Пос

Јӧзлыԍ ԇоԋвіԇалун віԇыԍ отԃел. ВІԌӦМЈАС-ЈЫЛЫԌ.

1923 во, Комі ԋіга леԇан ін. Сыктывԁін кар. 1000 экз. Віԍӧм новлӧԁлыԍјас.

Гутјас,тојјас, пышјасномјас вуҗӧԁӧны віԍыԍјас вылыԍ віԍӧм ԇоԋвіԇајаслы. Гутјас вуҗӧԁӧны біја віԍӧм (брюшнӧй тиф), коԉера, гырԁ мыт; тојјас — кык пӧлӧс біја вісӧм (сыпной и возвратный тиф); номјас — кынтан віԍӧм (лихорадка); пыщјас — піԍкі віԍӧм, чума. Кыԇі-нӧ најӧ новлӧԁлӧны віԍӧмјассӧ? Гутјас (тӧԁанныԁ быԁлаӧ најӧ пукԍӧны) віԍыԍ асмогаԍӧм пышкын луаԍасны, ԋајтчасны, сеԍԍа лебасны ԋаԋ вылаԁ, сојан-јуанаԁ, јӧв пыщкаԁ, ва пыщкаԁ, віԍӧмсӧ ԇоԋвіԇа мӧртыԁлы вуҗӧԁасны. Ԇоԋвіԇа морт ԋінӧм тӧԁтӧгыԁ сещӧм ԍојан-јуанԍыԁ віԍмас. Ном кӧԇыԁ (кынтан) віԍӧмӧн вјԍыԍлыԍ вірсӧ ԋоԋалас, лебас ԇоԋвіԇа морт вылӧ, јӧԍ нырнас піԍкӧԁас јајсӧ ԁај леԇас віԍӧмсӧ сылы. Тој сіԇі-жӧ біја віԍыԍ мортлыԍ вірсӧ јуӧм-мыԍԏі ԇоԋвіԇа мортӧс куртчас. Морт гыжјалас куртчӧм інсӧ вірӧԇ ԁај віԍмас. Сӧмын зев еща та-јылыԍ тӧԁыԍыс ем. Міјан јӧз пеԉкӧԁчӧмтӧ оз пыԃԃі пуктыны, оз уҗ тујӧ лыԃԃыны. „Кыԍ-нӧ-пӧ ештан креԍԏаԋіныԁ пеԉкӧԁчыны." Віԍӧм новлӧԁлыԍјасыԁ быԁлаын жуӧны. Быԁ пеԉӧсӧ, костӧ, шщеԉӧ, јог пыщкӧ, кујӧԁо, ԋајт паԍкӧм костјасӧ, вурысӧ најӧ пукталӧны асԍыныс коԉкнысӧ (ԍеровјас). Еԍкӧ ԋајттӧ, јогтӧ быԁ пеԉӧсыԍ-кӧ пыр весалан ԁа гуԁјан, тојыԁ, пыщыԁ, гутыԁ бырӧны, віԍӧмыԁ озҗык паԍкав. Оз сӧмын віԍігӧн кӧв пеԉкӧԁчыны-ԁа бырӧԁны најӧс. Колӧ быԁлунја олігӧн ас гӧгӧртӧ пеԉка, мічаа віԇны, воԇвыв віԁчыԍны віԍӧмјасыԍ. Ԁурка олыԍ јӧз пыщкаԁ віԍӧмыԁ воас-кӧ, зев ӧԁјӧ јона паԍкало. Воас-кӧ біја віԍӧм, колӧ меԁ војԁӧр тојјасӧс бырӧԁны боԍтчыны. Ԁӧрӧм-гач, став паԍкӧм јеҗыԁа віԇны. Чужӧмаӧԍ-кӧ-ԋін тојјас кӧлујӧ — колӧ јон кунваӧн мыԍкавны ԁа пуны јона. Секі тојјасыс і ԍеровјасыс кулӧны і ԁугԁасны воԇӧ чужӧмыԍ. Сы бӧрын колӧ ӧтарӧ пеԉка овны: ԁӧрӧм-гач ԋајтӧԇ оз ков новлы- ны, аԍтӧ пеԉка віԇны (пывԍыны), керка пыщкӧс пеԉкӧԁны. Пывԍан бӧрын колӧ выԉ мыԍкӧм ԁӧрӧм-гач паԍтавны. Пыщјас чужӧны җоҗ кӧстјасӧ, муӧԍ җоҗјасӧ. Најӧ пышјӧны караԍінӧн кіԍкалӧмыԍ. Кынтӧм віԍӧмӧн (лихорадка) віԍан інјасыԍ колӧ бырӧԁны номјасӧс. Номјас чужӧны, јывмӧны візувттӧм вајасын, пруԁјасын, ԋурјасын, бӧрӧзԁајасын, ва гуранјасын, мукӧԁ-ԁырјі веԍіг војт ва ԁозјасын. Поԅӧ-кӧ колӧ сещӧм васӧԁ інјассӧ ԇікӧԇ коԍтыны. Коԍтынысӧ-кӧ оз поԅ сещӧм вајассӧ, кӧлӧ кіԍкавны караԍінӧн, ԉібӧ ԋерпон. Караԍіныԍ најӧ кулӧны. Сеԍԍа јона колӧ віԁчыԍны ном куртчалӧмјасыԍ. Ывлајасӧԁ ветлӧԁлігаԁ колӧ чужӧмјастӧ тупкыны номԁӧраӧн. Керкааԁ пырӧмыԍ ӧшіԋјастӧ колӧ ԁӧраӧн вевтны (ԍеткаӧн). Кытчӧ воасны коԉера, біја віԍӧм (брюшной тиф), гырԁ мыт, сетыԍ колӧ мырԍыны бырӧԁны гутјасӧс. Гутјас коԉкјаснысӧ пукталӧны кујӧԁӧ, асмогаԍан інјасӧ (закоԁјасӧ), лӧкаԋ кіԍталан інјасӧ, быԁԍама ԋајтӧ, јог пыщкӧ. Сіјӧн колӧ керка-карта гогор, ӧшіԋувјас пеԉ- ка віԇны, весавны, тупкавны, іԁравны, меԁ гутјас ԋекытчӧ оз вермыны јывмӧԁчыны. Колӧ кор-ԍурӧ кіԍкавны іԅвеԍтӧн, лыаӧн, трунԁаӧн. Сеԍԍа колӧ керкајасыԍ бырӧԁны гутјасӧс. Ԇікӧԇ-ӧԁ најӧс бырӧԁны он вермы. Меԁ најӧ ԍојан-јуан вылӧ ез пукԍыны, колӧ ставсӧ вевԏԏӧмӧн пыр віԇны. Таԇі колӧ вермаԍны віԍӧм разӧԁыԍ гагјаскӧԁ. Сӧмын оз ков вунӧԁны: гутјасыԁ, тојјаԍыԁ, пыщјасыԁ, луԁікјасыԁ јывмоны, разалӧны ԁурка олан інын, пемыԁ, гӧԉ јоз костын. Сіјӧн міјанлы колӧ мырԍыны меԁ војԁӧр олӧмсӧ јӧзыслыԍ вежны, лӧԍӧԁны, кокԋӧԁны. Сӧмын вежӧра, мезмӧм јӧз вермасны мезԁыԍны віԍӧм разӧԁыԍјасыԍ, віԍӧмјасыԍ. Выԉ олӧмсӧ лӧԍӧԁны, вежӧра јӧзсӧ быԁтыны боԍтчіс Сӧвет влаԍт. Роч-вылыԍ лӧԍӧԁіс А. Суканова. Луԁӧм-јылыԍ

Луԁӧм зев вужыԍ віԍӧм. Меԁ јона луԁӧмӧн віԍлывлӧны ԁурка олыԍјас, уна чеԉаԃа ԍемјајас. Војԁор јајыс кіԍтӧ, сеті луԁӧ. Віԍыԍ луԁан інсӧ гыжјалӧ, мукӧԁ-ԁырјі гырԁӧԇ. Гыжјалӧмыԍ кучікыс потлаԍӧ, лӧмӧԍԍӧ. Луԁӧм кутчіԍӧ меԁԍа пӧԍаԉан, ԋајтчан інјасо: чуԋ-костјасо, кі пыԁӧсӧ, гырԁԇајасӧ, кынӧм улӧ, пукалан інӧ. Луԁӧм віԍӧмтӧ вуҗӧԁӧны зев посԋі гагјас. Најӧс мі огӧ вермӧ ԍінмӧн аԁԇыны, сещӧм посԋіԃікӧԍ. Ԁокторјас најӧс каԅалӧмаӧԍ ыҗԁӧԁан ԍԏеклојас пыр. Сещом гагјасыԁ піԍкоԁчоны ку-пыщ јајаԁ быԁ местаӧ, сеԍԍа сен луаԍӧны, вегԉаԍӧны, ветлӧԁлӧны. Коԁіыԍӧм інјасас гагјас коԉалӧны коԉкјаснысӧ. Коԉкјасыԍ лун 6 — 7 мыԍԏі петалӧны сещӧм-жо гагјаԍ ԁа најӧ сіԇ-жо коԁјыԍалӧны, луаԍӧны. Најӧ луаԍігӧн јајыԁ зев јона луԁӧ, оз ԉічӧԁлы лун ԋі вој. Гагјас оз пыр јај пыщкын овны; мукӧԁ-ԁырјі петавлӧны јај вылӧ, кутчіԍӧны ԁӧрӧм-гачӧ, воԉпаԍӧ, вермӧны сеԍаԋ вуҗны ԇоԋвіԇа морт вылӧ. Луԁӧмӧн віԍыԍлы колӧ ветлыны ԁоктор ԁінӧ ԉібӧ пеԉшӧр ԁінӧ ԉекарствола. Сеԍԍа колӧ бырӧԁны гагјассӧ: ԁӧрӧм-гач, јурлӧс ежӧԁјас колӧ пеславны пуӧмӧн, јон кунваӧн; вылыс кӧлуј: пінҗак, паԉто — жар пачын віԇыштны. Меԁ луԁӧм оз вуҗ ԇоԋвіԇа мортыԁлы оз ков уԅлыны ӧтлаын луԁыԍкӧԁ, новлыны кӧлуј-паԍкӧм луԁыԍлыԍ. Аԍто коло віԇны пеԉка, сӧстӧма, ԁај керка пыщтӧ сіԇжӧ. Частӧ колӧ мыԍԍыны пывԍанын ԁа вежлавны сӧстӧм ԁӧром-гач. Луԁыԍӧс коло мыԍԍӧԁны торјӧн, торја веԏӧкӧн (сіјӧс бӧрын сотны). Ԁозсӧ јона мыԍкавны сы бӧрын ԁа лабічсӧ јона мыԍкавны. Гожӧмын колӧ частӧҗык купајтчыны. Луԁӧмнаԁ віԍӧ і скӧт: мӧс, вӧв, ыж, порԍ, пон, каԋ. Налӧн сіԇжӧ гагјас пырӧԁӧны, ку піјас піԍкӧԁчӧны. Сек гӧныс скӧтлӧн уԍӧ, воԍса куыс лӧмӧԍԍӧ. Сіԇ-жӧ најӧ гыжјаԍӧны, сувтасны мыјкӧ берԁӧ-ԁа зыраԍӧны, ԋіртчӧны. Скӧт зев јона омӧԉтчӧ. Налӧн луԁӧмыԁ вермас вуҗны і јӧзлы. Скӧтӧс колӧ луԃӧмыԍ бурԁӧԁны, вајӧԁлыны скӧт пеԉшорос: віԍыԍӧс торјӧԁны мукӧԁ скӧтыԍ. Сеԍԍа бурԁӧдны скӧтӧс луԁӧмыԍ скӧт пеԉшӧр велӧԁӧм-ԍерԏі. Піԍкі ԁа піԍкіаԍӧм.

