Пос: различия между версиями
Ӧньӧ Лав (обсуждение | вклад) (Полностью удалено содержимое страницы) |
Ӧньӧ Лав (обсуждение | вклад) Нет описания правки |
||
| Строка 1: | Строка 1: | ||
С. КРАСНОГОРСКӦЈ. | |||
ВОЈВЫЛЫН | |||
ГРАԀВЫВ ПУКТАСЈАС | |||
ВӦԂIТӦМ | |||
КОМІ ГОСІЗԀАТ | |||
СЫКТЫВКАР | |||
1932 | |||
4000 | |||
ПУКТАСЈАС ВӦԂІТӦМ | |||
ПУКТАС УЛӦ МЕСТА БӦРЈӦМ | |||
Паԍкыԁ Војвыв крајын мі аԁԇам ԋе сӧмын кԉімат вежлаԍӧм, но сіԇ-жӧ зев уна пӧлӧс муԍін (почва). Тані вежлаԍӧны ԍој, ԍојӧԁ, лыа, лыа сора трунԁа ԁа ізја муԍінјас. Абу најӧ ставныс ӧтмоз коланаӧԍ. Ԋінӧм артмытӧм ԋурвыв мујаскӧԁ, ортчӧн мі зураԍам зев бур мујас вылӧ, јона быԁтасјас артмӧԁан мујас вылӧ. Быԁ муԍін колӧ тӧԁны, ԁонјавны ԁа воԇвыв тӧԁмавны, мыј сіјӧ міјанԍаԋ корас ԁа мыј ԍетас сы пыԃԃі. Ԍојӧԁ мукӧԁ оз поԅ вӧԃітчыны сіԇі, кыԇі лыа, трунԁа ԉібӧ іԅвесткаа мукӧԁ, — ставныс најӧ требујтӧны ԇік разнӧј пӧлӧс ногӧн уҗалӧм, разнӧј вынԍӧԁанјас ԁа на вылын быԁтасјас оз-жӧ ӧтмоз быԁмыны. Тајӧ торјасыс і став ԍӧкыԁлуныс, војвывса быԁтас вӧԃітӧмын. | |||
Вузӧс вылӧ пуктас вӧԃітан овмӧсын бур муԍінма места бӧрјӧм боԍтӧ торја ыҗыԁ коланлун кужтӧг бӧрјӧм плӧшщаԃ вылӧ ковмас гырыԍ рӧскоԁјас, а бурҗык пуктасјас сен ԁыр оз кутны бура быԁмыны. | |||
Кущӧм-жӧ муԍін Војвыв крајын міјан колӧ лыԃԃыны бурҗыкӧн, јонҗыка пуктас быԁтанаӧн? Тајӧн тӧԁмаԍӧм воԇын, а војԁӧр ԍетам гӧгӧрвоны муԍін јылыԍ. | |||
Муԍінмӧн (почваӧн) мі шуам вылыса му слӧј, кӧні паԍкалӧны вужјас кӧԇтӧм ԁа кӧԇӧм быԁтасјаслӧн, коԁјас уна воӧн вежӧны муԍін. Тајӧ слӧј улын кујлӧ грунт, ԉібӧ вежԍытӧм чорыԁ му. | |||
Муын почваын лоӧны меԁ гырыԍ јукӧнјасӧн — лыа, ԍој, ԍӧԁму (перегној), іԅвестка ԁа ԋеунаӧн уна пӧлӧс сов, коԁјасӧн пӧткӧԁчӧны быԁтасјас. Сы кынԇі почваын век ем мыјкӧ мынԁа ва ԁа сынӧԁ. | |||
Лыаӧн мі шуам посԋіԃік міԋерала туԍјас, коԁјас ас кежас кіԍԍӧны, оз вермыны ӧтлааԍны комокјасӧ. Пӧткӧԁан тор лыаын абу, быԁтасјас сы вылын поԅӧ быԁтыны сӧмын јона ԁа щӧкыԁа вынԍӧԁӧмӧн. Татыԍ тыԁалӧ, мыј куш лыа почва вылын пуктасјас вӧԃітӧм оз ло выгӧԁнӧ. | |||
Ԍојӧн мі шуам посԋіԃік муԍін јукӧнјас, коԁјас ваын гуԁыртчӧны, ԁыр оз пукԍыны пыԁӧсас ԁа коԍмігас корӧгјаԍӧны. Пачваын-кӧ уна ԍој, сек сіјӧ зев топыԁ, ԍӧкыԁа ԍетчӧ гӧрны. Быԁтасјас асланыс вужјасӧн оз вермыны пырны ԍој муӧ ԁа омӧԉа быԁмӧны. Васӧԁ повоԃԃаӧн тащӧм му вылын оз поԅ уҗавны, уҗалан кӧлујаԁ ԁа кок берԁаԁ ԍібԁӧ. Кос повоԃԃаӧн почва із коԃ лоӧ ԁа ставыс потлаԍӧ. | |||
Тајӧ бара-жӧ петкӧԁлӧ, мыј ԍој почва абу шогмана пуктасјаслы, кӧԏ пӧткӧԁан торнас і озыр. | |||
Перегнојӧн шуԍӧ ԍӧԁ му коԁі лоӧма ԍіԍмӧм быԁтасјасыԍ, јона сотчӧм кујӧԁыԍ ԁа трунԁаыԍ. Віԁлыны-кӧ муԍінсӧ пуктасув важ мулыԍ ԁа выԉҗык мулыԍ, воԇԇаыс век лоӧ ԍӧԁҗык. Сіјӧ сыпонԁа лоӧ, мыј пуктасув јӧр јонҗыка кујӧԁаԍԍӧма ԁа сені унҗык чукӧрмӧма ԍӧԁ перегнојыс. Тајӧ перегнојыс зев колана. Сіјӧ ԋожјоԋікӧн вежԍӧ ԁа ас пышԍыс ԍетӧ пӧткӧԁан тор быԁтасјаслы. Бур почваын перегној овлӧ ԁас прӧчент мынԁа. | |||
Іԅвестка унҗыкӧн шоча ԍурлывлӧ почва &вылыслӧјын. Сіјӧ ԋе сӧмын ачыс мунӧ быԁтас пӧткӧԁӧм вылӧ, но і отсалӧ сылы пӧткӧԁчыны мукӧԁ торјасӧн. Іԅвестка суԇчытӧм тӧԁчӧ век омӧԉік, урожај ԍетан почваын, коԁі вӧр улыԍ петӧма, ԁа кутӧ јеҗыԁ ԁа југыԁ-руԁ рӧм. Тащӧм почвајас щуԍӧны поԁзоԉістӧјӧн — пӧім рӧма му. (1-ај& ԍерпас) Јеҗыԁ слӧј вермӧ завоԃітчыны ԇік муежԍаԋыс ԉібӧ ԋеуна улыԍаԋҗык ежа слӧј мыԍԏі. Кызтанас оз ӧтмоз овлы 4-ԍаԋ — 20 саԋԏіметрӧԇ. Мукӧԁ ԁырјі пӧім рӧма слӧјыс јона торіјалӧ вылысса ԁа улысса му слӧјԍыс аслас југыԁ рӧмнас, а мукӧԁ ԁырјі ӧԁва тоԁчӧ торјалан віԅыс. | |||
Почваӧн тӧԁмаԍӧм мыԍԏі, мі вермам тӧԁмавны, унаӧ сені лыа, унаӧ ԍој, а сы бӧрԏі шуны јонаӧ бур почваыс. Пуктас улӧ інԁӧм јӧрыԍ боԍтӧны 12 см. суԁтаыԍ кымын- | |||
[1. Пӧјім сора муԍін.] | |||
кӧ местаыԍ почвасӧ сіԇ, меԁ ставыс чукӧрмас 400 гр-ыԍ ԋе ещаҗык. Став боԍтӧм мусӧ бура сорлалам, гырыԍ комокјассӧ пу беԃԃӧн ԉазӧԁалам, вӧсԋіԃіка разӧԁам кабала ԉіст вылӧ ԁа коԉам коԍмыны пызан вылын. | |||
Кор почва кі улын лоӧ кос, секі ічӧԏік вескіӧн веԍітны 10 грамм ԁа пуктыны щајнӧј стӧканӧ, сеԍԍа кіԍтны 250 куб. см. ва ԁа гуԁравны путорјӧн. Гуԁыртчӧм почва кутас торјавлыны аслас полӧсјас вылӧ. Лыа пыр-жӧ завоԃітас летчыны пыԁӧсӧ, а ԍој ԁыр сулалӧ ваын гуԁырӧн. Ԁас мінут мыԍԏі васӧ вітчыԍӧмӧн кіԍтны, а пукԍӧм лыа вылас коԉны 2 см. суԁта. Выԉпӧв кіԍтны ԍтӧканӧ важ местаӧԇыс ԁа выԉыԍ 10 мінут мыԍԏі сетыԍ ортсыӧ кіԍтны. Таԇі вӧчам сетчӧԇ, кытчӧԇ 10 мінут сулӧԁӧм бӧрын ваыс оз кут лоны ԇік југыԁ. Сіјӧ кутас інԁыны, мыј ԍој лыаыԍ ԇікӧԇ торјаліс. Стӧкан пыԁӧсӧ коԉӧм ԋеуна ва сора лыасӧ кіԍтам ічӧԏік, воԇвыв веԍітӧм ԁозјӧ ԁа пуктам пачӧ ва коԍмӧм вылӧ. Лыасӧ коԍмӧм бӧрас веԍітам. Лыалӧн 10 грамм ԍӧкта почва ԁорыԍ ԍӧктаыс лоӧ ещаҗык бурещ сымынԁаӧн, унаӧ веԍітӧ торјалӧм ԍојыс. Ԍојлыԍ ԍӧктасӧ јукӧны ԁас пеԉӧ ԁа лоӧм лыԁпассӧ боԍтӧны ԍоыԍ, — тӧԁмалам кымын прӧчент ԍој вӧлі міјан почваын. | |||
Ӧні мі вермам ԍетны-ԋім& віԁлалӧм почвалы, воԇын вајӧԁӧм табԉіца ԍерԏі: | |||
Кутӧ ԍој (прӧчентӧн): | |||
Ԍојӧԁ почва — 30-ԍаԋ ԁа вылӧҗык. | |||
Ԍір ԍојӧԁ — 23-ԍаԋ ԁа 30-ӧԇ. | |||
Шӧркоԃԃем ԍојӧԁ — 18-ԍаԋ ԁа 23-ӧԇ. | |||
Лыаԉакӧԁ ԍој — 13-ԍаԋ ԁа 18-ӧԇ. | |||
Лыа сора му — 6-ԍаԋ ԁа 13-ӧԇ. | |||
Лыа..........0-ԍаԋ ԁа 6-ӧԇ. | |||
Меԁбур почваӧн Војвыв крајын колӧ лыԃԃыны сіјӧс, коԁлӧн емӧԍ воԇын інԁӧм торјас: | |||
1. Вылыс слӧјыс ԍӧԁ рӧма ԁа повоԁнӧј кыз. | |||
2. Шӧркоԃԃем ԍој ԉібӧ лыа ԉакӧԁԍој. | |||
3. 80-100 см. пыԁаын почваувса пӧрӧԁаыс сіԇ-жӧ ԍојӧԁ (суглинистая) ԁа меԁ ез вӧв пӧртмаԍан лӧз ԉібӧ гӧлубӧј рӧма. | |||
4. Почваувса пӧрӧԁаыԍ ԍурӧ уна ізвестԋак ԉібӧ ізвестка, коԁі тӧԁмавԍӧ пуԅӧм ԁа кокԋіԃіка ԇожгӧм ԍерԏі, кіԍтыштны-кӧ сіјӧс слаб соԉанӧј ԉібӧ уксуснӧј кіслотаӧн. | |||
5. Пӧім рӧма слӧј абу кыз, абу јона еҗыԁ рӧма ԁа оз јона ԍінмӧ шыбытчӧмӧн вуҗӧ ортчаса слӧјас. | |||
6. Почва пыщкӧсса ваыс гу стена бокӧԁ руԇтӧ 1 метра суԁтаын. | |||
7. Участок вылын абу вущјас ԁа гуранјас. Тајӧ колана торјасыс пӧчваԍыс, ԃерт, шоча ӧтлаыԍ ӧԏі участок вылыԍ ԍурлывлӧны. Гырыԍ овмӧс лӧԍӧԁігӧн сіјӧс век-жӧ &тоԁвылын колӧ кутны. Ԍір ԍојӧԁ почвајас бурмӧԁӧны лыаӧн. Лыасӧ петкӧԁӧны 1 куб. метр мынԁа 10 кв. метр плӧшщаԃ вылӧ, сіԇ-жӧ уна кујӧԁ ԉібӧ трунԁа петкӧԁӧны ԁа іԅвестка ԍујӧны 6 тоннаӧԇ гектар вылӧ. Кокԋыԁ лыа почвајас бурмӧны ԍојӧн ԉібӧ тӧлалӧм трунԁа петкӧԁӧмӧн. Тајӧ ӧтлаалӧ лыасӧ ԁа урожајноԍтсӧ соԁтӧ. | |||
Вынԍӧԁанјас петкӧԁԍӧны частӧҗык, но ещаҗыкӧн, ӧԁ пӧткӧԁан совјасыс кокԋыԁа ванас летчӧны улыс слӧјас, кытыԍ быԁтасјас оз вермыны суԇӧԁны асланыс вужјасӧн. | |||
Војвыв крајын уналаын ем трунԁа почвајас. Улі местајасын, кӧні матын грунтӧвӧј ваыс, а вылыԍаԋыс зер ваыс оз ісковт ԁа ԁыр сулалӧ, быԁтасјаслӧн коԉасјасыс оз вермыны ԍіԍмыны. Тащӧм местајасын овмӧԁчӧны ва ԉубітыԍ быԁтасјас — ежӧрјас ԁа ԋіщјас. Быԁ во тајӧ быԁтасјас быԁмӧны ԁа кулӧны, а ԍіԍмыныс оз уԃітны ԁа воыԍ-воӧ чукӧрмӧ торја слӧј, коԁыԍ і лоӧ трунԁа (торф). Трунԁаас пыщкас вермӧ кутны зев уна ва ԁа местаыс сещӧм ногӧн воыԍ-воӧ ԋурмӧ. Трунԁа слӧјыс-кӧ кызталас& 1 метраыԍ абу унҗык, сещӧм почва шуам җынвыја ԋурвылӧн, а сыыԍ-кӧ кызҗык — ԋурвылӧн. | |||
Тащӧм ԋурвыв трунԁаа местајас пуктас улӧ лӧԍӧԁігӧн колӧ тӧԁмавны кущӧм міԋерала сорасјас — кыԇ лыа ԉібӧ ԍој, емӧԍ трунԁа пыщкын. Меԁчасӧ овлӧны сек, кор местаыс ојԁлывлӧ тувсов ваӧн. Трунԁа пыщкын повоԁнӧја-кӧ ем лыа ԉібӧ ԍој, сек участок лоӧ бур пуктасјас вӧԃітны. Тујны понԁас участокыс сӧмын бурмӧԁӧм бӧрын — воԍса ԉібӧ тупкӧса канавајасӧн коԍтӧмӧн. Тащӧм уҗјас нуӧԁӧм куԅа інԁӧԁјас ԍетас гіԁроԏехԋік, коԁі віԁлалас местасӧ ԁа інԁалас канава віԅјассӧ. Воԇӧ | |||
трунԁаа почвајас бурмӧԁчӧны лыа ԉібӧ ԍој петкӧԁӧмӧн (ԍој лоӧ бурҗык, кыԇ петкӧԁлісны опытјас Карԁорса ԋурвыв опытнӧј мулӧн) ԁа ізӧм ізвестԋак 6 тоннаӧԇ гектар вылӧ ԍујӧмон. Ізӧм ізвестԋак поԅӧ вежны кусӧԁӧм іԅвесткаӧн 2 тонна мынԁа гектар вылӧ. Мукӧԁ ԁырјі плугӧн вунԁӧм трунԁасӧ коԍтӧны ывла вылас ԁа сотӧны. Лоӧм пӧјімсӧ разӧԁӧны участок паԍтаыс. | |||
Пуктас улӧ места бӧрјігӧн почваыԍ кыԋԇі міјан Војвылын зев колана артавны коԁарӧ участокыс пӧката. Меԁ бурӧн пуктас вӧԃітӧмын лоӧны лунвыв ԁа рытыввыв пӧкатјас. Војвыв пӧкатјасӧ век омӧԉҗыка шонԁіыс веԍкалӧ, а асыввыв пӧкатса быԁтасјас јонҗыка кынмавлӧны. | |||
Пуктас јӧр меԁ еԍкӧ вӧлі војвывла ԁорԍаԋ тупкӧма стрӧјбајасӧн, заборјасӧн ԁа пујасӧн, ԁа воԍса лунвывԍаԋ. Быԁтасјаслы шонԁі југӧр меԁ век інмӧ ԁа меԁ оз торкԍыны војвыв ԁа асыввојвыв тӧвјасыԍ. Војвывлаԁорԍаԋ-кӧ ԋінӧмӧн оз тупкыԍны лӧԍӧԁӧны нароԍнӧ тупкӧс, топыԁа саԃітӧмӧн кымынкӧ пујас ԉібӧ кустарԋікјас саԃітӧны. | |||
ПУКТАСЈАС УЛӦ ВЫԈ МЕСТА ԊЕБԄӦԀӦМ | |||
Пуктас улӧ-кӧ боԍтӧны выԉ участок коԁӧс војԁӧр абу-на гӧрлывлӧмаӧԍ, ԁа регыԁ каԁӧн кӧсјӧны ԋебԅӧԁ- | |||
[2 Сакка плуг.] | |||
ны пуктасјас кӧԇӧм вылӧ, секі став вынсӧ пуктӧны ежа бырӧԁӧм вылӧ, муԍінсӧ ԋебԅӧԁӧм вылӧ. Гӧрны бурҗык завоԃітны арԍаԋ, меԁ плугӧн лептӧм ежа пластыс тӧвԍа морознас кынмалас ԁа ԋеуна ԋебԅыштас. | |||
Воԇԇа гӧрӧмног інԁӧны уна ԍікасӧс. Бурҗыкӧн колӧ лыԃԃыны почва лептӧм ног преԁплужԋіка Сакковскӧј плугӧн (2-ԁ ԍерпас). Сещӧм гӧрӧм шуԍӧ куԉтурнӧјӧн. Тајӧ поԅӧ сӧмын җуҗыԁ почва вылын. Почваыс гӧрԍӧ 16-20 см. суԁта. Плуг грјаԃіԉ берԁас, јітӧм преԁплужԋік вунԁӧ ежасӧ ԉентаӧн 8-10 см. кызта ԁа шыбытӧ бӧрӧзԁаӧ, а бӧрын муныԍ плуглӧн главнӧј корпусыс боԍтӧ јешщӧ 8-10 см. суԁта ԁа вевԏԏӧ воԇвыв лептӧм ежасӧ ԋебыԁ, посԋі комока муӧн. | |||
Тащӧм нога гӧрӧмӧн ӧԁјӧ зев ежаыс ԍіԍмӧ. Арын-кӧ воԇҗык гӧрны, а тулыснас участок коԍмӧм бӧрас піԋовтны, секі вескыԁа поԅӧ шуны, мыј јуԋ тӧлыԍ кежлӧ (капуста ԁа галанка рассаԁа пуктан каԁ кежлӧ) ежаыс тырмымӧн ԍіԍмас. Мӧԁыԍ вомӧна гӧрӧм бӧрын поԅны-ԋін кутас пуктыны артманаҗык граԁвыв пуктасјас. Абу-кӧ сакковскӧј плуг, сещӧм жӧ-бура поԅӧ гӧрны кыкыԍ гӧрыштӧмӧн. Кык плуг леԇӧны ӧта-мӧԁбӧрԍаыс. Меԁвоԇԇа бӧрӧзԁаыс вӧчԍӧ ӧԏі местаӧԁыс җуҗыԁа кыкыԍ гӧрыштӧмӧн. Сеԍԍа воԇԇа плугјас воԇын гӧрыштӧмјасын вунԁӧ вӧсԋіԃік ежа слӧјсӧ ԁа шыбытӧ воԇԇа җуҗыԁ, бӧрӧзԁаас, а мӧԁ плугыс сы бӧрԍа лептӧ ԋебыԁ мусӧ ԁа тыртӧ ежа ԉентасӧ, пластсӧ. | |||
Ԍӧԁ ежа слӧјыс-кӧ абу җуҗыԁ ԁа татчӧ пӧјім рӧма му, сек тащӧм гӧрӧмыԍ колӧ ӧткажітчыны. Колӧ тӧԁвылын кутны, гӧрігӧн оз поԅ јеҗыԁ поԁзоԉістӧј слӧјсӧ лептыны вывлаԋ. Тащӧм почвајассӧ җуҗԁӧԁӧны ԋӧж- | |||
[3. Гӧрігӧн пласт лептӧм.] | |||
јӧԋікӧн, уна воӧн. Кущӧм ногӧн — кутам ԍорԋітны воԇынҗык. | |||
Ԉапкыԁ почва вылын гӧрӧны прӧстӧ ежасӧ путкыԉтӧмӧн. Кыԇі пластыс пукалӧ піԋовтӧм воԇын ԁа бӧрын — петкӧԁлӧма 3-ԁ ԍерпас вылын. Тащӧм нога гӧрӧм колӧ лыԃԃыны шогмытӧмӧн. Пластјас сулалӧны ԁорјылас, ӧԁјӧ коԍмӧны ԁа ежаыс зев ԋӧжјӧ ԍіԍмӧ. Вомӧна гӧрігӧн ежа ԉентајас вунԁаԍԍӧны кусӧкјас вылӧ, туруннас вывлаԋ бергӧԁчӧны ԁа кыԇ ԍурӧ шыблавԍӧны участок паԍтаыс. Воԇын ковмас уна уҗ пуктыны, меԁ пыркӧԁны мусӧ ежаыԍ ԁа турун вужјассӧ куртны. | |||
Ԉапкыԁ почва вылын інԁӧм ногӧн уҗалӧм поԅӧ бурмӧԁны, гӧрӧм воԇвылын ежасӧ вунԁалӧмӧн. Уҗ мунӧ сещӧм ногӧн: арнас, кыԇ поԅӧ воԇҗык, участоксӧ ԋебԅӧԁӧны „ранԃаԉ" піԋаӧн (4-ԁ ԍерпас). Вылысԍаԋыс ежаыс вунԁаԍԍӧ ԁа лоӧ ԋебыԁ му слӧј. Ԋеԃеԉ мыԍԏі гӧрӧны прӧстӧј плугјӧн 8-10 см. суԁта. | |||
[4. „Ранԁаԉ“ піԋа.] | |||
[5. „Ԅіг-заг“ рамаа піԋа] | |||
Таԇік участок коԉԍӧ тӧв кежлӧ. Воԇ тулысын, кыԇі сӧмын кутас поԅны петны пашԋа вылӧ, участоксӧ став ногыс піԋајтӧны војԁӧр „ранԁаԉӧн", сеԍԍа „ԅіг-загӧн“ (5-ԁ ԍерпас). Піԋајтӧм бӧрын гӧрӧны вомӧннӧн& воԇԇа суԁтаыс-жӧ. Плуг бӧрԍа леԇӧны почва җуҗԁӧԁыԍӧс (почва углубіԏеԉ) 6-ԁ ԍерпас. Воԇӧ петкӧԁԍӧ кујӧԁ 50-70 | |||
тонна мынԁа гектар вылӧ, разӧԁԍӧ ԁа гӧрԍӧ кыԇ поԅӧ җуҗыԃҗыка. Вылысас-кӧ кајас ԍіԍмытӧм ежа комокјас, | |||
сек најӧс коканјасӧн жугӧԁлӧны, а коԉӧм вужјассӧ куртӧны. | |||
Тащӧм ногӧн лӧԍӧԁӧм участок вылын ежа ԇікӧԇ гӧрԍӧ, (7-ԁ ԍерпас), ԁа меԁвоԇԇа воын-жӧ поԅӧ-ԋін пуктыны картупеԉ, галанка ԉібӧ капуста. Капуста ԁа галанкалы-кӧ местаыс улын ԁа васӧԁ, колӧ лӧԍӧԁны граԁјас ԉібӧ гребеԋјас. Картупеԉ пуктавԍӧ веԍкыԁ віԅјасӧн шыԉыԁ му вылас. Віԅјас костӧ коԉӧны 55 см. паԍта кост. Пуктӧм картупеԉсӧ кокԋыԃіка, җынвыјаыс ԍујӧны муас ԁа бӧрас костјасӧԁыс гӧрыштӧны окучԋікӧн, тыртӧны картупеԉсӧ. Картупеԉ быԁтӧмӧн почва регыԁа каԁӧн ԋебԅӧ мукӧԁ нӧлӧс, бурҗык почва требујтыԍ пуктасјаслы. | |||
МУ УҖАЛӦМ ВАЖ ГРАԀ ЈӦРЫН | |||
Тані колӧ җуҗыԁ арԍа гӧрӧм. Тајӧн почваыс тулысын ԁа арын ԁаԍтӧ тырмымӧн ва бура кынмалӧ тӧлын ԁа мынтӧԁчӧ јог туруныԍ ԁа пуктас ԍојыԍ гагјасыԍ, коԁјас тӧвјӧны муежас. Тӧв кежлӧ коԉԍӧ піԋовттӧг. | |||
Ԉапкыԁ војвыв почвајас вылын зев коланаӧн лоӧ җуҗԁӧԁны вылыс ԍӧԁ муыслыԍ (перегнојнӧј) слӧјсӧ. Уна пуктасјаслы торја-ԋін корԋеплоԁјаслы, колӧ перегнојыс јона. Гӧран &слојын-кӧ југыԁ ԉібӧ кеԉыԁ лӧз рӧма почва җуҗԁӧԁны колӧ зев ԋӧжјӧ, вітчыԍӧмӧн. Тајӧ слојсӧ оз ков ӧтпырјӧ лептавны улысса слӧјыс мусӧ &јӧна щыкӧԁӧ, ԁыр кежлӧ чінтӧ участоклыԍ урожајноԍтсӧ. Гӧрӧмув слӧјсӧ колӧ кыпӧԁны ԋӧжјӧԋікӧн воыԍ-воӧ. Тані вермас отсавны почвауглубіԏеԉ коԁі ԋебԅӧԁӧ бӧрӧзԁасӧ плуг бӧрԍа. Овмӧсын-кӧ почвауглубіԏеԉ абу, сіјӧс поԅӧ вежны гӧрјӧн ԉібӧ окучԋікӧн борԁјассӧ боԍтӧмӧн. Кор улысса слојыс лоӧ боԍтӧма сынӧԁ пырӧмӧн, вынԍӧԁанјасӧн ԁа вужјасӧн, сіјӧс лептӧны вылӧ арԍа-гӧрӧмӧн. Тулысын пуктас јӧр піԋовтӧны ԍеԍԍа петкӧԁӧны кујӧԁ. Гӧрӧны арԍа гӧрӧм ԁорыԍ вылытіҗык, кујӧԁ ԍујӧны бӧрӧзԁаас. | |||
[6. Ӧтка вӧла почвоуглубіԏеԉ.] | |||
Меԁ кызҗык лоі ԋебыԁ муыс ԁа быԁтасјас вужјӧ веԍкаліс шоныԁ сынӧԁ, ԁа меԁ віԇны најӧс улыса ваыԍ војвылын пуктас уло лоӧ вӧчавны гребеԋјас (окучԋікӧн гӧрыштӧм ӧԏі віԅа граԁ) ԉібӧ граԁјас. | |||
Гребеԋјас (8-ԁ ԍерпас) карӧны шнур віԅӧԁ окучԋікӧн гӧрыштӧмӧн, меԁым лӧԍыԁҗык вӧлі кӧԇны выԉ гребеԋлыԍ јывсӧ шыԉӧԁыштны. Гребеԋјасӧн еща&җык уҗ быԁтасјаслы сені шоныԁ, сӧмын уна колана му вошӧ раԁјас костас. Сы-понԁа тащӧм ногӧн пуктыны лоӧ выгӧԁнӧ сӧмын гырыԍ пуктасјас. | |||
Граԁјас вӧчԍӧны зырјасӧн ԉібӧ плугӧн. Ростовса огороԁԋікјас вӧԃітӧны аслыс ԍікас ас вӧчӧм плуг. Сіјӧ сіԇ | |||
[7. Ежа гӧрӧм.] | |||
[8. Чуркјӧн (гребеԋ) пуктӧм.] | |||
вӧчӧма, мыј җуҗыԁа ԁа паԍкыԁа боԍтӧ мусӧ. Тащӧм плуглӧн шабалаыс (отвал) җуҗыԁ ԁа веԍкыԁ, грјаԃіԉыс (таԇ шуԍӧ брус, коԁ берԁӧ јітчӧ став мукӧԁ јуканыс плуглӧн) | |||
җеԋыԁ, гӧгрӧс, кусіԋтӧма веԍкыԁ вылас веԍкыԁ пеԉӧсон шабала куԅа муыс вылӧ кајӧ ԁа уԍігас жугавлӧ посԋі комокјас вылӧ ԁа чорыԁа шыбыԁчӧ& веԍкыԁла ԁорас воԇԇа пласт вылӧ. | |||
Чорыԁ ԍојӧԁ почвајас вылыԍ корӧгјассӧ жугӧԁлӧны піԋаӧн ԉібӧ кі поныԍ. Граԁ,& выліыс шыԉӧԁԍӧ кӧрт куранӧн, бӧрӧзԁајас весавԍӧны окучԋікӧн, а граԁ бокјассӧ клопӧԁӧны зырјӧн. Кымын местаыс улын ԁа ва, сӧмын вылӧҗык вӧчԍӧны граԁјас ԁа гребеԋјас. Вылі кос местајасын уна пуктасјас вермӧны бура уԁајтчыны граԁтӧг. | |||
ГРАԀ МУ ВЫНԌӦԀАНЈАС | |||
Быԁтас аслас вужјасӧн му пыщкыԍ боԍтӧ ва, коԁын ем ԋеуна разнӧј пӧлӧс сов. Ваыс кајӧ за куԅа ԁа корјас пырыс коԍмӧ, а совјас коԉӧны быԁтас пыщкын ԁа лоӧны сылы ԍојанӧн. Совјас пыщкыԍ кущӧмјаскӧ век емӧԍ тырмымӧн почваын, а мукӧԁјас понԁа огороԃԋіклы век лоӧ тӧжԁыԍны ԁа суԇчытӧмсӧ тыртны вынԍӧԁанјас ԍујӧмӧн. Суԇчытӧмјасӧн лоӧны азот, фосфор ԁа каԉіј. Сотчана (органические) вынԍӧԁанјас пыщкын, кытчӧ пырӧны кујӧԁ& трунԁа, компост ԁа нужԋік кујӧԁ& емӧԍ став інԁӧм торјасыс; а міԋерала (порошкіа) вынԍӧԁанын кущӧм-кӧ ӧԏі, ԉібӧ шочҗыка кык тор. Сыпонԁа воԇԇајасыс шуԍӧны тыр вынԍӧԁанјасӧн, а мӧԁјасыс ӧԏібокԍаԋ вынԍӧԁыԍјасӧн, ӧԏікыс і мӧԁыс колӧны пуктысјас& улӧ. | |||
Сотчана вынԍӧԁанјас оз сӧмын пӧткӧԁан торјас соԁтыны почваын, но і ԋебԅӧԁӧны сіјӧс. Посԋі му комокјас сетыԍаԋ чорԅыштӧны, мыј раԃі ваыс ԁа сынӧԁыс бурҗыка пырӧ почваас. Му шоналӧҗык, чукӧрмӧ перегној, коԁі лоӧ пӧткӧԁан вын запасӧн. | |||
Міԋерала вынԍӧԁана тыртӧны сотчаналыԍ тырмытӧмсӧ, вынԍӧԁӧны ӧԁјӧ, җеԋыԁа каԁӧн верԁӧны быԁтасӧс ԁа отсалӧны сылы бура паԍкавны. Војвылын ыҗыԁ поԅӧ урожај боԍтны секі, кор вынԍӧԁан ӧтпырјӧ ӧԏікнас-мӧԁнас. | |||
Кујӧԁ,& быԁсӧн тӧԁӧны, сӧмын оз быԁсӧн тӧԁны ԁа нуӧԁны сіјӧн вӧԃітчан правілӧјас. Тӧԁана, мыј выныс кујӧԁлӧн соԁӧ, віԇны-кӧ сіјӧс колана условіјӧјасын ԁа | |||
торја правілӧјас ԍерԏі лӧԍӧԁны почваӧ ԍујіг кежлӧ. Унҗыкыԍ кујӧԁсӧ петкӧԁӧны ԁа ԍујӧны свежӧјӧн, ԍіԍмытӧг. Таԇі поԅӧ леԇны ӧткымын пуктасјаслы міјан крајса,& лунвыв јуколын& кӧн куԅҗык, шоныԁрулы& гожӧм, ещаҗык ва почваын ԁа кујӧԁ сен ԍіԍмӧ ӧԁјӧҗык. Крајын,& војвыв јукӧнас муын ԍіԍмӧмыс мунӧ зев ԋӧжјӧ. Кӧсјам-кӧ мі, меԁ быԁтасјас воԇԇа гожӧмын-жӧ боԍтісны кујӧԁлыԍ вынсӧ - сіјӧс колӧ віԇны аслыс ногӧн. | |||
Сек-жӧ унҗык пуктасјас омӧԉа артмӧны свежеј кујӧԁ вылын. Налӧн јона паԍкалӧ корјасыс, а жеба быԁмӧ колана вужјыс, а сіԇ-жӧ быԁтас ԍетӧ еща кӧјԁыссӧ. | |||
Кујӧԁвіԇанін вӧчӧны кык пӧлӧсӧс — гу моԁаӧн ԉібӧ мувевԁорԍа чукӧр моԁаӧн. | |||
Воԇԇа ногыс скӧт карта берԁӧ коԁјыԍӧ гу метрӧн җынјӧн суԁта. Картала ԁорса ԍтенаыс вӧчԍӧ веԍкыԁ, а мукӧԁыс пӧлӧсӧн воԇԇаыслы. Меԁбур, гуыс-кӧ шар чеԏверт моԁаа (9-ԁ ԍерпас). Веԍкыԁ ԍтенаберԁас торјӧԁԍӧ места јукмӧс моԁаӧн, коԁі оз тыртԍы кујӧԁӧн ԁа сетчӧ чукӧрмӧ візывтан кујӧԁ ваыс. Кујӧԁ гуас топӧԁӧны ԁа корјасӧкӧ кіԍкалӧны јукмӧсса кујӧԁ ваӧн. Мӧԁ нога кујӧԁвіԇанін вӧчԍӧ чукӧр моз. Мувылас вӧчԍӧ плӧшщаԁка цементыԍ ԉібӧ ԍојыԍ. Сыԍаԋ ортча коԁјӧм јукмӧсӧ вӧчӧны пӧката жӧлӧб. Чукӧрӧ, плошщаԁка вылас кујӧԁсӧ сӧвтӧны кыԇі чукӧрмас овмӧсын, кокԋыԃіка топӧԁӧны ԁа шочіԋіка кіԍкалӧны јукмӧсса кујӧԁванас. | |||
[9. Кујӧԁ віԇан.] | |||
Кујӧԁвіԇанінтӧг кујӧԁсӧ карта вылыԍ шыблалӧны тӧвнас кыԇі ԍурӧ. Кынмӧм раԃіыс оз ԍіԍмы. Тулысын колӧ јона тӧжԁыԍны сіјӧс пуктас улӧ лӧԍӧԁӧм јылыԍ. Тулысын, лым сывны завоԃітчӧм бӧрас, кынмӧм кујӧԁ петкӧԁӧны пуктас јӧрӧ ԁа течӧны ӧԏі щӧщкӧс чукӧрӧ ӧԏі метра суԁта (10-ԁ ԍерпас). Вылыԍаԋыс чукӧр тупкы- | |||
[10. Кујӧԁ чукӧр.] | |||
