Пос

Комі Облаԍтувса Віԇму Управԉеԋԋе. Бур кӧјԁыс вајӧ уна ԋаԋ. БУРМӦԀӦЈ КОԆАЈАСТО Гіжісны агрономјас: Моԃанов, Ԏемнојев ԁа Ԋікіԏін. Номі ԋіга леԇан ін. Сыктывԁін кар. 1926 во.

Му-јогӧԍԍӧмкӧԁ ԁа јогкӧԁ воԇсаԍӧм.

Уна ԉок вајӧны ԋаԋлы ԁамукӧԁ кӧԇалы му-вылын быԁмыԍ јог-турунјас. Најӧ вывті-јона јогоԍтоны тувсов кӧԇајас. Міјан сещӧм јог-турунјасыс: јӧн, шепа-турун, ԍі-турун, кортԁӧј-турун, ԋавԁа, чіпсан ԁа мукӧԁ. Оз сӧмын ԋаԋсӧ-панјыԍ гырыԍ-јог-турунјас ԉок вајны ԋаԋлы, — му-берԁас быԁмыԍ ԍін-улӧ муртса веԍкавлыԍ јогјас щӧщ вајӧны уна-ԉок. Быԁ јог-турун, коԏ самӧј ічотыс, кӧԇалыԍ мырԁԃӧ места. Јог-меԍтаас, еԍкӧ, верміс быԁмыны унҗык ԋаԋ, унҗык, еԍкӧ, чукӧрміс му-вылыԍ. Места-кынԇі јог-турунјасыс ортчӧн сулалыԍ шепјасыслыԍ мырԁԃӧны ва, шоныԁ, југыԁ ԁај му-вынсӧ. На-вӧсна ԋаԋ лоӧ чіјӧб (җеб). Овлывлӧны нӧшта јог-турунјас, кӧԇа-пыщкас пукԍасны ԁа кӧԇалыԍ вынсӧ ԋоԋалӧны, Сеԍԍа јог-турунјас ас-выланыс віԇӧны ԁаԍ-вылын олыԍ щакјасӧс ԁа ԉок вӧ- чыԍ гагјасӧс; отсалӧны налы котырмыны (рӧԁмыны) ԁа ԋаԋ-вылӧ вуҗны. Та-кынԇі, јог-турунјас нӧшта ԍӧктӧԁӧны ԁа соԁтӧны уҗсӧ му-вӧԃітігӧн ԁа кӧԇа чукӧртігон, — сіјӧн ԁонԍӧԁӧны ԋаԋ-ԁонсӧ. Быԁӧн тӧԁам: јогӧԍ шабԁі вӧԃітны ԁа чукӧртны јогтӧм шабԁі-ԁорыԍ каԁ боԍтӧ јона-уна. Ԉібӧ кущӧм ԃело овлывлӧ уҗалыԍјаслы вунԁыны чіпсанӧԍ іԁ-мутӧ. Со-кымын-нӧгӧн ԁа мынԁа вајӧны ԉоксӧ јог-турунјасыԁ. Кӧсјан-кӧ му весавны јог-туруныԍ, воԇвыв коло тӧԁмавны, кыԇі јогыс му-вылас веԍкалӧма. Сӧмын кор тӧԁмалан кыԇі-мыј муыс јогӧԍԍӧма, секі верман јогкӧԁ воԇсаԍны. Еща креԍԏаԋінлӧн міјан кӧԇа кӧјԁыс овлӧ сӧстӧм, јог-кӧјԁыстӧм. Кӧјԁыс весалам сӧмын зыр-помыԍ гумла-тӧв-јылын. Таԇі кӧԇа кӧјԁыс весалӧм, ԃерт, абу шаԋ. Креԍԏаԋін кӧԇігас ԋаԋ-којԁыскӧԁ оз еща кӧԇ щощ јог-којԁыссӧ аслас му-вылӧ. Верԁчігӧн жуг-іԇаскӧԁ уна јог-којԁыс скотлы щӧщ веԍкалӧ. Скот ԍувјын јог-кӧјԁысԁас оз вежԍыны, асԍыныс чужанлунсӧ оз воштыны. Сійӧ јог-кӧјԁысјасыс кујӧԁӧн щощ мунӧны му-вылӧ ԁа бара мусӧ јогӧԍтӧны. Јог-кӧјԁысјас вывті віԋрвӧԍ, муын вермӧны кујлыны уна во-помԍа асԍыныс чужанлунсӧ воштытӧг. Сеԍԍа бурҗык-інӧ веԍкаласны ԁај кокԋіԁа