Пос

М. ГРІНБЕРГ Віԇӧј кагалыԍ бур-ун! Роч-вылыԍ коміӧ вуҗӧԁісны К. Оԏев ԁа М. Скріпова. КОМІ ԊІГА ЛЕԆАНІН Сыктывԁінкар — 1929 во. 2.000.

Мыјла колӧ носԋі-чеԉаԃлы гырыԍјас-ԍерԏі унҗык уԅны.

Быԁ морт тӧԁӧ — кага ԁа верԍԏӧ-морт абу ӧԏкоԃӧԍ. Пусчужӧм кагалӧн верԍԏӧ јӧз-ԍерԏі вывті слабыԋік лыԍӧмныс. Мам-кынӧм-пыщкын кагалӧн олан-ногыс ӧԏі-пӧлӧс, чужӧм-бӧрын лоӧ-ԋін мӧԁ-пӧлӧс. Уна каԁ колӧ кагалы велавны ԍојны, јуны, овны ԁа уԅны — ставыс тајӧ сылӧн велавтӧгыԁ ԍӧкыԁ уҗ. Кагалы зев ԍӧкыԁ выԉ-ногӧн овмӧԁчыны. Сы-понԁа тајӧ пӧраын слабҗыкјасыԁ јона кулӧны. Чужӧм-бӧрын кагалӧн јурвемыс ԁа лыԍӧмыс зев-на слабыԋік, ез-на уԃіт јонмыны — сукмыны-ԁа. Јурвемԍаԋ кагалӧн, пу вуж-моз разалӧны, паԍкалӧны став јај-паԍтала аслыс-пӧлӧс сӧнјас. Тащӧм сӧнјасыс шуԍӧны ԋервјасӧн. Ԋервјас — јурвемлӧн отсаԍыԍјас. Јурвем, бур кӧԅаін-моз, інԁалӧ коԁлы мыј вӧчны (шуам, ԋервјас пыр-кӧ јурвем тӧԁмалас, мыј кагалы пӧԍ, јурвем бара-жӧ ԋервјас-пыр інԁӧ кокјаслы, кіјаслы шебрас шыбытны). Јурвем ԁа сылӧн отсаԍыԍ ԋервјас ԇоԋнас шуԍӧны ԋервнеј-ԍіԍԏемаӧн (рочӧн). Пусчужӧм кагалӧн ԋервнеј ԍіԍԏемаыс зев слабыԋік, уҗсӧ нуӧԁны лоӧ ԍӧкыԁӧс-жӧ. Воԇӧ најӧс віԁчыԍӧ нӧшта ԍӧкыԁҗык уҗ: велӧԁчы- ны ԍорԋітны, кокӧн ветлӧԁлыны, ворсны ԁа с. в. Мі ставным тӧԁам, кыԇі 3-5 арӧса чеԉаԃ пыр јуаԍӧны, быԁтор налы колӧ тӧԁны. Најӧ оз пукԍывны места-вылӧ, пыр мыј-ԍурӧ вӧчӧны. Сіԇтӧ чеԉаԃлӧн быԁлаті јона муԇӧ, меԁ јона бара-жӧ ԋервнеј ԍіԍԏемаыс. Муԇӧм чеԉаԃ ԋінӧм оз вӧчны ԍӧлӧмыԍ, ԁовјалӧны ԁа лоӧны зев скӧрмыԍӧԍ, ԋінӧм оз ԍојны, налӧн јурныс, кынӧмныс јона віԍӧ ԁа јона жујалӧны. Вывті муԇӧмыԍ ԁа жујалӧмыԍ поԅӧ віԁчыԍны каԁын ԁа кужӧмӧн кагајасӧс шојтчӧԁӧмӧн. Шојтчӧԁны најӧс бара-жӧ колӧ кужӧмӧн. Кагаӧс колӧ пукԍӧԁны, воԁтӧԁны, — сӧмын тајӧ оз ло бур шојтчӧг. Морт вермас воԁны, ԍін куԋӧмӧн кујлыны, сӧмын ставсӧ кутас кывны вежӧртны, мӧвпавны. Мӧвпалігӧн, вежӧртігӧн јурвем оз шојтчы, сіԇ-жӧ уҗалӧ. Мортлӧн јурвемыс шојтчӧ сӧмын уԅігӧн. Сы-понԁа чеԉаԃлӧн ԋервнеј-ԍіԍԏема (јурвемыс ԁа сылӧн сӧнјасыс) бура шојтчӧны сӧмын уԅігӧн. Тајӧ ԋігаас кӧсјам віԍтавны, мыј-вӧсна мукӧԁ-ԁырјі чеԉаԃ оз бура уԅны, кыԇі кужӧмӧн најӧс шојтчӧԁны, мыјԁа колӧ ԁа коԁ-каԁын колӧ уԅтӧԁлыны чеԉаԃӧс. Воԇын віԍталім-ԋін: верԍԏӧ јӧз-серԏі чеԉаԃлӧн ԋервнеј-ԍіԍԏемаые слабҗык ԁа ӧԁјӧҗык муԇӧ. Сы-понԁа чеԉаԃлы колӧ ԁырҗык уԅны верԍԏе јӧз-ԍерԏі. Посԋі-чеԉаԃыԁ бара-жӧ зев чожа (ӧԁјӧ) быԁмӧны — лыԍӧмыс ԁа јајыс налӧн ӧԁјӧ соԁӧ, а лыԍӧмыԁ јонҗыкасӧ соԁӧ уԅігӧн. Сіјӧн-і шуӧны — чеԉаԃыԁ-пӧ быԁмӧны војын..

Кущӧм-каԁын ԁа уна-ӧ колӧ кагалы уԅны.

Быԁӧн тӧԁӧны посԋі чеԉаԃлыԍ ӧԁјӧ быԁмӧмсӧ. Тӧԁчӧмӧн чожа быԁмӧ ԋоԋ-пом-кага. Пус-чужӧм-чеԉаԃыԁ лун-і вој помала уԅӧны. Сӧмын саԃмывлӧны ԍојны. Арӧсӧԇ кага уԅӧ час 18-ыс-кымын суткінас. Воыԍ-воӧ уԅан-ун налӧн чінӧ. Кык-кујім арӧса кага уԅӧ сӧмын-ԋін 12-13 час суткі. Лунын уԅӧмыԍ ԋоԉ-віт арӧса чеԉаԃ ԁугԁӧны. Тајӧ пӧраын ԇоԋвіԇа-чеԉаԃ уԅӧны помала 12-13 час војын сӧмын. Унҗык чеԉаԃыԁ міјан омӧԉікӧԍ, регыԁ муԇӧны. Колӧ налы ԍетны шојтчӧг лунын. Лунын уԅӧм зев бур і ар 5-7-лы. Ԇоԋвіԇа чеԉаԃлы быԁмігӧн колӧ уԅны: ар 4-6-ӧԇ — 12-кымын час. 6-7 „ — 11 ԁа җын „ 9-10 10 ԁа җын „ 11-12 „ — 10 „ 13-14 „ — 9 ԁа җын „ 14 „ — 9 „ 15-17 „ — 8 ԁа җын „ Ԁырҗык уԅӧмыԁ чеԉаԃыԁлы ԉок оз вај, колӧ сӧмын уԅтӧԁны чеԉаԃӧс быԁлун ӧԏі каԁӧ, ԁа уԅтӧԁны саԃмывтӧг, сӧмын сіԇі лоӧ бур кагаыԁлы. Тыр-унӧн уԅлігӧн чеԉаԃлӧн бырӧ лунԍа-муԇӧм. Соԁӧ вын-ебӧс. Пӧттӧԇ уԅӧм чеԉаԃ четчӧны ԁолыԃӧԍ, јонӧԍ, вынаӧԍ, ебӧсаӧԍ. Чеԉаԃӧс колӧ воԁтӧԁны быԁ рыт ӧԏі каԁӧ. Унаӧн кагатӧ баԏ-мамныс воԁтӧԁӧны аскӧԁныс щӧщ зев ԍорӧн. Сіјӧ зев омӧԉ. Ар 9-10 чеԉаԃӧс колӧ воԁтӧԁны час 8-9 рытын. Гожӧмын ԋеуна поԅӧ ԍорӧнҗык. Рытја уԅан-ун бурҗык луыԍаыԍ. Војыԁ пемыԁ, гӧгӧр шыԋітӧв, ставыс лаԋтӧ, кага уԅӧ куԅа, чӧскыԁ унмӧн. Сеԍԍа четчасны чікышјас-моз шонԁі-петігӧн.

Кыԇі бурҗык чеԉаԃлы ворсны ԁа шојтчыны

Ԇоԉа-вывԍаԋ колӧ велӧԁны чеԉаԃтӧ быԁлун ӧԏік каԁӧ воԁны, ԍојны, уԅны, ворсны. Сӧмын секі налӧн вермас лоны ԇоԋвіԇа олӧм. Колӧ артавны кущӧм пӧраын уҗӧԁны ԁа шојтчӧԁны (ворсӧԁны, верԁны, јуктавны). Кокӧн велӧԁны ветлыны, ԍорԋітны велӧԁчыны, — ставыс сіјӧ кагалӧн зев ԍӧкыԁ уҗ. Суткі-піын вын-ебӧс чеԉаԃлӧн вежлаԍӧ. Асја-каԁын час 7-8-ԍаԋ вын-ебӧс налӧн соԁӧ час 10-11-ӧԇ. Сеԍԍа кутас чінны. Пажын-бӧрын кагалӧн меԁ-еща вын-ебӧсыс. Тајӧ каԁын чеԉаԃӧс кӧлӧ воԁтӧԁны шојтчӧԁны час 2-8 кежлӧ. Уԅӧм-бӧрын вын-ебӧс бара соԁӧ час 6-7-ӧԇ. Тајӧ каԁԍаԋ вын-ебӧс бырӧ асыввоԇӧԇ. Меԁ вын-ебӧса кагаыԁ асылын луншӧрӧԇ. Секі чеԉаԃ меԁ кокԋіа ворсӧны, гырыԍҗыкјас уҗалӧны. ІІІоч креԍԏаԋін кужӧ ԉучкі чеԉаԃӧс быԁтыны. Боԍтам-кӧ јаԍԉіјас, сені кагајастӧ ԉучкіа-ԋін віԇӧны. Став луныс арталӧма, јуклӧма коԁ-каԁӧ кагајасӧс верԁны јуктавны, четчӧԁны, воԁтӧԁны ԁа ворсӧԁны. Ԃерт јаԍԉіјастӧ міјан абу-на быԁ вӧ- лӧԍтӧ воԍталӧма — ещалаын-на. Сіјӧн-і оз вермы быԁ креԍԏаԋін асԍыс ныв-пісӧ сетчӧ нуны віԇны. Ԃетскеј саԁјын, јаԍԉіјасын чеԉаԃ час 9-10-ын ԍојӧны (завтрекајтӧны), сеԍԍа луншӧрӧԇ ворсӧны-велӧԁчӧны. Луншӧрԍаԋ часӧн-җынјӧн-кымын ворсӧны ывла-вылын. Та-бӧрԏі ӧбӧԁајтӧны. Ԍојӧм-бӧрԏі быԁса час уԅӧны, шојтчӧны, час ԋоԉԍаԋ бара ветлӧԁлӧны ывлаын ворсӧны, кывзӧны ԍылӧм, ԍылӧны керкаын аԍныс, віԁлалӧны карԏінаа ԋігајас. Час квајтын рытын чеԉаԃӧс разӧԁӧны гортаныс. Час ԍіԅімын најӧс гортын верԁӧны, сеԍԍа мӧԁӧԁӧны вӧԁӧм-воԇын ывлаын ветлыштны. Час 8-9 воԁӧны уԅны.

Кагаӧс оз ков гычӧԁны (зыбкаын качајтны).

Воԇын мі гіжлім, чеԉаԃјас уԅігӧн чукӧртӧны вын-ебӧс. Уԅтӧԁны најӧс колӧ кужӧмӧн — еща уԅӧмӧн вын-ебӧс оз чукӧрмы. Ԁыр уԅӧм бара-жӧ бур оз вај. Кагаӧс бӧрԁігӧн ԁа ыжԁалігӧн міјан мамјас унмовԍԍӧԁӧны најӧс мырԁӧн-гычӧԁӧмӧн (зыбкаын качајтӧмӧн). Гычӧԁӧны ԉокыԍ тракјӧԁлӧмӧн, зымӧԁӧмӧн. Тајӧ зев омӧԉ. Кагалӧн гычӧԁӧмыԍ ԁурмӧ јурыс, помала віԍӧԁӧ сылыԍ кынӧмсӧ, восӧԁӧ, мыԏітӧԁӧ. Ічӧтыԍаԋ-кӧ кагаӧс велӧԁан гычӧԁтӧг онмовԍԍыны воԁан-каԁын, сіјӧ ачыс зев бура унмовԍас і гычӧԁтӧг. [Кагаӧс оз ков гычӧԁны кі-вылы ԋі зыбкаын, — зыбка коԉмӧԁӧ кагатӧ.]

Кагалы зыбка-пыԃԃі — крӧваԏ.

Кагајаԍтӧ міјан ԇік быԁлаын уԅтӧԁлӧны зыбкаын (потанын). Зыбка-пӧ коікԋӧԁӧ мамлы кагаӧс унмовԍӧԁны. Ӧні мі тӧԁам — гычӧԁӧм вајӧ сӧ- мын ԉок. Сы-вӧсна кагаыԁ пыр віԍӧ. Колӧ лӧԍӧԁны кагалы воԉпаԍсӧ сещӧм-інӧ, коԁӧс еԍкӧ оз поԅ гычӧԁны ԁа тракјӧԁлыны. Меԁым муԇӧм-мамлӧн вежыс оз пет гычӧԁны — ԇоԉа кагалы ԉок вӧчны. [Зыбка-пыԃԃі бурҗык лӧԍӧԁны ԋӧр кӧрӧб.] Уԅлан-места пусчужӧм-кагалы поԅӧ лӧԍӧԁны кущӧмкӧ кӧрԅінаӧ. Сӧмын кӧрԅінасӧ воԇвыв колӧ мыԍкавны ԋајтыԍ-бусыԍ ԁа бура тӧлӧԁны. Сеԍԍа кӧрԅінаыс меԁ ез ԇескӧԁ кагаӧс ԋекыԇі. Кӧрԅіна-бокјассӧ колӧ вевԏыны кущӧмкӧ выԉмыԍкӧм кӧлујӧн. Тащӧм кӧрԅінаын кага вермас уԅлыны 4-5 тӧлыԍӧԇ. Гырыԍҗык чеԉаԃлы колӧ-ԋін лӧԍӧԁны ічӧԏік крӧваԏ. Ԃерт меԁ-бур ԁа јон лоас кӧрт крӧваԏ, ԉібӧ вужјыԍ-кыӧм. Сӧмын сӧстӧма колӧ сіјӧс віԇны ԁа меԁ вӧԉа вӧлі уԅлыны. Ԇескыԁ-інын уԅлӧмыԍ кага вермас лоны чукԉа кіа-кока ԁај гӧрба. Пемыԁ пеԉӧсӧ кага крӧваԏ сувтӧԁӧмыԍ колӧ віԁчыԍны-жӧ. Кагалы колӧ југыԁ-ін. Матын пач-ԁорын лоӧ вывті жар, ӧԇӧс-ԁорын кӧԇыԁ. Колӧ бурӧщ шоныԁ інӧ крӧваԏтӧ сувтӧԁны.

Воԁтӧԁӧј кагаӧс сӧстӧм воԉпаԍ-вылӧ

Кага воԉпаԍ віԇны колӧ сӧстӧма. Чеԉаԃыԁ уԅігас быԁ-ног ԋајтӧԍтӧны воԉпаԍсӧ (куԇалӧны, ԋылӧмӧԍтӧны). Сы-вӧсна кага-рузумјастӧ колӧ мыԍкавны щӧкыԁҗыка. Воԉпаԍсӧ тӧлӧԁны вежон-піас кык-кујімыԍ. Гырыԍҗык чеԉаԃлыԍ поԅӧ воԉпаԍсӧ-і гежӧԁҗыка вежлавны. Меԁ-бур воԉпаԍ іԇасыԍ. Мукӧԁ-пӧлӧс воԉпаԍ (куԃеԉыԍ, гӧныԍ) кагајасыԁлы омӧԉа тујӧны, он вермы сещӧмјастӧ щӧкыԁҗыка іԇастӧ-моз вежлавны-мыԍкавны-ԁа. Сеԍԍа оз ков кагаӧс шебравны паԍјасӧн. Колӧ кӧԏ ас-кыӧм ԉібӧ вурун ешкын вӧчны кагалы. Гожӧмын поԅӧ шебравны сӧмын вӧсԋіԃік ԁӧра ешкынӧн. Меԁым сӧстӧмҗыка віԇны ешкынтӧ ежӧԁсӧ колӧ вӧчны куԉԍанаӧс, меԁым вежны выԉ-вылӧ ԍӧԁаԍӧм-бӧрын. Лунјасын шонԁі-воԇын шебрассӧ колӧ тӧлӧԁны.

Енӧ јукталӧ чеԉаԃӧс вінаӧн, сурӧн, ԁа быԁԍама туруна щајјасӧн.

Мамјас унаӧн јукталӧны чеԉаԃӧс кущӧм-ԍурӧ турунӧн. Коԁі сіјӧн ԉечітӧ віԍӧмыԍ, коԁі кагасӧ унмовԍӧԁӧ. Быԁ турунлӧн ем аслыс-пӧлӧс јаԁ. Тајӧ јаԁјасыс зев јонӧԍ. Поԅӧ тащӧм турунјасӧн кагаӧс віны, кувтӧԇ воштыны. Віԍігӧн кагаӧс турунјасӧн јукталӧм-пыԃԃі колӧ петкӧԁлыны ԁокторлы ԉібӧ пеԉшарлы. Сесԍа чеԉаԃтӧ унмовԍӧԁӧны сурӧн, вінаӧн, самӧкурӧн. Меԁ-пӧ ӧԁ-јӧнҗыка& унмовԍас ԁа јонҗыка уԅас, шуӧны. Быԁ коԁԇӧԁан јуанын бара-жӧ ем јаԁ. Сіјӧ јаԁјасыс меԁ-јона жугӧԁӧны мортлыԍ јурвемсӧ. Сы-понԁа ԋекущӧм коԁԇана јуанӧн оз поԅ јуктавны чеԉаԃӧс.

Мыјла мукӧԁ-ԁырјі кага омӧԉа уԅӧ, унаыԍ саԃмывлӧ.

Мі воԇын віԍтавлім-ԋін, ԇоԋвіԇа кага бура унмовԍӧ гычӧԁтӧг. Војын-кӧ кага оз уԅ, ԋекор оз ков мырԁӧн сіјӧс унмовԍӧԁны. Колӧ корԍны помка, мыј-вӧсна сіјӧ оз вермы уԅны. Гашкӧ ва-вылын кујлӧ, ԁӧрӧмыс ԇескӧԁӧ, рузумјас ԁојԁӧны, топыԁа шебралӧма ԁа с. в. Вермас лоны, кага щыг, ԉібӧ кынӧмыс віԍӧ. Ставсӧ тајӧ колӧ тӧԁмавны ԁа бырӧԁны бӧрԁӧԁан помкајассӧ. Сіјӧ секі бара чӧскыԁа унмовԍас. Унҗык кага песԍӧ, ԉока уԅӧ віԍӧм-вӧсна. Мукӧԁ-ԁырјі чеԉаԃӧс воԁтӧԇ војԁӧр повԅӧԁлӧны ԁа еԉӧԁӧны коԁӧн-ԍурӧ. Мукӧԁ-ԁырјі чеԉаԃӧс бабјас, пӧчјас повԅӧԁлӧны мојԁкывјасӧн. Чеԉаԃ сіјӧс војын вӧталӧны ԁа сы-вӧсна саԃмылӧны. Воԁігӧн мојԁјаԍ-віԍталӧмыԍ колӧ віԁчыԍны. Сеԍԍа оз ков ај-мамлы чеԉаԃӧс віԁны, ԉокыԍ чіршӧԁлыны ԁа нӧјтны вој-улӧ. Најӧ бара-жӧ војын вӧталӧны, полӧны нӧјтӧмыԍ, оз вермыны чӧскыԁа, бура уԅны. Ԉокыԍ чіршӧԁлӧмыԍ ԁа віԁӧм-вӧсна кага вермас віԍӧмӧԇ воны.

Повԅалӧм-віԍӧм.

Тащӧм віԍӧмӧн віԍыԍ чеԉаԃ војын ԁругсаԃмӧны ԉокыԍ бӧрԁіг-тырјі. Воԉпаԍыԍ четчылӧны повԅӧм, паԍкыԁ ԍінмаӧԍ, ԋекоԁӧс ас-гӧгӧрыԍ оз тӧԁны. Мыјкӧ-ԁыра-мыԍԏі вӧԉіԍԏі воас ас-саԃас ԃа унмовԍас. Таԇі чеԉаԃ вермасны војнаԁ повԅыны унаыԍ. Тајӧ віԍӧм поԅӧ кокԋіа бырӧԁны, сӧмын чеԉаԃ-вылӧ оз ков ԉокыԍ горзыны (равзыны), чіршӧԁлыны ԁа нӧјтны. Лунаԏізм — таԇі шуԍӧ аслыс-пӧлӧс віԍӧм, кор чеԉаԃ војын четчӧны воԉпаԍ-вылыԍ, ветлӧԁлӧны керка җоҗ-куԅа, быԁԍама-тор вӧчӧны — ставсӧ уԅіг-тырјі. Тащӧм віԍӧмӧн віԍыԍ чеԉаԃ-бӧрԍа колӧ бура віԇӧԁны војын. Вермасны најӧ ԁојмыны уԍны ԁа повԅыны. Віԍыԍ-чеԉаԃӧс колӧ петкӧԁлыны ԁокторлы ԁа ԉечітны. Ковјас. Унаыԍ чеԉаԃ оз вермыны бура уԅны војын ковјас-вӧсна. Кынӧм віԍӧмыԍ ӧтԁор, кынӧм-пыщкыԍ ковјас петігӧн налӧн луԁӧ ԍітаԍан-іныс. Кага војын гыжјалӧ сеті ԁа саԃмӧ, оз вермы уԅны. Мамлы колӧ віԇӧԁыштлыны сітаԍігас, тӧԁмавны ковјаслыԍ петӧмсӧ. Ԍурӧ-кӧ колӧ петкӧԁлыны ԁокторлы. Ԁокторлыԍ јуаԍтӧг оз поԅ ԍеԏны ԋекущӧм ԉекарство. Тӧԁтӧгыԁ верман вӧчны унҗык ԉок.

Коԁ бок-вылын кагаӧс уԅтӧԁлыны.

