Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показано 317 промежуточных версий 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
Колонтајев-ԁа, Наԉотов-ԁа, Ԏімошенко-ԍерԏі
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
 
МЫЈ КОЛӦ ТӦԀНЫ
ВӦР-ЈЫЛЫԌ
 
А .-Ԃеԋісовалыԍ-коміӧ-пӧртӧмсӧ ас-ногӧн лӧԍӧԁіс, реԁаксіјааліс-ԁа, А. Чеусова
1928-во
Сыктывԁін-кар. Комі-ԋіга-леԇан-ін
Вӧр-ԍетӧм креԍԏаналы.
Ревоԉутсіјаӧԇ Роԍԍіјаын вӧрыԁ вӧлі коԁ--ԍурӧ-кіын. Јевропа-Роԍԍіјаын җынԁорԍыс--унҗык-вӧрыс вӧлі казналӧн, кабіԋетјаслӧн, манастырјаслӧн-ԁа; 1/4-ԍыс-унҗык — помешщікјаслӧн. Ічӧԏіка 1/10-ныԍ-унҗык — креԍԏаналӧн. Ревоԉутсіја-бӧрын госуԁарство став-вӧрсӧ боԍтіс ас-кіас: став-вӧрыс лоі став-јӧзлӧн ӧтувја.
Важӧн ез став креԍԏанаыс ӧтмоза вӧр-помыԍ бурсӧ боԍтны. Обществолы-ԍетӧм-вӧрыԁ, тӧԁӧмыԍ, вӧлі ӧтувја, ӧтмоза сеԍ і бурсӧ быԁӧн боԍтісны. А вӧліны-ӧԁ і асторјӧга-вӧрјас (пӧчінокјасын, ԋӧбӧм-вӧрјас-ԁа), кытыԍ бурсӧ боԍтісны сӧмын кымынкӧ-морт ԉібӧ ӧтка-креԍԏаԋін. Сӧмын унҗыкыслӧн сещӧмыслӧн вӧрыс ічӧт-местаын вӧлі, муртса аслыныс тырмымӧн. Вузавны ԉішавліс сӧмын ӧткымынлӧн.
Вӧртӧ важӧн зев-ԋеԉучкі вӧлі јуклӧма: мукӧԁ-ԍіктјаслӧн вӧрыс вӧлі ԍурс-ԃеԍаԏінајасӧн, мукӧԁыслӧн — ԋӧԏі ез. Унҗык-вӧр, ԃерт, вӧлі пӧчінокын-олыԍјаслӧн. Казакјас-
-оланінын став-вӧрыс вӧлі казакјас-кіын, мукӧԁ-ԍікас-јӧзлы сені оз вӧлі поԅ веԍіг ԋӧр керыштны.
Со-кущӧм-ԉока вӧлі јуклӧма вӧртӧ. Сы-вӧсна ревоԉутсіја-бӧрын госуԁарстволы став-вӧрсӧ лоі боԍтны ас-кіас ԁа сещӧм-ԉока-јуклӧмсӧ веԍкӧԁны.
Став-вӧрсӧ ӧні јукӧма кык-пеԉӧ: креԍԏаналы ԁа промышԉенноԍԏ-вылӧ-віԇны: пабрік-завоԁјаслы, кӧртујјаслы ԁа с. в., бур-вылӧ став-јӧзлы. Сіјӧ-вӧрсӧ госуԁарство ас-кіас віԇӧ. Креԍԏаналы-јукӧм-вӧр — 25-міԉԉон-ԃеԍаԏіна-гӧгӧр — креԍԏана-кіын. Сіԇсӧ еԍкӧ сіјӧ госуԁарстволӧн-жӧ-ԁа, сӧмын бурсӧ сетыԍ тоԉкӧ креԍԏана боԍтӧны. Местанас сіјӧ лоӧ Гермаԋіјаса-вӧраін-ԍерԏі кык-пӧв ыҗыԁ. Артавны-кӧ вӧрсӧ 200-шајтӧн-ԃеԍаԏіна, креԍԏана-орԁын вӧрыс лоӧ 5-міԉԉарԁ-шајт-ԁон. Со-мыјԁа-ԁон-вӧр госуԁарство ԍетӧма ӧні уҗалыԍ-креԍԏаналы.
Госуԁарство велӧԁӧ креԍԏанаӧс бура-віԇны ԁа ԉучкі-вӧԃітчыны вӧрӧн. Быԁ-креԍԏаԋінлы сіјӧс зев бура колӧ тӧԁны.
Вӧртӧ ӧні оз важ-моз ԉок-ногӧн јукны, а ԉучкі. Кӧԅаіныс вӧр-вылаԁ — госуԁарство. Сыыԍ-кынԇі ԋекоԁ оз вермы вӧртӧ вузавны ԋі ԍетны мӧԁлы. Вӧр-боԍтігӧн креԍԏана кӧсјыԍӧны госуԁарстволы бура-віԇны сіјӧс, вӧԃітчыны сіјӧн ԉучкі, тӧжԁыԍны сіјӧс выԉмӧԁны.
Креԍԏаналы ԍетӧма со-кущӧм-вӧрјас:
а) коԁі вӧлі војԁӧр креԍԏана-орԁас-ԋін ԁа кущӧм-вӧрыԍ кущӧмкӧ-ногӧн најӧ бур боԍтлісны;
б) каԅеннеј, манастырса, помешщікјаслӧн ԁа мукӧԁ-вӧрјас, коԁјас тувјӧн-моз пырӧмаӧԍ вӧлі креԍԏана-му-вӧр-пӧвсӧ;
в) Војвылын важӧн креԍԏана-вӧрыԁ абу вӧлӧма, ставнас влаԁајтлӧмаӧԍ казна-ԁа, ма-настырјас-ԁа, асторјӧга-озырјас-ԁа. Ӧні сені быԁ-мортлы ԍетӧма вӧрсӧ 2-кымын-ԃеԍаԏінаӧн.
Кӧні воԇԇа-креԍԏана-вӧрыԁ кустӧԍ-кустӧԍ вӧлі (креԍԏана-вӧр, сеԍԍа манастырлӧн-ԉі, кущӧмкӧ-купечлӧн-ԉі, сеԍԍа бара креԍԏана-вӧр), сещӧмсӧ ӧні ӧтлаавлісны: вежлалӧмӧн лӧԍӧԁісны ӧԏілаӧ чіг-креԍԏана-вӧр, мӧԁлаӧ — чіг-госуԁарствоса. Вежлалігас веԍіг вӧр-бурлунсӧ арталісны, сы-ԍерԏі ыҗԁасӧ лӧԍӧԁісны.
Кущӧмкӧ-вӧр-кӧ местасӧ мыјыԍкӧ віԇӧ (кырӧмыԍ, тӧлыԍ, ојԁӧмыԍ), секі ԍетӧны сіјӧс креԍԏаналы Віԇ-Му-Коміссаріатӧн-лӧԍӧԁӧм-інԁӧԁјас-ԍерԏі, велӧԁӧны, кыԇі вӧԃітчыны сіјӧ-вӧрӧн.
Міјан-креԍԏаналы вӧртӧ ԍетӧ Обԅемуправԉеԋԋе. Шочіԋіка вынԍӧԁӧ сылыԍ-шуӧмсӧ Віԇ-Му Коміссаріат. Обԅемуправԉеԋԋе вӧрсӧ ԍетӧ ԉеԍԋічејјас-пыр ԉібӧ нароԍнӧ-сы-вылӧ-бӧрјӧм коміԍԍіја-пыр.
Ԉеԍԋічејјас-пыр ԍетӧны важ-креԍԏана-вӧрјас-ԋін. Мукӧԁ-ԍікас-вӧрјас ԍетӧны коміԍԍіја-пыр.
Сіјӧ-коміԍԍіјаӧ пырӧны со-коԁјас: ӧԏі-морт Обԅемуправԉеԋԋеыԍ, јӧрӧс-ув-вӧр-інспектор, ԉеԍԋічејыс — коԁі сені уҗалӧ; сеԍԍа сӧвет-шыӧн (с совещательным голосом) — волісполкомса ԁа ԍеԉсоветса-јуралыԍјасыс ԁа кымынкӧ-бӧрјӧм-морт креԍԏана-пӧвсԍыс, коԁјаслы вӧрыс ԍетчӧ.
