Орфография туйдӧд (2008)
КОМИ ШЫПАСКУД
Аа Бб Вв Гг Дд Ее Её Жж Зз Ии i Йй Кк Лл Мм Нн Оо Ӧӧ Пп Рр Сс Тт Уу Чч Шш ъ Ыы ь Ээ Юю Яя / Фф Хх Цц Щщ /
КОМИ ОРФОГРАФИЯ ПРАВИЛӦЯС
Шыяс пасъянног да шыпасъяс гижанног
- Гласнӧй шыяс: а, и, о, ӧ, у, ы, э.
Гласнӧй шыяс пасйыссьӧны а, я, и, i, о, ӧ, э, е, ё, у, ю, ы шыпасъясӧн.
- Согласнӧй шыяс: б, в, г, д, дь, дж, дз, ж, з, зь, й, к, л, ль, м, н, нь, п, р, c, сь, т, ть, тш, ч, ш, ф, х, ц, щ.
Согласнӧй шыяс пасйӧны б, в, г, д, ж, з, й, к, л, м, н, п, р, с, т, ч, ш, ф, х, ц, щ шыпасъясӧн.
- Дж, дз, тш шыяс пасйӧм вылӧ коми шыпаскудйын торъя шыпасъяс абуӧсь: найӧс пасйӧны кык шыпасӧн – дж, дз, тш: джодж, джадж, дзоридз, кодзув, тшӧтш, тшак. Кывйын орччӧн сулалысь кык дз пасйӧны куим шыпасӧн: кыддза, соддзӧн, воддза.
Кывъяссӧ шыяс серти гижигӧн дж, дз, тш шыяслы пыртӧма торъя пасъяс: [z], [z’], [ч] – джодж [zoz], дзоридз [z’ориz’], тшӧтш [чӧч].
ъ да ь пасъяс некутшӧм шы торйӧн оз петкӧдлыны. Тайӧ торйӧдан пасъяс: каньяс, понъяс. ь пасйӧ тшӧтш параа согласнӧйяслысь небыдлунсӧ.
ШЫПАСЪЯС ГИЖӦМ
И да I гижӧм
И да і шыпасъясӧн пасйӧны ӧти и сійӧ жӧ [и] гласнӧй шы. І шыпас гижсьӧ д, з, л, н, с, т параа чорыд согласнӧйяс бӧрын да петкӧдлӧ налысь чорыдлунсӧ: ді, зі, вӧлі, сім, ті, коді, мазі, кӧні, сійӧ, муніс. И шыпас гижсьӧ: – параа небыд согласнӧйяс бӧрын: син, чир, дзир, ли, ним; – паратӧм чорыд согласнӧйяс бӧрын: би, ки, пи, вир; – кыв заводитчигӧн: идзас, иган, ичӧт; – гласнӧйяс бӧрын: кӧин, пӧим, воис, шуис; – й бӧрын: йи, кыйим, йирны.
Е да Э гижӧм
Э шыпас гижсьӧ: – параа чорыд согласнӧйяс бӧрын: дэбыд, нэм, сэтӧр, тэ; – кыв заводитчигӧн: эжа, эськӧ, энька, эм; – гласнӧйяс бӧрын рочысь пырӧм кывъясын: поэт, поэма, поэзия, аэропорт; Е шыпас гижсьӧ: – параа небыд согласнӧйяс бӧрын: зелля, некор, сетны; – паратӧм чорыд согласнӧйяс бӧрын: берд, кер, шер;
Е, Ё, Ю, Я шыпасъяс гижӧм
Е, ё, ю, я шыпасъяс гижсьӧны: – д’, з’, л’, н’, с’, т’ согласнӧйяс бӧрын да петкӧдлӧны налысь небыдлунсӧ: небыд, нёль, нюр, сям, дябыр, зёльгыны, ляпкыд, тёпкыны; – кыв заводитчигӧн: ельдӧг, ёль, юрси, яла; – гласнӧйяс бӧрын: пиян, Тиюк, июль, Діюр, Джиян, Поёл; – ь да ъ бӧрын: каньяс, медъеджыд, Дінъёль, медъюгыд, Бадьёль, Подъельск; – я гижсьӧ й согласнӧй бӧрын: туйяс, чойяс, войяс; – ё гижсьӧ рочысь пырӧм кывъясын ч бӧрын: почёт, учёнӧй, зачёт. Торъя пасйӧд: 1. Небыд б’, в’, м’, п’, р’ согласнӧйяс бӧрын рочысь пырӧм кывъясын гижсьӧны е, ё, ю, я: бюро, ковёр, знамя, веритны. 2. Ч да дз согласнӧйяс бӧрын гижсьӧны а, о, у гласнӧйяс, а оз я, ё, ю: чаль, чомӧр, чум, дзажнитны, дзоля, дзужгыны.
Ь да Ъ гижӧм
ь гижсьӧ параа небыд д’, з’, л’, н’, с’, т’ согласнӧйяс бӧрын да петкӧдлӧ налысь небыдлунсӧ: – кыв помын: бедь, визь, сись, пель, нянь, бать; – кыв шӧрын чорыд согласнӧй водзын: босьтны, разьны, пельса, садьмыны, паськӧм; – кыв шӧрын ӧ да ы гласнӧйяс водзын: тьӧс, льӧм, ньӧв, сьӧм; – кыв шӧрын кык торъялана небыд согласнӧй костын: разьсьыны, бадьсянь, кольччыны, куньсьыны. Торъя пасйӧд: 1. Кык ӧткодь небыд согласнӧй костӧ ь оз гижсьы: мыссьыны, быттьӧ, вылльӧв, бусӧссьыны, боллявны, велӧдыссянь. Но вежӧртас сертиыс торъялана ӧткымын кывйын небыд пасыс гижсьӧ: пассянь – пасьсянь, коссянь – косьсянь. 2. Ст’, ндз, нч шытэчасъясын ь оз гижсьы: востер [вос’т’эр], вӧлисти [вӧл’ис’т’и], кындзи [кын’z’и], а сідзжӧ рочысь пырӧм кывъясын: кринча, пӧдӧнча, печенча.
Б’, в’, м’, п’, р’ шыяса роч кывъяс помын, а сідзжӧ суффиксъяс водзын ь оз гижсьы: буквар, пекар, лагер, календар, октябр; букварын, пекаръяс, лагеръяс, календарӧ, октябрын; дрӧб, морков, чеп. Торъя пасйӧд: Ӧткымын рочысь пырӧм кыв шӧрын р’ пасйыссьӧ рочын моз: моряк, зарядка, отряд, НО пӧдрад, пӧрадок, радын.
Сть вылӧ помасян рочысь пырӧм кывъясын [т’] шыыс чорзьӧ, и кыв помын да суффиксъяс водзын гижсьӧ сьт: власьт, гӧсьт, пакӧсьт, чесьт, вӧлӧсьт; власьтлы, гӧсьтъяс, пакӧсьттор, чесьтӧ (уськӧдчыны), вӧлӧсьтувса.
