Марий орфографий правил

Гласныйым (йоҥ буквам) возымаш

1. Гласный-влак, мут мучашысе пералтышдыме о, ӧ, е деч молыжо, ойлымо семынак возалтыт: кап, капка́, пий, колта́ш, по́рсын, кӧршӧ́к, шӧр, кугу́, куэ́, пу, туп, кӱтӱ́, пӱй, пыл, пы́рыс, эр.

2. Мут мучашысе виш мутлончышто (слогышто) пералтышдыме гласный-влак тӱрвӧ гармонийлан келыштаралт возалтыт:

а) пералтыш о, у, ю ӱмбалне лиеш гын, мут мучаште о возалтеш: ко́рно, шо́рдо, ку́рго, шу́до, ю́жо, ю́мо;

б) пералтыш ӧ, ӱ ӱмбалне лиеш гын, мут мучаште ӧ возалтеш: кӧ́ргӧ, нӧ́ргӧ, шӱ́ргӧ, шӱ́ртӧ;

в) пералтыш а, е, и, ы, э, я ӱмбалне лиеш гын, мут мучаште е возалтеш: ка́нде, те́ле, ки́нде, ты́лзе, э́рге, я́мде. Но: та́ужо;

г) руш йылме гыч пурышо мутын пытартыш мутлончыштыжо о, ё, у, ю лиеш гын, тудым вашталтыме але туддеч вес мутым ыштыме годым мучаштыже о возалтеш: ра́дио – ра́диошто, ковё́р – ковё́рышто, прези́диум – прези́диумышто, интервью́ – интервью́што, ра́дио – ра́диодымо, самолё́т – самолё́тысо, июнь – ию́ньысо, па́лубо – па́лубысо; а, е, и, ы, э, я лиеш гын, е возалтеш: о́рган – о́рганже, до́кер – до́керже, аудито́рий –аудито́рийышке, сказу́емый – сказу́емыйыште, силуэ́т – силуэ́тыште, циркуля́р – циркуля́рыште, кало́рий – кало́рийдыме, коло́ний – коло́нийысе.

П а л е м д ы м а ш. Тиде правил глаголын кӱштымӧ тайык (повелительный наклонений) шуко чот 2-шо лицаштыже (ко́дса, ко́ндыза), эртыше жап шуко чот 1-ше ден 2-шо лицаштыже (ко́дна, ко́дда; ко́ндышна, ко́ндышда; то́лынна, то́лында), лӱм мутын таҥастарыме вочмык (падеж) формыштыжо (о́лыкла, пӱ́гыла), -ге (-ке) суффиксан наречийлаште ок шукталт (йо́рге, ву́жге, рӱ́жге, йо́лтке, ро́штке, рӱ́штке).

3. Мут мучашысе пералтышдыме е, о, ӧ гласный-влак мутым вашталтыме ыштыме годым да -с частицым ушымо годым ы гласный дене алмашталтыт: ки́нде – ки́ндым, ки́ндыс; та́ле – талыра́к, та́лын; ко́рно – ко́рнысо, корные́ҥ; ку́тко – ку́ткыла, куткышуэ́; ко́ндо – ко́ндыжо, ко́ндышт; шу́до – шу́дым, шу́дыс, шудышы́рчык; пӱ́чӧ – пӱ́чым, пӱчышу́до; шӱ́льӧ – шӱ́льым, шӱ́льыс, шӱльыво́ҥго.

4. Пералтышдыме е, о, ӧ дене пытыше мутлашке пералтышан -ак, -ат частице, -ем, -ет шкенлык (притяжательный) суффикс-влакым, обстоятельственный вочмыкын -еш мучашыжым, пале мутын -ан, -аш, -алге суффиксыштым ушымо годым мут мучашысе пералтышдыме е, о, ӧ гласный-влак лектын возыт: пре́зе – презе́м, презе́т, преза́ш; ше́ре – шера́к, шера́т, шера́лге; ше́ме – шема́к, шема́т, шеме́м, шеме́т, шема́лге; ко́рно – корна́т, корне́м, корне́т, корне́ш, корна́н; о́шо – оша́к, оша́т, оше́м, оше́т, оше́ш, оша́лге; нӧ́ргӧ – нӧрга́к, нӧрга́т, нӧрге́м, нӧрге́т, нӧрге́ш.

5. е буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште да гласный почеш йэ шоктымо годым: емыж, ер, еш, аваем, каем, лие, мием, пием, коеш, лӱем;

б) пушкыдо согласный (соҥйӱк) почеш э гласныйым ончыкташ: кынелаш, кынервуй, мане, марле, мыле, нале;

в) пеҥгыде согласный почеш э гласныйым ончыкташ: канем, пеленем, теле, шолем. Но: мэр, мэрий, нэп, сэр.

6. ё буква руш йылме гыч пурышо мутлаште эре возалтеш: лётчик, почёт (таҥастаре: почет), приём, самолёт, слёт, шофёр.

7. э буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште, тыгак мут покшелне да мут мучаште гласный-влак почеш э йӱкым ончыкташ: эпос, эпохо, эр, эрла, эфир, изиэм, коэффициент, куэм, кӱэмалташ, кӱэшташ, пасуэт, постоэм, Олюэт, Ванюэт, полиэтилен, поэт, дуэт, силуэт, куэ, шуэ;

б) йыгырмутын (сложный мутын) э гласный дене тӱҥалше кокымшо ужашыштыже: вӱдэҥер, игэҥер, изэҥер, Кугэҥер, Кужэҥер, Кӱчыкэҥер, Тамшэҥер, нужэҥыр, йӱштэрге, кресэрге, Изэрге, Кугэрге.

