Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показано 276 промежуточных версий 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
А С. ԌЕМЈОНОВ
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
ԌІРПУАН-УҖ
(Смолокуренное производство)
Комі-вылӧ вуҗӧԁіс П. ВЫБОРОВ
Реԁаксіааліс А. ЧЕУСОВА,
1928-во
Комі-ԋіга-леԇан-ін. Сыктывԁін-кар
2000
Кыввоԇ.
 
Ԍірыԁ-ӧԁ, кӧԏ-ещаԋік-а, јона ковлӧ креԍԏаналы: ԏеԉега-чӧрссӧ ԁа пыжсӧ ԍіравны ԁа мукӧԁлаӧ. Креԍԏана асԍыныс уҗсӧ оз артавны: ветласны вӧрӧ, кераласны сені ԍіра-мыр, вајасны гортас ԁај віјӧԁасны сетыԍ ԍіртӧ. Комі-креԍԏана аслыныс унаӧн аԍныс ԍірсӧ віјӧԁӧны. Поткӧԁласны најӧ ԍіра-мыртӧ поԍԋіԁа ԁа топыԁа течасны ыҗыԁ-гырԋічӧ. Сеԍԍа кытчӧкӧ-буҗӧԁ-бокӧ ԉібӧ бӧрӧзԁа-бокӧ коԁјасны пач-моԁаа-гу, пуктасны гу-пыԁӧсас гӧпта-пӧв. Пӧв-вылас кымыԋтасны ԍіра-чаг-тыра-гырԋічсӧ ԁа гӧгӧрыс бі ӧзтасны. Гырԋічыс шоналас, ԁоналас. Ԍіра-чагјасыԍ ԍірыс сылӧ, віјалас пӧв-вылӧ гӧптас. Пӧвјас гӧптԍаԋыс пӧв-помӧԇыс коԁјӧма ворга. Ворга-петан-ін-веԍтас муас пуктӧны кущӧмкӧ ԁоз, — пӧԍ-ԍірыс пӧв-гӧпԍыс сетчӧ і візувтӧ сеԍԍа. Меԁ гырԋічас ԍірыс оз ӧзјы, гырԋічсӧ топыԁа вевԏԏӧны ежаӧн. Таԇі ещаԋік-ԍір віјӧԁӧны, а унҗык-кӧ сіјӧ колӧ, мӧԁ-ног-ԋін вӧчӧны, ԍір-пачјасын сіјӧс пуӧны. Міјанын, коміын, ԍір-пачјассӧ вӧчӧны посԋіӧс. Ԍірсӧ пуӧны гортса-уҗ-вӧчіг-моз вузалӧм-вылӧ сӧ-
мын маті-гӧгӧрса креԍԏаналы. Комі-ԃаԃӧјасыԁ оз-на тӧԁны, мыј ԍір-нуӧмыԍ ӧніја-ԍерԏі јона-уна-бур поԅӧ боԍтны. Ԍір-пуіг-мозыс поԅӧ перјыны сетыԍ ԍірԍыс-ԁона-тор, шуам, скіпіԁар. Міјанкӧԁ-ортча-губерԋајасын (Вӧлӧгԁа, Карԁор ԁа Јатка-губерԋа-увјасын) креԍԏанаыс важӧн-ԋін нуӧны ԍіртӧ ԁа скіпіԁартӧ вузӧс-вылӧ заграԋітсаӧ. Міјанлы еԍкӧ важӧн-жӧ-ԋін поԅіс на-вылыԍ велӧԁчыны ԁа на-моз ԍӧмтӧ гортын боԍтны-ԁа, выԉ-уҗаԁ міјан ԁругӧн оз кутчіԍны, полӧны. Мукӧԁлаын міјанын-моз вӧрыԁ вешшӧрӧ оз вош: быԁ-мырјыԍ, быԁ-чагјыԍ јӧзын кужӧны бур боԍтны. Тајӧ-ԋігаас понԁам ԍорԋітны, кыԇі міјанын ԍір-пуӧм бурҗыка лӧԍӧԁны, кыԇі ԍірыԍ-кынԇі перјыны муыԍ мукӧԁ-пӧлӧс-бур-тор.
Ԍіртӧ оз быԁлаын ӧтмоза пуны. Ԍір-пачјасыс абу быԁлаын ӧткоԃӧԍ. Вој-губерԋајасын (Вӧлӧгԁа, Карԁор, Ԍ-Ԁвінскејын) пуӧны „вӧлӧгԁа“-ԋіма-пачын (меԁ-воԇԇа-сещӧм-пачыс Вӧлӧгԁа-губерԋаын вӧлӧма ԁа сіјӧн сіјӧс сіԇі ԋімтӧны), асыв-вылын — јатскеј-пӧртын, рытыв-вылын — швеԁскеј (мӧԁ-ногӧн шуԍӧ „поԉскеј“)-ретортајасын. Ԍірыс ԁа скіпіԁарыс бур-ԍерԏіыс абу-жӧ быԁлаын ӧткоԃӧԍ. Јатскеј-пӧртын-пуӧм-ԍірыԁ ԁа скіпіԁарыԁ меԁ-омӧԉӧԍ. Пӧртјасыс зев ԁонаӧԍ-ԁај, креԍԏанаыԁлы ԋӧбны ԍӧкыԁ. Сывӧсна сы-јылыԍ тані огӧ понԁӧ ԍорԋітны. Меԁ-бур-ԍір пеԏӧ „вӧлӧгԁа"-пачыԍ, меԁ-бур-скіпіԁар — „кӧс-
трӧма“-пачыԍ. Сӧмын „кӧстрӧма“-пачыс ԁона сувтӧ ԁа уҗалӧмыс ԉокҗык: пессӧ колӧ кыкыԍ шӧтлыны, ӧԏі-пачыԍ кыскан ԁа мӧԁ-пачӧ сӧвтны. Сіԇі-уҗавны ԍӧкыԁ ԁај уна-каԁ мунӧ. Сывӧсна сещӧм-пачтӧ бара-жӧ оз сулав вӧчны. ІІоԉскеј (швеԁскеј)-ретортајас лӧԍӧԁны вермасны сӧмын ыҗыԁ-арԏеԉјас ԉібӧ коопераԏівјас. Сіјӧ зев ԁона, веԍіг теччӧмӧн кујім-ԋоԉ-креԍԏаналы ԍӧкыԁ ԋӧбны. Меԁ-бур ԁа кокԋі комі-креԍԏаналы лӧԍӧԁны „вӧлӧгԁа“-пач. Сіјӧс ставнас поԅӧ вӧчны аслыԁ, ԁонтӧм сувтас. Скіпіԁарыс ԁа ԍірыс бура понԁасны віјавны. Кыԇі сіјӧс вӧчны, віԍталам воԇын.
Ԍір-пачыԍ скіпіԁарыԁ оз сӧстӧмӧн пет. Сіјӧ абу југыԁ (сӧԇ), мукӧԁ-ԁырјіыс гӧрԁӧԁӧ ԉібӧ ԍӧԁаԍӧ ԍірыԍ. Весавтӧм-скіпіԁартӧ оз ԋӧбны. Завоԁјасӧ ԁа пабрікајасӧ мунӧ весалӧм, југыԁ-скпіԁар. Кымын уна - ԍір скіпіԁарын, сымын сіјӧ ԍӧԁҗык. Зев-ԍӧԁ-скіпіԁарыс весалігас јона чінӧ: сы-пыщкыԍ ԍірсӧ торјӧԁӧны ԁа шыбытӧны. (Јаткаса-скіпіԁар весалігас чінӧ 38 — 40 %, кӧстрӧмаса — сӧмын 10 — 12 %, вӧлӧгԁаса — еща-жӧ).
Важӧн скіпіԁарыԍ вӧлі вӧчӧны сӧмын лак ԁа краскајас. Ӧні сіјӧ мунӧ унаҗык: уна віԇӧны реԅіна-кӧлуј-вӧчан ԁа ԏекԍԏіԉнеј пабрікајасын. Мӧԁ-ног-кӧ шуны, скіпіԁарыԁ ӧні јонҗыка колӧ, унҗык інӧ. Сывӧсна колӧ сіјӧс унҗык вӧтлыны.
Ԍір-пач-вӧчігӧн тајӧс колӧ кутны тӧԁвылаԁ ԁа вӧчны сещӧм-пач, меԁым еԍкӧ унҗык ԁа бурҗык скіпԁіар поԅіс боԍтны. Сеԍԍа, пачыс-ӧԁ ачыс ӧтнасӧн оз ԍет колантортӧ, колӧ сы-ԁорын уҗавны. Јонҗыка-кӧ сіјӧс раԃејтан ԁа бура-уҗалан, бурҗык-тор і ԍетас сіјӧ. Колӧ пыр кыјӧԁны, быԁлаті-ӧ ԇоԋ пачыԁ, абу-ӧ сені біыс вывті-ыҗыԁ-ԁа, мыј-ԁа.
П,& В.
Пожӧм-мырјыԍ-ԍір-пуӧм.
 
Міјанын, Сӧвет-Сојузын, быԁлаын ԍіртӧ пожӧм-мырјыԍ пуӧны. Сӧмын-тај ӧні, бӧрја-војасас војвыв-губерԋајасын мӧԁ-торјыԍ завоԃітӧны пуны. Сы-јылыԍ понԁам ԍорԋітны воԇын.
Міјанын, Комі-муын, кер-леԇӧм-бӧрын вӧраԁ уна-мыр ԁа чаг коԉӧны, тыртӧны наӧн вӧртӧ. Бӧрынҗык најӧ понԁасны сіԍмыны, уна-гагјас чужӧны. Гагјасыс на-вылыԍ кајасны ԇоԋвіԇа-пујас-вылӧ ԁа щыкӧԁасны најӧс. Јӧзын мыртӧ ԁа лӧптӧ вӧраԁ оз коԉны, весалӧны најӧс кер-нуӧм-бӧрас. Сывӧсна налӧн сетчӧ бара бур, ԇоԋвіԇа-вӧр быԁмӧ. Кытчӧ-нӧ, еԍкӧ, воштыны вӧрыԍ лӧпсӧ ԁа мырјассӧ? Вӧра-інын пес-вылӧ најӧс ԋекоԁ оз боԍт: песыс натӧг уна. Пес-вылӧ-кӧ мыртӧ перјавны, сіјӧ зев ԁона сувтас, уҗсӧ оз вешты. Чагтӧ ԁа лӧптӧ колӧ чукӧртны ԁа сотны. Мырјасыԍ колӧ ԍір ԁа скіпіԁар вӧтлыны. Поԅӧ еԍ-
кӧ-і чагԍыс ԁа лӧпԍыс буртор перјыны-ԁа, міјанын, коміаԁ, сетчӧԇ ылын-на. Ԁыр-на ԁа уна-на ковмас міјанлы велӧԁчыны, меԁым шыбласторјыԍ кужны бур боԍтны. Сывӧсна лӧпјас-јылыԍ огӧ-і понԁӧ ӧні ԍорԋітны.
ІІожӧм-мырыԁ абу быԁлаын ӧткоԃ-ԍіра. Ԋур-вылын сіјӧ ԍіртӧмҗык, јагын ԍіраҗык. Гежӧԁ (шоч)-вӧрын бара-жӧ ԍіраҗык. Щӧкыԁ (сук)-пемыԁ-вӧрын ԍіра-мырјас еща. Выԉ-мыр важ-мыр-ԍерԏі ԍіртӧмҗык. Вӧр-кералӧм-бӧрын оз ков ԁругӧн мыртӧ перјыны, меԁ сіјӧ кымын-кӧ-во сіԇі сулалас. Секі-пӧ, шуӧны, мырыс „кіԍмӧ" (воӧ), ԍіраҗык лоӧ. Выԉ-мырјыԁ (сулавтӧм-мыр) ԍіртӧ ԁа скіпіԁартӧ еща ԍетӧ Сулалас-кӧ сіјӧ ԁас ԉібӧ ԁасвіт-во, лоӧ ԍіраҗык ԁај перјынысӧ сіјӧс секі кокԋіԁҗык, посԋі-вужјасыс сіԍмасны-ԋін-ԁа. Мырјыс секі кос-ԋін, ԍіртӧ ԁа скіпіԁартӧ вӧтлыны ещаҗык пес ковмас.
Коміын мыртӧ перјӧны кіӧн. Емӧԍ еԍкӧ мыр-перјан-машінајас ԁа ԁонаӧԍ, креԍԏаԋіныԁ оз вермы ԋӧбны. Поԅӧ лӧԍӧԁны мыр-перјан-ԃінаміта-патронјас, сӧмын абу-жӧ ԇік ԁонтӧмӧԍ најӧ-а.
Мыр перјӧны арын, лым-уԍтӧԇ. Гожӧмын страԁа-ԁырјі сіјӧ-уҗ-вӧчны он ешты. Мыртӧ перјасны ԁа војԁӧр ноткӧԁлӧны& сіјӧс, бӧрјӧны ԍіраҗык-торјассӧ. Мырјыԁлӧн меԁ-ԍіра вужјыс, болоԋыс ԍіртӧмҗык. Ԍіртӧм-торјассӧ поԅӧ пес-вылӧ вајавны.
Мыртӧ колӧ поткӧԁлыны посԋіԁа. Секі сіјӧ регыԁҗык коԍмас ԁа пачаԁ кокԋіԁҗыка ԁа топыԁҗыка поԅӧ течны. Поткӧԁлӧм-мыртӧ колӧ сулӧԁны чіпасын (чукӧрын) во-ԁыра-кымын. Сені сіјӧ бура коԍмас. Сы-бӧрын сеԍԍа поԅӧ ԍір пуны. Мыртӧ бурҗык поткӧԁлыны пач-ԁораԁ. Секі ԍіртӧм-плакајасыс пес-вылӧ мунасны. Пач-ԁорас пестӧ віԇны колӧ вӧчны сарај.
Пожӧмыԍ-ӧпріч ԍіртӧ завоԃітісны вӧтлыны ԍірмӧԁӧм-пуыԍ. Рочӧн сіјӧс шуӧны „смолье подсочка“-ӧн.
 
Пу-ԍірмӧԁӧм.
 
