Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
(Полностью удалено содержимое страницы)
Строка 1: Строка 1:
Л. ГЕШЕԈІНА.
БУР ԌОЈАНӦН КАГАТӦ ВЕРԀ


Н. КАРАКЧІЕВАЛЫԌ коміӧ пӧртӧмсӧ ас-ногыс лӧԍӧԁаліс, реԁаксіааліс-ԁа, А. ЧЕУСОВА.
Мӧскуа
ССРС-са јӧзјаслӧн Шӧрса ԋіга леԇан ін
1929
1500
Быԁ кӧԅајка тӧԁӧ кущӧм поԁаӧс (скот) ԁа пӧткаӧс кыԇі ԁа мыјӧн верԁны. Кӧрым ԁа верԁчӧм-ԍерԏіыс і јајыс налӧн: бур ԉібӧ омӧԉ. Мууҗалыԍ тӧԁӧ, кӧні мыј бурҗыка быԁмӧ, унҗык воӧ-ԁа, віԍталас — кыԇі ԁа мыјӧн мусӧ ԋебԅӧԁны-вынԍӧԁны. Мувынԍӧԁанторјыԁ уна пӧлӧс ем. Колӧ тӧԁны, кущӧм быԁмӧглы кущӧм му колӧ ԁа мыјӧн сіјӧс вынԍӧԁны. Ԍојаныԁ уна пӧлӧс-жӧ.
Морт пӧткӧԁчӧ быԁмӧгјасӧн (растениями) ԁа јајӧн. Ӧԏі пӧлӧс јаја ԍојан-вылӧ, шуам шыԁ-вылӧ, быԁ ԍікас јај оз шогмы. Вӧркыԍ сіјӧ зев бур артмас, а ты ԁа мус шыԁ-вылӧ оз-ԋін тујны. Жарітӧмӧн најӧс ԍојӧны. Пӧтка јај жарітӧмӧн-жӧ чӧскыԁҗык.
Јајын ем белок (курӧг коԉк јеҗыԁ-коԃ пӧтӧс-ԍерԏіыс), гос, кракмал-ԁа. Најӧ абу ӧтмынԁаӧн быԁ поԁа ԁа пӧтка јајын, сыпонԁа і јајјасыԁ оз ӧтмоза пуԍыны морт гыркын: коԁыс регыԁӧн, кокԋіа пуԍӧ-а, коԁыс і ԍӧкыԁҗыка. Еԍкӧ став поԁаыс-кӧ ӧтмоза ӧԏітор ԍојіс, секі налӧн быԁӧнлӧн јајыс вӧлі ӧткоԃ. Веԍіг-ӧԁ јӧлыԁ абу ӧткоԃ: кор кіԅер, кор сукҗык; кор чӧскыԁ кӧра, кор курыԁ. Ставыс сіјӧ ԍојантор-понԁаыс, мыјӧн пӧткӧԁчӧма поԁаыс. Быԁмӧгјасын сіԇ-жӧ ем белок, гос ԁа кракмал, сӧмын најӧ абу поԁалӧн-коԃӧԍ, а аслыс
пӧлӧсӧԍ. Ԍојанјасӧн белок, кракмал ԁа гос веԍкалӧны морт гыркӧ. Сені најӧ сорлаԍӧны сокјасӧн, вежԍӧны, пӧрӧны морт туша белокӧ, госӧ ԁа кракмалӧ. Ԍувјасын ԍојаныԍ став бурторјыс јіҗӧ вірӧ. Сеԍԍа вірыскӧԁ сӧнјасӧԁ разалӧ туша куԅа. Сіԇ-кӧ, вірын віԇԍӧны пӧтӧса торјас.
Мортыԁ быԏԏӧ машіна, сы-моз-жӧ уна торјыԍ (ткаԋјасыԍ) течӧма. Меԁглавнејыс морт тушаын, кутӧԁыс, лы скеԉет. Лы-вылас јај, сеԍԍа гос, сеԍԍа кучік.
Јурлыын вем. Морӧслы кыщын (в грудной клетке) тыјас ԁа ԍӧлӧм. Рушкуын: мус, желуԁок, ԍувјас, вӧрк ԁа мук. Кыԇ-тај машіна чаԍтјас јона уҗалӧмыԍ торкԍалӧны, бырӧны, сіԇ-жӧ і морт тушаын кущӧмԍурӧ органјас јона уҗалӧмыԍ ӧԁјӧ торкԍалӧны, слабмӧны. Машінатӧ, меԁым бурҗыка уҗалас, мавтӧны; морт тушаын органјасыс меԁ уҗаласны — „мавтӧны“-жӧ, ԍојанӧн. Мі шуім-ԋін воԇын, ԍојаныԍ кракмал, белок ԁа гос вір сӧнјасӧԁ разалӧны туша куԅа, верԁӧны быԁ орган (машіна-јылыԍ-кӧ еԍкӧ шуім: мавтӧны). Сіԇ быԁ лун органјас пӧткӧԁчӧны, бӧр вынмӧԁчӧны уҗ-бӧрын. Сіјӧ інӧ быԁлун-кӧ ԍојан, а щыгјалігӧн кыԍ органјас пӧтӧссӧ боԍтӧны? Ԍојӧм-бӧрын мыјкӧмынԁа кракмал ԍојаныԍ пукԍӧ мус-вылӧ ԁа јај-вылӧ, а гос чӧжԍӧ кучік улӧ. Мыјӧн вірыԍ морт туша вынԍӧԁанторјас бырӧны, а морт оз ԍој, секі чӧжӧм запасыԍ коланторјас јіҗӧны вірӧ. Органјас пӧтӧны, јонмӧны, воԇӧ вермасны уҗавны.