Ԍетан-вӧрсӧ коміԍԍіјаыс віԁлалӧ гӧгӧрбок, тӧԁмӧԁӧ, шогмана абу сіјӧ креԍԏаналы, лӧԍӧԁӧ, кыԇі јукны сіјӧс ԍіктјас-костын. Віԁлалӧм-бӧрын-кӧ ставныс ӧԏі-кывјӧ воасны, воча-шыаԍыԍјас оз лоны, вӧрсӧ коміԍԍіјаыс сені і ԍетӧ креԍԏанаыслы. Коміԍԍіјаын-кӧ воча-шыаԍыԍјас лоӧны, секі налӧн-шуӧмыс ыстыԍԍӧ Віԇ-Му-Управԉеԋԋеӧ вынԍӧԁӧм-вылӧ.
Вӧр-ԍетігӧн коміԍԍіјалы колӧ тӧжԁыԍны, меԁым вӧрыс помԍа лоӧ, а оз сорті-кості каԅеннеј вӧркӧԁ, ԁа меԁым ԁорјасыс (границы) веԍкыԁӧԍ лоӧны. Сы-раԃі коміԍԍіја вермӧ вежлаԍны вӧрнас.
Вӧртӧ јукны торјӧн быԁ-ԍіктлы оз поԅ. Ӧԏілаын-кӧ вӧрыс уна, тырмымӧн кымынкӧ-ԍіктлы, секі Обԅемуправԉеԋԋе ԍетӧ сіјӧс став-ԍіктыслы ӧтлаын, ӧтув сені уҗавны ԁа бурсӧ боԍтны. Ԉок-ногӧн-сіјӧ-вӧр-віԇӧмыԍ госуԁарство-воԇын став-ԍіктса-јӧзыс-жӧ мыжаӧԍ лоӧны.
Меԁ-војԁӧр вӧртӧ ԍетӧны сещӧм-ԍіктјаслы, кӧні важыԍаԋ вӧрсӧ бура-ԁӧԅӧрітлӧмаӧԍ, абу віԇлӧмаӧԍ сіјӧс кытчӧ-ԍурӧ, абу керавлӧмаӧԍ веԍ. Вӧр-ԍетігӧн гіжӧны аслыс-ԍама-акт. Сы-ԁінӧ щӧщ пуктыԍԍӧ вӧр-віԁлалӧм-јылыԍ гіжӧԁыс ԁа вӧр-планыс, ем-кӧ, ԃерт, сіјӧ, ԁа став гіжӧԁчӧмјасыс сіјӧ-вӧр-јылыԍ.
Актсӧ кырымалӧны коміԍԍіјаса-шԉенјасыс ԁа вӧрыс кытчӧ пырӧ — став-ԍеԉсоветса-јуралыԍјасыс.
Акт-кынԇіыс гіжӧны нӧшта лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧм (ԁоговор). Сіјӧс кырымалӧны уполномоченнејјас Віԇ-Му-Управԉеԋԋеԍаԋ (ԉеԍԋічеј ԉібӧ коміԍԍіјаыԍ коԁкӧ) ԁа ԍіктјасԍаԋ — ԍеԉсоветса-јуралыԍјас. Лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧмсӧ вынԍӧԁӧ Обԅемуправԉеԋԋе.
Актсӧ ԁа лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧмсӧ віԇӧны Обԅемуправԉеԋԋеын (Губԅемуправԉеԋԋеын), а копіјајассӧ ԍетӧны вӧр-боԍтыԍ-ԍіктјасӧ.
Віԇ-Му-Управԉеԋԋе ӧԏі-копіја-акт ԁа лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧм-копіја ыстӧ сіјӧ-јӧрӧсса ԉеԍԋічејлы, кытчӧ вӧрсӧ ԍетісны, меԁ ԉеԍ-ԋічејыс кыјӧԁас, лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧм-ԍерԏі-ӧ креԍԏана вӧрсӧ віԇасны.
Ԁокументјасыԍ, актјасыԍ, лӧԍӧԁчӧм-артмӧԁчӧмјасыԍ, шыӧԁчӧмјасыԍ ԁа с. в. вӧр-ԍетігӧн креԍԏаналыԍ гербӧвеј-ӧктӧԁ оз боԍтны: сыыԍ најӧс мезԁӧма.
Коміԍԍіја-кӧ креԍԏаналы-вӧр-ԍетігӧн мыјкӧ ԉок-ногӧн вӧчас, поԅӧ сы-вылӧ тӧлыԍԍа-
-срокӧн нораԍны Обԅемуправԉеԋԋеӧ. Обԅемуправԉеԋԋелӧн-кӧ-вӧчӧмыс оз ло те-ԍерԏі, сы-вылӧ, кык-тӧлыԍԍа-срокӧн поԅӧ нораԍны Віԇ-Му-Коміссаріатӧ. Нораԍӧмыс Віԇ-Му-Коміссаріатӧ ыстыԍԍӧ Обԅемуправԉеԋԋе-пырыс, коԁ-вылӧ нораԍӧны. Нораԍӧм віԁлавԍӧ тӧлыԍԍа-срокӧн. Сек-кежлӧ вӧр-ԍетӧм ԁугӧԁлӧны, віԁчыԍӧны, мыј шуас Віԇ-Му-Коміссаріат.
Вӧр ԍетчӧ ԋекущӧм-срок-урчіттӧг креԍԏана-обществојаслы, му-уҗалыԍ-артеԉјаслы ԁа мукӧԁ-ԍікас-віԇ-муӧн-вӧԃітчыԍ-сојузјаслы. Аскежа-олыԍлы ԁа му-віԇ-уҗалыԍлы торјӧн вӧр ԍетчӧ сӧмын секі, кор вӧрыс сіјӧ-овмӧсын ԁа тырмымӧн сӧмын ӧԏі-овмӧслы.
Боԍтӧм-вӧрын креԍԏана вермӧны кераԍны, скӧт-віԇны, турун пуктыны. Кераԍны колӧ воԇвыв-лӧԍӧԁӧм-план-ԍерԏі. Сіјӧс вӧчӧны став-креԍԏанаыс ӧтув, скоԁ-вылын. Кущӧм-кӧ-кӧ ыҗыԁ-пікӧ воан (шуам, сотчан-ԉі, ваӧн-ԉі кылӧԁас керкатӧ), секі Обԅемуправԉеԋԋе вермӧ леԇны пӧрӧԁны вӧрсӧ стрӧјба-вылӧ мукӧԁ-ԃеԉанкајасыԍ, кытыԍ скоԁ-вылын вӧлі шуӧма керавны мӧԁ-воас, којмӧԁ-воас, ԁажӧ вітӧԁ-воын. Сыыԍ-воԇӧ оз ков мунны.
Креԍԏана скоԁ-вылын вермасны шуны: сымԁа-сымԁа-во-пӧ ԋекущӧма вӧр оз ков керавны, меԁ јешщӧ быԁмас. Секі сіԇі і лоӧ вӧчны. Урчітӧм-срокӧԇ креԍԏана петкӧԁӧны вӧрыԍ сӧмын кос-пујас ԁа конԁајас.
Боԍтӧм-вӧрсӧ креԍԏаналы јона колӧ віԇны сотчӧмыԍ, кыԇ-ԍурӧ кералӧмыԍ, ԉока-скӧт-віԇӧмыԍ, ԍамтӧм-ыщкӧмыԍ-ԁа.
Обԅемуправԉеԋԋеӧн-ԍетӧм-срок-кежлӧ креԍԏаналы колӧ лӧԍӧԁны боԍтӧм-вӧр-вылас план ԁа ыстыны сіјӧс вынԍӧԁны Обԅемуправԉеԋԋеас. Плансӧ креԍԏана лӧԍӧԁӧны ас-щӧт-вылас. Поԅӧ Обԅемуправԉеԋԋеыслы мезԁыны креԍԏанаӧс план-вӧчӧмыԍ: ачыс на-пыԃԃі лӧԍӧԁас сіјӧс. Сӧмын секі, кыԇі вӧрӧн-вӧԃітчыны, інԁавны понԁас Обԅемуправԉеԋԋе. Сылыԍ-інԁӧԁјассӧ вынԍӧԁӧ Обісполком.
 