Ӧԏік бок-вылын уԅлігӧн кага оз вермы пӧттӧԇ уԅны — муԇӧ. Ԋоԋаԍыԍ кагаӧс колӧ уԅтӧԁлыны вежлалӧмӧн кыкнан бок-вылас. Мыш-вылын најӧс уԅтӧԁлыны оз туј. Тајӧ пӧраын кагалӧн лыјас ԋебыԃікӧԍ. Вермас ԉаскыԍны топавны баԉабӧжыс. Таыԍ ӧтԁор мыш-вылын уԅтӧԁлігӧн кагалы ԃелӧ лолавны, жмітӧ тысӧ. Омӧԉ чеԉаԃлӧн вермас віԍтӧԇ лоны. Сеԍԍа ԋоԋаԍыԍ кагаӧс јона горԇӧԁлӧ-восӧԁӧ. Мыш-вылын уԅтӧԁлігӧн восыс вермас веԍкавны лолалан-горшас. Ыҗыԁҗык чеԉаԃӧс колӧ велӧԁны уԅлыны веԍкыԁ бок-вылын ԁа мыш-вылын. Шујга бок-вылын уԅлігӧн, сылӧн ԍӧктаԍыс кутас топавны ԍӧлӧмыс. Онаԋізм. Таԇі шуԍӧ аслыс-пӧлӧс віԍӧм, кор кага ворсӧ аслас јанԇімӧн. Сы-вылӧ сіјӧ велалӧ ԇӧԉа вывԍаԋыс. Таыԍ колӧ віԁчыԍны. Оз ков кагаӧс уԅтӧԁлыны кынӧм-вылын. Кынӧм-вылын уԅлігӧн јанԇімыс торја јона шоналӧ ԁа луԁӧ. Кага гыжјалӧ, сеԍԍа сіԇі сіјӧн велалӧ ворсны. Велалӧм-бӧрԏі кагаӧс ԍӧкыԁ лоӧ сыыԍ ԁугӧԁны. Віԁӧмӧн ԁа нӧјтӧмӧн ԋінӧм оз артмы. Віԁчіԍны таыԍ колӧ воԇвыв. Сӧмын колӧ кага-бӧрыԍ віԇӧԁыштавлыны. Уԅігӧн шебрас-вылын колӧ велӧԁны кутны кіјассӧ. Кынӧм-вылын ԋе уԅтӧԁлыны. Ԍаԃмӧм-бӧрын пыр четчӧԁны. Мукӧԁ чеԉаԃ велалӧмаӧԍ саԃмӧм-бӧрын шоныԁ воԉпаԍын прӧста кујлыны, секі сіјӧ і вермас ԉок-торјаԁ велавны.

Кыԇі верԁны кагаӧс воԁтӧԁӧм-воԇын.

Веԉ-унаыԍ чеԉаԃӧс вывті јона верԁӧны регыԁ воԁтӧԇ. Ԋоԋаԍыԍ кагалы сіјӧ абу ԉок. Сӧмын оз ков верԁны воԁтӧԁігӧн гырыԍҗык чеԉаԃӧс. Најӧс верԁӧны ԉокжык, ԍӧкыԁҗык ԍојанӧн. Ԍојӧм-вӧсна најӧ ԉока вӧтаԍӧны, унаыԍ саԃмывлӧны, песԍӧны. Чӧскыԁтӧм ԍојаныԍ чеԉаԃлӧн ԁунԁӧ кынӧмныс, топӧԁӧ налыԍ ԍӧлӧмсӧ ԁа тысӧ. Чеԉаԃ ԍӧкыԁа лолалӧны. Воԁтӧԁӧм-воԇын колӧ верԁны најӧс чӧскыԁҗык ԁа кокԋіԁҗык ԍојанӧн ԁа ԍетны ԍојны часӧн-җынјӧн-кымын воԁтӧԇ-војԁӧр. Сук щај, копеј ԁа тагја јуан вој-кежлӧ ԍетны ԋӧԏік ԇік оз поԅ. Енӧ уԅтӧԁлӧ кагаӧс ԁука, ԋајт керкаын.

Ԁука-керкаын бара-жӧ чеԉаԃыԁ ԍӧкыԁа уԅӧны, став ԁуксӧ ԁа буссӧ најӧ ԋылалӧны лолалігӧн ты-пыщкӧ, морӧсӧ. Таыԍ вермас морӧс віԍмыны, пӧрны чакоткаӧ. Мамјас віԁчыԍӧны щыкӧм, шома ԍојанӧн чеԉаԃӧс верԁны. Кынӧмыс-пӧ кутас віԍны. Сіјӧс оз артавны, мыј ԁука, ԋајт ԁа буса керка-вӧсна чеԉаԃ вермасны віԍмыны јонҗыка. Чеԉаԃ уԅлан-ін керкаын возԁукыс меԁ вӧлі сӧстӧм ԁа меԁ абу жар. Керка колӧ тӧлӧԁны бура ӧԇӧс ԉібӧ труба воԍтӧмӧн. Меԁ-бур еԍкӧ вӧлі ӧшіԋӧ ԇір-јылӧ вӧчны воԍԍана роԅ. Тащӧм воԍԍана-ін шуԍӧ форточкаӧн. Колӧ велӧԁыы чеԉаԃӧс уԅлыны форточка воԍтӧмӧн. Секі крӧваԏ колӧ сувтӧԁны бокӧҗык форточкаԍаԋ ԁа чеԉаԃӧс шоныԁҗыка шебравны гӧгӧр. Воԍсӧн коԉӧны сӧмын чужӧмсӧ. Таԇі уԅтӧԁлігӧн оз ков повны кынмӧмыԍ. Сӧстӧм, ыркыԁ керкаын, бура шебралӧмӧн чеԉаԃ уԅӧны бурҗыка, ԃырҗык ԁа-і чӧскыԁҗык уԅан-унӧн. Керкаын чеԉаԃӧс уԅтӧԁлігӧн оз ков јона топыԁа шебравны. Најӧс пӧԁтӧ жар-інын уԅлігӧн. Патчӧр-вылӧ воԁтӧԁны оз туј. Җоҗын уԅлӧм бара-жӧ ԉок. Чеԉаԃлӧн воԉпаԍ җоҗын јона ԋајтчӧ. Гожӧмын поԅӧ уԅтӧԁлыны воԍса ӧшіԋӧн. Номјасыԍ поԅӧ ӧшіԋ тупкыны марԉаӧн. Ӧшіԋјас тупкытӧԇ војԁӧр колӧ керкатӧ щынӧԁны туԍа-пуӧн. Меԁ-бур чеԉаԃӧс гожӧмын уԅтӧԁлыны

ывла-вылын. Уԅтӧԁны најӧс колӧ ӧԏік ԁӧрӧм-кежыԍ. Сӧмын кӧԇыԁ керкаын колӧ шоныԁҗыка шебравны ԁа ныр-вомсӧ воԍсӧн коԉны. Пусчужӧм кагатӧ оз ков тӧбны. Топыԁ вӧԋ ԇескӧԁӧ, топӧԁӧ сылыԍ рӧшкыԃік лыԍӧмсӧ. Оз леԇ ԁолыԁа лолавны. Гырыԍҗыклы вој-кежлӧ колӧ вежны мӧԁ ԁӧрӧм ԁа ԋебыԁҗыкӧс. Лунын кӧԏ војын чеԉаԃӧс воԁігӧн колӧ пӧртчӧԁны.