Вірын ем јешщӧ кіслороԁ (газ). Мі сіјӧс ас-пыщкӧ лолалам тыјасӧн. Вірын-кӧ кіслороԁыԁ
абу тырмымӧн, секі мортыԁ кӧԏ јешщӧ уна ԁа бура ԍојас-јуас, пыр лоӧ быгыԁ чужӧма ԁа віԍлӧс, ачыс кӧԏ бӧчка кыза-а. Кіслороԁыԁ ԍојан-коԃ колантор-жӧ. Сытӧг морттӧ малокровіје боԍтӧ. Ӧні быԁ лун быԁ морт оз-на вермы бур ԍојан ԍојны, а кіслороԁтӧ ставныс вермасны лолавны: сыыԍ ԁон мынтыны оз ков. Сӧмын щыкӧм сынӧԁа інын ен ов, оланінтӧ щӧкыԁҗыка тӧлӧԁ: ӧԁ кіслороԁыԁ сӧстӧм сынӧԁын. Меԁуна сіјӧ расын ԁа віԇјас-вылын, кӧні уна веж корјас ԁа турун.
Щыг морт омӧԉ уҗалыԍ, оз пыр сылы уҗыс кіас. Мортыԁлӧн выныс ԍојӧм-помыԍ. Ԍӧкыԁҗык уҗ-вылын уна вын мунӧ, унҗык і колӧ ԍојны секі, ԁај частӧҗык ԍојны, меԁ оз віԇԍы чӧжӧм пӧтӧс запас. Пескералыԍлӧн ԁа гіжыԍлӧн 8 часа уҗалан лунӧ оз ӧтмынԁа вын мун, сывӧсна і ԍојӧмыс налӧн абу ӧткоԃ. Ӧԏіыс ԋӧжјӧԋікӧн ԍојӧ, бӧрјыԍӧмӧн, а мӧԁыс, кыԇ шуасны, вомтырнас ващкӧ.
Тајӧ тыԁалана уҗ тушалӧн. А ем-ӧԁ тыԁавтӧм: гырк-пыщкас ԁугԁывтӧг мунӧ. Ԍувјас ԍојаныԍ коланторјас ковтӧмторјасыԍ јансӧԁалӧны ԁа вӧтлӧны најӧс вірӧ. Мус ԁа вӧрк весалӧны вірсӧ. Ԍӧлӧм помала тіпкӧ, вӧтлӧ вірсӧ туша куԅа, а вірыскӧԁ щӧщ візлалӧны оргаԋізм пӧткӧԁыԍјас. Ԁугԁывтӧг лолаламӧ, боԍтамӧ кіслороԁ сынӧԁыԍ ԁа тыјасын вірӧ најӧс пыртам.
Мукӧԁ став органыс пыр-жӧ зев колан уҗ нуӧԁӧны. Сувтӧԁан-кӧ тајӧ машінасӧ кӧԏ зев регыԃік-кежлӧ, -мортыԁ віԍмас, вермас кувны.
Тащӧм ԁугԁывтӧм ыҗыԁ уҗ пыр мунӧ ыҗыԁ морт тушаын, чеԉаԃ тушаын-і, чеԉаԃ тушаас јешщӧ јонҗыка. Ӧԁ кагаыԁлы колӧ быԁмыны ԁај јонмыны, ԋужавны ԁај паԍкавны (кызны). Кыԍ сіјӧ соԁтӧԁ ткаԋјассӧ сы-вылӧ боԍтас? Кыԍ сылы выныс тушасӧ куԅаногыс ԁа паԍтаногыс ыҗԁӧԁныс? Тӧԁӧмыԍ, ԍојаныԍ. Став торсӧ (материал) ԁа вынсӧ тушасӧ соԁтыны ԁа кызтыны кагаыԁ боԍтӧ ԍојаныԍ. Сіԇ-кӧ, бура быԁмас кага сӧмын секі, кор сіјӧс бура верԁан. Унаыԍ аԁԇывлан лӧз-вез-коԃ кага, омӧԉік, віԍлӧс, пыр ԋаргӧ. Арӧс-ԋін сылы-а,век-на быԏԏӧ 3-4 тӧлыԍԍа, сещӧм сіјӧ ічӧт ԁа кокԋі. А мыјвӧсна, чајтаԁ? Ԁа ԍојан-вӧсна. Јонмыныс ԁа быԁмыныс сылы пӧтӧсыс оз тырмы. Бурҗык ԍојанӧн колӧ сіјӧс верԁны. Щыг војасӧ (1918 — 21) кымын сещӧм чеԉаԃыс вӧлі.
Сіԇ інӧ, ԍојан-помыԍ чеԉаԃлӧн тушаыс соԁӧ: куԅтаногыс і кызтаногые. Ԍојан-помыԍ сіјӧ вынсӧ боԍтӧ. Ԍојан-помыԍ сылӧн тушаас ӧткоԃ шоныԁ пыр.
Коԁԍурӧ гашкӧ јуаласны: „Мыјла-нӧ-пӧ посԋі чеԉаԃыслы выныс, пес керавны ԁа ва пыртлыны-пӧ-ӧԁ налы оз ков. Сӧмын-тај четчалӧны ԁа ворсӧны“. Сіјӧ со і ем — четчалӧны ԁа ворсӧны. Лаԋтлӧны сӧмын војнас, уԅігас. А коԁкӧ лыԃԃыліс ез кымын кілометр најӧ мунӧны быԁ лун ӧшіԋ-улас котралігӧн. Кымыныԍ најӧ четчыштлӧны. Кымыныԍ пес чуркајас ԁа пԉенӧкјас быгыԉтӧны, пӧвпомјас ԁа паԉічјас ӧтарӧ-мӧԁарӧ новлӧԁлӧны, мач качӧԁлӧны ԁа с. в. Ставсӧ-кӧ тајӧс арталан, секі гӧгӧрвоана лоӧ мыјла кагаыԁлы выныс колӧ:
вӧлӧмакӧ, сылӧн став органыс лунтыр зев јона уҗалӧны. Колӧ најӧс пыр вынԍӧԁны, верԁны кагатӧ бура. Нӧшта, колӧ ԍојансӧ вежлавны: ӧԏі пӧлӧс ԍојаныԁ абу бур. Іԅвеԍка ԁа совјас-кӧ ԍојаныԍ кагалы еща ԍурасны, сылӧн лыјасыс омӧԉӧԍ, ԋебыԁӧԍ лоӧны: кокјасыс чукыԉтчасны, орԁлыјасыс кусіԋтчасны ԉібӧ топаласны ԉокногӧн, — тыјаслы лоӧ ԇескыԁ. А векԋі морӧсӧн быԁмыԍ кага кокԋіа чакоткаӧн віԍмӧ, мукӧԁ вуҗана віԍӧмјасӧн-і. Јурвемлы-кӧ быԁмыныс пӧтӧсыс оз ло тырмымӧн, секі кагаыԁ віԍлӧс-жӧ лоӧ, быԁторјыԍ понԁас ӧԁјӧ скӧрмыны (раздражительный), омӧԉа понԁас велавны. Ічӧтыԍаԋыс-кӧ кагатӧ коланторјасӧн он верԁ, жебӧн і быԁмас, верԍԏӧԁырјіыс пыр лоӧ омӧԉікӧн. Ыҗыԁ морт-вылын пӧтӧс суԇчытӧм озҗык тӧԁчы, а посԋіјаслы-кӧ кущӧмкӧ пӧтӧс тор ԁыр оз ԍур, пыр і торкԍас ԇоԋвіԇаыс.
Мыј-жӧ керны, меԁым кагаыԁ быԁмас бура, јонӧн, зумыԁӧн.
Сы-вылӧ уна ԍӧм оз ков, сӧмын бура віԇ-верԁ кагатӧ. Ԍојансӧ щӧкыԁа вежлав, меԁ вірас сылӧн пыр вӧлі быԁ органлы колан пӧтӧс. Ӧԏі пӧлӧс ԍојаныԍ, пыр-кӧ сіјӧн јона верԁны, вермас кагаыԁ і кызны, пургыԉ-коԃ лоӧ, но віԍлӧс. Сіјӧ-жӧ ԍојанӧн поԅӧ кагатӧ верԁны, мыјӧн ӧні верԁам, сӧмын бурҗыка лӧԍӧԁӧмӧн-а. Колӧ велӧԁчыны бур ԍојансӧ лӧԍӧԁны. Чері-јајыԁ, кӧԏ шочіԋіка-а, быԁсӧнлӧн овлӧ. Граԁвыв пуктасјас ем-жӧ. Шыԁӧсјас ԁа пыԅыԁ ем-жӧ. Сӧмын ен ԁышӧԁчы ԁа быԁлун наыԍ выԉ ԍојан лӧԍӧԁ. Гырыԍлы-кӧ колӧ чӧскыԁ ԍојан, посԋілы чӧскыԁыԁ јешщӧ-ԋін колантор.
Со кагалы ԍојанјаԍ суткі-вылӧ;
Ԍојанјас: 3 — 5 арӧсӧԇ. 5 — 8 арӧсӧԇ.
Јеҗыԁ ԋаԋ ..........150,0 (3/8 т.) 100,0 (1/4 т.)
Ԍӧԁ ԋаԋ............. — 100,0 (1/4 т.)
Јӧв................. 400,0 (2 ст.) 300,0(1 1/2ст.)
Јај . . ........... 50,0 (1/8т.) 100,0(1/4 т.)
Мӧс выј............. 20,0 (5 зӧл.) 24,0 (6 зӧл.)
Коԉк................ 1 шт. 1 шт.
Картупеԉ........... . 100,0 (1/4 т.) 150,0 (3/8 т.)
Шыԁӧс...............40,0 (10 зӧл.) 40,0(10 зӧл.)
Граԁвыв пуктасјае . . 100,0 (1/4 т.) 100,0 (1/4 т.)
Сакар...............25,0 (6 зӧл.) 25,0 (6 зӧл)
Тајас-пыщкыԍ јеҗыԁ ԋаԋтӧ ԍӧкыԁҗык лоӧ суԇӧԁны-а, мукӧԁторјыс креԍԏаԋіныԁлӧн аслас ем. Кущӧм ԍојан посԋі чеԉаԃлы меԁколан? Ԁокторјас важӧн-ԋін каԅалӧмаӧԍ, ԁыр-кӧ-пӧ мортыԁ пуктасјас (зелень) оз ԍој, віԍмӧ тсынгаӧн. Віԁлалӧмаӧԍ сіјӧс поԁајас-вылын. Турунӧн верԁӧмыԍ-кӧ-пӧ ԁугԁан, тсынгаӧн-жӧ најӧ віԍмӧны: піԋаныс гырԁԍерӧԍԍӧ, кокјасыс гӧрԁчутӧԍԍӧны, суставјасыс пыктӧны. А мыјӧн ԍетан налы турун, меԁԍа-ԋін ԍвежејӧс, віԍӧм бырӧ, поԁа зԁоровмӧ. Теынгаа мортлы, меԁым сіјӧс бурԁӧԁны, шаԋ лоӧ лун-кежӧ ԍетны щајнеј паԋ ԉімон ва (сок), морков, туріпув, јаблӧг ԁа м. т. Сіԇ-кӧ інӧ, меԁым чеԉаԃтӧ тсынга оз вермы, частӧҗык колӧ верԁны најӧс морковӧн, ԍоркԋіӧн, галанӧн, капуста поԁјӧн, аԋкыщӧн, вотӧсјасӧн ԁа с. в., — мыј заптӧма мамыслӧн. Мам-кӧ понԁас тӧԁны кущӧм ыҗыԁ бур ԅеԉеԋыԍ, преԋік-кампет ԁа поԁсолԋечԋік-пыԃԃі чеԉаԃыслы понԁас ԋӧбавны јаблӧг ԉібӧ мукӧԁ
пӧлӧс ԅеԉеԋ. Сӧмын пуктасјастӧ ԁа фруктытӧ ԍојӧм-воԇвылаԁ колӧ мыԍкыны пуан ваӧн, меԁым најӧн чеԉаԃыԁлы вуҗан віԍӧмјас оз шеԁны. Меԁ јона пуктасӧн колӧ верԁны чеԉаԃтӧ сывӧсна, мыј пуктасјасас уна быԁԍама белокыс, кракмалыс, жеԉеза * ԁа. Сыыԍ-кынԇі пуктасын ԁа фруктыын, уна мукӧԁ ԍојанторјын-і, ем нӧшта јона колантор морт оргаԋізмлы — вітамін (ловԅӧԁыԍ, оживитель). Сӧмын кужтӧг пуіг-пӧжігӧн вітаміныс, меԁ-коланторјыс, вошӧ. Сывӧсна быԁмӧг-пуктасԍыԁ ԍојантӧ кужӧмӧн колӧ вӧчны. Щӧкыԁа овлӧ, морковтӧ ԉібӧ ԍоркԋітӧ пуігӧн ваԍӧ чугунас зев уна бузгасны-кіԍтасны, сеԍԍа, пуԍас-ԁа, којыштӧны сіјӧс ортсӧ. Сіјӧ зев абу шаԋ. Ӧԁ уна вітамін пуігас пуктасԍыс ваас петӧ. Оз ков сіјӧс којыштны, а колӧ сыыԍ шыԁ пуны. Картупеԉ пуігӧн картупеԉԍыс вітаміныс оз пет: корјыс віԇӧ.