ԍӧ трунԁаӧн ԉібӧ муӧн 8-10 см. кызта. Тајӧ колӧ, меԁ кујӧԁын кутны азот, коԁі вермӧ мыјкӧ мынԁа петны сынӧԁӧ кујӧԁ ԍіԍмігас. Абу-кӧ лӧԍӧԁӧм му ԉібӧ трунԁа, поԅӧ чукӧр вылас кіԍтны. Суперфосфат, коԁі кутӧ азотсӧ. Чукӧр лӧԍӧԁӧм бӧрын вылас кіԍтӧны кымын-кӧ веԁра пуан ва. Тувсов шонԁіӧн ԁа пуан ваӧн чукӧр завоԃітӧ шонавны, ԁа кымынкӧ лун мыԍԏі пар кутас петны. Муӧ &сујіг кежлӧ кујӧԁ шоналас, ԋебԅыштас. | |||
Бӧрја каԁын Гермаԋіјаын јона паԍкалі выԉног кујӧԁ лӧԍӧԁӧмын&, Кранц метоԁ ԍерԏі. Тајӧс јона колӧ паԍкӧԁны пуктас вӧԃітан овмӧсјаслы міјан. Тајӧ быԁсӧнлы вермана тор, оз ков гырыԍ рӧскоԁјас. Ԋемецкӧј опытнӧј станціјајас віԍталӧм ԍерԏі тајӧ кујӧԁас, прӧстӧј кујӧԁ ԁорыԍ, лептӧ урожај мукӧԁ ԁырјі 30-40 прӧчентӧԇ. Вӧчԍӧ нарошнӧ кујӧԁ шуԅӧԁан-ін (броԃіԉԋікі). Јӧрын бӧрјыԍԍӧ кос выла места, кӧні плӧщаԁкаыс јона топӧԁԍӧ. Плӧщаԁка јукԍӧ муӧ ԍујӧм столбјасӧн правіԉнӧј кваԁратјас вылӧ. Плӧщаԁкалӧн ыҗԁаыс ԁа кваԁрат лыԁыс лӧԍӧԁчӧ сы ԍерԏі, унаӧ кујӧԁ лоӧ овмӧсын. Выліӧԁыс | |||
столбјассӧ јітӧма брусјасӧн, а бокӧԁыс коԁјӧма ворга, кытчӧ ԍујалӧны ԁӧскајас. 11-ԁ ԍерпас вылын шуԅӧԁанін петкӧԁлӧма планӧн. Вевтыс кык ската. (12-ԁ ԍерпас). Кор кујӧԁ чукӧрмас овмӧсын тырмымӧн, сіјӧс кыскӧны броԃіԉԋік берԁӧ. Сӧвтԍӧ сещӧм ногӧн: ӧԏі кваԁрат торјӧԁԍӧ ԁӧскајасӧн, сетчӧ пыԁӧсас лӧԁԍӧ ԋӧрјас 20-30 см. суԁта, а сы вылӧ кујӧԁ 1 метр суԁта. Кваԁратын кујӧԁ лӧԍӧԁԍӧ ӧтмоз ԁа кышыԁа. Тащӧм сӧвтӧмӧн 3-6 лун мыԍԏі шоналӧ. Шоналӧмсӧ віԁлалӧны граԁусԋікӧн, коԁӧс сувтӧԁӧны кујӧԁ пыщкас, кор шоналас 60 граԁусӧԇ &цеԉбіјаӧн кујӧԁ јона таԉалӧны, топӧԁӧны. Сы вылӧ лӧԁԍӧ выԉ кујӧԁ слӧј 1 метр суԁта ԁа сіјӧс сіԇ-жӧ вӧчӧны, кыԇ і воԇԇасӧ. Воԇԇа кваԁратсӧ тыртӧм бӧрын вуҗӧны мӧԁӧ. Сещӧм ногӧн кујӧԁ віԇԍӧ 3-ԍаԋ — 6 тӧлыԍӧԇ, мыј бӧрын поԅӧ лыԃԃыны гӧтовӧн почваӧ ԍујӧм вылӧ. | |||
Поԅӧ віԇны кујӧԁ тащӧм ногӧн торја стрӧјба броԃеԉԋік вылӧ лептытӧг. Кујӧԁ лоӧ сещӧм-жӧ, сӧмын ԁор гӧгӧрӧԁыс мыјкӧмынԁа бакшаԍыштӧ ԁа мукӧԁ ԁырјі зерјас мешајтӧны аспӧраын воӧм вылӧ тащӧм нога віԇӧмнас, кыԇ гіжӧны германскӧј учоннӧјјас, азотыс вошӧ ещаҗык, став јог &којԁыс кулӧ, урожај став быԁтасјаслӧн соԁӧ ԁа кујӧԁыс почваӧ ԍујны полӧ 30% мынԁа ещаҗык. Тајӧ кујӧԁсӧ гектар вылӧ петкӧԁӧны 20-ԍаԋ — 50 таннаӧԇ. | |||
Трунԁа (торф), коԁӧн понтӧм озыр Војвыв крај, сіԇ-жӧ лоӧ зев колана вынԍӧԁан. Бурлун лоӧ сы ԍерԏі, кущӧм быԁтасјасыԍ сіјӧ лоӧма. Ԋіщка ԋурвывса трунԁа | |||
[11. Броԃіԉԋіклӧн планыс.] | |||
[12. Броԃіԉԋік бокԍаԋыс.] | |||
лоӧ гӧԉҗык пӧткӧԁан торјаснас туруна ԋурвыв ԁорыԍ. Тајӧс петкӧԁлӧ воԇын &сајӧԁӧм табԉіца (процентјасӧн): | |||
Трунԁаын Азот Фосфор Каԉіј Іԅвеска | |||
Ԋіщка . 0,15 0,05- 0,1 0,02 0,3 | |||
Туруна . 0,2 0,3-0,5 0,2 0,2-0,5 | |||
Јона-ԋін еща ԋіщка торфын фосфор ԁа каԉіј-азот, сіԇ-жӧ ещаҗык, но опытјас петкӧԁлісны, мыј ԋіщка торфыс быԁтасјас кокԋыԁҗыка боԍтӧны, сіјӧс торја-ԋін кокԋі лыа почва вылын. | |||
Ԋур вылыԍ ԉібӧ віԇвылыԍ боԍтам& уԉ торф, оз туј вынԍӧԁан вылӧ, се&нем быԁтасјаслы вреԁнӧј кіслота. Воыԍ ԋе еща сіјӧс колӧ кујлӧԁны чукӧрын, кыԇ шуӧны, тӧлӧԁны. Сіјӧ каԁнас кыкыԍ-кујімыԍ кышӧԁны. Кіслотаыс сен вежԍӧ ԁа сек сылӧн бурлуныс кыптӧ. | |||
Меԁ бур лоӧ торфсӧ воԉсавны-кӧ скӧтнӧј картаын. Воԉӧс вылӧ боԍԍӧ ԍіԍмытӧм торф. Картупеԉлӧн урожај тащӧм кујӧԁ вылын шӧркоԃԃема вылынҗык 20-25%, іԇас воԉӧса кујӧԁ ԁорыԍ. Тајӧс тӧԁмалісны опытнӧј станціјајас кыкнан ԍікас кујӧԁсӧ почва ӧтмынԁа ԍујӧмӧн. | |||
Ԋурвыв торф вунԁалан каԁ меԁ бур — јуԋ ԁа јуԉ, кор ԋур вылын ещаҗык ваыс. Перјӧм торф чукӧртны места вылас ԁа пыр-жӧ кыскавны ԉібӧ ԋегырыԍ чукӧрӧн коԉны тӧвԍа тујӧԇ. | |||
Поԅӧ лӧԍӧԁны торф вынԍӧԁӧм вылӧ і картаӧ воԉсавлытӧг, а веԍкыԁа пуктас јӧрын гырыԍ чукӧрјасын, коԁјас шуԍӧны компостнӧјӧн. | |||
Компост лӧԍӧԁӧны таԇі: торф соԁтӧны кык гырыԍ чукӧрӧ. Ӧԏікас торф гуԁравԍӧ іԇвесткакӧԁ сещӧм ногӧн — 100 јукӧн уԉ торф вылӧ 5 јукӧн кусӧԁтӧм іԅвестка, ԉібӧ 10 јукӧн ізӧм іԅвестԋак. Мӧԁ чукӧрса торф сорлалӧны — фосфорітӧн 2,5 јукӧн мынԁа 100 јукӧн уԉ торф вылӧ. Гожӧм завоԃітчігас кыкнан чукӧрыс ӧтлаавԍӧны ӧԏікӧ. Ӧтлааԍлігас костјасас течӧны ԋеуна кујӧԁ ԁа, ԍурӧкӧ, пач пӧім сорӧн. Гожԍа кос пӧраӧн чукӧрсӧ кіԍкалӧны ваӧн ԁа кыкыԍ, ԉібӧ ӧтчыԁ зырјӧн гуԁралӧны меԁ пыщкӧсԍыс ԁа пыԁӧсԍыс веԍкалісны ортсыас ԁа выліас. Ар кежлӧ лоӧ зев бур кујӧԁ, шогмана быԁ пуктас улӧ. Ԍујԍӧ муӧ арԍаԋыс, ԉібӧ тулысын. | |||
Нужԋік кујӧԁ вылӧ огороԁԋікјас оз бура віԇӧԁны. Веԍігтӧ ем лӧжнӧј мӧвпалӧмјас, мыј тајӧ вынԍӧԁаныԍ пуктаслӧн кӧрыс щыкӧ ԁа вермас ԍурны кущӧм ԍурӧ віԍӧмјас. Тащӧм віԇӧԁӧмјаслы, ԃерт, ԋекущӧм поԁув абу. Кітајын, Јапоԋіјаын ԁа Рытыввыв Јевропаын кар берԁса огроԃԋікјас пӧԉзујтчӧны сӧмын тащӧм вынԍӧԁанӧн ԁа боԍтӧны зев бур пуктасјас. | |||
Нужԋік кујӧԁ — зев јона ԁа ӧԁјӧ вынԍӧԁӧ мусӧ. Сіјӧс сіԇжӧ колӧ воԇвыв лӧԍӧԁны, меԁ ӧтмоз разӧԁны участокјас вылӧ. Војԁӧр колӧ выԉ ног лӧԍӧԁавны ԃеревԋаса нужԋікјас. Ԉок ԁука гујас пыԃԃі лӧԍӧԁны јашщікјас коԁӧс поԅӧ кокԋыԁа кыскыны ԁа ректыны. Места вылас лӧԍӧԁтӧԇ јашщік пыԁӧсас сӧвтӧны кос му 15-20 см. суԁта, торф ԉібӧ соломорезкаӧн шырӧм іԇас Воԇӧ кор ԍурӧ тајӧ торјаснас-жӧ кіԍкавны јащіксӧ. Тащӧм віԇӧмнас бырӧ ԉок ԁукыс, оз вош колана пӧткӧԁан торјыс быԁтасјаслы, лӧԍыԁ кыскавны ԁа разӧԁны. Кіԅӧр сора кујӧԁсӧ нужԋікыԍ поԅӧ ӧтлавны торфкӧԁ компост чукӧрыԍ. Сыыԍ торфлӧн выныс соԁӧ. | |||
Быԁԍама шыбласјасыԍ вӧчӧм компост сіԇжӧ лоӧ зев бур вынԍӧԁан торјӧн. Колӧ лӧԍӧԁны чорыԁ, топӧԁӧм плӧшщаԁка кыԇі поԅӧ матӧҗык горт берԁӧ, гож сајӧ. Плӧшщаԁка вылӧ кіԍкавԍӧ 20-25 см. суԁта ԋебыԁ кос му ԉібӧ торф, ԁа сетчӧ шыблавԍӧ быԁтор, мыј вермӧ лоны вынԍӧԁанӧн: чышкӧм јогјас, пуктас шыбласјас, лыјас ԁа пемӧс шојјас, туј вывса кујӧԁ, ԋујт пруԁјыԍ, ԋещкӧм јог турун, арԍа гылалӧм корјас, корԋеплоԁлӧн ԋајтӧԍԍӧм корјас, пач пӧјім, помӧјас, мајтӧга ва ԁа с. в. Чукӧрас быԁ 15-20 см. мыԍԏі кіԍкалӧны му ԉібӧ,& торф& таԇӧн чукӧрсӧ лептӧны 1 метр суԁтаӧԇ гожӧм чӧжыс кыкыԍ кымын гуԁралӧны зырјӧн ԁа кіԍкалӧны кујӧԁа ваӧн. Во мыԍԏі кымын чукӧрыԍ лоӧ ӧткоԃ ԍӧԁ. Секі поԅӧ віԇны вынԍӧԁӧмвмлӧ& пуктасјас улӧ. Сіјос пуктӧны бурҗык пуктасјас улӧ. Разӧԁӧны граԁ паԍтаыс, ԉібӧ быԁ пуктас улӧ ԋеунаӧн течӧны, тајӧн ещаҗык мунӧ тащӧм бур, ԁона вынԍӧԁан торјыс. | |||
Міԋерала вынԍӧԁан торјас пуктоны асшӧр кујӧԁ пыԃԃі ԉібӧ соԁтӧԁ вылӧ вылынҗык віԁлалӧм сотчана вынԍӧԁанјас ԁінӧ. Быԁ пӧлӧс сов унҗыкыԍсӧ кутӧ | |||
ӧԏі тор, коԁі колӧ быԁтасјаслы ԍојан вылӧ. Сувтлам кујім пӧлӧс, вынԍӧԁанјас вылӧ: ԍерно-кіслӧј аммоԋіј, суперфосфат ԁа каԉіјнӧј соԉ вылӧ. | |||
Ԍерно-кіслӧј аммоԋіј петӧ ізшомыԍ. Сіјӧ кутӧ 20% гӧгӧр азот. Тајӧ вынԍӧԁан јона бур капуста, корԋеплоԁ ԁа картупеԉ улӧ. Ԍујны муас колӧ арԍаԋыс, ԉібӧ лун 15-ӧн воԇҗык пуктыԍтӧԇ ԁа піԋовтны. Гектар вылӧ ковмӧ 1,5-ԍаԋ 2,5 центԋерӧԇ. Сіјӧ участоксӧ вынԍӧԁӧны-кӧ пач пӧјімӧн, тајӧ кык пӧлӧссӧ оз поԅ сорлавны. Којалӧм костас колӧ коԉны 8 — 10 лун кымын ԁа торјӧн і піԋовтны. | |||
Суперфосфат вӧчԍӧ завоԁјас вылын аслыс ԍікас ізјыԍ — фосфорітыԍ, коԁі ԍурлывлӧ му пыщкын мукӧԁ местаас зев паԍкыԁа. Ізӧм фосфоріт вермӧ лоны вынԍӧԁанӧн і завоԁын вӧчтӧг, сӧмын секі омӧԉа сылӧ, ԋӧжјӧ вынсӧ ԍетӧ ԁа сыпонԁа шоча пуктыԍԍӧ пуктасјас улӧ. Торфа компост чукӧрын віԇтӧг којавны ԁа піԋовтны колӧ кӧԇӧм ԉібӧ пуктӧм воԇвылас. Гектар вылӧ мунӧ 2-ԍаԋ 4 центԋерӧԇ. | |||
Каԉіјнӧј соԉ меԁ бура вынсӧ ԍетӧ лыа ԁа торфа почва вылын. Петкӧԁны сіјӧс колӧ 1,5-ԍаԋ 2,5 центԋерӧԇ гектар вылӧ арԍаԋыс, ԉібӧ воԇ тулысын. Каԉіјнӧј соԉӧн вынԍӧԁӧм почва вылын, быԁтасјас омӧԉҗыка кынмӧны. Тајӧ вынԍӧԁан суԇчытӧм ԁырјі поԅӧ вежны пӧјімӧн, кӧні каԉіјнӧј соԉ кынԇі, ԋеуна ем нӧшта і фосфор. | |||
Кіԅер вынԍӧԁанјас лӧԍӧԁԍӧны пуктасјаслы секі, кор быԁмӧмыс сувтӧ кӧԇыԁјас понԁа, ԉібӧ кор участок абу вына ԁа быԁтасјас зев ԋӧжјӧ быԁмӧны. Лӧԍӧԁԍӧны тајӧ вынԍӧԁанјас мӧс ԁа лебачјас сітыԍ, ԉібӧ міԋерала вынԍӧԁанјасыԍ ва пыщкын сывԁӧмӧн. Чіпан ԁа гуԉу сіт лоӧ зев бур вынԍӧԁанӧн; овмӧсын сіјӧ овлӧ еща, ԁа сыпонԁа выгӧԁнӧҗык вӧчны сеԍ кіԅер вынԍӧԁан. | |||
Кіԅер вынԍӧԁан лӧԍӧԁԍӧ сещӧм ногӧн: шыблас пеԉсаӧ сӧвтӧны мӧс ԁа лебачјас сіт којмӧԁ јукӧн мынԁаыс ԁа тыртӧны пеԉсасӧ ваӧн. Сіјӧ сорӧссӧ-жӧ ӧткымыныԍ гуԁравлыны, регыԁ сіјӧ кутас шуԅыны, вылысыс кутас гаԃԃаԍны. | |||
Кык ԋеԃеԉ мыԍԏі вынԍӧԁан лоӧ гӧтов. Аскежнас кіԍкавны ӧпаснӧ, верман сотны быԁтасјассӧ. Ӧԏі веԁра | |||
гуԁыртас колӧ сорлавны віт &ӧвеԁра ван. Кіԍкавны быԁтасјас колӧ зер бӧрын, ԉібӧ прӧстӧј ваӧн кіԍкалӧм мыԍԏі. Міԋерала соԉјасӧс сывԁӧм вылӧ боԍԍӧ 10 гр. ԍернокіслӧј аммоніј, 10 гр. каԉіјнӧј соԉ ԁа 15 гр. суперфосфат ӧԏі веԁра ва вылӧ (12 ԉітр). Кіԅер вынԍӧԁанӧн кіԍкалӧны меԁԍасӧ сещӧм быԁтасјас, коԁјасӧс војԁӧр быԁтӧны парԋікын. Кіԍкавны завоԃітӧны кор рӧсаԁа мӧԁӧԁчас быԁмыны ԁа кымынкӧ выԉ кор паԍкалас, парԋікыԍ му &вылӧпуктӧм бӧрын. | |||
Вынԍӧԁан торјыс-кӧ овмӧсын еща, а пуктас уна, секі рӧскоԁујтны колӧ віԇӧмӧнҗык. Сыпонԁа вынԍӧԁнысӧ колӧ быԁ быԁтас торјӧн. Тащӧм ногӧн, ԃерт, мунӧ унҗык уҗыс, но вынԍӧԁаныс ковмас ещаҗык, а урожајыс оз чін паԍталаӧн вынԍӧԁӧм ԁорыԍ. | |||
КӦЈԀЫС ԀА НАЈӦС ԀАԌТӦМ | |||
Опытнӧј огороԁԋік мукӧԁ ԁырјі веԍкыԁа аԁԇӧ кӧјԁыслыԍ бурлунсӧ вылысса пасјас ԍерԏіыс. Бур кӧјԁыс шыԉыԁ, југјалана, кі улын кӧԇыԁкоԃ, абу пӧԁӧм ԁука, кыв вылын ԍвежӧј ԁа сорӧс &јӧгтӧм. Вылысԍаԋ віԁлалӧм бӧрын бурҗык, ԃерт, чужтыны сіјӧс. | |||
Прӧстӧј ічӧԏік тӧрелка вылӧ кіԍтны ва ԁа сы вылӧ пуктыны бԉуԃечко. Бԉуԃечко вылӧ пуктыны кык-кујім пӧвса рузум. Понјасыс сылӧн ӧшјӧ тӧрелкаса ваас. Тајӧ рузум вылас пуктӧны 100 штука кӧјԁыс ԁа вевԏԏӧны кабалаӧн. Тӧрелкасӧ матыԍтам пач берԁӧ, кӧні 15 — 17° шоныԁ. Тащӧм ногӧн чужтігӧн кӧјԁыс оз кут коԍмыны, рузум понјаснас кыскӧ васӧ тӧрелка вывԍыс. Быԁ лун кӧјԁысјас віԁлалӧны, чужӧм кӧјԁыссӧ лыԃԃӧны ԁа лыԁсӧ гіжӧны, а аԍсӧ шыблалӧны. Тӧрелкаӧ ва колӧ соԁтывлыны. Віԁлалӧны 20 лун, сы бӧрын став чужӧм кӧјԁыс лыԁсӧ ӧтлаалӧны ԁа тӧԁмалӧны чужан прӧчентсӧ. | |||
Кӧјԁыс чужӧм вылӧ оз ӧтмынԁа пӧраыс ков. Колӧ лыԃԃыны бур кӧјԁысӧн, җынјыс-кӧ сылӧн чужӧ тащӧм срокјасын: 3 лун мыԍԏі — брјуква, капуста, реԃіс, кушман, ԍоркԋі; 4 лун мыԍԏі — шпінат, цікоріј; 5 лун мыԍԏі — огурцы, аԋкыщ, мангоԉԁ; 6 лун мыԍԏі — бобі, лук, ԍвеклӧ; 7 — 20 лун мыԍԏі — морков, петрушка, тыква, томат ԁа укроп. | |||
Кыԇ мі аԁԇам, тащӧм нога чужтӧм вылӧ колӧ уна пӧра. А мукӧԁ ԁырјі кӧјԁыс лоӧ боԍтӧма ԇік кӧԇӧм воԇвылас, ԁа колӧ регыԁа каԁӧн тӧмԁавны сылыԍ качествосӧ. Наука важыԍаԋ-ԋін корԍіс, кыԇі тӧԁмавны регыԁа каԁӧн кӧјԁыс чужӧмсӧ. Ӧні тӧԁмалӧны краскаа ваӧн. Кык-кујім грамм аԋіԉіновӧј краска інԃіго, кармін гуԁралӧны ԉітр ваӧ. Ԍо кӧјԁыс туԍ весалӧны кышԍыс ԁа леԇӧны сіјӧ ва пыщкас кымынкӧ час кежлӧ. Тајӧ краскаыс јіҗӧ сӧмын кулӧм кӧјԁысјасӧ, коԁјас і краԍітчӧны. Мукӧԁ кӧјԁысјас оз краԍітчыны. Најӧс поԅӧ лыԃԃыны ловјајасӧн, коԁјас вермӧны чужны. Ловја кӧјԁыссӧ лыԃԃӧмӧн тӧԁмалӧны чужан прӧчентсӧ. Тӧԁмалӧмыс ԋужалӧ 5 — 6 час. Вернӧјаҗык тӧԁмалӧм вылӧ колӧ боԍтны кымынкӧ проба ԁа на пыщкыԍ вӧчны шӧркоԃԃем вывоԁ. | |||
Кӧјԁыслӧн ԍӧктаыс вежлаԍӧ сорт ԍерԏіыс, куԅаӧ віԇӧма, јонаӧ васӧԁ, воӧма ԁа с. в. Ԃерт, тајӧ вежлаԍӧмјасыс абу зев гырыԍ. Зев колана тӧԁны кымын кӧјԁыс туԍ ӧшјӧ шуам кӧԏ, ӧԏі граммын, меԁ тӧԁмавны кымын быԁтас ԁа ыҗыԁӧ плӧшщаԃ ковмас пуктас јӧрын. Ӧԏі граммын лоӧ тамынԁа кӧјԁыс туԍ: | |||
Бобі .... 2 | |||
Аԋкыщ ... 4 | |||
Тыква ... 7 | |||
Ӧгурец ... 40 | |||
Мангоԉԁ . . 44 | |||
Ԍвекла ... 75 | |||
Скорцоԋер . 95 | |||
Реԃіс . . .110 | |||
Шпінат . . .120 | |||
Реԃка . . .125 | |||
Коԉрабі . . 250 | |||
Лук .... 260 | |||
Цветнӧј капуста .... 270 | |||
Јеҗыԁ кӧчана капуста . . . 280 | |||
Томатјас . . 290 | |||
Гӧрԁ кӧчана капуста . . . 350 | |||
Морков . . . 370 | |||
Галан . . . 370 | |||
Ԍоркԋі . . . 540 | |||
Укроп . . . 600 | |||
Петрушка . . 600 | |||
Цікоріј . . .670 | |||
Кӧчана салат 800 | |||
Коԍтӧм. Кущӧм ԍурӧ пуктасјас бурҗыка артмӧны кӧԇан-кӧ ԋе коԉан воԍа, а важ (кык ԁа кујім воԍа) кӧјԁысјасӧн. Огороԁԋікјас сіјӧс зев лӧԍыԁа тӧԁӧны пракԏікаыԍ, но ӧԁ сещӧн кӧјԁысыс ԋӧбігаԁ оз век веԍкав, а овмӧсын вермас ԋе лоны. Тані куԅа віԇӧм поԅӧ вежны јона ԁа бура коԍтӧмӧн. Кӧјԁыс тыра мешӧксӧ ӧшӧԁӧны | |||
1 — 2 тӧлыԍ кежлӧ пач берԁӧ, ԉібӧ 10 — 12 час коԍтӧны 40 — 45° шоныԁын Цеԉԍіја граԁуԍԋік ԍерԏі. Бура коԍтӧм кӧјԁыс ӧтщӧщ чужӧ, ԁырҗык оз щык, а быԁтасјас оз вывті корвыв мунны (капуста, корԋеплоԁјас). | |||
Кӧјԁыс кӧԇӧԁавлӧмӧн ӧԁјӧҗык чужӧ. Тајӧс паԍкыԁа колӧ нуӧԁны Војвылын сещӧм пуктасјаслы, коԁјас ԋӧжјӧ чужӧны (лук, укроп, морков, петрушка) ԁа шоныԁ раԃејтӧны (ӧгурцы, томат). | |||
Кӧԇӧԁӧм мунӧ кык ногӧн. Ӧԏі-кӧ, кӧјԁыссӧ гуԁралӧны лыакӧԁ, ԉібӧ мукӧԁ, пуктӧны таԍтіӧ ԉібӧ мешӧкӧ ԁа тӧвнас кос, вылі местаӧ гуалӧны лымпыщкӧ. Тулысын, лым сывны завоԃітчӧм бӧрас, сіјӧс пыртӧны пӧԁвалӧ ԉібӧ кӧбрӧгӧ, ԁа віԇӧны сені кӧԇтӧԇыс. | |||
Мӧԁ ног вӧчӧны јарославскӧј огороԁԋікјас. Налыԍ уҗсӧ колӧ-на прӧверітны опытӧн. Тулысын, кӧԇтӧԇ тӧлыԍ војԁӧр, чужтӧны кӧјԁыссӧ ԁа ныр тыԁовтчӧм бӧрас најӧс гартӧны ва рузумӧ, сеԍԍа пуктӧны таԍтіӧ ԁа петкӧԁӧны кӧԇтӧԇыс кӧбрӧгӧ. Воԇԇа ногыс кӧԇӧԁӧмнас тӧԁмавԍӧ кущӧма кӧјԁысыс чужӧ, а мӧԁнас — вермӧ оз воԇӧ быԁмыны. | |||
Кӧтӧԁӧм. Кујім-ԋоԉ лунӧн нырјаԍан кӧјԁысјас кӧԇӧны косӧн. Ԋӧжјӧҗык поԉԁыԍ кыз кыша кӧјԁысјас (ԍвеклӧ, морков), меԁбур воԇвыв кӧтӧԁны. Кӧтӧԁлӧм којԁысыԁ ӧԁјӧҗык чужӧ. Кӧјԁысјас пуктӧны тӧрелкаӧ ԉібӧ чашка-бԉуԁӧ ва пыщкӧ. Суткі пыщкын кыкыԍ кӧјԁысјасӧс колӧ гуԁрыштлыны ԁа васӧ вежны. Кӧјԁысјас кӧтӧԁӧны: ӧгурчі, салат, аԋкыщ — 1 суткі, лук — 2 суткі, морков — 3 суткі, ԍвеклӧ — 4 суткі. Зера, кӧԇыԁ повоԃԃа ԁырјі бурҗык кӧԇны кос кӧјԁысӧн. Кӧтӧԁлӧм кӧјԁысыԁ тащӧм кӧԇыԁ повоԃԃа ԁырјіыԁ ԁыр оз вужјаԍ, ԁа сы понԁа кокԋіа боԍтчӧ сіԍмыны. Кӧԇӧмсӧ-кӧ лоӧ ԍормӧԁӧма ԁа кӧтӧԁлӧм кӧјԁыс веԍкалӧ вывті кос муӧ, колӧ кӧјԁыс чужтӧԇ, нырјаԍтӧԇыс мусӧ кіԍкыштавлыны ваӧн меԁ пыр муԍіныс вӧлі ԋебыԁкоԃ. | |||
Воԇвыв кӧјԁыс нырјӧԁӧны сы понԁа-меԁ еԍкӧ ӧԁԇӧԁны сылыԍ чужӧм, вужјаԍӧм. Таԇӧн кӧԇӧмнаԁ пуктасјас, кӧԇајас боԍтчӧны ӧтмозаҗык. Кӧтӧԁӧмӧн поԉԁӧԁӧм кӧјԁысјас кіԍтӧны мешӧкӧ ԁа ԍујӧны сіјӧ мешӧксӧ торја ԁозјӧ кӧтӧԁӧм піԉнӧј пыԅ пыщкӧ. Піԉнӧј пыԅсӧ каԁыԍ-каԁӧ колӧ кіԍкыштавлыны меԁ пыр сіјӧ вӧлі васӧԁ ԁа віԇны | |||
шоныԁінын, пач гӧгӧрын. Мыјӧн кӧјԁысјасыԍ мытчыԍасны нырјас пырыԍ-пыр-жӧ колӧ кӧԇны. Вітчыԍны јонҗыка вужјаԍӧм ԋінӧмла, ӧԁ куԅҗык вужјасыԁ кӧԇігаԁ зев кокԋіја чегјаԍԍӧны і кӧјԁысыс сы понԁа кулӧ. Ԉок повоԃԃа ԉібӧ | |||
[13. Шујгалаас — еԏіԉенӧн ловԅӧԁӧм ԍіреԋ, шӧрас — сіԇ быԁман ԍіреԋ, веԍкыԁлаас — кыԇі еԏіԉен пар ԍетӧны.] | |||
мукӧԁ прічінајас мешајтӧны кӧԇны, быԁтан кӧјԁыс колӧ сувтӧԁны кӧԇыԁінӧ (3 граԁус шоныԁыԍ меԁ унҗык ез вӧв ԏемператураыс) ԁа сіԇӧн кутӧны воԇӧ быԁмӧмсӧ. Лоӧ-кӧ кӧԇӧма воԇвыв чужтытӧм кӧјԁысјасӧн, колӧ быԏ меԁ муыс, почваыс век вӧлі ԋебыԁ, влажнӧј, коԍмас-кӧ муыс, коԍмасны кӧԇајаслӧн і том вужјасыс а сіԇкӧ — сувтас налӧн і воԇӧ быԁмӧмыс. | |||
Ԍԏімуԉірујтӧм. Бӧрја каԁјасын наука тӧԁмалӧ зев іԋԏереснӧј тор, коԁі, кӧԇа — &пуктасјас вӧԃітӧмын вермас ԍетны тајӧ војасӧ-жӧ зев гырыԍ выгӧԁајас. Кущӧм ԍурӧ хіміческӧј вешществојас ԃејствіјӧ понԁа ԇоԋ быԁтасјас, ԉібӧ налӧн кущӧмкӧ торја јукӧнјас ԉібӧ кӧјԁысјас вермӧны ӧԁԇӧԁны ԍуԍа быԁмӧмлаԋ, сӧвмӧмлаԋ, а сы понԁа — зев јона соԁтӧны урожајсӧ. Кӧԇа-пуктасјас вылӧ таԇӧн ԃејствујтӧмыс шуԍӧ сԏімуԉірујтӧмӧн. | |||
13-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма, кыԇі ԍіреԋлӧн тӧв понԁа уԅыԍ ув каԁ вотӧԇ еԏіԉен ԋіма газ ԃејствіјӧ- | |||
ӧн саԃмӧ ԁа корјаԍԍӧ. Емӧԍ інԁӧԁјас, мыј тајӧ газыс сы ногӧн-жӧ ԃејствујтӧ і картупеԉ вылӧ. Тащӧм фактјасыԁ петкӧԁлӧны, мыј пуктас вӧԃітыԍјаслӧн емӧԍ возможноԍтјас боԍтны воԇ воӧм урожајјас. Меԁ-ԋін јона ӧні тӧԁмалӧны выԉ хіміческӧј вешщӧствојаслыԍ кӧԇа-пуктасјас вылӧ ԃејствіјӧсӧ муԍінмӧ ԍујӧмӧн (кӧԇӧмӧн), ԉібӧ кӧјԁысјас тащӧм вешществојасԍыс вӧчӧм растворын кӧтӧԁлӧмӧн. | |||
Огороԃԋічество пракԏікаын тајӧ абу-ԋін сещӧм выԉтор. Важыԍаԋ-ԋін кӧн-ԍурӧ огороԃԋікјас пӧԉзујтчывлісны камфараыԍ, ԉібӧ воԁороԁ перекіԍыԍ вӧчӧм растворјасӧн, ԉібӧ хлорнӧј ваӧн важмӧм понԁа чужтӧм кӧјԁысјас кӧтӧԁлӧм могыԍ. Кӧтӧԁлӧм бӧрын кӧјԁысјаслӧн чужан способноԍтыс соԁліс. Јона важ каԁјасын-на кітајечјас кӧтӧԁлывлӧмаӧԍ кӧԇӧм воԇвылын ріс кӧјԁыс кујӧԁ ваӧн урожајјас кыпӧԁӧм вылӧ лачаӧн. | |||
Опытнӧј учрежԃеԋԋӧјас тӧԁмалӧмаӧԍ, мыј муԍінмӧ хіміческӧј вешществојас ԍујӧмӧн (јоԁ, маргаԋец, мышјак ԁа мукӧԁ тор) быԁтасјаслӧн урожај јона соԁӧ, кыптӧ. Меԁјонасӧ та бокԍаԋ вӧлі віԁлалӧма кӧԇа быԁтасјас. Вітԍо грамм јоԃістӧј каԉіј гектар ыҗԁа муӧ ԍујӧмӧн іԁлӧн урожај кыптӧмыс 34% вылӧ. Ветымын кілограмм ԍернокіслӧј маргаԋец гектар му вылӧ разӧԁӧмӧн зӧрлӧн урожајыс соԁліс: 17,4% вылӧ,& туԍыслӧн ԁа 20% вылӧ іԇасыслӧн. Комын кілограмм јоԃістӧј маргаԋец гектар муӧ ԍујӧмӧн ріслыԍ урожај Јапоԋіјаын кыпӧԁлісны шӧрвыјӧ арталӧмӧн 30 прӧчӧнтӧԇ. Ԋеважӧн вӧлі каԅалӧмаӧԍ, — міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанјас пыщкын быԏ колӧ лоны ԋеуна бура, абу-кӧ бураыс, мувынԍӧԁанјас оз вермыны ԍетны колан резуԉтатјас быԁтас вылӧ. | |||
Став тащӧм фактјасыс петкӧԁлӧны, мыј ӧнӧԇ тӧԁмалӧм мувынԍӧԁан среԁствојас, колӧ-на јешщӧ соԁтавны выԉ среԁствојасӧн. Та бокԍаԋ воԍԍӧны паԍкыԁ выԉ тујјас выԉ возможноԍтјас опытнӧј учрежԃеԋԋӧјас воԇын. | |||
Мӧԁ ногса опытјас вӧчавлывлӧны кӧјԁысјас вылын кӧԇӧм воԇын. Та бокԍаԋ сіԇ-жӧ ем зев уна ԁа зев іԋԏереснӧј торјас. Інԁӧны уна-полӧс хіміческӧј растворјас. Растворјасын кӧтӧԁлӧм кӧјԁысјасӧн кӧԇӧм бӧрын кӧԇа-пуктасјас зев ӧԁјӧ ызӧптӧны быԁмыны і ԍетӧны јона тӧԁчана гырыԍ урожајјас. | |||
Мі огӧ сувтлӧј ԉучкіҗыка тајӧ опытјаснас тӧԁмаԍӧм могыԍ. Опытјас абу-на ештӧԁӧма помӧԇ. Інԁам, мыј граԁвыв пуктасјас ԍԏімуԉірујтӧм могыԍ поԅӧ віԁлыны слабаҗык вӧчӧм растворјас (1-2%) ԍерԋістокіслӧј маргаԋецыԍ ԁа кіԅӧртӧм формаԉіныԍ (ӧԏі јукӧн 300 јукӧн ва вылӧ). Тајӧ среԁствојасыс абу ԁонаӧԍ і ԍетӧны ыҗыԁ пӧԉза& Іспытајтігјасӧн ԍетлісны зев бур резуԉтатјас. Ӧԏі сајын-жӧ-і формаԉін кӧјԁысјасӧс протравԉівајтӧ (ԃеԅінфецірујтӧ), а маргаԋецыс пырӧ вітамінјас составӧ. | |||
Кӧԇа-пуктасјас куԅа опытнӧј уҗјасӧ колӧ боԍтчыны граԁвыв пуктасјас вӧԃітыԍ колхозјаслы. Ӧтувјӧн уҗалігӧн научнӧј опытјас, ісԍԉеԁоваԋԋӧјас нуӧԁӧмӧн ԁа артмӧм резуԉтатјасӧн мӧԁа-мӧԁӧс тӧԁмӧԁӧмӧн, поԅас озырмӧԁны наука выԉ торјасӧн, коԁјас отсаласны сылы ічӧԏік каԁӧн разрешітны уна, зев&олана ӧнја могјас. | |||
ВОԌСА (ВЫԈЫԌ ГӦРӦМ) ГРУНТӦ КӦԆӦМ | |||
Кӧԇан каԁ. Муԍінлӧн ԏемператураыс оз лӧԍав быԁ кӧјԁыслы ӧтмоза. Капуста, галан, ԍоркԋі, кушман, ԍвеклӧ, морков, аԋкыщ, боԍтчӧны вужјаԍны 3° шоныԁ ԁырјі, картупеԉлы колӧ-ԋін 8°, а ӧгурцылы — 12°-ԋін. Быԁтасјаслӧн том петасјас оз ӧтмоза повны тувсовја кӧԇыԁ повоԃԃајасыԍ, пужја војјасыԍ. Тајӧ колӧ тӧԁ вылӧ боԍтны огороԁнӧј пуктасјас кӧԇан каԁ лӧԍӧԁігӧн. Меԁвојԁӧр колӧ кӧԇны сещӧм пуктасјас, коԁјаслӧн кӧјԁысјасыс чорыԁ кыш пыщкын, требујтӧны поԉԁӧԁчыны унҗык ва, ԁа петасјасыс оз позны асывја пужјасыԍ. Тащӧм пуктасјасӧ поԅӧ інԁыны: ԍвеклӧ, морков, аԋкыщ, петрушка. Тајӧјас бӧрын — лук, картопеԉ. Меԁбӧрын кӧԇԍӧны ӧгурцы, томат ԁа м. т. | |||
Гожԍа кӧԇајас овлӧны унҗыкыԍсӧ мӧԁпӧв кӧԇајас, ӧԁјӧ воан быԁтасјасӧс — реԃіс, шпінат, салат. | |||
Меԁ-ԋін јона колӧ мӧвпыштлыны арԍа кӧԇајас јылыԍ. Арын поԅӧ кӧԇны кокԋіҗык ԁа вынаҗык мујас вылӧ, кӧні муыс оз кіԅермы ԁа вылысыс оз коркааԍ. Граԁјас вӧчавԍӧны арԍаԋыс. Граԁјас вылӧ віԅјӧԁчӧны бӧрӧзԁајас раԁӧн-раԁӧн, кытчӧ кӧԇӧны кӧјԁысјассӧ. Торјӧн лӧԍӧԁӧны ԋебыԁ му, ԉібӧ лыа кӧјԁысјассӧ тыртавны. Кор муыс ԇікӧԇ-ԋін кынмас і поԅас наԃејтчыны, мыј сіјӧ | |||
тулысӧԇ оз-ԋін сывлы, кӧјԁысјас кӧԇӧны лӧԍӧԁӧм бӧрӧзԁајасӧ і вевԏԏӧны лӧԍӧԁӧм муӧн, ԉібӧ лыаӧн. Колӧ вӧчны сіԇӧн, меԁ кӧјԁысјас арԍаԋыс ез нырјаԍны і косӧн, ԉібӧ ԋеуна поԉԁыштӧмӧн, пырісны лым улӧ. Воԇ тулысын, мыјӧн граԁ вылыԍ мунас лым, кӧјԁысјас ӧтвылыԍ ызӧбтӧны быԁмыны. Арын кӧԇӧм вужтырјас воӧны кык-кујім вежонӧн воԇҗык ԁај ԍетӧны бурҗык урожајјас. | |||
Кӧԇан ногјас. Граԁјас вылӧ зев-ԋін шоча кӧԇлӧны којалӧмӧн. Ԋекущӧм бокԍаԋ којалӧмӧн кӧԇӧмтӧ оз поԅ лыԃԃыны выгоԁнӧјӧн. Кӧјԁысјасыс колӧны унҗык којалӧмнас, ԁај оз ӧтмоза нырјаԍны, быԁтасјаслӧн мӧԁа-мӧԁ костныс кущӧм веԍкалӧ, ӧԏі-кӧ, а мӧԁ-кӧ — ԍӧктаммӧ најӧ ԁӧԅӧрітӧмыс. Он ԍібав весавны јогтурун, ԍӧкыԁ шочмӧԁны, му ԋебԅӧԁны, окучівајтны і став уҗсӧ быԏ лоӧ вӧчны куш кіӧн. Тајӧ став ковтӧм ԍӧкыԁ уҗјасԍыс поԅӧ мезԁыԍны раԁӧн-раԁӧн кӧԇӧмӧн Граԁ куԅа, ԉібӧ пӧперегыс ӧтпаԍта віԅјасӧн вӧчавԍӧны кујім пеԉӧса бӧрӧзԁа вӧчан коканӧн (14 ԍерпас) бӧрӧзԁајас. Бӧрӧзԁајасӧ рӧвнӧја, гырыԍ коластјастӧг кӧԇԍӧны, ԁа куран мышкӧн тыртчӧны муӧн. Бӧрӧзԁајаслӧн җуҗԁаыс кӧјԁыс туԍјас сајын — ӧԏі санԏіметрԍаԋ (посԋі кӧјԁысјаслы) ԋоԉ санԏіметрӧԇ (гырыԍҗык кӧјԁысјаслы). Лажмыԁҗыка колӧ вевԏԏыны муӧн ԍојӧԁ местајасын ԁа васӧԁ местајасын. | |||
Кӧјԁысјас віԇтӧм (економітӧм) понԁа поԅӧ інԁыны кӧԏ і унҗык каԁ боԍтан метоԁ, но пракԏіка бокԍаԋ бурҗык метоԁ - чукӧрӧн-чукӧрӧн (позјасӧн) кӧԇӧм. Граԁ вылын мӧԁа-мӧԁԍаԋ ӧтылнаӧ вӧчавԍӧны колан җуҗԁаа чуԋтујјас. Быԁ чуԋтујӧ пуктыԍԍӧны 2-3 туԍ. Мытчыԍыԍ петасјас пӧвсыԍ коԉӧны меԁԍа јонсӧ, а мукӧԁсӧ сы бокыԍ ԋещышталӧны. Раԁјасӧн (граԁ пӧперек) кӧԇігӧн ԉібӧ којалӧмӧн кӧԇігӧн колӧ граԁ гӧгӧрыс вӧчны бӧрӧзԁа ԁа кӧԇны сіԇ-жӧ сіјӧ бӧрӧзԁаас. Ӧԏікӧ таԇӧн оз веԍ вош му, а мӧԁ-кӧ — граԁ бокӧ кӧԇӧм пуктасјас ӧԁјӧҗыка сӧвмӧны сынӧԁыс најӧ вужјас ԁінӧ бурҗыка, ԍібалӧ-ԁа. | |||
14-ӧԁ ԍерп. Бӧрӧзԁа коԁјан. | |||
Тајӧ інԁӧм кӧԇан ногјас — кіпомыԍ кӧԇан ногјас, боԍтӧны уна вын ԁај уна каԁ. Гырыԍ совхознӧј, колхознӧј ԁа прігороԁнӧј огороԁјас вылын став уҗсӧ, сіԇ-жӧ і кӧԇан уҗ, колӧ мехаԋіԅірујтавны. Но веԍкыԁа колӧ шуны, мі ӧнӧԇ омӧԉа віԇӧԁлім вужтырјас вӧԃітӧм вылӧ, сы понԁа ошјыԍны бур мехаԋізаціја лӧԍӧԁӧмӧн оз поԅ, меԁ јона-ԋін кӧԇӧм мехаԋізірујтӧм бокԍан. Меԁ јона | |||
ӧнӧԇ паԍкалӧма кіӧн уҗалан кӧԇан машіна „Плаԋет" (15 ԍерпас). Плаԋетӧн поԅӧ кӧԇны лӧԍыԁ раԁјасӧн і позјасӧн. Кӧԇан роԅјас поԅӧ лӧԍӧԁавны кӧјԁыс туԍјас ԍерԏі. Плаԋет лӧԍыԁа пуктӧ кӧјԁыс, лӧԍыԁа вевԏԏӧ, кокԋіԁ вӧԃітчыны, но емӧԍ сылӧн сіԇ-жӧ зев тӧԁчана суԇԍытӧмторјас. Куԅмӧскоԃ кӧјԁысјас кӧԇан аппаратын крукаԍыштавлӧны, сы понԁа вермас кӧԇԍыны костјас коԉӧмӧн ԁа чукӧрӧн-чукӧрӧн. Таԇӧн мунӧ унҗык кӧјԁыс колӧм ԍерԏі. Кӧԇан машінаӧн лӧԍыԁ кӧԇны рӧвнӧј му, но граԁјас вылын уҗавны колӧ војԁӧр бура велӧԁчыны. Поԅӧ сещӧм ногӧн лӧԍӧԁны. Ручка берԁас віжаԁӧн ԍујны беԃ, меԁ еԍкӧ сіјӧ беԃнас кыклы поԅіс кыскыны кӧԇан машінасӧ граԁ костса бӧрӧзԁајас куԅа мунӧмӧн. Ԋеважӧн Ангԉіјаын лӧԍӧԁӧмаӧԍ выԉ ԏіпа кіӧн кӧԇан машіна (16 ԁа 17 ԍерпасјас). Кӧԇан аппаратыс сылӧн уҗалӧ лӧԍӧԁӧм кӧԉӧса бергалӧм серԏі. Кӧԉӧса мунӧ ԁа бергалӧ пу рејка куԅа, коԁі пуктыԍԍӧ граԁ вылӧ колана ногон ԉіԋејка моз. Тајо коԇан машінаыс кӧԇӧ рӧвнӧја веԍкыԁ раԁјасӧн. Машінаӧн вӧԃітчыԍ огороԃԋікјас ошкӧны сіјӧс. Став кіӧн уҗалан кӧԇан машінајас вермасны кӧԇны ԋе сӧмын кос кӧјԁыс, но і кӧтӧԁӧм ԉібӧ веԍіг ԋеуна нырјӧԁӧм кӧјԁыс, сӧмын воԇвыв најӧ колӧ гуԁравны кос лыа пыщкӧ. | |||
[15. „Плаԋет“ ԍејалка.] | |||
ПУКТАСЈАСӦС БЫԀМІГӦН ԀӦԄӦРІТӦМ | |||
Му корка бырӧԁӧм. Поԁзоԉнӧј ԁа ԍојӧԁ мујас вылын, зерјас бӧрын артмывлӧны кос коркајас. Сіјӧ коркајасыс мешајтӧны том кӧԇа-пуктасјаслы петны ортсӧ. Коркајас-кӧ артмасны, колӧ пырыԍ-пыр-жӧ најӧ бырӧԁны | |||
[16. Пу рама отсӧгӧн уҗалыԍ ԍејалка.] | |||
[17. Ԍејалка, коԁі оԍ вылӧ ԍујӧм кӧԉӧсаӧн завоԃітӧ уҗавны.] | |||
мусӧ ԋебԅӧԁӧмӧн. Му ԋебԅӧԁны поԅӧ уна піԋа кӧрт куранӧн ԉібӧ мујасыс-кӧ гырыԍӧԍ — кокԋыԃік катокӧн. Сіјӧ катокас колӧ тувјавлыны кык санԏіметр куԅта кымын кӧрт шіпјас. | |||
Кіԍкалӧм. Граԁвыв пуктасјаслы колӧ зев уна ва: салат, шпінат ԁа капуста пыщкын ва артавԍӧ 95 прӧчентӧԇ, вуж тырјасын (корԋеплоԁјасын) 85 прӧчентӧԇ, ԍвежӧј аԋкыщын — 80 прӧчентӧԇ. Пуктасјаслы-кӧ ваыс оз суԇԍы најӧ быԁмӧны посԋіа, мукӧԁыс пуаԍӧны, боԍтчӧны ԇоріԇавны. Кокԋіа боԍтчӧны ԇоріԇавны ԍвекла, реԃіс, шпінат, салат, лук. Ԇоріԇалан пуктасјас ԋекор-ԋін оз вермыны ԍетны колан качествоа проԁукта. Ваыс-кӧ муԍінын колӧм ԍерԏі унҗык сіԇ-жӧ абу шаԋ. Зераҗык гожӧмын пуктасјас-кӧ јона васӧԁӧԍ, еща налӧн | |||
сакар ԁа мукӧԁ пӧтӧса вешществојас, ԁыр оз воны, віԍлӧсӧԍ і пӧшԏі оз шогмыны віԇны тӧлын, сіԍмӧны. Меԁԍа бур, муԍінын-кӧ вӧлі шӧркоԃԃема колан ва. Ыҗыԁ огороԁјастӧ, уна граԁјастӧ кіԍкалӧмыԁ сувтӧ зев ԁона, кыпӧԁӧ асԁонсӧ пуктасјаслыԍ. Ӧԏі гектар-кӧ бура кіԍкавны колӧ 40-50 ԁас-часа уҗлун. Војвылын уԉруаҗык кԉімат понԁа граԁјас кіԍкавлӧны сӧмын рӧсаԁа саԃітігјасӧн ԁа пуктасјас мытчыԍтӧԇ, кӧԇнысӧ кӧ најӧ мыјла-кӧ ԍормісны. | |||
Кос гожӧмјасын 8-10 лун пыщкын ӧтчыԁ граԁјастӧ кіԍкалӧмыԁ вермас лоны зев выгоԁнӧјӧн, тырмымӧн вештас пуктӧм труԁсӧ. Кіԍкавны колӧ ԋе сіԇі, кыԇі кіԍкалӧны міјан ԍіктјасын — пызјыштасны вывԍаԋыс ԋеуна ԁај шаԋ. Муыс кӧтаԍлас сӧмын санԏіметр кызта гӧгор, пуктасјас вужјасӧԇ ваыс оз волы ԁа сіԇі і коԍмас. Тащӧма кіԍкалӧмыԁ отсалӧ сӧмын артмыны му коркајаслы, а быԁтасјаслы ԋекущӧм буртор оз ԍет. Бурҗык кіԍкавны гежӧԁа, шоча, но меԁ муыс кӧтаԍлас 15-20 санԏіметр гӧгӧр. Меԁ-ԋін јона колӧ ваыԁ том пуктасјаслы, кор налӧн вуҗјасныс җеԋыԃікӧԍ-на, оз-на суԇны јуны муԍін пыщкӧсса васӧ. | |||
Меԁбур ва граԁјас кіԍкавны — војтва (зерва), јува, пруԁва. Јукмӧсва (коԉоԃечва) ԁа кԉучва пуктасјаслы абуҗык ошканаӧԍ кӧԇыԁ понԁаыс. Кӧԇыԁ ватӧ зев оз раԃејтны шоныԁ раԃејтыԍ пуктасјас — ӧгурцы, томат, тыква ԁа мукӧԁ. Кӧԇыԁ ваӧн кіԍкалігӧн налӧн быԁмӧмыс сувтӧ. Пуктасјасӧԇ кіԍкавтӧԇ јукмӧс ватӧ ԉібӧ кԉучватӧ колӧ ывлавылын пеԉсајасын шонтыны, суткі гӧгӧр, сӧмын секі поԅас кіԍкавны граԁјастӧ. Ԋекор оз поԅ кіԍкавны граԁјас ԋур вывса ԍӧԁ гуԁыра ԁа ржавчінаа ваӧн. Сещӧм вааԁ емӧԍ пуктасјаслы зев вреԁнӧј& зев јаԁӧвітӧј вешществојас. | |||
Меԁԍа бур каԁ граԁјас кіԍкавны 4-5 час рыт гӧгӧр, кор шонԁіыс оз-ԋін сещӧм јона сот. Рытлаԋыԁ кіԍкалӧм ваыс оз-ԋін уԃіт тӧлавнысӧ і војнас уԃітас бура кӧтӧԁны муԍінсӧ. Кіԍкавны колӧ кыкыԍ-кујімыԍ. Первојсӧ колӧ кіԍкавны ещаԋік, меԁ сӧмын кӧтаԍыштас граԁвылыс, мӧԁыԍ ԉібӧ којмӧԁыԍ кіԍкалігӧн кіԍтӧны сымынԁа, меԁ еԍкӧ кӧтӧԁны граԁјас сещӧма, мыјԁа колӧ. Та но- | |||
гӧн кіԍкалӧмнаԁ став ваыс пырӧ граԁјӧ, оз візывт граԁјас кост бӧрӧзԁајасӧ. | |||
Ԉејкајас колӧ віԇны сӧстӧма. Кыԇ-ԍурӧ віԇӧмнаԁ најӧ регыԁ каԁӧн щыкԍӧны (сімӧны) ԁа веԍ шыбытчӧ- | |||
[18-ӧԁ ԍерп. Цапајас: 1-2 — паԍкыԁ цапајас; 3,4 ԁа 5 — векԋыԁ цапајас; 6-7 — ангԉіјскӧј цапајас; 8 — абу шогмана, тујтӧм цапа; | |||
9 — кык ныра цапа; 10-11 — віԉа моԁаа цапајас.] | |||
ны. Быԁво најӧс колӧ краԍітны маԍԉанӧј краскаӧн, ԁа кіԍкаԍӧм бӧрын ӧшӧԁны вылӧ пыԁӧсӧн нырпожсӧ перјӧмӧн. | |||
Јог турунјаскӧԁ вермаԍӧм. Јога турунјасыԁ меԁԉок врагјас быԁ граԁвыв пуктаслӧн. Накӧԁ вермаԍӧм граԁвывпуктасјастӧ вӧԃітӧмаԁ вывті ыҗыԁ мог огороԃԋіклӧн. Јога турунјас мырԃԃӧны пуктасјаслыԍ југыԁ, ва, сынӧԁ; пӧтӧс вешществојас ԁа разӧԁӧны быԁ- | |||
ԍама-пӧлӧс турун-вужыр& віԍӧмјас. Јога турун повсаԁ сіԇ-жӧ зев бура ԇебԍӧны быԁ ԍікаса вреԃіԏеԉјасыс. Накӧԁ вермаԍны лоӧ упорнӧја, ԁугԁывлытӧг ԁа ԉок турунјасыԁ зев віԋовӧԍ зев вужјаԍыԍӧԍ. Сӧмын ӧԏі кущӧмкӧ јог турун вермас ԍетны ԍо ԍурс гӧгӧр вужјаԍан кӧјԁыс. Унаыԍ тащӧм кӧјԁысјасыслӧн овлӧны аслыс ԍама лебалан аппаратјас вермӧны лебԅыны зев ылӧԇ. Најӧ веԍіг оз кувны скӧт рушкуын ԁа разалӧны мујас вылӧ кујӧԁӧн. Уна воԍа јог турунјас разалӧны ԋе сӧмын кӧјԁысјасӧн, но сіԇ-жӧ і вуж торјаснаныс. Ԉоктурун јывмӧмкӧԁ вермаԍны абу кокԋіԁ, колӧ прімітавны чорыԁ мерајас, јогтурун бырӧԁӧм могыԍ колӧ нуӧԁны кӧјԁыс весалӧм, меԁ кӧԇігӧн кӧјԁысјасыскӧԁ ез веԍкавны му вылӧ, кујӧԁ компоԍԏірујтӧм ԉібӧ вылынҗык інԁӧм Кранц ногӧн кујӧԁ віԇӧм, аскаԁын межа-јасыԍ турун ыщкӧм, арын граԁмујас җуҗыԁа гӧрӧм, мӧԁа-мӧԁ вежкост пуктасјасӧс вӧԃітӧм і унаыԍ кіӧн ԁа машінаӧн граԁјас весалӧм. | |||
Меԁунаыԍсӧ граԁјас весавлӧны кіӧн аслас нога інструментјасӧн. (18-ԁ ԍерпас). | |||
Ԉоктурунјас боԍтчӧны бырӧԁны тулысын кыԇ-мыј поԅӧ воԇҗык, кор быԁтасјас сӧмын-на нырнысӧ лептыштасны. Меԁбур зерыштӧм бӧрын, ԉібӧ кіԍкалӧм бӧрын. Ԉоктурунјас васӧԁ муԍыԁ поԅӧ ԋещыштны вужнас і бырӧԁны ԇікӧԇ. Кос муыԍ ԋещкігӧн налӧн вужјасныс орјаԍԍӧны, коԉӧны муӧ, і воԇӧ боԍтчӧны јешщӧ | |||
[19. Вӧлӧн уҗалан пропашԋік „Плаԋет“.] | |||
[20. Кіпомыԍ уҗалан пропашԋік „Плаԋет“.] | |||
јонҗыка быԁмыны. Весавны ԉок турунјасӧс колӧ ԋе сӧмын граԁвылыԍ, но сіԇ-жӧ граԁјас бокјасыԍ, бӧрӧзԁајасыԍ. Пырҗык сіԇі і вӧчны. Граԁјас вылыԍ ԁа бӧрӧзԁајасыԍ ԋещкӧм турунјас іԁралӧны граԁјас костыԍ куранјасӧн ԁа чукӧртӧны во гӧгӧр кежлӧ лӧԍӧԁӧм компост чукӧрӧ. Јог турун гожӧм чӧжнаԁ граԁјас весавны колӧ ԋекымыныԍ, јогӧԍԍӧм ԍерԏі. | |||
[21. Плаԋет уҗалӧ] | |||
Кӧԏ меԁ ԋеуна кокԋӧԁыштны тащӧм ԋӧжјӧ муныԍ ԍӧкыԁ уҗсӧ, поԅӧ рекоменԁујтны вӧлӧн ԉібӧ кіӧн уҗалан „плаԋет“ пропашԋікјас (19-20 ԍерпасјас). Граԁтӧм огороԁјас вылын раԁӧн-раԁӧн пуктасјас вӧԃітігӧн тащӧм ӧруԃԃӧјаснас јона поԅӧ пӧԉзујтчыны. Поԅӧ најӧн пӧԉзујтчыны сіԇ-жӧ граԁјас вылын пуктасјас вӧԃітігӧн, сӧмын ԃерт ещаҗык уԁобствојасӧн. Бӧрӧзԁајасыԍ тащӧм ӧруԃԃӧјасыԁ весалӧны лапаа піԋјасӧн, а граԁјас вылыԍ весалігјасӧн меԁлӧԍыԁ пӧԉзујтчыны торја пуртјасӧн, кыԇі петкӧԁлӧма 21-ԁ ԍерпас вылын. Ручкајас берԁӧ, кыԇі і кӧԇан „плаԋет" берԁӧ лӧԍӧԁчӧ &вејтраԁӧн беԃ. Пуртјассӧ колӧ віԇны пыр лечыԁӧн. Ныжӧԍ-кӧ пуртјасыс ԍӧкыԁ лоӧ уҗавны веԍіг кык мортлы. Пуктасјас костті быԏ лоӧ весавны кіӧн. | |||
Научнӧј учрежԃеԋԋӧјас ӧні корԍӧны хіміческӧј среԁствојас, коԁјас отсӧгӧн меԁ еԍкӧ поԅас бурҗыка вермаԍны јог турунјаскӧԁ. | |||
Та могыԍ &франціјаын пӧԉзујтчылісны ԍіԉвіԋітӧн, коԁі ӧтпырјӧн лоӧ бур каԉіјнӧј мувынԍӧԁанторјӧн. Ԋе- | |||
важӧн тајӧ совсӧ зев уна аԁԇісны міјанын Соԉікамск гӧгӧрын. Ӧні завоԃітӧма-ԋін сіјӧс перјыны. Јог турунјас унаыԍ мытчыԍлӧны граԁвыв пуктасјас кӧԇтӧԇ, торја-ԋін сещӧм інјасӧ, кытчӧ колӧ пуктыны рӧсаԁа. Ԍіԉвіԋіт меԁбур кіԍкавны, кор јог турунлӧн 4-5 корјыс унҗык абу-на быԁмӧма. Посԋіа ізӧм сов асылын јона лысва ԁырјі колӧ којавны участок куԅа гектар вылӧ 8 центԋер мынԁа. | |||
Шочмӧԁлӧм. Машінаӧн кӧԇігӧн быԁтасјас петӧны орјавлытӧм віԅӧн, мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыныс коставлытӧг, меԁым вермісны најӧ ԉучкі быԁмыны, колӧ кыԇ поԅӧ воԇҗык најӧс шочмӧԁлыны. Меԁвоԇԇаыԍ колӧ торјӧԁлыны сіԇі, меԁым быԁтасјасыс коԉісны ԋегырыԍ чукӧрјасӧн, ӧԏілаӧ 5-ԍ петасӧн, а костјассӧ 3-4 см. паԍтаӧн кырлӧԁлыны. Лун 10-15 мыԍԏі быԁ чукӧрыԍ коԉӧԁԍӧ сӧмын ӧԏі быԁтас, коԁі меԁԍа јон ԁа ԇоԋвіԇа, а мукӧԁыс шыблавԍӧны. Шочмӧԁлыны колӧ гожӧм быԁӧн кымыныԍ-кӧ, кыԇ быԁтасјасыс кутасны ԇескӧԁны мӧԁа-мӧԁнысӧ. | |||
Вылыс муԍін ԋебԅӧԁӧм (кокалӧм). Граԁлыԍ вылыс мусӧ пыр колӧ віԇны ԋебыԁӧн, рышкыԁӧн, меԁым вермісны пырны пуктас вужјасӧ зер ва ԁа шонԁіӧн шонтӧм, сӧстӧм сынӧԁ. Сыыԍ кынԇі, вылыс му ԋебԅӧԁӧмӧн ԁыр олӧ арын ԁа тулысын јіҗӧм ва. Вылыс муԍін ԋебԅӧԁлӧны коканјасӧн, цапаӧн ԉібӧ гӧрыштӧмӧн. Ԋебԅӧԁны колӧ гожӧм быԁӧн кымыныԍ-кӧ. Меԁԍа бур ԋебԅӧԁны зерӧм бӧрын, мыјӧн муыс ԋеуна коԍмыштас. | |||
Бугрітӧм. Корԋеплоԁјаслӧн вужјасыс (ԍвеклӧ, галан, кушман) мукӧԁ ԁырјі мытчыԍӧны му вылысӧ-ԁа, он-кӧ бӧр тырт муӧн, шонԁі југыԁԍаԋ лоӧны ԋуԇвіж рӧмаӧԍ ԁа воштӧны асԍыныс кӧрсӧ. Быԁтас корјас берԁӧ му лепталӧм шуԍӧ бугрітӧмӧн. Бугрітӧны сіԇ-жӧ картупеԉ, меԁым лоӧ тыраҗык. Сыыԍ кынԇі, бугрітлӧны сещӧм пуктасјас, коԁјас муӧн тыртӧм кор кокувԍаԋыс вермӧны леԇны выԉ вужјас ԁа сіԇӧн унҗык боԍтны муыԍ вајан& (капуста, томатјас) (22 ԍерпас). | |||
Бугрітлӧны пуктасјас вылыс муԍін ԋебԅӧԁӧмкӧԁ ӧтпырјӧн ԁа сіјӧ-жӧ ӧруԃԃӧјасӧн (коканӧн, цапаӧн, гӧрыштӧмӧн). Раԁ костјас-кӧ паԍкыԁӧԍ, быԁтасјас җуҗыԁӧԍ (куԅӧԍ) ԁа плӧшщаԃыс ыҗыԁ, поԅӧ бугрітны вӧлӧн. | |||
Вожјас чінталӧм. Кымын уна артмас быԁтаслӧн му вылысса вожјас, сымын најӧ лоӧны посԋіӧԍ. Меԁым быԁтыны гырыԍҗык ԁа бурҗык качествоа пуктасјас, ԉішнӧј вожјассӧ вунԁалӧны ԁа шыблалӧны. Кӧјԁыс быԁтан пуктасјасӧ коԉӧны 3-4 вож ԁа мукӧԁсӧ вунԁалӧны, меԁым боԍтны бура воӧм кӧјԁыс. Тыквалыԍ ԉішнӧј вожјассӧ вунԁалӧны-жӧ, меԁым ыҗыԁа быԁтыны плоԁсӧ. Ӧгурцылыԍ куԅа быԁмыԍ вожјас щӧщкӧрталӧны јывјасӧԁыс, меԁым выныс мунас јонҗыкасӧ плоԁјасас. | |||
Корјас треԋірујтӧм. Вывті јона бурмӧԁӧм, „сыла“ муԍін вылын унаыԍ овлӧ сіԇі, мыј пуктасјас мунӧны корјӧ — быԁмӧны міча пашкыра, гырыԍ корјас (ботва), а му пыщса колана плоԁјасыс (лук, галан, картупеԉ) омӧԉа быԁмӧны. Сещӧм ԁырјі выгӧԁнӧ ԁугӧԁны корјаслыԍ ԁа зајаслыԍ воԇӧ быԁмӧмсӧ. Ԁугӧԁчыԍԍӧ кокԋіԃік катокӧн вылыстіыс нуӧԁӧмӧн, пӧвјӧн ԉічкалӧмӧн ԉібӧ прӧстӧ кіӧн чегјалӧмӧн ԁа му берԁӧ ԉічкалӧмӧн (кусԋӧԁлӧмӧн). Тащӧм операціјаыс шуԍӧ ботва треԋірујтомӧн. | |||
Кӧԇыԁјаскӧԁ вермаԍны колӧ віԁчіԍана мерајасӧн, ԉібӧ кынмӧм пуктассӧ ԉечітӧмӧн. Віԁчіԍана мераӧн лоӧ пӧјім каԉіјнӧј мувынԍӧԁанторјас муԍінӧ ԍујӧм. Таԇі вынԍӧԁӧмӧн быԁтас кԉеткајасын сокыс лоӧ озырҗык совјасӧн ԁа озҗык кут ԍетԍыны кӧԇыԁлы (кутас кынмыны улынҗык ԏемператураӧн). Меԁбӧрын, поԅӧ вермаԍны кӧԇыԁјаскӧԁ меԁԍа прӧстӧј ногӧн — щыныԍ сајӧԁ вӧчӧмӧн. Кынмалӧмјас пыр овлӧны сеԅ ԁырјі ԁа лӧԋ повоԃԃа ԁырјі, а кымӧра ԁырјі муыԍ омӧԉҗыка торјалӧ чӧжԍӧм шоныԁыс. Повоԃԃа ԍерԏі поԅӧ-кӧ віԁчіԍны асылын кынмӧм, колӧ јӧр веԍтӧ вӧчны щыныԍ іскусственнӧј сајӧԁ (завеса), коԁі кымӧр моз-жӧ віԇӧ мусӧ кӧԇалӧмыԍ. Јӧр пеԉӧсјасын тӧвлаԁорԍаԋ ӧзталӧны біпурјас &кӧԍтӧм трунԁаыԍ, лысјасыԍ ԁа кос увјасыԍ. Ӧԁјӧ сотчыны леԇны оз ков, меԁым унҗык лоӧ щыныс. | |||
[22. Бугрітӧмлӧн отсӧгыс.] | |||
Ԉечітан мерајасӧн ловԅӧԁӧны коԇыԁӧн щыкӧԁӧм быԁтасјасӧс. Кынмӧм быԁтасјас-кӧ сыласны кајӧм шонԁі воԇын ӧԁјӧ, најӧ унҗыкыԍсӧ ԇікӧԇ кувлӧны, а сылӧмыс-кӧ лоӧ наԇӧн, најӧс поԅас-на ловԅӧԁны. Та могыԍ колӧ асылын воԇ пызјыны (резны) пуктасјассӧ кӧԇыԁ ваӧн, коԁі кутас кӧԇӧԁны корјаслыԍ вылыссӧ ԁа наԇмӧԁас сылӧмсӧ (сыласны ԋӧжјӧ, вочасӧн). Валы колӧ пукԍыны корјас вылӧ посԋіԃік војтјасӧн. Сы понԁа меԁԍа бур пӧԉзујтчыны резԍан пріборӧн (опрысківаԏеԉ), коԁӧн вӧԃітчӧны пуктас ԍојыԍ гагјаскӧԁ вермаԍігӧн (23 ԍерпас). | |||
ВІРӦЧЈАС ԀА ШОНЫԀ ГРАԀЈАС | |||
Граԁвыв пуктасјас вӧԃітан овмӧсын меԁвоԇ колӧ тӧжԁыԍны капуста, галан, ԍвеклӧ, ӧгурцы ԁа мукӧԁ пӧлӧс рӧсаԁајас чужтӧм вылӧ шоныԁ ԁа кӧԇыԁ вірӧчјас лӧԍӧԁӧм понԁа. | |||
Кӧԇыԁ вірӧчјасӧн паԍкыԁа поԅӧ вӧԃітчыны Војвыв крајса лун& вылын. Тащӧм вірӧч вылын поԅӧ быԁтыны кӧԇыԁыԍ повтӧмҗык быԁтасјаслыԍ рӧсӧԁа& (капусталыԍ, галанкалыԍ). Кӧԇыԁ вірӧч пыԃԃі боԍтӧны прӧстӧј граԁ, коԁӧс лӧԍӧԁӧны арԍаԋ ԁа тупкӧны војла ԁор бокԍаԋ стрӧјбаӧн ԉібӧ заборӧн. Тулысын зіԉӧны, меԁым граԁјыс воԇҗык сыліс. Ԉішнӧј лым сетыԍ шыблалӧны ԉібӧ вылысас којӧны са, меԁым регыԁҗыка сылас, а вылыс кын мусӧ жугӧԁлӧны коканӧн ԉібӧ лӧмӧн, меԁым лунԍа шоныԁ сынӧԁыс кокԋіа пыріс пыԁлаԋӧ. Кор граԁјыс сылас, сы вылӧ пуктыԍԍӧ пӧвјасыԍ тувјалӧм, ԋоԉ пеԉӧса, пыԁӧстӧм јашщік, коԁлӧн ыҗԁаыс граԁјыԍ ԋеуна ічӧтҗык. Јашщіклӧн лунла ԁор ԍтеныс колӧ 18-20 см. суԁта, војла ԁорыс — 25-30 см суԁта. Бок ԍԏенкајассӧ вӧчӧны вӧԇлаԋӧ пӧкатӧн. Јашщік пыщкыԍ мусӧ колӧ зев јона посԋӧԁлыны, ԋебԅӧԁны. Кӧјԁыс кӧԇӧны коснас. | |||
[23. „тремасс".] | |||
Меԁым віԇны петасјасӧс војԍа ԁа асја кӧԇыԁјасыԍ, јашщік ԍтен берԁӧ ортсыԍаԋыс лептӧны му (муԁјӧны), вылысас пуктӧны кымынкӧ мајӧг, ԁа вој кежлӧ вевԏԏӧны рӧгӧзаӧн ԉібӧ іԇасыԍ кыјӧм кӧверӧн. Тащӧм вірӧчсӧ | |||
[24. Кӧԇыԁ вірӧч] | |||
вӧчны зев кокԋі, сӧмын мукӧԁ бокԍаԋ оз поԅ лыԃԃыны сіјӧс бурӧн: му пыщкӧс шонавтӧмла быԁтасјаслы лоӧ кӧԇыԁ, кӧԇны поԅӧ мај меԁвоԇԇа лунјасыԍ ԋе воԇҗык, вірӧч вылӧ кокԋіа веԍкалӧны курӧгјас ԁа сіԇі воԇӧ. | |||
Став тајӧ тырмытӧмторјасԍыс поԅӧ мынтӧԁчыны кок јылӧ вірӧч вӧчӧмӧн. Пеԉӧсјас улӧ ԍујӧны муӧ керјыԍ вӧчӧм ԋоԉ ԍурја ԁа вылысас пуктавԍӧны пӧперега пујас. На вылӧ воԉсавԍӧ гӧрбушјасыԍ ԉібӧ мајӧгјасыԍ җоҗ ԁа сувтӧԁԍӧны пӧвјасыԍ бокјас, муӧ вӧчӧм вірӧчын моз-жӧ (24 ԍерпас). Вірӧч вылӧ лептӧны 14-16 см кызта му, ԁа сетчӧ і кӧԇӧны. Тащӧм вірӧч вылын быԁтасјаслы лоӧ шоныԁҗык. Јашщікӧ быԁ бокԍаԋ-ԋін ӧткоԃа кутас інмыны сынӧԁыс, а тулысын сынӧԁ век овлӧ шоныԁҗык уԉ му ԁорыԍ, коԁі наԇӧн шоналӧ. | |||
Шоныԁ вірӧчјас. Крај војвылын ԁа шӧрлаԋас кӧԇыԁ вірӧчјас оз-ԋін вермыны лоны быԁтасјаслы наԃежнӧј віԇыԍӧн (зашщітаӧн). Ԍорӧнҗык кынмалӧмјас овлӧны сенјасын торја щӧкыԁа. Унаыԍ асывјасын ԏемпература уԍлӧ 5 граԁусӧԇ (кӧԇыԁыс). Тані колӧ вірӧчлы іскусственнӧј шонтӧм. Шонтан маԏеріалӧн лоӧ вӧв кујӧԁ, коԁі торјӧԁӧ шоныԁсӧ сіԍмігас. | |||
Меԁвојԁӧр колӧ корԍны шоныԁ вірӧчлы шогмана места. Вірӧч колӧ вӧчны вылын местаӧ, кытчӧ оз інмы војтӧв ԁа асыв-вој тӧв, а лунтыр меԁ вӧлі інмӧ шонԁі. Сеԍԍа грунтӧвӧј ваыс сені меԁ вӧлі пыԁын. Бӧрјӧм местаын коԁјыԍԍӧ , канава 45-50 см суԁтаӧԇ. Канавалӧн ӧтар помыс меԁ вӧлі віԇӧԁӧ асывлаԋӧ, мӧԁарыс — рытывлаԋӧ. Бокјассӧ колӧ вӧчны ԁруг кырјӧн — ԍтена моз веԍкыԁа. Грунтыс кӧ ԋебыԁ ԁа бузԁӧ, канава бокјасӧ пуктавԍӧны пӧвјас. Канава ԁорјасӧ вылысас вӧчӧны щупӧм сруб. Сылӧн лунла ԁор бокыс (воԇвылыс) вӧчԍӧ 20-25 см суԁта, а сајыс ԋеуна җуҗыԁҗыка — 35-40 см суԁта. Гулӧн ԁа срублӧн җуҗԁаыс ставнас колӧ лоны 70-80 см суԁта. | |||
Вылыс керјасӧ пыщкӧс бокԍаԋыс вӧчԍӧ череп (щупӧԁ), кытчӧ меԁ поԅӧ топыԁа пуктыны ԍтеклӧа рамајас. Парԋік рамалӧн ыҗԁа меԁԍа бурӧн лыԃԃыԍԍӧ 160 см куԅта ԁа 90 см паԍта. Бурещ рама куԅта ԍерԏі-і колӧ вӧчны вірӧчлыԍ паԍтасӧ, а куԅтаыс вермас лоны быԁԍама, сӧмын 10 метрыԍ куԅҗыкӧс оз-жӧ ков вӧчны. Вірӧч вӧчігӧн колӧ торја јона тӧжԁыԍны сы понԁа, меԁым тувсов ва ез вермы пырны сетчӧ вылысԍаԋ ԋі улысԍаԋ. Местаыс-кӧ улын, васӧԁ ԁа вермӧ пырны грунтӧвӧј ва, бурҗык вӧчны вірӧч му вылысӧ (коԁјыԍтӧг) керјасыԍ җуҗыԁ сруб ԋіщ вылӧ лептӧмӧн. | |||
Кӧԇіг кежлӧ вірӧч лӧԍӧԁӧм. Кӧԇтӧԇ лун 15 војԁӧр вірӧч весавԍӧ лымјыԍ. Сек-жӧ лӧԍӧԁӧны сылы | |||
[25. Му пожналан.] | |||
кујӧԁ. Кујӧԁ боԍтԍӧ вӧвлӧн (сіјӧ јонҗыка шоныԁ), кыскавԍӧ (вајавԍӧ) вірӧч ԁінӧ ԁа течԍӧ чукӧрӧ, меԁым сені шоналас. Ԍујіг кежлӧ кујӧԁ чукӧрлы колӧ ԇікӧԇ сывны ԁај пӧԍавны сещӧмӧԇ, меԁым сетыԍ ру кајіс. Тащӧмӧԇ поԅӧ вӧчны іскусственнӧј шонтӧмӧн. Кујӧԁыс-кӧ јона уԉ, чукӧр пыщкас пуктӧны кымынкӧ ԁонӧԁӧм із, а кујӧԁыс-кӧ кос, чукӧр вылас кіԍтӧны кымынкӧ веԁра пӧԍва. Чукӧрсӧ бурҗык вевԏԏыны рӧгӧзајасӧн ԉібӧ іԇасӧн. Тајӧ мерајасыс кујӧԁ шонтӧм вылӧ лоӧны тырманаӧԍ. | |||
Кујӧԁ ԍујігӧн вӧв кујӧԁ ԁінӧ соԁтӧны којмӧԁ јукӧн мынԁаыс кымын мӧс кујӧԁ, ԉібӧ важ, арԍа пу корјас. Тајӧ сорлалӧмыс ԍетӧ шоныԁсӧ ԋеуна ещаҗык, но сы пыԃԃі ԋӧжјӧнҗык сіԍмӧ ԁа ԁырҗык оз кӧԇав. Кујӧԁ пукталӧны вірӧчӧ ԇік вылыс ԁорӧԇыс, пӧшԏі рамајас берԁӧԇ. Пуктавны колӧ паԍтала ӧткоԃа ԁа ԋе јона топыԁа, меԁым вермас веԍкавны сынӧԁыс. Сынӧԁ-кӧ лоӧ еща, кујӧԁ вермас ԁугԁыны сіԍмӧмыԍ ԁа кӧԇалас. Пукталігӧн поԅӧ сӧмын кокԋіԃіка кучкалыштны вілаӧн, а кокӧн таԉавны кујӧԁ ԋекущӧма оз поԅ. Кӧԇыԁ му ԍԏенкајасԍаԋ вірӧчлӧн ԁорјасыс (гӧгӧрыс) век лоӧ кӧԇыԁҗык шӧр ԍерԏіыс. Тапонԁа кујӧԁ кутас сіԍмыны ԁа пукԍыны сені наԇӧнҗык. Меԁым кӧԇӧм бӧрын вірӧчлӧн шӧрыс ез јона пукԍы ԁа гуранаԍ, кујӧԁ пуктавԍӧ сетчӧ ԋеуна топыԁҗыка ԁа мыԉкјӧнҗык. Кујӧԁ ԍујӧм бӧрын вірӧч вевԏԏыԍԍӧ рамајасӧн. | |||
Ԋоԉӧ-віт лун мыԍԏі, кор кујӧԁыс быԁлаті ӧткоԃа шоналас, пыр-жӧ завоԃітӧны кіԍтавны му. Мусӧ колӧ воԇвыв лӧԍӧԁны ԁа меԁ качествоыс сылӧн вӧлі бур. Бурҗыкӧн лыԃԃыԍԍӧ ежаыԍ вӧчӧм му, коԁӧс колӧ сіԍтыны во чӧж. Воԇ тулысын вунԁалӧны ежасӧ ԁа течӧны чукӧрӧ кымыԋавлӧмӧн (турунсӧ увлаԋ), вылас кіԍкалӧны мыјкӧ мынԁа іԅвестка, сеԍԍа гожӧм быԁӧн кымыныԍкӧ кіԍкалӧны ваӧн ԉібӧ кіԅертӧм кујӧԁӧн (кујӧԁ воӧн). Быԁ кіԍкалігӧн ежасӧ жугӧԁлӧны кӧрт зырјӧн ԉібӧ коканӧн. Ар кежлӧ ежа чукӧр сіԍмас (перегорітас). Мусӧ леԇӧны сутуга пож пыр, коԁі шуԍӧ грохотӧн (25 ԍерпас) ԁа течӧны вірӧч ԁінӧ. | |||
Ӧткымын овмӧсјасын парԋік му віԇӧны тӧлын вевԏԏӧмӧн ԉібӧ тупкӧса помешщеԋԋӧын, меԁым тулысын вірӧч вылӧ течігӧн оз ков пуктыны уна вын кын чукӧрјас | |||
жугӧԁлӧм вылӧ. Таԇі вӧчны абу бур. Тӧлын тајӧ мусӧ бурещ колӧ кынтывны. Сек сіјӧ боԍтӧ унҗык сынӧԁ ԁа пӧтӧса торјас, муыс лоӧ рышкыԁ, бырӧны бакшаԍӧмјас, кіслотајас ԁа уна пӧлӧс вреԃіԏеԉјас. Тулысын уҗ кокԋӧԁӧм могыԍ, поԅӧ ԍетны тащӧм сӧвет: тӧв завоԃітчігӧн мыјӧн чукӧрыс кынмас 12-15 см кызтаӧԇ, кынмӧм слӧјсӧ жугӧԁлӧны гырыԍ торјас вылӧ ԁа течӧны вірӧч ԁінӧ торјӧн. Таԇі-жӧ вӧчӧны мӧԁ слӧј ԁа воԇӧ слӧјјас артмӧм бӧрын. Тащӧм ногӧн став мусӧ лоӧ пӧртӧма гырыԍ кын корогјасӧ (глыбајасӧ), коԁјасӧс тулысын веԍкыԁа шыблалӧны вірӧчӧ пӧԍ кујӧԁ вылӧ. Сен најӧ зев регыԁӧн сыласны. Лӧԍӧԁӧм му кӧ абу тырмымӧн рышкыԁ ԁа ем сы пыщкын уна ԍој, тулысын соԁтӧны сетчӧ ԋоԉӧԁ јукӧн мынԁаыс ваԁор лыа. | |||
Вірӧчын му слӧј колӧ лоны 13-16 см кызта, рамајасӧԇ меԁ оз інмы 5-6 см мынԁа. Бӧрынҗык кујӧԁ пукԍӧмла летчас сіјӧ улӧҗык. Кор вірӧч вылын му сылас ԁа ԋеуна коԍмыштас (шуралас), сылыԍ вылыссӧ шыԉӧԁӧны куранӧн, жугӧԁлӧны коԉӧм корогјассӧ ԁа кӧԇӧны. | |||
Кӧԇӧм ԁа рӧсаԁа ԁоԅӧрітӧм. Бурҗык кӧԇны кӧтӧԁтӧм кӧјԁысӧн. Кӧԇны поԅӧ кыԇі ԍурӧ којӧмӧн і раԁјасӧн. Кыԇі ԍурӧ кӧԇігӧн, меԁым кӧԇӧмыс лоӧ ӧтԍер, вірӧчлыԍ плӧшщаԃсӧ јуклӧны іԇасјасӧн ԉібӧ беԃјасӧн кваԁратјас вылӧ, быԁ кваԁратлы лӧԍӧԁӧны ӧткоԃ порціја кӧјԁыс ԁа кӧԇӧны торјӧн. Раԁјасӧн кӧԇӧм колӧ лыԃԃыны бурҗыкӧн, — секі кокԋіҗык лоӧ шочмӧԁлыны ԁа весавны петасјассӧ. Вірӧч пӧперег ногӧн муӧ вӧчавԍӧны посԋіԃік бӧрӧзԁајас мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыныс 4-5 см-ӧн костӧԁлӧмӧн, сетчӧ пукталӧны кӧјԁыс раԁјас ԁа кокԋіԃіка шыԉӧԁӧны куранӧн. Којӧмӧн кӧԇігӧн кӧјԁыс тупкӧны вылысԍаԋыс торја лӧԍӧԁӧм муӧн, меԁым кӧјԁысјасыс оз вешлаԍны ԁа оз лоны чукӧраӧԍ. | |||
Шоныԁ, васӧԁ, рамајасӧн тупкӧм вірӧч вылын кӧјԁысјас чужасны регыԁӧн. Петасјасӧс колӧ бура ԁӧԅӧрітны, меԁым најӧ ез кокјыв кајны, ез віјерӧԍ лоны ԁа граԁвылӧ петкӧԁіг кежлӧ тырмымӧн јонмісны. Та могыԍ налы ԍетӧны кыԇ поԅӧ унҗык југыԁ, оз віԇны јона ваӧн ԁа зіԉӧны леԇны пыщкас сӧстӧм сынӧԁ. Лунјасын шоныԁ ԁырјі вірӧчјас первојсӧ тӧлӧԁлӧны рамајассӧ кыпӧ- | |||
ԁыштӧмӧн ԁа пыкӧԁ вылын віԇӧмӧн, а кор пуктасјасыс ԋеуна быԁмыштасны ԁа јонмыштасны, рамајас боԍталӧны ԇікӧԇ ԁа тупкавлӧны сӧмын вој кежлӧ, асылыс-кӧ кӧсјӧ лоны кӧԇыԁ. Кіԍкавлыны колӧ шочҗыка ԁа сӧмын сещӧмјас ԁырјі, кор муыс коԍмас 3-4 см суԁтаӧԇ. Торја јон, віԋов ԁа выԉ местаын кокԋіа боԍтԍыԍ рӧсаԁа быԁтӧм вылӧ том вывԍыс сіјӧс вуҗӧԁлывлӧны мӧԁ местаӧ. Тащӧм вешталӧмыс шуԍӧ пікіровкаӧн. Пікіровка вӧчӧм могыԍ том пуктасјас вуҗӧԁлӧны торјӧн лӧԍӧԁӧм ԁа кујӧԁавтӧм кӧԇыԁ вірӧч вылӧ ԉібӧ прӧстӧј граԁ вылӧ, кор најӧ леԇасны асԍыныс меԁвоԇԇа прамој корсӧ (кӧјԁысыԍ мытчыԍӧм меԁвоԇԇа кык корјыс шуԍӧны ԍемјаԁоԉаӧн). Рӧсаԁа боԍталӧм воԇвылын віреч јона кіԍкалӧны ваӧн. Сеԍԍа быԁтасјассӧ віԁчыԍӧмӧн перјӧны муыԍ, вужјасԍыс муԍінсӧ пыркӧԁӧны, главнӧј вужлыԍ којмӧԁ јукӧнсӧ җеԋгӧртӧны (чепӧԉтӧмӧн), ԁа пуктассӧ нуӧны выԉ местаӧ лӧԍӧԁӧм гуранторјӧ. Выԉ местаӧ быԁтасјас колӧ пуктавны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 4-5 саԋԏіметрӧн костӧԁлӧмӧн. Гуранјас меԁԍа бур пасјавны нарошнӧ вӧчӧм пікірујтчан пӧвјӧн (26 ԍерпас). Пікіровка вӧчігӧн муӧ ԍујԍӧ рӧсаԁа воԇԇа ԁорԍыс пыԁӧҗык — ԇік ԍемјаԁоԉнӧј корјасӧԇыс (27 ԍерпас). Пікіровка бӧрын јона мӧԁасны быԁмыны бокјасас выԉ вужјас. Выԉ местаӧ нуӧмла первојсӧ пуктас кыԇ быԏԏӧ віԍны завоԃітлӧ ԁа мыјкӧԁыра кежлӧ быԁмӧмыԍ ԁугԁылӧ, но ӧԁјӧ бӧр јонмӧ, кокԋіа велалӧ воԍса грунтӧ ԁа, сені јона пӧткӧԁчӧмӧн, пановтӧ быԁмӧмнас пікіровка вӧчтӧг пуктӧм рӧсаԁаӧс. | |||
Грунтӧ рӧсаԁа пуктӧм. Лӧԍӧԁӧм граԁјас вылӧ ԉібӧ гӧрыштӧм чуркӧ (бурыԍӧ) завоԃітӧны пуктыны рӧсаԁа, кор налӧн паԍкалас кујім-ԋоԉ прамӧј кор. Карԁорын пуктыԍан каԁ обычнӧја овлӧ јуԋ 5-15 лунјасӧ, а лунвыв рајонјасын — 8-15 лунӧн воԇҗык. Том пуктасјас вірӧч вылын ԁыр віԇны ԁа уҗсӧ воԇӧ јӧткыны оз рекоменԁујтчыԍԍы. Вірӧч вылын ԁыр віԇӧм рӧсаԁа чорԅӧ ԁа ԍӧкыԁҗыка кутчіԍӧ выԉ местаӧ. Сеԍԍа муыс сіјӧ каԁнас уԃітӧ јона коԍмыны ԁа јона ковмас кіԍкаԍны, Сулалӧ-кӧ кос повоԃԃа ԁа муыс тулысԍаԋ уԃітіс пыԁӧԇ коԍмыны, рӧсаԁалыԍ корјассӧ җынвыјӧ вунԁалӧны. Корлыԍ паԍтасӧ чінтӧмӧн быԁтаслы ещаҗык ковны кутас ва. | |||
Ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны грунтӧ быԁтасјас ԉучкі саԃітӧм вылӧ. Оз поԅ леԇны, меԁым вужјас вывлаԋ чангыԉтчісны ԉібӧ ез тырмымӧн топыԁа інмыны му ԁінӧ. Тајӧ кыкнан ногыс уна быԁтасјас кулӧны ԁа тыртӧм інас лоӧ унаыԍ саԃітны выԉыԍ. Меԁԍа бур пуктыԍны беԃ тујӧ. Јоԍ пома беԃԃӧн вӧчԍӧ граԁ вылӧ ԉібӧ гӧрыштӧм чуркјӧ гуран ԁа сетчӧ-і ԍујԍӧ рӧсаԁалӧн вужјыс ԍемјаԁоԉаӧԇыс. Беԃ колӧ боԍтны тырмымӧн кызӧс, меԁым сіјӧн вӧчалӧм гуранјасӧ ԉічыԁа тӧрісны рӧсӧԁалӧн вужјасыс. Первојја гуранкӧԁ ортчӧн 4-5 см сајӧ мӧԁыԍ сущкӧны беԃԃӧн ԁа бертыштӧны пуктӧм рӧсӧԁалаԋыс, меԁым тырас первојја гураныс ԁа топыԁа пукԍас муыс рӧсаԁа вужјас берԁӧ (28 ԍерпас). Выԉ артмӧм гуранӧ кіԍтӧны ва (кӧшыԍ ԉібӧ ԍеткатӧм ԉејкаыԍ) ԁа пуктӧны кітыр ԍӧԁ му ԉібӧ компост. | |||
Гураныс бӧрвылас ачыс шыԉаԍас, а ԍӧԁ му віԇӧ вужјас ԁіныԍ муԍінсӧ коԍмӧмыԍ ԁа вылыссӧ кормӧмыԍ. | |||
Уна пуктас вӧԃітігӧн ԁа паԍкыԁ местаӧ пуктыԍігӧн тајӧ уҗсӧ колӧ нуӧԁны ԉучкі оргаԋізујтӧм пӧраԁокӧн. | |||
Тӧԁам, мыј бура оргаԋізујтӧмӧн быԁ уҗ пышјӧ ԏык ӧԁјӧ. Став уҗалыԍјасӧс колӧ јуклыны брігаԁајас вылӧ. Быԁ брігаԁаыԍ кымынкӧ мортӧн колӧ торјӧԁны уҗалан інӧ колан маԏеріалјас (рӧсаԁа, кіԍкаԍан ва, ԍӧԁму) вајалӧм вылӧ, а віт морт сувтасны пуктыԍны. Граԁ пӧлӧн ԉібӧ гӧрыштӧм чурк пӧлӧн најӧ мунӧны ԍорԍӧн-бӧрԍӧн. Меԁвоԇԇа мортыс шујга кіас боԍтӧ мерајтчан беԃ, меԁым вӧчавны ӧтыҗԁа костјас, а веԍкыԁас боԍтӧ мӧԁ беԃ, коԁӧн вӧчалӧ рӧсаԁалы гуранјас; мӧԁ морт — пӧв вылын нуӧ рӧсаԁа ԁа быԁ гуран ԁорӧ пукталӧ ӧԏі- | |||
[26. Пікірујтчан ԁӧска] | |||
[27. Пікірујтӧм вылӧ рӧсаԁа. * — ԍемјаԁоԉајас. а — саԃітан суԁтаыс. в — оровтӧны.] | |||
кӧн; којмӧԁ — рӧсаԁа пукталӧ гуранӧ ԁа топӧԁалӧ муӧн; ԋоԉӧԃ — кіԍкалӧ, а вітӧԁыс кітырӧн пукталӧ гуранјасӧ ԍӧԁ му. 5-6 лун мыԍԏі поԅӧ віԇӧԁӧмӧн тӧԁны, кущӧм быԁтасјас боԍтԍӧмаӧԍ, а коԁјас кулӧмаӧԍ. Кулӧмјас мес- | |||
[28. Беԃԃӧн пуктыԍӧм.] | |||
таӧ пуктыԍԍӧ выԉ рӧсаԁа. Меԁым кушӧн ԋекыті ԋе коԉны, кулӧмјас местаӧ мӧԁпӧв пуктавны мукӧԁ ԁырјі ковмас кыкыԍ-кујімыԍ. | |||
Парӧвӧј граԁјас. Шоныԁ ԉубітыԍ граԁвыв пуктасјас (ӧгурцы, тыква ԁа мук. тор) Војвылын быԁтігӧн, ԉібӧ колӧ-кӧ быԁтыны воԇҗык воыԍ пуктасјас (гожӧмын ԍојӧм вылӧ), поԅӧ пӧԉзујтчыны парӧвӧј граԁјасӧн. Јӧрын вылын местаын арԍаԋыс коԁјыԍԍӧ канава җуҗԁаӧн 50 см-ӧԇ, паԍтаӧн 70 см ԁа куԅтаӧн — кущӧм колӧ. Тулысын лым сылӧм бӧрын канаваӧ чуркјӧн (вал моз) течӧны сорлалӧм кујӧԁ ԁа сы вылӧ воԉсалӧны му слӧј: вылыс чурк јылас 15 см кызта ԁа бокјасас 20 см кызта. Тајӧ насыпыс колӧ лоны граԁ коԃ-жӧ. Граԁ вылӧ сувтӧԁӧны ԋоԉ пӧвјыԍ тувјалӧм јашщік (ԋоԉ бок). Кӧԇыԁ војјасӧ сіјӧс тупкылӧны вірӧчыԍ боԍтӧм рамајасӧн. Рамајас колӧ боԍтны сещӧм вірӧчыԍ, кытчӧ пуктӧма капуста ԉібӧ галан (тајӧ быԁтасјасыс омӧԉа полӧны кӧԇыԁыԍ ԁа вој кежлӧ тупкылӧны сӧмын меԁвоԇԇа каԁсӧ). Тащӧм ногӧн вірӧч вылыԍ рамајас ӧԏі тулысын поԅӧ іспоԉзујтны кыклаӧ. | |||
Парӧвӧј граԁјаслы јашщікјас поԅӧ вӧчны коԍавланаӧс ԉібӧ постојаннӧјӧс. Постојаннӧј јашщіклыԍ вылыссӧ мукӧԁ ԁырјі вӧчӧны улыс ԍерԏіыс векԋіҗыка ԁа сетчӧ пуктӧны ԍԏеклӧ. | |||
Сајӧԁӧм граԁјас. Овмӧсын-кӧ кујӧԁ еща ԁа пуктасјас шонтӧм вылӧ оз вічмы, поԅӧ тырмӧԁчыны прӧстӧј граԁјас вӧчалӧмӧн, сымын кӧԇыԁ војјас кежлӧ вылысԍаԋыс тупкӧм вылӧ колӧ вӧчны пріспособԉеԋԋӧ. Тащӧм граԁјас вӧчалӧны кущӧмкӧ стрӧјба берԁӧ лун бокӧ, кытчӧ оз інмы вој тӧв. Граԁ гӧгӧрӧ сувтӧԁлӧны вожӧԍ помјаса җеԋыԃік мајӧгјас. Рытын-кӧ граԁуԍԋік петкӧԁлӧ 4-5 граԁус шоныԁ — асылын колӧ віԁчіԍны кынмӧм. Секі вожкајас вылӧ пукталӧны граԁ вомӧн мајӧгјас, а на вылӧ воԉсалӧны рӧгӧза ԉібӧ козпу лысјас. Тащӧм граԁ вылын пуктас поԅӧ віԁчіԍны 2-3 вежонӧн воԇҗык. | |||
ГРАԀВЫВ ПУКТАСЈАС БӦРЈӦМ ԀА ԌЕВООБОРОТЈАС | |||
Граԁвыв пуктасјас овлӧны вывті уна пӧлӧс ԁа вывті уна сорт. Војвылын кӧԇыԁ кԉімат понԁа поԅӧ вӧԃітны сӧмын коԁјасӧскӧ. Міјанӧс ӧткоԃалӧны капустаа-корԋеплоԁјаса куԉтурајас (кӧԇа-пуктасјас) вӧԃітан рајонјаскӧԁ. Таԇі лыԃԃӧмыс, ԃерт, веԍкыԁ. Міјан граԁјас вылын бурещ сещӧм пуктасјасыс-і меԁјонасӧ паԍкалӧма, сіјӧ поԁув вылӧ-і пыкԍӧ војвылын граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧмыс. | |||
Сӧмын поԅӧ-ӧ міјанлы тырмӧԁчыны тајӧ ԁаскымын пӧлӧс пуктасјаснас, коԁјасӧс важӧн-ԋін тӧԁам, колӧм пырыԍ быԁтам ԁа іспоԉзујтам ԍојӧм вылӧ? Тӧԁӧмыԍ, оз поԅ. Уна бур пуктасјас, коԁјасӧс поԅӧ паԍкӧԁны Војвыв крај условјӧјасын, веԍіг оз-на тӧԁны міјанын. Колӧ велӧԁчыны најӧс вӧԃітны ԁај сетыԍ ԍојанјас лӧԍӧԁны. Меԁвојԁӧр колӧ шуны, мыј міјанын быԁтӧны јонҗыкасӧ ԍорӧн воыԍ пуктасјас, коԁјас паԍкыԁа кутасны мунны ԍојан лӧԍӧԁӧм вылӧ сӧмын арын, а гожԍа каԁ кежлӧ граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧм абу паԍкалӧма. | |||
Тајӧс поԅӧ вӧчны воԍса граԁ вылын воԇ воан пуктасјас быԁтӧмӧн ԁа ӧԁјӧ воан сортјас бӧрјӧмӧн. Унҗыкыслы на піыԍ веԍіг оз ковмыны торја мујас: воԇ воыԍ | |||
пуктасјассӧ боԍтӧм бӧрын прӧстмӧм мујассӧ бара поԅас тыртны ԍор воан пуктасјасӧн. Тащӧм сора пуктасјас вӧԃітӧм вылас колӧ торјӧн-ԋін јона віԇӧԁлыны — кык пӧлӧс пуктассӧ вӧԃітӧмӧн муыс кык мынԁа пӧԉзасӧ кутас вајны. | |||
Воԇ воан пуктасјас піыԍ поԅас інԁыны мајскӧј кушман, ԍоркԋі, реԃіс, воԇ воана коԉрабі сортјас, шпінат, мангоԉԁ ԁа мукӧԁ. Кыԇі најӧс вӧԃітны ԁа ԍојны, лоӧ інԁӧма тајӧ кԋіжка мӧԁ јукӧнас. | |||
Граԁвыв пуктасјас јеԃіноԉічнӧј овмӧсјасса, посԋі граԁјас вылын Војвылын пуктыԍӧны пыр ӧԏі му вылӧ, пуктасјас улын најӧс оз вежлавны. Веԍіг немӧвӧјԍа граԁвыв пуктас вӧԃітыԍјас шоча пуктасјас улыԍ мусӧ коланног вежлалӧны. Торја пріметајас ԍерԏі најӧ торјӧԁлӧны „лук му“, „ӧгурцы му“, „капуста му“ ԁа быԁ во на улын і вӧԃітӧны мусӧ сӧмын најӧ кӧԏ асԍыныс граԁ мујассӧ і зев јона вынԍӧԁавлісны мувынԍӧԁанјасон, а пыр вӧлі нораԍӧны урожајјас уԍӧм вылӧ. | |||
Совхозјаслӧн, колхозјаслӧн, прігорԁнӧј хоԅајствојаслӧн пуктӧма план ԍерԏі уҗалӧм, выгӧԁаӧн, мусӧ щыкӧԁтӧг уҗалӧм, наука велӧԁӧм ԍерԏі уҗалӧм, мыј раԃі урожајыс воыԍ-воӧ соԁӧ, а оз чін. Наука щӧктӧ пуктасјас улын мусӧ пыр вежлавны. Пуктасјас оз ӧткоԃа боԍтны муԍыс ԍојанторјассӧ: ӧԏі пӧлӧсјас јона боԍтӧны азот (капуста, салат, ӧгурцы), мукӧԁјас — каԉіј (корԋеплоԁјас, картупеԉ), а којмӧԁјас — фосфор (бобі, аԋкыщ). Пыр-кӧ вӧԃітны ӧԏі пӧлӧс быԁмӧг, муԍыс ӧԏі пӧлӧс ԍојанторјас кутас бырны, ковмыны кутас мусӧ јона вынԍӧԁны сіјӧ ӧԏі пӧлӧс ԍојанторсӧ ԍетӧм могыԍ, а мукӧԁ пӧлӧс ԍојанторјасыс кутасны чӧжԍыны ԉішнӧј ԁа вреԁ вајны ԉібӧ вошны веԍ. Быԁԍама пӧлӧс вреԃіԏеԉ (кӧԇа пуктас щыкӧԁыԍ) бакԏеріјајас піыԍ, щакјас піыԍ ԉібӧ гагјас піыԍ меԁԍа ӧԁјӧ ԁа јона паԍкалӧ, кӧні вӧԃітӧны ӧԏі пӧлӧс кӧԇа-пуктасјас. | |||
Пуктасјас ԉібӧ кӧԇајас вӧԃітӧмын му вежлалӧмыс бырӧԁас тајӧ ԉокторыслы лоны вермӧмсӧ. Му вылын пуктасјас вежлалӧм оз поԅ лӧԍӧԁны пыр ӧткоԃӧс. Нӧрысјаса, гуранјаса, ԁа уна пӧлӧс муԍіна му вылын бурҗык лӧԍӧԁны кымынкӧ ԍевооборот, меԁым кущӧмкӧ, шуам, пуктас ез ковмы быԏ вӧԃітны сещӧм інын, кӧні | |||
ԍіӧј тӧԁӧмӧн-ԋін быԁмыны оз понԁы. Ԍевооборот завоԃітчӧмӧн лыԃԃыԍӧ выԉ кујӧԁ ԍујӧм ԁа выԉ кујӧԁ вылас бура быԁмыԍ ԋекымын пӧлӧс пуктас быԁмӧм. Воԇӧ сеԍԍа во кык-куім вӧԃітӧны кујӧԁтӧг быԁмыԍ пуктасјас ԁа сы вылын і ԍевооборотыс помаԍӧ. | |||
Војвыв крајын, кӧні мујас абу бурӧԍ, щӧкыԁа колӧ кујӧԁавны ԁа абу уна пӧлӧс пуктасјас вӧԃітӧм, колӧ паԍкӧԁны кыквоԍа ԍевооборот. Улынҗык табԉіцаын мі інԁам быԁ пуктаслыԍ местасӧ ԍевооборотас ԁа урчіталам сещӧм пуктасјассӧ, коԁӧс поԅӧ вӧԃітны Војвылын веԍкыԁа му-вылӧ ԉі граԁ вылӧ кӧԇӧмӧн (пуктӧмӧн) ԉібӧ вірӧчјас вылын рӧсаԁа воԇвыв быԁтӧмӧн. | |||
Первој во выԉ кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм бӧрын. Мӧԁ во міԋерала му вынԍӧԁанјас ԍујӧм бӧрын. | |||
Јеҗыԁ мача капуста. Цікоріј | |||
Гӧрԁ мача „ Бобі | |||
Савојскӧј „ Укроп | |||
Ԉіственнӧј „ Томат | |||
Цветнӧј „ Ооркԋі | |||
Ԍвеклӧ Морков | |||
Тыква Лук | |||
Шпінат Коԉрабі | |||
Галанка Аԋкыщ | |||
Салат Картупеԉ | |||
Манголԁ Кушман | |||
Ӧгурцы Реԃіс | |||
Петрушка. | |||
Важ граԁјас вылын, кӧні муыс ԋебыԁ, вына, ԍӧԁ муа, поԅӧ нуӧԁны кујім воԍа ԍевооборот. Секі, шуам, бобі, аԋкыщ, кушман, ԍоркԋі, картупеԉ, вӧԃітӧны којмӧԁ воас ԍвежӧј кујӧԁ ԍујӧм бӧрын. | |||
Колӧ тӧԁмаԍны быԁ пуктаскӧԁ торјӧн. Најӧс чукӧртӧма став му паԍтаԍыс, велалӧмаӧԍ најӧ уна пӧлӧс мујас ԁінӧ, кԉімат ԁінӧ ԁа ԍетӧны оз ӧткоԃа ԍојантор. Сіԇ-кӧ і вӧԃітнысӧ најӧс колӧ сіԇ-жӧ уна ног. | |||
Мӧԁ јукӧн | |||
ТОРЈА ПУКТАСЈАС ВӦԂІТӦМ | |||
ЈЕҖЫԀ КӦЧАНА КАПУСТА | |||
Вӧԃітан ногыс. Војвылын граԁвыв пуктасјас пӧвсыԍ капустаыԁ меԁԍа јона паԍкалӧм пуктас, сіјӧс меԁԍа јона вӧԃітӧны. Воԇ воан сортјас быԁмӧны (воӧны) ԋоԉ тӧлыԍӧн, ԍор воан сортјас — квајт тӧлыԍӧн. Җеԋыԃік гожӧм вӧснаыԁ Војвылын капустатӧ лоӧ војԁӧр вӧԃітны шоныԁ ԉібӧ кӧԇыԁ вірӧчјасын ԁа сетыԍ-ԋін бӧрнас вуҗӧԁны мујас (граԁјас) вылаԁ. Капуста кӧјԁыслы колӧ лоны бура воӧмӧн ԁа ӧткоԃ ԍӧԁ рӧмаӧн. Бур кӧјԁыс чужӧ 4-5 лунӧн 95 прӧч.-ӧԇ. Бура чужанлуныс тащӧм кӧјԁысыслӧн оз быр 5-6 воӧԇ. Пуктӧм вылӧ меԁбурӧн лоӧны ӧԏі, ԉібӧ кыкво олӧм кӧјԁысјас. Вірӧчјас вӧчԍӧны сіԇ-жӧ, кыԇі вӧлі інԁӧма воԇԇа јукӧнас, тајӧ ԋігаас. Меԁбур муӧн вірӧчӧ пуктӧм вылӧ лоӧ: җыныс — ежа пластыԍ пыркӧԁӧм сугԉінок, ԁа мӧԁ җынјыс тӧлалӧм трунԁа ԁа ваԁор лыа ӧтмынԁаӧн. Трунԁаыс отсалӧ рӧсаԁа вужјас сӧвмӧмлы. Кӧјԁыс кӧԇԍӧ коснас, 13-18 грамм гӧгӧр ӧԏі рама вылӧ. Ӧԏі гектар му пуктӧм вылӧ ковмас рӧсаԁаыԁ 15 рамаӧԇ. Рӧсаԁа вылӧ кӧԇӧны 45-60 лун војԁӧр пуктыԍтӧԇ. Крај војвыв јукӧнас кӧԇӧны апреԉ 10-20 лунјас костын, а лунвыв јукӧнјас лун 10-15 воԇҗык. | |||
Рӧсаԁасӧ-кӧ кӧсјӧны бӧрыннас шочмӧԁны (пікіровка), колӧ кӧԇны воԇҗык, поԅӧ којалӧмӧн, а кӧсјӧны-кӧ сіԇ пуктыны, кӧԇны поԅӧ лун 10 ԍорҗык, раԁјасӧн, ԋоԉ саԋԏіметр косталӧмӧн. Рӧсаԁа чужтӧԇыс вірӧчјас кутӧны тупкӧмӧн. Мыјӧн чужӧм кӧјԁысјасыс мытчыԍасны, лунјаснас вірӧчјас колӧ воԍтавлыны выԉ сынӧԁ вежны, зіԉны ԍетны кӧјԁысјасыслы кыԇ поԅӧ унҗык југыԁ, меԁ најӧ ез корјӧ ԋужӧԁчыны. | |||
Рӧсаԁа ԁӧԅӧрітігӧн со мыј оз ков ԋекор тӧԁ вылыԍ воштыны: унҗык југыԁ, сынӧԁ, ещаҗык ва. Кіԍкавны колӧ, муыс-кӧ вылыԍаԋыс коԍмӧма саԋԏіметр 3-4 суԁа. Та ногнас мі велӧԁам пуктассӧ быԁмыны прӧстӧј му вывса условјӧјасын, јонмӧԁам, віԋовмӧԁам најӧс. Рӧсаԁалы колӧ | |||
лоны щокыԁӧн, сӧмын меԁ најӧ ез мешајтны мӧԁа-мӧԁыслы. Сынӧԁ вежлалігӧн (прӧветрівајтігӧн) колӧ віԇӧԁны, оз-ӧ вужјасас паԍкав торја віԍӧм, коԁі шуԍӧ „ԍӧԁ кокӧн". Сіјӧ віԍӧмыс тӧԁмавԍӧ вӧсԋіԃік ԍӧԁ, быԏԏӧ коԍмӧм, рӧсаԁа кокјас ԍерԏіыс. Тајӧ віԍӧмыс паԍкалӧ зев посԋіԃік аслыԍ ԍама щакјасыԍ (грибки). Віԍӧмсӧ каԅалӧм бӧрын вірӧч вылас (рӧсаԁа вылас) колӧ кіԍкавны ваԁор лыа 1-1 1/2 санԏіметр кыза. Лыаалӧмнас пуктасыс вермӧ леԇны соԁтӧԁ выԉ вужјас вылынҗык ԁа віԍӧмыс воԇӧ паԍкалӧмыԍ сувтӧ. | |||
Рӧсаԁа шочмӧԁны завоԃітоны, кор бура-ԋін паԍкалас воԇԇа кык ԉіст бӧрԏіыс којмӧԁ, прамӧј ԉістыс. Віԍмӧм рӧсӧԁајас јог турунјаскӧԁ шыблавԍӧны, а бӧрнас сіјӧс чукӧртӧны ԁа нуӧны компост чукӧрӧ. | |||
Капуста рӧсаԁа вірӧчјас вылыԍ му вылӧ пуктӧны мај тӧлыԍ помӧ, ԉібӧ јуԋ тӧлыԍ воԇԇа җынјас. Капусталы лӧԍалӧны ԍојӧԁҗык, перегнојнӧј, ԋеуна васӧԁкоԃ, җуҗыԁа гӧрӧм-ԋебԅӧԁӧм муԍінјас. Матын-кӧ емӧԍ грунтӧвӧј вајас, капуста быԁмӧ омӧԉа, корјасыс лоӧны лӧз-руԁ рӧма. Сещӧм васӧԁ інјасас колӧ лептыны җуҗыԁ граԁјас. | |||
Пуктас улӧ-кӧ муыс вынԍӧԁԍӧ сӧмын кујӧԁӧн, сіјӧс колӧ петкӧԁны гектар вылас 70-90 тонна. Тајӧ нормасӧ поԅӧ чінтыны 50 тоннаӧԇ, тулыснас-кӧ кујӧԁ ԁінас лоӧ соԁтӧма нӧшта со кущӧм міԋерала мувынԍӧԁанторјас: ԍерно-кіслӧј аммоԋіј 200 клг, каԉіјнӧј соԉ — 200 клг. ԁа 400 клг. суперфосфат. | |||
Уна ԍікас мувынԍӧԁанјасӧн вынԍӧԁӧм му лоӧ меԁбур, ԍетӧ меԁбур резуԉтатјас. Міԋерала мувынԍӧԁанјассӧ муас ԍујӧны гребеԋјас гӧрышталӧм воԇвылас, а шыԉыԁ му вылӧ пуктас пуктӧмӧн — меԁбӧрја &ніԋовтӧм воԇвылас. Кӧні муԍінмыс җуҗыԁ, кыз ԁа абу васӧԁ іныс, щӧщ і паԍкыԁ, гырыԍ мујас вылын со кыԇі колӧ лӧԍӧԁны капуста улӧ мусӧ ԁа пуктыны капустасӧ. Арнас муыс җуҗыԁа гӧрԍӧ. Тӧв кежлас муыс оз піԋовтчыԍ. Воԇ тулысын мусӧ піԋовтӧны ранԁаԉ піԋаӧн, ԉібӧ „ԅіг-загӧн“. Сеԍԍа му вылас петкӧԁԍӧ җынвыјӧ сіԍмӧм кујӧԁ ԁа гӧрԍӧ 12-14 см. пыԁа кымын. Плуг бӧрԍаыс леԇӧны почвоуглубіԏеԉ. Сеԍԍа ԍујӧны міԋерала мувынԍӧԁанјас, сы бӧрын-ԋін муыс піԋовтчыԍӧ. Капуста пуктӧм воԇвылас | |||
мусӧ віԅјӧԁлӧны куԅмӧсыс і вомӧныс маркерӧн ӧткоԃ кваԁратјас вылӧ. | |||
Маркерсӧ поԅӧ вӧчны аслыԁ. Боԍтԍӧ пу брус 8-10 см. кызта, мӧԁа-мӧԁԍыс 30 см. костӧ роԅӧԁавԍӧны роԅјас ԁа сетчӧ тувјавԍӧны бура 50 см. кымын куԅта піԋјас. Маркерас вӧчԍӧны сеԍԍа кутнысӧ вороп, а кыскавнысӧ — вожјас (29 ԍерпас). Капуста рӧсаԁа пуктыԍԍӧ маркерӧн вӧчӧм віԅјас крестаԍанінјасас ӧԏі крестаԍанін коԉалӧмӧн, шахмат ԍер ногӧн. Пуктасјас кост коластыс колӧ лоны | |||
вомӧна віԅјасас і куԅмӧса віԅјасас ӧткоԃӧԍ — 60 см. Пуктӧм бӧрас таԉалӧм інсӧ гӧрышталӧны пропашԋікӧн. Гектар вылӧ рӧсаԁаыс ковмас 25 ԍурс кымын. Пуктыны сіјӧс колӧ рытын, Ԉібӧ букыԁ, кымӧра лунӧ, меԁым рӧсаԁаыс ез ԉустыртчы. Расӧԁасӧ вірӧч вывԍыс перјавтӧԇыс кымынкӧ час војԁӧр бура јона кіԍкалӧны ваӧн. Рӧсаԁасӧ перјалӧны ԋеыҗыԁ му комӧкјасӧн, ԍујлӧны кујӧԁа кіԅер ԍој пыщкӧ, нуӧны пуктанінас ԁа пуктӧны вылынҗык інԁӧм ногӧн. Тӧԁмалӧма, мыј рӧсаԁаыс бурҗыка кутчіԍӧ, сіјӧс-кӧ пуктӧны оз ԇік сувтсӧн, а ԋеуна пӧлӧнӧн. Віт лун мыԍԏі кулӧм рӧсаԁасӧ колӧ вежны выԉјасӧн. Кор пуктасыслӧн лоӧ 8-9 кор, зер бӧрын ԉібӧ кіԍкалӧм бӧрын рӧсаԁасӧ кіԍкалӧны кіԅер мувынԍӧԁанӧн ԁа меԁвојԁӧр віԅјас коластјассӧ гӧрышталӧны (окучівајтӧны) вомӧныс і куԅмӧсыс. Кіԅер мувынԍӧԁаныс вӧчԍӧ со кыԇі: 240 ԉітр (20 веԁра) ваын сывԁӧны 400 грамм ԍеԉітра ԉібӧ ԍернокіслӧј аммоԋіј, 400 гр. каԉіјнӧј соԉ ԁа 600 грамм суперфосфат. Пуктассӧ воԇӧ, гожӧмнас, ԁӧԅӧрітӧмыс лоӧ со мыјын: јог весалӧм, кокалӧм (мотыжение) ԁа пуктас ԍојыԍ-щыкӧԁыԍјаскӧԁ вермаԍӧм. | |||
Мукӧԁ сорт капусталӧн, ԁыр зертӧм бӧрын-кӧ завоԃітчас зеравны, мачјасыс потлаԍӧны. Тајӧ сы вӧсна, мыј капусталӧн вужјасыс завоԃітӧны вывті уна ԍојанторсӧ перјыны, капустаыс ԁруг вуҗӧ ԁона, ԉішнӧј ԍојӧмӧ. Меԁым ԍојаныс капусталы кутіс воны ещаҗык ԁа мачыс | |||
[29. Вӧлӧн кыскалан маркер.] | |||
ԁугԁіс потлаԍӧмыԍ, кӧртзырјӧн вунԁалӧны капусталыԍ-вужјассӧ ӧтар бокԍаԋыс ԁа ԋеуна кыпӧԁыштӧны капустасӧ, меԁым мыјкӧ-мынԁа посԋіԃік, вӧсԋіԃік вужјасыс орјаԍасны. | |||
Воԇ воан капуста сортјас граԁвылыԍ боԍтӧны воӧм мыԍԏіыс пыр, а &щӧр воан сортјас, коԁјасӧс інԁӧма шоммӧԁӧм вылӧ ԁа тӧлын віԇӧм вылӧ, — ԍорӧн арнас. Термаԍны капуста кералӧмӧн оз ков, мачыс сылӧн быԁмӧ кынмавны завоԃітчавтӧԇ. Асја кынмалӧмјасыԍ граԁус 5-ӧԇ кӧԇыԁыԍ быԁман капуста оз пов. Капуста боԍтігӧн поԁјыс керавԍӧ ԉібӧ ԋещкӧны капустассӧ& вужнас. Гырыԍ, ортсы руԁ корјасыс вунԁавԍӧны, а кор мӧԁ мач берԁас коԉԍӧны нуалігас мачсӧ віԇӧм вылӧ. Урожај гектар вылӧ воӧ 30 тоннаԍаԋ 80 тоннаӧԇ. | |||
Капуста віԇӧм. Бӧрја каԁнас наука інԁӧ зев аслыс пӧлӧс віԇан ног. Та ног віԇӧмыс вермас јона паԍкавны Војвыв крајын, нароԍнӧ віԇанінјас сені јона-на еща-ԁа. Та ног капуста мач віԇӧм вермас ԍетны јона ыҗыԁ выгӧԁа, сӧмын војԁӧр та ног віԇӧмсӧ колӧ бура прӧверітны, віԁлавны. Сіԇсӧ поԅӧ віԇны сещӧм інјасын, кӧні тӧвнас уԍӧ уна лым ԁа шоча тӧвнас шоныԁалӧ (уԉавлӧ). | |||
Боԍтӧм бӧрас капуста мачјас пукталӧны тырмымӧн шоныԁ тупкӧса помещеԋԋӧӧ, меԁ сіјӧ ез кынмы. Лым уԍӧм бӧрын шоныԁҗык лунӧ петкӧԁлӧны капустасӧ ԁа веԍкыԁа лым вылас пукталӧны раԁјасӧн, сӧмын меԁ вӧлі мӧԁа-мӧԁас оз інмыны. Сеԍԍа мачјассӧ тыртӧны лымјӧн 20-30 см. кыза, а вылыԍаԋыс бара пукталӧны капуста мач раԁјас ԁа сіԇ-жӧ тыртӧны лымјӧн. Раԁјассӧ мӧԁа-мӧԁ вылас сетчӧԇ течӧны, кытчӧԇ оз ло чукӧрыс тырмымӧн җуҗыԁ. Меԁвылыса раԁсӧ колӧ тыртны лымјӧн 80 саԋԏіметрӧԇ, а сеԍԍа став чукӧрсӧ вевԏԏӧны корјас, ԉібӧ турун слӧјӧн. Таԇі капустасӧ віԇӧны лым сылӧм завоԃітчытӧԇ, тулысӧԇ. Таԇӧн оз сіԍмы, оз вошты асԍыс ԍвежӧјлунсӧ. | |||
Та ногӧн віԇӧмыс ԇік выԉ пӧлӧс, омӧԉа-на тӧԁмалӧма. Тӧԁмалӧм могыԍ, прӧверітӧм могыԍ первој восӧ капустатӧ пуктыны ещаҗык, меԁым оз-кӧ уԁајтчы, уроныс ез вӧв ыҗыԁ. | |||
Лӧԍыԁ-жӧ віԇны ԍвежӧј капустатӧ вірічјасын, мусӧ ԁа кујӧԁсӧ сетыԍ іԁралӧм бӧрын, ԉібӧ нароԍнӧ коԁјӧм канавајасын. Канавајаслӧн җуҗтаыс колӧ лоны 60-70 см, паԍтаыс — 1 метр, а куԅтаыс кӧԏ кущӧм. Кор муыс кынмас, канава пыԁӧсас воԉсалӧны іԇас 15 саԋԏіметр кыза кымын. Сы вылӧ пукталӧны став бокјасԍаԋыс іԇас пыщкӧ кыщӧ боԍтӧмӧн капуста мачјас вужјаснас вывлаԋ. Іԇас вылас пуктӧны му 15 см. кызта кымын. Ставыс тајӧ јешщӧ вевԏԏыԍԍӧ 8-10 см. кыза кујӧԁ слӧјӧн. Та ногнас капуста зев-жӧ бура віԇԍӧ тулысӧԇ. | |||
Вылын інԁалӧм капуста віԇан ногјассӧ вајӧԁӧма татӧні сы вӧсна, меԁым овмӧсыс ез матӧво, абу-кӧ сылӧн колан ыҗта нароԍнӧ віԇанінјас ԁа оз-кӧ вермы регыԁ каԁӧн капустасӧ інавны. | |||
јеҗыԁ мача капуста сортјас. Војвыв крајын вӧԃітӧм вылӧ поԅӧ вӧзјыны ԉібӧ воԇ воан капуста сортјас ԉібӧ шӧр каԁӧн воан сортјас. Ԍор воан капуста сортјас, коԁјаслы быԁмӧм вылас колӧ 180 лунӧԇ, міјан җеԋыԃік гожӧмнаԁ оз зев лӧԍавны, најӧ оз ԍетны гырыԍ урожајјас. | |||
Бӧрјыны вывті уна сортјас пӧвсыԍ меԁбурјассӧ тајӧ, ԉібӧ мӧԁ овмӧсӧ абу зев кокԋыԃік мог. Абу веԍіг кокԋыԁ бӧрјыны лӧԍалана сортјас быԁса рајонјаслы. Мукӧԁ сортыс корӧ җуҗыԁа мусӧ уҗалӧм ԁа ԍӧԁ му, бура мусӧ вынԍӧԁӧм, тырмымӧн ва; мукӧԁыс ещаҗык корӧны, быԁмӧны веԍіг прӧстӧј мујас вылӧ. | |||
Сортјас віԁлалӧм колӧ нуӧԁны быԁ колхозын, меԁым бӧрјыны меԁбур сортјассӧ сіјӧ мујас ԍерԏіыс ԁа кԉімат ԍерԏіыс. Унаыԍ ӧԏі сорт јывԍыс уна ног віԍталӧны. Колӧ пыр віԁлавны віԍталӧмјассӧ пракԏіка вылын. Бур сорт капустаԍаԋ со мыј колӧ: ыҗыԁ урожај, ортсыса корјасыс меԁ ез вӧвны гырыԍӧԍ, топыԁ јеҗыԁ мача, җеԋыԃік поԁ вылын, вӧсԋіԃік заа корјасӧн, меԁым кынмалӧмыԍ ез повны, тӧлын віԇігӧн ез сіԍмыны ԁа с. в. Став тајӧ бурторјассӧ ӧԏі сортыԍ аԁԇыны, ԃерт, оз поԅ, но поԅӧ бӧрјыны кымынкӧ сорт. Ӧԏі сорт кутас воԇ воны гожӧмын ԍојӧм вылӧ, мӧԁ сорт — тӧлын ԍвежӧјнас віԇӧм вылӧ, којмӧԁ — коԍтӧм вылӧ, ԉібӧ солалӧм вылӧ. | |||
Граԁвыв пуктасјасӧн віԁлӧгјас (опытјас) міјан Војвыв крајын нуӧԁԍылісны зев омӧԉа. Кущӧм ԍурӧ тӧԁмалӧмјас вӧліны міјан кујімлаын: Ԍеверо-Ԁвінскӧј ԍ-х опытнӧј станціјаын 1928-29 војасӧ, Карԁорса болотнӧј опытнӧј му вылын 1924-30 војасӧ ԁа Карԁорса ԍеԉско-хоԅајственнӧј ԏехԋікумын 1925-28 војасӧ. Мукӧԁ вывоԁјассӧ тајјаслыԍ јешщӧ колӧ воԇӧ-на тӧԁмавны, уҗ нуӧԁан строкјасыс налӧн вывті җеԋыԁӧԍ-ԁа. | |||
Ԍорӧн (ԁыр каԁӧн) воан капуста сортјас, коԁјаслы колӧ быԁмынысӧ куԅ шоныԁ гожӧм, віԁлӧгјас вӧчалігӧн | |||
міјан Војвыв крајын ез ԍетны бур резуԉтатјас. Сіјӧ сортјассӧ міјан вӧԃітӧмыс ԋекущӧм выгӧԁа оз вај. | |||
Міјан условјӧјасын бурҗык урожаја кујім ԍікас капуста: воԇԇа чукӧрыс — воԇ воан сортјас; налӧн кӧԇӧмԍаԋыс боԍтӧмӧԇыс Војвыв крајын ԋужалӧ 110-130 лун; мӧԁ чукӧр — шӧркоԃа-воԇ воан сортјас, быԁмӧны 130-150 лунӧԇ; којмӧԁ чукӧрыс — шӧр каԁӧн воан сортјас — воӧны 150-170 лунӧн. Ӧԏік пӧлӧс сортыслӧн быԁман каԁыс крај војвывлаԁорас ԋужалӧ лун 15-25 вылӧ лунвыв ԍерԏіыс. Воԇ воан сортјаслӧн могыс абу зев ыҗыԁ, ӧԏі кілограммԍаԋ кык кілограммӧԇ, вӧԃітӧны гожӧмын ԍојӧм вылӧ. Тајо сортыслӧн мачјасыс воом мыԍԏі регыԁ потлаԍӧны, тӧлын віԇӧм вылӧ оз шогмыны. Паԍкыԁҗыка тајӧ сортјассӧ вӧԃітӧны сӧмын кар берԁын, кӧні гожӧмнас верԁӧм вылӧ колӧ уна капуста. Воԇ воан сортјасыԍ бура петкӧԁлісны аԍнысӧ: Ԍеверо-Ԁвінскӧј опытнӧј станціја вылын — „Ԃітмарскӧј (трејб)“, „Первој номер“ ԁа „Капорка", а Карԁорын — „Первој номер“, „Експресс", ԁа „ічӧт ерфуртскӧј". Бур бокԍаԋ аԍсӧ петкӧԁлісны шӧркоԃа-воԇ воыԍ сортјас пӧвсыԍ „Копенгагенскӧј“, „Ваԉваԏјевскӧј", а шӧр каԁӧн воыԍ сортјас пӧвсыԍ — „Гԉукштеԁскӧј", „Белорусскӧј", „Брауншвејгскӧј“, „Слава | |||
[30. Јежыԁ кӧчана капуста „Первӧј номер“.] | |||
енкгонзена“ ԁа „Кашірка". Улын петкӧԁлан тајӧ сортјассӧ. | |||
„Первој номер“. (30-ӧԁ ԍерпас) капусталӧн топыԁ гӧгрӧс мач җеԋыԃік поԁ вылын. Ортсы корјасыс абу гырыԍӧԍ ԁа сы вӧсна поԅӧ сіјӧс пуктыны мӧԁа-мӧԁԍыс 35-40 санԏіметр сајӧ. Ӧткоԃ бура тајӧ сортыс ԍетіс бур урожајјас крај лунвылас ԁај војвылас Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын тајӧ сортыслӧн урожајыс вӧлі 512 центԋерӧԇ гектар вылыԍ. Карԁорын бур-жӧ урожај ԍетіс тајӧ капуста кокԋіԃік ԍојӧԁ му вылын бура трунԁа компостӧн (36 тонна га вылӧ) ԁа міԋерала му вынԍӧԁанјасӧн мусӧ вынԍӧԁӧмӧн. | |||
„Експресс“ (31 ԍерпас) воӧ вӧлі Карԁорын 10 лунӧн &воԇԇык став мукӧԁ сортјас ԍерԏіыс. | |||
Сылӧн абу гырыԍ ортсы корјасыс, мачыс куԅмӧс вывлаԋ. | |||
Пуктыԍԍӧ мӧԁа-мӧԁԍыс 30-35 санԏіметр сајӧ. Колӧ сылы бур му. | |||
„Ічӧт ерфуртскӧј" сорт торјалӧ аслас чӧскыԁлуннас. Тајӧ капустаыс бура лептӧ кос повоԃԃа, вермӧ овны кіԍкавтӧг. Тајӧ сортыс важ-ԋін, бура тӧԁмалӧма, ем уна бур отзывјас. | |||
„Капорка“ сорт інԁыԍԍӧ Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаӧн, сӧмын сіјӧс віԁлалӧма ӧԏі во ԁа воԇӧ вылӧ-на колӧ бура тӧԁмавны. Ԉіԏератураын емӧԍ інԁӧԁјас сіјӧ омӧԉ кӧр јылыԍ. | |||
„Ԃітмарскӧј“ (32-ԁ ԍерпас) — воԇ воан сорт, Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын вӧлі меԁԍа ыҗыԁ урожај вајыԍ сортӧн. Тајӧ сортыс југыԁ віж рӧма, мачыс гӧгрӧс, җеԋыԁ поԁ вылын ԍӧктаыс 2-3 кг. Бура воӧ ԍојӧԁ мујас вылын. Тырмытӧмтор пыԃԃі сылыԍ інԁӧны кокԋіԁа віԍмалӧмјас | |||
„Копенгагенскӧј рыночнӧј“ сорт вылӧ колӧ торјӧн віԇӧԁлыны. Тајӧ сортыс зев ещатор корӧ, быԁмӧ ԉокҗык мујас вылын, віԋовҗык ԁај урожајыс пыр бур. Ԍетӧ бур урожајјас став крај паԍта, кӧԏ кущӧм повоԃ- | |||
[31. Јеҗыԁ кӧчана капуста „&Экспресс“.] | |||
ԃа гожӧмнас. Карԁорын урожајсӧ вајӧ 468 цектԋерӧԇ, а Уԍԏугын 506 центԋерӧԇ гаыԍ. Тајӧ сортсӧ міјан Војвылын бура-ԋін тӧԁмалӧма. Мачыс талӧн чорыԁ, шӧркоԃԃем ыҗта, җеԋыԃік поԁ вылын, ортсы корјасыс абу гырыԍӧԍ. Воӧ ӧтмоза, поԅӧ віԇны ԍвежӧјнас, шогмӧ шоммӧԁӧм вылӧ-і. | |||
„Ваԉваԏјевскӧј“ (33-ԁ ԍерпас) сорт јона ошкісны ԁа вӧзјісны вӧԃітны Војвылын во ԋоԉ-віт. Быԁ во вӧлі тајӧ сорт кӧјԁыссӧ | |||
Војвылӧ шыбытӧны зев уна, чајтӧны јона паԍкалӧм-ԁа. Сӧмын Карԁор гӧгӧр тајӧ-&сорт вӧԃітӧмас ез боԍтԍыны. Ԍојӧԁ ԁа лыа мујас вылӧ зера кӧԇыԁ војасӧ (1926-28) ԁа кос шоныԁ војасӧ тајӧ капуста ез ԍет топыԁ мач; корјасыс еԍкӧ-і унаӧԍ ԁа ԋекор оз вӧлі вермыны бура гӧрԁԇыԍны. Трунԁа му вылын болотнӧј опытнӧј станціаын тајӧ сортыс вӧлі уԁајтчӧ бурҗыка, сӧмын урожајсӧ пыр ещаҗык ԍетіс „копенгагенскӧј" сортыԍ ԁа местаса сортјасыԍ. Ԇік мӧԁтор тыԁовтчіс Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын. 1928-ӧԁ воын — „ваԉваԏјевскӧј" капуста урожај ԍерԏі вӧлі меԁвоԇын, а мӧԁ воас — вітӧԁ местаын, ԋеуна сӧмын лоі бӧрынҗык „Копенгагенскӧјыԍ" ԁа „Первој номерыԍ". Тыԁалӧ Војвыв крај Асывлунвыв јукӧнас сылы условіјӧјасыс вӧлӧмаӧԍ бурҗыкӧԍ. Мачыс сылӧн ԉас-гӧгрӧс, јеҗыԁ, куԅкоԃ поԁ вылын. Віԍӧмјаслы оз кокԋіԁа ԍетчы, јона мујас бурмӧԁӧм оз-жӧ кор. | |||
„Слава &Энгойзена“ сорт важӧн-ԋін тӧԁана капуста. Сіјӧс вӧԃітӧны і граԁвыв мујас вылын і прӧстӧј мујас вылын. Бура віԇԍӧ тӧлын. Сортјас тӧԁмалӧм куԅа опытјас сы вылын Војвыв крајын омӧԉа-на нуӧԁӧма. | |||
„Гԉукштеԁскӧј“ — шӧр каԁӧн воана сорт, бура уԁајтчаліс Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын. Бура уԁајтчывліс і Карԁорын, кӧԏ еԍкӧ мачыс тыр ыҗԁаӧԇ і ез волы-ԁа (8-10 кг.). Бурлуныс тајӧ сортыслӧн сені, мыј сіјӧ вер- | |||
[32. Јеҗыԁ кӧчана капуств "Ԃітмарскӧј"] | |||
мӧ бура уԁајтчыны выԉ омӧԉа ԋебԇӧԁӧм-бурмӧԁӧм, ԉапкыԁа уҗалӧм мујас вылын, а сіԇ-жӧ-і прӧстӧј мујас вылын. | |||
„Брауншвејгскӧј“ унаыԍ лыԃԃылӧны меԁбӧрја сортӧн. Тајӧ абу ԇік веԍкыԁ. Карԁорын вӧліс сіјӧ „Славакӧԁ“ ԁа „Гԉукштеԁскӧјкӧԁ" ӧтпырјӧн; кӧчанјас быԁмылісны 2-3 кілограмм ԍӧктаӧԍ. Артмӧ быԁԍама муԍін вылын. Кӧчанлӧн вылысыс щӧкыԁкоԃ, быԏԏӧ ԉазӧԁӧма; корјас јеҗыԁӧԍ. Шоммӧԁӧм вылӧ — меԁбур сорт. Ԍвежӧјӧн тӧлын омӧԉа олӧ. | |||
Шӧркоԃԃема воыԍ кык сорт — „Кашірка“ ԁа „Белорусскӧј" — вӧлі віԁлалӧма Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын. Отзывјас ԍетісны бурӧс, сӧмын колӧ-на-жӧ прӧверітлыны. Бӧрја сортсӧ („Белорусскӧјсӧ“) омӧԉа тӧԁӧны кыԇі проісхожԃеԋԋӧ бокԍаԋ, сіԇі-і качество бокԍаԋ. | |||
Војвылын вӧԃітан местнӧј капуста сортјас јылыԍ, колӧ шуны, мыј најӧс абу тырмымӧн ізучітӧма ԁај, тыԁалӧ, абуӧԍ налӧн ԇікӧԇ пукԍӧм прізнакјас. Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціја вӧчіс іспытаԋԋӧ местнӧј „Вонԁокурскӧј" капуста вылын ԁа воіс сещӧм вывоԁӧ, мыј сіјӧ капустаыс сорлаԍӧма уна сортыԍ, коԁјас воӧны јонҗыкасӧ ԍорӧн; качествоыс бурлаԋ ԋінӧмӧн оз торјав, урожај ԍетӧ ічӧтӧс. Војвыв Карԁорса (Архангеԉскӧј) сортјас колӧ лыԃԃыны буржыкӧн. „Ԉіԍестровскӧј" ԁа „Соловецкӧј“ капустајас вӧлісны мукӧԁлаыԍ вајӧм шӧркоԃԃема воԇ воыԍ сортјаскӧԁ ӧтщӧщ ԁа бур војасӧ ԍетлісны урожај 360 центԋерӧԇ гектарыԍ. Кӧԇыԁ ԁа зера војасӧ (1926 — 1928) најӧ вӧліны јона стојкӧјӧԍ (кӧԇыԁыԍ повтӧмӧԍ) ԁа вермісны пріспособітчыны повоԃԃа ԁінӧ. Таӧс пасјӧ Карԁорса болотнӧј опытнӧј му. | |||
Капуста кӧјԁысјас быԁтӧм. Огороԁнӧј кӧјԁысјас вӧԃітӧмлы пыр міјан пуктылісны еща вԋімаԋԋӧ. Быԁ во ковмывліс вајны крајӧ уна кӧјԁыс бокыԍ. Быԁ | |||
[33. Јеҗыԁ кӧчана капуста , Ваԉваԏјевскӧј “.] | |||
колхозлы, совхозлы ԁа кар берԁса (прігороԁнӧј) овмӧслы колӧ бытыны сещӧм сортјаслыԍ кӧјԁысјас, коԁјас петкӧԁлісны аԍныс бур бокԍаԋ ԁа кӧјԁысӧс завоԃітӧма ԋін вӧԃітны. | |||
Кӧјԁыс вылӧ капуста быԁтігӧн, меԁвојԁӧр, оз поԇ вӧтлыԍны уна сортјас бӧрԍа. Уна сорт быԁтігӧн најӧ вермасны сорԍыны: гагјасӧн новлӧԁлан роз (опыԉеніје) вермас веԍкавны ӧԏілаӧ кык сортыԍ. Кӧјԁысјас вермасны лоны ԋе чістосортнӧјӧԍ, сораӧԍ ԁа вӧԃітӧм вылӧ тујтӧмӧԍ. Кӧјԁыс быԁтӧм вылӧ бурҗык боԍтны ӧԏі сорт, а сеԍԍа вежлавны мукӧԁ овмӧсјаскӧԁ. | |||
Меԁвојԁӧр арԍаԋыс урожај пыщкыԍ колӧ бӧрјыны кӧјԁыс вылӧ меԁбур кӧчанјассӧ, коԁјас меԁвоԇ мачаԍісны. Сеԍԍа меԁ вӧлі налӧн сіјӧ сортыслӧн ԏіпічнӧј формаыс. Ԋекущӧм ԁојԁалӧмјас ԁа віԍанінјас кӧчанын оз ков лоны. Кос, шонԁіа лунӧ најӧс ԋещкӧны граԁ вылыԍ, вуж јывсӧ ԁа бокјасԍыс посԋі вужјассӧ щӧщӧԁӧны ԁа вунԁалӧны став корјассӧ, — коԉӧны сӧмын поԁсӧ. Корјас колӧ вунԁавны сіԇі, меԁым поԁ берԁӧ коԉісны корјаслӧн ԁојԁавтӧм вужјасыс куԅтаӧн ӧԏі саԋԏіметрӧԇ. Тајӧ кор вужԁінјасԍыс (поԁ берԁԍыс) мӧԁ вонас колӧ петны кӧјԁыс артман вожјас. Вунԁалӧм корјас поԅӧ коԍтыны ԉібӧ шоммӧԁны (солавны). Кӧчан поԁјас пуктавԍӧны кымынкӧ лун кежлӧ бура тӧлӧԁӧм помешщеԋԋӧӧ коԍтыны, сеԍԍа сы бӧрын колӧ ԍујны пӧԁвалӧ, тӧвјӧԁӧм вылӧ. | |||
Пӧԁвалын меԁбур ԏемпература — 1-2 граԁус шоныԁ. Кӧԇыԁыԍ капуста поԁјас вермасны кувны, а 3-4 граԁусыԍ шоныԁҗык інын — каԁыԍ воԇҗык мӧԁасны быԁмыны ԁа сіԍмыны. Пӧԁвал җоҗӧ колӧ кіԍкавны лыа (граԁјӧн моз) ԁа сетчӧ сущјӧԁлыны капуста поԁјассӧ вужла ԁорнас. Поԁјаслӧн мӧԁа-мӧԁ ԁінас інмавны оз ков. | |||
Крај војвылын, кӧні кӧјԁысыс җеԋыԁ гожӧмла оз вермы воны, ԁа кӧјԁыс быԁтӧм овлӧ омӧԉа, вӧчӧны сіԇі: капуста поԁјас саԃіталӧны лыа тыра гырԋічјасӧ ԉібӧ &ашщікјасӧ ԁа віԇӧны пӧԁвалын быԁмыны леԇтӧг апреԉ завоԃітчытӧԇ. Апреԉ завоԃітчӧмԍаԋ петкӧԁӧмы& шоныԁ, југыԁ помешщеԋԋӧӧ ԁа лыасӧ ԋеуна кіԍкалӧны ваӧн. Меԁвоԇԇа лунјасас поԁјассӧ колӧ тупкавны бумагаӧн, меԁым наԇӧнҗык велӧԁны југыԁӧ. Выԉ условіјӧјасын | |||
поԁјас вӧрԅасны быԁмыны, кутасны леԇны вужјас, зајас ԁа корјас. Асја кӧԇыԁјас помаԍӧм бӧрын, кор-ԋін капуста саԁјаслӧн выԉ зајасыс јонмасны, најӧс колӧ петкӧԁны ԁа саԃітны граԁ вылӧ, воԇвыв лӧԍӧԁӧм местаӧ. | |||
Ԍпеціаԉнӧј гырыԍ огороԁнӧј овмӧсјасын — совхозјасын, колхозјасын ԁа кар берԁса овмӧсјасын — уна кӧјԁыс вӧԃітігӧн віԇны кӧјԁыс быԁтан ԍемеԋԋікјас лоӧ, ԃерт, прӧстӧјҗык ногӧн. Најӧс течӧны нарошнӧ вӧчӧм пӧԁвалјасӧ ԉібӧ веԍіг ывла вылӧ чукӧрјасӧ ԁа вевԏԏӧны іԇасӧн ԁа муӧн. Кос, лыаа местајасын поԅӧ віԇны сіԇ-жӧ гујасын. Гулӧн суԁта колӧ лоны ӧԏі метраӧԇ. Улысас колӧ воԉсавны козпу лысјас ԁај вылыԍаԋыс колӧ тупкыны козпу лысјасӧн-жӧ, меԁым оз пырны шырјас. Сы бӧрын вевԏԏыԍӧны пӧвјасӧн, сеԍԍа іԇасӧн ԁа, меԁбӧрын, кыза муавԍӧны. Тајӧ способјассӧ колӧ віԁлыны крај лунвылын. | |||
Кӧјԁыс быԁтӧм вылӧ граԁјас лӧԍӧԁны колӧ завоԃітны арԍаԋ җуҗыԁа гӧрӧмӧн ԁа ԋебԅӧԁӧмӧн. Бӧрјыны колӧ воԍса места (ерԁвыв), кытчӧ інмӧ шонԁі ԁа коԁӧс воԇԇа вонас кујӧԁалӧма. Тулысын граԁјас колӧ вынԍӧԁны суперфосфатӧн, ӧԏі гектар вылӧ 3 центԋер мынԁа ԍујӧмӧн. Асја кӧԇыԁјас помаԍӧм бӧрын быԁтанторјас коло саԃітны зыр тујјассӧ (уна саԃітігӧн — плугјӧн гӧрӧм костӧ) мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋ 70 саԋԏіметрӧн косталӧмӧн (шахмат ԍерӧн) ԁа кымынкӧ лун кежлӧ вевԏԏыны іԇасӧн. Пемыԁ пӧԁвалын тӧвјӧԁӧм бӧрын шонԁілӧн јона југыԁыс вермӧ ԇікӧԇ віны быԁтассӧ. Сы понԁа колӧ сіјӧс велӧԁны југыԁ ԁінӧ наԇӧԋікӧн. | |||
Кӧјԁыс артман вожјас-кӧ мӧԁасны быԁмыны уна, најӧс колӧ вунԁавны ԁа коԉны сӧмын кујім-ԋоԉӧс меԁԍа јонјассӧ. Вожјас-кӧ кутасны вывті јона кајны вывлаԋ (овлӧ вывті јона бурмӧԁӧм муԍін вылын), налыԍ јывјассӧ колӧ вунԁавны. | |||
Быԁмігӧн ԁӧԅӧрітӧм колӧ тащӧм: весавны јог турунјасыԍ, кокавны (ԋебԅӧԁны) раԁ костјас ԁа кӧртавлыны јывјассӧ ԋужӧԁӧм пощјас берԁӧ, меԁым ез пӧрны најӧ зерӧн ԁа тӧлӧн. Воӧм (кіԍмӧм) завоԃітчӧ улыс пуртӧсјасԍаԋыс. Тӧԁны поԅӧ пуртӧс віжӧԁӧм ԁа коԍмыны завоԃітӧм ԍерԏі. | |||
Кок јылын ԉішнӧј ԁыр сулалӧм пуртӧсјас кокԋіја потлаԍӧны, ԁа кӧјԁысыс вермас кіԍԍыны муӧ. Сы понԁа урожајсӧ колӧ іԁравны вочасӧн, воӧм вожјасԍаԋыс завоԃітӧмӧн. Уна пуктас вӧԃітігӧн іԁравны завоԃітӧны ԇікӧԇ кіԍмытӧԇ ԋеуна воԇҗык. Асылын ԉібӧ рытын лысва вылын саԁјаслыԍ зајас вунԁалӧны чарлаӧн, кӧртавлӧны коԉтаӧ ԁа ӧшлӧны вевта кос помешщеԋԋӧӧ кіԍмыны, сеԍԍа вӧԉіԍԏі кіӧн вартӧны. | |||
ЦВЕТНӦЈ КАПУСТА | |||
Цветнӧј капуста јеҗыԁ кӧчана капуста ԁорыԍ пӧтӧсаҗык. Сӧмын тајӧ бур ԁа чӧскыԁ пуктассӧ креԍԏана ԋӧԏі-на оз тӧԁны, а вӧԃітӧны сӧмын промышԉеннӧј кар берԁса овмӧсјасын. | |||
Цветнӧј капусталӧн кӧчан оз овлы. Сылӧн быԁмӧны куԅмӧс моԁаа вылыс корјас, а на пыщкын шӧрас артмӧ цветјаслӧн јеҗыԁ јокмыԉ (јур). Сіјӧ јокмыԉыс і мунӧ ԍојан вылӧ пуӧмӧн. Бурҗык, ԁонаҗык сорт боԍтӧм вылӧ колӧ, меԁым јурыс вӧлі јӧв коԃ јеҗыԁ рӧма, топыԁ ԁа јеҗыԁ, ԍӧктаӧн 800 граммӧԇ. Артмӧм јурлы-кӧ леԇны ас вӧԉа вывԍыс быԁмыны, сіјӧ лоӧ рышкыԁ, первој віжӧԁас, сеԍԍа лоӧ ԉілӧвӧј рӧма. Сещӧмӧн сіјӧс оз ԍојны. | |||
Цветнӧј капусталы меԁбур муԍін — ԋеуна ԉібӧ шӧркоԃԃема ԍојӧԁ му, коԁі озыр ԍӧԁ муӧн, васӧԁ местаын. Сіԍмытӧм ԍвежӧј кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм сылы оз лӧԍав. Меԁбура артмӧ тулысын ԍӧԁ муӧн ԉібӧ компостӧн (гуын вӧчӧм кујӧԁӧн) вынԍӧԁӧмӧн. Сіԇ-жӧ бура артмӧ каԉіјној ԁа фосфорнокіслӧј совјасӧн вынԍӧԁӧмӧн. | |||
Воԇвыв колӧ быԁтыны вірӧч вылын (рӧсӧԁаӧн). Ԁӧԅӧрітӧм сещӧм-жӧ, кущӧм колӧ јеҗыԁ кӧчана капусталы. Меԁвоԇԇаыԍ костӧԁлӧм колӧ вӧчны кыԇ поԅӧ воԇҗык, мытчыԍӧм бӧрас 4-5 лун мыԍԏі. | |||
Граԁјас вӧчавԍӧны обычнӧј ногӧн. Пуктыԍігӧн рӧсаԁалӧн колӧ лоны 4-5 кор. Пуктӧны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 35-40 саԋԏіметрӧн косталӧмӧн. Местаыс-кӧ вылын ԁа кос, граԁсӧ рекоменԁујтԍӧ тупкыны вылысԍаԋыс 4-5 см. кызта ԍӧԁ муӧн ԉібӧ компостӧн, меԁ омӧԉҗыка коԍмас. | |||
Цветнӧј капусталы колӧ унҗык ва. Сіԇ-кӧ, бура быԁтӧм вылӧ колӧ сіјӧс щӧкыԁҗыка ԁа јона кіԍкавны. Быԁмі- | |||
гас колӧ кокавлыны мусӧ, весавны јогјасыԍ ԁа ӧтчыԁ бугрітны. Јур мытчыԍӧм бӧрын, зіԉӧны сајӧԁны сіјӧс шонԁіыԍ, меԁым ез віжӧԁ, ез вошты топыԁлунсӧ ԁа быԁміс ыҗыԁа. Та могыԍ чегӧны бокԍыс пыԁлаԋӧ кымынкӧ кор ԁа најӧн і тупкӧны јурсӧ. | |||
Меԁым капуста јурјас ӧԁјӧнҗык быԁмісны, зев бур кіԍкавлыны најӧс гожӧм быԁӧн ӧтчыԁ лібӧ кыкыԍ омӧԉіка сола ваӧн. Сов (повареннӧј) боԍтԍӧ 1 ԉітр ва вылӧ 1 грамм. | |||
Унаыԍ цветнӧј капусталы оз торјӧԁны јӧрын аслыс места, а пуктӧны сіјӧс мукӧԁ быԁтасјас пӧвсӧ (ӧгурцы, шпінат, салат, јеҗыԁ кӧчана капуста, реԃіс пӧвсӧ). Таԇӧн економнӧјҗыка лоӧ іспоԉзујтӧма пуктыԍан плӧшщаԃ. | |||
Капуста пыщкын коԁјаслӧн гожӧм помаԍіг кежлӧ оз уԃітны артмыны ԍојны тујана јурјас, најӧс оз ков ԋещкыны ԁа шыблавны, — тајӧ ыҗыԁ ӧшыбка. Најӧс колӧ віԁчыԍӧмӧн, вужјаснас ԁа мунас перјыны граԁ вылыԍ ԁа саԃітны васӧԁ лыаӧ ԋе кӧԇыԁ пӧԁвалын. Тӧвнас быԁмасны јурјас. Коԁјаслӧн јурыс кутас быԁмыны граԁ вылын-на, најӧс поԅӧ пуктавны ар кежлӧ тыртӧм вірӧчјас вылӧ ԉібӧ нарошнӧ коԁјӧм канавајасӧ. | |||
Лунын шоныԁ ԁырјі капустајассӧ воԍталӧны, а вој кежлӧ креставлӧны зорјас ԁа вылысас пукталӧны козпу лысјас ԉібӧ іԇас, тупкӧны, меԁым оз кынмыны асја кӧԇыԁӧн. Ар помаԍіг кежлӧ капуста воас, кіԍмас. | |||
Војвылын вӧԃітӧны сӧмын воԇ воан сортјас. На пыщкыԍ поԅӧ інԁыны тащӧмјасӧс: „Гаагскӧј". (34 ԍерпас), „Ерфуртскӧј“ ԁа „Оԋежнӧј шар“. Тајӧ кујімнан сортыс бура артмылісны Карԁорса условјӧјасын. | |||
Цветнӧј капусталӧн кӧјԁысјас воӧны ԍӧкыԁа. Војвыв крај лунвылын најӧ кутасны воны сӧмын жар, кос гожӧмын. Сы понԁа тајӧ капустасӧ кӧјԁыс вылӧ міјан условјӧјасын быԁтӧм оз ло наԃежнӧј, — лоӧ наԃејтчыны бокыԍ вајӧм кӧјԁыс вылӧ. | |||
[34. Цветнӧј капуста „Гаагскӧј“.] | |||
ГАЛАН | |||
Галан — корԋеплоԁ, кык воԍа быԁтас, јона паԍкалӧма став Војвыв крај паԍтала. Бурҗыка быԁмӧ шӧркоԃԃема ԉібӧ веԍіг јона ԍојӧԁ муԍін вылын, коԁі озыр ԍӧԁ муӧн. Капустаӧс моз-жӧ воԇвыв колӧ быԁтыны вірӧч | |||
[35. Пуктасјас тыра бурта вунԁӧмнас.] | |||
вылын. Чужтӧмӧн термаԍны торја оз ков (лӧԍӧԁӧма-кӧ сіјӧс тӧлын ԍојӧм вылӧ). Галан пуктӧны кӧԇыԁ вірӧчјас вылӧ, а граԁ вылӧ петкӧԁӧны кујім-ԋоԉ кор быԁмӧм бӧрын. Гырыԍ рӧсаԁа вужјаԍӧ му вылын јона ԍӧкыԁа. | |||
Галан бура быԁмӧ выԉ кујӧԁ вылын. Сӧмын сіјӧ абу требоваԏеԉнӧј быԁтас ԁа, сыпонԁа, пуктӧны обычнӧја кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм бӧрын мӧԁ вонас ԁа ԍујӧны міԋераԉнӧј совјас гектар вылӧ со мыјԁа: ԍерно-кіслӧј аммоԋіј — 200 кг, суперфосфат — 400 кг. ԁа каԉіјнӧј сов — 200 кг. Каԉіјнӧј совсӧ поԅӧ вежны 1000 кг. пач пӧјімӧн. Му вылӧ петкӧԁігӧн рӧсаԁалыԍ вужјассӧ којмӧԁ јукӧн мынԁаыс колӧ щӧщкӧртны. Галанлы граԁјас поԅӧ ԋе вӧчавны, а пуктыны веԍкыԁа гӧрӧм вылӧ, бӧрӧзԁа чуркјасӧ. Раԁјаслӧн кост коԉԍӧ 45-50 см. паԍта, а раԁын пуктасјассӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс колӧ костӧԁлыны 30-35 саԋԏіметрӧн. | |||
Мукӧԁ ԁырјі галан улӧ торја местајас оз лӧԍӧԁны, а пуктӧны сіјӧс капустајас костӧ ԁа граԁ бокјасӧ. Пук- | |||
тыԍігӧн колӧ тӧжԁыԍны, меԁым муӧ пыріс сӧмын вужјыс ԁа ез тыр корјаслӧн костыс. Тајӧ зев јона паԁмӧԁӧ быԁмӧмсӧ. Рӧсаԁа пуктӧм бӧрын колӧ кыкӧ-кујімыԍ сіјӧс кіԍкавлыны, меԁым вужјаԍас, а вежон бӧрын кулӧм рӧсаԁајас местаӧ колӧ саԃітавны выԉыԍ. | |||
Гожӧм быԁӧн ӧтчыԁ галан колӧ кокԋіԃіка бугрітны, меԁым вужјасыс (ачыс галаныс) оз чорԅыны ԁа оз лоны ԋуԇвіж рӧмаӧԍ. Тајӧ уҗсӧ пырҗык вӧчлӧны коканӧн му ԋебԅӧԁӧмкӧԁ ӧтпырјӧн. | |||
[36. Пуктасјас тыра гу вунԁӧмнас.] | |||
Шӧркоԃԃем урожајӧн поԅӧ лыԃԃыны 300-400 центԋер гектарыԍ. Бур војасӧ ӧткымын сортјас („маԍԉанӧј", „зӧлӧтӧј шар“) Карԁорын ԍетлісны урожај 500-600 центԋерӧԇ быԁ гектарыԍ. | |||
Тӧлын галан віԇӧны обычнӧја пӧԁвалјасын ԁа буртајасын (чукӧрјасын). Іԁралігӧн галан корјас вунԁалӧны сіԇі, меԁым галан берԁӧ коԉас корјаслӧн іԇԇыс 2-3 см. куԅта. Буртајасын віԇӧны јонҗыкасӧ тулысын ԍојӧм вылӧ. | |||
Тӧв ветлан помешщеԋԋӧын ԉібӧ ывлаын вевт улын бура тӧлӧԁӧм (коԍтӧм) галанјас лӧԍыԁа течӧны кос інӧ чукӧрӧ (35 ԍерпас). Чукӧр шӧрӧ сувтӧԁԍӧ ԋоԉ пӧвјыԍ тувјалӧм ԁа быԁ бокԍаԋ роԅԅӧԁлӧм труба сынӧԁ вежӧм вылӧ. Чукӧрыс вевԏԏыԍԍӧ 12-15 см. кызта іԇасӧн ԁа сы кызта-жӧ муӧн (іԇас вылас). Кӧԇыԁјас пукԍігӧн му вылӧ воԉсаԍӧ мӧԁ слӧј іԇас ԁа вылысыс кыза муавԍӧ. Став вевԏԏӧмлӧн кызтаыс оз ков лоны 70-80 саԋԏіметрыԍ ещаҗык. | |||
[37. „Маԍԉанӧј“ галан.] | |||
[38. Швеԁскӧј галан.] | |||
Кӧԇыԁ лунјасӧ труба ԍујавԍӧ вылысԍаԋыс іԇасӧн ԉібӧ турунӧн. Таԇі віԇӧмӧн галан зев бура олӧ тулысӧԇ. | |||
Поԅӧ рекоменԁујтны корԋеплоԁјас гуын віԇӧм (36 ԍерпас). Тајӧ способыс зев прӧстӧј ԁај віԁлӧма-ԋін. Кос местаӧ коԁјыԍԍӧ 1,0-1,5 метр суԁта гу. Пыԁӧсас тувјавԍӧ 3-3 1/2 метр куԅта мајӧг ԁа гӧгӧрыс кӧртавԍӧ іԇас. Гу пыԁӧсӧ ԁа бокјасас колӧ воԉсавны козпу лысјас, меԁым оз пырны шырјас. Корԋеплоԁјас (галан ԉібӧ мук. тор) колӧ кіԍтны метр җын суԁта гуԍыс вылӧҗык, јоԍ јылӧн, ԁа вевԏԏыны первојсӧ козпу лысјасӧн-жӧ, а сы вылысӧ — іԇасӧн (15 см.) ԁа муӧн (20 см.). Ортсыӧ чургӧԁчӧм мајӧг јылӧ крепітԍӧ кӧрт ԉістыԍ вӧчӧм вевт, меԁым зер ва ез вермы пырны іԇас куԅа гуӧ. Тӧвԍа кӧԇыԁјас пукԍытӧԇ гу колӧ вевԏԏыны мӧԁ пӧв іԇасӧн ԁа муӧн ԉібӧ кујӧԁӧн. | |||
Меԁԍа јона паԍкалӧмаӧԍ „красноԍеԉскӧј“ ԁа „маԍԉанӧј“ сортјас (37 ԍерпас). Ԍојӧм вылӧ бурҗыкӧн лыԃԃӧны віж сорт галанјас. Карԁорса болотнӧј му вылын бура артмылісны местнӧј, „ԉіԍестровскӧј" сортјас. Кӧјԁыссӧ вӧлі быԁтӧма сені-жӧ, болотнӧј овмӧсас. Сӧмын урожајнас век-жӧ коԉтчісны сещӧм сортјас ԁіныԍ, кыԇ „зӧлӧтӧј шар“ ԁа „швеԁскӧј“ (38 ԍерпас), коԁјасӧс вајлӧны бокыԍ. Торја бур урожај ԍетӧны скӧт кӧрым вылӧ быԁтан сортјас — „бангоԉм" ԁа „іспоԉінскӧј“. Ӧткымынјаслӧн ԍӧктаыс овлӧ 4-5 кілограммӧԇ. Кӧјԁыс вылӧ галан вӧԃітӧм јона паԍкалӧма граԁвыв пуктас вӧԃітыԍјас пӧвсын. Сені ԍӧкыԁыс ԋінӧм торја абу. Ԍемеԋԋікјас колӧ быԁтыны ԁа віԇны сіԇі-жӧ, кыԇі-і јеҗыԁ кӧчана капуста. | |||
ԌОРКԊІ | |||
Крај лунвылын ԍоркԋі вӧԃітӧны чӧскыԁ пуктас пыԃԃі, кыԇ чӧсмаԍантор, — сені уна ем сакар. Кынӧн тӧлын віԇігӧн щыкӧ, рушмӧ ԁа оз ло чӧскыԁ. Граԁјас вылӧ ԍоркԋі шоча пуктылӧны, а јонҗыкасӧ кӧԇӧны коԍкӧм му вылӧ ԉібӧ вӧр сотӧм інјасӧ (тылавылӧ), кӧні ԍоркԋіыс артмӧ торја чӧскыԁ ԁа ва слӧја. Граԁ вылын-кӧ, бурҗык быԁтыны воԇ воан сортјас, коԁјас воӧны 50-70 лунӧн. Ԍоркԋілы јонҗыка лӧԍалӧ кокԋі, лыаӧԁ муԍін, кӧні уна ем пӧтӧса тор. Кӧԇӧны сіјӧс веԍкыԁа муӧ, кујӧԁалӧм бӧрын мӧԁ ԉібӧ којмӧԁ во вылас, ԁа вынԍӧԁӧны пӧјімӧн (гектар вылӧ 10-15 центԋер мынԁа), ԉібӧ каԉіјнӧј ԁа фосфорно-кіслӧј совјасӧн (каԉіјнӧј сов 200 кг ԁа суперфосфат 300 кг гектар вылӧ). | |||
Ԍоркԋі кӧјԁыс зев посԋі. Ӧтԍер кӧԇӧм могыԍ бурҗык сорлавны сіјӧс лыаӧн. Мӧԁпӧв саԃітӧмјас ԍоркԋі ԋекущӧма оз лепты. Кӧԇӧны раԁјасӧн 20-25 см-ӧн косталӧмӧн, ԉібӧ кыԇі ԍурӧ којӧмӧн. Ԍоркԋіӧс том вывԍыс | |||
[39. Јеҗыԁ ԍоркԋі, мајскӧј.] | |||
зев јона жугӧԁӧны, унаыԍ кушӧԇ вӧчлӧны, граԁвыв пуктас жугоԁыԍ гагјас — му пыщјас, коԁјас јона паԍкалӧмаӧԍ. Сыпонԁа ԍоркԋі колӧ кӧԇны щӧкыԁа. Пыщјаскӧԁ ԁа мукӧԁ пӧлӧс вреԃіԏеԉјаскӧԁ вермаԍан мерајас јылыԍ віԍталам торја јукӧԁын. Ԍоркԋі оз пов тувсов кӧԇыԁјасыԍ. Сыпонԁа бурҗык кӧԇны сіјӧс воԇҗык, кор пыщјасыс абуӧԍ на, меԁым петасјасыс уԃітасны јонмыны (чорԅӧм ԁа тырмымӧн јона паԍкалӧм корјас вылӧ пыщјас озҗык локны). Ԍоркԋі ԁӧԅӧрітӧм колӧ тащӧм: шочмӧԁлӧм, весалӧм ԁа коканӧн ԋебԅӧԁӧм. | |||
Јонҗыка паԍкалӧм сортјас: „віж петровскӧј — војвылын раԃејтан сорт (віж галан); „мајскӧј“, јеҗыԁ (39 ԍерпас) ԁа віж, воԇ воан сортјас (гожӧмын ԍојӧм вылӧ). Та ԁінӧ-жӧ поԅӧ соԁтыны „міланскӧј" сорт, јеҗыԁ ԁа гӧрԁов рӧмаӧс. Ԍоркԋі кӧјԁыс быԁтӧм ԋінӧмӧн оз торјав мукӧԁ корԋеплоԁјас ԁіныԍ. | |||
КУШМАН | |||
Војвылын быԁ пеԉӧсын поԅӧ аԁԇыны тајӧ пуктассӧ. Быԁтыны поԅӧ воԇ воан сортјас гожӧмын ԍојӧм вылӧ (јеҗыԁ „мајскӧј" ԁа ԍӧԁ „саԉватор"), а тӧв кежлӧ віԇӧм вылӧ — „грајворанскӧј", „баварскӧј" ԁа „ерфуртскӧј". | |||
Воԇ воан кушман быԁтӧм вылӧ бӧрјыԍԍӧ вој бокԍаԋ сајӧԁӧм шоныԁ места. Сылы колӧ кокԋі, лыаӧԁ муԍін. Сещӧмыс-кӧ абу, поԅӧ сіјӧс лӧԍӧԁны аслыԁ. Бӧрјӧм участок вылӧ кыскалӧны лыа 10 кв. метр вылӧ 1 метрӧн арталӧмӧн ԁа граԁјас ԋебԅӧԁігӧн сорлалӧны вылыс муԍіныскӧԁ. Выԉ кујӧԁӧн бурмӧԁӧмӧн кушман ӧԁјӧ быԁмӧ ԁа чорԅӧ (пуӧԍԍӧ). Тапонԁа бурҗык ԍујны міԋераԉнӧј совјас ԁа компост. | |||
Ԍор воан „тӧвԍа“ сортјас кӧԇӧмӧн поԅӧ торја ԋе термаԍны. Воԇ кӧԇӧмӧн том петасјас вермасны щыкны тувсов кӧԇыԁјасӧн, ԁај јона воԇ воӧм кушманјас овлӧны чорыԁӧԍ ԁа чӧскыԁтӧмӧԍ. Кушманлы торја граԁјас поԅӧ ԋе вӧчавны, а пуктыны бокјасас ԉібӧ воԇҗык воыԍ пуктасјас костӧ. „Тӧвԍа" кушманлы јонҗыка лӧԍалӧ ԍојӧԁ муԍін. Кушман пуктыԍԍӧ чуԋ тујјасӧ. 2-3 см суԁта быԁ гуранӧ (чуԋ тујӧ) пуктӧны 3-4 кӧјԁыс туԍ, ԁа | |||
мытчыԍӧм петасјассӧ шочмӧԁлӧны, — коԉӧны сӧмын јонҗыкјассӧ. | |||
Бӧрынҗык колӧ мӧԁпӧв шочмӧԁлыны, меԁым корјасыс быԁ бокӧ тӧрісны ԋужӧԁчыны воԁсӧн. Топыԁа пуктӧмӧн, корјасыс-кӧ мӧԁа-мӧԁсӧ пыкӧны ԁа чургӧԁчӧны вывлаԋ, кушман кутас пуӧԍԍыны ԁа ԍојӧм вылӧ оз кут тујны. Мукӧԁ пуктасјасӧс моз ԁӧԅӧрітӧм кынԇі, меԁым кушман лоӧ бурҗык кӧра, колӧ сіјӧс кос повоԃԃа ԁырјі кіԍкавлыны ԁа кокԋіԃіка бугрітӧмӧн тыртыштны вылыссӧ. | |||
„Тӧвԍа“ кушман быԁмӧ 22-27 см. куԅтаӧԇ. Сы понԁа сіјӧс быԁтӧм вылӧ колӧ лӧԍӧԁны җуҗыԁа ԁа бура ԋебԅӧԁӧм муԍін. | |||
Іԁравны завоԃітӧны арын кӧԇыԁјас пукԍытӧԇ. Кӧԇыԁ улӧ ԍурлӧм кушманјас лоӧны чӧскыԁтӧм кӧраӧԍ, потлаԍӧны ԁа віԇігӧн кокԋіа сіԍмӧны. Пӧԁвалын кушман віԇӧны лыаӧн ԉібӧ кос муӧн вевԏԏӧмӧн. | |||
Кӧјԁысјас бура артмӧны Војвылын. Меԁым кӧјԁыс воԇҗык воас, тулысын саԃітігӧн кӧјԁыс быԁтан кушманлыԍ јывла ԁорсӧ вунԁӧны (щӧщӧԁӧны). Пуктыны (саԃітны) колӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 55-60 см-ӧн костӧԁлӧмӧн. Пыклыны оз ков, — саԁлӧн заыс сіԇі јон ԁа абу пӧрлаԍыԍ. | |||
Пуртӧсјас воігӧн (кіԍмігӧн) оз потлаԍны. Тапонԁа, кӧјԁыс іԁралігӧн вошӧ сіјӧ мукӧԁ пуктасјаслӧн ԁорыԍ јона еща. Зајас вунԁавԍӧны, кӧртавԍӧны коԉтаӧ моз ԁа ӧшлыԍԍӧны вевт улӧ коԍтыны. | |||
РЕԂІС | |||
Реԃіс кушман ԍама-жӧ, сӧмын ԇӧԉа. Воӧ реԃіс зев регыԁӧн — 30-35 лунӧн. Сы вӧсна реԃіс унҗыкыԍсӧ кӧԇԍӧ ԋӧжјӧ воыԍ пуктасјас костын. Коԁыр торјӧн кӧԇԍӧ, бӧрјыԍԍӧ граԁјӧрын гӧптаҗык (лајкӧс) местаыс. Кос местаас реԃіссӧ корјӧ вӧтлӧ. Кӧјԁыссӧ кӧԇӧны раԁјасӧн, ԉібӧ кыԇі ԍурӧ којӧм помыԍ ԁа тыртӧны муас 1,5-2 саԋԏіметр пыԁа. Меԁым унҗыкыԍ воіс поԅӧ кӧԇны быԁ кык вежалун мыԍԏі. | |||
Реԃіслӧн быԁмӧмыс муԍін васӧԁ сајын, сіԇкӧ колӧ граԁсӧ јона ԁа унҗыкыԍ кіԍкавны. Гожӧм шӧрын кос | |||
повоԃԃа раԃіыс реԃіс оз во. Сіјӧс вермас вежны воԇ воыԍ кушман. Ар кежас поԅӧ выԉыԍ кӧԇны, воас зев бура. | |||
Поԅӧ вӧԃітны тащӧм сортјас: „Вюцбургский&“, | |||
лапја кыз вужја. Вужјыс овлӧ 4 саԋԏіметрӧԇ. Куԅ вужја реԃіс піыԍ поԅӧ інԁыны реԃіс „Ледяная сосулька" (40 ԍерпас). | |||
МОРКОВ | |||
Граԁвыв морков вӧԃітӧны Војвыв крајын быԁлаын. Вӧԃітӧны быԁԍама пӧлӧсӧс: җеԋыԁ ԁа кыз вужја, шӧркоԃ куԅтаа коԁі јоԍмӧ понас, куԅ вужја, коԁі муас пырӧ 30-35 саԋԏіметрӧԇ. | |||
Морков — кык воӧн быԁмыԍ быԁтас. Первојја вонас вужјаԍӧ ԁа завоԃітчӧ муртса корјаԍны, мӧԁ вонас паԍкалӧны корјасыс ԁа ԍетӧны кӧјԁыссӧ. Бура ԁӧԅӧрітӧмӧн, кујӧԁалӧмӧн морков быԁмӧ быԁԍама пӧлӧс муԍінмӧ. Меԁԍа шогмана лыа сора, кујӧԁа му. Омӧԉа быԁмӧ ԍоја му вылын, вывті васӧԁ муын. Выԉ кујӧԁ вылын овлӧ бур урожај, сӧмын вужјыс јона вожјӧԍԍӧ, бԉеԁ рӧма. Меԁ бур кујӧԁавны граԁсӧ во воԇҗык кӧԇтӧԇыс, а кӧԇігас пуктыны міԋерала мувынԍӧԁанјас. | |||
Морков меԁԍасӧ быԁтӧны граԁ вылын. Кызҗык вужја артмӧ граԁ ԁорјасас, кӧні муыс кокԋыԁҗыка паԍкалӧ. Сыраԃі унаыԍ морковтӧ кӧԇӧны граԁ гӧгӧрыс сӧмын, а граԁ шӧрас кӧԇӧны-пуктӧны мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјас. | |||
Гырыԍ огороԁјасын колӧ зіԉны кӧԇны быԁтасјассӧ граԁјастӧг, шыԉыԁ мувылӧ. Шыԉыԁ мувывса быԁтасјас бӧрԍа ԁӧԅӧрітігӧн поԅӧ вӧԃітчыны кіӧн ԁа вӧлӧн уҗалан кӧлујјасӧн, шуам-кӧԏ, пропашԋік плаԋетӧн, коԁі віԇтӧ уҗалан вынсӧ 40% гӧгӧр. Граԁјастӧг, шыԉыԁ му вылӧ кӧԇігӧн колӧ, меԁым муԍінмыс кокԋыԁа вӧлі боԍтӧ | |||
[40. Реԃіс „Ледяная сосулька".] | |||
васӧ, меԁым грунта ваӧԇыс му ежԍаныс вӧлі ӧԏік метрыԍ ԋе еща. | |||
Морков кӧјԁысыс щӧԏа, кутчіԍӧны мӧԁа-мӧԁ берԁас. Сіјӧн кӧԇігас зев оз ӧткоԃа разав. Меԁым тајӧс бырӧԁны колӧ кос кӧјԁыссӧ ԋіртны кіпыԁӧс костаԁ ԉібӧ сывылӧ лӧԍӧԁӧм пожјын. Секі щӧԏыс торјалӧ. Кӧԇтӧԇыс кӧјԁыссӧ колӧ суткі кӧтӧԁны, меԁым поԉԁыштӧ ԋеуна. Морков чужӧ ԋежјӧԋік& мытчӧԁчӧ сӧмын 14-15 лунјасӧ кӧԇӧм мыԍԏіыс. Быԁмыныс сылы колӧ веԉ уна ва. Кӧԇны колӧ кіпомыԍ ԉібӧ машінаӧн. Кӧԇԍӧ раԁӧн-раԁӧн. Раԁ костыс коԉԍӧ кӧјԁыс рӧԁ ԍерԏіыс: гӧгӧрсӧ посԋыԁ сортлы — 12 снм, куԅмӧс сортлы — 16-20 снм. | |||
Морков кӧԇӧны мукӧԁлаас арнас. Тајӧн ӧԏік-кӧ чінӧ гожԍа уҗыс, а мӧԁ-кӧ урожајыс воӧ 20-25 лунӧн воԇҗык. | |||
1929 воӧ Ԍеверо-Ԁвінскӧј опытнӧј станціјаын вӧлі нуӧԁӧма опытјас. Вӧлі уна пӧлӧс кӧјԁыԍ& кӧԇӧма тулыснас і арнас. Тајӧ опытјасыс петкӧԁлісны сещӧм резуԉтат. | |||
№ № Сортјас Кӧԇан пӧра Іԁралан пӧра Боԍтӧма урожај центԋерӧн | |||
1928 воӧ арнас 1929 воӧ тулыснас Арԍа кӧԇа сӧ Тулыс ја кӧԇасӧ Арԍа кӧԇаыԍ Тулысја кӧԇаыԍ | |||
1 Геранԁскӧј 12/Х 22/V 28/VІІ 24/ІХ 278,4 386,5 | |||
2 Ваԉеріја — — 11/IX 27/ІХ 280,0 352,0 | |||
3 Паріжскӧј — — 28/VII 15/ІХ 153,6 336,4 | |||
4 Нантскӧј — — 28/VIII 21/IX 222,0 307,9 | |||
5 Воробјовскӧј — — 11/ІХ 27'IX 321,6 292,9 | |||
Табԉіцаԍыс тыԁалӧ, арԍа кӧԇаԍыс став сортыс воісны воԇҗык 16-27 лунӧн, сӧмын урожајсӧ чінтісны. Соԁтіс урожајсӧ сӧмын бӧрја „воробјовскӧј“ сортыс. | |||
Вывоԁјас вӧчӧм вылӧ ӧԏік воԍа опытыԁ оз суԇԍы. Опытјас колӧ нуӧԁны і воԇӧ, торја-ԋін ԍорӧн воыԍ сортјасӧн, коԁјас міјан Војвыв крајын тулысја кӧԇӧмӧн ар | |||
кежлас оз воны тырбура. Мыј арын кӧԇӧм морков гожӧмнас воӧ воԇҗык сіјӧ тыԁалӧ, а кущӧм сортјас мӧԁасны ԍетны ічӧтҗык урожај — колӧ тӧԁмавны. | |||
[41. „Шантенг" морков.] | |||
[42. „Геранԁскӧј” морков.] | |||
Арнас колӧ кӧԇны ԍорӧнҗык, меԁым кынмавтӧԇыс кӧјԁысыс ез вевјав чужнысӧ. Граԁјас карԍӧны сіԇжӧ, кынмавтӧԇыс, граԁјас вылын колӧны бӧрӧзԁајассӧ воԇвыв. Кор муыс кынмас сывлытӧм вылӧ-ԋін секі кӧԇны кӧјԁыссӧ ԁа 1,5-2 сԋм. суԁта вевԏыны сіјӧс лыаӧн, сыв муӧн, ԉібӧ компостӧн. Тулыснас лым сылӧм мыԍԏі кӧјԁысыс поԉԁӧ ԁа шонԁӧԁӧм бӧрас завоԃітчӧ быԁмыны. | |||
Мыјӧн тыԁовтчас ԉіст-мӧԁ колӧ кӧԇасӧ шочмӧԁны. Колӧ тӧԁвылын кутны, морков мӧԁӧԁчӧ зев ԋӧжјӧԋік. Первојсӧ морковлыԍ корсӧ мӧԁасны венны јог турунјас. Зерӧм бӧрјасын кӧԇа гӧгӧрԍыс мусӧ пыр колӧ ԋебԅӧԁны. | |||
Пуктасјаслӧн бур урожајыс аскаԁын ԁӧԅӧрітӧм сајын. Шочмӧԁыштавны колӧ гожӧм быԁ мыјӧн пуктасјасыс мӧԁасны ԇескӧԁны мӧԁа-мӧԁсӧ. Торја кыз вужјас бӧрԍа вӧтчыны оз ков, шӧркоԃԃем вужјыс тӧвнас меԁ віԋов, оз ԍіԍмы. | |||
Морков іԁравны колӧ кос повоԃԃаӧ. Вужсӧ коԁјӧны зырјӧн. Корсӧ вунԁӧны, сӧмын оз ков вунԁыны корсӧ јајнас. Коԍтӧм могыԍ течӧны посԋыԃік чукӧрјасӧн. Сорԏірујтӧм бӧрын (віԍыԍ ԁа ԁојмалӧмјассӧ јансӧԁӧм бӧрын) течӧны віԇан амбарӧ, гуӧ. | |||
Морковлӧн урожајыс Војвыв крај вылын. Бур воӧ кущӧм ԍурӧ сортјас ԍетӧны 400 центԋерӧԇ гектарыԍ. Ԍеверо-Ԁвінскӧј опытнӧј станціјаын ыҗыԁ урожај ԍетісны тащӧм сортјас: „шантен" (41 ԍерпас) „геранԁскӧј" ԁа „ваԉеріја" | |||
„Шантене" сортыс куԅта ԍерԏіыс, шӧркоԃԃем вужјыс ӧткыза моз, југыԁ гӧрԁ рӧма, ԍӧмӧсыс векԋіԃік. | |||
„Геранԁскӧј" (42 ԍерпас) сортлӧн вужјыс кызтанас овлӧ 7 сԋм-ӧԇ ԁруг јоԍмӧ. Јајыс гӧрԁ, сӧка, топыԁ. Тӧвнас тајӧ сортыс вічмӧ зев бура. | |||
„Ваԉеріја" ԍорӧн воан сорт. Вужјыс век вӧсԋаммӧ, ԍетӧ бур урожај. Тӧвнас вічмӧ сіԇ-жӧ бура. | |||
Морков кӧјԁыссӧ Војвыв крајын оз быԁтыны, лоӧ кӧԇны век вајӧм кӧјԁысӧн. Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціја інԁӧ, Лунвыв рајонјасас-пӧ кӧјԁыссӧ быԁтыны поԅӧ. Кӧјԁыс вылӧ бӧрјӧмсӧ віԇӧны 2-3 граԁус шоныԁ пӧԁвалын, вылысԍаԋыс вевԏԏӧны лыаӧн. | |||
Тулыснас налыԍ вужсӧ увлаԋԍаԋыс вунԁӧны којмӧԁ (1/3) пај куԅтаыс ԁа пуктӧны торја вірічӧ. | |||
Татчӧ воԇвыв кіԍтӧны лыа 40-50 сԋм. суԁта. Вужјассӧ гуалӧны саԃітӧны щӧкыԁ раԁјасӧн, ԋеуна пӧлыԋтыштӧмӧн. Јурсӧ коԉӧны ԋеуна воԍсӧн. Лыасӧ кутӧны васӧԁӧн. Вој кежлас вірӧчсӧ вевԏԏӧны рамајасӧн, а луннас шоныԁ повоԃԃа ԁырјі воԍсӧн віԇӧны. Лун 15-20 мыԍԏі вужԍаԋыс мӧԁӧԁчӧны ԉістјас. Секі колӧ вуҗӧԁны (пересаԃітны) граԁјас вылӧ. Саԃітны шахматнӧј ԁӧска ԍерӧн, костсӧ мӧԁа-мӧԁԍыс коԉны 30-35 сԋм. Вужсӧ ԇоԋнас ԍујны муас. Отзывјас ԍерԏі таԇі саԃітӧмыс ӧԁԇӧԁӧ чвеԏітӧмсӧ ԁа кӧјԁыс воӧмсӧ. | |||
Зев ачыс пӧлӧс ног быԁтӧны морков кӧјԁыссӧ Москваын, Ԏіміраԅевскӧј акаԃеміјаын. Март тӧлыԍ помын кӧјԁыс вылӧ коԉӧм морковсӧ шоныԁ лунјасӧ петкӧԁӧны ывлаас ԁа течӧны ортчӧн лым вылас. Вылысԍаԋыс вевԏԏӧны лымслӧјӧн, сеԍԍа іԇасӧн ԉібӧ кујӧԁӧн. Таԇісӧ кӧјԁыс вылӧ коԉӧм морковыс бура вічмӧ, јонмӧ вужјыс. | |||
Череԃітігӧн мукӧԁ ԁырјіыс корсӧ ковмывлӧ кӧртавны сущкалӧм беԃјасӧ. Меԁым боԍтны бура воӧм бур кӧјԁыс бокӧԁ быԁман посԋыԃік ԉістјассӧ ковмас вунԁавны. | |||
ԌВЕКЛӦ | |||
Міјан Војвылын ԍвеклӧ вӧԃітӧны омӧԉа. Меԁԍасӧ вӧԃітӧны сіјӧс карјас берԁса огороԁјасын. Омӧԉа вӧԃітӧны сіјӧн, мыј ԍвеклӧлы, мукӧԁ пуктасјас ԍерԏі, колӧ шоныԁҗык повоԃԃа, колӧ бурҗык му ԁа бурҗыка колӧ сыбӧрԍа ԁӧԅӧрітны. А урожајсӧ ԍвеклӧыс морков, галанка ԁа ԍоркԋі ԁорыԍ ԍетӧ еща. | |||
Крај лунвывлаԁорын ԍвеклӧ поԅӧ кӧԇны граԁјас вылӧ. Војвывлаԋыс ковмас воԇвыв рӧсӧԁаӧн быԁтыны, ӧԁ гожӧмыс тані җеԋыԁҗык ԁа і кӧԇыԁҗык лунвыв ԁорԍыс, ԍвеклӧыс оз вермы бура паԍкавны. Кӧԇыԁԍыс ԍвеклӧыс полӧ меԁԍа-ԋін ічӧт вывԍыс. Тувсов кӧԇыԁјас раԃі ԍвеклӧ ԇікӧԇсӧ еԍкӧ і оз кув, сӧмын корјӧ вӧтлӧ, а корјӧ вӧтлӧм ԍвеклӧыс ԍојнытӧ оз шогмы. Мыјӧн јона матыԍман Војвылас сымын унҗык аԁԇан корјӧ вӧтлӧм ԍвеклӧсӧ. | |||
Ԍвеклӧлы меԁбур муԍінмӧн лоӧ кујӧԁа сугԉінок. Ізӧрмӧм мујас вылӧ бурҗык лоӧ ԍвеклӧсӧ кӧԇны кујӧԁалан вонас. Кујӧԁсӧ ԍујны важӧс. Выԉ кујӧԁ вылас еԍкӧ урожајыс оз жӧ чін, сӧмын чӧскыԁтӧмҗык ԍвеклӧыс лоӧ ԁа і віԇнытӧ озҗык мӧԁ шогмыны. | |||
Міԋерала мувынԍӧԁанјас урожајсӧ јона кыпӧԁӧны, веԍіг і бур му вылын. 36 тонна кујӧԁ ԁінӧ соԁтӧԁ вылӧ колӧ пуктыны міԋерала мувынԍӧԁанјас: ԍернокіслӧј аммоԋіј — 100 кг., суперфосфат-&200 кг., каԉіјнӧј соԉ-&150 кг. Ставыс тајӧ ӧԏі гектар му вылӧ. | |||
Ԍвеклӧлӧн вужјасыс полӧны грунта ваыԍ, кӧԇыԁ муын сӧвмӧны зев ԋӧжјӧн. Сы вӧсна колӧ пуктыны граԁјас вылӧ. | |||
Быԁ кӧјԁыс туԍыԍ мӧԁӧԁчӧ 3-4 ԍвеклӧ. Кӧјԁыслӧн кыз коркаыс ԋӧжјӧԋік поԉԁӧ, боԍтчӧ быԁмыныс зев ԍӧкыԁа. | |||
Кӧԇтӧԇ војԁӧр кӧјԁыссӧ лун-мӧԁ колӧ кӧтӧԁны ԋеуна ваын. Кӧтӧԁӧм бӧрас чукӧртны мешӧчікјасӧ ԁа пуктыны уԉ піԉнӧј пыԅӧ пач берԁӧ. Ԋоԉ-віт лун мыԍԏі | |||
кӧјԁысыс завоԃітчас быԁмыны. Мыјӧн мӧԁӧԁчас быԁыны колӧ пырыԍтӧм-пыр саԃітны вірӧч ԉібӧ граԁ вылӧ. Оз-кӧ ло гӧтов сек кежлӧ кӧԇан участокыс, ԉібӧ лоӧ ԉок повоԃԃа, секі кӧјԁыссӧ ковмас петкӧԁны кӧԇыԁ інӧ, меԁым ԁугӧԁны вужјыслыԍ паԍкалӧмсӧ. Кӧԇӧм вылӧ бӧрјӧны сӧмын ловԅӧм-чужӧм кӧјԁысјассӧ. Вірӧч вылӧ саԃітан пӧраыс меԁ бур лоӧ апреԉ тӧлыԍ шӧрын, а му вылӧ-&мај тӧлыԍ помын, ԉібӧ јуԋ тӧлыԍ завоԃітчігӧн, кор бырӧны асја кынмалӧмјасыс. | |||
Лунвыв рајонјасын посԋыԁ участокјас вылын колӧ віԁлыны і арԍа кӧԇа. Кӧԇны сіԇ-жӧ, кыԇі і морковӧс. Отзывјас ԍерԏіыс арԍа кӧԇаыԍ, тувсовја ԍерԏі, унҗык корјас вӧтлӧ, а урожајыс воӧ воԇҗык ԁа і унҗык. Јона-ӧ бур тајӧ, ԃерт, колӧ віԁлавны. | |||
Тыԁовтчӧм чветјассӧ-корјассӧ ԋещкалӧны. Быԁ кӧјԁысыԍ коԉӧны сӧмын ӧԏік кор, коԁі меԁ міча рӧма. Тӧԁмалӧма, ԉок рӧма корјасыс ԍетӧны омӧԉ качествоа урожај, чӧскыԁтӧмӧс. Кӧјԁыс суԇԍытӧм ԁырјі ԉок рӧма корјассӧ ԋещкӧм бӧрас поԅӧ саԃітны торјӧн. Секі најӧ бура быԁмӧны. Выԉпӧв саԃітны поԅӧ сӧмын гӧгрӧс сорт. Куԅмӧс сортыс ловԅӧ омӧԉа, ԉібӧ уна вужјӧн вужјаԍӧ. | |||
Ԍвеклӧлӧн вужјыс меԁԍасӧ сӧвмӧ гожӧм шӧрнас, а оз арнас кыԇі мукӧԁ быԁтасјаслӧн. Сіԇ-кӧ ԁыр віԇны граԁ вылын оз шогмы. | |||
Іԁравны колӧ кынмавны завоԃітчытӧԇыс. Кынмалӧмԍыс вужјыс щыкӧ, мыј раԃі віԇігас сіԍмӧ. Ԍвеклӧ іԁраліг колӧ тӧжԁыԍны віԇны вужсӧ ԁојмӧмыԍ. Ԁојмӧм вужјӧԁыс ԍвеклӧлӧн сӧкыс візывтӧ, мыј раԃі тӧвнас мӧԁас ԍіԍмыны. Корсӧ вунԁӧны 1 -2 сԋм. суԁта ԍвеклӧԍаԋыс. | |||
Војвыв крајын куԅ сортыс оз артмы, сіԇ-кӧ і паԍкавны воԇӧ кежлӧ оз вермы. Тащӧм сортыслы колӧ пыԁын ԁа шоныԁ муԍін, сіԇ-жӧ куԅ пӧра быԁмӧмыслы. Шыԉыԁ сортјас піыԍ Војвыв крајын вӧԃітӧны „јегіпетскӧј“ ԍвеклӧ (43 ԍерпас). Тајӧ ԍвеклӧыс пемыԁ гӧрԁ рӧма, зев чӧскыԁ. Воӧ воԇ, регыԁӧн, бура вічмӧ. | |||
Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціја меԁ бур тујӧ пуктӧ „борԁо“ сорт. Тајӧ зев міча рӧма, міча вужја. | |||
Карԁорын јона вӧԃітӧны воԇ воыԍ, гӧгрӧс „віԉморена“, „іԋԏевоԉі" ԁа „екԉіпс" (44 ԍерпас) ԍвеклӧ кӧјԁыс воӧм вылӧ Војвылын оз поԅ наԃејтчыны. Лунвывлаԁорас кӧјԁыс боԍтӧм могыԍ вӧлі нуӧԁалӧма опытјас. | |||
[43. „Јегіпетскӧј" ԍвеклӧ.] | |||
[44. „Екԉіпс“ ԍвеклӧ.] | |||
Кӧјԁыс вылӧ коԉӧм ԍвеклӧсӧ војԁӧр быԁтісны вірӧчјасын. Опытыс петкӧԁліс, бур сортјасыс воыԍ-воӧ мӧԁісны рӧмсӧ вежны, бԉеԁмыны, ԁа і воштыны чӧскыԁсӧ, матыԍмісны скӧтӧс верԁан ԍвеклӧлаԋ. | |||
ЛУК | |||
Војвыв крајын лук вӧԃітӧны сӧмын ӧтмоз-&важ луксӧ саԃітӧмӧн. Кӧјԁыссӧ віԇӧны шоныԁ керкаын ԁа кынмавны ԁугԁӧм мыԍԏі саԃітӧны граԁјас вылӧ. Кӧԇыԁын віԇӧм лук кӧјԁыс вылӧ оз туј. Сіјӧс саԃітӧм бӧрас корјӧ вӧтлӧ, лук урожајыс оз во. Корјӧ вӧтлӧмыс лоӧ кӧԇыԁ повоԃԃа раԃі. Лук пуктыны меԁбур местаӧн лоӧ југӧгӧрса тӧвінмытом лајкӧсјас, лыасора ԍој муԍін. Пуктыны коԉан воӧ кујӧԁалӧм му вылӧ. Пуктігӧн коԉӧны кост 20-25 сԋм. гӧгӧр. Колӧ кіԍкавлыны ԁа граԁ вывса јогјассӧ весавны, | |||
Зев колана тор, коԁӧс міјан оз-на нуӧԁны, іскусственнӧја ӧԁԇӧԁны лук быԁмӧмсӧ, кыԇі шуӧны рочӧн „тренировка" нуӧԁны. Тајӧ сіԇі вӧчӧны. Јуԉ тӧлыԍӧ | |||
зіԉӧны лук кор быԁмӧмсӧ ԁугӧԁны, меԁым став выныс муніс лук паԍкалӧм-быԁмӧм вылас. Тамогыԍ гырыԍ мујас вылӧ пуктӧм лук вылӧԁыс быгԉӧԁлӧны кокԋыԃік катокӧн. Граԁјасӧ пуктӧм лук вылӧ течӧны пӧвјас, ԉічкӧны корсӧ. Зев коланаӧн лоӧ зерјас бӧрын граԁвыв мусӧ ԋебԅӧԁыштны. Сӧмын ԋебԅӧԁігас оз ков луксӧ тыртны мунас. | |||
Војвылын јона паԍкалӧма тащӧм сортјас: ростовскіј, віж лук, јона вічмӧ тӧвнас і романовскіј гӧрԁ лук. | |||
1925 воӧ Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын вӧлі віԁлалӧма уна сорт. Опытыс ԍетіс тащӧм резуԉтат: | |||
№№ Лук сортјас 1 гаыԍ воіс урожај цеԋтԋерӧн. | |||
1 Романовскӧј, гӧрԁ лук . . 71,6 | |||
2 Скопінскӧј 56,2 | |||
3 Ростовскӧј кубастӧј . . . 55,8 | |||
4 „ репчатӧј . . . 39,0 | |||
.5 Бессоновскӧј 38,7 | |||
6 Строгановскӧј 35,7 | |||
7 Арзамасскӧј 34,2 | |||
Кар гӧгӧрса хоԅајствојасын јона быԁтӧны ԅеԉонӧј лук, кор вылас. Воԇҗык воӧм могыԍ колӧ пуктыны вірӧчӧ. Вірӧчӧ пуктӧны зев щӧкыԁа, ортчӧн-ортчӧн. Меԁым ӧԁјӧнҗык корјаԍас гырыԍ луксӧ вылыслаԁорԍаԋыс вунԁӧны којмӧԁ пај мынԁа, посԋыԁҗык лукјассӧ-&ԋоԉӧԁ пајсӧ. Колӧ саԃітӧм луксӧ кіԍкавлыны ԁа кӧԇыԁ војјасо вевкјавны рамајасӧн. Тулыснас, шоныԁ пӧраас, пуктӧны і граԁјас вылӧ. | |||
Војвывса лунвыв рајонјасас поԅӧ быԁтыны регыԁӧн воыԍ сортјассӧ кӧјԁыс помыԍ-і. Кӧԇӧны мај тӧлыԍ шӧрын. Ԍӧкыԁҗыка быԁмыны боԍтчыԍ кӧјԁыссӧ кӧԇтӧԇыс лун мӧԁ кӧтӧԁӧны ваын. Граԁ вылын нуӧԁалӧны бӧрӧзԁајас, костјасыс коԉӧны 10 снм. гӧгӧр. Борозԁаӧ кӧԇӧм кӧјԁыссӧ 1-1,5 сԋм. суԁта веԏԏӧны перегнојӧн. Быԁмыны | |||
боԍтчыԍ ԉістјасыс зев ԋежнӧјӧԍ, му пырыс піԍкӧԁчыны^ муртса вермӧны. Гожӧм завоԃітчӧм мыԍԏі граԁјӧрсӧ^ колӧ мічаа весавны, ԋебԅӧԁны мусӧ-ԁа. Гожӧм шӧрас корсӧ копыртӧны мулаԋыс, меԁым &лобԅас ԁа віжӧԁас. Ар кежлас лоӧны посԋыԃік лукјас. Іԁравны завоԃітӧны кӧԇԁӧԁтӧԇыс, коԁыр вылысыс (гоԉаыс) коԍмас. Міча повоԃԃа ԁырјі урожајсӧ коԍтӧны шонԁі воԇын, ԉок повоԃԃа ԁырјі — вевтулын, а нӧшта бурҗык — рынышын, ԉібӧ пачын. Рынышсӧ кокԋыԃіка ломтыны кымынкӧ лун, кытчӧԇ оз коԍмы лукыс. | |||
Тӧв кежлӧ віԇны коԉԍӧ воӧм лукыс сӧмын. Вотӧм (сӧвмытӧм) лукыс тӧвнас сіԍмӧ, ԁа і мукӧԁсӧ, ортчӧн кујлыԍјассӧ, сіԍтӧ. Тащӧм луксӧ віԇӧны шоныԁ кос местаын. Тӧвнас мыјкӧ мынԁаыԍ колӧ вӧрӧшітыштавны, сіԍ лукјассӧ јансӧԁавны. Тулыснас сіԇ-жӧ, кыԇі і мукӧԁ сортјассӧ, саԃітӧны граԁ вылӧ. Ар кежлас быԁ лукјыԍ лоӧ ӧԏік ԉібӧ кымынкӧ гырыԍ лук. | |||
Војвыв крајын лук кӧјԁыссӧ боԍтны верман сӧмын бур повоԃԃаа воын, кӧјԁыс вылас луксӧ вірӧчјасӧ зев воԇ саԃітӧмӧн. | |||
КАРТУПЕԈ | |||
Граԁјас вылӧ &картопеԉ уна пуктыны оз ков. Сіԇі зев бура воас і мујас вылын, а граԁјас міјанлы ковмӧны мукӧԁ пуктасјас вылӧ. Картопеԉ быԁтӧны кӧјԁысыԍ, боԍтлӧм нырԍыс ԁа картопеԉԍыс-жӧ. | |||
Кӧјԁыс поныԍ быԁтӧны выԉ сорт картопеԉ. Сорт паԍкалӧм бӧрас-кӧ кӧсјӧны боԍтны унҗык картопеԉ кӧјԁыс вылӧ, секі пуктӧны боԍтчӧм нырсӧ. Меԁԍа јона паԍкалӧма ԁа лыԃԃыԍӧ меԁԍа выгӧԁнӧјӧн картопеԉсӧ пуктыны. Тані сувтламӧ кущӧм ногӧн верман регыԁҗык каԁӧн быԁтыны картопеԉсӧ, гожԍа ԍојӧԁ вылӧ. Пуктытӧԇыԍ картопеԉсӧ колӧ ԉобԅӧԁны, нырԍӧԁны. Апреԉ тӧлыԍ шорын картопеԉ лептӧны гуыԍ ԁа кіԍталӧны југыԁ, шоныԁ керка җоҗӧ. | |||
Нырԍавны завоԃіттӧԇыс картопеԉ ԉобԅӧ, 10-ԍаԋ 20%-ӧԇ воштӧ васӧԁсӧ. Нырԍавны завоԃітӧмыс керка шоныԁ сајас. Јона шоныԁла, ԉібӧ југыԁ тырмытӧмла нырыс лоӧ зев куԅ, слаб, пуктігас јона чеглаԍӧ. Ныр- | |||
ԍӧԁан вежӧсын ԏемпература колӧ кутны 10-12 0 шоныԁ, колӧ југыԁ. Тащӧм вежӧсын нырыс лоӧ җеԋыԁ, кыз ԁа јон. | |||
Мај тӧлыԍ шӧрын, асја кынмалӧмјас ԁугԁӧм мыԍԏі, картопеԉ пуктӧны. Опытјас петкӧԁлӧны, тащӧм условіјӧн& віԇӧм картопеԉыс воӧ вежалун 2-3 воԇҗык ԁа і урожајыс 20-25% гӧгӧр кыпалӧ. Пуктӧм бӧрын кыԇі колӧ картопеԉтӧ ԁӧԅӧрітны — быԁӧн тӧԁӧны. Меԁбур кујӧԁӧн картопеԉлы лоӧ компост, сіԍмӧм кујӧԁ, пӧјім ԁа суперфосфат. | |||
Гожӧм кежас ԍојны мукӧԁ ԁырјіыс быԁмыԍ, гырыԍҗык картопеԉјассӧ коԁјӧны. Тајӧн урожајыс чінӧ, ӧԁ гырыԍјасыскӧԁ ӧтщӧщ ԋещкыԍԍӧ і посԋыԃік картопеԉыс. Меԁым омӧԉҗыка ԋещкыԍіс колӧ мӧԁногӧн коԁјыны. Уҗалӧны кыкӧн. Ӧԏікыс картопеԉ куст гӧгӧрыс мусӧ коԁјӧ ԁа зыр вылын лептӧ кустсӧ ставнас, мунас і быԁӧн. Мӧԁыс гырыԍ картопеԉјассӧ ԋещкалӧ, сӧмын меԁым посԋыԁјасыс ез вӧрԅыны ԁа муыс ез кіԍԍы. Сеԍԍа гусӧ ԁа гу бокјассӧ зырнас ԋебԅӧԁӧны. Ԋебԅӧԁӧм мыԍԏі гуас кіԍтӧны ва, веԁраҗын мынԁа ԁа кустсӧ кіԅӧр муас (гӧптас) і леԇӧны. Бӧрінас бокјассӧ окучівајтӧны. Кос повоԃԃа ԁырјі лептылӧм кустлӧн корјасыс лун мӧԁ-којмӧԁ кежлӧ ԉобԅылӧны, бӧрінас бӧр ловԅӧны ԁа арнас ԍетӧны сещӧм-жӧ урожај. | |||
Поԅӧ інԁыны сещӧм сортјас вылӧ: „епікур", „ԍԋежінка“, „смысловскӧј", „бове“. | |||
ОГУРЕЦ | |||
Војвыв крајын Југ ју пӧлӧн ем рајонјас, коԁјас зев јона вӧԃітӧны огурцысӧ вузалӧм вылӧ. Ԃерт оз-жӧ быԁ во бура во урожајыс. Кущӧм воӧ локтас — вывті ыҗыԁ урожај овлӧ, вотӧм воын вӧчӧм рӧскоԁсӧ соԁтӧԁӧн вевкјӧ. | |||
Огурец — лунвывса пуктас, шоныԁ јона раԃејтӧ. Коԁыр ԏемператураыс летчӧ 0° огурец кулӧ. | |||
Кӧԇны колӧ асја кынмалӧмјас ԁугԁӧм бӧрын. Југ ју пӧлӧныԁ огурцысӧ таԇі вӧԃітӧны. Рӧсаԁасӧ быԁтӧны парԋікјасын, ԉібӧ веԍіг керкаын. Секі-жӧ кӧԇӧны кӧјԁыссӧ і граԁ вылас, шоныԁ повоԃԃа вылӧ наԃејаӧн. Кынмалӧм раԃі кӧ оз чуж — мӧԁпӧв кӧԇӧны, а рӧсаԁасӧ віԇӧны запас пыԃԃі. Огурец рӧсаԁа поԅӧ пересажівајтны сӧмын ічӧтнас. Меԁбур рӧсаԁасӧ быԁтыны шоныԁ парԋікјасын. Кӧԇны ежа пласт вылӧ, ежасӧ, ԃерт, увлаԋыс воԉ- | |||
савны. Пересаԁка ԁырјі ежа пластсӧ вунԁавны ԁа рӧсаԁасӧ мунас і нуны граԁ вылаԁ. Секі рӧсӧԁаыс ԋінӧм оз ло, зев бура мӧԁас і воԇӧ быԁмыны. Мукӧԁлаын рӧсаԁасӧ саԃітӧны муыԍ вӧчӧм гырԋічјасӧ. Гырԋічыс вӧчԍӧ таԇі. Боԍтӧны пуыԍ вӧчӧм јашщік-коԃ, гырԋічыслы лу пыԃԃі. Гырԋічыс вӧчԍӧ трунԁаыԍ, коԁӧс сорлалӧны мӧс сітӧн. Сетчӧ соԁтӧны ԋеуна іԅвеԍԏ. Трунԁасӧ поԅӧ вежны ԍојӧн. Тајӧ маԏеріалԍыс вӧчӧм гырԋічас сӧвтӧны парԋікса му ԁа пуктӧны кӧјԁыссӧ. Быԁтӧны сіԇ-жӧ парԋікын, рама улын. Граԁ вылӧ вуҗӧԁӧны гырԋічнас. Гырԋічыс, оз паԁмӧԁ оз торкав вуж паԍкалӧмыслы. | |||
Граԁ вылӧ пуктӧм кӧјԁыссӧ (тані ԍорԋіыс оз-ԋін рӧсаԁа јылыԍ мун) поԅӧ кынмалӧмыԍ віԇны таԇі. Кӧјԁыссӧ пуктыны 4 сԋм. суԁта гуӧ ԁа вылысԍаԋыс вевԏԏыны ԍԏеклӧ торјӧн. Колӧ јона паԍкӧԁны сіԇ-жӧ парӧвӧј ԁа сајӧԁӧм граԁјас вылӧ кӧԇӧм. Кыԇі тащӧм граԁјассӧ вӧчны лоі віԍталӧма ԋіга завоԃітчігас. | |||
Огурец полӧ кӧԇыԁ повоԃԃаыԍ ԁа і кӧԇыԁ тӧлыԍ. Сіјӧн і огурец улӧ граԁјассӧ колӧ бӧрјыны сещӧм іныԍ, кытчӧ кӧԇыԁ тӧлыс оз веԍкав. Поԅӧ граԁ вылас асыв-војлаԁор бокас капуста саԃітны, а огурцысӧ мӧԁарас, тӧв інмытӧм местаас. | |||
Мусӧ јона кујӧԁавны. Кујӧԁ пыԃԃі меԁ бур лоӧ компост ԉібӧ ԍіԍмӧм кујӧԁ, ԃерт еԍкӧ огурецыԁ быԁмӧ і ԍвежӧј кујӧԁ вылын-ԁа. | |||
Кӧјԁыс пыԃԃі кӧԇӧны кык-кујім во олӧм кӧјԁыс. Ӧԏік воԍа кӧјԁысыԍ уна куш туруныс, корјыс быԁмӧ. Важ кӧјԁысыс-кӧ абу колӧ воԍа кӧјԁыссӧ бура коԍтыны. Секі сіԇ-жӧ урожајыс кыпалӧ. Быԁмігас кор јывјассӧ колӧ орјӧԁыштлыны, меԁым быԁтасыслӧн выныс муніс меԁчасӧ плоԁ сӧвмӧԁӧм вылас. Војвылын поԅӧ інԁыны тащӧм сортјас „муромскӧј", „акԍеԉскӧј“ ԁа „вјаԅԋіковскӧј", „Муромскӧј" меԁбура быԁмӧ, ԁа і солавнысӧ бур. | |||
КӦЧАНА ԀА ЛАТУК САЛАТ | |||
Тајӧ быԁтасјаслӧн корјыс (ԉістјасыс) мунӧ ԍојӧм вылӧ уԉнас, путӧг. Кӧчана ԁа латук салатыс мӧԁа-мӧԁԍыс јансалӧны сіјӧн, мыј латукыс ԍетӧ куш корсӧ ԁа кӧԇԍӧ тулыс кежлӧ ԍојӧм вылӧ, а кӧчанаыс — кӧчан ещ- | |||
ӧн паԍкалӧ ԁа ԍојӧм вылӧ мунӧ гожӧмнас. Мӧԁа-мӧԁԍыс јонасӧ оз јансавны. Регыԁҗык воӧм вылӧ латуксӧ кӧԇӧны вірічјасӧ, а ԍорҗык воӧм вылӧ — граԁјасӧ, брјуква ԉібӧ капуста рӧсаԁајас костӧ. Тајӧ быԁтасјас паԍкаліг кежлӧ салатыс ԁугԁас-ԋін быԁмыныс, іԁравны поԅӧ. Пуктыԍԍӧ ԍвежӧј кујӧԁа, васӧԁ му вылӧ. Граԁсӧ бӧрјӧны ерԁ вылыԍ, шонԁіа іныԍ. Меԁым воіс бур ԉіст тулысԍаԋыс јона, частӧҗык колӧ кіԍкавны. Кіԍкалӧны вуж берԁас, меԁым ваыс корјасас ез інмы. Ваԍыс корјыс печатӧԍԍӧ, щыкӧ. | |||
Гожӧмнас латук чорԅӧ, воштӧ кӧрсӧ. Сіјӧс секі вежӧ кӧчана салат (45 ԍерпас). Тајӧс первојсӧ кӧԇӧны вірічјасӧ, ԁа рӧсаԁанас саԃітӧны граԁјас вылӧ. Костсӧ коԉӧны веԉ уна, меԁым мӧԁа-мӧԁыслы ез інмыны. Веԍкыԁа граԁ вылӧ кӧԇӧмыс міјан Војвылын кӧчансӧ оз ԍет, ԍојӧм вылӧ мунӧ корјыс. Сортыс салатлӧн абу уна. Мӧԁа-мӧԁԍыс јансалӧны ԉіст рӧмнас, кӧчан форманас. | |||
ТЫКВА. | |||
Тыква лоӧ лунвыв быԁтасӧн, сӧмын ӧткымын сортјас зев бура быԁмӧны і міјанын, Војвылын. Кӧԇӧны апреԉ тӧлыԍ завоԃітчігӧн јашщікјасӧ, му гырԋічјасӧ, ԉібӧ ежа пластӧ. Кӧԇасӧ віԇӧны парԋікјасын ԉібӧ керкаын, ӧшіԋ вылын. Рӧсаԁаыс веԍігтӧ ԋеыҗыԁ кынмалӧмјас оз ԏерпіт, сіјӧн і граԁ вылӧ колӧ пуктыны ԍорӧн тулыснас, кынмалӧмјас ԁугԁӧм бӧрын. Граԁ вылӧ петкӧԁтӧԇ меԁым вӧлі рӧсаԁаын 3-4 сӧвмӧм ԉіст. | |||
Плоԁыс ӧткымын сортлӧн овлӧ зев гырыԍ. Бура сӧвмӧмлы колӧ тырміԇ ԍојӧԁ (кујӧԁ), шонԁі. Меԁбура тыква артмӧ муӧн тыртӧм кујӧԁ чукӧр вылӧ, кӧԇыԁ војтӧв інмытӧм інын. Рӧсаԁаыс саԃітԍӧ чукӧр вылас шӧрас, а корјыс летчӧ бокјас куԅаыс. | |||
[Кӧчана салат.] | |||
Колӧ кіԍкавлыны ԁа весавны јог турунјассӧ. Корјыс-кӧ мӧԁас јона ԋужавны ԁа омӧԉа боԍтчӧԁны плоԁсӧ секі поԅӧ ӧԁԇӧԁны плоԁ воӧмсӧ. Та могыԍ корјыслыԍ помсӧ колӧ коԍтыны ԁа бокӧ быԁман ԉістјассӧ ԋещкыны. | |||
Мыјӧн плоԁыс лоӧ кулак ыжԁа секі плоԁтӧм корјас піԍыс кык-кујімӧс колӧ коԉны, а мукӧԁсӧ ԋещкыны. Міјанын меԁча бур вӧԃітны посԋыԁ тыквајас, шуԍӧны „кабачкі". Најӧ ԍетӧны бур урожај. Сола ваын пуӧԁӧм, ԉібӧ чӧлӧсалӧмӧн жарітӧм тыква ԍојны зев чӧскыԁ. | |||
Шӧркоԃԃем (ыҗԁанас) тыквајас піыԍ поԅӧ інԁыны сорт „многоԍеменнӧј". Кӧјԁысыс тыквалӧн міјан Војвылын оз быԁ воӧ во. | |||
АԊКЫЩ | |||
Інԁывлӧны, мыј граԁвыв пуктасјасын оз тырмыны жіры ԁа белкі. А ԇоԋвіԇа мортлы најӧ лун кежас колӧны 100 грамм гӧгӧр. Белкі суԇԍытӧм куԅа оз поԅ нораԍны аԋкыщ вылӧ. | |||
Кос аԋкыщ кӧјԁысын 22% уԍӧ белок вылӧ, а јајын сӧмын 17%. Таыԍ і тыԁалӧ, мыј аԋкыщ јона колӧ паԍкӧԁны, торја-ԋін јај суԇԍытӧм ԁырјіыԁ. | |||