Ԁӧԅӧріт вӧртӧ.
 
Унаыԍ креԍԏана шулӧны: „Міјан-нем вӧрыԁ тырмас, кущӧм јешщӧ сетчӧ пӧраԁок колӧ“. Сіԇі оз поԅ шуны, колӧ воԇӧ-јылыԍ щӧщ мӧвпавны. Ас-понԁа-олӧмӧн ԁа мӧвпалӧмӧн бур-овмӧс оз артмы.
Госуԁарство тӧжԁыԍӧ, меԁ еԍкӧ јӧз вӧртӧг оз коԉны. Щӧктӧ сіјӧ вӧртӧ јона ԁӧԅӧрітны, керавны ԉучкі. Госуԁарство-кӧ вӧр-бӧрԍа оз понԁы кыјӧԁны, уна-ԉок вермас лоны. Ԁас-воӧн еԍкӧ став-вӧрсӧ кераласны, кушӧн коԉасны, — матајтчасны. Вӧртӧгыԁ еԍкӧ сеԍԍа мыјыԍ понԁам стрӧітчыны, мыјӧн ломтыԍны? Украінаын керкасӧ вӧчӧны ԍојыԍ, ломтыԍӧны кос-кујӧԁӧн. Сені лӧԍыԁ, міјан-коԃ-кӧ-
ԇыԁыс оз овлы-ԁа, муыс ԋаԋсӧ кујӧԁтӧг вајӧ-ԁа. Кыԇі еԍкӧ мі, коміјас, вӧртӧгыԁ кутам овны?
 
1-ԇԇа ԍер. Вӧр сотчӧ.
 
Госуԁарство вӧр-понԁа јона тӧжԁыԍӧ. Міјанлы ставнымлы колӧ отсаԍны сылы сытујӧԁ. Вӧртӧ оз ков ԉок-ногӧн керавны, колӧ віԇны біыԍ ԁа мукӧԁ-ԍікас-ԉокјасыԍ.
Вӧр-сотчӧмтӧ быԁӧн тӧԁам. Кос-повоԃԃа-ԁырјі лыска-вӧрјасын сотчантор уна: кос-
-ԋіщ, мырјас, увјас, кос-турун, кос-лыс. Біыԁ-кӧ сетчӧ веԍкалас, ӧԁјӧ најӧ ыпԋітӧны. Корја-вӧрын-на кос-ԁырјіыԁ біыԁлы лӧԍыԁ-а: гылалӧм-кос-корјасас вермӧ кутчіԍны. Біыԍ уна-ԉок вӧрлы. Быԁ-во вӧрыԁ сотчӧ ԍо-ԍурс-ԃеԍаԏіна-гӧгӧр. Вӧр-пӧжарјас јонҗыкасӧ овлӧны лыска-вӧрын. Міјанын, вој-вылын, вӧрыԁ-кӧ ӧзјас, біыс паԍкалӧ 10 ԉібӧ 100-верст-паԍта. Тӧлыԍ ԉібӧ кыкӧс сотчас, кытчӧԇ оз кусӧԁ зер-ва.
Кущӧм-нӧ ԉок вӧрлы бі-помыԍ? Уԉ-вӧрыԁ-ӧԁ оз ломтыԍ? Со-кущӧм. Біыԁ вӧрті војԁӧр мунӧ му-берԁтіыс, чішкалӧ том-петасјассӧ. Најӧ сы-бӧрын ставныс кок-јылас і коԍмӧны. Сотчӧм-інтасӧ выԉ-петасјастӧ 10-воӧԇ лоӧ віԁчыԍны, ԉібӧ нӧшта-на ԁырҗыка. Лыска-пујас-пыԃԃі унҗыкыԍсӧ корја-пујас быԁмӧны: лопу-ԁа, кыԇ-ԁа.
Вӧр-сотчігӧн муыс ԋебԅӧ, пу-вужјас чішкаԍӧны. Сывӧсна најӧ омӧԉӧԍ лоӧны, коԍмӧны, тӧла-ԁырјі оз вермыны кутны пусӧ: пуыс пӧрӧ.
Пӧрлаԍӧм-пујастӧ-кӧ он іԁрав, најӧ места-вылас сіԍмӧны. Вывті-кӧ уна сіԍмӧм-пуыс чукӧрмас, ԇоԋвіԇајасыслы омӧԉ: торкӧны налыԍ бура-быԁмӧмсӧ. Еща-вӧраінын-кӧ еԍкӧ сещӧм-пујастӧ ставсӧ регыԁӧн чукӧртасны-ԁа, пес-вылӧ ԁа мыј-вылӧ-ԁа іналасны, тупԉаԍны оз леԇны.
Вӧрын біӧн колӧ вӧԃітчыны јона-віԁчыԍӧмӧн. Кос-ԁырјі біпурјас (костры) оз ков ӧзтавны. Курітчыԍлы ізтӧгсӧ ԁа чігарка-помсӧ кусӧԁтӧг оз ков шыбытны. Кос-ԁырјі веԍіг кеԋыԍ ыҗыԁ-бі вермас лоны.
 
2-ԁ ԍер. Весавтӧм-вӧр.
 
Вӧртӧ колӧ пеԉка віԇны ԁа прӧԍекавлыны, меԁ біыԁ-кӧ уԍас сетчӧ, ԋекытчӧ вӧлі сылы кутчіԍны. Тупԉаԍан-пујас ԁа лӧпјас вӧрыԍ колӧ іԁравны, петкӧԁны сетыԍ. Пеԉкӧԁӧм-
-вӧрын кӧԏ пӧжарыԁ і лоӧ, кусӧԁныс сіјӧс кокԋі. Јогтӧм-інын ӧԏілаын біыԁ оз вермы ԁыр овны, воԇӧ ԁа воԇӧ ӧԁјӧ мунӧ. Му-берԁті-ӧԁјӧ-мунігӧн уна-ԉок сіјӧ оз вермы
 
3-ԁ ԍер. Весалӧм-вӧр.
 