Кущӧм колӧ лоны кага уԅланін.

Міјан вӧлі-ԋін ԍорԋі: буса, ԋајт ԁа ԁука керка-вӧсна чеԉаԃјас вермасны віԍмӧԁчыны чакоткаӧн. Тајӧ віԍӧмыԍ јона колӧ віԁчыԍны. Быԁ вежон керкатӧ колӧ мыԍкыны ԇімбырӧн ԁа кунваӧн. Сеԍԍа быԁ асыв бусјас чышкыны ва рузумӧн. Ԉішнеј клам керкаыԍ колӧ петкӧԁлыны. Ԉішнеј клам-вылын-ӧԁ ԉішнеј бус. Керка колӧ тӧлӧԁлыны форточка воԍтӧмӧн ԉібӧ пач труба воԍтӧмӧн. Оз поԅ віԇны чеԉаԃ олан-керкаын ԋајт, ԍӧԁ кӧлуј. Мукӧԁ мам чукӧртӧ став ԍӧԁ кӧлујсӧ чеԉаԃ воԉпаԍ-улас. Таԇі вӧчны оз туј. Ԋајт-кӧлујыԍ петӧ ԉӧк-ԁук&, сы-пыщкын вермасны лоны быԁԍама куртчаԍыԍјас. Најӧ вермасны кајны чеԉаԃ-вылӧ. Сеԍԍа мамјас оз тӧԁны — мыјыԍ чеԉаԃ віԍӧны кіԍтӧмӧн, лӧмӧԍԍӧмӧн, луԁӧмӧн, мыт-віԍӧмӧн, чакоткаӧн — ставыс тајӧ вермас лоны ԋајта олӧмыԍ, ԍӧԁ кӧлуј керкаын ԁа воԉпаԍјас-улын віԇӧмыԍ, ԁука-керка шоча шыԉӧԁӧмыԍ. [Зелыԁа, топыԁа гартлӧмӧн кагалӧн лоӧ омоԉ лыԍӧмыс.] [Кагаыԁ меԁ век вермас кіјаснас вӧрны.] Тані-жӧ колӧ каԅтыштны ԇоріԇјас-јылыԍ. Гежӧԁыԋіка міјан быԁтӧны керкајасын ԇоріԇјас (цветы). Ԇоріԇјас вој-кежлӧ уԅлан-керкаыԍ колӧ петкӧԁны мӧԁлаӧ. Најӧ мортјас-моз-жӧ лолалӧны Луннас најӧ вежӧны керкаыԍ ԉок возԁук. Тајӧ зев бур. Керка лоӧ сӧстӧм. Војын леԇӧны щыкӧм возԁук. Гожӧмын воԍса ӧшіԋӧн олігӧн поԅӧ-і ԋе петкӧԁны ԇоріԇјастӧ ывлавылас.

Ԁугӧԁӧј чеԉаԃӧс улӧ куԇалӧмыԍ.

Веԉ уна чеԉаԃ војын куԇалӧны улас. Тајӧ бара-жӧ віԍӧм. Кага куԇалігӧн колӧ овны торја пеԉка. Куԇалыԍ кагалы воԉпаԍ-вомӧн колӧ воԉсавны кԉејонка. Быԁ асыв воԉпаԍ ԁа шебрас тӧлӧԁны ывлаын. Куԇӧԍ ԁорӧм-гач пожјавны. Улӧ куԇалыԍ чеԉаԃ унҗык куԇалӧны ар 10 ӧԇ. Овлывлӧ-і верԍԏӧ јӧз куԇалӧны. Војын чеԉаԃ куԇалӧны уна торјыԍ. Мукӧԁыс оз кывлы куԇаԍӧм каԁ локтӧмсӧ, мукӧԁ-ԁырјі куԇалӧны повԅӧмыԍ, Тащӧм віԍӧмыԍ бара колӧ віԁчіԍны. Ічӧтыԍаԋ кагаӧс колӧ велӧԁны воԁтӧԇ-војԁӧр куԇаԍны. Сеԍԍа колӧ тӧԁмавны коԁ-пӧраын војын сіјӧ куԇаԍӧ. Сеԍԍа-і тајӧ каԁ-гӧгӧрыс саԃмӧԁны ԁа куԇӧԁны быԁ вој. Чеԉаԃыԁ сеԍԍа велаласны аԍныс четчывны куԇаԍны. Куԇалӧмыԍ кагаӧс оз ков ԉокыԍ чіршӧԁлыны. Таыԍ бур оз ло, ԉокыԍ-кынԇі. Кага кутас повны чіршӧԁлӧмыԍ, віԁӧмыԍ, луннас щӧщ кутас улас куԇавны. Куԇалыԍ чеԉаԃӧс оз поԅ верԁны курыԁ-шома торјӧн. Воԁтӧԇ-војԁӧр оз ков ԍетны ԋекущӧм јуан. Куԇалыԍ кагајас унҗыкыс віԍлӧс, слабыԋік чеԉаԃ. Баԏ-мамлы колӧ тӧжԁыԍны јонҗыка ԁа чӧскыԁҗыка тащӧм чеԉаԃсӧ верԁны, унҗыкыԍ ывлавылын новлӧԁлыны. Сеԍԍа колӧ кагасӧ петкӧԁлыны ԁокторлы, тӧԁмавны, мыјыԍ кагаыԁ віԍӧ ԁа отсавны ԉечітӧмӧн.

Велӧԁӧј чеԉаԃӧс ічӧтыԍаԋ пеԉка овны.