Кыԇі-жӧ бурҗык ԍојан пуктасыԍ лӧԍӧԁны чеԉаԃлы? А со кыԇі (ӧԏі морт-вылӧ тані інԁӧма). 3 картупеԉ, 2 капуста кор, 2 шӧркоԃԃем морков-ԁа весалӧны, мыԍкӧны, посԋіԃіка вунԁалӧны ԁа пуктӧны пуан ва-пыщкӧ чугунӧ (2х/2 стӧкан ваыс колӧ), пуӧны 15 мінут. Пуԍӧм-бӧрас ваԍыс лептӧны ԁа мічаа нырӧны, сеԍԍа бӧр шоныԁ інӧ пуктӧны (пач поԁ-вылас-ԉі — оз-кӧ ломтыԍ сіјӧ), меԁ оз кӧԇав. Сек-кості щајнеј паԋ ԍвежеј выј-піын щајнеј паԋ пыԅ гуԁралӧны. Ештас-ԁа, кіԍтӧны нырӧм рокас, солыштӧны ічӧԏіка ԁа ставсӧ
* Жеԉезаыс зев-жӧ колантор вірын. Мыјӧн сіјӧ чінас вірыԍ, морт быгыԁмӧ, малокровнеј лоӧ.
бура гуԁралӧны, — ԍојанторјыԁ гӧтов. Ԍвежејнас і колӧ верԁны кагатӧ.
Бур ԍојантор чеԉаԃлы фруктыӧн ԁа вотӧсӧн сорлалӧм рок. Пуӧны јӧла маннеј ԉібӧ ріс рок. Торјӧн, пуктасјасыԍ-моз-жӧ, лӧԍӧԁӧны фруктыыԍ рок, ԉібӧ вотӧсыԍ кіԍеԉ. Сорлалӧны воԇԇа рокыскӧԁ, сакар песокалӧны ԁа ԍвежејвывԍыс і верԁӧны чеԉаԃӧс.
Гожӧмјасын чеԉаԃтӧ пырҗык пуктасјасӧн колӧ верԁны, секі ԍвежеј пуктасјасаԁ вітаміныс унҗык.
Меԁбур ԍојантор чеԉаԃлы фрукты — зев уна сені кракмалыԁ-і, жеԉезаыԁ-і, вітаміныԁ-і, — ԁа міјанын, коміын, сіјӧ абу. А граԁвыв пуктасјастӧ поԅӧ вӧԃітны.
Тсынгаыԍ віԇӧм пуктасјаслыԍ важӧн-ԋін тӧԁмалісны. А ԇік-на ԋеважӧн аԁԇісны, мыј лоӧ мукӧԁ ԍојанторјыԍ. Верԁны-кӧ чеԉаԃтӧ пыр ԍԉівкіув јӧлӧн (а мамјас щӧкыԁа сіԇі вӧчлӧны: ԍԉівкісӧ ԍојӧм-воԇвылас нароԍнӧ куртӧны), ԇоԋвіԇаыс налӧн торкԍӧ. Заграԋітсаын ӧԏі карын 40 поԍԋі чеԉаԃлӧн ԍінмыс віԍмӧма. Понԁӧмаӧԍ корԍны помкасӧ. Вӧлӧмакӧ, ставнысӧ најӧс ԍԉівкіув јӧлӧн верԁӧны. Сіјӧ чеԉаԃыс зев ԋӧжјӧ быԁмӧмаӧԍ-і. Понԁӧмаӧԍ ԍԉівкіув јӧлӧ чері выј соԁтавны, щајнеј паԋӧн лун-вылӧ. Чеԉаԃ мӧԁӧмаӧԍ быԁмыны, ԍінјасыс бурԁӧмаӧԍ. Бура быԁмӧны чеԉаԃ вӧркыԍ, мусыԍ, ԍԉівкі выјыԍ, ԍеԉԃіыԍ, коԉк віжыԍ. Бур ԍојантор посԋілы і гырыԍлы вем, пӧк, аԋкыщ, бобі, зӧр, ма, ӧрӧшкі, томат.
Сіԇ-кӧ інӧ, чеԉаԃӧс бура ԁа ԇоԋвіԇаӧн быԁтыны оз ковны торја ԁона ԍојанјас. Ассајаԁ бурԍојан-
сӧ лӧԍӧԁӧмыс. Сіјӧ-жӧ ԍојаныԍ, коԁӧс ԍојам быԁ лун, кужӧмӧн-кӧ лӧԍӧԁан, став пӧтӧса торсӧ поԅӧ боԍтны ԇоԋвіԇа кутны.
Ӧні, кущӧм ԍојанторјас оз шогмыны чеԉаԃлы. Чеԉаԃлӧн ԍувјасыс слабӧԍ-на, быԁ пӧлӧс ԍојан оз вермыны пуԍыны. Шуам, порԍ јајыԍ ԁа госа ыж јајыԍ, воблаыԍ-ԁа, мыт најӧс боԍтӧ. Кушман, переч ԁа горчітса оз-жӧ тујны. Ԍвежеј лук ічӧԏікаӧн поԅӧ ԍетыштавны. Ԍвежеј калбасӧн поԅӧ верԁны, сӧмын ԍвежејӧн, а ԋеуна-кӧ віԇӧма-ԋін, лущщӧ ен верԁ. Гырыԍјас щӧкыԁа важ калбасыԍ віԍмылӧны-а, посԋіјасыԁ віԍмасны-ԋін.