чужӧны. Јог-турунјаслы пріроԁаыс ԍетӧма нӧшта уна отсаԍан-ногјас. Отсаԍан-ногјасыс јог-турунјасӧс віԇӧны бырӧмыԍ ԁа налы котырмыны отсалӧны. Ӧԏік јог-турунјас чуткаԍӧны, мукӧԁыс јӧԍјасӧн зурӧԁчӧны, коԁлӧн бара корјасыс чуткаԍӧны, ԇік піла піԋ-коԃӧԍ, скӧтлы ԍојны оз ԍетчыны. Уна јог-турунлӧн кӧјԁысыс гӧнјаса. Боԍтам кӧԏ јӧн-кӧјԁыс. Најӧс тӧв вермӧ лептыны, ԁыр новлӧԁлыны, кытчӧԇ му-вылӧ оз уԍны ԁа чужны. Сіԇ-жо і скӧт щӧщ отсалӧ јог-турунјаслы котырмыны: гӧнас кӧлаԍӧм јог-турун-којԁысјассӧ ԁа јог-турун-јурјассӧ ӧԏілаыԍ-мӧԁлаӧ новлӧԁлӧны. Сеԍԍа јог-турунјас вајӧны кӧјԁыссӧ вывті уна. Ӧԏі јӧн ԍетӧ 19.000 кӧјԁысӧԇ. Міјан мујас ставыс торјӧԁлӧма борјасӧн. Борјасын быԁмӧны јог-турунјас. Најӧ ԍетӧны зев уна јог-кӧјԁыс. Сіјӧ кӧјԁыԍјасыс веԍкалӧны ортча му-вылас. Сы-вӧсна ічӧт мујасыԁ ԁа борјасыԁ креԍԏана кӧԇа-вӧԃітӧмлы вајӧны уна ԉок. Уна јог-турун сеԍԍа, кӧјԁысӧн-кынԇі, котырмӧ муын быԁман поԁјасӧн ԉібӧ вуж-гарјасӧн. Сіԇі котырмӧны ԍі-турун, шепа турун, јӧн, кӧртԁој-турун. Поԁјасыс ԁа вуж-гарјасыс му-пыщкын олӧны уна воӧн, пыр ԍетӧны выԉ турунјас. Сещӧм уна-во-помԍа быԁмыԍ јог-турунјаскӧԁ воԇсаԍны ԍӧкыԁҗык кӧјԁысӧн котырмыԍ, ӧԏі во олыԍ јог-турунјаскӧԁ-ԍерԏі. Ӧні віԇӧԁлам кыԇ-мыј воԇсаԍны јог-турунјаскӧԁ. Јогјаскӧԁ воԇсаԍӧм-могыԍ оз ков леԇны јог-кӧјԁысјаслы веԍкавны му-вылӧ. Сы-вӧсна, ӧԏі-ко, колӧ бурҗыка весавны ԋаԋ-кӧјԁыстӧ машінајасӧн: тӧлӧԁчан машінаӧн ԁа кӧјԁыс торјӧԁан машінаӧн (сорԏірујтчан). Јогԍыԁ кӧјԁыстӧ поԅӧ торјӧԁны вӧлӧԍтса весаԍан-інын. Волоԍтын-ко сещомыс абу ԉібӧ ставлы-кӧ оз тырмы, колӧ чукӧртчыны ԁа воԍтыны вӧлӧԍто машіннеј тӧварішщество: ԋӧбны арԏеԉнеј машіна. Мӧԁ-кӧ, колӧ петкӧԁны му-вылӧ сӧмын бура сіԍмӧм кујӧԁ. Омӧԉа сіԍмӧм іԇаса кујӧԁын ем уна јог-кӧјԁысјас. Којмӧԁ-кӧ, борјас, тујјас, туј-берԁыԍ тыртӧм-інјассӧ колӧ ыщкыны быԁ во кыкыԍ, меԁ оз вермы туруныс ԇоріԇавны ԁа кӧјԁысавны. Меԁ бур — борјассӧ бырӧԁны ԁа сы-пыԃԃі бӧрӧзԁајас лӧԍӧԁны. Ԍерп. 1. Уна-переменаӧн му-уҗалігӧн ԋаԋ-бӧрын картупеԉ вӧԃітӧмӧн јог-турунјас му-вылыԍ ԇікӧԇ бырӧны. Таԇі воԇԍаԍӧм-кынԇі нӧшта-на поԅӧ јог-турунјасӧс бырӧԁны со кыԇі: 1) Колӧ јог-турун ԇоріԇавтӧԇ кӧԇа весавны јогыԍ, меԁым јог-турунјасыс кӧјԁысавны оз уԃітны; 2) ԉібӧ јог-турунлыԍ јывјассӧ ыщкыны; 3) кӧԍкӧм уҗаломӧн: гӧрӧмӧн ԁа піԋовтӧмӧн јогјассӧ петігас помавны; 4) кӧԇа вежлалӧмӧн шуам-кӧԏ, ԋаԋ-бӧрын картупеԉ: картупеԉлы быԁмігӧн колӧ муԁјӧм, коканалӧм ԁа весалӧм; јог-турунјас картупеԉ вӧԃітігӧн ԇікӧԇ бырӧны. (Ԍерп. 1). Сеԍԍа бара, ортча віԅӧн-віԅӧн машінаон кӧԇӧмыԁ јона отсалӧ јогкоԁ воԇсаԍны. Сещом кӧԇаыс ӧтпырјӧҗык чужӧ ԁа јог-турунсӧ оз леԇ петныс. Тащӧм быԁ-ногӧн воԇсаԍӧмыԍ унҗык бур кутас лоны, креԍԏана-кӧ боԍԍасны тајӧ уҗ-вылӧ ставыс ӧтпырјӧ. Секі весалӧм-мујассӧ весавтӧм-мујасыс мӧԁа-мӧԁныслыԍ оз кутны јогӧԍтыны.

А. Моԃанов.

Кӧјԁыс весалӧм.

Креԍԏана-кост ԍорԋіын міјан кывлывлан тащӧм пӧслӧвічајас: — Мыј-нӧ кӧԇан, сіјӧ і вунԁан; — омӧԉ кӧјԁысыԍ-пӧ бур рӧԁ оз ло; — уна ԋаԋ чукӧртны-ко, колӧ кӧԇны бур кӧјԁыс; — омӧԉ кӧјԁыс ԍетӧ омӧԉ рӧԁ ԁај еща ԋаԋ. ԃерт, тајӧс быԁ креԍԏаԋін тӧԁӧ, сӧмын ещаӧн вӧчӧны та-ԍерԏі. Міјан креԍԏаԋін кӧјԁыс тӧлӧԁӧ зыр-помыԍ гумла-тӧв-јылын. Зыр-помыԍ тӧлӧԁчігӧн тӧв торјӧԁӧ сӧмын кокԋі жуг-јогсӧ. Кӧјԁысыс уԍӧ гумла-куԅта віԅӧн. Зев еԍкӧ бур, кӧԅајіныс-кӧ кӧјԁыс-вылас торјӧԁас ас-берԁас уԍыԍ туԍјассӧ — нырсӧ. Ныр-туԍјасыс меԁ-ԍӧкыԁӧԍ, тӧв ылӧ оз ну. Овлывлӧ-ӧԁ, кӧјԁыс-вылас коԉӧны шӧрсӧ ԉібӧ бӧжсӧ вӧрӧклыԍ. Креԍԏаԋін со кыԇі арталӧ: бӧжын-пӧ кӧјԁыс посԋіҗык, пуԁјас унҗык лыԁыс; унҗыктӧ-пӧ кӧԇан-ԁа, щӧкыԁҗык кӧԇаыԁ лоӧ. Міјан креԍԏаԋін щӧкыԁ кӧԇа зев раԃејтӧ. Ԉоас-оз омӧԉ кӧјԁысыԍ щӧкыԁ кӧԇа ԁа уна бур ԋаԋ? Меԁ јонҗыка кутам та-јылыԍ гӧгӧрвоны, віԇӧԁлам кущӧм сіјӧ ачыс кӧјԁыс-туԍыс, кыԇі сетыԍ быԁмӧ ԋаԋыс. Вӧлӧмкӧ, быԁ кӧјԁыс-туԍын ем ӧтар-помас ічӧԏік кӧјԁыс-пі. Сіјӧ кӧјԁыс-піыс-кынԇі кӧјԁыс туԍыс ставнас — петаслы ԍојан-запас. Кымын ыҗыԁ ԁа ԍӧкыԁ кӧјԁысыс, сымын уна сені ԍојан-запасыс. Кӧјԁыс-пі сені јонҗык ԁај ԇоԋвіԇаҗык лоӧ. Кӧјԁысыԁ-ӧԁ ԇік кага-коԃ. Кага-понԁа-кӧ тӧжԁыԍан — пӧт; быԁмас јон, ԁа ԇоԋвіԇа, кокԋіԁа кутас вӧԇсаԍны віԍӧмјаскӧԁ, суԇчытӧмлункӧԁ. Омӧԉік щыгјавлӧм кагаыԁ быԁмас ӧԁва-ловја-коԃ: ԍӧкыԁ сещӧмыԁлы лоӧ овны. Сіԇ-жӧ і кӧјԁыс-піыԁ. Гырыԍ, ԍӧкыԁ туԍ-пыщкын сіјӧ оз щыгјав, кӧԇӧм-бӧрԏі вужјассӧ ԍетӧ јонӧс, вынаӧс. Сылӧн петасыс оз пов косыԍ ԋі кӧԇыԁыԍ. Му, ва ԁа југыԁ-понԁаыԁ сіјӧ чорыԁа јог турунјаскӧԁ воԇсаԍӧ, ԁај вермӧ-на најӧс. Вунԁіг-кежлӧ сеԍԍа ԍетӧ гырыԍ шеп, ԍӧкыԁ гырыԍ туԍаӧс. Оз таԇ быԁмы тыртӧм кӧјԁыс туԍыԁ. Уна кӧјԁыс туԍ па-піыԍ кӧԇӧм-бӧрԏі вошӧны југыԁсӧ аԁԇывтӧг: му-пыщкӧ коԉӧны кӧԅајінлы пӧԉза ԋі ԁобра вајтӧг. Мукӧԁыс бара, мытчӧны омӧԉік кеԉыԁіԋік ныр-ԁа, ԉок повоԃԃаыԍ регыԁ кулӧны. Јог-туруныс веԍіг сещӧм петастӧ пановтӧ, а коԁӧс јогыс ԇікӧԇ оз ԉічкы, вунԁіг-кежлӧ чіјӧбіԋік ԋаԋ і лоӧ. Ӧні мі гӧгӧрвоам, мыјла колӧ кӧԇны гырыԍ-ԍӧкыԁ кӧјԁысӧн. Гырыԍ-ԍӧкыԁ кӧјԁысыԁ ставыс чужӧ. Петасыс кынмӧм-коԍмӧмыԍ ԁа ԉок повоԃԃаыԍ оз пов, ԁај најӧс омӧԉҗы- ка гагјас-щакјас жугӧԁӧны (уж-піԋ, шој-шеп), сеԍԍа кокԋіԁҗыка воԇсаԍӧны јог-турунјаскӧԁ ԁај вунԁіг-кежлӧ бурҗык ԁа унҗык ԋаԋ воас. Тыртӧм-посԋі кӧјԁысыԁ частӧ ԇікӧԇ оз чуж. Пуԁјаԁ кӧԏ сіјӧ уна лыԁыс ԁа чужныс ставыс оз чуж, петасыс оз-ԋін сещӧм щӧкыԁ овлывлы, сеԍԍа петассӧ быԁмігас јог-турунјас пановтӧны, вунԁіг-кежлӧ зев шочіԋік, омоԉік шепта ԋаԋ лоӧ. Кӧјԁыс-вылӧ гырыԍ туԍјассӧ торјӧԁтӧԇ колӧ весавны став кӧјԁыссӧ мукӧԁ-ԍікас јогјасыԍ, меԁ-јона јог-којԁысјасыԍ. Јог-турунјас му-вылын вајӧны кык-пӧлӧс урон: ӧԏі-ногӧн-кӧ, ԋаԋыслы быԁмыны мешајтчӧны, пӧԁтӧны. Мӧԁ-ногӧн-кӧ, мулыԍ вынсӧ прӧста кыскӧны. Сіјӧ выннас, еԍкӧ, ԋаԋ вермас бурҗыка быԁмыны, унҗык чукӧрмас му-вывԍыс. Јог-кӧјԁысыԍ-кынԇі кӧвмывлӧ весавны ӧԏі-ԍікас ԋаԋ-кӧјԁыс мӧԁ-ԍікасыԍ. Міјан іԁ-пыщкын частӧ вітӧԁ јукӧныс овлӧ зӧр, Јог-кӧјԁыс весавны, зӧр торјӧԁны ԁа гырыԍа-посԋіԁатӧ јукны зыр-јылыԍ тӧлӧԁӧмӧн зев ԍӧкыԁ. Јог-турун-кӧјԁысјас зев посԋіԃікӧԍ ԁа ылӧ оз мунны, уԍӧны щӧщ гырыԍ туԍјас-берԁас. Тӧлыԁ-ӧԁ абу пыр ӧткоԃ, ԁај зыр-помԍыԁ он вермы ӧткоԃа којавны, посԋі туԍјасыс щощ сорлаԍӧны гырыԍ туԍјасыскӧԁ. Зыр-помԍыԁ тӧлӧԁчігӧн торјалӧ сӧмын кокԋі-јогыс (кышыс ԁа бусыс). Таԇтӧ тӧлӧԁчігӧн ныр-піас веԍкалӧ щӧщ бӧжыс, бӧж-піас нырыс; зор іԁјыԍ оз торјав. Ԋаԋ кӧјԁыс торјӧԁӧны быԁ-ԍікас сорӧгыԍ, — јог-кӧјԁысыԍ, зӧрјыԍ, гырыԍа-посԋіԁасӧ јукны, — емӧԍ уна-ԍікас