вӧчны: кыз-кырԍа-пујасыԁ ԋінӧм оз лоны. Весавтӧм-вӧрын ӧԏілаын біыԁ ԁыр сулалӧ, коԍтӧ лыска-пујасыԍ лысјассӧ, кајӧ пу-куԅаыс јылас, щыкӧԁӧ пујассӧ. Сӧстӧм-вӧрын, ԃерт, таԇ оз вермы лоны.
Бікӧԁ воԇсаԍны јона отсалӧны прӧԍекјас. Оз-ӧԁ веԍ госуԁарствоыԁ унҗык прӧԍека вӧрӧ щӧкты лӧԍӧԁны.
Прӧԍекјасӧн, ӧԏікӧ, вӧр-петкӧԁны лӧԍыԁ, јона кокԋі; мӧԁкӧ, весалӧм-прӧԍекајас-вомӧн озҗык вермы вуҗны біыԁ. Прӧԍекајасӧн вӧртӧ колӧ јуклыны 25 — 50 — 100-ԃеԍаԏінаа-ԃеԉанкајас-вылӧ. Кымын еща ԁа ԁона вӧрыс, сымын ԃеԉанкајастӧ ічӧтӧс колӧ вӧчны. Вӧр-пӧжарјасыԁ, тӧԁӧмыԍ, і сещӧм-ԃеԉанкајасын вермасны лоны, сӧмын сені уна-ԉоксӧ біыс оз-ԋін вермы вӧчны.
1923-ԁ-воԍа-апреԉ- 4-ԁ-лунԍа ВТСІК-ԃекрет-ԍерԏі ԁа 1923-ԁ-воԍа-јуԋ-12-ԁ-лунԍа-Уҗ-Коміссаріат ԁа Пыщкӧсса-уҗ-нуӧԁан-Коміссаріат 224/23/20-нумер-інструктсіја-ԍерԏі вӧр-пӧжар-кусӧԁны ыстыԍԍӧны маті-гӧгӧрса-олыԍјас. Госуԁарствоса-вӧрын-кусӧԁчӧмыԍ кусӧԁчыԍјаслы мынтыԍӧ Вӧр-Управԉеԋԋе, воԇвыв-лӧԍӧԁӧм-ԁон-ԍерԏі. Креԍԏана-вӧрын кусӧԁчӧмыԍ ԋекущӧм-ԁон оз мынтыԍԍы.
Быԁ-кусӧԁчыԍлы кусӧԁчыны-мунігӧн ԍӧрԍыс колӧ боԍтны чер, зыр, јуан-ԁоз-ԁа. Кусӧԁчігӧн мукӧԁ-ԁырјі ԋекущӧм-тӧлк-ԋі-лаԁ абу. Мӧԁа-мӧԁлыԍ ԋекоԁ оз кывзы: кыԇі коԁі кужӧ, сіԇі і вӧчӧ. Сіԇі-уҗалӧмыԁ абу шаԋ, сӧмын веԍ уна-вын ԁа каԁ вошӧны. Кусӧԁчігӧн колӧ пӧраԁок, кывзӧм нараԃітыԍлыԍ-ԁа: ӧԁјӧҗыка ԁа бурҗыка уҗыс секі мунас.
Ічӧт-біӧн ԁа лӧԋа-кӧ сотчӧмыс мунӧ, поԅӧ кусӧԁны сіјӧс бі-вылас му-шыблалӧмӧн. Щӧкыԁ-вӧр-кӧ сотчӧ ԁа јона-кӧ тӧла, секі-ԋін лоӧ кусӧԁчыны мӧԁ-ногӧн. Јона-тӧла-ԁырјі ԁажӧ ԁугԁылӧны кусӧԁчӧмыԍ, лӧԋас ԁа војнас кусӧԁчӧны. Ыҗыԁ-ӧԁысла-кӧ бі-берԁас он ԍібав, ԉібӧ јӧзыс-кӧ еща, секі оз кусӧԁчыны-а, сотчан-гӧгӧрсӧ ԋеыліті 2 — 3-аршын-паԍта мічаӧ весалӧны. Біыс воас сетчӧԇ ԁај сувтас, воԇӧ ԋемторјӧ кутчіԍныс-ԁа. Весалігӧн оз ков зіԉны веԍкыԁ-кыщ вӧчны, а весавны, кӧні ещаҗык лӧпыс ԁа пӧрлаԍӧм-пујас.
Вој-вылын вӧр-пӧжартӧ кусӧԁӧны јешщӧ воча-біӧн: бісӧ біӧн паныԁалӧны. Ԋеыліті сотчанінԍаԋыс вӧрсӧ весалӧны, став-јогсӧ чукӧртӧны білаԋыс, кыԇ быԏԏӧ лӧпԍыс ԁа јогԍыс пощӧс вӧчӧны. Сеԍԍа віԁчыԍӧны бі-матыԍмӧм. Мыјӧн јог-чукӧрыԍ корјас білаԋ кутасны лебԅыны, јог-чукӧрсӧ ӧзтӧны. Біыс воԇԇа-біыслы паныԁ мӧԁӧԁчас. Кык-бі-ӧтлааԍӧмыԍ біыс ічӧтмӧ, лӧԋӧ. Воԇын матын сотчанторјас абуӧԍ, выԉ-пујас ӧзјыны оз вермыны, сӧмын кӧнкӧ-кӧнкӧ јог-чірјас понԁасны чіскыны. Најӧс чукӧртӧны, муалӧны. Таԇі-кусӧԁчыны поԅӧ сӧмын кужыԍ-јӧзлы.
Ыпјалӧмӧн-сотчӧм-кынԇі овлӧ-нӧшта труԋԏітӧмӧн-сотчӧм. Секі сотчӧ му-піын ԋіщкыс. Біыс оз тыԁав-а, муыԍ щын петӧ. Труԋԏітӧм паԍкалӧ ԋӧжјӧ, бі-ԍерԏі. Трунԁа кусӧ-
ԁӧны канавајас-коԁјӧмӧн. Канавајасыс җуҗыԁӧԍ, коԁјӧны, кытчӧԇ ва оз во.
Біыԍ-кынԇі уна-ԉок вӧрлы сені кужтӧг-скӧт-віԇӧмыԍ. Скӧт-оланінын вӧрыԁ коԋӧр-коԃ-омӧԉ. Скӧт-віԇтӧԇ сіјӧ бур, пујассӧ стрӧјба-вылӧ петкӧԁӧны. Мыјӧн скӧттӧ завоԃітасны віԇны, сіјӧ ԋіщӧԍԍӧ, ежӧр понԁас быԁмыны, пујасыс омӧԉтчӧны. Скӧттӧ вӧрӧ-леԇтӧԇ колӧ артавны: кымын-пу сіјӧ-вӧрын во-гӧгӧрӧн вермӧ быԁмыны; вӧр-быԁтӧмԍыс аԉі скӧт-віԇӧмԍыс унҗык бурыс воӧ?
Овлӧ, скӧтӧс леԇӧны выԉ-керасјасӧ. Сетыԍ најӧ лун-мӧԁӧн став-турунсӧ јірасны, сеԍԍа уԍкӧԁчасны ԋещкыны пујас-вылыԍ корсӧ ԁа том-пујас. Јірӧм-пујас уна-вожӧн мӧԁасны быԁмыны, шыграԍны. Быԁмасны ԁа пес-вылӧ-кынԇі ԋінӧмвылӧ оз кутны тујны.
Пујас-јірӧм-кынԇі вӧрын пемӧсјасыԁ нӧшта јона турунсӧ ԁа мусӧ таԉалӧны. А пујаслы колӧ таԉавтӧм-му, кыԇ шуасны: вӧрыԁ вӧр-бӧрын быԁмӧ.
Шуасны гашкӧ, кӧні-нӧ сеԍԍа скӧттӧ віԇан, он-кӧ вӧрын?
Поԅӧ і вӧрын скӧттӧ віԇны, сӧмын тӧлкӧн. Выԉ-керас-вылӧ-кӧ лыска-пујас быԁмӧны, сетчӧ скӧттӧ во-5-кымын оз ков леԇны: лыска-пујаслы вынԍавны колӧ 5-во.
Том-корја-вӧрын нӧшта ԁыр скӧттӧ оз поԅ віԇны: 10, 15, 20-во. Корја-вӧрӧ-скӧттӧ леԇан ԁа меԁ најӧ јывсӧ јірны оз-ԋін суԇны.
Сеԍԍа колӧ артавны, унаӧ-скӧт кущӧм-вӧрын поԅӧ віԇны.
Уна-ԉок вӧрлы і кужтӧм-ыщкӧмыԍ. Ыщкӧны щӧщ туруныскӧԁ том-петасјассӧ. Віԇӧԁан сещӧм-інӧ ԁа он куж віԍтавны: вӧр сені, аԉі віԇ. Сещӧм-інын бур-пујас оз быԁмыны ԋі прамеј віԇԇыс оз ло. Віԇ-местајас-кӧ мукӧԁлаын абу, бурҗык прамеј-віԇ-ԋін сетчӧ вӧчны, ԉучкі-весалӧмӧн. Бӧрынҗык-поԅас гӧрны, ԋаԋ ԁа кӧԇа-турун вӧԃітны. А вӧртӧ ԁа віԇтӧ ӧтлаавны оз поԅ: еща-бур воас.
Пујастӧ јона-омӧԉтӧны нӧшта посԋіԃік, — ԍӧԁ-гагјас. Најӧ лебалӧны воԇ тулысын, роԅӧԁалӧны коз-кырԍјас. Чертышӧн-кӧ сещӧм-козјӧ кучкан, сетыԍ кіԍԍӧ табак-коԃ-бус. Сіјӧ-бусыс артмӧ коз-кырԍԍыс. Кырԍсӧ-кӧ куԉыштан, — тырыс гаг. Најӧ сені котыртчӧмаӧԍ, пулыԍ вынсӧ боԍтӧны. Сещӧм-пуыԁ регыԁӧн кок-јылас коԍмӧ. Кырԍ-піԍкӧԁыԍ-гагјас емӧԍ быԁ-козја-вӧрын. Војԁӧр најӧ овмӧԁчӧны пӧрӧм-пујасӧ ԁа кос-пујасӧ, котырмытӧԇыс ԇоԋвіԇа-пујастӧ оз вӧрԅӧԁны. Сывӧсна најӧс бырӧԁны колӧ зіԉны котырмытӧԇыс. Козја-пармаыԍ став-пӧрлаԍӧм ԁа кос-пујассӧ колӧ тӧлын петкӧԁны, оз ков коԉны сетчӧ гожјыны керлы ԋі песлы. Секі гаглы ԋекытчӧ лоӧ овмӧԁчыныс ԁа ачыс пышјас.
40-во-сајын кырԍ-ԍојыԍ-гаг-вӧсна помаԍӧма козја-вӧрыс гашкӧ 10-губерԋаын: Смоԉенскса, Калугаса, Ԋіжԋејса ԁа нӧшта мукӧԁын.
Вӧртӧ колӧ пеԉка віԇны. Пујасӧс-ԁӧԅӧрітӧм-кынԇі колӧ ԁӧԅӧрітны щӧщ вӧр-улыԍ мусӧ. Оз ков вунӧԁны: вӧрыԁ вӧр-бӧрын быԁмӧ. Том-вӧр бура петӧ сӧмын щӧкыԁ-вӧра-інын. Вӧрыԁ том-пујаслы ачыс лӧԍӧԁӧ местасӧ, вынԍӧԁӧ мусӧ аслас-лыскӧн ԁа корјӧн, аслас щӧкыԁлунӧн оз леԇ сетчӧ овмӧԁчыны турунлы ԋі кустјаслы, Аслас-местаыԍ став-вынсӧ боԍтӧ ачыс. Шочмӧԁан-кӧ вӧртӧ, пујасыс кутасны увјӧԍԍыны, муыс турунԍавны ԁа кустӧԍԍыны. Туруныс ԁа кустјасыс му-вынсӧ щӧщ кутасны ԋоԋавны. Пујаслы секі ԍојаныс оз ло тырмымӧн, омӧԉа кутасны быԁмыны. Сеԍԍа шоч-вӧрӧ шонԁі јона інмӧ, шонԁі-југӧрыс ӧԁјӧ сіԍтӧ гылалӧм-корјассӧ ԁа лысјассӧ, оз вевјавны најӧ вӧрлы бур вајны.
Кымын омӧԉ-муԍін-вӧр-улын, сымын віԁчыԍӧмӧн колӧ уҗавны сені.
Кужтӧг-вӧр-кералӧмла уналаын Роԍԍіјаын вӧртӧмӧԍ коԉіны, уналаті кыріс, уналаті лыааліс.
Коԁі сетыԍ мыжа? Мыжаӧԍ аԍным, ԋемԁумајттӧг-вӧр-віԇӧмыԍ ԁа ԉок-ногӧн сіјӧс кералӧмыԍ. Выԉыԍ вӧрԍӧԁны вӧртӧмінјастӧ ԍӧкыԁ, ԁона сувтӧ-ԁај. А вӧртӧг коԉтчыны оз поԅ, быԏ лоӧ сіјӧс вӧчны. Міјанын, коміын, мујас-берԁса-вӧртӧ ԇік-ԋінӧмӧн лыԃԃӧны, ԋӧԏі оз віԇны: таԉӧԁӧны, јірӧԁӧны
ԍамтӧг кералӧны... Сіԇ оз ков. Сіԇі-кӧ кутам воԇӧ овны, мӧԁыԍ аԍнымӧс-жӧ лоӧ віԁны кужтӧм-олӧмыԍ.
 