Путӧ-кӧ черӧн пыԁӧҗык керыштан, керыштӧм-інтіыс ва-коԃ кіԅер-ԍір понԁас петны. Сещӧмыс ем пожӧмын, козын ԁа нӧшта-на мукӧԁ-пујасын. Ԍірыс војԁӧр кіԅер, ԍібԁалӧ кіаԁ, кԉеј-коԃ. Бӧрыннас сіјӧ сукмӧ, чорыԁ лоӧ. Кіԅер-ԍірыс шуԍӧ „жівітсаӧн". Чорыԁ-ԍірсӧ мі воԇӧ прӧста ԍірӧн і понԁам шуны. Ԍір-ваыс, інӧ, петас пу-ԁојыԍ ԁај чорԅас ԁој-гӧгӧрас. Пуыс ԍірӧԍԍӧ. Уналаті керыштӧмӧн поԅӧ путӧ јона-ԍірмӧԁны.
Жівітсаԍыс ԁа ԍірԍыс артмӧны скіпіԁар ԁа каԋіпоԉ. Рочын жівітсасӧ оз торјӧн боԍтны. Скшіԁарсӧ ԁа каԋіпоԉсӧ вӧтлӧны кор-ԋін сіјӧ ԍірӧԇ-чорԅас. Сывӧсна рочлӧн скіпіԁарыс еща петӧ ԁај каԋіпоԉыс ԉок артмӧ.
Франтсіјаын ԁа Амерікаын жівітсасӧ торјӧн чукӧртӧны, скіпіԁарыс ԁа каԋіпоԉыс налӧн меԁ-бур. Ԁојԁалӧм (кералӧм)-пуыс бӧрыннас мунӧ ԍіра-пес-вылӧ, ԍір поԅӧ сетыԍ вӧтлыны.
Важӧн вӧлі кӧԏ-кущӧм-пу ԍірмӧԁ, кутыԍ ез вӧв. Ӧні сіԇі - вӧчны оз леԇны. Ԍірмӧԁӧны сӧмын щыкӧԁӧм ԁа віԍлӧс-пујас, коԁјас-ԋін гагјӧԍԍӧмаӧԍ, щакӧԍԍӧмаӧԍ-ԁа. Посԋі-пујастӧ оз-жӧ ԍірмӧԁны.
Путӧ ԍірмӧԁны меԁ-бур тулысын, мај-тӧлыԍын. Секі пуаԁ меԁ-уна ԍір-ваыс, сӧкыс. Ԍірмӧԁӧны со-кыԇі. Ԍірпуыԍ лӧсыштӧ пусӧ, куԉӧ сы-вылыԍ кырԍсӧ муԍаԋыс 71-см. (1 ар.)-вылаті-кымын. Он-кӧ керышт пусӧ, ԍірыс еща петас. Кырԍсӧ оз ков пу-гӧгӧрыс куԉны, ӧԏі-бокӧ, 7 — 9-см. (1,5 — 2 в.)-паԍта-кымын, колӧ сіјӧс коԉны. Он-кӧ коԉ, пуыс кулӧ. Кырԍ-пырыс пујылӧ кајӧны муыԍ ваыс ԁа ԍојанторјас. Коԉан-кӧ кырԍсӧ ӧԏі-бокӧ ԇоԋӧн, пуыс ԁыр оз кув, уна-во поԅас сыыԍ ԍіра-ва леԇны. Ԋур-выв-пулы кырԍсӧ паԍкыԁҗыка коԉӧны, јаг-вывсалы поԅӧ векԋіԁҗыка. Кырԍсӧ пу-вылаԁ војвывлаԁор-бокасҗык коԉӧны: сеті-ӧԁ шӧнԁіыԁ омӧԉа шонтӧ ԁа омӧԉҗыка і ԍірыс петас, а міјанлы колӧ уна-ԍір.
Пусӧ-керыштӧм-бӧрын вежон-мыԍԏі-кымын ԍірыс ԁугԁӧ петны: петӧм-ԍірыс сукмӧ ԁа тупкӧ ԍір-петан-інсӧ. Секі ԍірпуыԍ мӧԁыԍ
локтӧ пу-ԁінӧ ԁа бара кырԍсӧ куԉыштӧ, 13 — 18-см. (3 — 4 в.)-куԅта соԁтӧ важ-куԉӧм-інԍаԋыс. Выԉ-куԉӧм-інӧ бара керыштас ԁа коԉас сіјӧс 7 — 10-лун-кежлӧ. Секі локтас ԁа бара воԇԇа-мозыс вӧчас: кырԍсӧ куԉыштас, пусӧ лӧсыштас. Тулысԍаԋ страԁаӧԇ ԋоԉыԍ-вітыԍ вевјалас волыны быԁ-пу-ԁінӧ ԁа керыштны сіјӧс. Куԅ-тувсов-лунӧ кыкԍо-ветымын-пу вевјалӧны куԉыштны ԁа лӧсыштны.
Ԋоԉыԍ-вітыԍ-волӧм-мыԍԏі пусӧ еновтӧны мӧԁ-воӧԇ. Мӧԁ-воас ԍірпуыԍ быԁ-пу-ԁорӧ ԍіԅімыԍ ԉібӧ кӧкјамысыԍ волас. Быԁ-волӧмӧ бара кырԍсӧ куԉӧ 3 — 4-вершӧк-куԅтаӧн. Страԁаӧԇ сіјӧ куԉас 106-см. (1,5 арш)-куԅа. Мӧԁ-воас кырԍсӧ војԁӧр куԉӧны черӧн, сеԍԍа, кор сіјӧс вылынысла чернаԁ он понԁы суԇны, секі-ԋін коса-торјӧн куԉӧны, куԅ-беԃ-помӧ сіјӧс кӧрталасны-ԁа.
Којмӧԁ-воас быԁ-пу-ԁорӧ квајтыԍ-кӧкјамысыԍ волӧны, куԉӧм-інсӧ куԅа-ногыс пыр ӧтарӧ соԁтӧны. Кујім-воӧн куԉӧм-іныс лоӧ 2,8-метр (4 арш.).
Ԋоԉӧԁ-воас пусӧ шојтчӧԁӧны: кырԍсӧ сы-вылыԍ оз куԉны ԋі оз керыштавны сіјӧс.
Вітӧԁ-воас кырԍсӧ ӧтчыԁ куԉӧны, аршын-куԅа. Тасмасӧ (ӧтар-бокӧ пуас-тај кырԍсӧ коԉӧны, сіјӧ-віԅсӧ тасмаӧн шуӧны) щӧщ-жӧ куԉӧны, меԁ сеті пуыс щӧщ-жӧ ԍірмыштас. Арнас пусӧ кералӧны ԁа ԍір сетыԍ вӧтлӧны.
Со-кымыныԍ колӧ путӧ керыштлыны меԁ ԍір-ваыс пыщԍыс петас ԁа ԍірмӧԁас пусӧ. Жівітсасӧ міјанын оз торјӧн чукӧртны, оз вӧрԅӧԁны сіјӧс чорԅытӧԇыс. Сывӧсна унҗык-скіпіԁарыс сетыԍ вошӧ, коԍмӧ, артмӧ ԉокҗык каԋіпоԉ. Бурҗык еԍкӧ вӧлі, боԍтан-кӧ жівітсасӧ торјӧн ԁа каԋіпоԉ-пуан-кубын торјӧн-і пуан сіјӧс.
Ԍірсӧ пу-вылыԍ кыкыԍ боԍтӧны: мӧԁ-воас ԁа којмӧԁ-воас арын. Колӧ боԍтны кынмавтӧԇ-на. Кынмалӧм-бӧрын-кӧ боԍтан, каԋіпоԉыԁ ԉокҗык артмӧ.
Пу-вылыԍ ԍірсӧ чукԉа-пуртӧн вуштӧны мешӧкӧ. Ԍірыскӧԁ-щӧщ, ԃерт, вуштаԍԍӧ і пуыс. Ӧԏі-гектар-вылыԍ (1-ԃеԍаԏінаыԍ) поԅӧ боԍтны 200-кілограмм (12-пуԁ)-ԍір. Гортын сіјӧс кіԍтӧны разјајасӧ ԁа кӧтӧԁӧны ваӧн. Секі сіјӧ ӧтлааԍӧ кӧрыш-коԃ-торјӧ, комӧкӧ. Сещӧм-кӧрышјассӧ сеԍԍа нуӧны каԋіпоԉ-пуан-завоԁӧ. (Каԋіпоԉ-пуан-завоԁ-јылыԍ понԁам ԍорԋітны воԇын). Ԍірмӧԁӧм-пусӧ кералӧны ԁа ԍір-пачӧ нуӧны. Сетыԍ, мырјыԍ-моз-жӧ, ноԅӧ& ԍір-вӧтлыны.
Франтсіјаын міјанын-ԍерԏі ӧԏі-гектар (1-ԃеаԏіна)-ыжԁа-местаыԍ кык-кујім-мынԁа-уна ԍірсӧ чукӧртӧны. Сені каԋіпоԉыс міјанын-ԍерԏі јона-бур петӧ (меԁ-бур-сортыс вӧлӧгԁа-каԋіпоԉлӧн сені еԍкӧ шӧркос-сортас ԉібӧ меԁбӧрја-сортас-на муніс).
Вӧлӧгԁаса-ԍір-пач.
 
Ԍір-пач вӧчӧны тӧв-сајӧ, тӧв-інмытӧм-інӧ. Топыԁ-муԍіна-інын пач-улас ԋекущӧм-торја-пунԁамент оз вӧчны, сӧмын ежасӧ куԉасны ԁа мусӧ топӧԁӧны. Муыс-кӧ ԋебыԁ ԉібӧ кіԍԍана, секі пач-улас кык-кујім-кер-суԁтаа-сруб вӧчӧны. Топыԁа тыртӧны сіјӧс лыаӧн, сеԍԍа сы-вылӧ і течӧны пачсӧ.
Пачсӧ течӧны кірпічјасыԍ кык-пӧвсӧн, быԏԏӧ јашщік-пыщкӧ јашщік ԍујӧны. Сіԇінаԁ пышкӧс-јашщікыс, тӧԁӧмыԍ, ортсі-јашщікԍыс ічӧт лоӧ. Ічӧт-јашщікас шӧтӧны ԍіра-пес: посԋӧԁлӧм-пожӧм-мырыԍ ԉібӧ ԍірмӧԁӧм-пуыԍ. Ыҗыԁҗык-јашщіксӧ, меԁым мӧԁ-јащщікыскӧԁ оз сорлаԍԍы, понԁам шуны „кышӧн“. Јашшіка-кыша-костас ԍір-пуігас бісӧ пестӧны.
Јашщіксӧ оз быԁлаын ӧтыжԁаӧн вӧчны. Поԅӧ шуны, шӧркоԃԃем-пачын сіјӧс вӧчӧны меԁ кык-ԁа-җын-кб-метр (1/4 куб-сыв)-пес тӧрас. Овлӧны і гырыԍҗыкјас: 5 — 10-кб-метр (0,5 — 1 куб.-сыв)-пес тӧрӧ. Паԍта, куԅта, суԁтаыс пачјасыслӧн абу-жӧ ӧткоԃӧԍ. Најӧс вӧчӧны пач-ԍерԏіыс. Паԍкыԁ-кӧ пачыс ԁа җеԋыԁ, секі ԍіра-пескыс оз паԍтала ӧтмоз шонав, — скіпіԁарыԁ еща лоӧ. Віт-куба-метр (кубҗын)-ԍіра-пес-вылӧ јашщіксӧ со-кущӧмӧс колӧ вӧчны: 2-метр (2 арш. ԁа 13 вер.)-куԅтаа, 1-метр (1 арш. 6 1/2 верш.)-паԍтаа ԁа
2 ԉібӧ метрӧн-җынјӧн (2 арш. 13 в. — 2 ар. 26)-суԁтаа (поԁԍаԋыс ԁа своԁӧԇыс).
Јашщік-бокјасыс абу ӧткызтаӧԍ. Улітіыс, поԁԍаԋыс 2/3-м. (1 арш.)-суԁта, вӧчӧны сіјӧс 13-саԋԏіметр (3 верш,)-кызта, вылітіыс — 11-см. (2 /2 в.)-кызта. Сіԇі ԍіра-пескыԁ бурҗыка
шоналӧ выліас. Пач-своԁсӧ вӧчӧны гӧгрӧсӧн, керка-пачыԁ-моз-жӧ, ԉібӧ 3-кірпічыԍ пеԉӧсӧн.
 
1-ԍер.
2-ԁ-ԍер.
 
1-ԁа 2-ԁ - ԍерпасјас-вылын петкӧԁлӧма кыԇі колӧ вӧчны ԍір-пуан-пачтӧ. 1-ԍер.-вылын своԁыс кујім-кірпічыԍ, 2-ӧԁас — гӧгрӧс. „А“ шыпасӧн пасјӧма ічӧт-јашщікыс, кытчӧ течӧны ԍіра-пессӧ „а“-ӧн — јашщік-бокјассӧ. „А“-јашщік-гӧгӧрыс мӧԁ-јашщік, ыҗыԁҗык
сыыԍ, „А“-лӧн „кышыс", кыԇі мі шуԍім сіјӧс ԋімтыны. Бокјасыс сылӧн „в“-ӧн пасјӧма. Течігас, тӧԁӧмыԍ, војԁӧр пыщкӧс-јашщіксӧ течӧны, сеԍԍа вӧԉіԍԏі кышсӧ. Пачыс кык-јашщік-костыс лоӧ, сені ԍір-вӧтлігас бі кутӧны. Ԍерпас-вылын пачсӧ пасјӧма „б“-ӧн.
Пач-поԁјыс 6-вершӧк-паԍта. Сеԍԍа сіјӧ пыр векԋалӧ, выліыс сӧмын-ԋін 3-верш. паԍта. Којмӧԁ-ԍерпас-вылын ԍір-пач-план. „а“-ӧн пасјӧма јашщік-бокјассӧ, „в“-ӧн — кышсӧ, „б“-ӧн — пачсӧ (бі-кутан-інсӧ). Пачыс, ԍерпас-вывԍыс мі аԁԇамӧ, пыщлаԋыс пыр векԋалӧ. Пач-вомсӧ пасјӧма „г“-ӧн.
3-ԁ-ԍер. а.
 