Чеԉаԃӧс колӧ ічӧтыԍаԋ велӧԁны пеԉка аԍнысӧ ԁа ас-гӧгӧрсӧ віԇны. Воԁтӧԇ војԁӧр колӧ налыԍ бура мыԍкыны чужӧмсӧ ԁа кіјассӧ. Кага быԁмыштас ԁа важ велалӧм-куԅта кутас ачыс мыԍкыны. Піԋјассӧ колӧ весавлыны піԋ весалан щӧткаӧн. Ԁӧрӧм вежны вој-кежлӧ мӧԁӧс, сӧстӧмӧс. Воԁтӧԁны тӧлӧԁӧм воԉпаԍ-вылӧ. Секі кагаыԁ кугас ԁолыԁа лолавны ԁа чӧскыԁа уԅны. Понјас-каԋјас оз ков воԁтӧԁны чеԉаԃкӧԁ ортчӧн. Најӧ аслас ԋылӧмӧн, гӧнјӧн ԋајтӧԍтӧны воԉпаԍјастӧ, вајӧны уна-пӧлӧс віԍӧмјас ԁа ковјас. Меԁ бур најӧс вӧтлыны керкаыԍ ывлаӧ. Бырӧԁӧј луԁікјасӧс, гутјасӧс ԁа тӧрӧканјасӧс. Ԁурк ԁа ԋајт-керкаын, буса-воԉпаԍын кагаӧс ӧбӧԃітӧны уна-пӧлӧс ԍојыԍјас. Куртчалӧны тојјас, пыщјас, луԁікјас, тӧрӧканјас ԁа мукӧԁ, сы-вӧсна сіјӧ оз вермы уԅны. Став сещӧм ԉок ԍојыԍјасыс олӧны ԁурка ԁа бусӧԍ керкаынҗык. Віԁчыԍны наыԍ поԅӧ пеԉка олӧмӧн. Колӧ быԁлун воԉпаԍ чеԉаԃлыԍ тӧлӧԁны, крӧваԏ унҗыкыԍ пӧԍваӧн кіԍкавлыны. Җоҗјас колӧ краԍітны. Краԍітӧм җоҗ кокԋіԁа мыԍкысԍӧ ԁа і ԍојыԍ гагјас омӧԉҗыка олӧны краԍітӧм җоҗ-вылын. Сеԍԍа кылӧ ва руа-кӧр, колӧ јонҗыка ломтыны пачјассӧ ԁа форточка воԍтыны. Оз ков керкаын песлаԍны ԁа ва-кӧлуј коԍтыны. Кага-кӧ тојӧԍԍӧма колӧ паԍкӧмсӧ сы-вылыԍ пӧртчӧԁны ԁа паԍтӧԁны выԉ-мыԍкӧмӧс. Ԍӧԁ-кӧлуј бура пеславны, пачын пӧжны ԁа јонҗыка пожјавны. Коԍмӧм-бӧрын пӧԍ-уԏугӧн шыԉӧԁны чукырјасыԍ. Верԍԏӧ јӧзлы поԅӧ тој весавны караԍінӧн, сіјӧн гӧна інјас мавтӧмӧн. Луԁікјас унҗыксӧ олӧны ԍтен-пазјасын, улӧсын, лабічын ԁа мукӧԁлаын. Луԁікјасӧс пазјасыԍ поԅӧ вӧтлыны пӧԍ-руӧн. Тупкавны пазјас уксуса кԉејӧн ԁа караԍінӧн. Тӧрӧканјасыԍ мынтӧԁчыны кынтыԍӧмӧн јона кӧԇыԁ-ԁырјі. Бакшаԍӧм пеԉӧсјас керкаыԍ коԍтыны меԁ бур јона пач ломтӧмӧн. Уԅтӧԁлӧј чеԉаԃӧс шонԁі-воԇын, југыԁ керкаын. Уна жырја (комнатаа) керкаын чеԉаԃӧс колӧ уԅтӧԁлыны меԁ-ыҗыԁ, меԁ-југыԁ, шонԁі-інмана жырјын, чеԉаԃ крӧваԏ оз ков сувтӧԁны пемыԁ-інӧ. Сеԏчӧ оз інмы шонԁіыԁ. Уна ај-мам мӧв- палӧны пемыԁ-інын-пӧ чеԉаԃлы бурҗык уԅлыны. Таԇ вӧчны оз ков. Җын-немсӧ чеԉаԃ-ԁырјіыԁ кагаыԁ быԁмӧ воԉпаԍ-вылын, а пемыԁ-інын торја буса. Бус-пыщкын ем уна посԋіԃік ԍінмӧн аԁԇытӧм ловјаловјас. Куш-ԍінмӧн мі најӧс огӧ аԁԇӧ. Посԋі ловјасыс лолалігӧн ԍурӧны чеԉаԃлы сынӧԁԍыс морӧсӧ. Тащӧм ловјаловјасыс шуԍӧны мікробјасӧн. Быԁ віԍӧмлӧн ем аслыс-пӧлӧс міккроб. Зев-уна тащӧм мікробыԁ пемыԁ ԁа буса-інын. Шонԁі-југӧр віјӧ тащӧм гагјас-мікробјаԍсӧ. Сы-вӧсна шонԁі-інман жырјын сынӧԁыԁ сӧстӧмҗык. Чеԉаԃ озҗык віԍмыны.

Колӧ оз кагаӧс уԅігас сајӧԁны лунјугыԁыԍ.

Міјан ем моԁа сајӧԁны (вонјавны) чеԉаԃ воԉпаԍсӧ (зыбка, потан) лун-југыԁыԍ. Таԇі вӧчны ԋӧтчыԁ оз ков. Ԍін-јорӧмыԍ колӧ ӧшіԋсӧ тупкыны вӧсԋіԃік гежӧԁ занавесӧн. Вонјалӧмӧн воԉпаԍын кагалы уԅныс ԍӧкыԁ. Мортыԁ-ӧԁ лолалігӧн кыскӧ морӧсӧ бур сынӧԁ (кислород), леԇӧ щыкӧмӧс (углекислоту). Вонјалӧм воԉпаԍ-гӧгӧрыс-щыкӧм-сынӧԁ оз вермы разавны. Щыкӧм-сынӧԁсӧ лоӧ чеԉаԃлы кыскыны морӧсӧ бӧр. Щыкӧм сынӧԁӧн лолалігӧн мортлӧн зев ԉока ворсӧ вірыс. Та-вӧсна чеԉаԃ быԁмӧны кеԉыԁӧԍ, віртӧмӧԍ, ыҗыԁ јураӧԍ, ԁыр оз ветлыны кокӧн. Војын чеԉаԃӧс колӧ уԅтӧԁлыны бітӧг, ԉібӧ сајӧԁны бі-југӧрыԍ. Кагалӧн уԅігӧн шојтчӧ став лыԍӧ- мыс. Бі-југӧр ԁӧнԅӧԁӧ ԍінјас, ез ԍет сылы шојтчыны. Сеԍԍа быԁ караԍіна лампа щыкӧԁӧ сынӧԁсӧ.