Кераԍӧм-јылыԍ.
 
Віԇ-му-овмӧс-моз-жӧ вӧр-овмӧс уна-нога вермас лоны, вӧр-ԍерԏіыс. Корја-вӧр ӧԏі-ногӧн олӧ, лыска-вӧр — мӧԁ-ногӧн. Пујас котырмӧны кӧјԁысӧн, мырјыԍ-ԁа. Піпу ԁа лопу мырјыԍҗык котырмӧны, кыԇ — кӧјԁысыԍ ԁа мырјыԍ. Лыска-вӧр — сӧмын кӧјԁысыԍ.
Вӧр мунӧ унаторвылӧ. Путӧ-керышттӧԇ-војԁӧр колӧ мӧвпыштны, мыј-вылӧ кӧсјан керавны. Пу-пӧрӧм-бӧрас пуас піԉітӧмінас лӧԍыԁа тӧԁчӧ зев-уна-кыщ. Сіјӧ-кыщјас-ԍерԏіыс тӧԁмалӧны пулыԍ арлыԁсӧ. Быԁ-воӧн артмӧ ӧԏі-сещӧм-кыщ. Нӧшта мырјӧԇыс-быԁмыны колӧ кымынкӧ-во. Лыска-пујаслы сы-вылӧ пуктӧны 3 — 5-во, корја-пујас-лы — 2 — 3-во. Тајӧ-војассӧ кыщ-лыԁ-ԁінӧ соԁтан ԁај лоӧ пулӧн арлыԁыс.
Корја-пулыԍ арлыԁсӧ кыщјас-ԍерԏіыԁ лыԃԃыны ԍӧкыԁҗык-ԋін, омӧԉа најӧ јансалӧны мӧԁа-мӧԁԍыс-ԁа. Сывӧсна мырсӧ колӧ кӧтӧԁыштлыны, секі кыщјасыс тӧԁчӧныҗык. Пожӧмлыԍ арлыԁсӧ 40-арӧсӧԇ поԅӧ лыԃԃыны јешщӧ увјас-ԍерԏіыс. Сы-бӧрын увјас-ԍерԏі лыԃԃыны оз-ԋін поԅ, увјасыс гылалӧны-ԁа.
Вӧр быԁмӧ му-ԍерԏі: вына-му-вылын пујас ӧԁјӧнҗык быԁмӧны. Пујас оз ӧтмоза воны: быԁ-пӧлӧс-пулӧн аслас строк. Ӧԏілаын-кӧ кыԇ-ԁа, пожӧм-ԁа, коз-ԁа быԁмӧны, 40 — 50-арӧса-кыԇԇыс пес-вылӧ-ԋін тујӧ, а пожӧмсӧ ԁа козсӧ-ԁа 60 — 70-арӧсӧԇ лоӧ віԁчыԍны. Стрӧјба-кер-вылӧ пожӧмыԁ 100 — 200-арӧса колӧ. Неріԋік-керјас — 9-аршын-куԅаа ԁа 4 — 4,5-вершӧк-кызаа — 60 — 80-арӧсаыԍ артмӧ.
Козјыԁ пожӧм-ԍерԏі 10-воӧн-воԇ воӧ.
Вӧртӧ-пӧрӧԁны колӧ ԁумајтӧмӧн, тајӧ-арлыԁјас-ԍерԏіыс, воԇвыв арталӧмӧн-ԁа, меԁ вӧртӧг он коԉ. Вӧрыԁ-ӧԁ абу помтӧм, бырӧ-кӧ — матајтчан.
Поԍԋіԁҗык ԃеԉанкајасыԍ вӧртӧ поԅӧ керавны ставсӧ, ԉібӧ вочасӧн, бӧрјӧԁлӧмӧн. Ԃеԉанкајасӧн кералӧны, кор-ԋін став-пуыс воӧма. Воԇвыв арталӧны, кымын-пу поԅӧ керавны во-гӧгӧрӧн. Артавны сіјӧс абу ԍӧкыԁ. Војԁӧр лыԃԃӧны унаӧ став-воӧм-пуыс, пасјалӧны најӧс мелӧн. Ӧԏі-лунӧн кујімӧн 2 — 3-ԃеԍаԏіна-вӧр вермасны віԁлавны: пујассӧ муртавны ԁа пасјавны. Кыкӧн мурталасны, ӧԏі лыԃԃас.
Пу-лыԃԃыԍјаслы вӧртӧ-віԁлалігӧн колӧ ԍуԍа віԇӧԁны быԁ-пу-вылӧ ԁа артавны, кымын-во јешщӧ сіјӧ вермас сулавны ԇоԋвіԇаӧн. Важ-мырјас-ԍерԏі поԅӧ тӧԁмавны, кор најӧ завоԃітӧны пӧрыԍмӧм-понԁа щыкны. Ештӧм-бӧрас пу-лыԁсӧ колӧ јукны во-лыԁ-вылас, коԁі-тај
петкӧԁлӧ кымын во јешщӧ најӧ вермасны сулавны. Артмас: кымын-пу поԅӧ керавны быԁ-во. Сы-ԍерԏі сеԍԍа і јуклӧны вӧрсӧ, бӧрјӧны ԁа пасјалӧны кытыԍаԋ завоԃітны ке-
 
4-ԁ ԍер. Кер-пӧрӧԁӧм.
 