ІЦӧкыԁа гӧԍԋеч-пыԃԃі чеԉаԃлы ԋӧбӧны ӧрӧшкі ԁа поԁсолԋечԋік. Јаԁрасӧ ԍојӧмыԍ еԍкӧ і омӧԉыс абу, ԁа кышас налӧн уна ԋајт ԁа бус. Чеԉаԃлы весавтӧг, кышнас ԍетӧны. Вермасны віԍмыны вуҗан віԍӧмјасӧн. Ԁај піԋјасыс-на чеԉаԃыԁлӧн абу зев јонӧԍ: ӧрӧшкісӧ трічӧԁігӧн вермасны најӧс жуглыны.
Ԍіԅім арӧсӧԇ чеԉаԃлӧн кыԅ кык јӧла піԋ. Сы-бӧрын најӧ гылалӧны, а на местаӧ быԁмӧны гырыԍјаслӧн-коԃ јон лы піԋјас. Јӧла піԋјас унҗык чеԉаԃыслӧн зев омӧԉӧԍ. Віԁлалӧмаӧԍ-ԁа, 100 чеԉаԃ-піыԍ сӧмын 20 ԇоԋвіԇа піԋаыс. А чіг квајт арӧсаӧс-кӧ боԍтан, ԇоԋвіԇа піԋаыс ԍо-пыщкаԃ сӧмын квајт. 94-ыслӧн піԋјасыс сіԍӧԍ, роԅаӧԍ, віԍӧны. Таыԍ, ԃерт, унҗыксӧі баԏ-мам мыжаӧԍ. Віԍан піԋнаԁ, буракӧ, ԍојантӧ бура он куртчав, сіԇі посԋӧԁлытӧгыс і лоӧ ԋылавны. Сыыԍ кагаыԁ віԍмӧ, оз кут чӧсмаԍны ԍојанӧн. Піԋ роԅјасӧ мікробјас (віԍӧԁыԍ гагјас) веԍкалӧны, јешщӧ чорыԁа
віԍӧԁӧны. Ыҗыԁ мортыс піԋ віԍігаԁ матајтчылан-а, посԋіыԁ секі тӧԁӧмыԍ-ԋін јона мучітчӧ. Сывӧсна баԏ-мамлы јона колӧ тӧжԁыԍны меԁ посԋі чеԉаԃлӧн піԋјасыс оз віԍмыны. Быԁ ԍојӧм-бӧрын колӧ щӧктыны пожјавны вомсӧ. Пӧԍ ԍојан-јуан-бӧрын кӧԇыԁӧс оз ков ԍетны, а кӧԇыԁ-бӧрын пӧԍӧс.
Сук щајӧн чеԉаԃтӧ оз ков јуктавны: омӧԉ-жӧ сыыԍ. Меԁбур јуан сылы кіԅеріԋік щај ԉібӧ іԁ копеј. Меԁјона колӧ віԁчыԍны вінаӧн ԁа сурӧн јуктаԍӧмыԍ. Щӧкыԁа овлӧ, баԏјасыс праԅԋікјасӧ ԉібӧ пір-вылын посԋі чеԉаԃыслы щӧщ мытчӧны віна румкатӧ: віԁлы-пӧ, ԋінӧм-пӧ-ӧԁ он ло. Еԍкӧ лоӧ. Зев ыҗыԁ ԉок віна ԁа сурыԍ посԋі чеԉаԃлы, ԋекор оз ков најӧс сіјӧн јуктавны. Вінаыԁ-ӧԁ — јаԁ. Зев јона торкӧ вемтӧ ԁа ԋервјастӧ. А чеԉаԃыԁлӧн-ӧԁ ставыс нер, тоԉкӧ-на чукӧрмӧ, јонмӧ, — ԁыр-ӧ сещӧмтӧ торкны. Ічӧтԁырјі јуӧм-помыԍ ԇоԋвіԇа торкԍӧм немыс-кежлӧ коԉӧ, немыс лоӧ сіјӧс кыскыны. Ԋекущӧм ԉекарствојасӧн он веԍкӧԁ.
Быԁ мамлы аслас кагаые муса, зіԉӧ верԁны сіјӧс пӧттӧԇыс. Щӧкыԁа овлӧ, уна тор ԍојныс лӧԍӧԁас, сӧмын кужтӧгыԁ став ԍојаныс чӧскыԁтӧмӧԍ лоӧны. Лущщӧ колӧ еща лӧԍӧԁны, ԁа чӧскыԁӧс, бурыс секі унҗык лоас. Кор мі чӧскыԁтортӧ аԁԇам, „ԁуԉ ваным" петӧ, сіԇі еԍкӧ і ԍојыштам. А чӧскыԁтӧмтор ԍојігӧн кӧԏ мыјԁа сіјӧс ԍојан, огӧ і быԏԏӧ пӧтлӧј, ԍӧлӧмным оз і бурмыв. Ӧԏіԁук олыштан-ԁа, бара-ԋін кынӧмыԁ ԍумалӧ.
Мыјла сіԇі?
Вӧлӧмакӧ, кор чӧскыԁ ԍојантӧ ԍојан, вомаԁ ԁа желуԁокаԁ уна сок јансалӧ, бура кіԅертӧны ԍо-
јансӧ, отсалӧны регыԁҗык ԁа бурҗыка ізԍыны-пуԍыны ԍојанлы.