Торйӧдан Ь да Ъ гижӧм
– Торйӧдан ъ гижсьӧ параа чорыд согласнӧйяс бӧрын е, ё, ю, я шыпасъяс водзын: медъеджыд, медъён, Льӧмъю, медъяр. – Торйӧдан ь гижсьӧ параа небыд согласнӧйяс бӧрын е, ё, ю, я шыпасъяс водзын: Заречье, Бадьёль, Чудью, бадьяс. Торъя пасйӧд: 1. ь да ъ пасъяса рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны рочын моз: съезд, семья, ружье. 2. Торйӧдан ъ да ь пасъяс й согласнӧй бӧрын я шыпас водзын оз гижсьыны: сойяс, мойяс, дойяс, ройяс.
Ӧ да Э гижӧм
Кывйын мӧд, коймӧд да бӧръяджык слогъясын, а сідзжӧ суффиксъясын гижсьӧ ӧ, а оз э (е): пельӧс, майӧг, пӧлӧн, керӧс, котӧрӧн; воклӧн, пӧльӧ, батьӧ, пиньӧ, выльӧс; гӧгӧрвоӧдны, вайӧ, мунӧ, кайӧ; номйӧсь, гӧрдӧсь. Торъя пасйӧд: Э (е) паныдасьлӧ тэчаса да рочысь пырӧм кывъясын мӧд слогын: енэж, буретш, ягсер, вабергач, море, кудель.
И да Ы гижӧм
Кык слога кывъяс помын, а сідзжӧ суффиксъясын гижсьӧ и (i), а оз ы: чери, шабді, шонді, ёді, йики; вӧсни, посни, кокни, мелі; сэні, тані, маті, сэті, таті, nыді; бӧрти, серти, пыдди; муні, пыри, локтісны; зури-зари, люги-леги; мичаник, дзоляник, гортын, батьным.
ВЕЖЛАСЯН ШЫЯСА КЫВЪЯС ГИЖӦМ
В да Л гижӧм
Кыв помын да кыв шӧрын согласнӧй водзын гижсьӧ в, а гласнӧйяс водзын л: ныв, нывлӧн, нылӧй; сыв, сывны, сылӧ; пӧв, пӧвнас, пӧлыс. Торъя пасйӧд: 1. Рочысь пырӧм ӧткымын кывйын л пыдди гижсьӧ в: чувки, шӧвк. 2. Изобразительнӧй кывъясын согласнӧйяс водзын вермӧ гижсьыны в да л: болскыны, кравзыны. 3. Кывбердлӧн -ов, -оват суффиксын гижсьӧ в согласнӧй: вижов – вижоват, сьӧдов – сьӧдоват, гӧрдов – гӧрдоват.
Й, К, М, Т согласнӧйяс гижӧм
Кыввуж бӧрын гласнӧйяс водзын уна кывйын гижсьӧны содтысян й, к, м, т согласнӧйяс: ош – ошкӧс, пес – пескыс, кос – коскыс, зон – зонмыс, син – синмыс, зеп – зептас, шеп – шептысь; чом – чомйын, кер – керйӧн, вон – вонйӧ, гыр – гырйӧн. Кыввужйыс кӧ помасьӧ й согласнӧйӧн, сэки сійӧ гласнӧй водзын гижсьӧ: койны – койис, вайны – вайис, кыйны – кыйис. Торъя пасйӧд: Й оз гижсьы: 1. кык гласнӧй костын: пӧим, куим, кӧин, туис, тоин; 2. гласнӧйӧн помасян кыввуж да гласнӧйӧн заводитчан суффикс костын: нуны – нуис, лоны – лоис, биа, киа, пуа (кӧлуй).
Кыв водзын Г да К гижӧм
Кыв заводитчигӧн и да е водзын гижсьӧ г, а оз дь: гид, гижны, гез, геб, НО: дерт; к, а оз ть: ки, кер, кепысь, керка, кепысь. Торъя пасйӧд: дь да ть гижсьӧны: – изобразительнӧй кывъясын: тёньгыны, тивзыны, тивкъявны; – рочысь пырӧм кывъясын: деньга, дивӧ, телега, телепон.
Кыв помын дь да йт гижӧм
Кыв помын гижсьӧ дь, а оз йд: додь, бадь, садь, гадь, НО: мойд, мойдны; йт, а оз ть: няйт, квайт, войт, шайт.
РОЧЫСЬ ПЫРӦМ КЫВЪЯСЫН СОГЛАСНӦЙЯС ГИЖӦМ
Ф, Х, Ц да Щ гижӧм
Рочысь пырӧм кывъясын ф, х, ц шыпасъяс пыдди гижсьӧны п, к, ч шыпасъяс: пӧнар, кампет, шкап, укват, улича, ситеч. Мукӧд кывйын гижсьӧны рочын моз: физика, ферма, фотография, станция, химия, колхоз, циркуль. Щ шы пыдди гижсьӧ ш либӧ тш: тӧварыш, тшӧть, тшӧка, тшель. Мукӧд кывйын гижсьӧ рочын моз жӧ: барабанщик, борщ, ящик, пищаль.
ШЫЯС АСКОДЯСИГӦН КЫВЪЯС ГИЖАННОГ
Кор небыд согласнӧй аскодялӧ сы бӧрын сулалысь й согласнӧйсӧ, сэк гижсьӧ кык ӧткодь небыд согласнӧй: беддя [бед’д’а] < [бед’йа], молльыс [мол’л’ыс] < [мол’йыс], а сідзжӧ доддя, колльӧдны, лыддьыны, мырддьыны, вевттьыны, лёддзӧн, соддзӧн. Н’й, л’й, д’й, т’й шытэчаса рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны шыяс аскодялӧмӧн жӧ: зелля, каллян, ускӧттьӧ, пӧпуттьӧ, угоддьӧ, платтьӧ, печенньӧ, варенньӧ, жалӧванньӧ, рӧзӧренньӧ, вӧскресенньӧ. Торъя пасйӧд: Гижӧдъясын паныдасьлан общественнополитическӧй да официально-делӧвӧй кывъяс гижсьӧны шыяс аскодясьтӧг: правление, объявление, заседание, звание, соревнование, учреждение, занятие, предприятие, мероприятие, орудие.
Бӧрын сулалысь согласнӧйыс кӧ аскодялӧ водзын сулалысьсӧ, сэк гижсьӧ сійӧ согласнӧйыс, кутшӧм кылӧ да гижсьӧ гласнӧй либӧ паратӧм гора согласнӧй н, м, р, л, й водзын: – гортӧм согласнӧйыс гортӧммӧдӧ водзын сулалысь гора согласнӧйсӧ: дзебсьыны [z’эпс’ыны] – дзебӧ, гажтӧм [гаштӧм] – гажӧдны, тӧдтӧм [тӧттӧм] – тӧдӧ; – гора согласнӧйыс гораммӧдӧ водзын сулалысь гортӧм согласнӧйсӧ: ӧтгудыр [ӧдгудыр] – ӧти, ӧтнам, асдон [аздон] – аслам; – дз, дж, тш, ч аскодялӧны водзын сулалысь т да д согласнӧйяссӧ: татчӧ [тач’ч’ӧ] – таті, вӧтчыны [вӧч’ч’ыны] – вӧтӧда, велӧдчыны [велӧ ч’ч’ыны] – велӧда, ӧттшӧтш [ӧччӧч] – ӧтка, ӧддзыны [ӧz’z’ыны] – ӧдыс. Торъя пасйӧд: чч гижсьӧ сэтшӧм кывъясын, кодъяслӧн важ кыввужйыс оз нин паныдасьлы: чеччыны, мыччыны, шойччыны, кольччыны, тувччыны, орччӧн, пӧрччысьны, мӧрччыны.
Рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны дч, тч шыяс аскодявтӧг: кажитчыны, надейтчыны, бритчыны, рисуйтчыны, пилитчыны, докладчик, лётчик, разведчик, пулемётчик. Сб, сд, сг шыпасъясӧн заводитчысь рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны рочын моз: сберкасса, сберкнижка, сбор, сдача, сдельщина, сдельнӧй, сдайтны, сгӧдитчыны, сгинитны.
ЭМАКЫВЪЯС ГИЖАННОГ
Гижсьӧ ы, а оз и: – кывдінса мӧд да мукӧд слогын, суффиксъясын чорыд согласнӧйяс бӧрын: эшкын, вурыс, гӧгыль, кусынь, пелысь, тамыш, кӧртым, НО ӧшинь, берин; – -ыд, -ыс, -ным, -ныд, -ныс морта суффиксъясын: батьыд, батьыс, батьным, батьныд, батьныс; – эмакывъяслӧн босьтан (-лысь), сетан (-лы), ина (-ын, -аным, -аныд, -аныс), петан (-ысь, -сьым, -сьыд, -сьыс, -сьыным, -сьыныд, -сьыныс) вежлӧга-морта суффиксъясын: воклысь, воклы; керкаын, керкааным, керкааныд, керкааныс; керкаысь, керкасьым, керкасьыд, керкасьыс, керкасьыным, керкасьыныд, керкасьыныс.
Гижсьӧ и, а оз ы: – кывдінса мӧд слогын, им, ин, ис шытэчасъясын, небыд согласнӧйяс бӧрын: нёкчим, козин, сунис; – кывдінса мӧд слогын, идз, ич, ик шытэчасъясын: пыридз, дзоридз, саридз, ӧмидз, палич, калич, вирич, курич, лабич, лудік, сӧнік, кучик.
Овъяс, нимъяс да вичьяс официальнӧй (делӧвӧй) гижӧдъясын гижсьӧны рочын моз жӧ, шыяс боксянь вежсьытӧг: Маяковский, Горький, Алексей, Дмитрий, Космодемьянская, Иван Грозный, Илья, Игорь, Дарья, Ильич, Парасковья, Лукерья, Агафья, Валерьян, Демьян, Лазарь, Любовь, Ульяна, Наталья, Татьяна. Торъя пасйӧд: Художествоа гижӧдъясын роч овъяс, нимъяс вермӧны гижсьыны коми ног: Ӧльӧш, Ӧльӧксан, Ӧстап, Митрей, Пролӧ, Ладимер, Ӧсип, Ӧгаш, Ӧнись, Ӧпрӧсся, Анӧ, Парась, Ӧгрӧ.
Книга, газет, журнал, а сідзжӧ организация нимъяс торйӧдсьӧны кавычкаясӧн: «Алӧй лента» роман, «Коми му» газет, «Зеленеч» совхоз, «Войвыв кодзув» журнал. Торъя пасйӧд: Предприятие, учреждение нимъяс, кӧні эм нима кыв, кавычкаӧ оз ков босьтны: Челядьлы С.Я. Маршак нима библиотека.
Дженьдӧдӧм кывъясын вежлӧг суффиксъяс гижсьӧны визь пыр: СГУ-ын, КГПИ-ысь. Кык ӧткодь согласнӧя роч эмакывъясын гижсьӧ кыкнан согласнӧйыс: класс, металл, вӧжжи, сессия, килограмм, грипп. Торъя пасйӧд: Вежлӧг суффиксъяс содтігӧн гижсьӧ кык ӧткодь согласнӧй, а оз куим: классянь, металлӧн.
Эмакывъяс гижсьӧны ӧтлаын: – артмӧмаӧсь кӧ ин (ін), лун, пи (пиян), тор, пу, шой, улов, ног, пом, кодь суффикспуӧн: косін, васӧдін, ворсанін, оланін, татшӧмин, сэтшӧмин, этатшӧмин; бурлун, ёнлун, кыпыдлун, сюсьлун, коланлун, кужанлун, гажлун, мичлун, томлун; кӧчпи, сирпи; буртор, лёктор, унатор, ватор, йӧвтор, быдтор, ставторсӧ, мукӧдтор; моньпу, зятьпу, дӧрӧмпу; пасьшой, дӧрӧмшой; зонулов, томулов; керпом (чурбан), гезпом; оланног, оласног, гижанног, артманног; грездкодьнас, семьякодьнас, верӧтякодь (мыччысис), чомкодь (вӧчны), кушинкодь (кушинкодьӧ веськавны). Эмакывъяс гижсьӧны торйӧн: – ‘мыйлӧнкӧ юкӧн’ либӧ ‘ин’ вежӧртаса ув, дор, выв, сай, берд, дін, йыв, пом, весьт, шор, кост, бок, водз, пытш (пытшк-) эмакывъяскӧд: пызан ув, пызан дор, пызан выв, керка дор, пывсян сай, вӧр берд, пу дін, пу йыв, чунь пом, пу кост, керка водз, туй бок, вой бок, ю шӧр, джодж шӧр, юр весьт, керка пытшкӧс, ю сай видзьяс, вӧр дор муяс, лыа выв керъяс, яг выв рыжик, град выв пуктас, ӧшинь ув йӧр, туй выв морт, горт дор удж; Торъя пасйӧд: Ув, дор, выв, дін, пом, йыв кывъя иннимъяс гижсьӧны ӧтлаын: Емдін, Помӧсдін, Кырув, Кӧдзвыв, Вичкодор, Шыладор, Проньдор, Межадор, Сордйыв, Катыдпом, Кывтыдпом. – кывбӧръяскӧд: пызан сайын, школа дорын, пу улын, керка вылын, бать дінын, йӧз моз, ош кодь; важ моз, важ бӧрын, важ вылӧ, важ дорысь, важ серти, лёк водзӧ, лёк туйӧ, лёк вылӧ, бур водзӧ; – петан да пыран вежлӧга формаясын орччӧн сулалігӧн: пуысь пуӧ, воысь воӧ, кадысь кадӧ, арысь арӧ, сюръяысь сюръяӧ; – джын кывкӧд: додь джын, ведра джын.