раԍны. Керас-местасӧ торјӧԁӧны вӧсԋі-віԅірӧн. Ԁор-пујассӧ керышталӧны. Керас-местасӧ боԍ-тӧны 20 — 40-сыв-паԍта. Куԅта-ногыс поԅӧ боԍтны вӧр-куԅалаыс, меԁ-војԁӧр колӧ керавны шочмӧміныԍ ԁа кӧні турун кутӧма быԁ-
мыны. Кераԍӧны тӧв-паныԁ. Кераԍны ԁа петкӧԁны керјастӧ колӧ лымја-ԁырјі, том-пујас озҗык щыкны. Ӧтпырјӧ-ыҗыԁа-куштӧмінӧ
5-ԁ ԍер. Кераԍӧны, кражјаԍӧны, кыскаԍӧны-ԁа.
выԉ-пујас ԁыр оз петны ԁај бур-вӧр-пыԃԃі піпу ԁа лопу кутасны быԁмыны. Колӧ віԁ-
чыԍны јона шочмӧԁӧмыԍ. Векԋіԃік-керасјасӧ воӧм-вӧр-пӧвсӧ выԉ-пујас ӧԁјӧ петӧны: кералӧм-бӧрын во-мӧԁӧн сіјӧ-местаыс ставнас выԉ-пујасӧн тупкыԍас. Выԉ-пујас-берԁыԍ вӧрсӧ поԅӧ керавны сӧмын 5 — 6-во-мыԍԏі, вынԍаласны выԉјасыс ԁа вӧԉіԍԏі.
Мукӧԁлаӧ выԉ-пујас зев ԋӧжјӧ петӧны, шуам, ԍојӧԁа-іныв, лӧптӧн-тырӧм-керасјасын-ԁа. Лӧп-пырыс — пу-увјас-пыр ԁа пу-јывјас-пыр — пу-кӧјԁыс оз вермы веԍкавны муас, вошӧ сіԇі, оз чуж. Весалан-кӧ лӧпсӧ, выԉ-пујас регыԁҗык быԁмасны. Гылалӧм-корјас, лысјас ԁа ԋіщ оз мешајтчыны выԉ-пујаслы чужны. Зев отсалӧ выԉ-пујаслы бура-быԁмыны мусӧ-ԋебԅӧԁӧм: колӧ важ-мырјассӧ перјавны ԉібӧ во-мӧԁ керас-інтассӧ муӧн-вӧԃітны, ԋаԋ кӧԇлыны. Кык-кымын-во-мыԍԏі ԋаԋ-бӧрын сук-вӧр мӧԁас быԁмыны сетчӧ.
Меԁ-уна-ԉок том-вӧрлы ԍітурун-вужјыԍ. Сы-пыр петны вӧрлы зев ԍӧкыԁ.
Том-вӧрлы колӧ васӧԁ-му, а муыԁ лапыԁ вӧраінын. Гырыԍ-пујас віԇӧны нӧшта том-пујасӧс кынмӧмыԍ.
Тајӧ-віԍталӧмјас-ԍерԏі мі аԁԇам, мыј паԍкыԁ-кушінын том-вӧрлы овмӧԁчыны зев ԍӧкыԁ. Сывӧсна ӧтпырјӧ паԍкыԁ-керасјас оз вӧчны.
Ԃерт еԍкӧ, мӧԁарӧ-кӧ шуны, ӧтчукӧрыԍ вӧртӧ петкӧԁны кокԋіԁҗык-ԁа, ещаҗык уҗ-і,
сӧмын-ӧԁ, шуам-тај, талунја-лунӧн овны оз поԅ, колӧ воԇӧ-јылыԍ мӧвпавны, меԁ і воԇӧ вӧрыԍ бурыс лоас.
Паԍкыԁ-керасјасӧ лыска-вӧр-пыԃԃі петӧны кыԇ ԁа лопу. Најӧ војԁӧр аскежас быԁмӧны 10-20 — 30-воӧԇ. Секі сеԍԍа вӧԉіԍԏі лыска-пујас мытчыԍасны. Налы лоӧ венԍыны корја-пујасӧн. 40 — 50 — 60-во-мыԍԏі вӧԉіԍ пановтасны најӧс. Таԇі-венԍігӧн вӧрыԁ ԋӧжјӧнҗык быԁмӧ: 20 — 30-воӧн ԁырҗык оз во.
Меԁ-колан-пујас міјанын пожӧм ԁа коз, мукӧԁлаын јешщӧ ԁуб. Сіԇ-кӧ, на-понԁа і колӧ меԁ-јона тӧжԁыԍны. Корја-пујас аԍныс ӧԁјӧ рӧԁмӧны, на-понԁа тӧжԁыԍны ԋемтор.
Каԅалӧмаӧԍ, мыј мырјыԍ-быԁмыԍ-пу бурҗыка быԁмӧ тӧлын-кералӧм-вӧрын. Сеԍԍа бурҗык керавны вӧртӧ му-берԁтіысҗык: кокԋіԁҗык лоӧ вынԍавны выԉ-пујаслы.
Кераԍны нӧшта поԅӧ вочасӧн, бӧрјӧԁлӧмӧн. Секі ԃеԉанкаԍыԁ оз став-вӧрсӧ ӧтпырјӧ керавны. Бӧрјӧԁлӧмӧн ӧткоԃҗык-пујас пӧрӧԁӧны.
Таԇі-кералігӧн војԁӧр колӧ артавны ԁа гіжны унаӧ кущӧм-пујас емӧԍ. Гіжӧԁ-ԍерԏіыс-кералігӧн понԁан тӧԁны унаӧ-пу керавны во-гӧгӧрӧн вӧрсӧ ԁа мусӧ щыкӧԁтӧг.
Ӧні міјан вӧр-јылыԍ ԋекущӧм-гіжӧԁ ԋі лыԁ абу. Колӧ сы-јылыԍ мӧвпыштлыны. Ԃерт, кыԇ-ԍурӧ-вӧԃітӧм-вӧрӧ ԁругӧн он вермы лӧԍӧԁны пӧраԁок. Но вӧрлӧн немпомыс
куԅ, морт-ԁорыԍ јона-ԁыр олӧ. Мі-кӧ панам сіјӧ-уҗсӧ, чеԉаԃным помаласны.
Шоч-вӧрын-ԋін став-пуыс ӧԏі-арлыԁа. Унҗыклаас воӧм-пујас-пӧвсын емӧԍ том-пујас.
 
6-ԁ ԍер. Козја-парма.
 
Воӧм-вӧр, абу-кӧ вывті-пӧрыԍ ԁа абу-кӧ вывті шочмӧԁӧма, сулалӧ щӧкыԁа. Пу-јывјасыс мӧԁа-мӧԁас інмӧны. Козја-парма пемыԁ, шонԁі-југӧр оз веԍкав сетчӧ. Пожӧмјас сулалӧны шочҗыка. Лыаа-інын ԁа воӧм-пујас-кӧ сені, му-ежыс тыԁалӧ.
Бур-пожӧм-јагын турунјас оз вермыны быԁмыны. Быԁмӧны сені сӧмын кос-ԋіщјас. Козјас раԃејтӧны уԉ-ԋіщ.
_ Пожӧмыԁ ԁа козыԁ кӧјԁысалӧны сӧмын 5 — 6-во-мыԍԏі. Вывті-щӧкыԁ-вӧрын том-пујас пемыԁысла оз вермыны быԁмыны.
Ем міјанын омӧԉ-муԍін-вӧсна уна енԁӧԁӧм-інјас. Важӧн најӧ вӧр-улынӧԍ вӧліны, вер-
 
7-ԁ ԍер. Пожӧма-вӧр.
 
масны інӧ быԁтыны вӧрсӧ і ӧні. Сіԇі-кујлӧԁӧм-ԁорыԍ колӧ најӧс вӧрԍӧԁны. Посԋі-пујас-кӧ быԁмӧны-ԋін, скӧттӧ сені оз ков віԇны. Петасны нӧшта выԉ-пујас, мӧԁасны ӧтмоза бура-быԁмыны. Тӧԁӧмыԍ, сещӧм-вӧрыԍ ԁругӧн кыз-керјас оз лоны, пощјас ԁа мајегјас
војԁӧр боԍтан, сеԍԍа коркӧ і керјӧԇ быԁмасны. Стрӧјба-кер-вылӧ-кӧ кӧсјан вӧртӧ лӧԍӧԁны, колӧ сіјӧс, вывті-кӧ щӧкыԁ, шочмӧԁны: кос-пујассӧ перјавны. Уна-вожа-пујас-кӧ емӧԍ, ԉішнеј-вожјассӧ керавны, коԉны сӧмын ӧԏі-вож.
Кушінјастӧ вӧрԍӧԁны поԅӧ нӧшта пу-кӧјԁысјас кӧԇӧмӧн ԉібӧ пујас пуктӧмӧн. Кӧԇӧны јогтӧм-інӧ лыаа-муԍінӧ. Мукӧԁ-ԁырјі вӧр-бӧрԏі лыаа-інјас вӧԃітӧны муӧн. Сещӧм-інын ԋаԋыԁ воӧ сӧмын 3 — 4-ыԍ. Меԁ-бӧрјаыԍ ԋаԋ-кӧԇігӧн колӧ кӧԇны і пу-кӧјԁыс. Лыска-пу-кӧјԁыс ԃеԍаԏіна-вылӧ кӧԇԍӧ 6-8-тув. Кӧԇӧны сіјӧс ԋаԋ-кӧԇӧм-бӧрас, сеԍԍа піԋовтӧны.
Пуктӧмӧн (саԃітӧмӧн) пујасыԁ кӧԇӧм-ԁорыԍ бурҗыка ловԅӧны, сӧмын секі уҗыс уна-а. Пуктыны колӧ том-пујас: вӧԃітчыныс најӧн кокԋіԁҗык ԁај ловԅӧныҗык. Пујастӧ пуктӧны віԅӧн-віԅӧн. Віԅ-коластјасыс 1-сыв паԍтаӧԍ. Пу-коластјасыс ӧԏі-віԅас аршынӧн-җынјӧнаӧԍ, кык-аршынаӧԍ. Сіԇі-пуктӧмӧн ԃеԍаԏіна-вылӧ тӧрӧ 3600 — 4800-пу.
 
Вӧр-помыԍ мортлы уна-бур.
 
Вӧртӧ јона колӧ ԁӧԅӧрітны. Уҗалыԍ мортлы вӧрыԁ зев-колантор, бур-отсаԍыԍ пікӧ-воӧмјасын. Збыԉыԍ-ӧԁ, керкаыԁ-кӧ сотчас ԉібӧ ыҗыԁ-ваӧн-кӧ кылӧԁас сіјӧс, матын-
-кӧ вӧрыԁ абу, кытчӧ еԍкӧ воштыԍан? Лоӧ мунны керјыԁла уна-ԁас-верст-сајӧ.
Асшӧр-ԋаԋ міјанын во-гӧгӧр-вуҗны оз быԁсӧнлӧн тырмы, унаӧн сіјӧс ԋӧбӧны. Вӧрыԁ-кӧ оз ло, ԋаԋ-вылаԁ кытыԍ ԍӧмсӧ кутан нажӧвітны, кыԇі кынӧмпӧттӧ корԍан?
Лоӧ еԍкӧ секі мунны уҗ-корԍны кытчӧкӧ ылӧ, јӧзӧ. Вӧраінын-олыԍ-креԍԏаԋінлы нажеткаыԁ пыр ем: вӧралӧ, вӧрсӧ леԇӧ, пуа-кӧлуј вӧчалӧ. Вӧрыԁ зев-ыҗыԁ-буртор. вуҗіс міјанлы важјӧзԍаԋ. Сещӧм-жӧ-бурӧн колӧ коԉны сіјӧс воԇын-олыԍјаслы. Мі ӧні стрӧітчам, ломтыԍам, пуа-кӧлуј-вӧчалам, — быԁлаӧ віԇам вӧртӧ. Воԇын-олыԍјаслы сіјӧ сіԇ-жӧ ковмас. Мі-кӧ ԉок-ногӧн віԇам вӧртӧ, бырӧԁам сіјӧс, кытыԍ сіјӧс воԇын-олыԍјас боԍтасны? Најӧ кутасны віԁны міјанӧс вӧр-бырӧԁӧмыԍ.
Віԇӧԁламӧ, кыԇі олӧны јӧзыс вӧртӧмінын. Најӧ ломтыԍӧны сені іԇасӧн, кујӧԁӧн, ӧрӧшкі-кышјасӧн-ԁа. Пессӧ ԋаԋӧс-моз веԍітӧмӧн вузалӧны, ԋӧбӧны сӧмын озырјас. Ԍікт-гӧгӧрыс гӧла-кущ, гожӧмјасын јӧзлы ԋі скӧтлы шонԁіыԍ ԋекытчӧ сајӧԁчыны. Тӧлын тӧвлы лӧԍыԁ сені: мешајтчыԍ ԋекоԁ абу. Щӧкыԁа пурга овлӧ, гӧгӧр тола течас.
Кущӧм лӧԍыԁ, вӧрыԁ-кӧ матын! Керјыԁ, пескыԁ, пощкыԁ, мајегыԁ, ԋінмыԁ, шуԉԉыԁ, — быԁтор ем. Сынӧԁыԁ сӧстӧм.
Вӧртӧ во-гӧгӧрӧн поԅӧ керавны сӧмын сымԁа, мыјԁа сіјӧ воӧн быԁмӧ. Секі вӧртӧг он коԉ. Вӧрыԁ быԁмӧ ԋӧжјӧ, керавны колӧ јона-віԁчыԍӧмӧн, кор колӧ. Ковтӧг сіјӧс жу-гӧԁны ԁа керавны оз ков.
Енӧ-вунӧԁӧј, вӧраінын тулысын јујас оз ԁругӧн ојԁны: вӧрын лымјыс сылӧ ԋӧжјӧ, јуӧ ваыс вочасӧн воӧ. Вӧраінын јујас оз ојԁны ԋі оз јона коԍмыны.
Вӧраінын-олыԍјас ԇоԋвіԇаӧԍҗык, сынӧԁыс сені бур-ԁа.
Вӧрын олӧны уна-пӧлӧс-лебачјас. Најӧ отсаԍӧны му-уҗалыԍлы, кокалӧны ԋаԋ-жыбӧԁыԍ-гагјасӧс.
Вӧрын олӧны пӧткајас, ԅверјас, — поԅӧ кыјԍыны.
Вӧрын быԁмӧны вотӧсјас ԁа уна-пӧлӧс щакјас.
Пујасыԍ унатор вӧтлӧны: ԃӧгӧԃтӧ-і, ԍіртӧ-і, скіпіԁартӧ-і. Веԍіг гіжан-гумагатӧ сыыԍ поԅӧ вӧчны...
Гортын-вӧԃітчан-кӧлујыԁ ԉібӧ пуыԍ кымын-ԍікас артмӧ: ԁоԃԃыԁ-і, ԏеԉегаыԁ-і, шомӧсыԁ-і, бӧчкаыԁ-і, пызаныԁ-і, улӧсыԁ-і, зырјыԁ-і... — он вермы ставсӧ урчітны.
Міјанлы ӧні вӧрыԁ зев уна кажітчӧ, огӧ полӧ сіјӧ-бырӧмыԍ, уна віԇам. Оз ков вунӧԁны, міјан-бӧрын бара лоӧны олыԍјас, налы
колӧ сіјӧс коԉны. Быԁ-пу-пӧрӧԁігӧн колӧ мӧвпыштны, кымын-во сіјӧ быԁмӧма. Ԍо-арӧса-путӧ зев-регыԁӧн пӧрӧԁӧны, ӧԏі-часҗынјӧн, а выԉ-сы-ыжԁа-пу віԁчыԍны ковмас ԍо-во.
Вӧр-помыԍ креԍԏаналы уна-бур, колӧ сіјӧс јона ԁӧԅӧрітны.
Лыԃԃыԍыԍ-јортјас.
СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін леԇӧ тащӧм-ԋігајассӧ ԁа корӧ креԍԏанаӧс ԁа креԍԏана-пӧвсын-уҗалыԍјасӧс гіжны Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧ:
1) Кущӧм-ԋіга ԍӧлӧмвылаԁ воіс ԁа мыј-вӧсна?
2) Ставыс-ӧ ԋігаас гӧгӧрвоана?
3) Ԋіга-коркаыс ԁа мортјасыс ԋігаас бурӧԍ-абу?
4) Кущӧм-ԋігајас еԍкӧ јешщӧ лыԃԃан?
5) Бурӧԍ-абу тіјан-ногӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧн-леԇӧм мукӧԁ-ԋігајас. Гіжыштӧј щӧщ на-јылыԍ: мыј бурыс сені, мыј омӧԉыс, ковтӧмыс. Кымын-унҗык-шыӧԁчӧм ԋігајас-јылыԍ тіјанԍаԋ лоӧ, сымын-бура поԅӧ лӧԍӧԁны тані уҗсӧ, бурҗык ԁа коланҗык-ԋігајас леԇны-ԁа. Секі понԁам тӧԁны, мыјҗык колӧ креԍԏаналы. мыј-јылыԍ гіжны налы.
Піԍмӧјастӧ поԅӧ ыстыны маркатӧг, со-кущӧм аԁресӧн:
Москва, Никольская, 10. Центральное Издательство Народов СССР. Крестьянский Отдел.
Јурінԁалыԍ.
Ԉістбок
Вӧр-ԍетӧм креԍԏаналы.................... 3
Ԁӧԅӧріт вӧртӧ.......................... 9
Кераԍӧм-јылыԍ...........................19
Вӧр-помыԍ мортлы уна-бур..............27

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.