Чӧскыԁтӧм ԍојан ԍојігӧн сокјас оз петны. Ԍојаныԁ омӧԉа кылалӧ, еща бур наыԍ чеԉаԃлы. Мукӧԁԁырјіыс мамыс колан ԍојан чеԉаԃыслы лӧԍӧԁас, пуктасјасыԍ, ԁа лӧԍӧԁігас щыкӧԁас: јонҗыка солалас-ԉі, щын ԁука лоӧ-ԉі. Ԍојанторјыԁ чӧскыԁтӧммас, вомаԁ оз пыр. Бӧрԁігтырјі первојыԍ кагаыԁ сещӧм ԍојантӧ ԍојас-а, кынӧмыс-кӧ ԍумалӧ, а мӧԁыԍ сіјӧ-жӧ ԍојантор, кӧԏ і чӧскыԁа сіјӧс лӧԍӧԁӧма, матӧ оз ԍібӧԁ. Важыс-на тӧԁвылас. Мукӧԁԁырјі сещӧм ԍојан-ԁінӧ морттӧ бӧр велӧԁны војасӧн ковмас.
Уна мамјас шуӧны, ԋемтор-пӧ чеԉаԃӧс велӧԁны чӧскыԁ ԍојанӧ, матајтчан, піскаӧԍ лоӧны. Абу сіԇ вӧлӧма. Чеԉаԃтӧ колӧ верԁны чӧскыԁа. Секі ԍојаныԍ бурыс унҗык лоӧ.
Ічӧтыԍаԋ чеԉаԃӧс колӧ велӧԁны вӧчны быԁтор ӧԏі каԁӧ. Быԁ лун меԁ ӧԏі каԁын ԍојӧны. Мамјас, часі-ԍерԏі-кӧ ԋоԋӧԁчісны, тӧԁӧны, кущӧм кокԋі велӧԁны чеԉаԃӧс ԍојны ӧԏі каԁӧ. Чеԉаԃыслы лӧԍыԁ, ԁај мамјасыслы кокԋі. А чеԉаԃыс, ӧԏі каԁын-кӧ понԁасны ԍојны, ӧԏі каԁын і асмогаԍасны. А сіјӧ, меԁым лоны ԇоԋвіԇаӧн, зев-жӧ колантор.
Ԁугԁывтӧг чеԉаԃӧс оз ков верԁны. Ӧԁ кынӧмлӧн і сіԇ зев уна уҗыс, колӧ сіјӧс шојтчӧԁыштавны. А міјан кыԇі мунӧ? Чеԉаԃ пыр уԍлаԍӧны ԋаԋ кусӧк-вылӧ, пыр ԋаргӧны — корӧны ԍојны, пыр кынӧмлы выԉ уҗ соԁтӧны. Ӧԏі ԍојан каԁ міјан чеԉаԃлӧн абу. Гырыԍкӧԁ щӧщ пукԍӧԁасны
сіјӧс пызансајӧ-ԁа, муртса јурыс тыԁалӧ. Суԇлаԍӧ пызан-шӧрыԍ ыҗыԁ паԋӧн, кіԍкалӧ ԍојансӧ, а вомас унҗыкыԍсӧ тыртӧм паԋсӧ-ԋін ԍујӧ. Тӧԁӧмыԍ, сіԇі ԍојӧмӧн сіјӧ оз пӧт. Ԋеԁыр-мыԍԏі ԍојӧм-бӧрын бара ԋаԋ корас, ԋаԋӧн котӧртас ворсныс. Ворсігас віԉышмас ԉібӧ ылалас-ԁа, ԋаԋсӧ бара-на оз ԍој, пуктас лабічӧ ԉібӧ җоҗас. Каԅалас, кор ԋаԋыс тырӧма-ԋін бусӧн ԁа јогӧн. Кваԏітас сіјӧс — ԍојӧ-ващкӧ. Мыјԁа зараза вомас ԍујас: кіасыс ԋајтӧԍ, ԋаԋыс бусӧԍ. Мӧԁыԍ ԍојігӧн гырыԍјаскӧԁ бара пызансајын пукалӧ, паԋнас гуԁраԍӧ. Тӧԁӧмыԍ, таԇі ԍојӧмыԍ зев ыҗыԁ ԉок. Рушкулы шојтчӧг абу, сывӧсна ԍојан ізыԍ-пуыԍ органјас омӧԉҗыка уҗалӧны, ԉокногӧн-ԁај. Чеԉаԃыԁлыԍ гырксӧ јӧртӧ, ԉібӧ мыт боԍтӧ. Меԁым сещӧмторјасыԍ віԁчыԍны, чеԉаԃтӧ колӧ верԁны пӧттӧԇыс ԋоԉыԍ лун-кежлӧ: 8 — 9 ч. асылын, луншӧркаԁын, рытја 4 ԁа 7 часјасын-ԁа. Ԇоԋвіԇа кага-кӧ велалас ӧԏі каԁын ԍојны, зев бур лоӧ. Сылӧн сӧмын секі кынӧмыс понԁас ԍумавны ԁа быԁ ԍојан бура ԍојас. Асывјасын чеԉаԃтӧ пӧтӧса ԍојанӧн колӧ верԁны: ӧԁ сіјӧ шојтчӧм-бӧраԁ (уԅӧм-бӧрын) јона понԁас котравны ԁа ворсны. Меԁбур верԁны сіјӧс секі кущӧмкӧ рокӧн, јајӧԍԋічаӧн, ԋебыԁа пуӧм коԉкӧн (в смятку), выја ԋаԋӧн, јӧлӧн. Бур јуктавны јӧла копејӧн, теԍа јӧлӧн ԉібӧ (гежеԋӧн).
Луншӧркаԁын колӧ ԍетны јӧла щај, выја ԉібӧ маа ԋаԋ, ем-кӧ фрукты-ԁа.
Ужнајтігӧн верԁны шомјӧлӧн, нӧкја рыԍӧн, јӧла кіԍеԉӧн, рокӧн, јајӧԍԋічаӧн. Ӧԏі пӧлӧс ԍојан ӧԏі лунӧ кыкыԍ оз ков ԍетны, ӧтчыԁ шаԋ.
Ӧбӧԁ-бӧрын посԋіԁҗыкјасӧс колӧ уԅтӧԁны, а гырыԍҗыкјас — меԁ шојтчасны. Ужнајтӧԁны колӧ час ԉібӧ часӧн җынјӧн воԁавтӧԇ војԁӧр.