Воԇлаԁорас кышыс ԁа јашщікыс ӧтлааԍӧны: бі-кутан-коласыс (пачыс) сені абу. Сіјӧ мунӧ сӧмын јашщік-бокјастіыс ԁа мышкӧԁыс. Пач-вомыс (г) ортсіԍаԋ пырӧ пыԁі-јашщікӧԇыс (А). Сеті ԍујалӧны јашщікас (А) ԍіра-пес. Сыыԍ-кынԇі ӧтарас-мӧԁарас јешщӧ-вом-
јас емӧԍ, пачас пырӧны. Сеті пачас пессӧ ԍујалӧны. Сіјӧ-вомјассӧ ԍерпас-вылын пасјӧма „е“-шыпасӧн. Сеԍԍа, пач-ломтыԍігас-ӧԁ колӧ сынӧԁ. Сылы пырны пачӧ кыш-бокјасас вӧчӧны роԅјас (ԁ). Најӧ ԋоԉ-пеԉӧсаӧԍ, вершӧкӧн-җынјӧн-кымын куԅаӧԍ ԁа паԍтаӧԍ. Пачсӧ поԅӧ ломтыны пескӧн ԉібӧ шомӧн: ԍіртӧ-вӧтлігӧн шомыс уна коԉӧ. Јашщікыс бокјасԍаԋыс шоналӧ біӧн, бӧрԍаԋыс — щынӧн. Ԍіра-песыс сывӧсна шоналӧ гӧгӧр ӧтмоза-кымын. Щыныслы петны бӧр-ԍтенаас кышас вӧчӧны квајт-роԅ, 13-см. (3 верш.)-пастаа& ԁа 6-см. (1,5 верш)-суԁтаа. Мукӧԁлаын щын-роԅјас-пыԃԃіыс пач-бӧрас вӧчӧны труба.
3-ԁ-ԍер. б.
 
Пач-поԁсӧ кірпічыԍ-жӧ вӧчӧны. Јашщік-пыщкас сіјӧ абу шыԉыԁ, гурана-коԃ шӧр,&лаԋыс. Сывӧсна став-ԍірыс візувтӧ сетчӧ, ӧԏілаӧ, сеԍԍа петӧ сетыԍ ԁаԍ-лӧԍӧԁӧм-тујӧԁ. Ԇік-поԁшӧрас лӧԍӧԁӧны 18-см. (4 вер.)-куԅта-паԍтаа ԋоԉ-пеԉӧса-роԅ. Сеті ԍір-пуігас
петӧны скіпіԁар ԁа ԍірыс. Уҗалігас роԅсӧ вевԏԏӧны решӧткаӧн, меԁ сіјӧ шомнас ԁа јогнас оз тыр. 3-ԁ-ԍерпас-вылын поԁшӧрса-ԍір-петан-роԅсӧ пасјӧма „к“-ӧн.
Пач-улас пуктӧны колоԁа (3-ԁ-ԍерпас-вылын пасјӧма сіјӧс ,,л“-ӧн). Ӧԏі-помыс сылӧн тыԁалӧ, мӧԁ-помыс ԁа шӧрыс пач-улас ԁа муӧн тыртӧма (сеті пасјӧма җеԋыԃік-віԅ-
јасӧн). Колоԁасӧ пач-течтӧԇыс колӧ лӧԍӧԁны, ԍујны канаваӧ, ԁа сіԇі, меԁ ӧԏі-помыс сылӧԋ (пач-увсаыс) 10 — 13-см.-ӧн (2 — 3 верш.) вӧлі вылын мӧԁ-помԍыс. Он-кӧ катовӧн сіјӧс лӧԍӧԁ, ԍірыс оз візувт.
Колоԁа-вылӧ боԍтӧны 40 — 50-кымын-см. (9 — 10 в.)-кызтаа ԁа 6-кымын-м. (8 арш.) куԅтаа піпу-кер. Ӧԏі-бок сылыԍ 6 — 9-см. (1,5 — 2 в.)-кызта-кымын лӧсалӧны ԉібӧ піԉітӧны. Сеԍԍа керсӧ, помјасԍаԋыс 35-кымын-см. (1/2 арш.) коԉасны-ԁа, коԁјӧны. Сы-бӧрын колоԁасӧ топыԁа вевԏԏӧны пӧвјӧн ԁа кӧрт ԉібӧ ԋӧр-асыкӧн зелыԁа асыкалӧны. Колоԁа-вевтас ӧԏі-помас піԍкӧԁӧны роԅ, лӧԍӧԁӧны сіјӧс јашщікыԍ-ԍір-петан-роԅ-веԍтӧ, ӧтлаалӧны најӧс ԍој трубаӧн. Сіјӧ-трубасӧ-кӧ он лӧԍӧԁ, ԍірыс віјалігас мыјкӧ-мынԁа вермас муас веԍкавны. Мӧԁ-помыс колоԁаыслӧн петӧ ортсӧ. Сіјӧс пыԁӧс-берԁтіысҗык роԅӧԁӧны. Сеті леԇӧны ԍірсӧ. Кор ԍірыс оз пет, роԅсӧ тупкӧны пу-тувјӧн. Ыҗыԁ-кӧ ԍір-вӧтлан-пачыс, колӧ лӧԍӧԁны кык-колоԁа.
Ԍір-віјӧԁан-роԅ-кынԇіыс ортсілаԁор-помас колоԁаӧ јешщӧ кык-роԅ піԍкӧԁӧны. Ӧԏі-роԅас ԍујӧны пу-колпак, мӧԁас — пу-труба. Колпак-пырыс понԁас петны скіпіԁар-ру, трубаӧԁыс — „руԍалӧм“-ԍір (паровая смола). Сы-јылыԍ ԍорԋі лоӧ воԇын.
Ԍіра-пессӧ-шӧтны вом-кынԇіыс јашщікас выліас вӧчӧны јешщӧ роԅ, шуӧны ӧшіԋӧн.
Вомыс овлӧ 1-метр (1 ар. 6 в.)-җуҗԁа ԁа 53-см. (12 в.)-паԍта. Ошіԋыс — 26-31-см. (6 — 7-в.)-паста ԁа 18 — 22-см. (4 — 5 в.)-җуҗԁа. Војԁӧр вомтіыс шӧтӧны, сеԍԍа ӧшіԋӧԁыс.
Пачсӧ течігӧн кірпічјассӧ мавтӧны кіԅер-ԍојӧн, мӧԁа-мӧԁ-берԁас најӧс топыԁа пукталӧны, меԁым коласјас оз лоны. Кымынкӧ-раԁ-бӧрын, јон-пыԃԃі, кӧрталӧны сутугаӧн. Ԍір-пуігӧн јашщік-бокјасыс щӧкыԁа потлаԍӧны, скіпіԁар-руыс петӧ сеті пачас ԁа сотчӧ. Сывӧсна, быԁ-шӧтчӧм-воԇвылын колӧ бура-віԁлавны пачтӧ ԁа потлаԍӧмјассӧ ԍојавны.
Јон-вылӧ-жӧ пачсӧ топӧԁӧны пу-ԍурјајасӧн. Меԁ најӧ оз сотчыны, пача-ԍурјаа-костас течӧны кірпіч-торјас.
Совԁорса-ԍірпуыԍјас јашщіксӧ пыщкӧсԍаԋыс ежӧны кӧрт-ԉістӧн. Кӧртсӧ ԇік-кірпіч-берԁас тувјалӧны. Секі јашщік-бокас кірпічыс кӧԏ-і потлаԍас, скіпіԁар-руыс јашщік-пыщкӧсԍыс оз вермы петны: кӧрт-ԉістыс кутас. Сывӧсна совԁорсајаслӧн скіпіԁарыс петӧ унҗык, но ԉокҗык кӧрт-ԉіст-вӧснаыс.
Пачсӧ-ԁонӧԁігас (ломтігас) скіпіԁар-руыс летчӧ улӧ, поԁ-берԁас, роԅтіыс петӧ колоԁаӧ ԁа мунӧ сеті пу-колпакӧ. Скіпіԁар-петігас ԍір-віјӧԁан-роԅсӧ тупкӧны пу-тувјӧн, меԁ сіјӧ сеті оз пет ԁа оз вош веԍ сынӧԁӧ. Труба-роԅсӧ колоԁаԍыс тупкӧны-жӧ.
Колпаксӧ вӧчӧны пеԉсаӧс-моз пӧвјасыԍ, јона топӧԁӧны асыкјасӧн. Вылілаԁорыс сы-
лӧн улілаԁорԍыс паԍкыԁҗык. Вылыс-пыԁӧсыс 53-см. (12 вер.)-паԍта, улысыс — 27-см, (6 вер.)-паԍта. Җуҗԁаыс сылӧн ԋеуна җуҗыԁҗык аршыныԍ. Колпак-бокас, 13 — 18-см. (3 — 4 в.)-ылаӧ вылыс-ԁорԍаԋые, піԍкӧԁӧны гӧгрӧс-роԅ. Сетчӧ ԍујӧны пу-труба. Трубасӧ вӧчӧны 17 — 20-см. (4 — 4,5 в.)-кызтаа-чуркаыԍ. Чуркасӧ војԁӧр шӧрі поткӧԁӧны, коԁјӧны кыкнан-җынсӧ, сеԍԍа најӧс бӧр воча пуктӧны ԁа јона-зелыԁа-гартӧмӧн кӧрталӧны кӧрт-сутугаӧн. Артмас труба. Вурысјассӧ ԁа потасјассӧ трубаыслыԍ ԁа колпакыслыԍ мавтӧны ԍојӧн. Колпак-улас вӧчӧны пӧвјыԍ јушка Сіјӧн поԅӧ колпаксӧ јансӧԁны пачԍыс. Пу-трубаыслыԍ помсӧ ԍујӧны ыргӧн-трубаӧ, кӧні скіпіԁар-руыс кӧԇалӧ ԁа пӧрӧ кіԅер-скіпіԁарӧ. Сіјӧ трубасӧ воԇӧ понԁам шуны „кӧԇӧԁан“-трубаӧн (холодильная труба).
Кӧԇӧԁан-труба вӧчӧны ыргӧн-ԉістыԍ. Пу-труба-ԁінтіыс сіјӧ овлывлӧ 22 — 26-см. (5 — 6 в.)-кыза. Куԅҗык кӧԇӧԁан-труба бур-җык, бурҗыка кӧԇалӧ сені скіпіԁар-руыс ԁа ещаҗык петӧ сіјӧ сынӧԁӧ. Унҗыкыс трубасӧ вӧчӧны 6-м. (8 1/2 арш.)-куԅа. Пач-улас-кӧ кык-колоԁа лӧԍӧԁӧма, кӧԇӧԁан-трубаыс кык-жӧ колӧ: быԁ колоԁаын аслас труба.
Кӧԇӧԁан-трубасӧ нуӧԁӧны пу-јашщік-пыр ԉібӧ ыҗыԁ-вор-пыр. Мі сіјӧс ворјӧн і понԁам шуны. Ворсӧ вӧчӧны 50-мм. (2-ԃујм)-кызаа-пӧвјасыԍ. Ԁорјассӧ шыԉыԁа (моԉыԁа)
стружітӧны ԁа бура топӧԁӧны пу-асыкјасӧн. Трубасӧ ворјӧԁыс нуӧԁӧны пӧв-ԋылыԁ, меԁ скіпіԁарыс сені оз понԁы пукавны, а візувтас. Ворјыс овлӧ 1,4-м. (2 арш.)-паԍтаа-кымын, а куԅта-ногыс ԋеуна җеԋыԁҗык ыргӧн-трубаԍыс. Бурҗык вӧчны сіјӧс ыҗыԁҗыкӧн. Ыҗыԁ-ворјаԁ унҗык-ва тӧрас, ԋӧжјӧнҗык шоналас сені, унҗык ԍкіпіԁар-ру кӧԇӧԁас.
4-ԁ-ԍер.
 
Кӧԇӧԁан-труба-помас сувтӧԁӧны пеԉса скіпіԁарсӧ віјӧԁны.
Ԍіра-пескыԁ ԇік-кос ԋӧтчыԁ оз овлы. Кӧԏ-кымын-во сіјӧс сулӧԁ шонԁі-воԇын ԁа коԍты, пыр-ԋін ещаԋік-ваыс пескас коԉӧ. Ԍір-пуігас скіпіԁарыскӧԁ сіјӧ-ваыс щӧщ петӧ. Бӧрвылас, інӧ, колӧ најӧс јансӧԁны. Јансӧԁӧны пеԉсаас-жӧ. Сывӧсна скіпіԁар-пеԉсаыс боктіыс роԅа, ыргӧн-трубаа. Ыргӧн-труба-
-пыԃԃіыс поԅӧ пу-труба лӧԍӧԁны. Пу-трубасӧ пеԉсаас ԍујӧны пеԉса-пӧлӧныс („а“ шыпас). Улыс-помыс сылӧн абу-ԇік-пеԉса-пыԁӧсас, 4 — 6-см. (1 — 1 1/2 в.) меԁ пыԁӧсӧԇыс оз во. Секі пеԉсаԍыс кіԅерыс понԁас кајны трубкаӧԁыс. Пу-трубасӧ вылілаԁор-помлаԋӧԁыс роԅӧԁӧны. Сы-веԍтті-жӧ роԅӧԁӧны пеԉса-боксӧ, ԍујӧны сеті мӧԁ-труба („в“).
 
5-ԁ-ԍер.
 
Скіпіԁар ваыԍ кокԋіԁҗык. Сывӧсна пеԉса-ас сіјӧ вылын понԁас гӧвкјавны-а, ваыс пыԁӧсас пукԍас. Сіјӧ чукӧрмас сетчӧ ԁа пырас трубаӧ, сы-куԅа мӧԁас вывлаԋ кајны. Воас мӧԁ трубкаӧԇыс ԁа петас ортсӧ. Скіпіԁарыс пыр ва-вылас лоӧ, трубаӧ оз веԍкав, оз пет ԋекытчӧ. Сіјӧс вывԍаԋыс гумлалӧны кӧшӧн.
Квајтӧԁ-ԍерпас-вылын петкӧԁлӧма ԍір-пачтӧ ставнас. „а“ шыпасӧн пасјӧма пачсӧ. Сы-
лӧн тыԁалӧ сӧмын вылысыс, кышыс. Пач-улас пуктӧма колоԁа. Сылӧн сӧмын-жӧ ӧԏі-помыс тыԁалӧ (,,б“ шып). Колоԁа-помас кујім роԅ: „в“ — ԍір-віјӧԁан-роԅ (скіпіԁар-петігаԍ сіјӧс тупкӧны пу-тувјӧн), „г“ — руԍалӧм-ԍір-петан-ін (скіпіԁар-петігас сіјӧс пӧԁлалӧны
 
6-ԁ-ԍер.
 