Тэчаса эмакывъяс гижӧм
Тэчаса эмакывъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор: – ӧти либӧ кыкнан юкӧныс пемдӧм вежӧртасаӧсь да торйӧнсӧ сёрниын оз паныдасьлыны: дозмук, понпуш, зарава, нырбук, синкым, вотшлы, малямуш, калябеч, кикар, тшайпод, кӧнтар, киняув, сэрапом, кодзувкот, кӧнтусь, пивер, корадодь, сунлабич, ордлы, кӧндозмӧр, палюр; – кыкнан юкӧныс ӧтлаын артмӧдӧны выль вежӧртаса кыв: шырби, кӧктоин, кӧчвӧнь, сьӧлаоз, балябӧж, турипув, ошчӧд, кӧкакань, пончӧд, уджйӧ з, серпас, катшасин, номдӧра, пызандӧра; – юкӧн нимыс петкӧдлӧ предметсӧ ставнас: сьӧдбӧж, вирсин, шомкор, гӧрдъюр, лапкор; – артмӧмаӧсь эмакывйысь да ув, дор, выв, дін, пом, йыв кывъясысь: войвыв, рытыввыв, асыввыв, лунвыв, подув, мортув, пудовняув, кобув, рӧдпом, казьтыланпом, вадор, ывлавыв; – артмӧмаӧсь кывбердысь, эмакывйысь либӧ шӧркывйысь да ‘кад’ вежӧртаса дыр кывйысь: дзолядыр, ичӧтдыр, челядьдыр, ытшкандыр, гӧрандыр да с.в.
Кыка эмакывъяс гижсьӧны визьтор пыр, артмӧмаӧсь кӧ: – ӧткодь либӧ матын вежӧртаса кывъясысь: вын-эбӧс, чужӧм-рожа, олӧм-вылӧм; – паныд вежӧртаса кывъясысь: лун-вой, рыт-асыв, пырӧм-петӧм, пырысь-петысь, мунӧм-локтӧм; – -а суффикса кык кывйысь да петкӧдлӧны ӧтвыв босьтӧм кык предмет: чоя-вока, ая-пиа, эня-ныла, ныла-зонма; – кык кывйысь да петкӧдлӧны ӧтувтан вежӧртас: чой-вок, ныв-зон, ай-мам, ки-кок, сёян-юан, нянь-сов, дӧрӧм-гач, керка-карта, ныр-вом, ты-мус, видз-му, пуля-порок, ус-тош, вӧр-ва, вир-яй, чай-сакар, тасьті-пань; – кык кывйысь да петкӧдлӧны муюгыдлысь абу шӧр нырвизь: асыв-войвыв, асыв-лунвыв, рытыв-войвыв, рытыв-лунвыв.
КЫВБЕРД ГИЖАННОГ
Кывбердлӧн уна лыда -ӧсь суффиксын гижсьӧ ӧ, а оз э: мусаӧсь, гӧрдӧсь, сӧстӧмӧсь, няйтӧсь, ёнӧсь.
Кывбердлӧн -ыд суффиксын гижсьӧ ы, а оз и: кокньыд, векньыд, еджыд, ыджыд, векньыд.
-ик, -ник, -иник(-іник), -ндзи, -индзи(-індзи) суффиксъясын гижсьӧ и, а оз ы: мичаник, дзоляник, томиник, косіник, ичӧтик, омӧлик, небыдик, кокньыдик, дзоляндзи, косіндзи.
Кывбердлысь ӧткодялан тшупӧд артмӧдысь суффиксын гижсьӧ -джык, а оз -жык: мичаджык, гырысьджык, лӧсьыдджык, бурджык. Медвылыс тшупӧда качество петкӧдлысь мед- кывводз гижсьӧ ӧтлаын, а медся кывтор – торйӧн: медбур, медмича, медъён, медъюгыд; медся мича, медся муса, медся ыджыд.
Кывбердъяс гижсьӧны торйӧн: – зэв, сап, вель, дзурс, чим, вывті, мырд да с.в. качество тшупӧд петкӧдлысь урчитанъяскӧд: зэв ыджыд, вывті мича, сап пемыд, вель ыджыд, дзурс пемыд, чим гӧрд, чим сьӧд, мырд юмов; – качестволысь вылыс тшупӧд петкӧдлысь эмакывъяскӧд: би гӧрд кыа, лым еджыд дӧрӧм, са сьӧд (са кодь сьӧд).
Кывбердъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор: – петкӧдлӧны рӧм либӧ рӧмсер: алӧйгӧрд, пемыдгӧ рд, кельыдвиж, пемыдлӧз, югыдгӧрд, яръюгыд, еджговлӧз, турунвиж, кольквиж; – артмӧмаӧсь нимвежтасысь либӧ урчитанысь сяма, ныра, нога, сикас, руа, пӧлӧс кывъясӧн: аслыссяма, аслысныра, аслыснога, аслыссикас, аслыспӧлӧс, аслысруа, асныра, асруа; татшӧмсяма, сэтшӧмсяма, быдсикас, быдсяма, быдпӧлӧс; – артмӧмаӧсь кодь суффикспуӧн: мичакодь, гажакодь, лӧсьыдкодь, турунакодь, сиракодь, руакодь, тӧлакодь, ёнкодь, госакодь; кутшӧмкодь, татшӧмкодь, сэтшӧмкодь, этатшӧмкодь, эсытшӧмкодь. Торъя пасйӧд: Эмакывъяс пыдди мунысь кывбердъяскӧд кодь лоӧ кывбӧрӧн да гижсьӧ торйӧн: тӧрытъя кодь (орчч. тӧрытъя лун кодь), карса кодь (орчч. карса олысь кодь), коркӧя кодь (орчч. коркӧя олӧм кодь). – артмӧмаӧсь кык кыввуж ӧтлаӧдӧмӧн да суффикс содтӧмӧн ӧттшӧтш: эмакыв + ‘ин’ вежӧртаса эмакыв (бок, выв, сай, весьт, ув, берд да с.в.) + суффикс: мувывса, вӧрбердса, вӧршӧрса, гажводзса, гӧрабокса, гӧраувса, йӧзкостса, карвесьтса, кырйывса, тӧвсайса, праздникводзвывса; эмакыв + эмакыв + суффикс: ведраджынъя, арджынъя; кокпӧла, бордпӧла, кипӧла; эмакыв + кывбӧр + суффикс: берегпӧлӧнса, вочӧжся; асним + эмакыв + суффикс: сыктывкарбердса, эжвадорса, иванлунся. Татшӧм кывъяссӧ гижам ичӧт шыпассянь; нимвежтас + эмакыв + суффикс: асгӧгӧрса, мияндорса, мебердса, сыдінса, аскостса, быдлунъя, быдлунся; – артмӧмаӧсь эмакывйысь либӧ кывбердысь вевъя кывйӧн: зӧрвевъя, идвевъя, козвевъя, гӧрдвевъя, лӧзвевъя.
