Пос

НЯНЬӦН-СОЛӦН

Руководитель проекта - заведующая кафедрой коми фольклора и литературы, кандидат филологических наук Остапова Елена Васильевна Литературный редакгор - член Союза писателей России Обрезкова Нина Александровна Дизайн и компьютерная верстка - студентка факультета искусств Сыктывкарского государственного университета Акиньхова Татьяна Набор текста - выпускница финно-угорского факультета Шарапова Елена Рецензия - член Союза писателей России Тимин Владимир Васильевич Впервые в десятилетней истории финно-угорского факультета издан литературный альманах на коми языке, составленный из творческих и исследовательских работ студентов факультета, старшеклассников гимназии искусств, коми национальной гимназии. Альманах состоит из двух частей. В первой части «Кач сора нянь» (Хлеб с примесью молотой пихтовой коры) представлены художественные переводы песен военных лет и сочинения студентов о жизни своих односельчан и родственников в годы Великӧй Отечественнӧй войны. Вторую часть «Шобді тупӧсь» (Пшеничный каравай) составляют стихи, рассказы о современнӧй жизни молодёжи, критические и исследовательские работы по коми фольклору, литературе и языку. Альманах адресован всем, интересующимся духовнӧй жизнью молодёжи, коми языком и литературой. Кач сора нянь Вуджӧдӧм ъяс В. Харитонов. Вермӧмлун. Вуджӧдіс Алёна Шомысова 4 В.Агатов. Сап пемыд вой. Вуджӧдіс Наталья Дёмина 5 А. Исаковский. Фронтбердса вӧрын. Вуджӧдіс Анна Ивкина 6 Я. Галицкий, Г.Максимов. Лӧз чышъян. Вуджӧдіс Людмила Тюрнина 7 А. Сурков. Ичӧт пач пытшкын ломалӧ би. Вуджӧдісны Евгения Удалова, Александра Паршукова 8 Сочинениеяс Анжелика Есева. Менам рӧдвужлӧн олӧм 9 Ксения Напалкова. Ветеран ним 14 Клавдия Огнева. Менам пӧчлӧн ичӧтдыр 15 Валентина Тимушева. Куим война биӧн чишкалӧма 17 Ирина Чучалина. Улӧдз копыр, джеджимса ветеранъяс! 20 Татьяна Шахова. Война 26 Татьяна Югова. Вай жӧ Енлы моз копыртчам тэныд, муса Ань! 28 Пыдди пуктана лыддьысьысь! Фин-йӧгра факультетса студентъяс чолӧмалӧны тэнӧ выль лунӧн да выль небӧгӧн. Ми огӧ тӧдӧй, том тэ али олӧма, лӧз али сьӧд синъяса, ыджыд-ӧ-ичӧт тушаа... Но ми тӧдам, мый тэ шань морт. Ӧд сӧмын шань сьӧлӧма йӧзӧс паныдалӧны няньӧн-солӧн. Ми тшӧтш няньӧн-солӧн корам тэнӧ восьтыны миян небӧглысь «ӧдзӧссӧ», лыддьыны гижӧдъяснымӧс. Эн дивит, мыйкӧ абу кӧ сідз - ми ӧд сӧмын на велӧдчам. Но став сьӧлӧмсянь кӧсйим гижны бура. Ми эгӧ олӧй кач сора нянь сёйиг кадас, эгӧ тӧдлӧй войнасӧ, но уна сы йылысь кывлімӧ. Война кадся кымынкӧ сьыланкыв ми вуджӧдімӧ коми кыв вылӧ. И, дерт жӧ, гижим миян пӧльяс да пӧчьяс йылысь, кодъяслы уси пуд венны тайӧ сьӧкыд кадсӧ. А ӧнія кадыд миян, майбыр, гажа да лӧсьыд. Ми велӧдчам, уджыштам, шойччам, сэсся бара велӧдчам. Дерт, корсюрӧ гусьӧн бӧрдлывлам, ӧд дум выланым усьлӧ муса гортным, бать-мамным да сиктгӧгӧрса видзьяс... Но и сэк ми кылам сӧмын на пачысь перйӧм шобді тупӧсьлысь чӧскыд кӧрсӧ. Та йылысь гижӧма жӧ миян медводдза альманахын. Кӧсъян кӧ овны тадзи жӧ, лок миян дорӧ! Ми паныдалам тэнӧ няньӧн-солӧн! Вермӧм лун В. Харитонов вуджӧдіс Алёна Шомысова, I курс

1 .Вермӧм лунас кодкӧ эскыліс-ӧ, эз, Ылын-ылын кӧнкӧ чусалыштіс мезд. Пиньӧн-гыжйӧн вуджим войнаыслысь би, Кыдзи виччысимӧ тайӧ лунсӧ ми! Тайӧ Вермӧм луныс Порок дука гор. Тайӧ праздник, - Мед и юръяс важӧн дзор. Тайӧ радлун, - Кӧть и курыд синва шор... Вермӧм лунӧн, Вермӧм лунӧн, Вермӧм лунӧн! 2. Уна лун-вой тільсис тылын кольӧм морт, Оліс узьтӧг миян дона чужан горт. Уна лун-вой ассьыс Айму видзис пи, Кыдзи виччысимӧ тайӧ лунсӧ ми. 3. Мамӧ, чолӧм! Гортӧ воим сӧмын ми, Оз нин быдӧн аддзыв гортса шоныд би. Оз нин аддзыв ассьыс батьсӧ ичӧт пи. Кыдзи виччысимӧ тайӧ лунсӧ ми...

Сап пемыд вой

В. Агатов вуджӧдіс Наталья Дёмина, III курс

Сап пемыд вой, сӧмын лэбалысь пуляыс сюсь, Сӧмын ньӧжйӧник шутьлялӧ тӧв, Ылын югнитӧ кодзув. Бара на тэ, менам мусаӧй, тӧда, он узь. Дзоля кагатӧ ланьтӧдігмоз, Синва чышкалан надзӧн.

Радейта ме тэнсьыд пыдӧстӧм кельыдлӧз син. Окота мен сійӧс окыштны пӧся ӧні. Торйӧдӧ вой, миян радейтӧм таысь оз чин, Сӧмын ми костын пемыд сьӧд вӧр Оз лэдз тэ дорӧ воны.

Донаӧй, тӧд, тэӧ эскӧмӧн сьӧлӧмӧй тыр. Тайӧ эскӧмыс ме пытшкын со Лача бур вылӧ ломтӧ. Ме сэтшӧм рад, менам думъясын ӧтнад тэ пыр, И вир кисьтана тышын ог пов, - Тӧда, - радейтан помтӧг.

Оз повзьӧд, оз, менӧ кулӧмыс ни ӧти дзик, Бара на со сійӧ бергалӧ весьтын ӧні. Виччысян тэ, кӧть и мудзыдла куньсьӧ нин син, И ме тӧда, мый некутшӧм лёк Мекӧд оз вермы лоны!

Фронтбердса вӧрын

А. Исаковский вуджӧдіс Анна Ивкина, III курс

Кыдз пусянь ньӧжйӧ, лӧньысь-лӧнь Пыр усялӧ виж кор. Важ кадся вальс «Осенний сон» Тан сьылӧдӧ гармонь. И кылӧ элясьӧм кодь шы. И вунӧдімӧй ми, Мый гӧгӧр муралӧ лёк гы, Да ыпъялӧ гӧрд би.

Син водзӧ сувтіс тувсов кад Да муса нывлӧн син. Вальс шыас ловзис олан лад Да дона мортлӧн ним. Кор йӧктім нывъясыскӧд ми, Син пытшкын ворсіс би. И кымын сьӧлӧм усьлывліс, Кор нылыс йӧйтӧдліс.

Со бара тыртӧ вальслӧн гор Тышдорса пемыд вӧр, И быдӧн казьтӧ гусятор Кыдз гортас воас бӧр. Ас кежысь мӧвпаліс быд морт, Мый водзын шуда лун, И муса ныв да дона горт, Мый бырас война тун.

Но мый нӧ, збыль кӧ миян кад, Ог бергӧдчӧй ми бӧр, Мед сьӧлӧм тӧдӧ тіпкан лад, Да киным мед оз дзӧр. Ми тӧдам, кӧнкӧ, вой оз узь, Мам гортын ӧзтас сись. А войыс пырджык сэтшӧм кузь И орӧ олӧм визь.

Оз быдӧн су войналысь пом И сылысь югыд лун. Оз аддзы сэсся усьӧм зон Сэдз шонді да ныв нюм. Но воис кад и миян здук, Лок ме бӧрсяньӧ, ёрт. Ме эска, венам олан дзуг И мездам чужан горт.

На вӧсна, кодлӧн сотчӧ лов Пӧсь лымйын ичӧт жонь На ради, коді тшӧктӧ: «Ов!», Вай мӧдӧс ворс, гармонь!

ЛӦЗ ЧЫШЪЯН Я. Галицкий, Г. Максимов вуджӧдіс Людмила Тюрнина, ІІІ курс

Югыдлӧз мичаник чышъян Пельпомсьыс уськӧдіс ныв, Сьӧлӧмсянь шуин, некор он вунӧд Муслунлысь небыдик сыв.

Сёр рытӧ ми Бӧръяысь кутлім пӧсь ки. Сылісны войяс, Колисны дойяс, Муслунлӧн куслытӧм би.

Казьтывла, янсӧдчан рытӧ Колльӧдіс чышъяна ныв. Муслунтӧ дзебны, шогсьӧмтӧ венны, Виччысьны сетін мен кыв.

Кӧть ӧтнам тан, Мусакӧд сёрни он пан, Сьӧлӧмӧн кыла, - Чышъяныс мыла Том нывлысь шонтыштӧ бан.

Письмӧтӧ лыддя кор тэнсьыд, Гӧлӧсыд вӧрзьӧдӧ лов. Лӧз чышъян нывлысь аддза ме выльысь, Мӧвпъясӧ вӧйны ог пов.

Но кольӧ кад, Матысмысь тышлы ме рад. Сьӧлӧмӧн кыла, Радейтысь нылӧй Бур вылӧ сетӧ мен лад.