Піԍкі — вуҗан віԍӧм. Сыыԍ јона колӧ повны. Тајӧ віԍӧмӧн віԍлывлӧмаӧԍ пӧшԏі кык ԍурс во сајын-ԋін. Ԍо кущӧм важԍа-ԋін. Міјан муӧ. Роԍԍјіаӧ, вуҗӧма сіјӧ рытыв-лунвылыԍ ԋоԉ ԍо во сајын. Сеԍаԋ сеԍԍа пыр-на гуԉајтӧма, ветлӧԁлӧма. Піԍкілыԍ вуҗӧмсӧ быԁӧн тӧԁӧны, вуҗанногсӧ ещаӧн. Став ԍікас вуҗан віԍӧмнас віԍмӧ мортыԁ кор веԍкалас сылы јајас віԍӧмыслӧн гагјыс (мікроб). Уна віԍӧмлыԍ гагсӧ тӧԁӧны-ԋін: коԉералыԍ, ԃіпԏерітлыԍ, біа віԍӧмлыԍ і мукӧԁлыԍ. Куш ԍінмӧн аԃԇыны најӧс он вермы, тыԁалӧны сӧмын гырыԍтан кԉаԋічајас-пыр. Піԍкі гагӧс оз тӧԁны, абу-на аԁԇылӧмаӧԍ, — вывті-ӧԁ најӧ посԋіӧԍ, мікробјасыԁ. Сӧмын каԅалӧмаӧԍ піԍкі гаглыԍ олан інсӧ: піԍкі ор пыщкас ԁа ор местаас куас. Вермӧны овны ԁуԉԉын, куԇын, сітын. Піԍкі гагјас зев віԋовӧԍ, он ві најӧс регыԁӧн. Мукӧԁ віԍӧмлӧн гагјасыԁ кулӧны шоныԁыԍ, кӧԍмӧны. Піԍкі гаглы ԋемтор, ԁыр вермӧ овны шонԁі воԇын. Јаԁјасӧн-ӧԁ оз кувны мукӧԁ моз-ԋі. Піԍкілӧн вуҗӧмыс віԍыԍ новлан кӧлујӧ коԉӧ: ԁӧром-гачӧ, воԉпаԍӧ, куԅчышјанӧ і мукӧԁлаӧ; кутчыԍӧ віԍыԍӧн вӧԃітчіԍ паԍкӧмӧ, кіјасӧ, јурԍіӧ; пукԍӧ бускӧԁ шӧщ пызан-лабічӧ, ԍтенӧ, ԁозмукӧ. Јона најӧс разӧԁӧны гутјас. Муса гутјаслы піԍкіӧн віԍыԍыԁ: раԃејтӧны пукԍывны піԍкј ор вылӧ ԁа лӧм вылас. Пукԍыласны, сеԍԍа лебԅасны ԇоԋіԇа& морт вылас. Таԇнаԁ со піԍкінаԁ верман віԍмыны віԍыԍ мортсӧ аԁԇывтӧԇ: посԋі лебалыԍјасыԁ вајасны, ԉібӧ бус пыр, ԉібӧ паԍкӧмӧн. Піԍкіӧн віԍӧны гырыԍ і посԋі, мужікјас і нывбабајас. Піԍкі гаг пырӧм бӧраԁ мортыԁ он-на пырыԍ-пыр віԍмы. Лун 10-15 мыԍԏі вӧԉіԍ сіјӧ понԁас ворсны, Завоԃітчігас морттӧ біалӧ зев јона, кынтӧ, костӧ віԍӧԁӧ. Лун кујім-мыԍԏі бӧр кокԋӧԁас, чајтан морттӧ бурԁӧмӧн. Біалӧм бырӧ. Сек јурас ԁа чужӧмас кістас, зев кокԋіԁік шыԉыԁ боԉ быԁӧн лоӧ. Регыԁӧн кіԍтӧмыс туша куԅаыс паԍкалас. Боԉјас тырӧны сӧԇ кіԅӧр торјӧн (піԍкі). Кіԅӧрыс регыԁ гуԁыртчӧ, оро поро. Боԉјасыс потлаԍӧны, ор коԍмӧ, местаыс лӧмӧԍԍӧ. Піԍкіыԁ оз сӧмын тушаын овлы, овлӧ вомын, горшын, ԍінмын. Боԉјас орԅігаԁ віԍыԍтӧ бара біалӧ, сӧрӧ сіјӧ. Меԁ ԍӧкыԁ каԁ віԍыԍлы. Лӧмалігас бара кокԋӧԁӧ, морт бурԁӧ. Лӧм уԍӧм мыԍԏі на местаӧ коԉӧны немыԁ кежлӧ гуранјас. Најӧ меԁԍа јона тӧԁчӧны чужӧмын. Ԍінмӧ-кӧ піԍкіыԁ веԍкалас, ԉібӧ пеԉӧ — омӧԉ. Вермаԋ ԍінтӧммыны ԉі пеԉтӧммыны. Піԍкіӧн віԍӧмыԍ бура уна кулӧны: 100 віԍыԍ вылӧ 10-15 кулыԍ. Ԍӧԁ піԍкіӧн віԍігӧн (ԍӧкыԁа віԍӧԁӧ) кіԍтӧ сука, боԉјас костыс веԍіг оз тӧԁчыны. Мукӧԁ-ԁырјіыс ор-пыԃԃіыс сен гырԁ. Ԍӧԁ піԍкіӧн віԍігӧн кулыԍ јешщӧ уна: морт 70, 80, 90 ԍо морт пыщкыԍ кулӧ. Віԍӧм вуҗӧ кытчӧԇ лӧм оз быр. Ӧні со мі тӧԁам: піԍкі віԍӧмыԁ — зев ԍӧкыԁ, зев вуҗыԍ. Сы-вӧсна віԍыԍтӧ пыр-жӧ колӧ нуны боԉԋічаӧ. Віԍыԍ кујлан вежӧсыԍ, воԉпаԍыԍ, колујыԍ віны піԍкі гагсӧ ԁоктор інԁалӧм-ԍерԏі. Бурԁӧԁыԍјас важыԍаԋ-ԋін јона мӧвпавлісны кыԇ віԇны јӧзӧс піԍкіӧн віԍӧмыԍ. Најӧ каԅалісны — кокԋіа піԍкіӧн віԍлыԍ мортӧс мӧԁ-пӧв піԍкі оз боԍт. Понԁісны піԍкіавны најӧ піԍкіӧн ԇоԋвіԇа јӧзӧс, чајтісны сіјон віԇны кӧԏ ԍӧкыԁа віԍӧԁӧмыԍ. Ез артмы ԋемтор. Віԍыԍјас і кулыԍјас лоіны. Сӧмын 130 во сајын ангԉіјскӧј врач Ԁжеԋԋер аԁԇӧма јӧзӧс віԇантор піԍкі віԍӧмыԍ. Јӧз-кынԇі піԍкіӧн віԍӧны кывтӧм пемӧсјас. Мӧслӧн піԍкіыԁ вӧраас. Мӧс піԍкі вуҗӧ мӧс лыԍтыԍԉы кіас, воԇӧ оз паԍкав. Ԁжеԋԋер каԅалӧма: мӧс піԍкіӧн віԍыԍ нывбаба морт піԍкіӧн оз-ԋін віԍ, кӧԏ пыр віԍыԍ котырын олас. Понԁӧма сіјӧ віԁлавны збыԉ-ӧ сіԇ. Мӧс піԍкіӧн піԍкіалӧма кӧкјамыс арӧса ԃеԏінаӧс. Сеԍԍа мыјкӧ ԋеԁыр-мыԍԏі сіјӧс-жӧ піԍкіалӧма морт піԍкјӧн. Ԃеԏіна абу віԍмӧма. Таԇ Ԁжеԋԋер віԁлаԍас 2 во чӧж. Ӧԏі морт мӧс піԍкіӧн піԍкіалӧм-мыԍԏі абу віԍлӧма морт піԍкіӧн. Сыԍаԋ со сеԍԍа бурԁӧԁчыԍјасыԁ і щӧктӧны јӧзыԁлы піԍкіаԍны кукаԋ піԍкіӧн. Тащӧм піԍкіаԍӧм віԇӧ мортӧс піԍкіӧн віԍӧмыԍ во 6-7, сеԍԍа выԉыԍ колӧ піԍкіаԍны. Піԍкіаԍӧмыԍ бурсӧ быԃіаын-ԋін тӧԁӧны. Уна госуԁарствоын ԇік став кагасӧ арӧс тыртӧԇыс піԍкіалӧны, сеԍԍа школаас ԁа салԁатын велӧԁчігӧн бара. Ангԉіјаын, Шветсіјаын, Гермаԋіјаын піԍкі віԍӧм пӧшԏі бырі-ԋін бура лӧԍӧԁӧм піԍкіаԍӧмыԍ. Посԋі чеԉаԃӧс арӧс тыртӧԇыс-жӧ колӧ піԍкіавны. Піԍкіавлӧны тулысын ԉібӧ арын. Піԍкі віԍӧм-кӧ понԁас ветлӧԁлыны, ԇік став јӧзыслы сіјӧ местаас колӧ піԍкіаԍны, тӧв кӧԏ гожӧм. Піԍкіавтӧԇыԁ кагатӧ колӧ мічаа мыԍкыны, сеԍԍа сӧстӧм ԁӧрӧмӧн паԍтӧԁны. Піԍкіалӧм-мыԍԏіыс лун ԋоԉ поԅӧ мыԍкыны кагатӧ. Сеԍԍа мыјӧн артмыны понԁас піскіыс, ԁугԁывны мыԍкӧмыԍ кытчӧԇ оз коԍмы. Мыԍкавны-кӧ понԁан — верман ԁојԁны, гыжјыштны ԁојсӧ. Ԁырҗык понԁас віԍны. Піԍкі артмігӧн гӧгӧрыс ԁонӧԁлӧ, мортӧс біалӧ. Ԍојны оз чӧсты, оз уԅԍы. Піԍкі гӧгӧр луԁӧ, кіыԁ пыр гыжјаԍны лӧԍӧԁчӧ. Сек посԋі чеԉаԃыԁлыԍ кісӧ кӧртавны колӧ, віԁчыԍныԁ-ӧԁ најӧ оз вермыны. Ыҗыԁа-кӧ ԁонӧԁас кітӧ, уԉавны понԁас піԍкіыс, оз кут коԍмыны, колӧ петкӧԁчыны бурԁӧԁчыԍлы. Піԍкіаԍӧмыԍ повны оз ков, Кужыԍ морт-кӧ піԍкіалас, віԁчыԍӧмӧн, ԋекущӧм ԉок оз вермы лоны. Ӧтчыԁ піԍкіалӧмӧн-кӧ піԍкіыԁ оз артмы, мӧԁыԍ колӧ піԍкіавны, којмӧԁыԍ... кытчӧԇ оз артмы. Міјанын, Роԍԍјјаын, піԍкі віԍӧм јона ветлӧԁлӧ, јона віалӧ ԁа щыкӧԁалӧ јӧзтӧ. Ӧнӧԇ мырԁӧн піԍкіалӧм ез вӧв. Вӧԉіԍ ӧні понԁісны мырԁӧнтӧ піԍкіӧԁны. Јӧзыслы поԅӧ гӧгӧрвоны бурсӧ піԍкіаԍӧмԍыс, отсавны чеԉаԃнысӧ піԍкіавны. Пыр колӧ тӧԁвылаԁ кутны: піԍкіаԍӧм сајын піԍкіӧн віԍӧм; піԍкіаԍӧмӧн вермам бырӧԁны піԍкіӧн віԍӧм. Кынӧм віԍӧм гырыԍ јӧзлӧн.

Кынӧм віԍӧмыԍ ӧԏі ԉекарствоӧн, ԍојан вежтӧг, бурԁны он вермы. Быԁ віԍыԍлы колӧ тӧԁӧԁны, кущӧм ԍојан сылы оз лӧԍав, сещӧм ԍојансӧ оз і ков ԍојны. Лӧԍавтӧм ԍојан ԍојӧм бӧрын віԍӧм ԍӧктӧԃӧ морӧс увті, ԍӧлӧм сотӧ, горԅӧԁлӧ, вӧсӧԁӧ. Шуам, віԍыԍӧс-кӧ ԍӧктӧԁӧ сыла ԍојан бӧрын, — оз ков сылы сылаӧс ԍојны, віԁчыԍны јона кӧнтуԍ выјыԍ. Віԍыԍ-кӧ каԅалас шома торјыԍ лӧԍыԁтӧм, оз кӧв ԍојны шома капуста, вотӧс, јаблӧг, јуны ырӧш. Меԁ јона колӧ віԍыԍлы віԁчыԍны вінаыԍ, лукыԍ-кушманыԍ, креныԍ, горчітсаыԍ, курітчӧмыԍ. Ԍојны колӧ кокԋіԃік тор, пӧткӧс тор, пуӧм јӧв, јӧлӧн пуӧм кіԅеріԋік рок, зӧр шыԁӧса рок јӧв вылын-жӧ, ԋебыԁа пуӧм коԉк, јај. Гырк јӧртігӧн бур шома јӧв ԉібӧ шуԅӧԁӧм (шом) јӧв. Пыԅа ԍојан: ԋаԋ, сук рок, картупеԉ колӧ ԍојны ещажык- Пӧԍ ԋаԋ, ԋебыԁ ԋаԋ, бура пӧжаԍԍытӧм ԋаԋ, оз ков ԍојны. Кынӧмӧн віԍыԍлы ԋаԋ колӧ пӧжавны бурҗыка, рӧшкыԁҗыка, коԍтыны сіјӧс. Ԍојны јӧв пыщкын, щај пыщкын, ԉібӧ вӧлӧга пыщкын кӧтӧԁӧмӧн. Вывті јона ӧтпырјӧн ԍојӧмыԍ колӧ віԁчыԍны. Унҗыкыԍ ещаԋікӧн ԍојны-кӧ, кокԋіҗык лоӧ кынӧмыԁлы. Оз ков ԍојны вывті кӧԇыԁӧс ԋі вывті пӧԍӧс. Оз ков ԍојны термаԍӧмӧн, ӧԁјӧн. Быԁ ԍојан колӧ бура куртчавны ԋылышттӧԇ војԁӧр. Ԍојӧм бӧрын час-мӧԁ оз кӧв уҗавны ԍӧкыԁ уҗ. Коԁі ԍојас таԇі віԍталӧм-ԍерԏі, сылы ԉекарство шаԋа лӧԍалас. Коԁі ас ногыс олас, сылы ԉекарствоыԁ еща-ԋін отсалас. Гырԁ мыт. (ԃіԅенԏеріја). Гырԁ мыт-јылыԍ, чајта, ставныԁ кывліԁ, унаӧн гашкӧ тӧԁаԁ; аԍныԁ віԍліԁ. Віԍӧԁӧ тӧв і гожӧм, тулыс і ар, гырыԍӧс і посԋіӧс. Меԁԍа јона гырԁӧн мыԏітӧны гӧжӧмын. Гырԁ мыт — вуҗан віԍӧм. Морт віԍмас сӧмын сек, кор веԍкалас сылы віԍан гагјыс. Віԍан гагсӧ чајтӧны оліг муын, му пыщкас, ваын. Мортлы веԍкалӧ сіјӧ ԍојанӧн, ԉібӧ јуанӧн. Віԍыԍ мортԍаԋ віԍӧм вермӧ вуҗны сітԍаԋыс. Віԍыԍлӧн ԉакԍӧ ԁӧрӧм-гачыс, воԉпаԍыс; сеԍԍа, іԁралыԍыс-кӧ ԉок-ногӧн вӧԃітчас, оз мыԍԍыв, — ачыс віԍмас. Шорјасыԍ, јујасыԍ, — кӧні віԍыԍјаслыԍ пожјалӧны ԁӧрӧм-гачсӧ, — васӧ оз ков јуны: сен уна віԍан гаг. Ваыскӧԁ щӧщ вермас ԍувјаԁ пырны, віԍмӧԁны ԇоԋвіԇа мортӧс. Кыԇі віԍӧԁӧ гырԁ мыт? Віԍӧм завоԃітчӧ прӧстӧј мытӧн, орјӧԁлӧ кынӧмтӧ. Сеԍԍа біалас; ебӧсԍыԁ уԍан. Кор-ԍурӧ јурыԁ віԍӧ. Лун кык-мыԍԏі унҗыкыԍ понԁас кӧтрӧԁлыны, ԁојмӧ быԁӧн. Віԍыԍ пычкыԍӧ, мыт чінӧ: петӧ сӧмын ԋіԉӧг віжӧв-јеҗыԁ. Кымын-воԇӧ, сымын јонҗыка понԁас пычкыԍны, пыр быԏԏӧ мыјкӧ петны кӧсјӧ, петны ԋемторлы-ԁај. Віжов ԋіԉӧгыԁ гырԁ сора лоӧ. Војԁорсӧ гырԁыс југыԁ, петӧ сӧнјасӧн, сеԍԍа понԁас орӧԍԍыны, јокмыԉӧԍԍыны. Бурԁігӧн војԁӧр орыс бырӧ, сы бӧрын гырԁыс, ԍеԍԍа шочмӧԁас кӧтравлӧмыԍ. Омӧԉтчӧ-кӧ віԍыԍыԁ, зев ӧԁјӧ быԏԏӧ сылӧ сіјӧ, коԍмӧ. Лун кујім-ԋоԉӧн ԇікӧԇ морттӧ пыԇыртас. Чужӧмыс топалӧ, пыр јуны корӧ. Кынӧм јешщӧ јонҗыка орјӧԁлӧ, ебӧс ԇікӧԇ бырӧ. Морт кулӧ. Кыԇі віԁчыԍны гырԁ мытыԍ. Мі гарыштім-ԋін, меԁ јона гырԁ мытлӧн гагыс вуҗӧ сітыԍ. Сы-вӧсна, кӧнкӧ-кӧ ем гырԁӧн мыԏітыԍ, кӧлујсӧ оз ков шорын ԋі јукмӧс ԁорјасын мыԍкавны. Сы вылӧ колӧ лӧԍӧԁны торја ԁоз, ԁа сен і пожјавны најӧс. Пожјавтӧԇыс војԁӧр јона колӧ пуны кунва піын. Сітӧԁны віԍыԍјасӧс торја ԁозјӧ, кунва піӧ. Кӧлуј пожјалан васӧ ԋі сіттӧ оз ков керка гӧгӧраԁ матӧ којыштны. Мыт вылаԁ, ԁозјаԁ, колӧ кіԍтны пуан кунва, ԉібӧ ваӧн сорлалӧм соттӧм іԅвеска, нуны ылӧҗык оланін берԁыԍ ԁа җуҗыԁ гуӧ і кіԍтны. Тыртны пӧјімӧн ԉібӧ іԅвескаӧн. Быԁ ԇоԋвіԇа мортлы колӧ тӧжԁыԍны, меԁ јуан ваыԁ вӧлі сӧстӧм, ԋекущӧм ԋајт ԋі јог ва боԍтан інӧ ез веԍкав. Торја јона колӧ кыјӧԁны ватӧ кор ԍіктаԁ ԉібӧ грезԁаԁ вуҗан віԍӧмӧн віԍыԍјас емӧԍ. Меԁ јона колӧ повны гырԁ мыт-ԁырјі. Вуҗан віԍом гагјас ԋајтыскӧԁ щӧщ меԁ оз веԍкавны јукмӧсјасӧ, јукмӧс ԁорԍаԋыс аршын җын җуҗта кымын колӧ вӧчны ԍојыԍ бок. Куԅасӧ ԋужӧԁны сыв кымын. Выліас воԉсавны із. Каԅеннӧј јукмӧсјасыԍ сӧмын лӧԍӧԁӧм каԅеннӧј веԁраӧн васӧ гумлавны, ас веԁраӧн оз поԅ. Ӧԏі јукмӧс ва віԇӧмнаԁ ԇоԋвіԇалунтӧ он вермы кутны. Сӧстӧма колӧ віԇны јујастӧ, пруԁјастӧ, керка гӧгӧрыԁ, керка пыщкӧстӧ. Кітӧ асԍыԁ унҗыкыԍ мыԍкыны, меԁ пыр сіјӧ волі міча, јеҗыԁ. Віԍыԍкӧԁ вӧԃітчігӧн нӧшта-ԋін сӧстӧма аԍтӧ колӧ віԇны. Гырԁ мытӧн кокԋі віԍмыны прӧстӧј мытӧн віԍыԍлы. Сы-вӧсна гожӧмјасын колӧ віԁчыԍны вотӧм вотӧс ԁа вотӧм граԁвыв быԁтас ԍојӧмыԍ, щыкӧм ԍојаныԍ, пуԅӧԁтӧм ваыԍ, быԁ торјыԍ, мыјыԍ мыт боԍтӧ. Мыј вӧчны віԍыԍлы? Пырыԍтӧм пыр, мыјӧн каԅалан віԍӧмтӧ, колӧ мунны боԉԋічаӧ ԁоктор ԁінӧ. Щӧктас-кӧ, кӧԉтчыны сетчӧ. Регыԁҗык-кӧ кутчіԍан бурԁӧԁчыны, ӧԁјӧнҗык і бурԁан, кокԋіԁҗыка віԍӧԁас-і. Гортӧ-кӧ віԍыԍӧс коԉасны, колӧ воԁтӧԁны сіјӧс воԉпаԍ вылӧ. Вӧԉсавны сӧстӧм іԇас ԉібӧ турун, вевԏԏыны сӧстӧм рузумӧн ԉібӧ прӧстыԋаӧн. Вежігӧн іԇассӧ ԁа турунсӧ колӧ сотны. Паԍјас ԁа паԍ ешкынјас оз ков воԉсавны, ԉакԍасны. Сотны најӧс жаԉ лоӧ, мыԍкавны оз мыԍкаԍԍыны. Јона кынӧм орјӧԁлігӧн кынӧм вылас поԅӧ пуктыны кос шоныԁ тор. Олан інсӧ віԍыԍлыԍ унҗыкыԍ тӧлӧԁны, леԇны пыр ветлан тӧв. Верԁны віԍыԍӧс мӧс вӧра ԉібӧ пуԅӧԁӧм ԍвежеј јӧлӧн, кіԅеріԋік јӧла рокӧн, ԋебыԃіка пуӧм коԉкјӧн, јаја шыԁӧн. Јуктавны пуԅӧԁлӧм ваӧн ԉібӧ щајӧн. Чорыԁ ԍојан — јај, ԋаԋ, граԁвыв пуктас — ԋӧԏі оз ков ԍетны. Бурԁыԍ мортӧс воԇԇа лунјаснас віԍыԍӧс-моз-жӧ колӧ верԁны. Сеԍԍа ԋӧжјӧԋікӧн вежны сылыԍ ԍојансӧ: ԍетны кӧтӧԁӧм сукар, шуԉа јај. Бӧрынҗык ԇоԋвіԇаԁырԍа быԁ лунја ԍојансӧ асԍыс ԍетны. Ԋоԋаԍан кагајасӧс гырԁӧн мыԏітігӧн колӧ верԁны сӧмын мам јӧвнас ԉібӧ ваӧн сӧрлалӧм пуԅӧԁӧм јӧлӧн. Роч вылыԍ лӧԍӧԁіс Н. П. Чеусов. Тој — мортлы омӧԉ вӧчыԍ.

