСКАЛӦМ (НУӦМ)
 
Кӧрттуј куԅа нуӧм
 
Кӧрттуј куԅа нуӧм сувтӧ турун заготовітӧм куԅа став рӧскоԁјас пыщкыԍ којмӧԁ јукӧныс кымын, турунсӧ-кӧ лоӧ вајӧма іналан местаӧԇыс (вузаланінӧԇыс). Тапонԁа зев ыҗыԁ значеԋԋӧ ем груԅітан ԏехԋіка бурмӧԁӧм сајын: бур ногӧн груԅітӧмӧн чінӧны наклаԁнӧј рӧскоԁјас, озҗык ков повны туј вылын груз вошӧмыԍ, ԁај озҗык чірјыԍ ԁа кокԋаммы туруныс.
Воԍса платформајас вылӧ алі тупкӧса вагонјасӧ бурҗык груԅітны турун? Тајылыԍ віԍталӧны уна ногӧн. Економітны-кӧ ԍӧм ԁа чінтыны рӧскоԁјас, бурҗык нуны турун воԍса платформајас вылын, кытчӧ тӧрӧ туруныс унҗык тупкӧса вагонӧ ԁорыԍ, но колӧ повны груз щыкӧмыԍ, торја-ԋін абуӧԍ-кӧ бреԅентјас. Озҗык ков повны турун щыкӧмыԍ тупкӧса вагонјасын. Тапонԁа важӧн турун качество понԁа тӧжԁыԍыԍ потребіԏеԉјас јонҗыка нулісны турунсӧ тупкӧса вагонјасын.
Кыԇі бурҗыка іспоԉзујтны ӧніја формаа ԁа ӧніја гырԍа тупкӧса вагонјас — сылӧн значеԋԋӧыс зев ыҗыԁ. Тајӧс бура разрешітӧм јонҗыкасӧ овлӧ кык тор сајын: ԏукјаслы поԁхоԃашщӧј ыҗԁа лӧԍӧԁӧм сајын ԁа груԅітны кужӧм сајын.
Хԉебоцентр щӧктӧм куԅа вӧлі вӧчалӧма пробнӧј погрузкајас, коԁјас ԍетісны сіԇ жӧ ԋекытчӧ тујтӧм резуԉтатјас. Тупкӧса вагонјасӧ тӧрісны унавылӧ 135 -160 ԏукӧн, ԉібӧ 5-6 тоннаӧн. Платформајас вылӧ тӧрісны унавылӧ 270 ԏукӧн, ԉібӧ 11-12 тоннаӧн.
Тыԁалӧ, тајӧ вопроссӧ колӧ зев бура іԍԍԉеԁујтны турун прессјас уԋіфіцірујтан вопроскӧԁ јітӧмӧн.
А. Ԃевеԉ віԍталӧм ԍерԏі, војнаӧԇ тупкӧса вагонӧ груԅітан норма кајліс 220 ԏукӧԇ, ԉібӧ 10 тоннаӧԇ, а платформа вылӧ — 15-16 тоннаӧԇ.
Кӧԏ кыԇ, а турун новлӧԁлӧны кыкнан ногыс: воԍса платформајас вылын і тупкӧса вагонјасын. Тапонԁа колӧ тӧԁмаԍны тајӧ кыкнан ногыс груԅітӧмкӧԁ.
Тані ԍетам ӧткоԃалан табԉіцајас, уна-ӧ сувтӧ тупкӧса вагонјасын ԁа воԍса платформајас вылын турун нуӧм. Ԁонсо арталӧма урјасӧн ӧԏі кілометр нуӧмыԍ.
Тупкӧса вагонјасын турун нуан ԁон
Прессујтан ԍіԍԏема Тонна лыԁ Турун нуан ԁон 16 кг-ыԍ (урјасӧн)
100 км. вылӧ 300 км. вылӧ 500 км. вылӧ
Ручнӧј 3,7 7,7 13,4 17,0
Коннӧј 5,3 4,7 9,3 11,8
Мехаԋіческӧј 6,5 3,4 7,6 9,6
Груԅітан норма 6,6 — — —
Платформајас вылын турун нуан ԁон
Турун нуан ԁон 16 кг-ыԍ (урјасон)
Прессујтан ԍіԍԏема Тонна лыԁ
100 км. вылӧ 300 км. вылӧ 500 км. вылӧ 1000 км. вылӧ
 