машінајас. Шуԍӧны најӧ тӧлӧԁчан машінајасӧн ԁа сорԏірујтчан машінајасӧн. Тӧлӧԁчан машінајас торјӧԁӧны гырыԍ јогсӧ (кыш, бус, іԇас, тыртӧм шепјас). Сорԏірујтчан машінајас весалӧны јог-кӧјԁысыԍ ԁа зӧрјыԍ, сеԍԍа гырыԍа-посԋіԁасӧ торјӧԁӧны. Сорԏірујтӧм кӧјԃысыԁ — гырыԍ, ԍӧкыԁ, сӧстӧм; кӧԇігӧн ещаҗык мунӧ омӧԉік весавтӧм кӧјԁыс-ԍерԏіыԁ. Мукӧԁ губерԋајасын кӧԇавлывлӧмаӧԍ-ԋін сорԏірујтӧм кӧјԁысӧн: омӧԉік весавтӧм кӧԁыс-ԍерԏіыԁ сорԏірујтӧм кӧјԁысыԁ мунӧ сӧмын 3|4-мынԁа, ԁај унҗык чукӧрмӧ ԋаԋыс. Ԉішнеј кӧјԁыстӧ му-вылӧ прӧста којалӧм-ԁорыԍ, бурҗык кіаԁ коԉны, овмӧсаԁ-ӧԁ, мајбыр сгӧԃітчас: поԅӧ аслыԁ ԍојны, поԅӧ скӧтлы верԁны. Міјан Комі муын кӧјԁыс сорԏірујтӧм-вӧсна војнаӧԇ-на јешщӧ јона зев тожԁыԍлӧмаӧԍ. Секі-ԋін волі вӧлӧԍтјасӧ лӧԍӧԁӧмаӧԍ сорԏірујтчан-інјас. Сӧмын креԍԏанаыс мыјла-кӧ абу гӧгӧрвоӧмаӧԍ сорԏірујтчӧмыслыԍ бурсо, омӧԉа ԋаԋсӧ сорԏірујтлӧмаӧԍ. Ӧні меԁ-бӧрја војасас кӧјԁыс весалан-інјасын пырҗык лоӧ сорԏірујтны каԅеннеј ԋаԋ, креԍԏаԋін асԍыс ԋаԋсӧ мыјла-кӧ ӧнӧԇ-на оз вај сетчӧ. Міјан-ногӧн-кӧ, со-мыј-вӧсна оз вај сіјӧ: ӧԏі-ногӧн-кӧ, — оз тӧԁ сорԏірујтӧм кӧјԁысыслыԍ бур вајӧмсӧ; мӧԁ-ногӧн-кӧ, — прӧста оз кӧсјы „лытајтны". Ӧні сеԍԍа віԇӧԁлам кытчӧ сіјӧ „лытајтомыс" сувтӧ. Міјан шӧркоԃԃем креԍԏаԋін іԁ-улӧ кӧԇӧ ԃеԍаԏіналыԍ 1|3. Сетчӧ сіјӧ кӧԇӧ 5-6 пуԁ сорԏірујттӧм іԁ. Сорԏірујтӧм кӧјԁысӧн-кӧ кӧԇны — ԋоԉӧԁ јукӧныс сетыԍ ԉішалӧ. Ԋоԉӧԁ јукӧныс віт-квајт пуԁԍыԁ лоӧ 1 1/4 — 1 1/2 пуԁ. Артавны-кӧ сіјӧс 50 урӧн пуԁ, сіјӧ кутас сулавны 62-75 ур. Сы-кынԇі, сорԏірујтӧм кӧјԁысӧн кӧԇӧмӧн ԋаԋыс чукӧрмас унҗык, омӧԉіка-пырыԍ 6-8 пуԁјӧн ԃеԍаԏіна-вылӧ. Ԃеԍаԏіна 1/3-вылаԁ воас ԉішнеј 2-2 2/3 пуԁ. 80 урӧн-кӧ пуԁ арталам, воас 1 шајт ԁа 60 ур — 2 шајт 13 ур. Ставыс ԁокоԁыс лоӧ 2 шајт 10 ур — 2 шајт 88 ур. Ас-вӧлӧԍтаԁ 5-6 пуԁ кӧјԁыстӧ весавны креԍԏаԋінлӧн зев-ԋін ветлӧм-мунӧмнас і быԁсӧн мунас 2-3 час. Со-ӧԁ кущӧм пӧԃеԉщшаыс воӧ сіјӧ „лытаԁтӧмԍыԁ". Сіԇтӧ лытајтны, мајбыр, поԅӧ-на. Роԍԍіјаын-кӧ кутасны ставыс сорԏірујтчыны, кӧјԁысыԍ ԉішалӧм ԋаԋнас поԅӧ пӧтны міԉԉон мортлы. Сеԍԍа лунвылын шоча кӧԇӧмыс бурҗык, озҗык пов коԍмӧм-керӧмыԍ. В. Ԋікіԏін.