пӧвјӧн), „ԁ“ — скіпіԁар-петан-ін. Сіјӧс поԅӧ-жӧ пӧԁлавны, пӧвјӧн. „е“ — колнак& (сы-јылыԍ ԍорԋітім-ԋін), „ж“ — пу-труба, сеԍԍа — ыргӧн-кӧԇӧԁан-труба. Сіјӧ нуӧԁӧма пу-вор-пыр, „з“-ӧн пасјӧма. Ворјас віԇӧны ва. Пач-гӧгӧрыс вӧчӧма бока-вевт (тӧвсај ԁај вевт). Скіпіԁар-пеԉса-вылас вевт-жӧ лӧԍӧԁӧма, меԁ лым сетчӧ оз веԍкав. Пач-ԁорас ԍірпуыԍјас ас-
лыныс овны чом вӧчӧны. Ԍірнуігчӧжыс најӧ сені олӧны.
Ԍір пуӧны сӧмын тӧлын. Завоԃітӧны пуны выԉ-во-гӧгӧр (јанвар-тӧлыԍын). Лым-сыліг-кежлӧ уҗсӧ ештӧԁӧны.
Ԍіра-мыр ԉібӧ ԍірмӧԁӧм-пу піԉітӧны пач-җуҗԁа-ԍерԏіыс, 1,5 — 2-метр (2 — 3 арш.)-куԅта-торјас-вылӧ, поткӧԁлӧны најӧс 6 — 9-см. (1,5 — 2 в.)-кызтаа ԁа ԍујалӧны пачас. Кымын посԋіа поткӧԁлан, сымын бур: топыԁҗыка поԅас шӧтны најӧс. Шӧтӧны пачас-пырӧмӧн. Пукталӧны најӧс сувтсӧн. Кор пачыс понԁас тырны ԁа мортыслы сулавны сені лоӧ ԇескыԁ, јашщік-пач-вомсӧ пӧԁлалӧны кӧрт-пӧԁанӧн. Сеԍԍа течӧны сетчӧ пӧјімӧн-сорлалӧм-лыа ԁа бара пӧвјасӧн вевԏԏӧны. Сіјӧ-пӧв-вевтыс лоӧ-ԋін кышӧԁ-вомас. Сы-бӧрын пачсӧ тыртӧны ӧшіԋӧԁыс. Шӧтӧм-бӧрас ӧшіԋсӧ пач-вомсӧ-моз-жӧ тупкӧны: војԁӧр кӧрт-пӧԁанӧн, сеԍԍа пӧјім-сора-лыаӧн ԁа пӧвјасӧн. Роԅјассӧ гӧгӧр мавтӧны ԍојӧн.
Пачсӧ завоԃітӧны ломтыны шӧтігас-на. Ломтӧны пескӧн лібӧ шомӧн. Војԁӧрсӧ, кытчӧԇ скіпіԁар-војтјас оз петкӧԁчыны, ломтӧны јона. Кыш-бокјасыԍ сынӧԁлы ветлыны роԅјассӧ воԍталӧны. Пач-вомјассӧ ломтыԍан-інԍыс тупкӧны пӧԁанјасӧн. Мыјӧн скіпіԁар-војтјас лоӧны, ӧԁсӧ чінтӧны: щын-петан-роԅјассӧ пач-пыщԍыс ԁа сынӧԁ-ветлан-роԅјассӧ бокјасԍыс тупкалӧны кірпічӧн. Сіԇі віԇӧны,
кытчӧԇ став скіпіԁарыс оз пет. Скіпіԁарыс војԁӧрсӧ југыԁ-віжӧват-рӧма летчӧ, чӧскыԁ-ԁука. Сеԍԍа ԋӧжјӧԋікӧн пыр гуԁыртчӧ, пемыԁҗык ԁа пемыԁҗык-рӧма, ԉок-ԁука-ԁа понԁас петны.
Скіпіԁар-петігас кӧԇӧԁан-трубасӧ пыр колӧ кӧԇыԁ-ваӧн ԉібӧ лымјӧн кӧԇӧԁны.
Гуԁыр-скіпіԁар-петігӧн колпаксӧ колӧ пӧԁсӧн віԇны, воԍтыны руԍалӧм-ԍір-петан-інті. Руԍалӧм-ԍірсӧ леԇӧны ԉібӧ сынӧԁӧ, ԉібӧ чукӧртӧны. Чукӧртӧны со кыԇі.
Руԍалӧм-ԍірсӧ-војԁӧр леԇӧны пу-труба-пыр (7-ԁ ԍерп.). Сетыԍ сіјӧ петӧ кык ԉібӧ ԋоԉ-пеԉсаӧ. Пеԉсајассӧ гозјӧн-гозјӧн топыԁа вевԍӧԁӧма, ставнысӧ тыртӧма лыскӧн. Војԁӧр руԍалӧм-ԍірыс воԇԇа-пеԉса-гозјӧԁыс лыс-пырыс мунас, сеԍԍа петас мӧԁ-пеԉса-гозјас. Сы-бӧрын вӧԉіԍԏі сынӧԁӧ веԍкалас. Пеԉсајасті-мунігӧн руԍалӧм-ԍірыс пукԍӧ лыс-вылас, бӧрыннас сӧԇӧ пеԉса-пыԁӧсас. Скіпіԁар-вӧтлӧм-бӧрын пачас ӧԁсӧ выԉыԍ соԁтӧны ԁа кутӧны сіјӧс сіԇі кытчӧԇ ԍірыс помӧԇыс оз вӧтлыԍԍы. Ԍірыс чукӧрмӧ колоԁаас, олӧ сені ԍір-вӧтлӧм-бӧрӧԇыс. Секі сіјӧс леԇӧны пеԉсајасӧ.
Ԍіра-мырјыԁ ԁа ԍірмӧԁӧм-пуыԁ, мі шуім-ԋін, абу ԇік-косӧԍ: сені пыр ещаԋік-ваыԁ ем. Ԍіртӧ-вӧтлігӧн сіјӧ-ваыс щӧщ петӧ ԍірыскӧԁ ԁа пеԉсаас воӧ, пукԍӧ сетчӧ пыԁӧсас.
Міјанын сіјӧ-васӧ шуӧны ԍір-ваӧн. Сіјӧ абу колантор, сӧмын щыкӧԁӧ ԍіртӧ. Сыпонԁа ԍірыԍ сіјӧс јансӧԁӧны ԁа којӧны.
Ԍір-вӧтлӧм-бӧрын пачсӧ кӧԇӧԁӧны, ректӧны. Ԍір-вӧтлігаԁ пачыс зев пӧԍ. Воԍтан-кӧ сіјӧс сещӧмӧн, шомыс ӧзјас, бара мӧԁас ломтыԍ-
 
7-ԁ-ԍер.
 
ны. Пӧԁлалӧмӧн-кӧԇӧԁны зев ԁыр лоӧ, уна-каԁ боԍтас. Сывӧсна, меԁым пачыс регыԁҗык кӧԇалас ԁа шомыс оз кут ломтыԍны, пачсӧ воԍтӧны ԁа кымынкӧ веԁра-лым којыштӧны сетчӧ. Сіԇі-вӧчӧмӧн шомыс оз ӧзјы. Сеԍԍа шомсӧ пачԍыс кыскалӧны кӧрт-куранӧн (нарманӧн) ԁа разӧԁӧны лым-вылӧ.
Сы-бӧрын воԍтасны ӧшіԋсӧ, сӧстӧм-сынӧԁ меԁ сетчӧ пырас. Секі пӧԅас пырны сетчӧ мортлы. Пач-поԁсӧ мічаа чышкӧны корӧԍӧн. Тырӧма-кӧ ԍір-петан-роԅыс поԁјас, ве-
салӧны сіјӧс. Сы-бӧрын выԉыԍ поԅӧ ԍіра-пестӧ шӧтны.
Пач-шӧтӧмыс меԁ-ԍӧкыԁ-уҗ ԍірпуыԍыԁлӧн. Пачыс пӧԍ-на, чужӧмтӧ сотӧ. Сывӧсна пырӧны сетчӧ чышјанаԍӧмӧн. Вывті-на-кӧ јона сотӧ, оз поԅ уҗавны, секі пачас јешщӧ лымтӧ шыблалӧны, кӧԇӧԁӧны сіјӧс. Сеԍԍа шӧтчыныԁ ԍӧкыԁ і сывӧсна, мыј пыр копыртчӧмӧн лоӧ сені овны, сувтныс оз поԅ: пачыс ԉапкыԁ.
Скіпіԁарыԁ ԁа ԍірыԁ оз быԁ-пескыԍ ӧтмынԁаӧн віјавны: ԍіраҗык-пескыԍ унҗык артмасны, ԍіртӧмыԍ — ещаҗык. Бура-кӧ пачтӧ вӧчан, најӧ унҗык-жӧ віјалӧны. Пачыԁ-кӧ абу топыԁа течӧма, потлаԍӧма, щеԉԉӧԍ, секі мыјкӧмынԁа — скіпіԁар ԁа ԍір вошӧны, петӧны ортсӧ. Бур пачын ԁӧԅӧрітӧмӧн-пуігӧн 10-к-метр. (1 кб. с.)-пескыԍ петӧ 65-кг. (4 пуԁ) скіпіԁар, 524-кг. (32 пуԁ.) ԍір ԁа 490-кг. (30 пуԁ.) шом.
Ԍір-кӧ куш-ԍіра-мырјыԍ вӧтлӧны, секі скіпіԁарыс унҗык чукӧрмӧ, 115-кг. (7 пуԁ).
Термаԍӧмӧн-вӧтлігӧн скіпіԁарыԁ ещаҗык-жӧ петӧ, ԉокҗык-ԁај. Сывӧсна скіпіԁар-вӧтлігӧн ӧԁсӧ чінтӧны, бісӧ ічӧтмӧԁӧны. Ԍіртӧ поԅӧ ӧԁјӧнҗык вӧтлыны, ыҗыԁ-біӧн. Сіјӧ сы-вӧсна оз чін.
Ԍіра-пес шӧтны, ԍір-вӧтлыны ԁа пач-ректӧм-вылӧ мунӧ кык-кымын суткі. Ыҗыԁ-кӧ пачыԁ, кык-суткіыԁ тајӧ-уҗјас-вылӧ еща лоӧ.
Ічӧт-пачыԁ-ӧԁ ӧԁјӧнҗык кӧԇалӧ, регыԁҗык сіјӧс тыртны ԁа ректыны-ԁа.
Скіпіԁартӧ ԁа ԍіртӧ војнаӧԇ кустарјас вузавлісны арԏеԉ-пыр ԉібӧ асторјӧга (часнеј)-ԋӧбыԍлы. Најӧ вӧлі скіпіԁарсӧ кіԍтасны караԍін-бӧчкајасӧ ԁа ыстасны весавны завоԁӧ. Тыртӧм-бӧчкајассӧ сеԍаԋ бӧр бергӧԁлісны. Мукӧԁлаас креԍԏанаыс аԍныс бӧчкајассӧ вӧчалісны, ԍірсӧ вузалісны бӧчкајасын-ԋін. Сӧмын сіԇі-вузаԍігӧн најӧ муԃерітны понԁӧмаӧԍ: сорлавны ԍірсӧ ԍір-ванас. Вузӧсыԁ омӧԉ лоӧма, ԋӧбаԍыԍјасыԁ понԁӧмаӧԍ нораԍны, сеԍԍа і ԇікӧԇ ԋӧбаԍӧмыԍ ԁугԁӧмаӧԍ. Кык-кујім-морт щыкӧԁӧм-вузӧстӧ леԇасны-а, інмӧ ставыслы. Сывӧсна меԁ-лӧԍыԁ ԍіртӧ пуны ԁа вузавны арԏеԉӧн, ԉібӧ коопераԏів-пыр. Ԍекі еԍкӧ уна-пач поԅіс вӧчны ԁа вузӧссӧ чукӧрӧн ыстыны Карԁор-пыр (Архангельск) заграԋітсаӧ.
Ԁона-ӧ сувтӧ ԍір-пачыс? Вермас-ӧ сіјӧс вӧчны креԍԏаԋін ас-выннас? Арԏеԉӧн еԍкӧ, ԃерт, ыҗыԁ-пач поԅіс вӧчны-ԁа, кущӧмӧс Поԉшаын вӧчӧны, сӧмын мі тані ічӧт-јылыԍ, вӧлӧгԁаса-пач-јылыԍ ԍорԋітам. Сещӧм-пачтӧ шӧр-коԃа-олыԍ-креԍԏаԋін-кустар ас-выннас вермас вӧчны. Војнаӧԇ сещӧм-пачыс вӧлӧм сув-тӧ со-мыјԁа.
3000-кірпіч 10-шајтӧн ԍурс .... 30 шајт.
Сіјӧс-вајӧмыс ԁа пач-течӧмыс .... 25 „
Ыргӧн-труба .... 20 шајт.
Пу-вор (кӧԇӧԁан-трубаыслы) .... 10 „
Колоԁа .... 3 „
Бока-вевт (пач-вылас ԁа бокас) .... 10 „
Пу-трубајас, колпак-ԁа .... 5 ,,
2-пеԉса .... 3 „
Кӧрт-пӧԁанјас, пӧвјас ԁа мук.-т. .... 5 „
Ставыс .... 111-шајт.
Татыԍ унҗыксӧ креԍԏаԋіныԁ ачыс вермас вӧчны. Кӧвмас ԋӧбны сӧмын ыргӧн-труба ԁа кӧрт-пӧԁан. Сіԇ-кӧ, ԍір-пачтӧ сувтӧԁны абу зев рӧскоԁнӧ, а бурсӧ уна поԅӧ боԍтны.
 
Кущӧм-скіпіԁар петӧ пачыԍ.
 