Мі шуім-ԋін, мыј чеԉаԃтӧ колӧ верԁны чӧскыԁ ԍојанӧн, пыр ӧԏі каԁын, ԍојанторсӧ щӧкыԁа вежлалӧмӧн. Сіјӧ еща-на. Колӧ, меԁ ԍојан-гӧгӧрыԁ вӧлі сӧстӧм. Ԍојан лӧԍӧԁан пызантӧ, пачвоԇтӧ ԁа лабічтӧ колӧ віԇны пеԉка. Таԍті-паԋтӧ быԁ ԍојӧм-бӧрын колӧ мыԍкыны пуан ваӧн, веԏӧкӧн, меԁ ԁор-гӧгӧрԍыс став госыс мынас, Мыԍкӧм-бӧрас најӧс колӧ коԍтыны пачвоԇаԁ ԉібӧ косӧԇ чышкыны ԁа іԁравны, меԁ гутјас оз сітавлыны. Таԍті-паԋ чышкӧԁыԁ меԁ торја вӧлі, сетчӧ чышкыԍны оз ков, пызантӧ чышкыны сіјӧн оз ков-ԋі. Ԍојан лӧԍӧԁыԍлы аԍсӧ сӧстӧма-жӧ колӧ віԇны. Сарапаныԁ ԁа ковтаыԁ меԁ оз ԉакӧԍԍавны, колӧ нагруԋікаԍны. Кіјасыԁ меԁ пыр сӧстӧмӧԍ. Колӧ щӧкыԁҗыка мыԍкыны најӧс, ԁа мајтӧгӧн. Јајтӧ колӧ ԋӧбны тӧԁсалыԍ. Тӧԁтӧмыԁлыԍ ԋӧбан-ԁа, кущӧм-ӧԁ веԍкалас. Верман віԍмыны.
Ԍојӧм-воԇвылын чеԉаԃтӧ колӧ мыԍԍӧԁны, сӧстӧм кіјасӧн меԁ пызансајас пукԍасны. Пызан-вылаԁ колӧ воԉсавны сӧстӧм пызанԁӧра ԉібӧ кԉејонка. Быԁ ԍојыԍлы нырулас колӧ лӧԍӧԁны торја тӧрӧлка, паԋ ԁа вілкі. Ԋаԋтӧ колӧ вајны торја тӧрӧлка-вылын-жӧ.
Чеԉаԃтӧ ічӧтыԍаԋыс колӧ велӧԁны кіјассӧ сӧстӧма віԇны, щӧктыны щӧкыԁҗыка мыԍԍыны. Ӧԁ ворсігас кымын тор најӧ боԍтласны, кымынлаӧ кутчісласны, кымын понӧс ԁа каԋӧс малыштасны.
мыјԁа быԁԍама заразаыс вермас налы ԍурны. Меԁԍа јона ковјӧԍԍӧны.
Кутан-кӧ јуаԍны мамлыԍ кущӧм віԍӧмјасӧн кагаыс віԍліс, ковтӧ шочыс каԅтыштас. Веԍкыԁа-кӧ јуалан: „ковјас петавлісны ез?“ — секі шуас: „петавлісны ԃерт, ковтӧм кагаыԁ-ӧԁ шоч“. Збыԉыԍ шоч, сіјӧ і матыс. Мамјас велалӧмаӧԍ-ԋін ков-ԁінаԁ ԁа веԍкоԃӧн сіјӧс лыԃԃӧны. Еԍкӧ ковјыԁ зев омӧԉтор, уна ԉок сыыԍ. 100 чеԉаԃ-піыԍ 70 — 80-ыс ковјаӧԍ. Мукӧԁыслӧн ӧтпырјӧ кујім-ԋоԉ пӧлӧс ков олӧны ԁа ԋоԋалӧны сіјӧс. Ковјыԁ-ӧԁ уна пӧлӧс ем. Меԁщӧкыԁа кујім пӧлӧсӧс аԁԇылан. Ӧԏі пӧлӧс ков шуԍӧ аскаріԁаӧн. Сіјӧ розӧвејвевја јеҗыԁ, гӧгрӧс. Овмӧԁчӧны кага ԍувјын, зев уна овлӧ. Вуҗӧны поԁајасԍаԋ: поԁа сітын зев уна аскаріԁа коԉкыс. Чеԉаԃ ԍувјыԍ најӧ сітӧн-жӧ петӧны, а овлӧ і вомӧԁыс. Вермасны пӧԁтыны кагатӧ. Ԍувјын гӧгрӧс ковлӧн зев уна коԉкыс, пыр выԉыԍ выԉ ковјас быԁмӧны, ԋоԋалӧны кагалыԍ соксӧ, леԇӧны ас-пыщԍыс став шыблассӧ. Кага омӧԉтчӧ, коԍмӧ. Щӧкыԁа сіјӧс восӧԁӧ. Регыԁ-кӧ он вӧтлы став ковсӧ, кагаыԁ малокровнеј лоӧ. Ковјас ԍувјыԍ піԍкӧԁчасны мукӧԁ органјасӧ, јешщӧ јона кагатӧ віԍмӧԁасны.
Мӧԁ пӧлӧс ковјас шуԍӧны власоглавӧн, јурјасыс налӧн јурԍі-коԃ-ԁа. Јурнаныс најӧ сащкыԍӧны ԍувјӧ ԁа быԁсӧн сіјӧс кырлӧԁлӧны-ԁојԁалӧны. А ԁојјасас вермасны веԍкавны віԍӧԁыԍ гагјас.
Којмӧԁ пӧлӧс ков шуԍӧ острітсаӧн. Сіјӧ номыр-коԃ. Војјасын ԍувјыԍ петӧ ԁа візлалӧ сітан-
-гӧгӧр, гіԉӧԁӧ сеті. Чеԉаԃ гыжјаԍӧны, бӧрԁӧны. Омӧԉа уԅӧны. Сывӧсна скӧрӧԍ луннас, быԁторјыԍ кокԋіа ԁӧзмӧны, лӧгаԍӧны.