Тојјас зев ԁӧзмӧԁӧны мортӧс, вывті зывӧкӧԍ ԁај вермасны мортлы омӧԉ вӧчны. Најӧ морттӧ куртчіганыс мортыԁлыԍ піԍкӧԁӧны кучіксӧ, леԇӧны ԁојас ԁуԉнысӧ, ԍы-вӧсна куртчӧм бӧрас зӧԉітӧ ԁа луԁӧ. Міјан гӧгӧр (возԁукын) ем зев уна, зев посԋіԃік ловја олыԍјас: ваын, муын, лебалан бус пӧвсын. Најӧ вывті ічӧтысла морт ԍінмӧн оз тыԁавны, шуӧны најӧс "мікроб". Аԁԇыны најӧс поԅӧ сӧмын мікроԍкоп пыр (ем сещӧм віԇӧԁан струмент). Сіјӧ посԋі олыԍјасыԁ вермасны пырны морт пыщкаԁ ԁојмӧм іԋјасті, гыж тујјасӧԁ. Мыјӧн веԍкаласны віраԁ, вермасны кыпӧԁны уна пӧлӧс віԍӧм. Быԁӧн тоԁӧны кущӧм ӧԁјӧ јывмӧ, паԍкӧԁчӧ тӧј (он-кӧ весав јуртӧ ԁа паԍкӧмтӧ), морттӧ пікӧ воштасны ԍојӧмысла, уԅныԁ оз леԇны, пыр лоӧ гыжјаԍны. Гыж тујјасыԁ віԍмӧны, лӧмӧԍԍӧны, ороԍԍӧны, јур вылаԁ ломыс ӧтлааԍӧ јурԍіыскӧԁ, ԁукԍӧ. Сещӧм мортыԁ омӧԉтчӧ, кокԋіҗыка ԍетчӧ быԁ пӧлӧс віԍӧмлы. Сіјон-кӧ тојԍыԁ мынан, ԋем-тор-на. Наыԍ лоӧ повны со мыј-вӧсԋа: тојјас разӧԁӧны кык пӧлӧс біа віԍӧм; сіјӧ віԍӧмјасԍыԁ јӧзыԁ зев јона кулӧны.

Мыјԍама сіјӧ віԍӧмјас?