Кывбердъяс гижсьӧны визьтор пыр, кор: – петкӧдлӧны вылі тшупӧда качество: ыджыдыджыд, мича-мича, посни-посни, ёнысь-ён, бурысьбур, гырысьысь-гырысь, выльысь-выль; – петкӧдлӧны ӧтвыв босьтӧм кык признак: лӧза-гӧрда, сьӧда-еджыда, чера-пищаля, уска-тошка, киа-кока, китӧм-коктӧм, лӧддза-номъя, ода-кора; – артмӧны ӧткодь либӧ матын вежӧртаса кывъясысь: помтӧм-дортӧм, гуранӧсь-гӧптӧсь, сюрӧсь-пельӧсь, лыдтӧм-тшӧттӧм; – артмӧны ӧтувтан вежӧртаса эмакывъясысь: выль дӧрӧм-гача, топыд вир-яя, ён ки-кока, мича ныр-вома.
ЛЫДАКЫВЪЯС ГИЖАННОГ
Лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор: – петкӧдлӧны гӧгрӧс дасъяс да сёяс: сизимдас, кӧкъямысдас, ӧкмысдас, кыксё, куимсё, нёльсё, витсё, квайтсё, сизимсё, кӧкъямыссё, ӧкмыссё.
Лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн: – абу гӧгрӧс тшӧт петкӧдлігӧн: дас ӧти, дас вит, кызь сизим, ӧкмысдас вит, кыксё дас, ветымын вит да с.в.; – ылӧс лыд петкӧдлігӧн сы водзын сулалысь эмакывкӧд: лун кык, керка дас, во куим, ар ветымын кымын, недель кык; – кывбӧръяскӧд: кык дінӧ, сё гӧгӧр, вит вылӧ, дас сайӧ, вит кымын, дас пӧв, кык кымын пӧв, кык пӧрйӧ, нёль пельӧ, кык ногӧн, дас мында, вит пӧлӧс.
Лыдакывъяс гижсьӧны визьтор пыр, кор: – пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв сулалӧ эмакыв бӧрын да петкӧдлӧ ылӧс лыд: лун-мӧд, морт-мӧд, час-мӧд-коймӧд, кыв-мӧд-коймӧд; – орччӧн сулалысь кык лыдакыв петкӧдлӧны ылӧс лыд: кык-куим лун, нёль-вит морт; – кык лыдакыв йитчӧны ӧ кывторйӧн: вит-ӧквайт керка, нёль-ӧ-вит морт. Пӧрадок петкӧдлысь -ӧд суффикс лыдпасъяскӧд гижсьӧ визьтор пыр: 10-ӧд, 72-ӧд, 2007-ӧд.
-ным, -ныд, -ныс морта-лыда суффиксъяса ӧтвывтан лыдакывъясын гижсьӧ нн: кыкнанным, кыкнанныд, кыкнанныс.
НИМВЕЖТАС ГИЖАННОГ
Сійӧ, найӧ, эсійӧ, тайӧ, этайӧ морта да индана нимвежтасъясын гижсьӧ ӧ, а оз е либӧ я.
Нимвежтасъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор: – артмӧмаӧсь кӧ, сюрӧ суффикспуӧн да не- кывводзӧн да кутӧны стӧчмӧдтӧм вежӧртас: кодкӧ, кодъяскӧ, кутшӧмкӧ, мыйкӧ, мыйӧнкӧ, мыйлакӧ, кымынкӧ; мыйсюрӧ, кодсюрӧ, кодсюрӧлы, кутшӧмсюрӧ; некымын, некымынӧн; Торъя пасйӧд: кӧ кывтор гижсьӧ торйӧн, нимвежтас да кывтор костас кӧ эм кывбӧр: код вылӧ кӧ, мый йылысь кӧ, код вӧсна кӧ. – артмӧмаӧсь не- соссяна кывводзӧн: некод, некодлы, некодсянь, некоднанным, некутшӧм.
Нимвежтасъяс гижсьӧны торйӧн: – кывбӧръяскӧд: ме йылысь, на дырйи, став вӧсна, тэ понда, та ыджда, сы гӧгӧр, ме ног; сы моз.
Морта-морта нимвежтасъяс гижсьӧны визьтор пыр: ӧта-мӧдӧс, ӧта-мӧднымӧс, мӧда-мӧднымӧс.
КАДАКЫВЪЯС ГИЖАННОГ
===I колян када кадакыв===ъяслӧн морта суффиксын гижсьӧ и (-i), а оз ы: муні, мунін, муніс, мунім; вӧчи, вӧчин, вӧчис, вӧчим.
Кадакыв форма артмӧдысь суффиксъясын гижсьӧ ы, а оз и: – кывпод суффиксын: мунны, восьлавны, локны, койны; – уна лыда суффиксъясын: вӧчанныд, вӧчӧны, вӧчасны, вӧчинныд, вӧчисны, вӧчӧмныд; – II колян када, II морта, ӧтка лыда суффиксын: локтӧмыд, висьталӧмыд, сёрнитӧмыд; – ӧтка лыда тшӧктана да соссяна кадакывъясын: пуксьы, йӧкты, велӧдчы; ог сетчы, он видчы, оз шогсьы, эг вевттьы; – -ышт-, -лывл-, -ывл- суффиксъясын: пуктыштны, гажӧдлывлыны, волывлыны; – шӧркыв артмӧдысь -ысь суффиксын: сьылысь йӧз, визувтысь ю, гажӧдчысь челядь, уджалысь войтыр.
II морта уна лыда кадакывъясын гижсьӧ -нн-: ваянныд, лыддянныд, коланныд, гижинныд. I колян када соссяна отсасян кадакывъясын гижсьӧ э, а оз и: эг сёй, эг вош, эз сет. Возвратнӧй кадакывъясын д, т бӧрын гижсьӧ -ч суффикс, а оз -сь: видчыны, петкӧдчыны, лӧсьӧдчыны, кыпӧдчыны. Страдательнӧй вежӧртаса возвратнӧй кадакывъясын д, т, дз да ч бӧрын гижсьӧ сь: нуӧдсьӧны рытпукъяс, школа ӧдйӧ стрӧитсьӧ, овмӧс ӧтувтсьӧ, сюыс кӧдзсьӧ, пыжыс вӧчсьӧ.
Кадакывъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор: – артмӧны мунны, видзны, вартны, кывны, керны, сидзны суффикспуясӧн: жбырмунны, шковсидзны, пасьвидзны, пасьвартны, грымкывны, зутшкерны, ырсмунны, дзажакывны; – артмӧны кодь суффикспуӧн: пасйыштіскодь, котӧртіскодь, дӧзмыштіскодь; – артмӧны эмакывъя либӧ кывбӧра тэчасысь, да мӧд юкӧныс торйӧнсӧ оз паныдасьлы либӧ босьтӧ мӧд вежӧртас: чер тыш – чертышкавны, пинь туй – пиньтуявны, кок туй – коктуявны, кок чунь – кокчунясьны, лун тӧв – лунтӧвтны, вой тӧв – войтӧвтны, син бӧж – синбӧжавны, лэч туй – лэчтуясьны, кык мында – кыкмындаавны, уна пӧвста – унапӧвставны, кык ног – кыкногасьны.
Кадакывъяс гижсьӧны торйӧн: – эм кӧ кадакывлысь кыввужсӧ тӧдчӧдысь кыв: вурун носкиасьны, вылыс гачасьны, гын сапӧгасьны, выль шоныд дӧрӧмасьны, шӧвк чышъянасьны; – эм кӧ кадакыв водзас мед кывтор: мед пыралас, мед ваяс, мед висьталас, мед гӧгӧрвоӧдас.
Кадакывъяс гижсьӧны визьтор пыр, артмӧмаӧсь кӧ: – паныд вежӧртаса кывъясысь: кывтны-катны, пырны-петны, мунны-локны; – парнӧй кывъясысь: пуны-пӧжавны, сёйныюны, гӧрны-кӧдзны, кӧмасьны-пасьтасьны, кернывӧчны, овны-вывны; – ӧти кывсӧ кыкпӧвсталӧмӧн: муніс-муніс, олісныолісны, видзӧдісны-видзӧдісны; – шы сетан либӧ серпасалан кадакывйысь да прӧстӧй кадакывйысь: шковгыны-лыйны, пасьвартныжугӧдны, шливгыны-зэрны, пыльсъявны-серавны, варгыльтны-мунны, гиджгыны-йирны; – шы сетан либӧ серпасалан кыка кывйысь: герч-герчкерны, ува-авакывны, тяв-тявкерны, швуч-швачкерны, пусь-пасьвӧчны. Торъя пасйӧд: кылӧ суффикспуӧн артмӧм кадакывъяс прӧстӧй кадакывъяскӧд мунӧны урчитан туйын да гижсьӧны торйӧн: грымкылӧ уси, швачкылӧ поті, жбыркылӧ лэбзис, шковкылӧ лыйис, буз-базкылӧ вуджисны.
ШӦРКЫВ ДА НОГАКЫВ ГИЖАННОГ
Ногакыв артмӧдысь -иг (-iг), -игӧн (-ігӧн) суффиксын гижсьӧ и, а оз ы: узигӧн, пукалігӧн, ворсігӧн. Ногакыв артмӧдысь -мӧн, -ӧмӧн суффиксъясын гижсьӧ ӧ, а оз э. Мед кывводз шӧркывкӧд гижсьӧ ӧтлаын, а медся кывтор – торйӧн: медтыдалана, медбӧрдысь, меддышӧдчысь; медся уджалысь, медся яндысьысь. -иг суффикса ногакывъяс тыр, тырйи, моз, чӧж, кості, кежлӧ суффикспуяскӧд гижсьӧны ӧтлаын: сьылігтырйи, лыддьысигмоз, шойччигмоз, сералігтыр, уджалігкості, велӧдчигкежлӧ. Шӧркывъяс да -ӧмӧн суффикса ногакывъяс кодь да моз суффикспуяскӧд гижсьӧны ӧтлаын: дышӧдчыськодь, ышнясьыськодь, полыськодь; чеччалӧмӧнмоз, видчӧмӧнмоз, кӧритӧмӧнмоз, нюммунӧ мӧнмоз, шмонитӧмӧнмоз, яндысьӧмӧнмоз.
УРЧИТАНЪЯС ГИЖАННОГ
Урчитанъяс гижсьӧны ӧтлаын, артмӧмаӧсь кӧ: – эмакывъясысь -быд, -йыв, -выв, -тыр суффикспуясӧн: гожӧмбыд, рытывбыд, асывбыд, дзирйыв, тшынйыв, бӧрвыв, водзвыв, боквыв, бӧжвыв, кивыв, помвыв, дорышвыв, мышвыв, серамвыв, китыр, лунтыр, синтырнас, вомтырӧн (серавны); – кывбердысь -выв (вылыс, вывнас, вывсьыс), -дор (дорыс, дорнас, дорӧдз), -йылысь (йывсьыс) суффикспуясӧн: аръявыв, аръявылыс, аръявывнас, бӧръявылыс, бӧръявывнас, рытъявыв, рытъявылыс, тулысъявывнас, веськыдвыв, шуйгавыв; выльвывсьыс, свежӧйвывсьыс, пӧсьвывсьыс, ловъявывсьыс, кынвывсьыс, ичӧтвывсяньыс; асъядор, рытъядорнас, асъядорӧдз; тшыгйывсьыс, пӧсьйывсьыс, скӧрйывсьыс; – шӧркывйысь -дор (дорыс, дорнас, дорӧдз), -вылысь (вывсьыс), -йылысь (йывсьыс) суффикспуясӧн: пемдандорыс, югдандорыс, чеччандор, водандор; скӧрмӧмвылысь, скӧрмӧмвывсьыс, повзьӧмйывсьыс, мудзӧмйывсьыс; – -дор, -ладор суффикспуясӧн: гортладорас, вӧрладорсяньыс, войвывладорас, пӧрысьладорыс, кыкнанладорсяньыс, меладорса, миянладорын, сыладорын, таладорас, асланымладорын, шуйгаладорас, веськыдладорас, гугладорас, рытладорыс; – кывбердысь, шӧркывйысь да урчитанысь -пырысь суффикспуӧн: лёкпырысь, сьӧкыдпырысь, збойпырысь, гажапырысь; чуймӧмпырысь, полӧмпырысь, эскытӧмпырысь, кулитанапырысь, ошканапырысь; дышпырысь, сьӧкыдапырысь, долыдапырысь, нимкодьпырысь, веськодьпырысь, окотапырысь, жальпырысь, радпырысь; – шӧркывйысь, кадакывйысь артмӧм эмакывъясысь вый- (-выйӧ, -выйын, -выйӧдз) суффикспуӧн: джынвыйӧ, тырвыйӧ, вужвыйӧдз; быранвыйын, сюранвыйын, шеданвыйын, куланвыйын, вайманвыйын, чеганвыйын; – -кӧ, -сюрӧ суффикспуясӧн да соссяна не- кывводзӧн да лоӧны стӧчмӧдтӧм урчитанъясӧн: кӧнкӧ, кыськӧ, кысянькӧ, коркӧ, кытчӧкӧ, кыдзкӧ, кутшӧмакӧ, мыйтакӧ, мыйтӧмкӧ; корсюрӧ, кытчӧсюрӧ, кӧнсюрӧ, кыдзсюрӧ; некор, некыдз, некӧн, некытчӧ, некытысь; – степень петкӧдлысь -кодь суффикспуӧн: ӧдйӧкодь, матынкодь, ёнакодь, буракодь, дышакодь, паськыдакодь; – урчитанысь, кывбердысь, шӧркывйысь либӧ эмакывйысь ног, ногӧн, моз, сорӧн суффикспуясӧн: сувтсаног, пасьтаног, лёкног, пӧлӧсног; вомӧнногӧн; мырдӧнмоз, яндысянамоз, дивитанамоз, кӧританамоз, орччӧнмоз, паныдмоз, пӧлӧсӧнмоз; нюмсорӧн, серамсорӧн, йӧктӧмсорӧн; – кык либӧ унджык кывдінысь да лоӧны тэчаса урчитанӧн: асывводз, буретш, гӧгӧрпӧв, шӧрипӧв, гӧгӧрбок, рытсёр, войдӧрлун; кыккивежынь, кыккирудз, кыккокйыв, вомгорулас; талун, лунтыр, матігӧгӧр, рытгорув, весьшӧрӧ, кызмырдӧн, кодакӧ кості, сэккості; – кывбердысь, нимвежтасысь да дырйи кывбӧрысь: мукӧддырйи, ичӧтдырйи, дзолядырйи, томдырйи.
Мед кывводз урчитанъяскӧд гижсьӧ ӧтлаын, а медся кывтор – торйӧн: медъёна, медлӧсьыда, медылӧ, медгажаа, медбура; медся бура, медся ёна, медся чӧскыда. Серпасалан урчитанъяс кадакывъяскӧд гижсьӧны торйӧн: грым уси, жбыр лэбзис, шков лыйис, звирк чеччыштіс.
Урчитанъяс гижсьӧны визьтор пыр, артмӧмаӧсь кӧ: – паныд, матын либӧ ӧткодь вежӧртаса кык кывйысь: ӧтарӧ-мӧдарӧ, бӧрӧ-водзӧ, йылӧн-дінӧн, улӧ-вылӧ, чукыльӧн-мукыльӧн, лючки-ладнӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ, сідз-тадз, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн; – кыкпӧвсталӧм урчитанъясысь: вылӧ-вылӧ, ылын-ылын, ӧдва-ӧдва, ӧдйӧ-ӧдйӧ, параӧн-параӧн, чукӧрӧн-чукӧрӧн, радӧн-радӧн, коркӧ-коркӧ, пырысьпыр, коркӧ-некоркӧ; – кыкпӧвсталӧм эмакывйысь: лун-лун, рытрыт, вой-вой; лунысь-лун, воысь-во; – серпасалан кыка урчитанъясысь: зиль-зёль, тур-тар, шкув-шков, пусь-пась, чуш-чаш, гульс-гольс, зур-зар; – керанторъя вежлӧг формаа урчитанысь либӧ ногакывйысь да -сорӧн кывбӧрысь: мырдӧн-сорӧн, подӧн-сорӧн, котӧрӧн-сорӧн, дӧзмӧмӧн-сорӧн, йӧктӧмӧн-сорӧн, бӧрдӧмӧн-сорӧн; – керанторъя вежлӧг формаа эмакывйысь да джынйӧн кывйысь: воӧн-джынйӧн, лунӧн-джынйӧн, литрӧн-джынйӧн.
Урчитанъяс кывбӧръяскӧд гижсьӧны торйӧн: дыр бӧрын, регыд кежлӧ, недыр мысти, сэні дорысь, дыр кежлӧ, сэн моз.
КЫВБӦРЪЯС ГИЖАННОГ
Эмакывъяскӧд да эмакыв вежысь кывбердъяскӧд, а сідзжӧ нимвежтасъяскӧд, лыдакывъяскӧд, ногакывъяскӧд да урчитанъяскӧд кывбӧръяс гижсьӧны торйӧн: пызан улын, ю сайын, кӧч моз, бать ног; ӧнія моз, важ ног, коркӧя кодь, важся моз; сы дорӧ, миян гӧгӧр, миян ног; вит кымын, дас сайӧ, кык мында, кык ног, ру пӧвстӧ, кык пӧлӧс; пумӧн мында, нумӧн мында, чеччӧмӧн тшӧтш, дыр кежлӧ, Выль во кузя, пидзӧс выйӧдз.
Водзвылын, бӧрвылын лоӧны тэчаса кывбӧръясӧн да гижсьӧны ӧтлаын: миян водзвылын, мужичӧйяс бӧрвылын, чукӧртчӧм водзвылын, гӧрӧм водзвылын.
ЙИТӦДКЫВЪЯС ГИЖАННОГ
Некымын кывъя йитӧдкывъяс гижсьӧны торйӧн: сы вӧсна мый, сы понда мый, кӧть и, не сӧмын... но и, не то... не то. А союзнӧй кывтор гижсьӧ визьтор пыр: кӧсйис тай волыны-а, эз и лок. Зэрӧ-а, шондіа. Сідзжӧ кывйитӧд гижсьӧ ӧтлаын. Ciйӧс оз ков сорлавны сідз урчитанкӧд да жӧ кывторкӧд: Гожӧмын турун пуктім, тшак вотім, ёг весалім, а сідзжӧ шойччим. Пиыс уджалӧ сідз жӧ, кыдзи и батьыс. Сідзкӧ пыртана кыв гижсьӧ ӧтлаын. Сійӧс оз ков сорлавны сідз урчитанкӧд да кӧ кывторкӧд: Сідзкӧ, став тайӧ уджыс оз вош. Сідз кӧ вӧчан, ме тэкӧд ог сёрнит. Кӧ кывйитӧд гижсьӧ торйӧн: Поводдяыс кӧ бурмас, ветлам вӧрӧ.
КЫВТОРЪЯС ГИЖАННОГ
- Нӧ, жӧ, но, да, и, тай, кӧ, пӧ, ӧмӧй, ли, на, нин, инӧ кывторъяс гижсьӧны торйӧн; а ӧ да а кывторъяс – визьтор пыр: дыр-ӧ, тадзи кӧ-а, ылын-ӧ, ог жӧ кӧ пӧ ӧд-а.
Содтӧд. Кӧ кывтор пӧрадока лыдакывъяскӧд гижсьӧ визьтор пыр и лоӧ пыртана кывйӧн: мӧд-кӧ, коймӧд-кӧ.
- Кывбердъясын да урчитанъясын не лоӧ кывводзӧн да гижсьӧ ӧтлаын: неыджыд, негырысь, недыр, неважӧн, неылын, неуна.
- Мед кывтор кадакывъяскӧд гижсьӧ торйӧн: мед олас, мед быдмас, мед юргӧ.
МЕЖДОМЕТИЕЯС ГИЖАННОГ
Некымынысь шуӧм междометиеяс гижсьӧны визьтор пыр: ой-ой-ой, ок-ок-ок, ха-ха-ха, крав-крав, ку-ку.
ЫДЖЫД ШЫПАС ГИЖӦМ
Сёрникузяын медводдза кывйыс гижсьӧ ыджыд шыпассянь. Веськыд сёрниын медводдза кывйыс гижсьӧ ыджыд шыпассянь: Галя горӧдіс: «Вай тэрыбджыка вӧр!». А веськыд сёрни бӧрын авторлӧн кывъяс гижсьӧны ичӧт шыпассянь: «Кыдзи олан?» – юаліс пӧльыслысь Ваня.