Быдӧнлӧн аслас лӧз чышъян, Мича и дзоридзӧн тыр. Колльӧдчан кывъяс, нывъяслӧн сывъяс Тышкасиг казьтывлам пыр.

И сетны лов Донаяс вӧсна эн пов. Збойджыка лыйсьы, Врагысь эн пышйы, Мед лӧз чышъян сетны эз ков!

Ичӧт пач пытшкын ломалӧ би А. Сурков вуджӧдіс Евгения Удалова, I курс

Ичӧт пач пытшкын ломалӧ би, Сӧстӧм синва кодь пес вылын сир. Гудӧк сьылӧ, мый ӧтлаын ми, Тэнсьыд казьтылӧ нюмъялысь син.

Меным дум вылӧ волывлін тэ Москва дорын, кор усис выль лым. Кӧсъя зэв ёна, тӧдін тэ мед, Кутшӧм гажтӧм, кор тэ зэв ылын.

Тэ да ме костын лым тыра эрд, Меным тэ дорӧ мунны зэв дыр. Миян аддзысьлӧм ылын на, дерт, Кулӧм вӧтлысьӧ ме бӧрся пыр.

Сьыв вай, гудӧкӧй, турӧбсӧ вен. Воштӧм шудлунсӧ ме дорӧ кор. Кӧдзыд керкаын шоналі ме, Менӧ куслытӧм шонтӧ любов.

Ичӧт пач пытшкын ломалӧ би

А. Сурков вуджӧдіс Александра Паршукова, I курс

Пачын би пескӧд панӧма вен, Быттьӧ синва войт чуркаын сир. Гудӧк сьылӧ му керкаын мен, Кыдзи нюм тэнад пузьӧдӧ вир.

Вӧр-ва шӧпкӧдіс тэ йылысь мойд, Москва дорын, кӧн лым еджыд видз. Кӧсъя - кылін мед сьӧлӧмлысь дой, Сӧмын муслунӧс миянлысь видз.

Ӧні зэв ылын мусаӧй тэ, Уна туй миян костын да вӧр. Тэӧдз лэбыштны ог вермы ме, Сӧмын кулӧмлысь кывлывла кӧр.

Сьыв вай, гудӧкӧй, турӧбсӧ вен, Менсьым ылалӧм шудӧс тэ кор. Кӧдзыд керкаын шоныд пыр мен, Кытчӧдз муслуныд тэнад оз ор.