Ручнӧј 8,2 4,3 8,4 10,3 16,5
Коннӧј 10,6 3,5 6,9 8,8 13,5
Мехаԋіческӧј . . . . 13,0 3,3 6,8 8,7 13,4
Груԅітан норма 10,0 ' - - -
 
Воԍса платформајас вылӧ груԅітӧм
 
Кӧрттуј вывса інструкціја ԍерԏі — „Воԍса вагонјасӧ тӧварјас груԅітӧм јылыԍ інструкціја“ ԍерԏі, колӧ собԉуԁатны платформајас вылӧ турун груԅітігӧн со кущӧм общӧј правілӧјас:
1) Ԏукјас колӧ пуктавны мӧԁа-мӧԁ вылас паԁвежӧн: улыс раԁ ԏукјаслыԍ мӧԁа-мӧԁ ԁінас інманінсӧ колӧ тупкавны вылыс раԁса ԏукјаснас, ӧԏі раԁ ԏукјас пуктавԍӧны куԅтанас платформа куԅала ногӧн, сывылӧ мӧԁ раԁ — платформа вомӧн ногӧн.
2) Ԏук кӧрталан сутуга помјас (гӧрӧԁјас) колӧ лӧԍӧԁлыны ԏук вылысла ԁорас ԉібӧ улысла ԁорас. Меԁвылыс раԁлӧн сутуга помјас колӧ лоны улысла ԁорас, меԁым ез вермыны коԍавлыны бреԅент вевтсӧ.
3) Платформа вылӧ ԏукјас груԅітны колӧны стојкајас 8-ԍаԋ 12-ӧԇ, куԅтаӧн 3,0 метр ԁа кызтаӧн јыв орӧԁӧмӧԁ 7-9 см. Стојкајас оз ков вӧчны піпуыԍ ԁа ԋывпуыԍ.
4) Стојкајас кӧртавлыԍӧны платформа вомӧн ногыс кыклаті: стојка шӧрӧԁ ԁа вылысӧԁыс. Груԅітӧм помалӧм бӧрын турун кӧртавԍӧ вылысԍаԋыс платформа поперегӧн ԁај куԅала ногыс креставԍӧ ӧԏі буферԍаԋ мӧԁӧ.
5) Стојкајас ԁа груԅітӧм турун меԁјонасӧ кӧртавлӧны сотӧм (небԅӧԁӧм) сутугаӧн, коԁлӧн кызтаыс колӧ лоны 4-5 мм., но поԅӧ кӧртавлыны і 2 см. кызта пеԋкӧвӧј гезјасӧн.
6) Кыԇ стојкајас крепітавны, сіԇі і платформајас кӧртавлыны колӧ кык пӧвса сутугаӧн (4 мм.) сещӧм ногӧн, меԁым сутуга помјасыс &вӧісны ӧԏілаӧ. Паныԁа стојка гӧгӧр сутуга колӧ гартыштны кык пӧв.
7) Мукӧԁ кӧрттујјасыс требујтӧны нӧшта суԁта ногыс кујім пӧв крепітӧм. Бреԅентӧн вевԏԏігӧн колӧ, меԁым кык бреԅент ӧтлааԍанінті воԇвывсаыс (појезԁ мунӧм ԍерԏі) таԉтчіс бӧрвывса бреԅентыслыԍ ԁорсӧ.
8) Платформа вылӧ турун лептыԍԍӧ габріт серԏі (җуҗыԁа-ӧ тӧрӧ кӧрттуј посјас увті, кыті лоӧ мунны платформалы) ԁа овлӧ обычнӧја 2,5 м. суԁта.
Унҗык турун груԅітны вермӧм пресс ԍіԍԏема сајын ԁа вагон гырԍа сајын. Сыпонԁа габарітсӧ (кытчӧԇ поԅӧ меԁҗуҗыԁа груԅітны) учітывајтӧмӧн, платформајас вылӧ поԅӧ груԅітны уна ногӧн, унҗык ԉібӧ ещаҗык.
Ӧкмыс раԁ суԁта поԅӧ груԅітны сӧмын Інтернаціонал ԍіԍԏемаа коннӧј пресс улыԍ ԏукјас. Унҗыкыԍсӧ груԅітлӧны 8 раԁ суԁта (кыԇ Інԏернаціонал ԍіԍԏемаа мехаԋіческӧј пресс улыԍ ԏукјас, сіԇі-і Г. Саԃе ԍіԍԏемаа ӧԏі ԁа кык вӧлӧн уҗалан прессјас улыԍ ԏукјас ԁа мук.).
Меԁым тӧрӧԁны платформа вылӧ мыјԁа вермӧ лептыны, прессујтӧм турун колӧ груԅітны таԇі: Інтернаціонал ԍіԍԏемаа коннӧј прессӧн прессујтӧм турун — тыр 7 раԁ ԁа 2 раԁ јывԁӧмӧн (конусӧн); меԁвылыс раԁсӧ колӧ течны 4 ԏукыԍ: куім ԏук куԅала ногӧн ԁа ӧԏікӧс вомӧн ногыс; Г. Саԃе ԍіԍԏемаа коннӧј прессӧн ԁа моторнӧј прессјасӧн прессујтӧм турун — тыр 6 раԁ ԁа 2 раԁ јывԁӧмӧн; меԁвылыс раԁ колӧ течны кԉеткаӧн 3 ԏукыԍ: кык ԏук куԅала ногӧн ԁа ӧԏікӧс вомӧн ногӧн.
Сутугаӧн кӧртавлан ног ем уна пӧлӧс. Ӧні јонҗыкасӧ кӧртавлӧны крестӧн-крестӧн: буферјасԍан меԁвылыс (8-ԁ) раԁӧ лептӧмӧн, а кӧкјамысӧԁ раԁ вылын бара креставԍӧ ԁа кымынкӧ пӧв гартышԍӧ груԅітчан крукӧн. Кӧртавлӧм вылӧ сутуга мунӧ 40 кг-ӧԇ, но поԅӧ сіјӧс чінтыны 32 кг-ӧԇ, сувтӧԁлӧма-кӧ платформа понјасас (векԋі бокјасас) торја стојкајас.