Мі пыр-на ԍорԋітім вӧлӧгԁаса-ԍір-пач-јылыԍ. Тӧԁам, кыԇі сіјӧс вӧчӧны, кыԇі ԍірсӧ ԁа скіпіԁарсӧ вӧтлӧны. Емӧԍ-ӧԁ нӧшта мукӧԁ-пӧлӧс-пачјас, ԁа најӧ Комі-облаԍтын оз тујны. Јаткаса-пӧрт еԍкӧ абу ԁона, ԁа сетыԍ ԉок-скіпіԁар петӧ. Ветлугаса-пачыԍ бур-скіпіԁар петӧ, ԁа пачыс ԁона. Сеԍԍа сіјӧ зев-уна-каԁ боԍтӧ, зев ԁыр сіјӧн пуԍыны колӧ. Поԉшаса-пач вермасны сӧмын арԏеԉјас ԁа коопераԏівјас вӧчны. Ӧԏікӧ, сіјӧ зев ԁона, мӧԁкӧ, ыҗыԁ. Сещӧм-пачтӧ бур лӧԍӧԁны сӧмын кӧні уна ԍіра-пес. Комі-креԍԏаԋінлы меԁ-кокԋі ԁа меԁ лӧԍыԁ вӧчны вӧлӧгԁаса-
-пач. Сіјӧс ԍір-пуігас поԅӧ ломтыны шомнас. Шомнас-ломтігӧн скіпіԁарыс јешщӧ бурҗык петӧ.
Весавтӧм-скіпіԁартӧ омӧԉа боԍтӧны, колӧ сіјӧс весавны. Мыјыԍ-нӧ колӧ сіјӧс весавныс? Кыԇі сӧстӧммӧԁны?
Кор шӧтӧм-ԍіра-пестӧ понԁан јашщікас ԁонӧԁны, меԁ-воԇ понԁас петны сетыԍ ва. Сіјӧ меԁ-регыԁ пуԅӧ (100°-ӧн) ԁа петӧ руӧн. Ваыскӧԁ щӧщ понԁас петны і скіпіԁарыс. Налы ыҗыԁ-ӧԁ (жар) оз ков. Сывӧсна скіпіԁар-петігас пачсӧ омӧԉа ломтӧны, бісӧ-кутны колӧ кужны. Пескыԁ јашщікаԁ оз быԁлаын ӧтмоза шонав: ԁорсајасыс, кытчӧ біыс јонҗыка інмӧ, регыԁҗык шоналӧны, шӧрсајасыс — ԁырҗык оз. Ԁоргӧгӧрса-песјасԍыс ԍір-ԋін петӧ-а, шӧрсајасыс скіпіԁар-на леԇӧны. Ԍірыс секі ӧтлааԍӧ скіпіԁарыскӧԁ, гуԁыртӧ сіјӧс, щыкӧԁӧ. Сыыԍ ԋекор он мын. Ещаԋіка-кӧԏ-а, ԍірыс пыр-ԋін понԁас сорлаԍны скіпіԁарыскӧԁ. Сіԇ-кӧ, віјавны завоԃітігас скіпіԁарыс сӧстӧмҗык, бӧрыннас сіјӧ гуԁыртчӧ. Сӧԇ-скіпіԁарсӧ гуԁырԍыс віјӧԁігас-ԋін-і торјӧԁӧны, кујім-сортӧ сіјӧс лӧԍӧԁӧны: нач-сӧԇ-скіпіԁар (скіпіԁар-нырыс), віж-скіпі-ԁар (шӧркос) ԁа гӧрԁ-скіпіԁар (бӧрја петӧмыс).
Унҗык ԉібӧ ещаҗык скіпіԁар артмӧ нӧшта кӧԇӧԁан-труба-вӧсна. Куԅ-кӧ трубаыс, пӧшԏі став-скіпіԁар-руыс вевјалӧ сені кӧԇавны,
оз пет сынӧԁӧ. Сӧмын вывті-куԅ-труба-вӧчны ԁона, уна-ыргӧн мунас. Кыԇкӧ, інӧ, колӧ лӧԍӧԁны җеԋыԁ-труба ԁа меԁ сіјӧ јона-кӧԇӧԁас. Сіԇі вермас лоны, кор ваыс пыр кӧԇыԁ лоӧ. Колӧ, інӧ, ворԍыс васӧ щӧкыԁа вежны, візув-ва сетчӧ нуӧԁны. Ӧԏі-ваӧн-кӧ кӧԇӧԁны, лым-соԁталӧмӧн, колӧ куԅ-труба. Меԁ-бур вајӧԁны ва кӧԇӧԁан-ворјӧ шорыԍ ԉібӧ кԉучыԍ, жӧлӧбӧн. Секі сӧмын пачтӧ ковмас шор-ԁорӧ вӧчны. Трубаыс ԁонтӧмҗык сувтас.
Вӧлӧгԁаса-кустарјас кӧԇӧԁан-трубасӧ вӧчӧны 4-метр (5 — 6 арш.)-куԅа-кымын. Ічӧт-пачлы та-куԅа-трубаыԁ тырмас. Скіпіԁар-руыс помӧԇ сен вевјалас кӧԇавны. Ыҗыԁ-пачлы сы-куԅта-трубаыԁ җеԋыԁ лоӧ. Скіпіԁар-ру оз вермы сені ставнас кӧԇавны, мыјкӧ-мынԁа-јукӧн рунас петас сынӧԁӧ, веԍ вошас.
Кӧԇӧԁан-трубасӧ ԁорӧны ыргӧн-ԉістјасыԍ. Сещӧм ԉістјасыс 2-м.-куԅаӧԍ ԁа 0,7-м. паԍтаӧԍ. Ічӧԏік-пач-вылӧ ковмас кык-ԉіст. Трубаыс куԅаногыс абу ӧтпаԍта. Бурҗык сіјӧс со-кыԇі вӧчны: ӧԏі-помыс меԁ вӧлі 18-см. (4 1/2 в.)-паԍта, мӧԁыс — 3-см. (3/4 — 1/2 в.)-паԍта.
Унаӧн оз тӧԁны, мыјла кӧԇӧԁан-трубасӧ ԁона-торјыԍ, ыргӧныԍ колӧ вӧчны. Сіјӧ сывӧс-на, мыј скіпіԁар-руыскӧԁ ещаԋікӧн пыр петӧ уксуснеј кіслота, ԍојӧ кӧртсӧ, трубаыԁ-кӧ кӧртыԍ. Трубаыԁ роԅӧԍԍӧ, бырӧ. Сеԍԍа кӧр-
тыԁ јешщӧ щыкӧԁӧ скіпіԁарсӧ: віж-рӧма сыыԍ лоӧ. Оз сеԍԍа ԋінӧмӧн весаԍԍы-ԋі, віжӧн-і коԉӧ.
Скіпіԁарыԁ пачас-на вермас щыкны, сіјӧс-кӧ пыщкӧсԍаԋыс кӧртӧн ежӧма. Совԁорса (Сольвычегодские)-ԍірпуыԍјаслӧн сещӧм-пачјасыс ԁа скіпіԁарыс ԉокҗык петӧ. Сывӧсна-жӧ јатскеј-пӧртыԍ ԁа поԉԍкеј ретортаыԍ ԉок-скіпіԁар петӧ. Пач-ломтыԍігас кӧртыс јона ԁоналӧ. Скіпіԁар-руыс кӧрт-берԁас сотчӧ ԁа щыкӧ. Вӧлӧгԁаса пачсӧ кӧртнас оз ежны. Кірпічыԁ кӧртыԁ-моз оз ԁонав. Сывӧсна скіпіԁарыс сені оз сотчы.
Поԅӧ віԍтавны нӧшта-ӧԏітор мыјыԍ скіпіԁарыԁ щыкӧ. Вӧлӧгԁаса-пачыԍ скіпіԁар-ру петӧ колоԁа-пыр. Сеті-жӧ бӧрыннас петӧ ԍірыс. Колоԁаас ещаԋік-ԍірыԁ пыр коԉӧ. Скіпіԁар-руыс сы-пыр-мунігӧн сораԍԍӧ ԍірыскӧԁ ԁај щыкӧ.
Скіпіԁарыслы петны-кӧ еԍкӧ мӧԁ-роԅ вӧчӧма, сіјӧ ез щык, сӧԇӧн ԁа бурӧн петіс. Сещӧм-тујсӧ сылы со-кыԇі вӧчӧны: пач-мышкас јашщіксӧ ԁа кышсӧ ӧтвеԍтӧ гӧгрӧса (4-в. паԍта) роԅӧԁӧны, ԍујӧны сеті (роԅ-ыжԁаыс) ыргӧн-труба. Сіјӧс ӧтлаалӧны пу-трубакӧԁ, а пу-трубасӧ — кӧԇӧԁан-трубакӧԁ. Пу-труба-пыԃԃіыс поԅӧ пыр ыргӧн-труба нуӧԁны, сӧмын ԁона сіјӧ сувтас-а. Скіпіԁарыс секі понԁас торјӧн ԍірыԍ петны: ԍірыс петас колоԁа-пыр, а скіпіԁарыс выԉ-тујӧԁыс.
Скіпіԁарыс таԇі-віјӧԁігӧн зев сӧԇ ԁа бур. Воԇын јешщӧ лоӧ віԍталӧма, кыԇі ԍір-пачыԍ нӧшта бур-ԍкіпіԁар боԍтны, меԁ весавтӧг поԅіс сіјӧс вузавны.
 
Скіпіԁар-весалан-завоԁ.
 
Мі унаыԍ-ԋін шуім, мыј весавтӧм-скіпіԁартӧ оз ԋӧбны. Сещӧм-скіпіԁарыԁ гӧрԁ ԁа віж-рӧма. Бурыс, нырыс, југыԁҗык. Ԇік-југыԁӧн (сӧԇӧн) пачыԍ ԉібӧ пӧртјыԍ сіјӧ оз пет. Скіпіԁартӧ весалӧны мӧԁыԍ-вӧтлӧмӧн.
Скіпіԁар-весавны колӧ ԋоԉ-тор: парӧвеј-пӧрт, куб, отстојԋік — пырҗык кыкӧс вӧԃітӧны, ԁа кӧԇӧԁан-труба. Пӧртсӧ вӧчӧны 1,5-м. (2 арш.)-куԅта ԁа 0,7-м. (1 арш.)-паԍта-кӧрт-ԉістјасыԍ. Сещӧм-ԉістыс кыскӧ 16-кг. (1 пуԁ). Пӧртсӧ пуктӧны кірпіч-поԁувтас-вылӧ ԁа гӧгӧрыс ԍојалӧны. Кӧкјамысӧԁ-ԍерпас-вылын пӧртсӧ пасјӧма „а“-шыпасӧн. Пӧрт-вылас ем колпак „в“. Сеті петӧ руыс (парыс) ԁа мунӧ трубаӧԁ воԇӧ. Пӧрт-вылысас нӧшта вӧчӧма пӧԁлаԍԍана-роԅ — ӧшіԋ. Сы-пыр кіԍталӧны пӧртјӧ ва ԁа, кор ковмас, пӧртсӧ весалӧны. Нӧшта вывԍаԋыс пӧртјас ԍујӧны кык-труба. Ӧԏі-трубаыс „г“ 88,9-мм. (3,5-ԃујм) -кыза ԁа 3,5-м. (5 арш.)-куԅа; кајӧ вевт-вылысӧԇыс. Сіјӧс поԅӧ шуны „віԇыԍ-трубаӧн“: віԇӧ пӧртсӧ потӧмыԍ (жугалӧмыԍ). Улыс-помыс сіјӧ-трубалӧн пӧрт-пыԁӧсӧԇыс оз во
8-кымын-см.-мынԁа (кык-кымын-вершӧк). Мукӧԁ-ԁырјі пӧртас руыс зев уна чукӧрмас, тащӧм-трубаыс-кӧ абу, вермас пӧртсӧ поткӧԁны. Трубаыс віԇӧ пӧртсӧ-поткӧԁӧмыԍ: кор руыс уна чукӧрмас ԁа јона понԁас ԉічкыны пӧртас ва-вылас, ваыс сетыԍ кајас трубаӧԁыс
 
8-ԁ-ԍер.
 
ԁа ортсӧ петас. Секі пӧрт-увԍыс бісӧ чінтӧны, оз леԇны ыҗыԁ-ӧԁӧн ломтыԍны. Пӧртјыԁ-і оз пот. Мӧԁ-трубаыс 2 — 2 1/2-ԃујм-паԍтаа. Улыс-помыс сылӧн пӧрт-җынԍыс тӧкӧԏӧ улынҗык. Мӧԁ-помыс 50 — 60-см. (12 — 14 в.)-мынԁа петӧма пӧрт-вылас.
Кор ваыс пӧртас пакталас, оз понԁы інмыны труба-помас, секі руыс трубаӧԁыс шыбытчас ортсӧ. Сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј пӧртјын ваыс јона чінӧма, колӧ соԁтыны.
Порт-колпакԍаԋыс руыс труба-пыр мунӧ скіпіԁар-бакӧ. Сіјӧ-трубаыс бакӧԇыс кӧртыԍ, бакас ыргӧныԍ. Кӧртыԍ-кӧ бакас вӧчан, ӧԁјӧ
бырас, нӧшта — скіпіԁарсӧ щыкӧԁас. Ру-мунан-трубаыс скіпіԁар-бакас пырӧ вылітіыс, летчӧ сеԍԍа пыԁӧсӧԇыс. Руыс шонтӧ скіпіԁарсӧ, пӧртӧ руӧ. Бурҗык-ру-ветлан-ыргӧн-трубалыԍ улыспомсӧ гартӧны пружіна-моз, кыԇ-тај петкӧԁлӧма 9-ԁ ԍерпас-вылын. Вылыс-
 
9-ԁ-ԍер.
 
-боксӧ трубаыслыԍ роԅӧԁлӧны. Секі трубаԍыс руыс роԅјасӧԁыс чукӧрӧн понԁас петны, гуԁравны скіпіԁарсӧ.
Скіпіԁар-баксӧ вӧчӧны кык-мм.-кызтаа-ыргӧн-ԉістыԍ. Вылілаԁорпомсӧ бакыслыԍ ԁоралӧны (кромкаалӧны) ԁа роԅӧԁӧны болтјас ԍујны, бок-вевтсӧ гајкајасӧн зелыԁа топӧԁӧны бак-берԁас. Вевта-ԁора-костсӧ нӧшта лакалӧны-на, меԁ бакԍыс скіпіԁарыс ԋекыті-ԋін ез пет. Бак-вевтас вӧчӧны колпак, сетчӧ сувтӧԁӧны труба. Колпак-ԁінтіыс трубаыс
26 — 31-см. (6 — 7 в.)-кызта, јылыс векԋі, сӧмын 8-см. (2 в.)-кызта.
Скіпіԁар-баксӧ гартӧны гынјӧн ԉібӧ костјассӧ лакалӧны ԁа зелыԁа асыкалӧны кӧрт-сутугаӧн. Сіԇ бакыс омӧԉҗыка кӧԇалӧ.
Скіпіԁіар-куб-вевтԍаԋыс мунӧ ыргӧн-труба кык колонкаӧ. Ԍерпас-вылас тыԁалӧ ӧԏі-колонкаыс. Мӧԁыс ԇік-жӧ сещӧм. Колонкаыс пуыԍ, пеԉса-коԃ, сӧмын җуҗыԁ сыыԍ ԁа кыкнан-помыс пыԁӧса. Сіјӧс вӧчӧны 1,4-м. (2 арш.)-җуҗԁа ԁа 0,7 — 0,8-м. (1 ар. — 1 ар. 2 в.) -паԍта. Пыщкӧсԍаԋыс колонкасӧ гӧгӧр-бок ежӧны 1-мм.-кызтаа-ыргӧн-ԉістӧн. Колонкасӧ ԋеуна выліті пыԁӧсԍаԋыс роԅӧԁӧны. Сеті леԇӧны пукԍӧм-торсӧ. Кор оз ков віјӧԁны, тупкӧны пу-тувјӧн.
Скіпіԁар-бакԍаԋыс трубаыс пырӧ воԇԇа-колонкаас выліӧԁыс, вевт-берԁтіыс, сеԍԍа летчӧ увлаԋ. Пыԁӧсӧԇыс оз во 9 (2 в.)-кымын-см.
Сещӧм-жӧ мӧԁ-труба петӧ воԇԇа-колонкаԍыс вылілаԁор-помӧԁыс ԁа пырӧ мӧԁ-колонкаас. Мӧԁ-колонкаԍыс трубаыс нуӧԁӧ кӧԇӧԁан-трубаӧ. Сіјӧс вӧчӧны гартлӧмӧн, ԅмеј-моз, рочӧн ԅмејевікӧн і шуӧны. Скіпіԁар-бакԍаԋ-колонкаӧ-мунан-труба, кык-колонкаӧс ӧтлаалан-труба ԁа мӧԁ-колонкаын-ԅмејевіккӧԁ -ӧтлаалан-труба, — ставныс најӧ 9 — 11-см.-кызаӧԍ, вӧчԍӧны ыргӧныԍ.
Завоԁјасын скіпіԁартӧ со-кыԇі весалӧны.
Скіпіԁарсӧ кіԍтӧны кубӧ, соԁтӧны сетчо кіԅертӧм-іԅвеска. Сіјӧс лӧԍӧԁӧны сотӧм-іԅвескаыԍ. Сы-вылӧ кіԍтӧны ва, јона-бура (меԁ ӧԏі-комок оз коԉ) гуԁралӧны сіјӧс зырјӧн, меԁ сук-нӧк-коԃ лоас. 16-кг. (1 п.) скіпіԁар-вылӧ колӧ боԍтны кілограмҗын (1 — 2 ф.) кос-іԅвеска. Сӧԇжык-кӧ скіпіԁарыс, іԅвескасӧ поԅӧ ещаҗык боԍтны; гуԁыр-кӧ, — унҗык,
Скіпіԁарсӧ кубас оз тырӧԇ кіԍтны. Колӧ артавны, меԁ іԅвесканас сорлалӧм-бӧрын лоас кубҗыныԍ ԋеуна унҗык, 2/3-јукӧныс-кымын. Іԅвескасӧ скіпіԁарас оз ԁругӧн кіԍтны, а ічӧԏікаӧн, сорӧссӧ гуԁраліг-моз. Сіԇі-вӧчӧмӧн сорӧсыс бурҗыка гуԁраԍԍас. Сеԍԍа кубсӧ топыԁа вевԏԏӧны, зелӧԁӧны болтјасӧн. Сы-бӧрын поԅӧ пӧртјыԍ русӧ леԇны кубӧ.
Кор ваыс пуԅас, руыс трубаӧԁыс пырас скіпіԁар-кубӧ, шонтас сені скіпіԁарсӧ, руӧ пӧртас. Ва-руыс ԁа скіпіԁар-руыс сеԍԍа петӧны сетыԍ руыскӧԁ труба-пырыс. Војԁӧр најӧ веԍкалӧны колонкајасӧ, сеԍԍа кӧԇӧԁан-трубаӧ. Сені најӧ кіԅермӧны.
Ва-руыскӧԁ ԁа скіпіԁар-руыскӧԁ ещаԋік-іԅвеска ԁа ԍір щӧщ мунӧны. Најӧ пукԍӧны колонкајасӧ. Колонкајассӧ ԉок-торјассӧ кыјавны вӧчӧма (рочӧн „ловушкаӧн“-і шуӧны). Сіԇ, колонкајасӧԁ-мунігӧн скіпіԁарыс весаԍԍӧ, лоӧ сӧԇҗык. Мӧԁ-колонкаыԍ сіјӧ пырӧ ԁӧԇӧԁан-трубаӧ, а сетыԍ петӧ пеԉсаӧ. Скіпікар-пеԉсаыс& тајӧ-завоԁын ԍір-пачса-пеԉса-
-коԃ-жӧ: пыԁӧсԍаԋыс ваыслы-петны труба нуӧԁӧма. Скіпіԁар-пеԉсаас ваыс чукӧрмӧ уліас, скіпіԁарыс — выліас. Војԁӧр скіпіԁарыс ԁа ваыс петӧны ӧтмынԁаӧн-кымын (стӧкан-тыр-кӧ віјӧԁам ԁа сулӧԁыштам, стӧканҗынјас выліас лоӧ скіпіԁарыс, уліас — ваыс), сеԍԍа ваыс пыр унҗык ԁа унҗык понԁас лоны. Бӧрыннас скіпіԁарыс ва-вылас војтӧн-војтӧн сӧмын лоӧ. Секі ԁугԁӧны скіпіԁар вӧтлыны.
Ӧԏіпӧрјӧ-весалӧмӧн пачса-скіпіԁарыԁ оз ԇікӧԇ весаԍԍы, кіԅер-чај-коԃ віж-рӧма лоӧ. Сещӧм-скіпіԁарсӧ рочӧн шуӧны „ԉімоннеј“--скіпіԁарӧн. Сіјӧс мӧԁпӧв вӧтлӧны. Секі скіпіԁарыԁ сӧстӧм, ԇік сӧԇ лоӧ.
Скіпіԁар-вӧтлӧм-бӧрын кубсӧ ректӧны, весалӧны. Колонка-пу-тувјас воԍтӧны, леԇӧны колонкајасԍыс пукԍӧм-торјассӧ. Сіԇі-івесалӧм-бӧрын& выԉ-скіпіԁар-вӧтлыны завоԃтӧны.
Тащӧм-скіпіԁар-куб вермӧ весавны во-гӧгӧрӧн (сезон) 80000-кгр. (5000 н.)-скіпіԁар. Мӧԁ-ног-кӧ шуны, ӧԏі-кубыс весалӧ 80 — 85-ԍір-пачын-віјӧԁӧм-скіпіԁар.
Ӧԏі-креԍԏаԋін аскежас тащӧм-куб оз вермы лӧԍӧԁны ԁај бурыс сыыԍ еща; унҗык-каԁсӧ веԍ понԁас сулавны, уҗавтӧг. Колӧ кымынкӧ-ԍірпуыԍлы ӧтувтчыны ԁа ӧтувја-куб лӧԍӧԁны (ещаҗык-скіпіԁарлы ічӧтҗык-куб колӧ). Нӧшта-бур, ԍірпуыԍјасыс-кӧ коопераԏів воԍтасны. Секі арԏеԉыслы поԅӧ уна-ԍір-завоԁ вӧчны ԁа ӧԏі - скішԁар-весалан-ін воԍтыны.
Воԇын мі віԍталам нӧшта, кыԇі ԍірыԍ каԋіпоԉ вӧчӧны.
Сіԇ-кӧ гашкӧ ӧԏілы ԉібӧ кык-кујім-креԍԏаԋінлы оз і сулав кутчісны ԍірсӧ-пуны-ԁа? Мі віԍталім-ԋін, мыј сір-пуӧмыс ыҗыԁ-бурыс воӧ скіпіԁарыԍ. Пачыԍ петӧ ԉок-ԍкіпіԁар, ԋеоԁ сіјӧс оз боԍт, ԉібӧ інас-кӧ, зев еща. Скіпіԁар-весалан-завоԁ ԁона, ещаӧн он вермы сіјӧс лӧԍӧԁны. „Мыј ԉібӧ сы-јылыԍ і ԍорԋітны?“ коԁкӧ гашкӧ шуас. Абу сіԇ, јортјас! Коркӧ, тӧԁӧмыс, Комі-ԍірпуыԍјас ӧтувтчасны коонераԏівјасӧ&, ковмас тащӧм, руӧн-вӧтлан - завоԁыԁ, а ӧні ԁонтӧмҗык-јылыԍ колӧ ԁумајтны, прӧстӧјҗык скіпіԁар-вӧтлан-завоԁ вӧчны. Нарӧвеј& пӧртјыԁ сетчӧ оз-ков. Вӧчӧны сіјӧс со кыԇі.
Парӧвеј пӧрт, шуам, міјан абу. Васӧ кіԍтӧны скіпіԁар-бакас, скіпіԁарыскӧԁ ӧтлаӧ. Војԁӧр васӧ кіԍтӧны, сеԍԍа скіпіԁарсӧ ԁа іԅвес-ка. Најӧс војԁӧр торјӧн, кіԍттӧԇыс-на јешщӧ, јона гуԁралӧны, сеԍԍа, кіԍтасны-ԁа, бара пу-зырјӧн бура-гуԁралӧны. Сы-бӧрын скіпіԁар-кубсӧ шонтӧны, кытчӧԇ сорӧсыс оз пуԅы. Пуігас скіпіԁар-руыс ԁа ва-руыс ӧтлаын колонкајас-пыр петӧны кӧԇӧԁан-трубаӧ. Колон-кајасыс ԁа кӧԇӧԁан-трубаыс воԇԇа-завоԁын-коԃӧԍ-жӧ. Тані сӧмын пӧртјыс абу.
Тащӧм-скіпіԁар-весалан-завоԁыс скіпіԁарыс воԇԇа-ԍерԏіыԍ ԉокҗык петӧ. Сеԍԍа воԇԇа-завоԁас пуԅӧԁіг-мозыс пӧртјас пыр ноԅӧ& васӧ
соԁтавны, а тащӧм-завоԁын сіјӧс он вӧч. Пуԅӧԁны-пуктігас і лоӧ кіԍтны васӧ, мыјԁа колӧ. Шуӧны, 16-кгр. (1 п.)-скіпіԁар-вӧтлыны-пӧ колӧ 32-48-кгр. (2-3 п.)-ва. Сіԇ-кӧ, кубаԁ-кӧ кіԍтан 800-кгр. (50 п.)-скіпіԁар, сетчӧ колӧ соԁтыны 1600 — 2400-кгр. (100 — 150 п.)-ва: ыргӧн-кубтӧ ыҗыԁҗыкӧс ковмас лӧԍӧԁны. Сеԍԍа пӧрттӧм-завоԁын ԉокҗык-скіпіԁар-петӧ. Мукӧԁ-ԁырјі кыкыԍ-вӧтлӧмӧн оз і весаԍԍы сіјӧ, пыр гуԁыр, лоӧ којмӧԁыԍ вӧтлыны. Сывӧсна бурҗык вӧчны воԇԇа-віԍталӧм-коԃ-завоԁ, пӧрта-завоԁ. Пӧрттӧм - завоԁыԁ сӧмын сіјӧн лӧԍыԁ, мыј ічӧԏікӧс поԅӧ лӧԍӧԁны-ԁа.
Швеԁјас со-кыԇі скіпіԁарсӧ вӧтлӧны (налӧн сіјӧ бур петӧ): ԍір-пача кӧԇӧԁан-труба-костас сувтӧԁӧны кымынкӧ-колонка; скіпіԁарыс пачԍыс војԁӧр колонкајасас веԍкалӧ, весаԍԍӧ сені, сеԍԍа петӧ кӧԇӧԁан-трубаас. Колонкајасыс скіпіԁар-весалан-завоԁын-моз-жӧ „кыјӧны“ ԍірсӧ ԁа мукӧԁ-щыкӧԁан-торјас. 10-ԁ-ԍерпас-вылын петкӧԁлӧма сещӧм-колонкајассӧ. Воԇԇа-колонкаыс (пасјӧма ,,а“-шыпасӧн) прӧстӧј-ва-тыра-пеԉса. Сетчӧ леԇӧма мегыр-моз-чукыԉтӧм-ыргӧн-труба (,,в“). Сіјӧ-трубаас ӧтарԍаԋыс пачыԍ воӧ скіпіԁарыс, мӧԁар-помыс мунӧ ыҗыԁҗык колонкаӧ (ԍерпас-вылас пасјӧма ,,г“-ӧн).
Трубасӧ вӧчӧны 1-мм-кызта-ыргӧн-ԉістыԍ. Труба паԍтаыс 13-см.-а (3-в.-гӧгӧр). Чукыԉас
труба-берԁас пајајтӧма векԋіԃік (1-ԃујм-кызтаа) мӧԁ-ыргӧн-труба. Меԁ скіпіԁар-руыс сеті оз пет, мӧԁ-помсӧ трубаыслыԍ ԍујӧны ва-веԁраӧ. Васӧ пеԉсаԍыс пыр вежлалӧны ԉібӧ лым соԁталӧны, меԁ пыр сіјӧ кӧԇыԁ вӧлі. Трубаас ԍірыс понԁас пукԍыны ԁа петны ва-
 
10-ԁ-ԍер.
 
-веԁраас. Сіјӧ-сірсӧ шуӧны „ԍір-выјӧн". Мегыр-коԃ трубаԍыс скіпіԁарыс мунӧ воԇӧ, мӧԁ-колонкаӧ. Сені бара ковтӧмторјасыс коԉӧны, пыԁӧсас пукԍӧны.
Швеԁјас колонкасӧ вӧчӧны кірпічыԍ, рочјас — ԋоԉ-віт-бӧчкаыԍ. Колонка-пыщкас вӧчӧны җаҗјас. Җаҗԍаԋ-җаҗјӧԇ коԉӧны 35-кымын-см. (1/2 арш.)-паԍтаа коласјас. Җаҗјассӧ оз ӧԏі-ԍтен-бокӧ вӧчны, а ӧтарас-мӧԁарас. Шуам, улыса-җаҗјыс шујгалаԁорас вӧчӧма, веԍкыԁ ԍтенӧԇыс 8 — 13-см. (2 — 4 в.) оз во.
Мӧԁ-җаҗсӧ веԍкыԁлаԁорас-ԋін вӧчӧны, шујга-ԍтенӧԇыс 9 — 13-см. оз во, с. в., пыр ӧтарас мӧԁарас течӧны. Скіпіԁар-руыс пырӧ колонкаӧ пыԁӧс-берԁтіыс, җаҗјас-костӧԁыс кајӧ вывлаԋ ԁа петӧ ыргӧн-кӧԇӧԁан-трубаӧ. Сы-бӧрын петӧ кіԅер скіпіԁар. Скіпіԁар-ру-мунан-туј ԍерпас-вылын петкӧԁлӧма ԋӧвјӧн. Колонкаын скіпіԁар-ру кӧԇалӧ, колонка-пыԁӧсӧ пукԍӧны скіпіԁар-щыкӧԁан-торјас (ԍір-выј). Пыԁӧслаԋас воԇԇа-колонкаас-моз-жӧ труба нуӧԁӧма, помыс ва-веԁраӧ пырӧ. Сетчӧ, веԁраас, трубочкаӧԁыс летчӧ ԍір-выјыс.
Колонкајасыԍ кык-пӧлӧс-бур: ӧԏікӧ, на-пыр-мунӧм-бӧрын скіпіԁарыԁ бурҗык ԁа сӧԇҗык петӧ; мӧԁкӧ, ԍір-выј коԉӧ. Сіјӧ мунӧ ԉекарство-пыԃԃі: бурԁӧԁӧны скӧтӧс луԁӧмыԍ. Ԍір-выј-сорӧн мавтӧны пу-керка-вевтјас, меԁ оз сіԍмыны најӧ.
Мі віԍталім, скіпіԁар-петан-роԅсӧ-кӧ ԍір-петан-роԅыԍ пач-бӧрас торјӧн вӧчан, скіпіԁарыԁ сӧԇҗык петас. Колонкајас-кӧ сувтӧԁан, скіпіԁарыԁ нӧшта сӧԇ лоӧ. Секі кык-кујім-ԍір-пачыԁ скіпіԁар-весалан-завоԁтӧг вермасны уҗавны. Сещӧм-скіпіԁарыԁ понԁас інны. Нӧшта бур лоӧ, сувтӧԁан-кӧ јешщӧ ӧԏі-колонка, іԅвескаӧн, ԁа сы-пыр леԇан скіпіԁар-русӧ. Меԁ-бур скіпіԁар, ԃерт, артмӧ скіпіԁар-весалан-завоԁын. Секі сӧмын колӧ, меԁ скіпіԁарыԁ пыр уна вӧлі. Еща-скіпіԁарӧн сіјӧ
аԍсӧ оз вешты. Колонкајасӧн скіпіԁартӧ колӧ весавны сӧмын секі, кор ԇік-ԋін ԋекыԇі он вермы лӧԍӧԁны скіпіԁар-весалан-завоԁтӧ.
 
Каԋіпоԉ-пуӧм.
 
Ԍірмӧԁӧм-пуыԍ кос-ԍірсӧ чукӧртӧны ԁа торјӧн пуӧны. Сеԍ петӧны скіпіԁар ԁа каԋіпоԉ. Кос-ԍірсӧ вуштӧны пуыԍ, течӧны ԁозјасӧ, кӧтӧԁӧны ваӧн, меԁ сіјӧ ӧтлааԍас ыҗыԁ-комокӧ. Сещӧм-комокјасыс 16-кгр. (1 п.) овлӧны. Бӧрыннас најӧс течӧны кубӧ, ԍірыԁ-моз-жӧ пуӧны.
Каԋіпоԉ-пуан-куб вӧчӧны 4-мм.-кызтаа ыргӧн-ԉістјасыԍ. Сіјӧ зев-ыҗыԁ: 1600-кгр. (100 пуԁ)-ԍір тӧрӧ. Пачыс ԁа кубыс помԍаӧԍ: кубыс җынвыјаыс пырӧ пачас выліӧԁыс.
Кубыс мыԉкја-вевта. Вевтас пу-колпак: вылілаԁорыс паԍкыԁ, уліыс векԋі. Колпаксӧ вӧчӧны пожӧм-пуыԍ, топыԁа асыкалӧны. Колпакас вылыс-асык-улас піԍкӧԁӧны 18-см. (4 в.)-пастаа роԅ ԁа ԍујӧны сетчӧ пу-труба. Сіјӧ ӧтлааԍӧ ватыра-пу-ԁозјыԍ-петан-ыргӧн-трубакӧԁ (ворјӧ). Трубаыс овлӧ 3,5 — 4,2-см. (5 — 6 в.)-куԅта. Сені скіпіԁарыс кӧԇалӧ.
Куб-пыԁӧсас пуктӧны 13 — 18-см. (3 — 4 в.)-кызтаа-кымын - кык-җек. Җекјас-вылас течӧны 1-вершӧк-кызта-кымын паԉічјас (беԃјас), сӧмын меԁ помјасыс налӧн куб-бокас оз інмыны. Беԃјас-вылас воԉсалӧны іԇас.
Каԋіпоԉыс іԇас-пырыс - мунігӧн став-јогсӧ іԇасас коԉӧ.
Іԇас-вылас пукталӧны ԍір-кӧрышјассӧ (комокјас), костјасас — ԁрӧбінјассӧ. Сіԇі-кубсӧ-тыртӧм-бӧрын кіԍтӧны сетчӧ ва: 5 — 6-пуԁ-ԍір-вылӧ кіԍтӧны 12-ԉітр (1 веԁра)-ва.
Сеԍԍа ломтӧны пачсӧ. Кор ԍірыс сылӧ ԁа пуксас, кубас бара тырӧԇыс ԍірсӧ соԁтӧны. Сы-бӧрын кубсӧ топыԁа вевԏԏӧны, завоԃітӧны каԋіпоԉ пуны.
5-час-кымын-мыԍԏі пач-ломтӧмԍаԋыс понԁас петны скіпіԁар. Петӧ помала суткіӧн-җынјӧн, ԉібӧ ԁажӧ кык-суткіӧԇ. Куб-шонтӧмыԍ ваыс руалӧ. Ва-руыскӧԁ-щӧщ скіпіԁар-руыс кајӧ вывлаԋӧ, нырӧ& кӧԇӧԁан-трубаӧ. Сеԍаԋ сеԍԍа віјалӧ пеԉсаӧ. Тащӧм-ԍір-скіпіԁарыс меԁ-бур-скіпіԁарӧн шуԍӧ, зев чӧскыԁ-ԁука-ԁај.
Воԇті скіпіԁарыс (ныр-скшіԁар) петӧ сӧԇҗык, бурҗык-ԁа. Віјӧԁам-кӧ стӧканӧ ныр-скіпіԁарсӧ ԁа сулӧԁам, җынјыс (пыԁӧсас) сені лоӧ ва, мӧԁ-җынјыс — скіпіԁар. Бӧрынҗык скіпіԁарыс пыр ещаммӧ, ваыс соԁӧ. Бісӧ куб-улас пыр ыҗԁӧԁӧны, кытчӧԇ став-ваыс кубас оз коԍмы. Скіпіԁартӧм-ԍірыԍ регыԁӧн пуԍӧ каԋіпоԉ. Кор кубас аслысԍама шкува-шкова-потлаԍӧм понԁас кывны, секі колӧ ԁугԁыны каԋіпоԉ пуны.
Вӧлӧгԁаса-кустарјас став-скіпіԁарсӧ ӧтлаӧ, ӧԏі-сорт-пыԃԃі віјӧԁӧны. Налӧн став-скіпіԁарыс лоӧ ӧткоԃ, сӧмын ԁонтӧмҗык: веса-
лӧм-скіпіԁарыс 3-шајт ԁа җынјыԍ ԁонаҗык оз овлы. Ныр-скіпіԁартӧ бурҗык торјӧн віјӧԁны.
Скіпіԁар-вӧтлӧм-бӧрас кубас коԉӧ каԋіпоԉ. Сіјӧс војԁӧр леԇӧны јашщікӧ, сеԍԍа кӧԇалыштас-ԁа — пеԉсајасӧ (бӧчкаӧ) кіԍталӧны.
1600-кгр. (100 п.)-ԍірыԍ петӧ:
Каԋіпоԉыс 650-кгр. (40-п.-гӧгӧр).
Скіпіԁарыс 130 „ ( 8 „ ).
Рочын, заграԋічаын-ԍерԏі, омӧԉ-каԋіпоԉ вӧчӧны. Сіјӧ міјанын артмӧ пемыԁ, гӧрԁоват-рӧма; мунӧ меԁ-јонасӧ мајтӧг ԁа ԏеԉега-маԅ вӧчны. Гумага-вӧчны сещӧм каԋіпоԉыԁ оз-ԋін туј.
Міјан каԋіпоԉтӧ оз сӧстӧм-ԍірыԍ пуны, сені пыр ем чаг ԁа мукӧԁ-тор. Најӧ пуігас сотчӧны, шомыс ӧтлааԍӧ каԋіпоԉыскӧԁ, ԍӧԁӧԁӧ сіјӧс.
Сеԍԍа рочјаслӧн еща скіпіԁар петӧ, 8% сӧмын; заграԋітсаын — 18 — 20%.
Роч-муын каԋіпоԉтӧ пуӧны коԍмӧм-ԍірыԍ, жівітсаыԍ, кыԇі мі сіјӧс воԇті шуім. Сещӧм-ԍіраԁ скіпіԁарыс уна, сывӧсна і унҗык віјалӧ налӧн. Міјанлы заграԋічан-моз-жӧ путӧ колӧ ԍірмӧԁны, кіԅер-ԍір боԍтны каԋіпоԉ-вылӧ. Сіԇі-вӧчӧмыԍ вӧрыс оз щык ԁај бурыс унҗык ԁа ыҗыԁҗык лоӧ.
Вар-пуӧм
 
Ԍір-пуігӧн ԍірыскӧԁ-щӧщ песԍыс петӧ ва. Сіјӧ гуԁраԍӧ ԍірыскӧԁ, кіԅертӧ сіјӧс. Ԁыр-сулалӧм-мыԍԏі ваыс торјалӧ, ԁоз-пыԁӧсас пукԍӧ. Сещӧм-васӧ понԁам ԍір-ваӧн шуны. Мукӧԁ-ԁырјі ԍір-пеԉсааԁ лымјалас ԉібӧ кыԇкӧ мукӧԁ-ногӧн ва воас. Сіјӧ бара-жӧ кіԅертӧ ԍіртӧ. Лым-ва ԉібӧ зер-ва оз пыԁӧсас пукԍыны, а ԍір-вылас лоӧны. Сіјӧ-васӧ ԍір-выв-ваӧн нонԁам& шуны. Ԍірӧн-вузаԍігӧн ԍір-ваԍыс ԁа ԍір-выв-ваԍыс ԍірсӧ колӧ јансӧԁны: ва-соратӧ оз ԋӧбны. Ԍір-васӧ поԅӧ леԇны пеԉса-пыԁӧссӧ роԅӧԁны-ԁа, сӧмын сыӧԇ ԍіртӧ ԁыр колӧ сулӧԁны, уна каԁ сы-вылӧ вошас. Регыԁҗык торјӧԁӧны ԍіртӧ мӧԁ-ногӧн-пуӧмӧн.
Ԍір-сукмӧԁны поԅӧ кык-ногӧн: ԉібӧ пуны сіјӧс кытчӧԇ став-ваыс оз коԍмы ԁа сукҗык ԍір оз коԉ, ԉібӧ пуны сіјӧс варӧԇ.
Ԍір сукмӧԁӧны тӧлын. Сукмӧԁтӧԇыс-војԁӧр колӧ сіјӧс сывԁыны: кын-ӧԁ сіјӧ. Кык-суткі-војԁӧр сукмӧԁны-завоԃіттӧԇыс ԍір-пеԉсасӧ пыртӧны керкаӧ (быԁ-вар-пуан-завоԁ-ԁорын меԁ вӧлі керка). Керкасӧ сек-кежлӧ јона ломтӧны. Ԍірыс сылас ԁа кісталӧны сіјӧс чугун-пӧртјасӧ, пуӧны сукмытӧԇыс.
Вој-губерԋајасын ԍірсӧ пуӧны ну-самӧварын&: ԁонтӧмҗык сувтӧ ԁај вӧчныс кокԋіԁҗык. Самӧварсӧ (11-ӧԁ ԍерпас) вӧчӧны 1.4-м.
(2-арш.) суԁтаа ԁа 1,1-м. (1-арш.)-паԍтаа јон, кӧрт-асыкјаса ԁа кӧрт-пыԁӧса ԁуб-пу-бӧчкаыԍ. Пыԁӧсыс кык-пӧвса-8-кгр.-кызтаа-кӧрт-ԉістыԍ. Најӧс мӧԁа-мӧԁ-берԁас топӧԁӧма кӧрт-тувјасӧн, сеԍԍа бӧчка-ԍерԏіыс і вунԁӧма. Пыԁӧсшӧрсӧ 44-см. (10 в.)-паԍта-кымын роԅӧԁӧны. Сы-берԁӧ тувјалӧны трубасӧ. Сылӧн улі-помыс паԍкыԁ, выліыс векԋі. Паԍкыԁлаԁорпомсӧ шуӧны кувшінӧн, вӧчӧны бӧчка-пыԁӧсыс-коԃ кӧртыԍ. Кувшін-вылас бурещ ӧԏі кӧрт-ԉіст мунӧ. Сіјӧ лоӧ 44-см. (10 в.)-паԍта ԃа 0,7-м. (1 арш.)-суԁта. Вылыспомсӧ трубаыслыԍ ӧԏі-кӧрт-ԉістыԍ-жӧ вӧчӧны, сӧмын сіјӧс мӧԁ-ногыс-ԋін кусіԋтӧны-а, куԅала-ногыс. Секі сіјӧ лоӧ 1,4-м. (2 арш.)-суԁта ԁа 22-см. (5 в.)-паԍта. Тајӧ-кык-трубасӧ мӧԁа-мӧԁыскӧԁ 13 — 18-см. (3 — 4 в.)-суԁтаа којмӧԁ-трубаӧн ӧтлаалӧны. Јона топыԁа колӧ ӧтлаавны, меԁ ԋекущӧм-кост оз коԉ. Труба-вӧрӧмԍыс бӧчка-ԁор-веԍтас трубаас ԍујӧны кӧрт-кыщ ԁа кӧрталӧны сіјӧс бӧчка-берԁас сутугајасӧн.
11-ԁ-ԍер.
Ԍір-васӧ-леԇны бӧчкасӧ пыԁӧс-берԁтіыс роԅӧԁӧны. Ԍір-пуігас сіјӧс тупкӧны пу-тувјӧн.
Самӧвар-трубаыс пыԁӧстӧм. Сы-веԍтті мусӧ коԁјыштӧны, выліас пуктӧны решӧтка, ломтыԍанторсӧ-течны. Ломтыԍігас решӧтка-пырыс пӧјімыс летчӧ гуас, сынӧԁыс пӧԉтӧ бісӧ.
Меԁ самӧвар-трубаыс бурҗыка кыскас, труба-помас јешщӧ-труба лӧԍӧԁӧны, вевтаӧс. Бокас ԍујӧны 2,8 — 3,5-м. (4 — 5 арш.)-җуҗԁаа ԁа 13 — 15-см. (3 — 3 1/2 в.)-паԍтаа чукԉа-труба.
Самӧварын ԍіртӧ пӧртјын-моз-жӧ пуӧны, ԍірсӧ бӧчкаас җынԍыс унҗык (2/3 јукӧныс) кіԍтӧны. Труба-вевтсӧ воԍтӧны ԁа пес ԉібӧ шом трубаас сӧвтӧны, ломԇӧԁӧны самӧварӧс-моз. Војԁӧр сіјӧ ыҗыԁ-біӧн ломтыԍас, сеԍԍа лӧԋыштас. Ԍірыс јона пуас, пӧртјын-моз-жӧ. Ештас-ԁа, самӧварсӧ кӧԇӧԁӧны. Ԍір-ваыс пукԍас пыԁӧсас ԁа леԇӧны сіјӧс. Ԍірсӧ лоӧ гумлавны, кіԍтны оз-н-ін поԅ.
Вар-пуны ԍӧкыԁҗык. Вар-пуігӧн ԍірԍыс вӧтлӧны кіԅерторсӧ. Вар-пуӧм каԋіпоԉ-пуӧм-коԃ-жӧ. Каԋіпоԉ-пуігӧн вӧтлӧны скіпіԁар, пӧртјӧ коԉӧ каԋіпоԉ. Вар-пуігӧн скіпіԁар ԁај нӧшта-на мукӧԁ-кіԅертор вӧтлӧны. Коԉасыс лоӧ вар. Вартӧ поԅӧ чорыԁӧс ԉібӧ ԋебыԁҗыкӧс боԍтны. Унҗык-кӧ кіԅерторсӧ вӧтлан, варыԁ лоӧ чорыԁ, рӧшкыԁ; ещаҗык-кӧ — ԋебыԁ, воск-коԃ.
Варыԁ мунӧ пыжјас, баржајас ԁа карабјас ԍіравны. Сіјӧн-жӧ ԍіралӧны пу-ԍурјајас ԁа
мукӧԁ-тор, меԁым віԇны најӧс сіԍмӧмыԍ. Уна-вар мунӧ ԍір-піӧ сорӧс-вылӧ. Ԍірыԁ-ӧԁ со аскежас кіԅер, варыԁ сук, — најӧс-сорлалӧмӧн кущӧм колӧ (сук-ԍерԏіыс) ԍіртӧ поԅӧ вӧчны. Варыԁ сір-мозыс-жӧ мунӧ. Сывӧсна ԍірӧн-кӧ кӧсјан вузаԍны, колӧ щӧщ лӧԍӧԁны вар-пуан-завоԁ. Веԉск-кар-улын војнаӧԇ којмӧԁ-пајсӧ став-ԍірыслыԍ варӧ вӧлі пуӧны.
Вартӧ пуӧны каԋіпоԉ-пуан-кубын. Сіјӧс кіԍтӧны кубҗынԍыс унҗык (2/3-јукӧныԍ-кымын). Кор ԍірыс пуԅас, 3 — 4-час-мыԍԏі пач-ломтӧм-бӧрас кубсӧ ԍірнас тыртӧны, вевԏԏӧны сіјӧс. Пачас ӧԁсӧ соԁтӧны. Кӧԇӧԁан-трубаыԍ војԁӧр петӧ сӧмын ва. Сеԍԍа понԁас петны і „вар-скіпіԁар“, унҗыкыс скіпіԁарас ԍір-выј.
Кор вар-скіпіԁарыс војтӧн-војтӧн понԁас петны, бісӧ кусӧԁӧны: вар-вӧтлӧм, інӧ, ештӧма. 8 — 10-час-кӧԇӧԁӧм-бӧрын варсӧ кубԍыс јашщікӧ леԇӧны. Јашщіксӧ ԍујӧма муас, куб-улас. Јашщікԍыс сеԍԍа 10 — 15-час-мыԍԏі варсӧ кіԍталӧны пеԉсајасӧ.
1600-кгр. (100 п.)-ԍірыс вар-пуігӧн петӧ: варыс 1146-кгр. (70-п.-гӧгӧр) вар-скіпіԁарыс 80 — 112-кгр. (5 — 7-п.-г.) Вартӧ пуны колӧ кужны. Воԇҗык-кӧ пачԍыс бісӧ кусӧԁан, варыԁ лоӧ кіԅер, ԋебыԁ. Мӧԁарӧ, ԉішнеј-пуӧмыԍ сіјӧ лоӧ зев чорыԁ, рӧшкыԁ. Бур-варыԁ ԇік ԍӧԁ. Поткӧԁан-кӧ сіјӧс, потӧмӧԁыс нач-шыԉыԁ, воԉалӧ. Кіын еԍкӧ сіјӧ ԋебԅӧ, ԁа кітӧ оз ԍӧԁӧԁ.
Јона-рӧшкыԁ-варыԁ абу бур, віԁчыԍны колӧ сыыԍ. Пуктан-кӧ ԍірас вар-пуԅытӧԇыс іԅвеска, варыԁ оз ло сещӧм-рӧшкыԁ. 1600-кгр. (100 п.)-ԍір-вылӧ боԍтӧны 24 — 32-кгр. (1,5 — 2 п.)-іԅвеска. Путӧԇыс сіјӧс зев-бура гуԁралӧны ԍірыскӧԁ. Сорлавтӧԇыс іԅвескасӧ пожналӧны.
Вар-скіпіԁарыԍ весалігас бур-скіпіԁарыс сӧмын 10 — 15% петӧ. Мукӧԁыс вошӧ. Вар-скіпіԁарӧн, ԍір-выјӧн-моз-жӧ, креԍԏана скӧтсӧ бурԁӧԁӧны.
 