Анжелика Есева I курс Менам рӧдвужлӧн олӧм Коркӧ важӧн нин Расов Николай семьяын чужӧма пи Ӧсип. Овлӧмаӧсь найӧ Ручын. Ӧсип быдмас-верстяммас, мунас уджавны Дереваннӧйӧ. Сэні аддзысяс мича нывкӧд, вежыс сы вылӧ петас да и мунас нылыдлӧн бать-мам дорас корасьны. Бать-мамыс сетасны согласие, и Ӧсип да Мамок Анна кӧлысь ворсасны. Ӧсип ваяс гӧтырсӧ Ручӧ, Анна чужтас верӧслы дас ныла-пиа: Ӧдя, Анна, Парась, Ольга, Катя, Павел, Миша, Ӧльӧ, Илля да Митрей. Овлӧмаӧсь кыйсьӧм-вӧралӧмӧн. Местаясыс вӧлӧм зэв озыр быдсяма звер-пӧтканас, черинас да вӧр-ванас. Сӧмын та ыджда семьялы муыс вӧлӧм оз тырмы и ковмылӧма вӧчлыны аслыныс. Быдтылӧмаӧсь сю, ид, сёркни. Вочасӧн быдмӧмаӧсь челядь. Бать пиянсӧ велӧдіс вӧравны, нывъяс мамлы отсасисны: кысисны, печкисны, гортгӧгӧрса удж вӧчисны. Рытъясын нывъяс да зонъяс чукӧртчывлӧмаӧсь склад дорын гажӧдчыны. Зонъяс гудӧкасисны, нывъяс сьылісны да йӧктісны. Ӧти татшӧм рытпукӧ Ӧсиплӧн медічӧт пиыс, Митрей, паныдасяс Ӧдякӧд. Ӧдя вӧлӧма крестьянскӧй семьяысь, зіль да уджач нывка. Митрей сы бӧрся нёль во вӧтлысяс, радейтӧ вӧлӧм, а сиктын весиг некод абу и тӧдлӧма. Ӧтчыд Ӧдяыдлӧн батьыс, Гриша Иван, шуас нылыслы: «Лӧсьӧдчы, аски корасьны локтасны катыдсянь, верӧс сайӧ кӧсъя тэнӧ сетны, тырмас сэсся бать-мам сьылі вылын овны. Жӧникыд, Ёгор, озыр, красуйтчыны кутан». Ӧдяыд бӧрддзас, котӧртас Митрей дорад да ставсӧ висьталас. Митрейыд и шуӧ, аски пӧ ме локта корасьны, некутшӧм Ёгор. Сідзкӧ пӧ, аски асывсяньыс водзджык лок, ме виччысьны кута, шуӧма Ӧдяыд да бӧр гортас котӧртӧма. Ӧдялӧн (сійӧ менам ыджыд мамлӧн мамыс) вӧлӧма нӧшта на квайт чоя-вока, но ставӧн Ӧдяысь гырысьджыкӧсь. Кодсюрӧ и верӧс сайынӧсь нин. Мамыс, Любовь Никитьевна, ёна поліс верӧссьыс да эз лысьт нинӧм шунысӧ. Бать мый шуас, сійӧ и лоӧ бӧръя кывйӧн. Мӧд лун асывнас виччысьӧ бать катыдсянь корасьысьясӧс, а Ӧдя Митрейӧс. Пука- ласны-пукаласны, некод оз лок. Бать дӧзмас, вартас ыджыд кулакнас лабич кузя да и шуас, коді пӧ медводдзаӧн пырас, сы сайӧ и сета. Сӧмын шуас, и воссяс ӧдзӧс, пырас Митрей ёртъясыскӧд. Ӧдялӧн батьыс чуймас, тэ нӧ пӧ кодлӧн лоан, кытысь. Митрейыд висьтасяс, корасяс. Пӧрысь Иванлы сьӧлӧм вылас воас том молодечыд, да ассьыс кыв шуас: «Свадьбуйтам!» Кӧлысьӧдз куим лун Ӧдя дорӧ волывласны пӧдругаясыс, бӧрдӧдчан сьыланкывъяс лӧвтласны, сэтшӧм вӧлі ӧбичаыс. Свадьба бӧрын Митрей лэччӧдас гӧтырсӧ гортас, регыд заводитас стрӧитны-лэптыны аслыс торъя керка. Ӧдялӧн вокъясыс отсаласны жӧ. Коркӧ оланін лоӧ дась, да и вуджасны том гозъя. Олӧм вӧлі сьӧкыд. Ӧдя уджаліс скӧтнӧйын, мӧс лысьтіс, а Митрей купечлӧн няр керкаын. Сійӧ вӧлі вель ылын, Эжва бокын, кык километра колӧ подӧн мунны. Быд асыв, сӧмын на шонді кӧсйӧ петны, Митрей мунӧ нин няр керкаӧ. Регыд гозъялӧн чужис ныв, Елена, а кык во мысти Ӧльӧксей пи. Ӧдя видзис челядьӧс, а сэсся сёйны нинӧм лои да бӧр удж вылӧ петіс, корис кага видзысьӧ суседкаыслысь нывсӧ. Кор Еленалы тырис нёль арӧс, Ӧдя вайис коймӧдӧс, Улянияӧс. Кагаыс чужис висьысьӧн. Абу лэдзӧмаӧсь дыр кагакӧд пукавны, и дас лун мысти Ӧдялы бӧр ковмӧма петны удж вылӧ. Асывнас вӧлӧм водтӧдас кагасӧ потанӧ да и коляс Елена нылыслы, медым сійӧ видзӧдлывлас кага бӧрсяыс. А мый нӧ нёль арӧсаыд кужас?.. Вот кагаыд и дзикӧдз висьмас. Ӧдяыд, вӧлӧм, полӧ нин, дзик кулан выйын кагаыд вӧлӧма. Быд лун Ӧдя ва шонтӧ, кулас кӧ, мед пыр и мыськавны. Ӧтчыд Улянияыд дзик пӧгибӧ воштас мамсӧ, Ӧдяыд ки вылас босьтас кагатӧ, а сійӧ лолавнытӧ дугдас. Повзяс Ӧдяыд, пуктас кагатӧ потанад, вевттяс нянь дӧраӧн да и котӧртас пельшер дорад. Но висьӧмыд Уляниятӧ сӧмын тшыкӧдӧма, а абу вийӧма. Ловзяс нылыд да бурдны заводитас, мамыд сэсся оз нин вӧлӧм коль. Еленатӧ да Лёшатӧ сетас садйӧ. Челядь вочасӧн быдмисны. Ленатӧ да Лёшатӧ сизим класс помалӧм бӧрын бать-мам мӧдӧдісны велӧдчыны карӧ, педрабфакӧ. Лена велӧдчис география велӧдысь вылӧ, а Лёша физико-математическӧй факультетын. Велӧдчӧмыс век сетчылӧма кокньыда, а вот сьӧмнад сьӧкыд вӧлӧма, ёна и тшыгъя- влӧмаӧсь чоя-вока. А Уляниятӧ сизимӧд классӧдзыс велӧдӧмаӧсь да гортас кольӧмаӧсь. Ми пӧ тай эгӧ велӧдчылӧй, и тэ эн, отсасьны миянлы кутан, веськыд киӧн мамлы лоан. Митрейӧс бать-мамыс абу и велӧдлӧмаӧсь, весиг кырымасьнысӧ вӧлӧм оз куж. А Ӧдя сӧмын мӧд классӧдз велӧдчылӧма. Улянияыд (менам ыджыд мам) вӧлӧм мӧс видзӧ, Ӧдя скӧтнӧяд идрасьӧ, а батьыс, Митрей, пур кылӧдысьӧн уджалӧ. Некымын тӧлысь гортас оз волы. Праздникъяс дырйи сӧмын мамыс пӧжавлывлӧ картупеля сӧчӧн, а мукӧд лунъяснас ид нянь либӧ кач сёйӧны, а коркӧ и сійӧ пызан вылад эз вӧв. Ӧдя нулывлӧ рытнас нывсӧ скӧтнӧяд отсасьны, сэсся йӧвтӧ пӧжас, выйтӧ вӧчас да нывтӧ чӧсмӧдлывлӧ артмӧм нӧкнас. Та бӧрын Улянияыд нӧшта на зільджыка отсасьӧ. Ыджыд мамӧ вӧлі висьтавлывлӧ, мый сӧмын ӧти сера платтьӧ и новлӧ вӧлӧм, джодждӧраысь мамыс вурлӧма да, а мӧднас, дзик жӧ сэтшӧм, узьлӧ. Ӧтчыд ыджыд мамӧ кага видзӧма кутшӧмкӧ озыр баблы, да сійӧ козьналӧма платтьӧ, мича оборкиа, кодӧс Улянияыд вӧлӧм оз и лысьтлы пасьтавныс, видзӧ зӧлӧтаӧс моз. И вот кывсяс война йылысь. Ӧльӧксейыд оз и удит велӧдчӧмтӧ помавны, война вылад нуасны. Батьсӧ, кӧть и ветымын арӧс нин вӧлӧма, тшӧтш босьтасны. Еленаыдлы сьӧкыд лоӧ велӧдчынытӧ, помавнытӧ оз и вермы, бӧрдӧмӧн бӧр гортас локтас. Уляниялы сӧмын жӧ на дас сизим арӧс тырӧма, локтӧма бригадирыд да шуӧма, мун пӧ, Уляния, трактористӧ велӧдчыны. Нылыд и бӧрддзӧма, кытчӧ нӧ пӧ ме трактористканас, менам пӧ ӧд сойӧй со на кутшӧм вӧсни, заводнӧй ручкасӧ пӧ на кутнысӧ ог вермы. А бригадирыд и шуӧма: «Он кӧ трактористӧ мун велӧдчыны, война вылӧ нуасны». Вот и ковмӧма дас сизим арӧса нывлы карӧ мунны велӧдчыны тӧлысь кежлӧ. Еленатӧ корӧмаӧсь велӧдны начальнӧй классъяс велӧдысьӧн. Дипломтӧ эз вермы босьтнысӧ война пондаыд да гырысь классъяс эз велӧд. Сэні и верӧс сайӧ петас война бӧрас нин, сэтчӧ и котырасяс дай овмӧдчас. Война вывсяньыд воас кык похоронка: Ӧльӧксейыс усьӧма война вылад 1943 вося 12 июньын, старшӧй лейтенантӧдз воӧма. А батьыс, Дмитрий Осипович, тшыглы кулӧма 1943 воын жӧ, кӧнкӧ Архангельск дорын. Нӧшта Ӧдялӧн вокыс война вылын пӧгибнитас. Уна шог да синва муніс Расов семья пытшті. Тадзи Ӧдя да Уляния нылыс и колины кыкӧн. Уляния уджаліс песка трактор Т-2Г вылын. Трактористалӧма дас во. Кутшӧм колхозӧ вӧлӧм ыстӧны, сэтчӧ и мунӧ. А колхозыд миян Ручын абу этша вӧлӧма: «Березино», «Красин», «Ким», «Асъя кыа», «Гӧрд слуда», «Веськыд туй», а сэсся став колхозсӧ ӧтлалӧмаӧсь да артмӧма выль колхоз «Большевик». Ыджыд мамӧ вӧлӧм оз и аддзыв лунсӧ, пыр удж вылын, локтас гортас пемыд нин, сёр рыт, асывнас, абу на югдӧма, бӧр нин удж вылӧ мунӧ. Ёна и кынмавлӧма, ӧд тӧв и гожӧм ӧти кучик сапӧгӧн вӧлӧм ветлӧдлӧ. Тракторыд пӧ помся жугалӧ, ӧд ставсӧ гӧрлӧмаӧсь, мый бригадирыд вӧлӧм тшӧктӧ, ӧні став сійӧ местаясыс тырӧмаӧсь сук вӧръясӧн. Кытчӧкӧ лёкинӧ веськалас тракторыд да пыр и жугалас. Подшипникъясыс пуысь вӧлӧмаӧсь да дыр оз и ов, бара жугалӧ. А муртса сувтан, бригадирыд котӧртӧ нин да горзӧ: «Мый нӧ бара нин сулалан?» Оз вӧлӧм и жалитышт ньӧти, оз отсышт ни. Кымыныськӧ ыджыд мамӧ муртса абу пӧгибнитӧма трактор дорас да ӧдва удитӧма чеччыштны ӧзйысь тракторсьыс. А коркӧ заводнӧй ручкаыс обрат сетӧма да зэв ёна вартӧма. Зэв вӧлӧм сьӧкыд война кадад, ыджыд мам висьтасяс да бӧрдас вӧлі этша, аслам тшӧтш синва петалас. Ок и жаль! Трактористалігад Уляния дорӧ вӧлӧм волывлӧ том молодеч отсасьны, сэсся и воас сэтчӧдз, мый найӧ свадьбуйтасны. Верӧсыс менам ыджыд бать лоӧ - Есев Михаил Иванович - Ӧндрӧй Ӧльӧксей Иван Миш либӧ Ыджыдов Миш, тадзи сиктад вӧлӧм шуӧны. Овмӧдчасны гозъя Уляниялӧн керкаӧ, батьыс на стрӧитлӧма, чужтасны квайт челядьӧс: Василей, Ангелина, Олег, Лёша, Дима да Тоня. Нӧшта ӧти ыджыд ныв, Миля, вӧлі медводдза верӧссяньыс, но сійӧс аслас батьыс нёль арӧсын Керчомьяӧ катӧдӧма. Война кад сэки вӧлі, сьӧкыд овнытӧ да, а найӧ абу гӧль йӧз вӧлӧмаӧсь. Тадзи гозъя быдтасны квайт ныла-пиаӧс. Менам ыджыд бать уджалӧма катер вылын, но коксӧ ёна дойдӧм бӧрын петӧма пароходствосьыс да заводитӧма кожевняын уджавны. Ыджыд мам уджалӧма колхозын. Челядьсӧ видзӧма Ӧдялӧн мамыс. Челядь вочасӧн быдмасны, школаын велӧдчасны, сэсся уджавны мӧдасны. Ыджыд бать кожевняысь петӧм бӧрын пырӧма уджавны конюшняӧ, пиян отсасьӧмаӧсь батьлы, нывъяс кӧкъямысӧд класс бӧрын мунӧмаӧсь велӧдчыны карӧ. Лина нылыс кольччӧма карӧ, верӧс сайӧ петӧма да, а менам мам бӧр Ручӧ локтӧма, верӧс сайӧ жӧ петӧма, ме чужи. Ыджыд мамӧлӧн казьтылӧмъяс серти ме, дерт, казялі, мый ёна сьӧкыд вӧлӧм сэкся кадӧ овны. Кагатӧ пӧ вӧлі он и аддзывлы, пыр пӧ удж вылын. Ёна кынмавлӧма трактор дорад, пестӧ весиг аслыс колӧма заптыны посньӧдлӧмӧн, медым трактортӧ ломтыны. Пӧрысьладорыд тай сэсся лы-сьӧмыд казьтыштӧдӧ сійӧ кад йывсьыс, ставыс юкалӧ-висьӧ, да некутшӧм нин лекарствоӧн он бурдӧд сійӧс, вояс босьтӧмаӧсь ассьыныс. Зарплататӧ пӧ оз вештывны, кыксё грамм нянь вӧлі сетасны лунтыр кежлӧ трактористалігад, он кӧ удит кад кежлӧ удж вылад либӧ лунтыр ремонтын сулалан, и сійӧ пӧ сьӧд нянь тортӧ оз сетны. Менсьым ыджыд мамӧс вӧлі сиктын ставныс тӧдӧны да пыдди пуктӧны. Ми, ас котыр, зэв ёна сійӧс радейтам. Ме пыр сылы отсаси, сы вӧсна мый тӧді, мый арлыд оз нин лэдз сылы уджавны. Мамӧ кулӧм бӧрын меным сійӧ дзик жӧ мам кодь вӧлі, да и сійӧс менсьым Енмыс босьтіс. Тырмас пӧ, Уляния, мучайтчыны, воис пӧ кад сэсся тэныд шойччыны, уна нин пӧ терпитін тайӧ му вылас. Ыджыд мам тшӧкыда висьтавліс меным аслас олӧм йывсьыс, ме зэв сюся вӧлі кывза, сюркняла пель сайӧ сылысь бур велӧдӧмсӧ. Коркӧ тайӧс ставсӧ ме кута висьтавны и аслам челядьлы, медым найӧ эз вунӧдны ассьыныс рӧдсӧ. Ме чайта, мый зільлунӧн, бур эскӧмӧн бабъяс да дедъяс вӧчисны ставсӧ, мед ӧнія том войтыр эз тӧдны шог да сьӧлӧм дой, мед некор сэсся эз нин паныдасьлыны вир кисьтана войнакӧд. Уна олӧм сійӧ нуис. Уна шог вайис миян страналы. Ме нэм чӧж кута висьтавны ыджыд аттьӧ рӧдвужлы. Найӧ вӧчисны ставсӧ, медым миянлы овсис наысь бурджыка. И со нин 60-ӧд во Победа лунсянь. Кымын ва визувтіс сійӧ кадсяньыс! Уна ветеран, дерт, эз нин воны тайӧ лунъясӧдз и некор нин оз вермыны миянкӧд тшӧтш пасйыны тайӧ лунсӧ. А кодъяс эмӧсь на миянкӧд, налы колӧ сины крепыд дзоньвидзалун да шуны ыджыд Аттьӧ! Ксения Напалкова I курс