I. П. Каріченко рекоменԁујтӧ груԅітны платформајас вылӧ турун со кущӧм ногӧн:
Турун ԍорӧмԍан-кӧ кӧрттуј ԁорӧԇ 75 метрыԍ абу ылынҗык, платформа вылӧ турун вајавԍӧ поԁӧн, кујім &мертӧн, а 75 метрыԍ-кӧ ылын-
җык — ԏукјас кыскавԍӧны вӧлӧн *. Платформа вылӧ ԏукјас течтӧԇ сувтӧԁлыԍӧны стојкајас. Стојка помјасыс лӧсавԍӧны буреща ԍујан туј ԍерԏіыс а ԉічыԁӧԍ-кӧ лоӧны, зелӧԁԍӧны тувјасӧн. Стојкалы оз ков чургӧԁчыны платформа җоҗ вылысԍаԋ 2,8 метрыԍ җуҗыԁҗыка. Стојкалӧн куԅтаыс ставнас колӧ лоны 2,8 метр ԁа кызтаыс 6,6 саԋԏіметр, платформа-кӧ вевԏԏыԍԍӧ бреԅентјасӧн, стојкалыԍ вылыс помсӧ колӧ гӧгрӧстыштны, меԁым јоԍ ԁорышјасыс ез коԍавлыны бреԅентсӧ. Стојкајас сувтӧԁлыԍӧны платформа бокјасӧ вӧчӧм туј лыԁ ԍерԏі. Платформа ԁорӧ кӧрттувјасӧн тувјавлыны соԁтӧԁ стојкајас оз ков, — вӧчӧма кӧ платфтрма вылӧ 8 стојка туј, сіјӧ тырмӧ ԋін. Гырыԍ платформајас вылӧ помјасас сувтӧԁлыны стојкајас оз ков но кіӧн прессујтӧм (ручнӧј прессовка) ԏукјас груԅітігӧн, ԏукјасыс кӧ ԉічыԁӧԍ ԁа ԉокногаӧԍ, тащӧм стојкајассӧ сувтӧԁлыны колӧ, меԁым течӧмыс ез вежԋаԍ ԁа ԏукјасыс ез вошавны.
Стојкајас поԅӧ вӧчавны быԁԍама пӧлӧс пуыԍ (пожӧм, коз, ԁуб, јаԍеԋ, лопу, баԃ, вішԋа ԁа мук.), ԋінпуыԍ ԁа піпуыԍ кынԇі; поԅӧ пуктавны і ԋе гӧгрӧс, а поткӧԁлӧм (піԉітӧм) пласта пујас, сӧмын меԁ вылыс помыс 6,6 см-ыԍ вӧсԋіҗык ез вӧв. Коннӧј прессовка ԏукјас 6 раԁ ԉібӧ ручнӧј прессовка 4 раԁ пукталӧм бӧрын, колӧ быԁ стојка пара ԁомавлыны вомӧн ногыс 8-ԁ №-а сутугаӧн ԋоԉ пӧвсӧн, ԉібӧ јона-ԋін еща пырыԍ кык пӧвсӧн. Стојка гӧгӧр сутугасӧ колӧ кымынкӧ пӧв гартыштны, меԁым лоас еща вылӧ ԋоԉ пӧвса.
Тајӧ кӧрталӧм бӧрын вылысас пуктавԍӧ ԍіԅімӧԁ раԁ коннӧј прессовка ԁа вітӧԁ раԁ ручнӧј прессовка ԏукјас; кӧкјамысӧԁ раԁ коннӧј ԁа квајтӧԁ раԁ ручнӧј прессовка течԍӧ кык ортча ԏукјасыԍ, кыԇі петкӧԁлӧма ԍерпас вылын. Та ногӧн платформа куԅала ногыс лоӧны щупӧԁјас. Тајӧ раԁлӧн ԏукјасыс зелӧԁԍӧны буферјасӧ ԁомалӧм кык пӧвса сутугаӧн. Меԁвылыс раԁыс (коннӧј прессовкалӧн ӧкмысӧԁ, ручнӧјлӧн — ԍіԅімӧԁ раԁ) течԍӧ ӧԏі ортча ԏукјасыԍ ԁа кӧртавԍӧ кык пӧвса сутугаӧн-жӧ, коԁі мунӧ кык сутугаыԍ вӧчӧм треугоԉԋікԍаԋ. Треугоԉԋіклӧн помјасыс ԁомавԍӧны буферјас берԁӧ, а јылыс воԁӧ платформа борт шӧрԍыс ԋеуна вылӧҗык; куԅалаа кӧртӧԁ вомӧн мунӧны пӧперега кӧртӧԁјас коԉча лыԁ ԍерԏі, кымынӧс вӧчӧма платформа бокӧ (6, 8, 10). Тајӧ кӧртӧԁјасыс кык пӧвса сутугаыԍ-жӧ.
9,2 метр куԅта ԁа 2,8 метр паԍта платформа вылӧ груԅітԍӧ шӧркоԃԃема 320-330 ԏук (коннӧј прессовка), коԁјаслӧн гырԍаыс 90х45х40 саԋԏіметр. Платформаын-кӧ стојкајас 6 гоз ԁа коԉчајас 8 гоз, кӧртаԍан сутуга (№ 8) мунӧ:
6 гоз стојка кӧртавлӧм вылӧ 2 пӧвса сутугаӧн 93,5 метр — 8,9 кг Вомӧна кӧртӧԁјас вылӧ 8 гоз коԉчаӧн ԁа кык пӧвса сутугаӧн 147,8 „ 13,9 „
Куԅала нога 3 кӧртӧԁ вылӧ кык пӧвса сутуга 109,1 „ 10,6 „
Кык буфернӧј треугоԉԋік вылӧ кык пӧвса сугуга 28,4 2,9 „
Ставыс . . . 78,8 „ 36,3 „
 