Біа віԍӧм — вужан віԍӧм: віԍыԍԍаԋ вуҗӧ віԍтӧм мортлы. Кор ветлӧԁлӧ біа віԍӧм, віԍмӧ ӧтпырјӧ уна морт ӧԏі ԍіктас, мукӧԁ керка пыщкыԍ ставныс віԍӧны; — рочӧн сіјӧ шуԍӧ „епіԃеміја". Тајо віԍӧмон віԍӧны гӧԉ јӧз, ԋіном абутӧм, ԉібӧ сещӧм пӧлӧс јӧз, коԁлы зев ԁыр оз лолы пывԍыны, мыԍԍыны, кӧлуј вежны — шуам војна вылын, ԏурмајасын. Гырыԍ карјасаԁ гӧԉа олыԍыԁ уна, сенјасын біа віԍӧмјасыԁ оз і быравлы. Вывті јона паԍкалӧ тајӧ віԍӧмыԁ щыгјалан војасӧ, коԁыр ԋаԋјас омӧԉа артмӧны, щыгјалыԍыԁ зев уна. Сы-вӧсна біа віԍӧмтӧ роч велӧԁчӧм јоз шуӧны војна віԍӧмӧн, щыг віԍӧмӧн, ԉібӧ ԏурма віԍӧмӧн. Војна вылаԁ, ԏурмааԁ он буракӧ вежон пыщкаԁ кыкыԍ-кујімыԍ пывԍы ԁа кӧлујтӧ веж. Кӧні уна јӧзлы лоӧ овны ԇескыԁа, пеԉкӧԁчытӧг, ԋајта — сені і овмӧԁчӧ кык пӧлӧс біа віԍӧм — сыпной и возвратный тиф. Роԍԍіјаын ӧԏі во вылас тајӧ віԍӧмнаԁ віԍӧ ԍо ԍурс јӧз, сетыԍ кулыԍыс лоӧ 15 ԍурсӧԇ — вот колӧ-кӧ і ԁумыштӧ колӧ оз віԁчыԍны, повны біа віԍӧмыԍ. Војнајас-ԁырјіыԁ сымԁа оз уԍ јӧзыԁ пуԉаԍыԁ, мыјԁа біа віԍӧмнаԁ кулӧ. Крымскӧј војна-ԁырјі (70 во сајын) біа віԍӧмјасӧн кулӧмаӧԍ 600,000 морт, пуԉаԍыԁ уԍӧма сӧмын 30,000. Војԁӧр тӧԁмалам ӧԏі пӧлӧс біа віԍӧм: рочјаслӧн шуԍӧ возвратный тиф. Тајӧ віԍӧм завоԃітчӧ ԁруг: зев јона понԁас кынтӧԁны, біалӧ, јур віԍмӧ, сіԇ віԍӧԁас лун 5-6, сеԍԍа сіԇ-жӧ ԁруг леԇас біԍыс, кынтӧмыԍ, віԍыԍӧс кокԋӧԁас. Лун мӧԁ-мыԍт бара зев топыԁа топӧԁас, лун 4-5 віԍӧԁас ԁај бара вермас леԇны. Мукӧԁӧс таԇнаԁ ԍіԅімыԍ топӧԁлас ԁа леԇлас. Сы-ԍерԏі сӧмын і поԅӧ тӧԁны тајӧ віԍӧмтӧ. Віԍӧмыс леԇлас ԁа бӧр бергӧԁчылас; бергӧԁчӧмыс рочӧн шуԍӧ "возврат", сы-вӧсна і віԍӧмыс „Возвратный тиф". Тајӧ віԍӧмыԍ овлӧны кулыԍјас: 100 віԍыԍ пыщкыԍ кувлӧ 2-12 мортӧԇ, зев ԋін шоча, јона чорыԁа віԍігӧн овлӧ 100 пыщԍыԁ 70 кулыԍӧԇ. Мыј-вӧсна лоӧ тајӧ віԍӧмыс, кытыԍ кӧлаԍӧ мортлы? Војԁӧр ԁумајтлісны тајӧ віԍӧмтӧ лоіг щыгјалігӧн омӧԉтчӧм-вӧԍна, муԇӧмла, ԇескыԁа олӧмла. 1873 воын велӧԁчӧм морт Обермејјер аԁԇіс вір пыщкыԍ віԍыԍјаслыԍ тајӧ віԍӧмӧн зев посԋіԃік ԍінмӧн тыԁавтӧм мікробјас, куԅмӧсӧԍ, вӧсԋіԁӧԍ (суԋјс-коԃ), зев терыба вегԉаԍӧԋы вір пыщкын. Ԋім налы ԍетісны „спірохета". Вӧлӧмкӧ мыјӧн најӧ веԍкаласны мортԉы вір пыщкас, сек біа віԍӧмыԁ і топӧԁас. Тӧԁмалӧмаӧԍ со мыј: кор ԍпірохетајас веԍкалӧны мортлы вір пыщкӧ, најӧ зев ӧԁјӧ паԍкалӧны, ԍојӧны морт вірсӧ ԁа леԇӧны сетчӧ аслыс пӧлӧс јаԁ. Јона паԍкавтӧԇыс најӧ еща вермӧны ԍетны јаԁсӧ, морт вылаԁ оз-на тӧԁчы налӧн овмӧԁчӧмныс, мыјӧн лоӧны зев унаӧн, сек јаԁнас мортлӧн вірыс тырӧ — морттӧ вермӧны. Секі мортыԁ віԍмас, кынтӧ сіјӧс, біалӧ. Лун 4-5 мыԍт вір пыщкаԁ олыԍјасыԁ еща бырӧны, сек віԍыԍтӧ кокԋӧԁӧ, біалӧмԍыс леԇӧ. Сеԍԍа бара ӧԁӧбтыласны, віԍӧм бара топӧԁӧ. Морт вір пыщкаԁ ԇоԋвіԇа-ԁырјі ем мӧԁ пӧлос зев посԋіԃік ловја олыԍјас, рочӧн шуӧны „белые кровяные тельца". Најӧ морттӧ ԁорјӧны быԁ пӧлӧс мікробјасыԍ. Ԁорјӧны со кыԇ: мыјко веԍкалас-кӧ вір пыщкӧ, најӧ ас пышканыс сіјӧс боԍтасны ԁај ԍојӧны, сіԇі-жӧ і біа віԍӧм кыпӧԁыԍјастӧ ԍојӧны. Мӧԁ ног јешщӧ вермӧ ԁорјыԍны мортыԁ віԍӧмјасԍыԁ. Віԍталі-ԋін-тај, міԍа, мікробјасыԁ леԇӧны вір пыщкаԁ віԍман јаԁ. Вір пыщкаԁ олыԍјасыԁ аԍныс воча леԇӧны јаԁ, сеԍԍа коԁыс вермас, віԍан јаԁыс-кӧ — морт кулӧ, мӧԁарыс-кӧ — ловԅас, ԁај воԇӧ-кежӧ тајӧ віԍӧмнас регыԁ оз віԍмы, віԍӧмԍыс ԁорјӧ аслас вӧчӧм јаԁыс. • Кущӧм ногӧн ԇӧԋвіԇа мојггыслы вуҗ-оны. та јо оіа втԍом кыпоԁыԍԁасыс, ве-.пӧԁчӧм јӧз <1ыр е.з вермыны тӧԃмавны. Чајтӧны во,ті возгіук нырыс-нӧ вужӧ- НЫ, .ԅібӧ віԍыԍ ԁіНӦ ІММӦԁЧӦМЫГ'-. 'Сӧ- мын ԋеважӧн-на каччіліснві ԁокторјас, кыԇі вуҗӧыы тајӧ віԍӧм кыпӧԁыԍјас, Ставсӧ ВӦ.ІІӦМ вӧчӧ тој. Віԍыԍ 1орУыԁ-лыԍ тојвтԁ вірсӧ. іуыштжԇ вірысКӧԁ шеԁӧнві щп.щ віԍӧм кынГкВ,к*-јасы(ԇ ԍпі-рокетајаԍ. Тој пыіцкаԁ оз кувцы, вермӧны овны зев ԁыр, сԁӧ тојԍыԍ выԉ-ыԍ чужыԍ тој шјана.с-на овлӧны т-ԍӧм кыпӧԁыԍјасыс. Тојԍапыԁ мортыԁ- лы віԍӧмыԁ вермас зев регыԁӧн вуҗныԁ. Віԍана тојыԁ ԇоԋвіԇа морттӧ куртчігаԁ ԍетӧ ԁуԉнас віԍӧмсӧ, ԉібӧ мортыԁ гыжјаԍігаԁ вермас тојсӧ гыж костаԁ ԉамӧԁны, вірыс сылӧн веԍкалӧ гыж тујаԁ ԁај морт вір пыщкаԁ віԍӧмыԁ і вуҗӧ. Ем јешщӧ мӧԁ пӧлӧс біа віԍӧм — сыпной тиф, коміӧн поԅӧ шуны кіԍтӧм біа віԍӧмӧн. Сіјӧ віԍӧԁӧ чорыԁҗыка, кулыԍ сы помыԍ овлӧ унҗык, 100 віԍыԍ пыщкыԍ морт 20 і 83 мортӧԇ. Завоԃітӧ віԍӧԁны чорыԁа кынтӧмӧн, сеԍԍа зев біалас, мортыԁ ебӧстӧммас, нораԍӧ јур жугӧԁӧм-вылӧ, зев јона сӧрӧ. Сіԇі віԍӧԁӧ вежон кык, сы бӧрын коԁарӧ-кӧ бергӧԁас: кокԋіԁҗыка-кӧ віԍӧԁіс, морт бурԁӧ. Тајӧ віԍӧм-ԁырјі зев јона туша вылаԁ кіԍтлӧ, војԁӧр лоӧ гӧрԁ чутјас, бӧрвылас чутјасыс ӧтлааԍӧны, паԍкалӧны. Кіԍтӧмыс мукӧԁ-ԁырјі олӧ бурԁӧм бӧрӧԇ. Тајӧ біа віԍӧм бӧрын частӧ овлӧ (кӧлаԍлӧ) мукӧԁ пӧлӧс віԍӧмјас, пеԉ віԍӧм, јур вем віԍӧм ԁа мукӧԁјас. Ӧԏі пӧлӧс мортӧс кіԍтӧм біа віԍӧмыԁ кыкыԍ оз віԍӧԁ, вір пыщкас лоӧны віԍӧмыскӧԁ вочсаԍыԍјас. Велӧԁчӧм јӧз ӧнӧԇ-на оз тӧԁны тајӧ віԍӧмыслыԍ мікробсӧ, тӧԁӧны сӧмын, овмӧԁчӧ вір пыщкын. Тӧԁісны сіјӧ со кыԇ: віԍан мортлыԍ вірсӧ леԇлісны ӧбԉеԅаналы сӧнас, сіјӧ віԍміс. Ӧԏј велӧԁчӧм морт біа віԍӧма нывлыԍ вірсӧ леԇіс аслыс сӧнас ԁај віԍміс. Вуҗӧ тајӧ вјԍӧм тојјас пыр-жо, најӧ вужӧԁӧны куртчігӧн ԉібӧ гыжјаԍігӧн — ԉамаласны-ԁа. Ӧні тӧԁӧны-ԋін кыкнан біа віԍӧмыс вуҗӧ мортыԍ мортӧ тојјас пыр. Ӧні поԅӧ гӧгӧрвоны мыј-вӧсна тајӧ віԍӧмјасыс олӧны карса гӧԉ јӧз пӧвсын, ԋајта, ԁурка, ԇеԍкыԁа олан інын, ԏурмајасын, војнаіас-ԁырјі. Сещӧм інас тӧјыԁлы і овны тој-кӧ ем, вуҗас і біа віԍӧм. Сы-вӧсна і віԍмӧны регыԁҗык віԍыԍ кӧлујӧн нокԍыԍјас: ԍіԃелкајас, песлаԍыԍјас. Мукӧԁ вірјуыԍјас: луԁікјас, пыщјас, номјас біа віԍӧмјастӧ оз вермыны вуҗӧԁны, оз паԍкӧԁны. Тајӧ віԍталӧм-ԍерԏі аԁԇам, кущӧм тојыԁ омӧԉ тор. Коԁі кыԇі кужан сыыс колӧ мынтӧԁчыны, вежӧра мортлы јанԇім тојӧԍԍыны. Полан-кӧ біа віԍӧмыԍ, колӧ повны і тојыԍ. Быԁ мортлы тајӧ колӧ тӧԁны ԁа віԁчыԍны тој чужӧмыԍ ԁа паԍкалӧмыԍ. Кыԇі-нӧ тојјасԍыс мынтӧԁчыны, кыԇі накӧԁ воԇсаԍны, коԍаԍны? Кыԇі наыԍ аԍтӧ ԁај мукӧԁӧс віԇны? Та-јылыԍ мі сек вермам тӧԁны, кор тӧԁмалам тојјасыслыԍ олан-ногсӧ.

Тој ӧлӧм јылыԍ.

Тој ем кујім полӧс: паԍкӧм тој, јур-выв тој, патӧԍт (ԋеԉамын кока тој). Паԍкӧм тој став пӧлӧсԍыс гырыԍ, јеҗыԁ, олӧ паԍкӧмын вурыс костјасас, ԍојныс кајӧ морт- вылӧ, јуны сыліԍ вірсӧ. Тој јуӧ мортлыԍ вірсӧ лун-кежлӧ кыкыԍ. Овны сіјӧ вермӧ сӧмын морт вірӧн, ԉібӧ ӧбԉеԅана вірӧн, јуас-кӧ мукӧԁ ԅверлыԍ вірсӧ - кулӧ. Ԇік ԍојтӧг тој вермӧ овны лун 5, (сы бӧрын кулӧ), Іԋ тој ыҗыԁҗык ај тој-ԁорыԍ. Іԋ тој вајӧ 70 коԉкјӧԇ (сіјӧ коԉксӧ мі шуам ԍеровӧн). Ԍеров петӧм бӧрас мавтӧма ԉувјалан кԉеј-коԃ ваӧн, сеԍԍа сіјӧ чорԅӧ. Ԍеровсӧ тој леԇӧ морт јај берԁӧҗык: гач вӧԋӧ, ԁӧрӧм јурјылӧ. Ӧԏі луннас тој леԇӧ 2-6 ԍеров. Вежон-мыԍԏі, кӧԇыԁҗык-ԁырјі вежон 2-3 мыԍԏі, ԍеровыԍ лоӧ тој пі. Пӧԍавтӧмҗык мортлӧн ԁа косжык паԍкӧ- мын ԍеров вермас ԇікӧԇ коԍмыны. Ԍеровыԁлӧн еж вылыс коԉк кыщ-коԃ, ӧтар помыԍ вевт-коԃ. Мыјӧн кыш пыщкас артмас тој пі, сіјӧ вевтсӧ лептыштас ԁај петӧ. Меԁ воԇԇа лунԍаԋ завоԃітӧ вір јуны. Лун-мӧԁ-мыԍԏі вежӧ кучіксӧ, прамӧја быԁмытӧԇ вежӧ кучікԍӧ гоз мӧԁыԍ. Паԍкӧм тој олӧ улыс ԁӧрӧм-гачын, овмӧԁчӧ і вылыс паԍкӧмын, ԁырҗык-кӧ он пӧртчыв. Тој зев терыба котралӧ, паԍкӧмыԍ паԍкӧмӧ вуҗӧ, мортвылыԍ морт вылӧ, сіԇі і паԍкӧԁӧ біа віԍӧмтӧ. Быԁ іԋ тој вајӧ 70 коԉк (ԍеров), сетыԍ вежонӧн вермас лоны 70 тој пі, 2-3 вежон-мыԍт најӧ быԁмасны ԁа аԍныс (быԁ іԋ) бара вајасны 70 ԍеровӧн — сы-вӧсна тојыԁ овмӧԁчас-кӧ зев ӧԁјӧ јывмӧ, паԍкалӧ. Јур тој ічӧтҗык паԍкӧм тојыԍ, ԍӧԁов, овмӧԁчӧ сіјӧ јурԍіын, јонҗыка куԅ шырлытӧм јурԍіын. Јур тој леԇӧ коԉксӧ ?(ԍеров) 50-ӧԇ, ԍеровыԍ вежон-ӧн лоӧ тој пі, вежон кујімӧн прамӧј тој. Јур тој олӧ пырҗык ӧԏі местаын, вӧрԅӧԁтӧг оз вешјы пукалан іныԍ, сы-вӧсна шочаҗык вуҗӧ мӧԁ морт вылӧ. Којмӧԁ ԍјкас тој — патӧԍт, меԁԍа

посԋі тӧј, ӧвмӧԁчӧ кынӧм выв јурԍі кӧстын, јанԇімјас інын, кыԋаув јурԍі пӧвсын, јона јурԍіа јӧзлӧн ловгӧн пӧвсас. Патӧԍт зев топыԁа кутчіԍӧ јурԍі берԁӧ, ворԅӧԁчылӧ сӧмын ԍӧјны (вір јуны мортлыԍ). Мукӧԁ тој-ԍерԏі патӧԍт ічӧт ԁа паԍкыԁ. Іԋ патӧԍт леԇӧ 10 кымын коԉк (ԍеров). Патӧԍт мортыԍ мӧԁ мортӧ вуҗлӧ зев шоча, сы-вӧсна і біа віԍӧмтӧ шочҗыка вуҗӧԁӧ.

Кыԇі тојыԍ мынтӧԁчыны.

Тӧԁмалім мі біа віԍӧм, тӧԁам коԁі біа віԍӧмсӧ паԍкӧԁӧ; ӧні колӧ тӧԁмавны кыԇі бырӧԁны віԍӧм разӧԁыԍјассӧ — тојјасӧс. Гортын олігӧн мынны тојыԍ абу ԍӧкыԁ. Колӧ пеԉкҗыка овны — сӧмын і ставыс. Меԁԍа кокԋіԁ бырӧԁны паԍкӧм тој. Частӧҗык вежлавны ԁӧрӧм-гач, јурлӧс-воԉпаԍ ежӧԁјас, пыркӧԁны воԉпаԍјас, паԍјас. Паԍкӧм тојыԁ ԍојтӧгыԁ регыԁ кулӧ, паԍкӧмаԁ ԍојаныԁ сылы абу. Песлалӧм, пачын пӧжӧм кӧлујаԁ веԍіг ловја ԍеров оз коԉ. Јурвыв тојыԍ ԁа патӧԍтыԍ мынтӧԁчыны кокԋіԃ. Најӧ олӧны јурԍі пӧвсын, сӧмын коло шырны ԉібӧ брітны јурԍісӧ. Ԃерт шырныԁ, брітчыныԁ оз быԁсӧн окоԏітны, ԁај оз быԁлаті поԅ. Со патӧԍтыԁ мукӧԁлӧн туша паԍтаыс лӧвгӧн пӧвсас, он-ӧԁ ставсӧ буракӧ бріт. Сещӧм інјасԍыԁ лоӧ тојсӧ бырӧԁны мӧԁ ногӧн. Вот і кӧлӧ міјанлы тӧԁны мыјӧн поԅӧ быроԁны тој туша вылыԍ, јурԍі пӧвсыԍ ԁа паԍкӧмыԍ. Оз-ӧ поԅ кыԇкӧ віԁчыԍны мӧԁа-мӧԁ вылӧ тојјас вуҗӧмыԍ?

Јур тој бырӧԁан ԅеԉԉајас.

Туша вылыԍ ԁа јурԍіа іныԍ мыԍкалӧмӧн ԁа шырԍӧм-кынԇі ем јешщӧ со кущӧм тој бырӧԁан ԅеԉԉајас: Кԍілол. Ва-коԃ југыԁ ԅеԉԉа, аслыс ԍама ԁука, торјӧԁӧны ԋерпыԍ. Кԍілол зев ӧԁјӧ воԍса ԁозјын пакталӧ, ԁај зев ӧԁјӧ ӧзјӧ, сы-вӧсна сіјӧн вӧԃітчігӧн колӧ јона віԁчыԍны біыԍ. Тајӧн-кӧ мавтан тојӧԍ інјас, тојјас кулӧны ӧԏі ԁукӧн, сӧмын меԁ веԍкалас быԁлаӧ ԅеԉԉаыс. Ԍеровыԁ тајӧн бырӧ ӧԃјӧ-жӧ, сӧмын унжык колӧ ԅеԉԉаыс. Кԍілолӧн тој бырӧԁӧны сіԇ: лун-кежӧ кыкыԍ-кујімыԍ кӧтӧԁӧны тојӧԍ інјассӧ, ԉібӧ сіјӧн -жӧ кӧтӧԁӧны 3-4 пӧвса ԁӧра ԁа пуктӧны мінут 20-30 кежлӧ тојӧԍ інјасас. Гыжјалӧм тујјассӧ тајӧн ԋеуна сотӧ. Тајӧ-жӧ ԅеԉԉасӧ поԅӧ ԍпіртӧн сорлалӧмӧн вӧԃітны. Бенԅін. Тајӧ ԅеԉԉаыс бӧԉӧ тӧԁсаҗык (пуктӧны зажігалкајасӧ). Бенԅінӧн тој віӧны сіԇжӧ, кыԇі кԍілолӧн, сӧмын ԁырҗык колӧ кӧтӧԁлыны тојӧԍ іјассӧ, мінут 40-45, выныс сылӧн кԍілол-ԍерԏі ещаҗык. Бенԅін вывті ӧԁјо ӧзјӧ, сіјӧн вӧԃітчігӧн бітӧ колӧ віԇны ылын. Караԍін. Караԍін бӧԉӧ кокԋі корԍны ԁа біыԍ озҗык пов, сӧмын выныс сылӧн ічӧт. Кӧтӧԁӧны сіԇжӧ тојӧԍ інјассӧ, ԉібӧ караԍінӧн кӧтӧԁӧм ԁӧра пуктӧны. Кӧтӧԁлыны тајӧн лоӧ лун кост-мыԍт, кытчӧԇ оз быр тојыс. Скіпіԁар, ԁука ԉекарствојас (гвоԅԃіка выј, аԋіс выј) аԋізол. Тајӧ ԅеԉԉајасыс віӧны-жӧ тојтӧ, кӧтӧԁлӧмӧн ԉібӧ ԁӧраӧн кӧрталӧмӧн, поԅӧ сорлавны мукӧԁ пӧлӧснас. Тајӧ став ԅеԉԉајасыс шогмӧны сӧмын јур тој ԉібӧ патӧԍт быроԁігӧн, паԍкӧм тојтӧ бырӧԁны оз шогмыны (зев уна колӧ сетчӧ, ԁај оз поԅ быԁ пӧлӧс паԍкӧм быԁ пӧлӧс ԅеԉԉаӧн кӧтӧԁны).

Паԍкӧм тој бырӧԁӧм

Паԍкӧмыԍ тој бырӧԁны поԅӧ уна ног. Пӧԍ. Тојјас зев полӧны пӧԍыԍ. 30° пӧԍын овны налы ԍӧкыԁ-ԋін, 40°-кӧ, уна најӧ кулӧны, 60° пӧԍын кулӧны ӧԏітӧг, куԅаӧн і ԍеровыс ставыс. Пуԅӧԁӧм. Сещӧм кӧлуј, коԁӧс поԅӧ кӧтӧԁны ваӧн, песлалігаԁ колӧ пачын чугунын пуԅӧԁны час җын кымын, ваыс меԁ кԉучӧн пуӧ, сек ӧԏі тој ԋі ԍерӧв ловја оз коԉ. Пӧԍ ру сіԇжӧ ӧԁјӧ віӧ тој і ԍеров, пуан ва-моз, сӧмын меԁ ру быԁ костӧ јіҗлас. Руӧн віігӧн кӧлујтӧ колӧ пуктыны сещӧм ԁозјӧ, меԁ руыслы ԋекыт лӧӧ петныс, віԇны сен колӧ час гӧгӧр. Кос пӧԍ. Пуԅӧԁӧмнаԁ ԁа пӧԍ рунаԁ кӧлујыԁ кӧтаԍӧ. Быԁ кӧлуј кӧтӧԁны оз поԅ, сещӧм колујԍыс тојсӧ віӧны, меԁ вӧлі 70° ԉібӧ унҗык. Сещӧм пӧԍыс овлӧ пачын ломтыԍӧм бӧрас, сетчӧ і поԅӧ ԍујавны кӧлуј, сӧмын меԁ ӧткоԃа пӧԍыс быԁлаӧ веԍкалас. Ізтӧг пыԅ щын вермӧ-жӧ віны тојјасӧс. Сотны сіјӧ колӧ гырыԍ јашщікјасын, ԉібӧ тӧпыԁа пӧԁлалӧм керкаын, быԁ сыв кубік вылӧ ізтӧг пыԅыс колӧ 1-2 пунт, кӧлујсӧ щын пыщкас колӧ віԇны 2-4 час. Тојјассӧ сіјӧ віӧ регыԁӧн, ԍеровлы слаб. Ем јешщӧ кущӧм-ԍурӧ тој вјан ԅеԉԉајас, ва-коԃ кіԅерӧԍ, мукӧԁсӧ вӧчӧны апԏекајасын. Морт вылыԍ ԁа паԍкӧмыԍ весалӧм бӧрын вермас тојыԁ коԉны кытчӧ-ԍурӧ керка пыщкаԁ. Сетыԍ сіјӧ вермас кајны мортыԁ вылӧ ԁа і паԍкавны, ӧн-кӧ сіјӧс ві. Керка пыщкыԍ віны поԅӧ ізтӧг пыԅ сотӧмӧн, ԉібӧ кіԅер ԅеԉԉајасӧн кӧтӧԁӧмӧн.