Машінаӧн кӧԇӧм.

Ԉішнеј тув ԋаԋтӧ, ԉібӧ ԉішнеј тув кӧјԁыстӧ віԇтӧмыԁ креԍԏана овмӧсаԁ зев буртор. Му-уҗалӧм-јылыԍ наука ԋаԋтӧ віԇтыны важӧн-ԋін тӧԁӧ, ӧԏі веԍкыԁ туј. Сещӧм ԋаԋ-віԇтыԍыс віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машіна. Сіјӧ кӧјԁыссӧ віԇтӧ кӧԇігас. Тајӧ гіжӧԁас тӧԁмӧԁам креԍԏанаӧс сещӧм віԅа-віԅа кӧԇанас. Міјан креԍԏаналӧн-ӧԁ ԋаԋјас муртсаӧԍ, быԁ пуԁ ԋаԋ налы бур кокԋӧԁ, сіјӧн і колӧ тӧԁмаԍны віԇтӧмӧн кӧԇӧмнас. Ԋаԋ поԅӧ кӧԇны кык-ногӧн: кыԇ-ԍурӧ којалӧмӧн ԁа віԅӧн-віԅӧн. Кыкнан ногыс поԅӧ кӧԇны кі-помыԍ ԉібӧ машінаӧн. Віԅа кӧԇасӧ унҗыкыԍ кӧԇӧны віԅӧн-віԅӧн кӧԇан машінаӧн. Віԅӧн коԇӧм-јывԍыс тані ічӧԏіка і віԍтыштам. Мыјла нӧ сещӧм машінанас кӧԇігӧн кӧјԁысыс ещаҗык мунӧ, а ԋаԋыс оз ещаҗык чукӧрмы? Со-мыј-восна сіԇі лоӧ. Віԅӧн-віԅӧн кӧԇан машінаыс кӧԇігас зев лӧԍыԁа кӧјԁыссӧ пукталӧ муас віԅӧн-віԅӧн, ԉішнеј ԋӧԏі ӧз шыблав. Ӧԏі кӧјԁысԍаԋ-мӧԁӧԇ коԉалӧ ічӧԏік ӧткоԃ костјас. Віԅ костјассӧ ԁа віԅас кӧјԁыс-туԍ-костјассӧ поԅӧ лӧԍӧԁны кыԇ колӧ кӧԇыԍлы. Колӧм-ԍерԏі вӧчӧны костјассӧ, меԁым кӧјԁысјасыс котырміганыс ԁа быԁміганыс мӧԁа-мӧԁыслы ез кутны мешајтчыны, југыԁыс меԁ быԁӧнлы унҗык інмас. Кор тырмӧ југыԁ ԁа ем тырмымӧн места, сӧмын секі јона котырмӧ петасыԁ, овлӧ ӧԏі туԍԍыс 60-70 петасӧԇ. Му уҗалӧм-јылыԍ наука віԍталӧ: кымын-пӧ уна ӧԏі-туԍ-улас местаыс, сымын јона котырмӧ петасыԁ ԁа сымын уна шонԁі југыԁсӧ боԍтӧ јон чорыԁ іԇас вӧчны. Чорыԁ јон іԇаса ԋаԋыԁ оз уԍ. Міјан ԋаԋјас зера-ԁырјі ԁа тӧла-ԁырјі пыр уԍӧмаӧԍ. Меԁ тајӧ ԍорԋіыс веԍшӧрӧ оз вош, колӧ сомын јонҗыка віԇӧԁлыны тыла-выв ԍу-вылӧ. Тыла-вылӧ кӧԇӧны шоча. Сені ӧԏі туԍ-улас ыҗыԁҗык места воӧ. Тыла-вылаԁ ӧԏі туԍԍыс артмӧ 6070 шептӧԇ. Іԇасыс јон, кыз, чорыԁ. Віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машіна му-вылӧ пукталӧ ӧтԍер. Быԁ туԍлы места лоӧ ԉучкі-лаԁнӧ быԁмымӧн ԁа котырмымӧн. Кі помыԍ кӧԇігӧн сіԇі ԋінӧм-вылӧ он вермы вӧчны. Ічӧԏік тӧвныр-кӧ, — оз-ԋін леԇ ӧтԍер кӧԇны. Меԁ-бур кӧԇыԍыс машіна-моз ӧтԍер он вермы кӧԇны. Та-кынԇі віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машінаыԁ, кӧԇӧм-бӧрас, кӧјԁыссӧ вевтԏӧ муӧн. Кӧјԁыссӧ му-пыщкас ԍујны поԅӧ лӧԍӧԁны, мыј-пыԁаӧ аслыԁ кӧлӧ. Тајӧ зев бур уҗ машіналӧн. Кӧјԁыслы му-вылӧ веԍкалӧм-бӧрын колӧ чужны ԁа вужјаԍны. Чужас ԁа вужјаԍас кӧјԁыс сӧмын секі, кор сылы тырмымӧн ем ва, шоныԁ ԁа сынӧԁ. Тувсов кӧԇа міјан мукӧԁ-ԁырјі лоӧ кӧԇны тулысын воԇ. Кӧԇӧм-бӧрԏіыс на мукӧԁ асывјаснас кынмывлӧ. Кінаԁ кӧԇӧмнаԁ уна туԍ коԉӧ му-вылас кушӧн. Сещӧм вылын кујлыԍ туԍјасыслы, ӧԏі-ногӧн-кӧ, ва оз тырмы мӧԁ-ногӧн-кӧ — кӧԇыԁ асывјаснаԁ кынмалӧны-коԍмалӧны. Сіԇтӧ чужтӧԇыԁ кујлігӧн најӧ сеԍԍа коԉчӧны мукӧԁ-ԍерԏіыс быԁмӧмԍыс, петасыс лоӧ кеԉыԁ. Кеԉыԁ петасԍыԁ оз-ԋін, ԃерт, во бур ԋаԋ. Мӧԁ-ногӧн быԁмӧ машінаӧн кӧԇӧм кӧјԁыс. Сылы ваыԁ ем мыјԁа колӧ, ԁај кынмӧм-шогыԍ муӧн вевтԏӧма, му-кӧкыԉјас-костас сынӧԁыс ем мыјԁа колӧ. Машінанаԁ кӧԇӧмӧн став кӧјԁысыс лоӧ ӧтпыԁаын. Ставыс ӧтпырјӧ чужӧны ԁа вужјаԍӧны. Машінаӧн кӧԇігон кыԇі воԇын віԍталім, кӧјԁыс муӧ поԅӧ ԍујны кыԇі аслыԁ колӧ: поԅӧ пыԁӧҗык, поԅӧ ԁӧрӧҗык, меԁ сӧмын кӧјԁыслы лӧԍыԁҗык лоӧ чужнысӧ, меԁ ӧтпырјӧ ставыс чужасны. Ӧтпырјӧ чужӧмӧн-ӧԁ ӧтпырјӧҗык ԋаԋыс воас, ԁај тыраҗык лоӧ. Сорԏірујтігаԁ ещаҗык кутас 2-ӧԁ сортӧ ԁа 3-ӧԁ сортӧ мунны. Сеԍԍа маші- Ԍерп. 2. Піԋанаԁ піԋовтігӧн мукӧԁ туԍјасыс веԍіг мунас оз вевтԏыԍны, мукӧԁыс вывті пыԁӧ тырӧны. Кор кыԇі піԋаыԁ кучкас, сіԇі і лоӧ. нанаԁ кӧԇӧмӧн коԍмӧм-керӧмыԍ оз ков повны. Вермас-ӧ тащӧм лоны кі-помыԍ кӧԇӧмӧн ԁа піԋаӧн піԋовтӧмӧн? Оз. Кі-пом-кӧԇаыԁ сещӧм ӧтԍер оз ло, ԁај піԋаыԁ четчаліг-тырјі ветлігаԁ став кӧјԁыссӧ оз вермы вевтԏыны муӧн, ԉібӧ вевтԏӧ оз ӧткоԃа. Піԋанаԁ піԋовтігӧн