*) Пунктјасԍаԋ станціјаӧ турун кыскалігӧн колӧ слеԃітны, меԁым ԏукјас течісны ԁоԃԃӧ ԁорыш вылас сіԇӧн озжык лічавны ԏукјасыс.
ручнӧј прессовка турун груԅітԍӧ сы ыҗԁа-жӧ платформа вылӧ 123-132 ԏук (115х98х62 см. гырԍа ԏукјас). 6 гоз стојкаӧн ԁа 8 гоз коԉчајасӧн мунӧ кӧртаԍӧм вылӧ 8-ԁ № а сутуга 36,3 кг. гӧгӧр. Матӧԇ нуӧм вылӧ турун груԅітігӧн кӧртӧԁ поԅӧ чінтыны 24 кілограммӧԇ.
3,5 міԉԉіметр кызта сутуга кӧртӧԁ № 3 мунӧ: коннӧј прессовка ԏукјас груԅітігӧн — 53 кг, а ручнӧј прессовка ԏукјас груԅітігӧн — 61 кг.
Кӧрттуј вылын турун веԍітігӧн реквіԅіт — стојкајас, кӧртӧԁјас ԁа мук. тор — ставнас пырӧ турунӧ. Сыпонԁа турунлыԍ чістӧј вес арталӧм вылӧ колӧ шыбытны 300 кг. реквіԅіт вылӧ.
 