Роч вылыԍ лӧԍӧԁіс I. А. Суканов. Ԃіпԏеріт. (Горш віԍӧм.)

ԃіпԏерјт — ԉок віԍӧм (абу ԍіпіԉіс, а јона кулӧмысла сіԇ шуӧны). Пырас-кӧ сіјӧ керкааԁ, став чеԉаԃтӧ віас. Вӧвлывлі ԇоԋ грезԁјасыԍ чеԉаԃсӧ ӧктас. Кущӧм сещӧм віԍӧм тајӧ, кыԇ сыыԍ віԁчыԍны? Ԃіпԏерјт — вуҗан віԍӧм. Вуҗӧ веԍкыԁа віԍыԍԍаԋыс (окаԍігӧн, шуам ԉібӧ кӧлуј пырыс, веԍкалӧма-кӧ сетчо сылӧн ԁуԉԉыс, кащеԉыс, зырымыс. Ԃіпԏерітӧн віԍыԍлӧн ԁуԉԉас, кашеԉас, зырымас ем прӧстӧј ԍінмӧн аԁԇытӧм віԍан гаг (ԃјпԏерітнӧј беԃтор). Веԍкалас-кӧ сіјӧ ԇоԋвіԇа мортлы јајаԍ, — віԍмӧԁас. Ԁуԉ ԁа кащеԉ коԍмӧм-мыԍԏі ԃіпԏерітнӧј беԃторјас бускӧԁ щӧщ гӧвкјалӧны сынӧԁын (возԁукын). Ԇоԋвіԇа морт тушаӧ веԍкалӧм-мыԍԏі, віԍӧм пырыԍ-пыр оз боԍт сіјӧс. Сӧмын лун кык-кујім-мыԍԏі вӧԉіԍ понԁас кывны: жугыԉтас морттӧ, ԋылавны ԍӧкыԁ. Гоԉаӧ, улі вом кӧщ улас леԇас ԋерӧԁ. Ԉічкыштігӧн сіјӧ ԁојмӧ. Віԇӧԁлам-кӧ сек вом пыщкӧсас, кыкнанлаԁор бокас ічӧт кыв ԋерӧԁас віж- оват-јеҗыԁ. Сещӧм-жӧ чутјас овлывлӧны ічӧт кыв вылас, кыв сајас, горш мышкас. Најӧ топыԁа ԉаскыԍӧмаӧԍ местаас, кыз кӧԏ ен, — оз вешјыны. Віԍыԍӧс біалӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс кынтӧ. Чутјас ыҗԁӧны, паԍкалӧны: кајӧны вывлаԋ — нырӧ, летчӧны увлаԋ — горшӧ. Віԍыԍӧс-кӧ ԍӧктӧԁӧ, колӧ повны. Віԍыԍ зев ԍӧкыԁа лолалӧ, кујлӧ вом паԍкӧԁӧмӧн. Кашеԉыс пӧԁтӧ сіјӧс: оз вермы ԍӧвԅыны ԋі ԋылыштны. Вежӧԁӧм завоԃітӧ сіԍмыны. Вомԍыс ԉок ԁук петӧ. Нырыԍ ԋіԉӧг зырым ԏувгӧ, кор-ԍурӧ вір сорӧн. Горш јонҗыка пыктӧ, віԍыԍӧс јонҗыка біалӧ. Вын ебӧс сылӧн бырӧ, вермас кувны. Віжоваттор-кӧ понԁас торјавлыны, кызӧмӧн петны вомыԍ, — бур: віԍыԍ бурԁӧ. Біалӧм чінӧ. Ԃіпԏеріт віԍӧм оз сӧмын горшӧ четчыштӧмӧн завоԃітчы. Мукӧԁ-ԁырјі вјжоват-јеҗыԁыс улӧҗык горшԍыс лоӧ — лолалан горшӧ. Сек шуԍӧ сіјӧ крупӧн. Сыыԍ нӧшта јона колӧ повны. Круп-ԁырјі- віжоват-јеҗыԁыԁ тупкӧ сынӧԁ ветлан інсӧ, віԍыԍыԁ вермас пӧԁны. Круп завоԃітчігӧн кашеԉтӧм, кос чорыԁ кызӧм. Віԍыԍ ԍӧкыԁа лолалӧ, гӧлӧсыс ԍібԁӧма. Быԁ лолыштӧм шыын кылӧ шуԏовтӧм. Віԍӧм регыԁӧн чорыԁа топӧԁӧ, ԁугԁывтӧг кызӧԁӧ, лолавны ӧтарӧ ԍӧктӧԁӧ. Быԁ лӧлыштіг горшыԁ быԏԏӧ пыралӧ пыщлаԋ. Гӧлӧс ԇікӧԇ бырӧ. Віԍыԍ шыблаԍӧ, кујлӧ. Чужӧмын вір пас абу, кабала-кӧԃ кеԉыԁ пԉеш пыр пӧԍалӧма, вабоԉјас быԁӧн. Жујмунӧ віԍыԍ, кујлӧ ебӧстӧм. Быԁ зԁук вермас пӧԁны сіјӧ. Мыјӧн каԅалан ԃіпԏерітӧн віԍмӧм, пыр-жӧ колӧ ԁоктор ԁінӧ мунны, јансӧԁны віԍыԍӧс ԇоԋвіԇа јӧзыԍ. Регыԁҗык-кӧ кутчіԍан бурԁӧԁчыны, — бур: ӧԁјӧнҗык бурԁан ԁај мукӧԁӧс он віԍмӧԁ. Віԍыԍ-кӧ гортын понԁас кујлыны, јона колӧ віԇны сыыԍ чеԉаԃӧс: ԃіпԏерітлы чеԉаԃҗык муса. Віԍыԍӧс віԇны торја вежӧсын ԉібӧ торја керкаын. Віԍыԍкӧԁ торјӧԁчігӧн ставыслы кӧлӧ мыԍԍыны, вежны кӧлујсӧ, меԁ еԍкӧ віԍан гагсӧ аскӧԁыс оз-жӧ петкӧԁны. Віԍыԍ кујлан ін меԁ вӧлі сӧстӧм, југыԁ. Колӧ сіјӧс тӧлӧԁны пыр ветлан тӧлӧн: шоныԁ-ԁырјі воԍтавны ӧԇӧс ԁа ӧшіԋ, кӧԇыԁ-ԁырјі унаыԍ пач ломтыны, меԁ щыкӧм вежӧсса сынӧԁсӧ пыр кыскӧ ортсӧ. Віԍыԍ кујлан вежӧсӧ коԉны сӧмын сылы-вылӧ колан тор, мукӧԁсӧ ставсӧ іԁравны віԍан гаг пукԍӧмыԍ. Кујлӧԁны сіјӧс іԇас ԉібӧ турун воԉпаԍ ԁа јурлӧс вылын, меԁ бурԁӧм-мыԍԏіыс сотны поԅіс. Ԁозмуксӧ, чышкӧԁсӧ, ԁӧрӧм-гачсӧ, ставсӧ мыјӧн вӧԃітчӧ віԍыԍ, пуны јӧна пуан ва пыщкын; мыј поԅӧ, — бурҗык сотны. Јона колӧ віԁчыԍны сещӧм кӧлујыԍ, кытчӧ веԍкалӧ віԍыԍлон ԁуԉԉыс, кашеԉыс, зырымыс. Віԍыԍлы ԍӧлавны торја ԁоз колӧ лӧԍӧԁны (чуман), чышкыԍны торја сӧстӧм ԁӧра тӧр. Чумантӧ ԁа ԁӧратортӧ сотны оз ло жаԉ. Ԁозтӧ кіԍттӧԇ колӧ пуан кунваӧн ԉібӧ іԅвескаон кіԍкавны, сеԍԍа вӧԉіԍ кіԍтны кытчӧкӧ бокӧ, җуҗыԁҗык гуранӧ. Гурансӧ тыртны пӧјімӧн ԉібӧ іԅвескаӧн. Ԁозсӧ ректӧм-мыԍԏіыс мыԍкыԋы кунва сора пуан ваӧн. Віԍыԍӧс віԇны сӧстӧма: унҗыкыԍ мыԍкавны, вежны сӧстӧм кӧлуј. Портчӧм ԋајт ԁӧрӧм-гачтӧ ԋӧԏі ӧз ков віԇны горԏаԁ, ӧԁјӧнҗык пуԅӧԁны кунва піын ԁа пожјавны. Верԁны кокԋі ԍојанӧн: јаја шыԁӧн, јӧлӧн, рокӧн, ԋебыԃіка пуӧм коԉкјӧн. Јуктавны сӧстӧм ваӧн ԁа щајӧн. Кытчӧԇ ԇікӧԇ оз бурԁ, віԍыԍӧс оз ков четчӧԁны крӧваԏ вылыԍ. Бурԁӧм бӧрас-на поԅӧ сыԍаԋ віԍмыны. Сы-вӧсна віԍны завоԃітӧмԍаԋыс вежон віт-квајт оз поԅ леԇны сы ԁінӧ чеԉаԃӧс (каԁсӧ вермас інԁыны ԁоктор). Віԍыԍ-бӧрԍа јона віԁчыԍӧмӧн колӧ вӧԃітчыны, меԁ еԍкӧ ачыԁ он віԍмы, ԋі мукӧԁлы он вуҗӧԁ. Быԁ петӧм бӧрын віԍыԍ ԁіныԍ мыԍԍыны мајтӧгӧн, плаԏԏӧтӧ вежны, мыԍкыны пуан ваын ԉібӧ кӧԏ прӧста тӧлӧԁны. Мамјас, віԍыԍ кагаӧн вӧԃітчігӧн, окавлӧны сіјӧс, кіас вӧԃітӧны, — віԍмӧны аԍныс, вуҗӧԁӧны мукӧԁлы. Чеԉаԃа керкаыԍ ԃіпԏерітӧн віԍыԍ ԁінаԁ оз ков ветлыны, оз ков отсавны разӧԁны віԍӧмсӧ. Ԃіпԏерітыԍ кулӧм мортӧс прӧшщајгчігаԁ оз ков окавны, оз ков нуны чеԉаԃӧс ԇебан інас. Віԍыԍ кулӧм ԉібӧ бурԁӧм бӧрын став новлан кӧлујсӧ сылыԍ, ԁозмуксӧ, чачӧјассӧ пуны кунва піын, бура пожјавны, мыԍкыны, ԁонтӧмҗык торјассӧ, ковтӧмҗык торјассӧ бурҗык сотны. Кӧлуј- ӧн ԋі чачаӧн оз ков гӧԍԋечавны мукӧԁӧс: вуҗӧԁан віԍӧмсӧ. Гырыԍ торјас: паԍјас, җоҗԁӧрајас, ешкынјас тӧлӧԁны гож воԇын кымынкӧ лун. Віԍыԍ кујлан інсӧ бура тӧлӧԁны. Гӧгӧр — ԍтенсӧ і јірксӧ, пызан-лабічԍӧ мыԍкыны пуан кунваӧн. Җоҗыс-кӧ муыԍ, — кӧрт зырјӧн ставсӧ вуштыны ԁа выԉ муӧн воԉсавны. Ԍојӧн мавтӧм ԍтенјас мыԍкыны ԁа выԉыԍ мавтны. Шпаԉера-кӧ вӧлі вежӧсыс, шпаԉерсӧ куԉны ԁа выԉыԍ-жӧ шпаԉерітны. Ԃіпԏерітӧн віԍӧмыԁ ас-сајаԁ: ӧԃјӧҗык-кӧ кутчіԍан бурԁӧԁчыны, регыԁҗык бурԁан. Ԃіпԏеріткӧԁ вермаԍны ԍурӧма ԉекарство — проԏіво-ԃіпԏерітнӧј сыворотка. Ԁокторјас сущкӧмӧн леԇӧны сіјӧс віԍыԍыԁлы кучік улас. Сущкігӧн оз зев јона ԁојмы. Кымын воԇ сущкасны, сымын бур: ӧԁјӧнҗык бурԁас віԍыԍыԁ. Меԁ бур меԁ воԇԇа ԉібӧ мӧԁ лунас віԍмӧм-мыԍԏі сущкыны. Сы-вӧсна і щӧктӧны віԍмӧмсӧ каԅалӧм-мыԍԏі пырыԍ-пыр ԁокторлы петкӧԁчыны. Сек віԍыԍлы лоӧ бур, ԁа і гортсаыслы лӧԍыԁ. Еновтчӧмӧн мортыс вермас кувны, ԁа і мукӧԁӧс унаӧс віԍмӧԁны. Роч вылыԍ лӧԍӧԁіс Н. П. Чеусов.