Ветеран ним

Парч сиктын Иван Васильевич Мартюшев медарлыдаяс лыдын, тырӧ сылы нин 95 арӧс. Та кузьта олан ордым вуджигӧн мыйтакӧ сьӧкыдлун тӧдліс жӧ. Некор эз сайӧдчыв сьӧкыдысь, быд уджӧ босьтчыліс кывкутӧмӧн, сьӧлӧмсяньыс. Биӧн ыпъялысь воясӧ Иван Васильевич ас тшӧтшъяяскӧд сувтліс дорйыны Айму, кӧть и, кыдзи ачыс казьтывлӧ, крепыд дзоньвидзалунӧн эз ошйысьлыв. Войнаӧдз сійӧ ёна уджавлӧма вӧрын. Зэв тшӧкыда казьтывлӧ, кыдзи вӧр лэдзанінсянь кӧмтӧг ветлывлӧмаӧсь гортаныс. А сэсся босьтӧмаӧсь сійӧс мукӧд вӧлӧсьтса мужичӧйяскӧд ыджыд тыш вылӧ. Босьтлӧмаӧсь война вылӧ 42-ӧд вося октябрын. Веськалӧма трофейнӧй батальонӧ, но тышъясын участвуйтны абу удайтчӧма, сы вӧсна, мый Иван Васильевич сьӧкыда висьмӧма. Та бӧрын сійӧс комиссуйтӧмаӧсь. Но век жӧ Иван Васильевич сизим тӧлысь на талялӧма война туй, сетӧма став ассьыс вын-эбӧссӧ, медым пӧртны олӧмӧ Айму водзын сулалысь могъяссӧ. Госпитальын дыр бурдӧдчӧм бӧрын сійӧс лэдзӧмаӧсь гортас. Но война пыр мунӧм морт ӧнӧдз на оз тӧд, лыддьӧны-ӧ сійӧс ветеранӧн, кӧть эськӧ и быд во Победа лунӧ матыссаяс чолӧмалӧны сійӧс ыджыд праздникӧн. Оз тӧдны ни сиктсаяс, ни весиг меставывса администрация, мый Иван Васильевич участвуйтлӧма война вылын. Но ачыс шуӧ, мый абу корсьлӧма документъяссӧ войнаса ветеранлӧн ним вылӧ, сы вӧсна мый эз дыр вӧв фронт вылын. Гашкӧ, ӧні кутасны тӧдны сиктсаясным, мый Иван Васильевич Мартюшев ветеран. И кутасны чолӧмавны ыджыд праздникӧн оз сӧмын матыссаяс, но и сиктса йӧз да юрнуӧдысьяс. Да сетасны ветеран ним. Клавдия Огнева I курс

Менам пӧчӧлӧн ичӧтдыр

Великӧй Отечественнӧй война вӧлі медтӧдчана героическӧй да трагическӧй кад. Тайӧ страшнӧй кадӧ миян Коми Республика вӧлі Россиялӧн тылӧвӧй районӧн. Тайӧ кадсӧ миянлы сьӧкыд нин гӧгӧрвоны, сы вӧсна мый ми сы пыр эгӧ мунӧй, эгӧ тӧдлӧй тшыг вояс, кодъяс вичмисны сӧветскӧй войтырлы, найӧ ас вирӧн да олӧмӧн дорйисны ассьыныс Рӧдинанымӧс да пасьвартісны германскӧй фашистъясӧс. Война кадӧ сьӧкыд вӧлі и тылын уджалысь войтырлы, сы вӧсна мый найӧ уджалісны, тшыгъялісны, и ставыс сы ради, мед фронтвывса сӧветскӧй войтыр эз сетчыны фашистъяслы, мед эз сетны ас мусӧ враглы. Тылын уджалысь войтыр лыдӧ пырӧ и менам пӧчӧӧй, Клавдия Егорьевна Гичева, коді чужис Керчомья сиктын 1931-ӧд воӧ. Со кыдз сійӧ казьтывлӧ война кадся олӧм йылысь: «Войнаыд пуксис. Миян сиктысь став пӧрысь и том мужичӧйяссӧ нуисны фронт вылӧ. Сиктын колины сӧмын нывбабаяс да ми, челядь, кодъяслы вӧлі кӧкъямыс-ӧкмыс арӧс. Сійӧ кадӧ татшӧм арлыда челядьтӧ лыддисны гырысь пыдди нин. Найӧ ичӧтсяньыс вермисны бергӧдны гортгӧгӧрса уджтӧ. Ичӧт челядь кужисны нин кывны война шогсӧ, кужисны кутны асьнысӧ. Налы ковмис босьтны став уджсӧ ас вылӧ: гортгӧгӧрса нок, вӧрын удж, пур кылӧдӧм. Весиг сизим арӧса челядь веськӧдлісны вӧвъясӧн. Сэсся и вӧвъястӧ война вылад кутісны босьтавны. Став прамӧй вӧвъяссӧ нуисны. Сэтшӧм жаль вӧліны вӧвъясыс, мый джын сиктыс бӧрдіс. Ми, челядь, тшӧтш бӧрдам, син лапкӧдӧмӧн колльӧдам найӧс кузь туйӧ. Колхоз колис нывбабаяслӧн пельпомъяс вылӧ. Тулысбыд гӧрим картупель му, нянь му, ӧзим му. Гожӧмбыд вӧлі старайтчам да видзам, мед град выв пуктасъяссӧ эз таль скӧт. Нянь вӧлі воас да став сиктса войтырыс петӧ муяс вылӧ. Вундам вӧлӧн да киӧн, кольта кӧджавлам, чумалитам да сэтшӧм вылӧ вӧлі тэчам, мый весиг йылыс оз тыдав. Арнас став няньсӧ ваялам да лӧдам гумла дорӧ. Гумла вылыс век вӧлі тыр. Сэсся заводитам вартны, а вартігад уджыд вӧлі пуӧ: ӧтияс вӧлӧн вар- тӧны, мӧдъяс киӧн гумла вылын, а ми кольта пыртлам да гумла вылас жӧ и тӧлӧдам. Лун и вой мешӧкъястӧ вӧлӧн новлам складӧ: ӧтияс лӧдӧны телега вылас, мӧдъяс пырталӧны. Война кадӧ ми вӧлі ёна тшыгъялам. Чеччам шонді петтӧдзыс на да мунам картупель муяс вылӧ, коканӧн корсялам арын кольӧм картупельсӧ. Корсьӧм картупельсьыс вӧчлім крахмал, сэсся турун пызь сорӧн пӧжавлім нянь. Коръялігас терпенньӧыд оз вӧлі тырмы да сёям жариттӧгыс, а овліс и сідз, мый весиг истӧгным эз вӧв, мед жаритны. Вӧлі вотам ведра кык куз. Кузсӧ пачӧ сюям пӧжны, сёркни сэтчӧ пуктам, эм кӧ, и чӧскыда радпырысь сёям. Коляоз вӧлі пӧжам да панялам, бӧньдюк вотлім да пызь вӧчлім. Нӧшта сёям вӧлі пелысь кор, петшӧр да язь гумлысь солалӧм пӧксӧ. Нянь вартӧм бӧрын юклісны шлён серти: сэтшӧм семьялы, кӧні вӧлі уна морт, сетлісны няньсӧ бура уна. Ид тусьтӧ вӧлі лӧдӧны нёль телегаӧ да нуӧны мельничаӧ, сэтысянь пызьсӧ вӧлі мӧдӧдӧны фронт вылӧ, а мешӧкъяс вылас гижӧны: «Сверхплан за Родину!». Со тадз ме аддза, кыдзи овлісны-мырсисны война кадӧ, и та вӧсна колӧ век казьтывлыны и некор не вунӧдны тайӧ кад йывсьыс, мед татшӧмторйыс, татшӧм лёк войнаыс эз нин торк миянлысь олӧмнымӧс да эз пыдзырт сьӧлӧмнымӧс. Валентина Тимушева I курс

Куим война биӧн чишкалӧма

Немдінысь Ыджыд война вылӧ босьтӧмаӧсь матӧ сюрс мортӧс, пӧгибнитӧмаяслӧн да ранаясысь кувсьӧмаяслӧн нимъясыс ӧдва тӧрӧны сиктшӧрса казьтылана пас дорын лӧсьӧдӧм списокӧ. Немдінсаяс гӧрдитчӧны асланыс Ленин ордена нёль кавалерӧн, ӧти Геройӧн, кодлысь нимсӧ сетісны сиктса шӧр уличалы, а керка вылас, кӧні чужліс Георгий Фёдорович Тимушев, ӧшӧдісны казьтывлана пӧв. Но вот памятниксӧ сувтӧдісны эз сылы, а мӧд Тимушевлы Андрей Антоновичлы, районын куимнан Слава ордена дзик ӧти кавалерлы. Медым лоны Геройӧн, колӧ кӧть ӧтчыд вӧчны шензьӧдана ыджыд подвиг. А медым шедӧдны куим Слава орден, татшӧм подвигсӧ колӧ вӧчны куимысь. Отечественнӧй война дырйи тайӧ орденыслысь куимнан степеньсӧ Комиысь шедӧдӧмаӧсь квайт морт, на пиысь куимыс пӧгибнитӧмаӧсь. Тимушевлы, кӧть и ёна ранитчӧмӧн, Печораладорысь Бажуков да Чупров моз, мойвиис локны гортас, Берлинӧдз волӧм бӧрас нин. Тайӧ вӧлі сылӧн коймӧд война. Митрей Насталысь да Миколай Ӧнтонлысь дас ӧкмыс арӧса Ӧндрей писӧ царскӧй армияӧ рекруталӧмаӧсь 1916 воын. Бурлак зон, коді ас овмӧсын мырсьӧмысь да парма-ягын вӧралӧмысь ӧтдор олӧмысь нинӧм на абу тӧдлӧма, прамӧя весиг абу на удитлӧма войпукны-мусукасьны. Спасскӧй вичко бердын, кӧні и пыртӧмаӧсь Ӧндрейӧс, сійӧ помавлӧма начальнӧй школаын куим класс. Сэки прӧстӧй крестьяниныдлы тайӧ вӧлӧма тырмымӧн нин. Сы вӧсна, гашкӧ, том салдатлы сетӧмаӧсь пулемёт. Империалистическӧй война вылын кайзеровскӧй Германиялы паныд косьясын медводдзаысь сійӧ и исыштӧма порок дуксӧ. Кутшӧм фронт вылын вӧлӧма, сьӧкыд нин тӧдмавны, но кор ӧти газӧвӧй атака дырйи ранитчӧма да отравитчӧма, бурдӧдчыны нуӧмаӧсь Киевӧ. Сэтчӧс военнӧй госпитальын куйлігас на воӧма юӧр, мый Петроградын путкыльтӧмаӧсь Временнӧй правительство, мый странаын грымӧбтӧма Октябрса революция. Гражданскӧй войнасӧ демобилизуйтчӧм солдат Тимушев паныдалӧма чужан сиктас нин. Гудыр вӧлі тайӧ кадыс. Сэки бать мунӧма пи вылас, вок вок вылас. Ӧнтон Ӧндрей вошлӧма жӧ тайӧ гудырас. Вӧвлӧм фронтовик первойсӧ падъявтӧг гижсьылӧма Гӧрд Армияӧ, дорйӧма Сӧвет власьт. Документъяс серти пӧшти 1922 воӧдз тышкасьӧма еджыдъяскӧд, весиг веськавлӧма Кавказса фронт вылӧ. Но тайӧ кадколастас салдатлӧн туй вылын артмылӧма шыбӧль, коді ёна сьӧктӧдӧма и ассьыс, и семьяыслысь водзӧ олӧмсӧ. Сы йылысь Ӧндрей Тимушев абу радейтлӧма казьтывны. Вашко-Мезенскӧй полкын служитігас красноармеец Тимушевлы кӧвъясьӧма биа висьӧм (тиф). Ёна нёрпалысь салдатӧс лэдзӧмаӧсь гортас. Сӧмын тай сэки Немдінын вӧлӧма белогвардеецъяслӧн отряд, коді локтӧма татчӧ Перымладорсянь. Гӧгӧрвоана, кыдзи эськӧ сэки вермис бергӧдчыны коми зонлы Гӧрд Армияӧ ветлӧмыс. Ӧні ӧд быд ногыс нимӧдӧны адмирал Колчакӧс, Иркутскын со монумент сувтӧдӧмаӧсь сылы, кыдзи роч мулӧн патриотлы, Рӧдинаӧс дорйысьлы. А важӧн ыджыдаліс мӧдджык видзӧдлас. Еджыдъяс тшӧктӧмаӧсь бӧрйыны кык туйысь ӧтиӧс: либӧ пӧ тэ миянкӧд, либӧ лыйлам. Тадзи Тимушевӧс мырдӧн мобилизуйтӧмаӧсь Колчаклӧн

армияӧ. Висьысь морттӧ позьӧ пеславны, но во весиг абу вӧлӧма сэні, бӧр лоӧма красноармеецӧн, повтӧг тышкасьӧма белоказакъяскӧд ылі Кавказын. Сӧмын тай йӧзыдлысь вомтӧ он тупкы. Колхоз котыртан кадыд сӧмын киноясын кыпыд да шыльыд, а збыль вылас тайӧ вӧлі эскытӧм, завидьтан да тшӧтш и «вузавлан» пӧра. Выль война пансьытӧдз Ӧндрей Тимушев пиньсӧ мурч курччӧмӧн мырсьӧма медся сьӧкыдінас вӧрын, МТС-ын, лӧня кывзӧма син сайын шуасьӧмсӧ, терпитӧма сиктса власьтъяслысь быд пӧрйӧ каттьысьӧмсӧ да зільӧма кӧть мыйтакӧ вештыны коркӧя мыжсӧ. И тырвыйӧ вештӧма Великӧй Отечественнӧй дырйи нин.

Война вылӧ нуӧмаӧсь сиктысь став мужикуловсӧ. Ӧндрей Тимушев вӧзйысьӧмӧн вӧзйысьӧма военкоматын: ме пӧ кык война вуджи, немечыдкӧд тышкасьны кужа, винтовкаысь да пулемётысь кӧть син куньӧмӧн школӧда. Абу тай босьтӧмаӧсь. Туйӧма сӧмын стрелокӧн служитны. Гашкӧ, арлыдыс нин тӧдчис, а, гашкӧ, и коркӧя томдырся сорсьӧмыс. И со, кор 46-ӧд чужан лунсяньыс пӧшти тӧлысь нин кольӧма, вӧлисти 1943 вося сентябрь 30 лунӧ шог суӧма салдатӧс. Камении карлань нырвизьын сэки мунӧмаӧсь яр косьяс, фашистъяс бӧрыньтчигас чорыда водзсасьӧмаӧсь. Телевизор пыр мунысь «Штрафбат» фильмын неважӧн на тай петкӧдлӧмаӧсь, кутшӧм адӧ веськавлӧмаӧсь штрафникъяс. 134-ӧд стрелковӧй дивизиялӧн (бӧрыннас лоис Вердинскӧй Вердин кар мездӧмкӧд йитӧдын) кызь ӧкмысӧд стрелковӧй полкса лыжник Тимушев медводдза тышас нин ранитчӧма, вирнас мынтысьӧма Айму водзын томдырся мыжсьыс. Чорыд косьясын сылӧн полкыс нырӧма-вӧтлӧма вӧрӧгӧс Витебскысь, Смоленкысь. Висла вуджигӧн салдатлӧн морӧсын югъялӧма нин «За отвагу» медаль, а зептас вӧлӧма партбилет. «... Боец Тимушев медводзын уськӧдчис атакаӧ да аслас повтӧмлунӧн ышӧдіс мукӧд салдатӧс. Сюсь красноармеец аслас отделениекӧд веніс фашистъяслысь куим контратака, ӧтнас бырӧдіс дас вит фашистӧс, восьтіс водзӧ туй...» Тадзи пасйӧма награднӧй листын 1944 волӧн август 22-ӧд лунся тыш йылысь 515-ӧд стрелковӧй полкса командир, гвардияса подполковник Пономарчук. Тайӧ подвигсьыс Тимушевӧс сентябрь 15 лунся приказӧн наградитӧмаӧсь коймӧд тшупӧда Слава орденӧн. Тайӧ яр косьӧдзыс тӧлысь кымын сайын коми зон вӧчӧма зэв ыджыд подвиг. Вӧлӧма тайӧ Висла дорын. Сержант Тимушевлӧн отделениеыс войнас пуръясӧн вуджӧма паськыд юсӧ да нем виччысьтӧг уськӧдчӧма мӧдлапӧлас «вужъясьӧм» вӧрӧг вылӧ. Весьӧпӧрӧм гитлеровечьяс бӧрыньтчӧмаӧсь, но регыд казялӧмаӧсь, мый миян салдатъяс этшаӧнӧсь, да быдса ротаӧн самоходкаяс отсӧгӧн видлӧмаӧсь зырны найӧс. Отделениеса командир шуӧма тышкасьны помӧдз. Вӧрӧглысь некымынысь чорыда уськӧдчылӧмсӧ сувтӧдӧм бӧрын Тимушев «ураӧн» кыпӧдӧма ассьыс салдатъяссӧ да медводзын уськӧдчӧма фашистъяслы паныд, первой окопас нин сяркнитӧма-лыйӧма дас немечӧс. Ачыс ранитчӧма зэв сьӧкыда, но тышӧн веськӧдлӧмысь абу дугӧдчӧма... А сэк кості Висла юсӧ вуджӧмаӧсь дивизиялӧн медшӧр вынъяс. Полкса командование ыджыд повтӧмлунсьыс корӧма сетны сержант Тимушевлы Сӧветскӧй Союзса Герой ним. Сӧмын тай маршал Рокоссовский документъяс вылас гижӧма: «Салдатлы медыджыд боевӧй наградаыс «Гӧрд Звезда» орден». Сійӧс и сетӧмаӧсь. Польша мездӧмысь да быд косьын удаллун-збойлун петкӧдлӧмысь коми мортӧс наградитӧмаӧсь мӧд тшупӧда Слава орденӧн, а медводдза тшупӧдаыс вичмӧма Берлин босьтӧмысь. Сэки Тимушев бара на шензьӧдӧма аслас героизмӧн, пуляысь, снарядысь повтӧг пыр вӧлӧма медводзын. Берлинын жӧ сэсся, уличаса тышъяс дырйи, нӧшта ӧтчыд чорыда ранитчӧма. Медводдза Белорусскӧй фронтлӧн госпитальын дыр абу воӧма садяс - фаустпатрон жугӧдӧма пельпомсӧ, пасьмунӧма и пидзӧсыс. Операция вӧчӧмаӧсь вежон мысти сӧмын... А чужан сиктас сійӧс виччысьӧма семья. Гӧгӧрвоана, кутшӧм вӧлі сьӧкыд гортсаяслы верӧс-батьтӧгыс. Сы пыдди кольӧма овмӧс кутысьӧн дас кык арӧса Афиноген пиыс. Та ыджда олӧм да куим война вуджӧм бӧрад висьталанторйыд век вӧлӧма. Колӧ велӧдчыны татшӧм йӧзыслысь, кыдз овны-уджавны да Айму дорйыны.

Ирина Чучалина I курс

Улӧдз копыр, джеджимса ветеранъяс!