Енӧ воԁтӧԁӧј чеԉаԃӧс ас-ԁінаныԁ.

Міјан унаӧн чеԉаԃӧс воԁтӧԁӧны ӧԏі воԉпаԍӧ гырыԍкӧԁ Мукӧԁ-ԁырјі уԅлӧны морт 7-8 ӧԏі воԉпаԍ-вылын Воԁӧмаӧԍ сетчӧ гырыԍ і посԋі. Ставыс најӧ җоҗ-вылынӧԍ. Веԍкыԁа-кӧ шуны, крӧваԏтӧ абу-ԋін сещӧм ԍӧкыԁ вӧчнытӧ. Семын велалӧма міјан важ-моз мӧвпавны: ԋінӧм-пӧ ӧтлаын уԅлӧмыԍ ԉокыс абу. Шоныԁҗык ԁа-і рӧскоԁ ещаҗык. Ӧтлаын уԅлӧмыԍ колӧ ԁугԁыны. Быԁ мортлы лӧԍӧԁны крӧваԏ ԃерт он-на вермы, сӧмын кагаыԁлы быԏ сіјӧ колӧ чужӧмԍаԋыс. Сіјӧ налы зев колантор. Мамјас кајтӧны: кагалы-пӧ кӧԇыԁ, ԋоԋаԍігӧн-пӧ сен-жӧ ԁінаԁ лоӧ, кыԇі-нӧ торјӧн воԁтӧԁан. Тајӧ кајтӧм абу бур. Ӧтлаын уԅтӧԁлігӧн кагаӧс мам вермас уԅігӧн ԁојԁны ԉібӧ пӧԁтыны. Мӧԁ-кӧ, кага вајӧм-бӧрын мам торја јона ԋајт. Сынӧԁыс мам-ԁорын сы-вӧсна щыкӧм, ԉок, ԁа сещӧм сынӧԁӧн мам ас-ԁорын уԅтӧԁлігӧн щӧктӧ лолавны кагаӧс. Ӧтлаын уԅігӧн јорт-јортјаслы ԋајтӧԍтӧны сынӧԁ. Сеԍԍа таԇі уԅлігӧн кокԋіԁҗык разалӧ-кӧлаԍӧ быԁԍама-пӧлӧс віԍӧм (луԁӧм, чакотка, ков, піԍԏі ԁа мукӧԁ-пӧлӧс). Меԁ јона колӧ повны ԉоквіԍӧмыԍ. Ԉоквіԍӧм овлӧ кык-пӧлӧс. Ӧԏі пӧлӧс-ногӧн віԍігӧн віԍӧ став вір-јајыс, тајӧ шуԍӧ ԍіфіԉісӧн. Мӧԁ-пӧлӧс-ног віԍігӧн мортлӧн віԍӧ сӧмын јанԇім-гӧгӧр. Сетыԍ сылӧн петӧ ор. Тащӧм віԍӧмӧн віԍӧны уна мамјас (тајӧ шуԍӧ тріпперӧн). Тріпперӧн-віԍӧм јонҗыка кӧлалӧны нывкајас. Мамјас вермасны таԇі віԍны каԅавлытӧг, сеԍԍа чеԉаԃлы щӧщ ԍетас віԍӧмсӧ. [Ԋекор оз ков воԁтӧԁны кагасӧ ас-ԁінаԁ, — верман ԁојԁны ԉібӧ пӧԁтыны.]

Ӧԏілаын уԅлігӧн чеԉаԃ вермасны аԁԇывны ај-мам-кост олӧм ԁа сіјӧс-жӧ кутасны вӧчны аԍныс. Гӧгӧр-кӧ мӧвпавны, ӧԏілаын уԅлігӧн чеԉаԃ оз вермыны бура шојтчыны, тыр ебӧсӧн четчыны. Налы војбыԁ лоӧ ԇескыԁ-пырыԍ уԅны. Бергӧԁчыны, ԋі паԍкӧԁчыны, ԋі тыр лолӧн лолавны оз вермыны. Асывнас чеԉаԃ четчӧны пӧттӧԇ-уԅтӧг, ӧԁва ԁовјалӧны. Таԇтӧ најӧ оз ԍӧлӧмыԍ боԍтԍыны ворсны, ԍојны, јуны. Сеԍԍа лоӧны віртӧмӧԍ, кеԉыԁӧԍ, ԇоԋвіԇа луннысӧ воштӧны. Тащӧм чеԉаԃ кокԋіа віԍмӧԁчӧны быԁԍама віԍӧмӧн, ԁа ԍӧкыԁа віԍӧны. Со мыј вӧсна оз поԅ чеԉаԃӧс уԅтӧԁлыны ӧтлаын гырыԍкӧԁ. Колӧ тӧжԁыԍны, меԁым быԁ кагалӧн вӧлі аслас торја воԉпаԍ. Быԁ ӧԏілаын вој уԅӧм-вӧсна ај-мам лоӧны мыжаӧс& чеԉаԃ-воԇын, чеԉаԃ-кӧ кутасны віԍны. Оз-кӧ тырмы крӧваԏјас, поԅӧ воԁтӧԁны кагаӧс сунԁук-вылӧ, паԍкыԁ скамја вылӧ, сӧмын меԁ вӧлі торја воԉпаԍын. Оз ков вунӧԁны, быԁ кагалы торја воԉпаԍ абу ԉішнеј рӧскоԁ, сӧмын јона колантор ԍојан-јуан-моз ԁа лунјугыԁ моз.