8. ю буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште да гласный почеш йу шоктымо годым: юалге, юж, юзо, юмо, каютысо, Маюк, омыюа;

б) пушкыдо согласный почеш у йӱкым ончыкташ: лювык, лювыртаташ, Колюш, нюго, нюслаш, Санюк.

9. я буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште да гласный почеш йа шоктымо годым: ял, яндар, янтарь, яра, яшлык, ояр, рояль, тоя, ӱярня, функциян, шаяраш, шияш, шуяш, шӱяш;

б) пушкыдо согласный почеш а гласныйым ончыкташ: вуляш, калькулятор, коля, пырляҥдаш, шоляш, арня, занятий, парня, пырня, азям, тяпке.

10. Мутышто ы йӱк шоктымо годым ы буква возалтеш: ойыраш, оҥылаш, комыля, ковышта, козыра, коштыра, лавыра, ладыра, падыра, пыл, соҥгыра, ӱдырамаш, чодыра, чын, шедыра, шоптыр.

Согласныйым (соҥ буквам) возымаш

11. п, т, к согласный-влак мутым вашталтыме годым гласный ончылно кузе каласалтыт, мут мучашыште да мут покшелне тугак возалтыт: клуб [клуп] – клубышто, кид [кит] – кидым, куд [кут] – кудыт, утюг [утюк] – утюгым, плуг [плук] – плугым; жап – жапын, куп – купышто, мут – мутым, шот – шотышто, курык – курыкым, пурак – пуракыште.

Ушалтше марий йыгырмутын кокымшо (але кумшо) ужаш тӱҥалтыште пич согласный почеш п, т, к, йоҥ согласный да гласный почеш в, д, г возалтыт: пырыспоч, коракпуч, иктаҥаш, урвочтар, пылыштӱҥ, поштӱр, пӧрткайык, ошкол; шурнывече, кожвоҥго, пундыштӱҥвоҥго, вӱржвоч, колявоч, шарвоч, маскавуч, омыжвуч, ӱдырвуч, шӱмвылыш, пашадар, пычалдар, волгыждӱр, шоктедӱр, кожгайык, нужгол, ужаргорак, кугорно, савагорно, шаргӱ. Но: икече, пелторта, сапондо; сылнымутвече.

П а л е м д ы м а ш. П, т, к дене возалтыт: а) йыгырмутын кокымшо ужаш тӱҥалтыште кова, коча, кува, кугыза, пеледыш, пила, пого, пӧрт, пу, пӱй, пыл, тоя, тӧр мут-влак: мӱндыркова, мӱндыркоча, озакува, оньыкува, озакугыза, оньыкугыза, кукупеледыш, изипила, ойпого, йочапӧрт, олмапу, онапу, оҥгырпӱй, шонанпыл, самтоя, ӱстелтӧр; б) пеле марлаҥдыме йыгырмут-влакын кокымшо ужашышт: автокевыт, автокорно, аэротер, газпуч, радиокече, радиотолкын, телекӱвар, фотокагаз, электрокӱтӱчӧ, электротул; йошкартаракан, шемтаракан, пелекальке, шукыточко. Но: книгагудо, кормавече, машинавече, садвече.

12. Мут покшелне йоҥ ж, з согласный-влак пич согласный ончылнат вашталтде возалтыт: кагаз – кагазше; теҥыз – теҥызше; вургыжаш – вургыжшо, вургыжтараш; куржаш – куржшо, куржталаш; ломыжаш – ломыжшо; ӧрдыж – ӧрдыжтӧ, ӧрдыжкӧ, но: ӧрдыш (кушко?) каяш. Но: коржаш – коршташ, йоҥыжаш – йоҥышташ.

13. Мутым вашталтыме але ыштыме годым икгай согласный йыгыре лиеш гын, когынекат возыман: кодда, лудда, киддыме, манна, налынна, толынна, туллан, тунеммаш тунемме, кудашше, шупшшо, кайыккомбо, паккӱзӧ, моктеммур, памашшинча.

14. и, ӱ гласный-влак дене пытыше мут мучаште, тыгак еҥ лӱмлаштат, й согласный возалтеш: ий, марий, куньырий, пий, пустырий, турий, Вачий, Каврий, Качырий, Настачий, Чачий, мӱй, ӱй, пӱй, шӱй. Но: 1) кӱ (тыгак йыгырмут-влак: вакшкӱ, йорагӱ, тулгӱ, шаргӱ, шинчагӱ, яшмыгӱ, т.м.), кӱтӱ, чӱчӱ, изи, очыни, унчыли; 2) оҥартыш мут ден йӱк мут-влак (междометий-влак): чи-чи, йыли-юли, пыли-поли, шыри-вури, т.м.

15. й мучашан мутым вашталтыме але тудын деч вес мутым ыштыме годым йэ ден йа олмеш е, я буква-влак возалтыт: мӱй – мӱем, мӱян; ший – шиет, шиялге; ӱй – ӱедаш, ӱян; вуй – вуеш, вуян; герой – героем, героят.

16. Олмештыш мут ден наречийлаште ни- частице почеш к согласный олмеш г возалтеш: нигӧ, нигудо, нигунар(е), нигузе, нигунам, нигушеч(ын), нигушто.

ъ ден ь буквам возымаш

17. ъ буква возалтеш: