Пос
Ԋ. ԌЕМАШКО СӦВЕТСКӦЈ ԃІРІЖАБԈЈАС ЛОӦНЫ! ССРС-са јӧзјаслӧн шӧрса ԋіга леԇанін МӦСКУА 1931 7000 ԂІРІЖАБԈ — БУР ОТСАԌЫԌ ОВМӦС КЫПӦԀАН УҖ НУӦԁІГӦН.
Аеропланјасӧн вывті бур ветлыны ԁа колантор новлӧԁлыны. Најӧ кокԋіԁӧԍ, ӧԁјӧ ветлӧны, часнас мунӧны 200 кілометрӧԇ, пӧԉза вајӧм ԍерԏіыс абу зев ԁонаӧԍ, зев ыҗыԁ отсӧг ԍетӧны кущӧм ԍурӧ уҗјас нуӧԁігӧн (шуам ԍіктса овмӧсын, мукӧԁлаын) ԁај војна ԁырјі вывті коланаӧԍ. Аеропланјас лыԁ міјан (возԁушнӧј флот) ӧԁјӧ соԁӧ. Ӧні абу-ԋін веԍіг ыҗыԁҗык учрежԃеԋԋӧ, фабрік-завоԁ, профсојуз, коԁлӧн ԋімыс абу кущӧмкӧ аероплан вылын гӧрԁ ԅвезԁакӧԁ ортчӧн. Ԃіріжабԉӧн лебавны аероплан ԁорыԍ јешшӧ-на бур, аероплан ԋекыԇі оз вермы вермаԍны сы бокԍаԋ ԃіріжабԉыскӧԁ. Ӧԏі-кӧ (меԁбурторјыс), ԃіріжабԉ вермӧ лебԅыны вывті ылӧ пукԍывтӧг. Гырыԍ, јон ԃіріжабԉјас вермӧны лебԅыны пукԍывтӧг 118 часӧԇ, а меԁбур аеропланјас лебԅӧны сӧмын пукԍывтӧг 50 часӧԇ. Мӧскуаӧ волыԍ ԃіріжабԉ „Граф Цеппеԉін“ 1929-ԁ воын лебԅіс му ԍар гӧгӧрыс. Сіјӧ 35 ԍурс кілометрсӧ муніс сӧмын куімыԍ муас пукԍылӧмӧн. Ставсӧ сіјӧ лебԅіс 21 суткі, а сынӧԁассӧ вӧлі 12 суткі (ӧстаткі 8 суткісӧ шојтчіс сувтланінјасас). Та ӧԁјӧ тамынԁа тујсӧ мукӧԁногӧн ԋекыԇі оз поԅ вӧчнысӧ. Віԇӧԁлам, мыј ԁыра поԅӧ мунны мукӧԁ ногӧн (кӧрттујӧн, мореӧн) ԁа ԃіріжабԉӧн кущӧмкӧ туј костјас. Мӧскуаԍаԋ Ташкентӧ ԃіріжабԉ мунӧ 29 часӧн, а корттујӧн меԁӧԁјӧ мунӧмӧн-ԋін колӧ мунны ԋоԉ суткі. Мӧскуаԍаԋ Омскӧ ԃіріжабԉӧн поԅӧ лебԅыны 19 часӧн, а појезԁӧн ԋоԉ суткі. Јевропаԍаԋ Амерікаӧ ԃіріжабԉӧн поԅӧ мунны 2-3 лунӧн, а мореӧн, меԁӧԁјӧ мунан парохоԁ вылын, 6 суткіӧн. Ангԉіјаԍан- Австраԉіјаӧ ԃірі- җабԉӧн поԅӧ лебԅыны 10 суткіӧн, а појезԁӧн ԁа парахоԁӧн поԅӧ воны сӧмын 30-35 лунӧн. Јевропаԍаԋ Аԉаскаӧ Војвыв поԉус пыр поԅӧ лебԅыны ԃіріжабԉӧн 3 суткі, а мукӧԁ ногӧн — парохоԁӧн, ԋі појезԁӧн, ԋі аеропланӧн пукԍывтӧг сеті мунны он вермы. Ԃіріжабԉӧн пукԍывтӧг ылӧ лебԅыны вермӧмыс меԁԍа-ԋін бур міјанын, ССРС-ын. ССРС — став муыслӧн квајтӧԁ јукӧныс. Міјан емӧԍ вывті паԍкыԁ местајас, кӧні ԋекущӧм тујјас абуӧԍ (Ԍібырса тајга, војвыв вӧрјас, тунԁра ԁа с. в.). Кӧрттујјас міјан еща. Мукӧԁ пӧлӧс бур тујјас еща-жӧ. А ԃіріжабԉыԁ, мі аԁԇылім-ԋін, вермӧ сувтлытӧг лебԅыны вывті уна. Мӧԁ, зев ыҗыԁ буртор ԃіріжабԉлӧн — сіјӧ вывті уна вермӧ лептыны, нуны. Ԃіріжабԉ вермӧ лептыны ԁа нуны 60 тоннаӧԇ груз. Ԃіріжабԉын ем зев бур жырјас і ветлыԍјаслы. Сіԇ-кӧ ԃіріжабԉјас вермӧны уна нуны груз ԁај јӧзӧс. А ССРС-лы тајӧ вывті колантор. Овмӧс кыпӧԁӧмлы ԃіріжабԉјас та ногӧн јона вермасны отсавны. Ԃіріжабԉӧн поԅӧ лӧԍӧԁны волыԍӧм, поԅӧ јітны центрјас меԁылі, бокын сулалан рајонјаскӧԁ. Быԁӧнлы гӧгӧрвоана, кущӧма міјанлы тајӧ колӧ. Центрса учрежԃԋԋӧјаслы поԅӧ бурҗыка веԍкӧԁлыны местаса уҗјасӧн, поԅӧ, ковмас-кӧ, регыԁӧн ыстыны інструкторјасӧс, уҗалыԍјасӧс, ӧԁјӧ мунас пошта. Сені олыԍ уҗалыԍ јӧзлӧн ӧԁјӧҗык кыптас југыԁлуныс, куԉтураыс. Јона-кӧ ковмас, веԍіг поԅӧ ԃіріжабԉ вылын тӧварјас, прӧԁуктајас нуны. Кущӧм бур ԁа колана еԍкӧ тащӧм јітӧԁыԁ, шуам, Камчаткакӧԁ *, Сахаԉінкӧԁ *, Војвывкӧԁ, Закавкаԅјӧкӧԁ! Ԃіріжабԉјасӧн јітӧԁсӧ, волыԍӧмсӧ лӧԍӧԁӧмыс јона от-
- ) Камчатка — Ԍібырын асыв-вој берег ԁорын полуостров.
- ) Сахаԉін — Ԍібырын асыввыв берег ԁінын ыҗыԁ ԁі. Војвыв јукӧныс — міјан, а лунвыв јукӧныс — Јапоԋіјалӧн.
салас кыпӧԁны і овмӧссӧ, і куԉтурасӧ ылі рајонјасын. Ԃіріжабԉӧн ылі рајонјаскӧԁ волыԍӧм аеропланјасӧн ԁорыԍ, веԍіг парокоԁјасӧн ԁорыԍ сувтӧ ԁонтӧгҗык. Лӧԍӧԁны-кӧ, шуам, ԃіріжабԉјасӧн лебалӧм Влаԃівостоккӧԁ, поԅӧ вонас вуҗӧԁны ӧԏі ԃіріжабԉӧн 2.700 тонна груз. Быԁ кілограм 750 кілометр сајӧ нуӧм кутас сулавны 26 ур. А парохоԁ вылын вонас поԅӧ нуны сӧмын 700 тонна. Аероплан вылын поԅӧ нуны 150 тонна ԁај нуӧмԍыс ԁоныс оз кут сулавны 26 ур (Ԃіріжабԉӧн нуӧмыԍ моз), а 1 ш. 50 ур. Сіԇ-кӧ ԃіріжабԉӧн груз нӧвлӧԁлӧм ԁонтӧмҗык, ԁај ӧԁјӧҗык мукӧԁ ногӧн нуӧм ԁорыԍ. Быԁӧн тӧԁӧны, Сӧвет Сојузын војвылас вывті паԍкыԁ местајас ӧнӧԇ-на зев омӧԉа віԁлалӧма, тӧԁмалӧма. Ԃерт, еԍкӧ бӧрја војасас тајӧ уҗас лоі кутчіԍӧма јона. Војвыв мујас тӧԁмавны быԁ во ветлӧны експеԃіціјајас. 1930 воӧ гожӧмын-на Шміԁт јорт експеԃіціја аԁԇіс выԉ му ылі војвылыԍ („Візе ԋіма му“) Војвыв саріԇыԍ. Сӧмын тӧԁмавтӧм ԁа віԁлавтӧм інјасыс вывті-на паԍкыԁӧԍ. А војвыв тӧԁмалӧм куԅа експеԃіціјајаслы вывті-на ԍӧкыԁ уҗавнысӧ, унаӧн вошлӧны, кулӧны. Војвыв тӧԁмалӧмлы вывті ыҗыԁ отсӧг вермас ԍетны ԃіріжабԉ. Ылі војвывјассӧ міјан омӧԉа-на тӧԁмалӧма, а сенјасын озырлуныс вывті уна. Со, 1923-ӧԁ воын сӧветскӧј експеԃіціја аԁԇіс камчаткаыԍ зев уна ԁај бур ԋефԏ. Ԃіріжабԉлӧн ем јешшӧ ӧԏі, вывті бур качество, коԁі вывті колана быԁԍама іԍԍԉеԁоваԏеԉскӧј (тӧԁмалан) уҗ нуӧԁігӧн: ԃіріжабԉ вермӧ наԇмӧԁны лебԅӧмсӧ, веԍіг ԇік ӧԏі местаын сулавны. Ӧԏі местаын сулалігӧн поԅӧ планјас месталыԍ вӧчавны, јӧзӧс леԇавны ԃіріжабԉ вывԍаԋыс ԁа мукӧԁторјас јешшӧ вӧчны. Сеԍԍа-ӧԁ ԃіріжабԉӧн поԅӧ отсаԍны і мукӧԁ уҗјас вылын, шуам, ԍіктса овмӧсын. Аеропланјас вывԍаԋ ӧні-ԋін пызјӧны кӧԇа мујас гагјасӧс віјанторјасӧн. Ԃіріжабԉ вывԍаԋ тајӧ уҗсӧ јешшӧ-ԋін кокԋі нуӧԁнысӧ: сіјӧ-ӧԁ вермӧ, ковмас-кӧ, јона наԇмӧԁны мунӧмсӧ ԁај сіјӧ ыҗыԁҗык груз вермӧ лептыны. Сы вӧсна оз ков щӧкыԁа мувылӧ летчывлыны груз боԍтны (пызјанторсӧ). Татыԍ ставыс тыԁалӧ-ԋін, кущӧм колантор міјанлы ԃіріжабԉ, кущӧма вермас сіјӧ отсавны овмӧс нуӧԁӧмлы, куԉтура кыпӧԁӧмлы.
ԂІРІЖАБԈЈАС ЈОНМӦԀАСНЫ МІЈАНЛЫС ԀОРЈЫԌАН ВЫН.
Сӧвет правіԏеԉство нуӧԁліс, нуӧԁӧ, ԁај кутас нуӧԁны мірӧн олан поԉіԏіка. Сӧмын міјан врагјас ԁугԁывтӧг лӧԍӧԁчӧны Сӧвет Сојуз вылӧ војнаӧн уԍкӧԁчыны, меԁым еԍкӧ торкны міјанлыԍ овмӧс кыптӧм, соціаԉізм течӧм. Тајӧс зев лӧԍыԁа петкӧԁлісны ГПУ-ӧн аԁԇӧм ԁа ерԁӧ петкӧԁӧм контрревоԉуціоннӧј заговорјас. Міјанлы колӧ лоны пыр ԁаԍӧн тајӧ уԍкӧԁчӧм кежлас, пыр колӧ јонмӧԁны ССРС-лыԍ ԁорјысан вынсӧ, кыпӧԁны Краснӧј арміјалыԍ вынсӧ. Војна кежлӧ лӧԍӧԁчӧм могыԍ капітаԉіст госуԁарствојас јона кутчіԍісны ԃіріжабԉјас стрӧітӧмӧ. Імперіаԉістјас кост војна ԁырјі-на (1914 — 17 в.) најӧ каԅалісны ԃіріжабԉлыԍ војна ԁырјі отсаԍны јона вермӧмсӧ. Ԃіріжабԉјасыԁ вермӧны ӧԏі местаын сулавны, мунны ӧԁјӧ, кӧԏ ԋӧжјӧ. На вывԍаԋ вӧлі віԇӧԁӧны море вылыԍ парохоԁјас, пыжјас, боԍтӧны најӧс пԉенӧ ԁа нуӧны портјасас ԁа с. в. Сеԍԍа ӧԁ ԃіріжабԉыс лебԅыны вермӧ зев ылӧ ԁа кӧԏ кор — ԉок повоԃԃа ԁырјі, кымӧра ԁырјі, војын. Сы вылын војна ԁырјі вӧлі коланінјасӧ зев ылӧ поԅӧ лебԅывны. Ԋемецјас веԍіг лебԅывлісны Паріжӧԇ, Лонԁонӧԇ ԃіріжабԉјас вылын шыблавны бомбајас, кӧԏ еԍкӧ граԋіца ԁорԍаԋыс тајӧ карјасыс і зев ылын сулалӧны-ԁа. Најӧ вӧлі лебалӧны унҗыкыԍсӧ војын, вывті вылыті ԁа тӧԁлытӧг вӧлі уԍкӧԁчӧны кар вылас. ԃіріжабԉјас унаыԍ корԍавлісны поԁвоԁнӧј пыжјас ԁа віԍтавлісны асланыс суԁнајаслы, а мукӧԁ ԁырјіыс веԍіг вӧлі вӧјталӧны најӧс аԍныс. Војна ԁырјі ԋемецјас вӧлі ԃіріжабԉјасӧн новлӧԁлӧны ылі рајонјасӧ ԍојан-јуанјас. ,,Граф Цеппеԉін" ԃіріжабԉ Болгаріјаԍаԋ центраԉнӧј Афрікаӧ нуіс 14 тонна груз кыщӧ боԍтӧм ԋемецкӧј војскалы. ԃіріжабԉ пыр лебԅіс врагјас мујас вывті. Бӧрја каԁнас ԃіріжабԉјас новлӧԁлыны кутісны ас уланыс аеропланјас ӧшӧԁӧмӧн. Муніг мозыс аеропланјас вермӧны торјӧԁчыны ԃіріжабԉԍыс ԁај бӧр ӧшӧԁчыны ԃіріжабԉас. Сіԇ-кӧ аеропланјас ӧні вермыны кутасны важ ԍерԏі паԍкыԁҗык местаын лебавны ԁај ԃіріжабԉјассӧ аеропланјасыс јонҗыка вермасны віԇны, уԍкӧԁчасны-кӧ врагјаслӧн самоԉотјас. Спеціаԉістјас арталӧмӧн 9 ԃіріжабԉ раԇвеԁка ԁырјі вермасны вежны 60 крејԍерӧс. Сіԇ-кӧ војна ԁырјі ԃіріжабԉ јона вермас отсавны капітаԉіст госуԁарствојасса арміјајаслы наступԉеԋԋӧ нуоԁігон, мыј вылӧ-кӧ уԍкӧԁчылігӧн, ԉібӧ врагјаскӧԁ воԇсаԍігӧн. Сӧвет Сојузса уҗалыԍ јӧзлы оз ков војна. Міјан коммуԋіст парԏіја ԁа Сӧвет правіԏеԉство быԁ ногыс зіԉӧны, меԁ еԍкӧ вештыны, ԋе леԇны кыпӧԁны выԉ војна. Сӧмын та ԍерԏі оз-на поԅ шуны, мыј мі кӧсјам кі ԍуркԋалӧмӧн пукавны ԁа віԁчыԍны, кор буржујјас лебасны міјан вылӧ ԃіріжабԉјасӧн ԁа кутасны міјанӧс лыјлыны, пазӧԁны міјанлыԍ карјас, ԍіктјас, фабрік-завоԁјас. Меԁ тӧԁасны војна кыпӧԁыԍјас: мі вӧчам ставсӧ, нуӧԁам став мерајассӧ ԁа воштыԍам сетчӧԇ, мыј Краснӧј арміјалӧн вооружітчӧмыс ԏехԋіка бокԍаԋыс оз ло омӧԉҗык капітаԉіст госуԁаствоса арміјајасыԍ. Сӧветскӧј ԃіріжабԉјас кутасны віԇны Сӧвет Сојузлыԍ граԋіцајассӧ. ОԁԆӦԀАМ ԂІРІЖАБԈЈАС СТРОІТОМ ВЫЛӦ ԌӦМ ЧУКОРТӦМ.
Ԃіріжабԉ вӧчӧм абу зев кокԋіԁ уҗ. Ԃіріжабԉ абу ԁонтӧм: ӧԏі ԃіріжабԉ вӧчӧмыс сувтас шӧркоԃа 4 міԉ. шајт гӧгӧр. Таыԍ ӧтар колӧ јешшӧ унатор-на вӧчны, меԁ еԍкӧ лӧԍӧԁны ԃіріжабԉӧн лебалӧм. Колӧ вӧчны сувтан (прічаԉнӧј) мачтајас, кытчӧ сувтӧԁԍӧ ԁа кӧртавԍӧ ԃіріжабԉыс сулалігас. Колӧ стрӧітны еԉԉінгјас — зев гырыԍ сарајјас віԇны ԃіріжабԉјассӧ. Колӧны і мукӧԁ пӧлӧс уҗјас. Таыԍ ӧтар колӧ лӧԍӧԁны, велӧԁны ԃіріжабԉјассӧ стрӧітыԍјасӧс, сіјӧн веԍкӧԁлыԍјасӧс. Најӧ міјан абуӧԍ-на, ԃіріжабԉјассӧ вӧчӧмыс міјан пӧшԏі ез-на мунлы-ԁа. Ӧԏі кывјӧн-кӧ шуны, ԃіріжабԉјас стрӧітӧм сувтӧԁӧм могыԍ колӧ нуӧԁны ыҗыԁ лӧԍӧԁчан уҗ. Со мыј вӧсна осоавіахімлӧн Центраԉнӧј Сӧветыс шуіс ӧні завоԃітны стрӧ- ітны сӧмын ԋоԉ ԃіріжабԉ: „Правԁа", „Кԉім Ворошілов", „Колхоԅԋік“ ԁа „Осоавіахім". Кущӧм ԍурӧ оргаԋізаціјајас завоԃітлісны корны леԇны ԍӧм чукӧртны јешшӧ выԉ ԃіріжабԉјас вылӧ, („Украіна", „Закавкаԅјӧ“, „Строіԏеԉ" ԁа мукӧԁ) ԁа Центраԉнӧј Сӧвет ез леԇ. Оз ков вывті паԍкыԁа, уналаӧ шыблаԍны, оз ков разӧԁны уна пеԉӧ среԁствојассӧ. Пуктам меԁвојԁӧр став вын тајӧ ԋоԉ ԃіріжабԉсӧ вӧчӧм вылӧ. Міјан-кӧ лоӧ тајӧ ԋоԉ ԃԁріжабԉыс, мі вывті-ԋін јона воԇӧ тувтчам овмӧс ԁа куԉтура кыпӧԁӧмын. Ԃіріжабԉјас кутасны лебавны сӧветјас страна вывті, кутасны јітны меԁпемыԁ ԁа ылі рајонјассӧ центрјаскӧԁ, кутасны тӧԁмавны ӧнӧԇ-на ԋӧԏі віԁлавтӧм, тӧԁмавтӧм паԍкыԁ мујас, кутасны отсавны течны соціаԉізм сӧветјас странаын. Ԃіріжабԉјас јонмӧԁасны міјан страналыԍ ԁорјыԍан вын!