Платформа вылӧ турун сӧвтӧм.
 
Турун груԅітны колӧ завоԃітны воԇԇа платформајасԍаԋыс. Груԅітӧм воԇвылын рекоменԁујтԍӧ прӧверітны вагонлыԍ ԍӧктасӧ.
Турун груԅітӧм бӧрын платформајас колӧ вевԏԏыны вылысԍаԋыс ԁа бокјасԍаԋыс бреԅентјасӧн, а іԇас вевт оз рекоменԁујтчыԍԍы вӧчавны: опыт петкӧԁліс сіјӧс ԋекытчӧ тујтӧмӧн.
 
Тупкӧса вагонӧ груԅітӧм
 
Тупкӧса (вевта) вагонјасын турун нуны абуҗык выгоԁнӧ платформајас вылын ԁорыԍ, но лоӧ новлӧԁлыны сіјӧс і тупкӧса вагонјасын.
Тупкӧса вагонӧн пӧԉзуітчігӧн кԍлӧ меԁвојԁӧр убеԃітчыны, меԁ сіјӧ вӧлі сӧстӧм, меԁ выԉӧн ез вӧв нуӧма сені јона ԁука торјас, коԁјаслӧн коԉіны вагон пыщкын тујјасыс ԁа лоӧ повны турун ԁук вежԍӧмыԍ
ԏукјас течігӧн колӧ зіԉны, меԁым тӧрӧԁны кыԇ поԅӧ унҗык ԏукјас. Унҗык ԏук тӧрӧԁӧм меԁвојԁӧр вагон ыҗԁа сајын. Вагонлӧн ыҗԁа овлӧ: куԅта — 6,4 м , паԍта — 2,75 м., суԁта — 2,22 м.
Војна војасӧ мукӧԁ ԁырјі поԅліс груԅітны, ԏук гырԍа ԍерԏі, 200-220 ԏукӧԅ ӧԏі кывјӧн кӧ шуны, вагонлыԍ кубатура бурҗыка іспоԉзујтӧмын решајушщӧј роԉ ворсӧ ԏуклӧн ыҗԁаыс ԁа формаыс.
Војна воԇвывса інструкціјајас ԍерԏі, кор поԅӧ вӧлі груԅітны меԁулыс раԁӧ 46 ԏукӧԇ, а став вагонӧ 220 ԏукӧԅ улыс раԁсӧ течлісны 67-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧм ногӧн.
 
[Тупкӧса вагонӧ сӧвтӧм — меԁвоԇԇа слӧјсӧ пуктан ногӧн.]
 
Ӧніја пракԏіка тащӧм груԅітӧмсӧ оз тӧԁ. Ԏуклӧн ыҗԁаыс факԏіческі век овлӧ ыҗыԁҗык ԏеореԏіческӧј нормајас ԍерԏі. Сыпонԁа факԏіческі тӧрлӧ груԅітны уна вылӧ сӧмын 166 ԏукӧԇ. Тащӧмјас ԁырјі ԏукјас течԍӧны со кущӧм ногӧн:
 
Тупкӧса вагонӧ 85х45х90 см, гырԍа ԏукјас течан ног
 
Вагон помӧ ԍԏен берԁас меԁвоԇԇа штабеԉлӧн 1 раԁыс течԍӧ 6 ԏукыԍ, коԁјас пуктавԍӧны вагон куԅала ногӧн со кыԇі:
I раԁ. 1 2 3 4 5 6 Ставыс 6 ԏук
Векԋі бок вылас Пластӧн
 
Тані віт ԏук пуктӧма векԋі ԁор вылас (бок вылас), квајтӧԁсӧ — пластӧн.
Та вылӧ 2-ԁ раԁ течԍӧ: ӧԏі ԏук — пластӧн, віт ԏук — векԋі бок вылас.
II раԁ. I 2 3 4 5 6 Ставыс 6 ԏук
Пластӧн: Векԋі бок вылас
3-раԁын: Віт ԏук — векԋі бок вылас, ӧԏі — пластӧн.
 
ІІІ раԁ 1 2 3 4 5 6 Ставыс 6 ԏук
Векԋі бок вылас пластӧн
 
Вевт улӧ 4 ԁа 5-ԁ раԁјас течԍӧны пластӧн. Первој колӧ пуктавны ԏукјассӧ кык бокас, сеԍԍа меԁбӧрын ԍујны шӧрас.
 
IV ԁа V раԁјас 1 2 3 4 5 Ставыс 2 раԁын 10 ԏук
Ставыс меԁвоԇԇа штабеԉын 28 ԏук.
Та ногӧн жӧ ԁа сы мынԁа жӧ течԍӧ мӧԁ штабеԉӧ. Ставыс кык штабеԉын лоӧ 56 ԏук.
Ԇік та ногӧн-жӧ течԍӧ кык штабеԉ вагон мӧԁар помас (56 ԏук). Вагон кык помын ставыс лоӧ 112 ԏук.
Вагон кыкнан помӧ (ӧԇӧсԍаԋ веԍкыԁвыв ԁа шујгавыв) ԏукјас течԍӧны помногнас, вагон куԅала ногӧн-жӧ.
Вагон шӧрӧ ԏукјас груԅітԍӧны тащӧм ногӧн: меԁвоԇԇа штабеԉӧ (пӧԁса ӧԇӧс берԁӧ) 1 ԁа 3-ԁ раԁјасас ԏукјас течԍӧны помногнас ӧԇӧслаԋӧ ԁа пластӧн (паԍкыԁ бок вылас).
Вагон куԅала ног ортсы ԍԏенка:
1 ԁа II раԁјас 1 2 3 4 5 Ставыс 2 раԁын 10 ԏук
Пластӧн
Вомӧннога меԁвоԇԇа штабеԉлӧн којмӧԁ, ԋолӧԁ ԁа вітӧԁ раԁјасыс течԍӧны пластӧн-жӧ, ԋоԉ ԏукӧн раԁӧ.
ІІІ-V раԁјас 1 2 3 4
__________________________________Ставыс 3 раԁын 12 ԏук
Пластӧн
Ставсӧ віт раԁӧ лоӧ течӧма 22 ԏук.
Та ногӧн жӧ ԁа та мынԁа ԏук-жӧ течԍӧ мӧԁ вомӧна штабеԉӧ (ӧԇӧслаԋӧ).
Пыран ӧԇӧс ԁорӧ коԉӧм тыртӧм местаӧ течԍӧны ԏукјас пласт ногыс, кык куԅта (вагон куԅала ногӧн) ԁа віт суԁта. Ставсӧ татчӧ лоӧ пуктӧма 2х5=10 ԏук.
Та ногӧн ставсӧ лоӧ груԅітӧма ӧԏі вагонӧ 166 ԏук.
 
Ва куԅа турун нуӧм
 
Россыпнӧј турун ԋеылӧԇ нуігӧн унаыԍ пӧԉзујтчылӧны пурјасӧн (віԇӧԁ серпас). Ԋінӧм і шуны, гырыԍ операціјајас ԁырјі ԁа прессујтӧм-
 
[Јемва ју куԅа турун кылӧԁӧм.]
 