Война. Ми шудаӧсь, мый эг тӧдлӧй сійӧс, и мед некор оз су татшӧм шогыс. Но улӧдз копыртчылам налы, кодъяслы ковмис дорйыны чужан мунымӧс Ыджыд войнаын. Комиысь пай пуктӧмаӧсь 170 сайӧ сюрс морт, миян дзоляник Джеджимысь - 70 сайӧ. Медводдзаӧн 1941 вося 19-ӧд лунӧ босьтӧмаӧсь Николай Васильевич Напалковӧс. Воюйтӧма ленинградскӧй да карельскӧй фронтъяс вылын. 42-ӧдсянь быдса во вӧлӧма Ленинград блокадаын. Синва сорӧн висьтавліс, кыдзи тшыг йӧзӧс быттьӧ ытшкисны: штабельясӧн нулісны гуавны. Карлысь блокада орӧдігӧн и ранитчӧма сьӧкыда да комиссуйтӧмаӧсь гортас. Джеджимысь Ленинградса фронт вылын вӧлі дас кык кымын морт. Тайӧ лыдпасыс стӧчмӧдтӧм на. Витӧн пӧгибнитӧмаӧсь, ӧти вошӧма юӧртӧг. А мукӧдыс ставныс ранитчӧмаӧсь. Войнаса инвалидӧн Ленинград дорйигӧн лоис и Дмитрий Васильевич Напал- ков. Война вылӧ сійӧ мунӧма 1941 вося декабр помын, сыкӧд тшӧтш Иван Александрович да Платон Фёдорович. Бӧръяыс пӧгибнитӧма 1943 вося август 25-ӧд лунӧ да куйлӧ Ленинград обласьтса Киров районысь Поречье сиктса шойна вылын. А Иван Александрович гражданскӧй да Отечественнӧй войнаясса участник. Гражданскӧй вылӧ мунлӧма 1919 вося майын. Вӧлӧма Перекоп штурмын, ранитчылӧма. Госпиталь бӧрын кызьӧд вося апрельын воис гортас. 1941 вося арын бара веськаліс нин Ленинград дорса фронт вылӧ. Буретш во мысти сьӧкыда ранитчӧма. Ленинград дорйисны и Иван Михайлович Напалков, Егор Петрович Распопов, Алексей Андреевич, Василий Петрович, Егор Николаевич, Дмитрий Филлипович Напалковъяс (усисны), Евгений Иванович Тарабукин да Константин Иванович Напалков (вошисны). Елена Васильевна Напалкова войнаса ветеранъясысь грездын колис ӧтнас нин. 80 сайӧ арӧса, а пыр на гожӧмбыд вотчӧ. Война абу чорзьӧдӧма сьӧлӧмсӧ: нэмыс велӧдіс начальнӧй школаын да грездын вӧлі пыдди пуктана мортӧн, уна тӧжд нуис сиктсӧветын да райсӧветын депутаталігӧн. Елена Васильевна казьтывлӧ: «Школа помалі да быттьӧ бордъяс вылын лэбалім, водзӧ олӧм йылысь мӧвпалім. И со война. Гожӧмнас и воис повестка. Мам бӧрдӧ, ме синваӧс дзеба. Тӧлысь велӧдісны лыйсьыны пушкаысь. Сэсся пӧ тырмас: мӧдӧдісны фронт вылӧ. Карельскӧй фронт, Мурманск, Медвежьегорск, Петрозаводск, Польша, Германия. Война вылын тӧдмаси жӧникпукӧд, Степан Андреевичкӧд, да нэм олім ладӧн-бурӧн Джеджимын». 1985 воын Джеджимын восьтісны война вылын усьӧмаясӧс казьтывлана обелиск. Гижисны сэк 38 мортӧс, а бӧрынджык тыдовтчис, унджыкӧн на пӧгибнитӧмаӧсь. Победалы 50 во тыриг кежлӧ, краеведъяслӧн да З. С. Напалковалӧн корсьысьӧмъясӧн, тӧдмалӧма 50 сайӧ усьӧмалысь ним-вичсӧ. И став йывсьыс гижӧма альбомӧ. Сӧмын некымынлӧн абу фотокарточкаясыс. Война бӧрын Джеджимысь да Шӧръягысь кувсисны унаӧн. На йылысь колисны казьтылӧмъяс, том краеведъяслӧн пасйӧдъяс, фронт вывсянь письмӧяс. «Чолӧм, муса Аграфена Петровна, нывъяс да ӧтка пи Яков Алексеевич. Пепук, ме фронт вылын, передӧвӧйын. Ёна кынмалам. Кӧмкот огӧ пӧрччылӧй ни косьтӧй, некор и некӧн. Олам вӧрын. Пепук, ог тӧд, коля-ӧ ловйӧн: быд воськолын смерть. Колӧ лоны ыджыд шудаӧн, мед ордйыны сійӧс...» Алексей Андреевич Напалков письмӧсӧ гижӧма 1942 вося декабрь 18 лунӧ, а 1943 воын пӧгибнитӧма. «Бур лун, дона гӧтыр Олимпиада Михайловна! Юӧрт, кыдз челядьыд, оз-ӧ висьны?.. Сьӧлӧмшӧрӧй, сьӧкыд лолӧ, кор дум вылӧ усьлан тэ, ёна нин муса да гаж бырӧ...» Тайӧ письмӧыс Степан Андреевич Нестеровсянь. Чужлӧма Донын, помалӧма педучилище, а сэсся велӧдчӧма Ленинградса Авиационнӧй школаын. 40-ӧд воын босьтӧмаӧсь армияӧ. «1941 вося июнь 22 лунӧ полкнымӧс кыпӧдісны боевӧй тревогаӧн. Полкса командир юӧртіс - уськӧдчисны вӧрӧгъяс», - казьтывлӧ Степан Андреевич война заводитчан лунсӧ. Тышкасьӧма сьӧкыд бомбардировочнӧй Гвардейскӧй Авиационнӧй Гатчинскӧй Краснознаменнӧй полкын: старшӧй сержант, авиамеханик, бортмеханик, Москва, Ленинград, Сталинград дорйысь, форсируйтӧма Днепр, сьӧкыд тышъясӧн воӧдчӧма Берлинӧдз, кӧні и контузитчӧма. 1945 вося июль 12 лунӧ гортӧ лэдзӧм пыдди выль приказ: лэбны Манчжурияӧ, Япониякӧд война вылӧ. Сӧмын декабрын лэдзӧмаӧсь. А лыддьӧдлыны кӧ наградасӧ, дыр ковмас - сымында. «Победа суис Польшаын, Мелец карын. Радлім, кутлысим, сьылім, снимайтчим. Ставлӧн морӧстыр награда, квайт лётчик да штурман Сӧветскӧй Союзса Геройяс. Казьтылім и усьӧм ёртъяснымӧс: полкын 600-ысь пӧгибнитісны 242-ӧн», - казьтывліс Степан Андреевич. 1975 воын корлӧмаӧсь сійӧс Ленинградӧ чукӧртчылӧм вылӧ, кодӧс котыртӧма майор Иванов. А полкса командиркӧд нэм помӧдзыс письмӧасис. Ӧні Степан Андреевич абу нин ловъя, но пыр на бурӧн грездын казьтывлӧны. Буретш йӧз вӧсна тӧждысис. Уджаліс велӧдысьӧн, колхозса председательӧс вежысьӧн, завклубӧн, вӧлі депутатӧн, и пыр тэрмасис йӧзлы отсӧгӧн. Михаил Васильевич Напалковӧс армияӧ босьтӧмаӧсь 1938-ӧд воӧ. Война воясӧ вӧлӧма взводса командирӧн. Тышъясӧн вуджӧма Белоруссия, Польша, Чехословакия, воӧма Берлинӧдз. Кыкысь ранитчылӧма, кыкысь контузитчылӧма. Локтӧма гортас Гӧрд Звезда орденӧн, квайт медальӧн 1946 воын. Пыр уджаліс колхозын да вӧраліс. А гозъя быдтісны 11 челядьӧс. Дмитрий Иванович Напалков войнасӧ суӧма армияын служитігӧн, и война чӧжыс вӧлӧма флотын. Победасӧ юӧртӧма политрукныс: ставсӧ пӧ вунӧдлім радлӧмла. Андрей Петрович Напалков, коді дыр уджаліс Вадбӧжын, Вуктылын, Дереваннӧйын, сэсся Шӧръягын вӧр лэдзысьӧн, веськавлӧма финскӧй да Ыджыд войнаяс вылӧ. Лызь вылын кымыныськӧ ветлӧма разведкаӧ. Гӧтырыс ыстывлӧма вурунысь кыӧм шоныд жилет, да пыр аттьӧаліс: сійӧ пӧ и видзис кынмӧмысь. Кымын во нин колис победа юӧртӧмсянь, а уна салдатлӧн туйпомыс пыр на корсьтӧм. Аймуным жӧ и дзебис найӧс. Корсьысьны босьтчисны томулов. Кольӧм вося гожӧмын Старӧй Русса дорса «Яснӧй Поляна» братскӧй гу вылысь Сыктывкарса «Наследие» поисковӧй отряд вайис Дзолльын чужлӧм да война вылӧ вошлӧм П. И. Мизевлӧн аддзӧм гу вылысь му сылӧн ныв В. П. Мизевалы. И ӧні на мунӧ Ставроссияса «Паметьлӧн вахта» акция. «Война оз помась, кытчӧдз оз ло честьӧн дзебӧма бӧръя салдатӧс» - роч полководеч А. Суворовлӧн тайӧ кывъясыс лоины чукӧстӧмӧн корсьысьысь медицинскӧй академиялӧн филиалысь «Северная звезда», Коми пединститутысь «Поколение» да Сыктывкарса школаясысь «Наследие» отрядъяслы. «Наследие» отрядын вӧліны куимӧн Кулӧмдін районысь - Володя, Настя да Миша, искусствояс гимназияын велӧдчысьяс. Медводз бӧрйылісны корсьысян лагер вылас Николо-Косинскӧй монастыр, кӧні уджалісны вичко дзоньталӧмас вежон. Сводыс усьӧма да, петкӧдісны некымын тонна му. А сэсся вуджисны мӧдарӧ, кӧні коркӧ вӧлі Рытыв-Войвывса фронт. Мыйла сэтчӧ? Комиысь унджыкыс сэтчӧ и веськавлӧмаӧсь. 1715 морт воюйтӧма Новгород областьын. Джеджимысь Андрей Петрович Напалков сэн жӧ вӧлӧма. Тані мунӧмаӧсь сьӧкыд тышъяс, 1941-44-ӧд воясын усьӧма 800 сайӧ сюрс салдат, а тӧдӧмӧн гуалӧмаӧсь сӧмын 200 сюрс мортӧс. Со мыйла и воисны корсьысьысь отрядъяс. Сӧмын «Наследие» тувсовъя вахта вылын аддзис квайт салдатлысь колясъяс, а арся вахта вылын даслысь. Владимир Напалковлы сюрис ӧти. Куйлӧ некодӧн вӧрзьӧдлытӧг, быттьӧ кувны и водӧма. Ӧчкиа, киас патронъяс. Кивывса часіыс сувтӧма 17 час 30 минутын. Орччӧн ӧчки футляр, винтовка, тырыс лыйлӧм патрон. Но коді тайӧ салдатыс, колӧ тӧдмавны водзӧ. «Ставсӧ фронтлы!» - татшӧм чукӧстӧм тӧдӧ быд олӧма морт. Тылын уджалысьяс, челядь кӧть пӧрысь йӧз, кодъяс эз веськавны фронт вылӧ, эз жалитны асьнысӧ, медым матыстны Победа. Быд олӧма морт висьталас: уджалім 19-20 час суткинас, пыким грездлысь овмӧс. А таысь ӧтдор вӧліны заёмъяс, чукӧртім фронтлы шоныд паськӧм, сьӧм, кӧть асьным тшыгъялім. Со мый висьталіс Джеджимысь Олимпиада Михайловна Нестерова: «Верӧсӧс нуӧм бӧрын коли кык челядьӧн, чужтылі на коймӧдӧс, но куліс. Скӧт картаӧ мунлі 4-5 часын, посни челядьӧс аскежысь и эновтлі сёр рытӧдз. Гортын на вӧлі скӧт, кыдз сытӧг?» А ӧд таӧдз семьясӧ ёна ӧбидитлісны. Асланыс зільлунӧн водзті олісны ыджыд овмӧсӧн. Вӧлі 8 мӧс, 4 вӧв, 30 ыж. Олимпиада медыджыд, медъёна сылы сюрис, нёль лун и велӧдчыліс. 13 арӧсӧн кайис нин вӧр лэдзны. Михаил Васильевич Напалков кыпӧдіс керка, грездын медыджыд, кык судтаа да кык жыръя. Татшӧм овмӧснад пӧ кулак, и ставсӧ мырддисны. Война воясӧ С. А. Нестеровӧс босьтӧмаӧсь трудармияӧ. Йиа ваын вӧр кылӧдігӧн ёна кынмалӧма да висьмӧма, гортас мӧдӧдӧмаӧсь кувны. Но кык во на олӧма. Олимпиада Михайловналӧн, кӧть и вӧлі озыр семьяысь, олӧмыс колис гӧля: пӧсьӧн да уджӧн нажӧвитӧмсьыс кулачитӧмаяс лыдӧ веськалісны. Чужтыліс сійӧ ӧкмыс челядьӧс. Куимыс босьтісны высшӧй образование. Шӧръягын олӧ Матрёна Егоровна Напалкова. Куим класс жӧ и помавлӧма, сизим арӧссянь уджавлӧма колхозын. Кутшӧм удждон сэки вӧлі? Трудодень, сэсся коркӧ кизьӧриник рок либӧ неуна нянь. 50-ӧд воын вуджӧма Смолянкаӧ да пырӧма уджавны Усть-Нем леспромхозӧ. Индӧмаӧсь туй вӧчанінӧ. Казьтывлӧ: 12 метр пасьта трасса писькӧдӧмаӧсь. Ставсӧ ки помысь - вӧр пӧрӧдӧмаӧсь лучковкаӧн, перъялӧмаӧсь мыръяс, нюжӧдӧмаӧсь вӧр кыскӧм вылӧ кӧрт туй. Уджалӧмаӧсь сӧмын нывбабаяс. Сьӧкыд уджӧн сэсся дойдӧма сюрса лысӧ. Кор вӧлӧма нин верӧс сайын, овмӧдӧмаӧсь Шӧръягӧ да пенсия вылас петтӧдз пелькӧдӧма школаын. А пенсиясӧ сетӧмаӧсь инвалидность кузя: доймӧм сюрса лыыс тӧдчис дзоньвидзалун вылас. Но гозъя олісны тыр ладӧн: быдтісны нёль челядьӧс, кыпӧдісны керка, лӧсьӧдісны ас овмӧс. Кӧть ӧти киыс оз уджав, кыдзкӧ кысьӧ и вурсьӧ. Джеджимын медпӧрысь Екатерина Петровна Напалкова. Нёль класс жӧ помавлӧма. Сэки водзӧ велӧдчыны коліс мунны Кулӧмдінӧ. Но мамыс абу лэдзӧма. 8 арӧсӧн и петӧма уджавны колхозӧ. Кык во мысти кулӧма батьыс да нӧшта содіс тӧждыс. Кыдз верстьӧяслы, сылы тшӧтш сетӧмаӧсь трудодень вылӧ норма: гӧрис, кӧдзис, турун пуктіс, урожай босьтіс, сьӧкыд мешӧкъяс ас вылас кыскаліс - быд уджӧ лои кутчысьлыны 13 арӧссянь. Война воясӧ грездӧ кольӧмаяс шойччӧгсӧ эз тӧдлыны. Коліс на ӧд ас овмӧс кутны. Гожӧм-арын водз асыв, удж вылӧ петтӧдз, котралӧма вӧрӧ вотӧс-тшакла, а рытъяснас печкӧма-кыӧма, медым шоныд кепысь-носки мӧдӧдны фронт вылӧ. Кӧрым заптігӧн ыджыдысь-ыджыд зорӧдъяс лэптывлӧма. Ыджыд арлыд вылӧ видзӧдтӧг зэв на вежӧра. Том краеведъяслы ёна отсалӧ важсӧ висьтавлӧмӧн. Улӧдз копыр ставныслы, кодъяс пуктісны пай Победаӧ. Ми зілям сетны налы водзӧс. Победалӧн юбилейлы сиӧма акция: отсасям олӧмаяслы, лӧсьӧдам войнавывса да тылса ветеранъяс йылысь пельӧсъяс. А тулыснас быть колӧ дзоньтавны усьӧм воинъяслы обелиск. Татьяна Шахова I курс

Война

Войналысь кӧр, бур, мый ог тӧдӧй, Пӧль-пӧчлысь сӧмын кывлім ми. Кевмӧны Енлы ӧнъя кадӧ, Ад шог пыр мед оз мун ныв-пи.

Рытыввывсянь сьӧд кымӧрӧн кыпӧдчысь-шымыртысь фашизм вайис му вылӧ сы мында лёк, мый йӧлӧгаыс судзис миян кадӧдз. Ми тӧдам тайӧ война йывсьыс пӧль-пӧч казьтылӧмъясысь, уна небӧг лыддьӧм да кино видзӧдӧм бӧрын, восьтӧм вӧвлӧм гуся архив кабалаясӧн тӧдмасигӧн. Ӧнія история туялысьяс висьталӧны, мый война эз вӧв виччысьтӧмӧн, но армия бурмӧдны эз удитны. Водзмӧстчысь йӧзӧс вӧлі пуксьӧдӧма, кодсюрӧӧс лыйлӧма. Коми му вӧлі бокынджык, пыдынджык вӧрӧг зырӧданінсянь, но ни ӧти сикт-грезд, кар эз коль чишкавтӧмӧн тайӧ война бинас.

Нем жалиттӧма чорыд роскӧн Сикт-карысь чышкис мужик рӧд. Нывбаба, пӧрысь, челядь сорӧн Сикт вӧчис удж, тшыг нисьӧ пӧт.

Эштісны гӧра-кӧдза уджъяс, а водзын вӧлі турун пуктан кад. Ытшкыштӧм турун моз вольсасисны война вылӧ мунӧм мужичӧйяс, медводдза лыдын морӧснаныс Чужан му тупкысьяс. Гежӧда волӧм чорыд, вижӧдӧм кабалаа письмӧясын гижӧма, мый тышӧ петӧны куимӧн ӧти винтовкаӧн, оз удитны дзебны усьӧмаясӧс.

Арталӧм серти, миян кадӧ Кызь сюрс быд лунӧ кувсис морт. Код сотчис война адас, Мӧд вошис сэтчӧ, гу ни горт.

Сиктъясын тшыгъялісны, нянь пыдди лоис «кач», кодысь медвойдӧр кувсьылісны, грездъясӧд ветлӧдлісны уполномоченнӧйяс, чукӧртісны фронт вылӧ нянь.

Дзик тшыгла качысь олӧм ори, Лёк дойысь кувсис кӧнкӧ мӧд. Мыйыськӧ Енмыс ӧмӧй ёрис, Бырӧдны кӧсйис татчӧс рӧд?

Ме тӧда, мый миян рӧдысь Айму дорйысьяс тышкасьлісны нин «За царя и Отечество» воддза Мирӧвӧй война вылын. Пӧрысь пӧль, Митита Гриша, веськавлӧма сэтчӧ Кавказса тышъяс бӧрын, бӧрти сюрлӧма ГУЛАГ ки улӧ «В. И. Ленин стрӧитіс, а И. В. Сталин кисьтіс» кывъясысь. Волӧма гортас ловйӧн, но кулӧма качысь. Семён Гриша сюрлӧма Германскӧй газ улӧ, кулӧма пӧчлӧн арӧс тыригӧн на. Пӧчлӧн вокъясыс, Николай да Владимир, усьӧмаӧсь Ыджыд тышын война пансьӧм бӧрас. Нина пӧч война дырйи ноксьӧма тракторъяс дорын, кисӧ ёна дойдӧм бӧрын нин бурдӧдчыштӧма, и индӧмаӧсь фермаӧ юрнуӧдысьӧн. Сэкся кадӧ дас кӧкъямыс арӧса нывка вермис здукӧн веськавны дзескыдінӧ, но Енмыс видзӧма. Унаӧн ӧнӧдз на казьтывлӧны тшыгла кулӧмысь мездӧмсӧ. Пӧльлӧн вокыс, Гриша Ёгор, Ыджыд тыш вылӧ мунӧма сёрӧнджык, волӧма Берлинӧдз. Сылӧн вӧліны «Красная звезда» орден да мукӧд наградаяс. Кызь нёль арӧса фронтовикӧс вийӧмаӧсь Кулӧмдін Пожӧг костын, кор сійӧ лэччӧдӧма райцентрӧ морт виысьӧс. Афанасий пӧль куим во чӧж служитӧма Мукачево карын (рытыввыв Украина) и буретш сэт матіті, Чоп кар дорті, нелямын во мысти, вуджис граница отпускысь мунігӧн сылӧн пӧльӧн шуысь, менам вок Василий, десантник-миротворец, коді усис вӧвлӧм Югославияын 1997-ӧд вося гожӧмын. Василийӧс наградитӧма Мир дорйӧмысь медальӧн, орччӧдӧма Ыджыд войнаса усьӧмъяскӧд. Ме шензя, кыдзи позьӧ, кӧть ворсӧм ради, миян муын, бара ловзьӧдӧны фашистъяслысь оласногсӧ.

Код фашист знакӧн стенъяс лякӧ, Некод мед налы ки оз сет. Эз гусьӧн, тӧдам, аслас кадӧ Фашизмыд тышкасьнысӧ пет.

Колӧ вужнас, кыдзи ковтӧм йӧнсӧ, нетшыштны миян олӧмысь фашизмлысь петасъяссӧ, кор абу на сёр, сувтны тайӧ лёкыслы паныд. Уна роч, коми да мукӧд кывъя гижысь петкӧдлісны и кутасны петкӧдлыны кывбур-висьтъясас тайӧ Ыджыд тышын вермысьяс йылысь. Эз ӧти енбиа гижысь усь война вылас, а ставлӧн вӧліны водзӧ вылӧ бур кӧсйӧмъяс. Школа помалысьяслы, кодъяслы эськӧ овны да овны, лои мунны адас. Кымын мамлӧн, гӧтырлӧн эз лок верӧсыс, пияныс, бурдтӧм дойӧн йиджисны сьӧлӧманыс ыджыд воштӧмъяс. Сӧмын на дзоридзалан, том йӧзлӧн радейтчан кадсӧ сотіс война. Гажа тулысын пасъямӧ Ыджыд Вермӧмлы квайтымынӧд во. Пыр кутам казьтывны найӧс, кодъяс козьналісны миянлы шуд. Татьяна Югова II курс

Вай жӧ Енлы моз копыртчам тэныд, муса ань!

Эмӧсь на миян сиктъясын сэтшӧм аньяс, кодъяс водзын миянлы колӧ муӧдзыс копыртчыны. Ӧні ӧдвакӧ эскан, мый тайӧ арлыдсьыс кусыньтчыштӧм тушаа, чукырӧсь чужӧма, небыдика сёрнитысь пӧчьясыс зілисны-уджалісны лун да вой, эз тӧдлыны узьӧм ни сёйӧм миян шуда олӧм вӧсна. Ме окотапырысь висьталышта аслам пӧрысь бабуш йылысь, коді олӧ Прокопьевка сиктбердса Гальсик грездын. Тайӧ менам пӧльлӧн на мамыс, Анна Андреевна Югова. Чужӧма сійӧ тані жӧ, лӧнь парма шӧрӧ дзебсьӧм сиктын. Татчӧ жӧ и вужъясьӧма. Дас кӧкъямыс арӧсӧн бать-мамыс сетӧмаӧсь Григорий нима верӧс сайӧ. Кутӧмны овны ас семьяӧн. Эз этша вын ковмы кӧзяйство вӧдитӧмын - лоӧма корсьны сьӧкыдджык удж. Мунӧмны том гозъя Якуньёльса вӧрпунктӧ вӧчны вӧр. Пӧрӧдчӧмыд абу ма сёйӧм. Но орччӧн уджаліс зіль, уджач, радейтана верӧс, коді эз лэдз шогӧ усьны. И со, сюрс ӧкмыссё комын сизимӧд воын чужӧма Павел нима пи. Эз дыр артмы верӧсыскӧд радуйтчыны олӧмыслы Анналы. Сюрс ӧкмыссё комын кӧкъямысӧд вося кӧч тӧлысьӧ Григорийлы сетасны армияӧ повестка. Кадыс вӧлі сьӧкыд, и том батьлы эз эскыссьы, мый коляс ловйӧн да быдмас верстьӧ мортӧдз сылӧн арӧса Павелкоыс. Туйӧ петтӧдз небыдика топӧдліс морӧс бердас дона питорсӧ. Григорийӧс колльӧдлӧм бӧрын нывбабаӧс индісны дӧзьӧритны мӧсъясӧс. Колхозса председатель, Павел Иванович, тӧдіс, мый Анна Андреевна тӧлка-сяма нывбаба, бура видзас мӧсъясӧс. А дзоля пиыскӧд пукалас энька мамыс. Да, эз весьшӧрӧ тадз чайт председательыс. Став вынсӧ сетіс том мӧс лысьтысь аслас уджлы. А мый вӧчан? Кодлы кужан норасьны? Олӧмыс, олӧмыс сьӧкыд. Энька мамыс ёна жалитіс сійӧс эськӧ, но ӧд ачыс сійӧ пӧрысь жӧ нин. «Ог сетчы мудзлы, сьӧкыдлунъяслы, ставсӧ вӧча и ёртъяслы на отсала», - эз ӧтчыдысь мӧвпавлы мӧсъясӧс дӧзьӧритысь. Павел пиукыс энька отсӧгыс надзӧник быдмис. А мамыс кӧні? Шонді чеччытӧдз на муніс мӧсъясӧс лысьтыны. А сэсся колӧ вӧрын найӧс дӧзьӧритны, рытнас бара на идрасьны. Лысьтысясны да йӧвсӧ ыджыд пу ведраясӧн нуӧны йӧв заводӧ. Заводас йӧвсӧ сідз он жӧ коль. Ковмыліс и сепараторсӧ аслыныс бергӧдлыны, нӧк вӧчны. Тӧлыд локтӧ, аскӧдыс сьӧкыдлунъяс вайӧ. Колӧ и юкмӧстӧ вӧчны, и бара жӧ ва катлыны та мында мӧскыслы. Тадзи лунысь лунӧ мырсис Анна Андреевна. Война... Кутшӧмкӧ сьӧкыд, пемыд кымӧрӧн локтіс война йылысь юӧр. Лӧнь, шоныд рытӧ лӧддза-номъя кызь кыкӧд лунӧ. Мыйсяма война? Регыд лоӧ гӧгӧрвоана ставлы. Гӧгӧр синва да колльӧдчӧм. Анна Андреевналӧн верӧсыс эз и удитлы волыны гортас. Олӧмыс нӧшта на сьӧктаммис. Уджалысь йӧз бырис, содіс удж. Надея сӧмын ас выланыс. Ставныслы лои пӧся кутчысьны уджавны шуда олӧм понда. Уна ковмис отсасьны фронтлы. Анна Андреевна вердысьыс гортас ӧтнас. Медым няньтор унджык сетісны, коліс мыйкӧ мӧвпыштлыны. Пиыслы ӧд эз этша нин ков. Сутки кежлӧ кыксё граммыд эз тырмывлы. Луннас мӧсъясӧс дӧзьӧритны мунӧ пӧрысь энькаыс, а Анна Андреевна мунӧ зырйӧн зырны-жугӧдны гӧртӧм му, кодӧс оз вермыны гӧрны ӧшъяс. Колхозад уджалӧм бӧрын и гортад на мыйкӧ коліс вӧчны. И сёян, и кӧм-паськӧм - ставыс шедіс аслас видз-му овмӧссьыс. Паськӧм ради шабді вӧдитісны, и няньтор быдтісны. Колхозысь сетыштӧм пуд зӧрйыд тӧлысь тырмӧ. Сійӧ зӧрсӧ энька мамыс тоинӧн тояс да кӧтас шомкор дзоридз сорӧн. Сэсся сыысь и ляпушъяс пӧжалас. Пиукыслы лун кежлас коляс нырӧм лук турун. Но сёян абутӧмла кад эз пыксьы, лунъяс мунісны водзӧ. Артмис сідз, мый Анна Андреевна, томиник нывбаба, бара нӧбасьӧ. Ыджыд рушку понда энька мамыс эз лэдз мӧсъяс дорӧ. Бӧсикасьыштіс да ачыс муніс ичмонь пыдди. А пӧчук менам эз ӧшйы инӧ. Чарла босьтас да мунӧ вундыны. Лунсӧ вундіс, мӧд лун муніс бара. И локны ковмис нёль кокӧн. Моз дас кыкӧд лунӧ чужис Васька пиыс, менам пӧль. Чужтысьӧм бӧрын эз дыр шойччы. Куим вежон мысти босьтісны сю вундыны. Бара водз асывсянь сёр рытӧдз мырсьӧм. Энька мам ноксьывліс челядьнас. Гашкӧ, сьӧкыд олӧмыс, гашкӧ, ачыс менам бабуш кужис небзьӧдны сылысь сьӧлӧмсӧ, а энькаыс некор эз дзулясь, ни пинясь кагаясысь. Мӧдарӧ, кыдзи вермис, такӧдіс моньсӧ. Челядьыд пӧ лючкиа олӧны, эн шогсьы. Но видзис тай Енмыс ставӧс налысь бура. Ловйӧн колис и война вылын Гриша верӧсыс. Пленӧ веськавлӧм блокаднӧй Ленинградын. Сюрс ӧкмыссё нелямын кӧкъямысӧд воын воис гортас. Но Анна Андреевналӧн олӧмыс эз ёна кокнявлы. Век став вын-сямсӧ сетіс уджлы. И таысь правительство наградитіс Анна Андреевнаӧс «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 годов», «Участнику трудового фронта», «30 лет Победы в Великой Отечественной войне», «50 лет Победы в Великой Отечественной войне» медальясӧн. Ӧні Анна Андреевна олӧ Павел пиыскӧд да Александра моньыскӧд. Бабуш став муслунсӧ сетӧ миянлы. Сійӧ зэв на тӧлка да бур вежӧра. Кӧсъя сины тайӧ муса аньыслы крепыд дзоньвидзалун, бур шуд да шондіа лунъяс.

Татчӧ ті верманныд гижны ассьыныд мӧвпъяснытӧ