мукӧԁ туԍјасыс веԍіг мунас оз вевтԏыԍны, мукӧԁыс бара вывті пыԁӧ тырӧны. Кор кыԇі піԋаыԁ кучкас, сіԇі і лоӧ. Пыԁӧ пырыԍ туԍјас бара сіԇі і кулӧны: кӧјԁыс-піыслӧн выныс оз тырмы петассӧ ԍетны-ԁа. Со мыј-вӧсна кі-пӧмԍыԁ кӧԇӧмӧн кӧјԁысыԁ мунӧ уна ԉішнеј ԁа оз ӧтԍер чуж, оз ӧтпырјӧ во. Віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машінанаԁ кӧԇӧмыԁ јона бур, кыԇ-ԍуро кіјӧн којалӧм-ԍерԏіыԁ: ӧԏі ногӧн-кӧ, кӧјԁысыс ӧтԍер му-вылас лоӧ; мӧԁ-ногӧн-кӧ, кӧјԁыс муӧ поԅӧ ԍујны мыј пыԁаӧ колӧ ԁа муӧн вевтԏыны; којмӧԁ ногӧн-кӧ, кӧјԁыс ещаҗык мунӧ. Кіӧн кӧԇӧмон ԃеԍаԏіна-выло ԍу којаԍԍӧ пуԁ 10, іԁ — пуԁ 15-гӧгӧр, зӧр — пуԁ 17. Машінаӧн кӧԇӧмӧн ԃеԍаԏіна-вылӧ ковмас ԍу — 8 пуԁ, іԁ — 13 пуԁ-гӧгӧр, зӧр — 14 пуԁ. Ԋаԋыс оз во ещаҗык, уԁајчас ԁај унҗык-на воас. Машінаӧн-кӧ кӧԇан ыҗыԁҗык коластјасон (віԅ коластјас) меԁ верман петассӧ ве- савны быԁмігас, ԃеԍаԏіна-вылӧ кӧјԁыс мунӧ јешщӧ еща. Ԋаԋ сы-мынԁа-жӧ воас. Повоԁнеј уна віԇтӧма лоӧ кӧјԁыстӧ таԇітӧ кӧԇӧмӧн. Боԍтан-кӧ ӧԏі тувсов кӧԇасӧ, Комі муын лоӧ віԇтӧма 50.000 пуԁ кӧјԁыс. Машінаӧн кӧԇны міјан Комі муын ӧԏі-ногӧн абу лӧԍыԁ. Кујӧԁыс колаԍӧ му-пыщкӧԁ муныԍ нырјасас (машінаыслӧн ем нырјас-коԃ). Кутам-кӧ петкӧԁны јонҗыка сіԍмӧм, іԇастӧмҗык кујӧԁ — зев лӧԍыԁ лоӧ. Кыԇі-мыј вӧчӧма ԁа кыԇі уҗалӧны кӧԇан машінајасыс — тані віԍтавны он вермы. Емӧԍ-ӧԁ уна-пӧлӧс машінајас. Сы-јылыԍ колӧ јуаԍны агрономјаслыԍ, најӧ віԍталасны. Машінајас емӧԍ „машінаӧн вӧԃітчыны ԍетавлан-інјасын", поԅӧ і аслыԁ ԋӧбны „му-уҗалан машінајас вузалан-іныԍ". Ԁасӧн-ԁасвітӧн-кӧ чукӧртчан ԁа ԋӧбан, — оз вылӧ сувт, регыԁ аԍсӧ вештас ԁај уна бур вајас. Емӧԍ ӧԏі вӧлӧн кӧԇан машінајас, емӧԍ і кык вӧлајас. Ӧԏі вӧлӧн кӧԇан машінаыс 10 часӧн вермӧ кӧԇны 3 — 3 1/2 ԃеԍаԏіна. Машінаӧн-кӧԇігӧн мутӧ піԋовтӧны кӧԇтӧԇыс, кӧԇӧм-бӧраԁ сіјӧс оз-ԋін ков вӧрӧԁны. Ԏемнојев.