Са-вӧчӧм.
 
Ԍір, каԋіпоԉ ԁа вар-пуігӧн уна овлӧны чагјас, піԉнеј-пыԅ, стружкіјас ԁа м.-т. Став-сещӧм-јогсӧ чукӧртӧны ԁа којӧны ԍір-кіԍталан-інас: ԍір-кіԍталігаԁ-ӧԁ пыр-ԋін ещаԋік-ԍірыԁ кіԍкаԍӧ, резԍӧ-ԁа. Сіјӧ јогаԁ ԍібԁӧ, сетыԍ сеԍԍа перјӧны са. Каԋіпоԉ-пуігӧн каԋіпоԉ-кышӧԁсӧ ставнас боԍтӧны, са-жӧ сетыԍ вӧчӧны.
Сатӧ перјыны аслысԍама са-вӧчан-пачјаԍ емӧԍ. Ԍіра-јогтӧ-сотігӧн пачас еща-сынӧԁ меԁ вӧлі. Быԁӧн-ӧԁ кӧнкӧ каԅавліԁ, лампаӧ-кӧ вывті-ыҗыԁ-бі леԇан, піԏіԉыс понԁас саӧн сотчыны. Сіјӧ сывӧсна, мыј ыҗыԁ-бінас ԍԏеклӧас еща-сынӧԁ лоӧ, оз во сіјӧ піԏіԉ-берԁӧԇыс, став-караԍіныс оз сотчы. Ԁыр-
җык-кӧ лампасӧ сіԇі віԇан, керкаыԁ тырӧ санас, пӧтӧлӧкаԁ ԁа ԍтенјасаԁ ӧшавны понԁас.
Са-пачын сіԇі-жӧ. Ԍіра-чагјастӧ ломтасны ԁа сынӧԁсӧ сетчӧ еща леԇӧны. Ԍірыс сӧмын саӧԇ і сотчас.
Са-завоԁтӧ вӧчӧны пӧвјасыԍ: ԍурјајас-берԁӧ пӧвјас тувјалӧны, пӧв-керка лоӧ. Керкаыс куԅ, кык-вежӧса: ӧԏіыс куԅҗык, мӧԁыс җеԋыԁ. Вежӧссӧ пӧвјасыԍ-жӧ вӧчӧны (12-ԁ ԍерпас). Куԅ-вежӧсас лоӧ пачыс (шыпас „А“ ԍерпас-вылас) ԁа щын-петан-трубаыс (В). Ічӧт-жырас (шыпас веԍкыԁлаԁорас) пукԍӧ са. Пачсӧ кыкӧс вӧчӧны, щын-петан-трубаыс кык-жӧ. Пачјассӧ ломтӧны переменаӧн.
Щын-петан-трубасӧ вӧчӧны куԅа, ԁажӧ чукыԉтӧны сіјӧс, меԁ јешщӧ куԅҗык лоӧ. Труба-помјасыс петӧны ічӧт-жырас. Веԍкыԁ-трубајасыс пачԍаԋыс вывлаԋӧ кајыштӧны. Җын-выјаас-кымын емӧԍ пӧԁанјас. Ічӧт-жырас ԍтен-пӧлӧныс вӧчӧны җаҗјас. Поскӧн поԅӧ кајны сетчӧ ԁа гӧгӧр кыщлавны. Ічӧт-жырас-жӧ лӧԍӧԁӧны ԋоԉ-кујімпеԉӧса-ԁӧраыԍ-вурӧм-вевт. Шӧрӧԁыс сіјӧс кӧрталӧны јірк-берԁас, помјассӧ зелтӧны җаҗјас-берԁас. Вевт-улас җоҗсӧ вӧчӧны ԉібӧ шыԉыԁа-стружітӧмӧн пӧвјасыԍ, ԉібӧ бура-топӧԁӧмӧн ԍојыԍ, шыԉыԁ-жӧ меԁ вӧлі. Вевт-веԍтас сарај-вевтсӧ унҗыкыԍсӧ вӧчӧны іԇасыԍ. Поԅӧ вӧчны і пӧвјыԍ, сӧмын секі щыныслы-петны бӧр-ԍтенсӧ роԅӧԁӧны.
Щын-петан-трубасӧ меԁ-җеԋыԁа поԅӧ вӧчны 7 — 8,5-м. (10 — 12 арш.). Мукӧԁыс зе-
лӧԁчӧм-куԅа сіјӧс вӧчӧны җеԋыԁа, 4-кымын-метр-куԅа сӧмын. Сещӧм-трубаыԁ абу бур: саыс еща петӧ ԁај омӧԉҗык лоӧ сіјӧ. Вермас і пӧжар лоны-ԁај.
Воԍса-інын-сотігӧн ԍіра-јогыԍ сук ԍӧԁ-щын петӧ, зев уна са сені-ԁа. Тупкӧса-інын-кӧ понԁан сотны, кӧні еща-сынӧԁ, саыс нӧшта уна лоӧ. Са-перјан-пачыԍ щыныс куԅ-труба-ныр& мунӧ ічӧт-жырас (ԁ). Ԍӧкыԁҗык-са-чірјас муніг-мозыс трубаас пукԍӧны, кокԋіԁҗыкјасыс — ічӧт-жырас җоҗас, меԁ-кокԋіјасыс — ԁӧра-вевт-вылӧ. Кымын-уна-са вевт-вылӧ нукԍас&, сымын омӧԉа пачԍыс щынсӧ понԁас кыскыны. Секі пырӧны жырас, кајӧны-җаҗјӧ ԁа куԅ-беԃԃӧн ԁӧра-вевт-вылыԍ пыркӧԁӧны сасӧ җоҗас. Сіԇі-весалӧм-бӧрын щынсӧ бара понԁас кыскыны. Сіԇі вӧчӧны щын-петан-труба шонавтӧԇыс, кытчӧԇ саыс оз ԁугԁы пукԍыны. Мыјӧн саыс ԁугԁас пукԍыны, сіјӧ-пачсӧ пӧԁлалӧны, завоԃітӧны сотны мӧԁ-пачас. Вітыԍ-квајтыԍ-ломтылӧм-бӧрын пачјассӧ щук колӧ кӧԇӧԁлыны. Он-кӧ кӧԇӧԁлы, саыс ещаҗык понԁас петны, ԁај вермас ӧзјыны. Пач-пӧԁлалӧм-бӧрас уҗалыԍјасыс пырӧны жырас ԁа сӧвтӧны сасӧ бӧчкајасӧ. Нароԍнӧ са-улӧ вӧчалӧны 32-кгр. (2 п.)-бӧчкајас.
Таԇі-перјӧм-са рочјас шуӧны ,,голланԁскеј-саӧн", сіјӧн краԍітчӧны. Вевтув-са ԇік ԍӧԁ. Сіјӧ меԁ-бур саыс. Трубајасын саыс руԁоват-рӧма, сіјӧ ԁонтӧмҗык-ԋін. Сіјӧ саыԍ бур-са поԅӧ вӧчны. Гырԋічын топыԁа-вевԏԏӧмон-кӧ сотан сіјӧс, воԇԇа-сорт-коԃыс-жӧ лоӧ. Сӧмын сіԇ-сотӧмӧн 15 — 20%-са вошӧ.
Лыԃԃыԍыԍјаслы-шыӧԁчӧм.
СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін ле-ԇӧ тајӧ-ԋігасӧ ԁа корӧ креԍԏанаӧс ԁа креԍԏана-пӧвсын-уҗалыԍјасӧс гіжны Шорса-ԋі-га-леԇан-інӧ:
1) Кущӧм-ԋіга теныԁ меԁ-јона кежітчӧ ԁа мыјвӧсна?
2) Ставыс-ӧ ԋігаас гӧгӧрвоана?
3) Ԋіга-коркаыс ԁа мортјасыс-ԋігаас бурӧԍ абу?
4) Кущӧм-ԋігајас, еԍкӧ, јешщӧ лыԃԃан?
5) Бурӧԍ абу тіјан-ногӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧн-леԇӧм мукӧԁ-ԋігајас. Гіжыштӧј щӧщ на-јылыԍ: мыј бурыс сені, мыј омӧԉыс, ковтӧмыс. Кымын унҗык шыӧԁчӧм ԋігајас-јылыԍ тіјанԍаԋ лоӧ, сымын бура поԅӧ лӧԍӧԁны тані уҗсӧ, бурҗык-ԋігајас леԇны. Секі мі понԁам тӧԁны, мыјҗык колӧ креԍԏаналы, мыј-јылыԍ гіжны налы.
Піԍмӧјастӧ поԅӧ ыстыны маркатӧг, со-кущӧм-аԁресӧн:
Москва, Никольская 10. Центральное Издательство народов СССР. Крестьянский отдел.
Јурінԁалыԍ.
Ԉістбок.
1. Кыввоԇ............................ 3
2. Пожӧм-мырјыԍ-ԍір-пуӧм............. 7
3. Пу-ԍірмӧԁӧм....................... 8
4. Вӧлӧгԁаса-ԍір-пач................ 12
5. Кущӧм-скіпіԁар петӧ пачыԍ ... 28
6. Скіпіԁар-весалан-завоԁ........... 32
7. Каԋіпоԉ-пуӧм..................... 42
8. Вар-пуӧм......................... 45
9. Са-вӧчӧм......................... 39
— 56 =
Пасјӧгјас:

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.