Ыджыд шыпассянь гижсьӧны: – йӧзлӧн нимъяс, вичьяс, овъяс, нимпасъяс, псевдонимъяс: Иван Алексеевич Куратов, Нёбдінса Виттор, Йӧрш Ёгор, Кӧч Закар, Илья Ошлапов; – пемӧс нимъяс: Серко (вӧв), Катшыс (пон), Курган (кань), Сюрань (мӧс), Карко (вӧв); – иннимъяс: Сыктывкар, Эжва, Октябр шӧртуй, Орджоникидзе улича, Вылыс Чов, Улыс Чов, Тӧвпоз из, Ираёль, Сыктыв, Синдор; – иннимӧ пырысь тӧдчӧдан кывъяс: Ыджыд Визин, Рысь Кедва, Улыс Воч; – газет, журнал, книга, кинофильм, спектакль да мукӧд ним: «Войвыв кодзув» журнал, «Би кинь» журнал, «Йӧлӧга» газет, «Югыд туй» газет, «Чугра » роман, «Но-о, биа бордаяс!» пьеса; – космонимъяс: Сизима кодзув, Дзодзӧг туй, Му, Шонді; – йӧзлӧн уджаланін да ӧтувтчанін нимъяс: Коми Республикаса Каналан Сӧвет, Единая Россия, ЛДПР – Россияса либерально-демократическӧй партия, Нывбабаяслӧн Совет, Сыктывкарса канму университет, Видз-му овмӧс министерство, Коми Республикаса велӧдӧм сӧвмӧдан институт, Коми небӧг лэдзанін, Коми наука шӧрин; Сыктыв районса администрация; – чин да почёт нимъяс: Сӧветскӧй Союзса Герой, Уджвывса Герой; – государство, республика да мукӧд сикас мутас ним: Коми Республика, Казахстан, Подмосковье, Заполярье, Изьватас район, Москва обласьт; – орден нимъяс: Ленин орден, Отечественнӧй война I степеня орден; Красное Знамя орден; – учреждение, организация дженьдӧдӧм нимъяс: СГУ-са велӧдысьяс, КГПИ-са студентъяс, Госсовет, СыктГУ, Горстрой, Госснаб, РЭУ, ВАК (восьса акционер котыр); ИКК (ичӧт кывкутана котыр); ПДМ (Пытшкӧс делӧяс министерство); – праздник нимъяс: Ыджыд верман лун, Нывбабаяслӧ н войтыркостса лун, Оланподув лун, Печать лун; Петыр лун, Иван лун, Микӧла лун, Ыджыд лун, Йӧввыв, Рӧштво, Выль во.
Ичӧт шыпассянь гижсьӧны: – абу ас нимысь артмӧм тэчаса дженьдӧдӧм нимъяс: профсоюз, пединститут, стенгазет, вуз; – ас нимысь артмӧм кывбердъяс: москваса войтыр, выльгортса олысьяс, сыктывкарса челядь, венгрияса учёнӧй; иванлунся гажӧдчӧм, эжвабердса видзьяс, эжвагорувса сиктъяс, лузавожса сёрнисикас.
ВИЗЬЫСЬ ВИЗЬӦ КЫВ ВУДЖӦДӦМ
Визьысь визьӧ кывъяс вуджӧдсьӧны слогъяс серти. Кык да унджык слога кывъясын слогъяс торйӧдсьӧны: – согласнӧй водзті: пы-зан, ву-рун, лы-йис; – кык согласнӧй костті: вӧч-ны, узь-ны, кор-ны, вай-ны; – кык гласнӧй костті: кӧ-ин, пӧ-им, ну-им, во-ас. Ӧти гласнӧй шыпас визьысь визьӧ оз вуджӧдсьы, кӧть и лоӧ слогӧн: ӧш-инь, а оз ӧ-шинь. Орччӧн сулалысь кык ӧткодь согласнӧйысь ӧтиыс кольӧ воддза визяс, мӧдыс – вуджӧдсьӧ: вевттьыны, чеч-чы-ны, вӧч-чы-ны. Орччӧн сулалысь куим согласнӧй пиысь кыкыс кольӧ воддза визьӧ, коймӧдыс – вуджӧдсьӧ: кольччыны, шы-мырт-ны, верд-ны. ъ, ь пасъяс выль визьӧ оз вуджӧдсьыны: видзьяс, пӧръ-яв-ны, кань-яс.
ИННИМЪЯС ГИЖАННОГ
Иннимъяс гижсьӧны ӧтлаын: а) артмӧмаӧсь кӧ выв, дор, пом, йыв, дін, ув, бок суффикспуясӧн: Сотчӧмвыв, Граддор, Емдін, Изьвайыв, Катыдпом, Кырув, Мӧдлапӧв, Пӧдтыбок, Ыбпом, Сордйыв, Гортшор; б) мӧд юкӧныс кӧ лоӧ географическӧй терминӧн: чой, кыр, нырд, керӧс, мыльк, кыркӧтш, ыб, видз, кӧдж, тыла, ляга, туй: Сынянырд, Сьӧдкыркӧтш, Сюзяыб, Сюлатуй, Тимушбор, Чукачой, Шӧрляга, Ыджыдвидз, Туискерӧс, Крутотыла, Гажаяг, Йӧвнӧрыс, Ёвкӧдж, Діасёръя, Кармыльк, Зӧвсьӧрт; в) мӧд юкӧныс кӧ лоӧ йӧз оланін петкӧдлысь кывйӧн: горт ‘сикт’, сикт, грезд, кар: Выльгорт, Разгорт, Типӧсикт, Тимасикт, Мальцевгрезд, Сыктывкар; г) мӧд юкӧнас кӧ паныдасьлӧны вуджӧдӧм вежӧртаса вом, вож, бӧж, юр кывъяс: Усвавом, Нечавом, Льӧмтыбӧж, Нӧвикбӧж, Чаркабӧж, Изъюр, Діюр, Бедьвож; д) мӧд юкӧнас кӧ эм ю, ёль, вад, шор, ты, гуран, ва термин, а воддза юкӧныс кыдзи асшӧр ваним сытӧг оз паныдасьлы: Льӧмъю, Чубъю, Шаръю, Мичаю, Поскаёль, Маткаёль, Аквад, Льӧмты, Копты, Ангуран, Эжва, Изьва; е) мӧд юкӧнас кӧ паныдасьлӧ ю, ва, ты, ёль, вад кыв, но нимтӧ йӧз оланін: Изъяю (пос.), Ильяшор (пос.), Бадьёль (грезд), Гагшор (сикт).
Иннимъяс гижсьӧны торйӧн: – воддза юкӧныс кӧ вермӧ паныдасьлыны асшӧра (ю, ёль, вад, шор, ты, гуран, ва терминъястӧгыс) кыдз ваним петкӧдлысь кыв: Визин = Визин ю, Печора = Печора ю, Пузла = Пузла ю, Буб = Буб ю, Колва = Колва ю; – инним водзас кӧ эм сійӧс тӧдчӧдысь кыв: Важ Эжва, Улыс Чов, Ыджыд Визин, Вылыс Турунъю, Ичӧт Усва, Рысь Кедва, Улыс Дав.