ӧн пурјас вылын турун нуны оз шогмы. Сещӧмјас ԁырјі турун нуӧны баржајасӧн.
Шӧркоԁԁем баржаӧ, коԁлӧн куԅтаыс 80 м. ԁа паԍтаыс 14 м., тӧрӧ груԅітны рассыпнӧј турун 600 тоннаӧԇ. Сіԇ жӧ унҗык тӧрӧ і прессујтӧм турун.
баржајасӧн пӧԉзујтчігӧн меԁвојԁӧр колӧ убеԃітчыны, мыј сетчӧԇ сіјо баржаын ез вӧв нуӧма јона ԁука тӧварјас: караԍін ԁа мукӧԁ сещӧм тор. Сіԇ-жӧ колӧ віԁлавны сылыԍ шогмӧмсӧ, меԁ ва оз пыр ԁа сіԇі воԇӧ. Баржа пыԁӧсӧ (трюм) ԏукјас течӧм вылӧ колӧ воԉсавны торја җоҗ баржа пыԁӧсԍаԋ 3/4 м. вылаӧ, сеԍԍа штабеԉјас течігӧн сіԇ-жӧ коԉԍӧ баржа бокԍаԋ 3/4 м. паԍта коласт. Баржа пыщкӧ турун течԍӧ ԋоԉ штабеԉӧ, на костӧ ветлан коластјас вӧчалӧмӧн. Сыбӧрын груԅітӧны турун палуба вылӧ, течӧны вывлаԋ векԋалан штабеԉјасӧ ԁа вевԏԏӧны бреԅентјасӧн.
Баржалыԍ шогмӧм тӧԁмалӧны пыщкас ва пырӧм ԍерԏі. Баржалыԍ нырсӧ (шакша), кытчӧ біјаԍӧны, ежӧны ԏӧскӧн, ԉібӧ тупкӧны бреԅентӧн.
Берег ԁорӧ баржа матыԍтӧм бӧрын, вӧчалӧны тырмымӧн посјас. 1,5 ы. паԍта ԁа 20 м. куԅта пос вӧчӧм вылӧ колӧны маԏеріалјас:
2 м. куԅта 18 см. кызта керјас....................5 шт.
8 м. , 12 см. „ ..........10 „
4 м. „ 2 см. „ 18 см паԍта ԁӧскајас 40 „
10 м. „ 2 см. „ 18 см „ гӧрбушјас 10 ,
15 см. . кӧрттув................................... 2 кг.
160 тоннаыԍ унҗык груԅітігӧн турун течԍӧ кык чукӧрӧ (бунтӧ), коԁјаслӧн суԁтаыс колӧ лоны 7-8 метр. Первој бунтыс течԍӧ сіјӧ баржа җынјас, коԁыс матынҗык берегԍаԋ. Бунт течігӧн коԉӧны костјас: бортԍаԋ ԁа шакшаԍаԋ (баржа ныр тупкӧԁԍаԋ) — 3/5 м. паԍта, кіԉԍаԋ — 1/3 м. паԍта ԁа бӧжԍаԋ (кормаԍаԋ) — 6-8 копаԋ паԍта.
[Баржаӧ турун сӧвтӧм]
Баржаыԍ ва којӧм вылӧ турун чукӧрјас увті вӧчавԍӧны вомӧн ветлан тујјас (прохоԁјас), коԁјаслӧн паԍтаыс колӧ лоны 2 м. гӧгӧр ԁа суԁтаыс 4 метрӧԇ. Вылысас воԉсалӧны мајӧгјас ԁа тыртӧны турунӧн.
Ӧԏі барка бокыԍ турун ректӧм бӧрын бергӧԁӧны береглаԋ баржалыԍ мӧԁ боксӧ
ЈУРІНԀАЛЫԌ
Ԉістбок
Ԍорніӧ пыртӧԁан јукӧԁ.............................. 3 —
Турун заготовітӧмлӧн значеԋԋӧ . . ..............3
Турун прессујтӧмлӧн значеԋԋӧ........................ 4
Турун рајонјас.......................................... 5
Војвыв крајлӧн турун.................................... 5
Комі облаԍтын турун..................................... 6
Меԁввԇԇа част. Мыј колӧ тӧԁны турун јылыԍ
І-ј јукӧԁ. — заготовітан торјас................... 9
Кос турун ... ..........................................
Іԇас ԁа жуг .... ................................. 10
Турунлӧн ԍікасјас....................................... 10
Турун іԁралӧм........................................... 11
Турунлӧн ботаԋіческӧј составыс.......................... 11
Јаԁовітӧј ԁа вреԁнӧј турунјас.................. ... 26
II-ԁ јукӧԁ. — Турун прімітӧм............................ 39
Турун веԍітӧм........................................... —
Турунлӧн ԏіп............................................ 40
„ рӧм.................................................41
Влажноԍт................................................ 42
Ԁук.............. ...................................... —