Тріпперӧн віԍыԍјаслы.

Тріпперӧн віԍыԍјаслы колӧ јона ԉечітчыны, віԁчыԍӧмӧн овны. Он-кӧ понԁы аԍтӧ віԇны, віԍӧм ԋужалас, выԉ ԍікас віԍӧмјасӧн віԍман. Немчӧж лоӧ мортлы мучітчыны. Віԍыԍлы колӧ віԁчыԍны уна ԁа терыба ветлӧԁлӧмыԍ, ԍӧкыԁ тор лепталӧмыԍ. Верԅӧмӧн ԁа зуркыԁ ԏеԉегајасын ветлӧԁлӧмыԍ зев омӧԉ. Јанԇім мошԋа віԇны кӧртӧԁӧн; ԋӧбны кӧртӧԁсӧ апԏекаыԍ, шуԍӧ „суспензоріј." Тріпперӧн віԍігӧн оз ков ԍојны курыԁ ԁа јона сола ԍојан: лук, крен, кушман, переч, горчітса. Јона віԁчыԍны вінаыԍ, сурыԍ, сук щајыԍ, копејыԍ, ныр чазӧԁан јуанјасыԍ (шипучие воды). Меԁ бур ԍојантор тріпперӧн віԍігӧн јӧв ԁа јӧла ԍојан. Віԍыԍлы колӧ віԁчыԍны пуԅӧмыԍ-скӧрмӧмыԍ, ызјӧԁӧмыԍ. Колӧ ԇікӧԇ ԁугԁыны овны нывбабакӧԁ. Кырым колӧ віԇны сӧстӧма, мыԍкӧмӧн, меԁ еԍкӧ орыс віԍан іныԍ оз вуҗ ԍінмӧ. Веԍкалас-кӧ ԍінмаԁ орыс, верман ԍінтӧммыны. Бурԁӧԁчыны колӧ пыр, кытчӧԇ ԁоктор оз шу ԇікӧԇ бурԁӧмӧн. Тріппер — вуҗан віԍӧм, віԍӧԁӧ уна во помԍа. Тріпперӧн віԍыԍ бабајаслӧн кага вајігас віԍӧмыс вуҗӧ кагајасыслы, меԁԍа јона кутчіԍӧ ԍінмас. Сы-ввӧсна уна чеԉаԃ ԍінтӧммылӧны. Пузчужӧм кагалыԍ мыјӧн каԅалан ԍін віԍӧм, пыр-жӧ колӧ петкӧԁлыны ԁокторлы. Роч вылыԍ лӧԍӧԁіс Н. П. Чеусов.

Ԉоквіԍӧм јылыԍ. (Сифилис)

Ԉоквіԍӧм зев вуҗыԍ ԁа ԁыр віԍӧԁыԍ. Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍлы ԇікӧԇ бурԁтӧԇыс јона колӧ віԁчыԍны, меԁ еԍкӧ віԍӧмыс ез вуҗ ԇоԋвіԇајаслы, Ԉоквіԍӧм меԁ кокԋіԁа вуҗӧ: ԉӧквіԍыԍкӧԁ гозјӧн уԅлігӧн, вермӧ кӧлаԍны окаԍігӧн, ӧԏі таԍті-паԋӧн ԍојігӧн, ӧԏі кӧшыԍ јуігӧн, јӧзлыԍ чігарка пом курітігӧн, сіԇ воԇӧ. Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ мамԍаԋ віԍӧмыс ԋоԋӧԁчігас вермас вуҗны кагаыслы. Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ јӧзыԍ колӧ віԁчыԍны быԁԍама ногӧн. Ԉоквіԍӧм бурԁӧ, сӧмын кӧлӧ ԉечітчыны ԁоктор щӧктӧм-ԍерԏі. Знакарјаслыԍ кывзӧмӧн верман аԍтӧ ԇікӧԇ щыкӧԁны. Мыјӧн каԅалан асԍыԁ віԍӧмтӧ, пырыԍ-пыр колӧ мунны ԁоктор ԁінӧ. Сещӧм віԍыԍ мортлы бурԁтӧԇыс оз кӧв нывбабајаскӧԁ овны, віна-суртӧ, самӧкуртӧ јуны, табак курітны. Гӧтраԍӧмыԍ колӧ віԁчыԍлыны бурԁтӧԇ: віԍыԍ морт віԍмӧԁас гӧтырсӧ ԁа і чеԉаԃыс віԍлӧсӧԍ лоӧны. Ԉоквіԍӧмӧн віԍлӧм мортлы гӧтраԍтӧԇыс војԁӧр колӧ петкӧԁчыны ԁокторлы. Лгечітчігӧн быԁлун колӧ вомтӧ пӧлыԍ-мӧԁыԍ пӧз^јавны ԁа ніԋјастӧ чіԍԏітны. Роч вылыԍ лӧԍӧԁіс Н. П. Чеусов. ЈУРIНԀАЛЫԌ.

1. Віԍӧм новлӧԁлыԍјас. 2. Луԁӧм-јылыԍ. 3. Піԍкі ԁа піԍкіаԍӧм. 4. Кынӧм віԍӧм гырыԍ јӧзлӧн. 5. Гырԁ мыт. 6. Тој — мортлы омӧԉ вӧчыԍ. 7. Ԃіпԏеріт. 8. Тріппер. 9. Ԉоквіԍӧм-јылыԍ. Комі ԋігајас:

Вузаԍԍӧны Комі ԋіга леԇан інын ԁа Общественнӧј лавкајасын. Ԁон (зарԋіӧн). 1. Вој тӧв шувгӧм . . 10 ур „ 2. Гӧрԁ пӧԉан . . . . 12 „ 3. Комі граммаԏіка туј піԍкӧԁыԍ . 50 . „ 4. Выԃԃіԍны-гіжны вевӧтчан 15 . „ 5. Посԋі чој-воклы мојԁанкывјас . 8 . 6. Шонԁі петігӧн ԇоріԇ коԍміс . 18 , „ 7. Комі ԍыланкывјас . . . 2 „ „ 8. Парма јоԉ . . . 5 . . 9. Мојԁанкывјас . . .4 10. Шыпас јӧртӧԁ . . . 10 , „ 41. Мувыв чужӧм југԁӧԁӧм . .15 12. Бобӧ, бобӧ . . . . 4 . „ 13. Рајын . . . .15 14. Мошщі-јылыԍ . .. . 2 , в 15. Выԉ тујӧԁ (хрестоматия) . 2 ш. — „ „ 16. Ічӧт школаын во гӧгӧрԍа уҗ . 20 „ 17. Важ ԁа выԉ праԅԋікјас . . 5 „ „ 18. Уҗ, капітал ԁа сӧвет-влаԍт 4 „ » 19. Вера-јылыԍ, јенјас-јылыԍ .. . 4 „ 20. Отсӧгтор . . . . 20 , , 21. Мы-понԁа ме лоі коммуԋістка . 20 „ „ 22. Ԍорԋі ԍер артмӧм . . . 45 „ . 23. Роч вылыԍ лӧԍӧԁӧм мојԁанкывјас 15 „ 24. Олыштанԁа муса лоӧ . . 50 „ . 25. Коԁі мыжа? . . . . 80 , , 26. Выԉ мерајас-јылыԍ . 15 , „ 27. Кујім віԍт . ' . . . 20 . „ 28. Вера-јылыԍ ԍорԋіјас . . 40 , , 29. Черіԍаԋ пежгагӧԇ, ӧбԉеԅанаԍаԋ мортӧԇ . . . . — 30. Нывбабајас . . . — „ ,