Мыјӧн каԅалан чеԉаԃлыԍ ковјас, пыр-жӧ колӧ боԍтчыны сіјӧс бурԁӧԁны; вӧтлыны ковјассӧ. Кагатӧ колӧ петкӧԁлыны ԁокторлы.
Нӧшта ӧԏітор колӧ тӧԁны баԏ-мамлы: оз ков чеԉаԃӧс віԁны ԁа піԋавны ԍојігӧн, оз ков повԅӧԁлыны ԋемторјӧн. Унаыԍ аԁԇывлан, кага сыркјалӧмӧн ԍојӧ, ԍојансӧ ԍінванас сорлалӧ. Ԍојаныс вомас оз пыр, тасаԍӧ горшас. Сещӧм ԍојӧмыԍ бурыԁ абу. Секі зев чӧскыԁ ԍојан чӧскыԁтӧмӧн кажітчас. Кагаыԁ оз пӧт. Ԍојігӧн ԋӧтчыԁ віԁчыны ԁа горзыны оз ков, скӧравны-ԋі. Лыԃԃыԍны оз-жӧ ков: ылалан-ԁа, омӧԉа куртчавԍыԍас ԍојаныԁ.
Кагаыԁ јон ԁа ԇоԋвіԇа лоӧ кор сіјӧс бура віԇан-верԁан. Ԃетԁомјасын велӧԁыԍјас шуӧны, пріјутса чеԉаԃ-пӧ ԁа ԍемјаын (гортын) олыԍ чеԉаԃ тушанас ԁа ԍӧктанас јона јансалӧны: пріјутсајас гырыԍӧԍҗык ԁај ԍӧкыԁӧԍҗык гортса чеԉаԃыԍ. Мыјла сіԇі? Ԁа сывӧсна, мыј пріјутјасын чеԉаԃсӧ верԁӧны сӧмын чеԉаԃлы колан ԍојанӧн. Щӧкыԁа најӧс вежлалӧны, бура лӧԍӧԁӧны. Пріјутса чеԉаԃ-пӧвсын малокровнејјас ещаҗык гортса чеԉаԃ-пӧвсын-ԁорыԍ. Ԃетскеј саԁӧ волыԍ мамјасӧс велӧԁыԍјасыс велӧԁӧны кыԇі віԇны-верԁны чеԉаԃӧс. Чеԉаԃ-ԍерԏіыс сеԍԍа тӧԁӧны, коԁлӧн мамјасыс кывзӧмаӧԍ велӧԁӧмсӧ, велӧԁӧм-ԍерԏі быԁтыԍӧны. Ӧні інԁамӧ (ылӧсас) посԋі чеԉаԃлы ԍојан ԁас лун-кежлӧ.
1. Выԉлун.
1. Јӧла іԁ копеј ԉібӧ щај, выја ԋаԋ-ԁа.
2. Ԍвежеј јаја шыԁ, зӧр шыԁоса рок-ԁа.
3. Јӧв ԋаԋӧн (ем-кӧ јеҗыԁ ԋаԋӧн).
4. Выја макарон.
2. Воторԋік.
1. Јӧла щај, выја ԋаԋ-ԁа.
2. Картупеԉа щака шыԁ, броса рокӧн јај котԉет, уԉ морков-ԁа.
3. Јӧв рӧшкыԁ ԋаԋӧн (сӧчӧнӧн-ԉі, шаԋгаӧн-ԉі).
4. Віԋегрет (сорлалӧны ӧтлаӧ пуӧм картупеԉ, морков, ԍвеклӧ, капуста ԁа ӧгурчі, сеԍԍа нӧкјалӧны).
3. Ԍерӧԁа.
1. Јӧла щај, коԉк, выја ԋаԋ.
2. Пуктасјасыԍ шыԁ, жарітӧм јај макаронӧн.
3. Јӧв, выја ԍӧԁ ԋаԋ.
4. Маннеј рок.
4. Четверг.
1. Јӧла щај, выја ԋаԋ.
2. Јаја шыԁ, капустаа пірӧг, вотӧса кіԍеԉ.
3. Јӧв, выја ԋебыԁ ԋаԋ.
4. Пуӧм картупеԉ нӧкјӧн.
5. Пекԋіча.
1. Нӧкја рыԍ, јӧв, ԋаԋ.
2. Јајтӧм шыԁ пуктасјасыԍ, жарітӧм чері-ԁа.
3. Јӧла щај, выја ԋаԋ-ԁа.
4. Шомјӧв (простокваша) ԋаԋӧн.
6. Субӧта.
1. Јӧла копеј, јајӧԍԋіча, ԋаԋ.
2. Аԋкыща шыԁ, рыԍка шаԋга.
3. Јӧв, јеҗыԁ ԋаԋ-ԁа.
4. Маннеј рок.
7. Вӧскреԍеԋԋа.
1. Јӧв, выја ԋаԋ-ԁа.
2. Зӧршыԁӧса рок выја картупеԉӧн, жарітӧм мус-ԁа.
3. Јӧла щај, булкі-ԁа, ԉібӧ рӧшкыԁ ԋаԋ.
4. Ріс рок выјӧн.
8. Выԉлун.
1. Зӧршыԁӧса рок, јӧв-ԁа.
2. Аԋкыща шыԁ, жарітӧм картупеԉӧн чері котԉет-ԁа.
8. Јӧла щај, выја ԋаԋ-ԁа.
4. Јӧла кіԍеԉ.
9. Воторԋік.
1. Јӧла копеј, выја ԉібӧ маа ԋаԋ-ԁа.
2. Ріс сора јаја шыԁ, пӧжӧм пуктасјас, вотӧса кіԍеԉ.
3. Јӧв, рӧшкыԁ сӧчӧнјас-ԁа.
4. Выја гречуга рок.
10. Ԍерӧԁа.
1. Јӧла щај выја ԋаԋӧн.
2. Шыԁӧса шыԁ, чері картупеԉӧн-ԁа.
3. Јӧв, коԉкја ԁа ріс шыԁӧса пірӧг-ԁа.
4. Коԉкјӧн жарітӧм макарон.

Версия от 11:30, 23 июня 2016

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=38214