Ԉок турун сорјас . .....................................43
Јог турун............ .................................. —
Турунлӧн арлыԁ . .................................. 44
Упаковка ....... .................... ... —
Конԃіціјајас....................................... 45
Турун вылӧ общесојузнӧј станԁарт........................ —
Турунлыԍ качество тӧԁмалӧм (&боԋіԏірока ).......... 47
Турунлы анаԉіз вӧчӧм јылыԍ............................ 49
ІІІ-ԁ јукӧԁ. — Промфінплан лӧԍӧԁӧм . 51
Промфінплан лӧԍӧԁӧм..................................... —
Асԁон арталӧм .... ............................. 54
Наркомснаблӧн нормајас . -..................... .... 57
Туруныԍ рӧшщӧт вӧчӧм . . . .................... 58
Турун заготовка фінанԍірујтӧм....................... 61
Мӧԁ чаԍт. Турун пресујтӧм
I- ј јукӧԁ. — Турун прессујтан пункт оборуԁујтӧм 64
Стрӧјбајас ԁа інвентар.............................. 66
Пункт оргаԋізујтӧм куԅа общӧј інԁалӧмјас............72
II- ԁ јукӧԁ — Турун прессујтӧм. . . . . . . 73
Турунлӧн турас (ыҗԁа) ԁа ԍӧкта вежлаԍӧм............. —
Мыјјасӧн бурҗык прессујтӧм турун.................... 74
Кущӧмӧԍ овлӧны прессјас............................. —
Прессујтан ногјас ԁа транспорт јылыԍ........... 75
Прессујтан каԁ ................................... 77
Кіӧн прессујтӧм (ручнӧј прессовка)............... 77
Прессујтан ԁон...................................... 79
Турун прессујтӧмын мехаԋіааціја нуӧԁӧм 80
Вӧлӧн прессујтӧм (коннӧј прессовка)..............85
Прессјаслӧн ԍіԍԏема . . —
Прессујтчан ԁон..................................... 88
Мехаԋіческӧј прессовка........................... 89
Прес Інтернаціонал.................................. —
. Ԁжон-Ԃір.................................. . . 90
Прессјаслы станԁарт лӧԍӧԁӧм......................... 91
Прессујтчан ԁон.....................................92
Ԏукјас кӧртавлӧм.................................... —
Сутуга кӧртӧԁ мукӧԁ торјӧн вежӧм ..................95
Сутуга іспоԉзујтӧм..................................
Прессујтчан ԁа машінајас ԁӧԅӧрітан общӧј правілӧјас ... 96
Којмӧԁ чаԍт. Турун краԋітӧм ԁа нуӧм
I-ј јукӧԁ. — Турун краԋітӧм ԁа склаԁјас вӧчӧм 99
Турунлӧн чінӧм............................ .... —
Ывла вылын краԋітӧм............. ......... 100
Сарајјасын ԁа лебувјасын турун віԇӧм .......... 104
Совхозцентрлӧн сарај ... ..........................105
Хԉебоцентрлӧн лебув ................................106
Коміԉеслӧн лебув .............. 107
Турун віԇан основнӧј правілӧјас..................... 108
Склаԁын турун бӧрԍа контроԉ кутӧм ..................109
НКТорглӧн інструкціја........... .............. - 110
II- ԁ јукӧԁ. — Турун кыскалӧм (нуӧм)...............112
Кӧрттуј куԅа нуӧм................................... —
Воԍса платформајас вылӧ груԅітӧм............... . 113
Тупкӧса вагонӧ груԅітӧм.............................116
Ва куԅа турун нуӧм..................................119

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=52660