Коԇԍӧны кык ачыс пӧлӧс сорт. Ӧԏік сортыс — сахарнӧј аԋкыщ. Талӧн кышас ем веԉ уна сахар. Ԍојӧԁ вылӧ мунӧ нер, васӧԁ пуртӧснас. Мӧԁыс — лушщіԉнӧј аԋкыщ. Кышыс сіа, тӧпыԁ. Ԍојӧм вылӧ тујӧны сӧмын вотӧм туԍјасыс. | |||
Тајӧ кык сортыс бара-жӧ јукԍӧны ачыс пӧлӧс сортјас вылӧ, коԁјас јансалӧны мӧԁа мӧԁԍыс быԁман тушанас, рӧмнас, воан каԁнас ԁа с. в. | |||
Аԋкыщ кӧԇӧны вына (кујӧԁа) му вылӧ. Вынԍӧԁан торјас пуктӧны суперфосфат 300 кг. ԁа каԉіјнӧј соԉ 200 кг. гектар вылӧ. Суперфосфат поԅӧ вежны фосфорітӧн, коԁӧс ковмӧ кык мынԁа пуктыны, а каԉіјнӧј соԉ — пӧјімӧн, ӧԏі тонна гектар вылӧ. Аԋкыщ кӧԇӧны гӧрӧм му вылӧ воԇ тулыснас. Кӧјԁысыслы ковмӧ уна ва, ԁа і кынмалӧмјасыԍ оз пов, Граԁјас вылӧ кӧԇіг віԅјӧԁлӧны граԁ пӧперегыс бӧрӧзԁајас мӧԁа-мӧԁԍаԋыс 18-20 сԋм. кост коԉӧмӧн. 10-12 сԋм. суԁта быԁмӧм бӧрын аԋкыщ | |||
ԇассӧ (корсӧ) бугрітӧны, меԁым крепаммӧԁны. Раԁјас костас сувтӧԁӧны беԃјас, ԋӧрјас, меԁым быԁмыԍ аԋкыщ корјыс ез воԁ. | |||
Воӧмсӧ ӧԁԇӧԁӧм могыԍ куԅ корјаслыԍ јывјассӧ орјӧԁлӧны. Пуртӧссӧ ԋещкалӧны кіԍмӧм ԍерԏіыс. | |||
ПУКТАС ЩЫКӦԀЫԌЈАС ԀА НАКӦԀ ВЕРМАԌӦМ | |||
Пуктас щыкӧԁыԍјас ԁа пуктас віԍӧмјас понԁа странаын лоӧ уна убыток. Арталӧма, мыј став пуктасјас куԅа граԁјын ԁа віԇігӧн којмӧԁ пајыс урожајԍыс вошӧ. Бӧрја војаснас пуктас щыкӧԁыԍјаскӧԁ завоԃітісны прамӧја коԍаԍны. Пуктасјас віԇӧм (ԁорјӧм) могыԍ панԍӧны торја станціјајас, нуӧԁԍӧны уԁарнӧј ԃекаԃԋікјас пуктас щыкӧԁыԍјаскӧԁ коԍаԍӧмын. Тані іспоԉзујтчӧны ԏехԋікаын лоӧм выԉ ԁоԍԏіжеԋԋӧјасыс, торја-ԋін гырыԍ участокјас вылаԁ. | |||
Посԋыԃік, асторјӧга овмӧсаԁ тащӧм торјастӧ нуӧԁны оз поԅ. Посԋыԃік участокјасыԁ, коԁ бӧрԍа тырбур череԃітӧмыс оз овлы, кутасны быԁԍама пӧлӧс щыкӧԁыԍјассӧ паԍкӧԁны. Гырыԍ, ӧтувтӧм участокјас вылын нуӧԁӧны уҗалӧмсӧ, ԁӧԅӧрітӧмсӧ наука інԁӧмјас ԍерԏі, куԉтурнӧја. Тані пуктас щыкӧԁыԍјас паԍкавны оз вермыны. | |||
Унаыԍ шулывлӧны, віԍӧмԍыԁ-пӧ ԉечітӧм ԁорыԍ кокԋіԁҗык воԇвыв вітчыԍны. Тајӧ кывјасыс лоӧны веԍкыԁӧԍ і віԇму овмӧсын, сіԇкӧ колӧ воԇвыв вітчыԍны граԁвыв пуктас щыкӧԁыԍјасыԍ. Коԁыр најӧ јона паԍкалӧны, бырӧԁныԁ зев лоӧ ԍӧкыԁ, ԁона сувтас. Та вӧсна овмӧстӧ колӧ нуӧԁны сіԇі, меԁым пуктас щыкӧԁыԍјасыс ез вермыны паԍкавны. | |||
Граԁ јӧр бӧрԍа бура череԃітӧм, кујӧԁалӧм сӧвмӧԁӧ пуктасјассӧ, ӧԁԇӧԁӧ быԁмӧмсӧ. Бур граԁвывса пуктасјас крепыԁӧԍ, ещаҗыка віԍӧны. | |||
Зев колана нуӧԁны правіԉнӧј ԍевооборот. Ӧԏі пӧлӧс быԁтассӧ воыԍ-воӧ кӧԇны выԉ местаӧ. Секі быԁтас щыкӧԁыԍыслы сіԇ-жӧ ковмас вуҗны мӧԁ му вылас, мыјӧн паԁмӧ рӧԁјӧмыс сылӧн. | |||
Кӧԇасӧ, борозԁајас, межа, тујјас колӧ јог турунјасԍыс весавны, меԁым пуктас щыкӧԁыԍјасыс ез вермыны | |||
сетчӧ овмӧԁчыныс. Кызвыныс на піыԍ тулысԍаԋыс овмӧԁчӧны ԁа ԍојӧны јог турунјассӧ. Пыԃіа арԍа гӧрӧм вылын кулӧны сещӧм гагјас, коԁјас тӧв кежлас пырӧны муас ԁа тулыснас, шонԁӧԁӧм мыԍԏі, бӧр кыпӧԁчӧны. Гӧрігас најӧ кыпалӧны му еж вылас ԁа тӧвԍа кӧԇыԁјас ԁырјіыс кулӧны. | |||
Колӧ зіԉны бӧрјыны быԁтасјасын сещӧм сорт, коԁі еԍкӧ крепыԁ вӧлі, шочҗыка віԍмавліс, коԁӧс омӧԉҗыка і гагјасыс щыкӧԁӧны. | |||
Тајӧ мерајасыс ԃерт оз вермыны ԇікӧԇ сувтӧԁны гагјаслыԍ паԍкалӧмсӧ. Ковмас воыԍ-воӧ выԉ уҗјас нуӧԁны најӧс бырӧԁӧм могыԍ. | |||
Меԁым бура накӧԁ коԍаԍны колӧ меԁвојԁӧр тӧԁны најӧс бура, тӧԁны сылыԍ прівычкајассӧ, олӧмсӧ, ԍојӧмсӧ, паԍкалан условіјӧјассӧ ԁа с. в. | |||
Граԁвыв пуктас щыкӧԁӧны меԁԍасӧ гагјас. Жукјас, гутјас ԁа тірібобӧјас сӧвмігас-быԁмігас зев куԅ тујпом мунӧны. Тајӧ гагјаслӧн еԋыс меԁвоԇ коԉкјас течӧ. Мыјкӧ ԁыра мыԍԏі коԉкԍыс „ԉоԉӧ“ артмӧ. Тірі бобӧјаслӧн ԉоԉӧыс шуԍӧ гуԍеԋіцаӧн гутјас ԁа жукјаслӧн — ԉічінкаӧн. Тајӧ ԉоԉӧјасыс ԋӧԏі абу мамкоԃысӧԍ, мукӧԁыԍсӧ зев ԁыр олӧны, вывті јона ԍӧјӧны. Ԍојӧны пуктаслыԍ ортсысӧ ԉібӧ пыщкӧссӧ. | |||
Быԁтасјастӧ најӧ і щыкӧԁӧны меԁԍасӧ. Мыјкӧ мынԁа сӧвмӧм бӧрын ԉоԉӧыс ортсыԍаԋыс гартԍӧ топыԁ кышӧ, ԁа ветлӧԁлӧмыԍ ԁугԁӧ. Тајӧ шуԍӧ куколкаӧн. Кымынкӧ лун, а мукӧԁыс-&кымынкӧ тӧлыԍ мыԍԏі куколкаыԍ петӧ прамӧј гаг. | |||
Тані тӧԁмӧлам& меԁԍа јона паԍкалӧм граԁвыв пуктас щыкӧԁыԍјасӧс. | |||
Му пыщ јылыԍ мі каԅтыштлім-ԋін. Тајӧ ічӧԏік жукыс уна пӧлӧс, јансалӧны мӧԁа-мыԁԍыс борԁ рӧмнас. Уԍлаԍӧ капустаӧ, галанкаӧ, ԍоркԋіӧ, кушманӧ ԁа реԃісӧ. | |||
Тајӧ став быԁтасыс ӧԏік группаӧ артавԍӧны. Пыщјас ԍојӧны ԋебыԁ ԉістсӧ, вомӧн сіјӧс роԅјӧԁлӧны. Овлӧны веԍіг сещӧм случајјас, мыј быԁтасјассӧ нер вывԍыс пыщјасыс ԇікӧԇ ԍојӧны, выԉпӧв лоӧ пуктыны. | |||
Накӧԁ коԍаԍны уна ног щӧктӧны: | |||
1. Тащӧм быԁтасјас пӧвсыԍ јог турун бырӧԁӧмыс | |||
паԁмӧԁӧ налыԍ паԍкалӧмсӧ, сылы быԁмыныс завоԃітігӧн ԋекытчӧ лоӧ овмӧԁчыныс. | |||
2. Воԇҗык кӧԇӧм быԁтасјассӧ пыщјас омӧԉҗыка щыкӧԁӧны, быԁтасыс најӧ петіг кежлӧ вевјалӧны сӧвмыны-ԋін. | |||
3. Асыввоԇын лысва вылас быԁтасјас вылӧ резјыны тујвывса бус, пӧјім, іԅвеԍ, табак бус, суперфосфат, томас шлак. Торја-ԋін лӧԍалӧ бӧрја среԁствоыс. Гектар вылӧ колӧ сіјӧ 50 клг. Мукӧԁ ԁырјі 3-5 лун мыԍԏі лоӧ выԉпӧв резјыны. | |||
4. Граԁвыв пуктасјас костӧ кӧԇны пыш (кӧнтуԍ). Пыш ԁуксӧ пыщыс оз вермы ԏерпітны. | |||
5. Борозԁајасас ԁа пуктас костјасас кӧԇны ԍоркԋі, турнепс. Тајӧ быԁтасјас вылас вуҗӧны пыщјасыс, сіјӧн верман віԇны рӧсӧԁасӧ ԁа ԍетны сылы сӧвмыны. | |||
6. Кыјны пыщјассӧ ічӧԏік флагјасӧн, коԁлыԍ ӧтар боксӧ мавтӧны кущӧмкӧ ԍібԁӧԁан торјӧн, шуам кӧԏ &јӧгӧԃӧн, кԉејӧн. Лӧԋ, гажа лунӧ рӧсӧԁајас вылӧԁ новлӧԁлӧны тащӧм флагсӧ. Рӧсӧԁа вӧрԅӧԁӧмԍыс пыщыс четчыштӧ ԁа веԍкалӧ флагас, ԍібԁӧ. Вірӧчјас шонԁіа лунӧ шонԁіԍыс вевԏԏӧны рӧгӧзԁаӧн&, сӧмын шӧнԁіа інсӧ ԋеуна коԉӧны, пеԉӧсас шуам кӧԏ. Пыщјасыс вуҗӧны шонԁіа інас, сетыԍ сеԍԍа і кыјӧны флагјаснас. | |||
Капуста бобул. Јеҗыԁ борԁа бобул. Воԇас ԍӧԁ віԅ-кыщ, шӧрас кык ԍӧԁ чут. Тӧвјӧ ԍтенјасын ԉібӧ јог турунјасын. Капуста ԉістӧ улыслаԁорас течӧ ԍуԉа моԁаа чукӧрјасӧн коԉкјас, вылысԍаԋыс віж рӧма. Коԉкԍыс петӧны ԋуԇвіж рӧма гуԍеԋіцајас, ԍӧԁ чутјасӧԍ. Ічӧт вывԍыс олӧны ӧтлаын, а бӧрынсӧ паԍкӧԁчӧны ԉіст паԍталаыс ԁа ԍојӧны ԉістсӧ, сӧмын іԇсӧ коԉӧны. | |||
Наӧс бырӧԁӧм могыԍ колӧ бырӧԁны јог турунјас, ԉіст вылыԍ коԉкјассӧ ԉазӧԁавны, гуԍеԋіцајассӧ кіӧн ӧктыны, ԉістјассӧ пызјыны јаԁа растворӧн (10 гр. паріжскӧј ԅеԉеԋ ԁа 20 гр. іԅвеԍ веԁра ваӧ, ԉібӧ 15 гр. ԅеԉеԋ ԁа 100 гр. ԋуԇвіж рӧма (зеленый) мајтӧг 10 ԉітр ваӧ). | |||
Капуста гут — пуктас щыкӧԁыԍ, коԁі паԍкаліс меԁԍасӧ бӧрја војаснас ԁа щыкӧԁлывлӧ 25%-ӧԇ капуста рӧсӧԁасӧ. Тајӧ гут коԃ-жӧ, сӧмын ԋеуна ічӧтҗык. Тӧвјӧ граԁ вылӧ коԉӧм корогјасас. Тулыснас, капуста рӧсӧԁа пуктан каԁ гӧгӧр ловԅӧ ԁа петӧ ортсыас. Тӧԁмавны поԅӧ ԋӧжјӧԋік, ԁыша лебԅӧм ԍерԏіыс. Лебԅӧ | |||
70-80 снм суԁта муԍаԋыс. Јеҗыԁ рӧма посԋыԃік коԉкјассӧ течӧ пуктас зіас, ԉібӧ муас. Коԉкјыԍ лоӧм ԉічінкајасыс посԋыԃік јеҗыԁ ԉоԉӧјас коԃӧс. Сӧмын најӧ ылӧ мунны оз вермыны. Ԉічінкајас пырӧны пуктасыслы зіас, ԉібӧ вужјас ԁа ԍојӧны сӧксӧ. Тајӧн пуктасыс завоԃітчӧ ԉобԅыны, ԉістјасыс ӧшӧԁчӧны, лоӧны гӧрԁов рӧмаӧԍ. | |||
Накӧԁ коԍаԍны колӧ таԇі: 1. рӧсӧԁа вуж берԁас пуктыԍігас пуктӧны кабыр іԇас; іԇас вылас гутыс коԉкјассӧ оз теч; 2. 8-10 лун мыԍԏі пуктӧм бӧрас корјассӧ ԁа &ԇісӧ пуктаслыԍ кінаԁ ԋіртыштавны, коԉксӧ кіԍтыны, сеԍԍа пуктас гӧгӧрса му ежсӧ вештыштавны бокӧ. Тані лоӧм ԉічінкајасыс оз вермыны кысԍыны пуктасӧԇыс. 3. Пуктасјассӧ быԁмыштӧм, сӧвмыштӧм бӧрас окучівајтны, меԁым коԉкјасыс лоіны муас пыԁын; 4. Ԉічінкасӧ бырӧԁӧм могыԍ кіԍкалӧны сещӧм сорасӧн: 10 ԉітр ва вылӧ — 60 гр. ԋуԇвіж (зеленое) мајтӧг ԁа 30 гр. карболовӧј кіслота. | |||
Капуста вывса совка — војԍа бобув, руԁ гӧрԁыԁ рӧма. Петӧ јуԋ тӧлыԍын. Ԉістјас вылас течӧ чукӧраӧн јеҗыԁ віжов рӧма коԉкјас. Коԉкјасыс шар җын формааӧԍ. Гуԍеԋіцаыс ԋуԇвіж рӧма. Первојсӧ олӧны ӧтвылыԍ, бӧрыннас јансӧԁчалӧны. Ԍојнысӧ петӧны сӧмын војнас, луннас ԇебԍӧны југыԁԍыс. Завоԃітчӧны јірны ԉістсӧ еж вывԍаԋыс. Сеԍԍа пырӧны кӧчан пыщкас, роԅјӧԁлӧны сіјӧс. Кочаныс ӧԁјӧн сіԍмӧ, віԇӧм вылӧ ԁа ԍојӧм вылӧ лоӧ тујтӧм. Арнас гуԍеԋіцајасыс пырӧны муас ԁа пӧрӧны куколкаӧ. | |||
Накӧԁ коԍаԍны таԇі: 1. Коԉкјассӧ ԁа гуԍеԋіцајассӧ чукӧртны ԁа віјавны; 2. Граԁјас арнас гӧрны җуҗыԁа, 3. Гожӧм понас капуста резыштавлыны јаԁа растворӧн, коԁӧн віјӧны капуста бобуллыԍ гуԍеԋіцајассӧ (раствор јывԍыс віԇӧԁ коԉан ԉістыԍ). | |||
Тајӧ ԃерт абу ставыс пуктас щыкӧԁыԍјас піԍыԁ, најӧ міјан мујас ԁа граԁјас вылын ӧԁ вывті унаӧн. Лоі вајӧԁӧма тані сӧмын јонҗыка паԍкавлыԍ гагјас јылыԍ, коԁјас граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧмын вајӧны ыҗыԁ убыток. | |||
Версия от 16:30, 29 июля 2016
С. КРАСНОГОРСКӦЈ. ВОЈВЫЛЫН ГРАԀВЫВ ПУКТАСЈАС ВӦԂIТӦМ КОМІ ГОСІЗԀАТ СЫКТЫВКАР 1932 4000 ПУКТАСЈАС ВӦԂІТӦМ
ПУКТАС УЛӦ МЕСТА БӦРЈӦМ
Паԍкыԁ Војвыв крајын мі аԁԇам ԋе сӧмын кԉімат вежлаԍӧм, но сіԇ-жӧ зев уна пӧлӧс муԍін (почва). Тані вежлаԍӧны ԍој, ԍојӧԁ, лыа, лыа сора трунԁа ԁа ізја муԍінјас. Абу најӧ ставныс ӧтмоз коланаӧԍ. Ԋінӧм артмытӧм ԋурвыв мујаскӧԁ, ортчӧн мі зураԍам зев бур мујас вылӧ, јона быԁтасјас артмӧԁан мујас вылӧ. Быԁ муԍін колӧ тӧԁны, ԁонјавны ԁа воԇвыв тӧԁмавны, мыј сіјӧ міјанԍаԋ корас ԁа мыј ԍетас сы пыԃԃі. Ԍојӧԁ мукӧԁ оз поԅ вӧԃітчыны сіԇі, кыԇі лыа, трунԁа ԉібӧ іԅвесткаа мукӧԁ, — ставныс најӧ требујтӧны ԇік разнӧј пӧлӧс ногӧн уҗалӧм, разнӧј вынԍӧԁанјас ԁа на вылын быԁтасјас оз-жӧ ӧтмоз быԁмыны. Тајӧ торјасыс і став ԍӧкыԁлуныс, војвывса быԁтас вӧԃітӧмын. Вузӧс вылӧ пуктас вӧԃітан овмӧсын бур муԍінма места бӧрјӧм боԍтӧ торја ыҗыԁ коланлун кужтӧг бӧрјӧм плӧшщаԃ вылӧ ковмас гырыԍ рӧскоԁјас, а бурҗык пуктасјас сен ԁыр оз кутны бура быԁмыны. Кущӧм-жӧ муԍін Војвыв крајын міјан колӧ лыԃԃыны бурҗыкӧн, јонҗыка пуктас быԁтанаӧн? Тајӧн тӧԁмаԍӧм воԇын, а војԁӧр ԍетам гӧгӧрвоны муԍін јылыԍ. Муԍінмӧн (почваӧн) мі шуам вылыса му слӧј, кӧні паԍкалӧны вужјас кӧԇтӧм ԁа кӧԇӧм быԁтасјаслӧн, коԁјас уна воӧн вежӧны муԍін. Тајӧ слӧј улын кујлӧ грунт, ԉібӧ вежԍытӧм чорыԁ му. Муын почваын лоӧны меԁ гырыԍ јукӧнјасӧн — лыа, ԍој, ԍӧԁму (перегној), іԅвестка ԁа ԋеунаӧн уна пӧлӧс сов, коԁјасӧн пӧткӧԁчӧны быԁтасјас. Сы кынԇі почваын век ем мыјкӧ мынԁа ва ԁа сынӧԁ. Лыаӧн мі шуам посԋіԃік міԋерала туԍјас, коԁјас ас кежас кіԍԍӧны, оз вермыны ӧтлааԍны комокјасӧ. Пӧткӧԁан тор лыаын абу, быԁтасјас сы вылын поԅӧ быԁтыны сӧмын јона ԁа щӧкыԁа вынԍӧԁӧмӧн. Татыԍ тыԁалӧ, мыј куш лыа почва вылын пуктасјас вӧԃітӧм оз ло выгӧԁнӧ. Ԍојӧн мі шуам посԋіԃік муԍін јукӧнјас, коԁјас ваын гуԁыртчӧны, ԁыр оз пукԍыны пыԁӧсас ԁа коԍмігас корӧгјаԍӧны. Пачваын-кӧ уна ԍој, сек сіјӧ зев топыԁ, ԍӧкыԁа ԍетчӧ гӧрны. Быԁтасјас асланыс вужјасӧн оз вермыны пырны ԍој муӧ ԁа омӧԉа быԁмӧны. Васӧԁ повоԃԃаӧн тащӧм му вылын оз поԅ уҗавны, уҗалан кӧлујаԁ ԁа кок берԁаԁ ԍібԁӧ. Кос повоԃԃаӧн почва із коԃ лоӧ ԁа ставыс потлаԍӧ. Тајӧ бара-жӧ петкӧԁлӧ, мыј ԍој почва абу шогмана пуктасјаслы, кӧԏ пӧткӧԁан торнас і озыр. Перегнојӧн шуԍӧ ԍӧԁ му коԁі лоӧма ԍіԍмӧм быԁтасјасыԍ, јона сотчӧм кујӧԁыԍ ԁа трунԁаыԍ. Віԁлыны-кӧ муԍінсӧ пуктасув важ мулыԍ ԁа выԉҗык мулыԍ, воԇԇаыс век лоӧ ԍӧԁҗык. Сіјӧ сыпонԁа лоӧ, мыј пуктасув јӧр јонҗыка кујӧԁаԍԍӧма ԁа сені унҗык чукӧрмӧма ԍӧԁ перегнојыс. Тајӧ перегнојыс зев колана. Сіјӧ ԋожјоԋікӧн вежԍӧ ԁа ас пышԍыс ԍетӧ пӧткӧԁан тор быԁтасјаслы. Бур почваын перегној овлӧ ԁас прӧчент мынԁа. Іԅвестка унҗыкӧн шоча ԍурлывлӧ почва &вылыслӧјын. Сіјӧ ԋе сӧмын ачыс мунӧ быԁтас пӧткӧԁӧм вылӧ, но і отсалӧ сылы пӧткӧԁчыны мукӧԁ торјасӧн. Іԅвестка суԇчытӧм тӧԁчӧ век омӧԉік, урожај ԍетан почваын, коԁі вӧр улыԍ петӧма, ԁа кутӧ јеҗыԁ ԁа југыԁ-руԁ рӧм. Тащӧм почвајас щуԍӧны поԁзоԉістӧјӧн — пӧім рӧма му. (1-ај& ԍерпас) Јеҗыԁ слӧј вермӧ завоԃітчыны ԇік муежԍаԋыс ԉібӧ ԋеуна улыԍаԋҗык ежа слӧј мыԍԏі. Кызтанас оз ӧтмоз овлы 4-ԍаԋ — 20 саԋԏіметрӧԇ. Мукӧԁ ԁырјі пӧім рӧма слӧјыс јона торіјалӧ вылысса ԁа улысса му слӧјԍыс аслас југыԁ рӧмнас, а мукӧԁ ԁырјі ӧԁва тоԁчӧ торјалан віԅыс. Почваӧн тӧԁмаԍӧм мыԍԏі, мі вермам тӧԁмавны, унаӧ сені лыа, унаӧ ԍој, а сы бӧрԏі шуны јонаӧ бур почваыс. Пуктас улӧ інԁӧм јӧрыԍ боԍтӧны 12 см. суԁтаыԍ кымын- [1. Пӧјім сора муԍін.] кӧ местаыԍ почвасӧ сіԇ, меԁ ставыс чукӧрмас 400 гр-ыԍ ԋе ещаҗык. Став боԍтӧм мусӧ бура сорлалам, гырыԍ комокјассӧ пу беԃԃӧн ԉазӧԁалам, вӧсԋіԃіка разӧԁам кабала ԉіст вылӧ ԁа коԉам коԍмыны пызан вылын. Кор почва кі улын лоӧ кос, секі ічӧԏік вескіӧн веԍітны 10 грамм ԁа пуктыны щајнӧј стӧканӧ, сеԍԍа кіԍтны 250 куб. см. ва ԁа гуԁравны путорјӧн. Гуԁыртчӧм почва кутас торјавлыны аслас полӧсјас вылӧ. Лыа пыр-жӧ завоԃітас летчыны пыԁӧсӧ, а ԍој ԁыр сулалӧ ваын гуԁырӧн. Ԁас мінут мыԍԏі васӧ вітчыԍӧмӧн кіԍтны, а пукԍӧм лыа вылас коԉны 2 см. суԁта. Выԉпӧв кіԍтны ԍтӧканӧ важ местаӧԇыс ԁа выԉыԍ 10 мінут мыԍԏі сетыԍ ортсыӧ кіԍтны. Таԇі вӧчам сетчӧԇ, кытчӧԇ 10 мінут сулӧԁӧм бӧрын ваыс оз кут лоны ԇік југыԁ. Сіјӧ кутас інԁыны, мыј ԍој лыаыԍ ԇікӧԇ торјаліс. Стӧкан пыԁӧсӧ коԉӧм ԋеуна ва сора лыасӧ кіԍтам ічӧԏік, воԇвыв веԍітӧм ԁозјӧ ԁа пуктам пачӧ ва коԍмӧм вылӧ. Лыасӧ коԍмӧм бӧрас веԍітам. Лыалӧн 10 грамм ԍӧкта почва ԁорыԍ ԍӧктаыс лоӧ ещаҗык бурещ сымынԁаӧн, унаӧ веԍітӧ торјалӧм ԍојыс. Ԍојлыԍ ԍӧктасӧ јукӧны ԁас пеԉӧ ԁа лоӧм лыԁпассӧ боԍтӧны ԍоыԍ, — тӧԁмалам кымын прӧчент ԍој вӧлі міјан почваын. Ӧні мі вермам ԍетны-ԋім& віԁлалӧм почвалы, воԇын вајӧԁӧм табԉіца ԍерԏі: Кутӧ ԍој (прӧчентӧн): Ԍојӧԁ почва — 30-ԍаԋ ԁа вылӧҗык. Ԍір ԍојӧԁ — 23-ԍаԋ ԁа 30-ӧԇ. Шӧркоԃԃем ԍојӧԁ — 18-ԍаԋ ԁа 23-ӧԇ. Лыаԉакӧԁ ԍој — 13-ԍаԋ ԁа 18-ӧԇ. Лыа сора му — 6-ԍаԋ ԁа 13-ӧԇ. Лыа..........0-ԍаԋ ԁа 6-ӧԇ. Меԁбур почваӧн Војвыв крајын колӧ лыԃԃыны сіјӧс, коԁлӧн емӧԍ воԇын інԁӧм торјас: 1. Вылыс слӧјыс ԍӧԁ рӧма ԁа повоԁнӧј кыз. 2. Шӧркоԃԃем ԍој ԉібӧ лыа ԉакӧԁԍој. 3. 80-100 см. пыԁаын почваувса пӧрӧԁаыс сіԇ-жӧ ԍојӧԁ (суглинистая) ԁа меԁ ез вӧв пӧртмаԍан лӧз ԉібӧ гӧлубӧј рӧма. 4. Почваувса пӧрӧԁаыԍ ԍурӧ уна ізвестԋак ԉібӧ ізвестка, коԁі тӧԁмавԍӧ пуԅӧм ԁа кокԋіԃіка ԇожгӧм ԍерԏі, кіԍтыштны-кӧ сіјӧс слаб соԉанӧј ԉібӧ уксуснӧј кіслотаӧн. 5. Пӧім рӧма слӧј абу кыз, абу јона еҗыԁ рӧма ԁа оз јона ԍінмӧ шыбытчӧмӧн вуҗӧ ортчаса слӧјас. 6. Почва пыщкӧсса ваыс гу стена бокӧԁ руԇтӧ 1 метра суԁтаын. 7. Участок вылын абу вущјас ԁа гуранјас. Тајӧ колана торјасыс пӧчваԍыс, ԃерт, шоча ӧтлаыԍ ӧԏі участок вылыԍ ԍурлывлӧны. Гырыԍ овмӧс лӧԍӧԁігӧн сіјӧс век-жӧ &тоԁвылын колӧ кутны. Ԍір ԍојӧԁ почвајас бурмӧԁӧны лыаӧн. Лыасӧ петкӧԁӧны 1 куб. метр мынԁа 10 кв. метр плӧшщаԃ вылӧ, сіԇ-жӧ уна кујӧԁ ԉібӧ трунԁа петкӧԁӧны ԁа іԅвестка ԍујӧны 6 тоннаӧԇ гектар вылӧ. Кокԋыԁ лыа почвајас бурмӧны ԍојӧн ԉібӧ тӧлалӧм трунԁа петкӧԁӧмӧн. Тајӧ ӧтлаалӧ лыасӧ ԁа урожајноԍтсӧ соԁтӧ. Вынԍӧԁанјас петкӧԁԍӧны частӧҗык, но ещаҗыкӧн, ӧԁ пӧткӧԁан совјасыс кокԋыԁа ванас летчӧны улыс слӧјас, кытыԍ быԁтасјас оз вермыны суԇӧԁны асланыс вужјасӧн. Војвыв крајын уналаын ем трунԁа почвајас. Улі местајасын, кӧні матын грунтӧвӧј ваыс, а вылыԍаԋыс зер ваыс оз ісковт ԁа ԁыр сулалӧ, быԁтасјаслӧн коԉасјасыс оз вермыны ԍіԍмыны. Тащӧм местајасын овмӧԁчӧны ва ԉубітыԍ быԁтасјас — ежӧрјас ԁа ԋіщјас. Быԁ во тајӧ быԁтасјас быԁмӧны ԁа кулӧны, а ԍіԍмыныс оз уԃітны ԁа воыԍ-воӧ чукӧрмӧ торја слӧј, коԁыԍ і лоӧ трунԁа (торф). Трунԁаас пыщкас вермӧ кутны зев уна ва ԁа местаыс сещӧм ногӧн воыԍ-воӧ ԋурмӧ. Трунԁа слӧјыс-кӧ кызталас& 1 метраыԍ абу унҗык, сещӧм почва шуам җынвыја ԋурвылӧн, а сыыԍ-кӧ кызҗык — ԋурвылӧн. Тащӧм ԋурвыв трунԁаа местајас пуктас улӧ лӧԍӧԁігӧн колӧ тӧԁмавны кущӧм міԋерала сорасјас — кыԇ лыа ԉібӧ ԍој, емӧԍ трунԁа пыщкын. Меԁчасӧ овлӧны сек, кор местаыс ојԁлывлӧ тувсов ваӧн. Трунԁа пыщкын повоԁнӧја-кӧ ем лыа ԉібӧ ԍој, сек участок лоӧ бур пуктасјас вӧԃітны. Тујны понԁас участокыс сӧмын бурмӧԁӧм бӧрын — воԍса ԉібӧ тупкӧса канавајасӧн коԍтӧмӧн. Тащӧм уҗјас нуӧԁӧм куԅа інԁӧԁјас ԍетас гіԁроԏехԋік, коԁі віԁлалас местасӧ ԁа інԁалас канава віԅјассӧ. Воԇӧ трунԁаа почвајас бурмӧԁчӧны лыа ԉібӧ ԍој петкӧԁӧмӧн (ԍој лоӧ бурҗык, кыԇ петкӧԁлісны опытјас Карԁорса ԋурвыв опытнӧј мулӧн) ԁа ізӧм ізвестԋак 6 тоннаӧԇ гектар вылӧ ԍујӧмон. Ізӧм ізвестԋак поԅӧ вежны кусӧԁӧм іԅвесткаӧн 2 тонна мынԁа гектар вылӧ. Мукӧԁ ԁырјі плугӧн вунԁӧм трунԁасӧ коԍтӧны ывла вылас ԁа сотӧны. Лоӧм пӧјімсӧ разӧԁӧны участок паԍтаыс. Пуктас улӧ места бӧрјігӧн почваыԍ кыԋԇі міјан Војвылын зев колана артавны коԁарӧ участокыс пӧката. Меԁ бурӧн пуктас вӧԃітӧмын лоӧны лунвыв ԁа рытыввыв пӧкатјас. Војвыв пӧкатјасӧ век омӧԉҗыка шонԁіыс веԍкалӧ, а асыввыв пӧкатса быԁтасјас јонҗыка кынмавлӧны. Пуктас јӧр меԁ еԍкӧ вӧлі војвывла ԁорԍаԋ тупкӧма стрӧјбајасӧн, заборјасӧн ԁа пујасӧн, ԁа воԍса лунвывԍаԋ. Быԁтасјаслы шонԁі југӧр меԁ век інмӧ ԁа меԁ оз торкԍыны војвыв ԁа асыввојвыв тӧвјасыԍ. Војвывлаԁорԍаԋ-кӧ ԋінӧмӧн оз тупкыԍны лӧԍӧԁӧны нароԍнӧ тупкӧс, топыԁа саԃітӧмӧн кымынкӧ пујас ԉібӧ кустарԋікјас саԃітӧны.
ПУКТАСЈАС УЛӦ ВЫԈ МЕСТА ԊЕБԄӦԀӦМ
Пуктас улӧ-кӧ боԍтӧны выԉ участок коԁӧс војԁӧр абу-на гӧрлывлӧмаӧԍ, ԁа регыԁ каԁӧн кӧсјӧны ԋебԅӧԁ-
[2 Сакка плуг.]
ны пуктасјас кӧԇӧм вылӧ, секі став вынсӧ пуктӧны ежа бырӧԁӧм вылӧ, муԍінсӧ ԋебԅӧԁӧм вылӧ. Гӧрны бурҗык завоԃітны арԍаԋ, меԁ плугӧн лептӧм ежа пластыс тӧвԍа морознас кынмалас ԁа ԋеуна ԋебԅыштас.
Воԇԇа гӧрӧмног інԁӧны уна ԍікасӧс. Бурҗыкӧн колӧ лыԃԃыны почва лептӧм ног преԁплужԋіка Сакковскӧј плугӧн (2-ԁ ԍерпас). Сещӧм гӧрӧм шуԍӧ куԉтурнӧјӧн. Тајӧ поԅӧ сӧмын җуҗыԁ почва вылын. Почваыс гӧрԍӧ 16-20 см. суԁта. Плуг грјаԃіԉ берԁас, јітӧм преԁплужԋік вунԁӧ ежасӧ ԉентаӧн 8-10 см. кызта ԁа шыбытӧ бӧрӧзԁаӧ, а бӧрын муныԍ плуглӧн главнӧј корпусыс боԍтӧ јешщӧ 8-10 см. суԁта ԁа вевԏԏӧ воԇвыв лептӧм ежасӧ ԋебыԁ, посԋі комока муӧн. Тащӧм нога гӧрӧмӧн ӧԁјӧ зев ежаыс ԍіԍмӧ. Арын-кӧ воԇҗык гӧрны, а тулыснас участок коԍмӧм бӧрас піԋовтны, секі вескыԁа поԅӧ шуны, мыј јуԋ тӧлыԍ кежлӧ (капуста ԁа галанка рассаԁа пуктан каԁ кежлӧ) ежаыс тырмымӧн ԍіԍмас. Мӧԁыԍ вомӧна гӧрӧм бӧрын поԅны-ԋін кутас пуктыны артманаҗык граԁвыв пуктасјас. Абу-кӧ сакковскӧј плуг, сещӧм жӧ-бура поԅӧ гӧрны кыкыԍ гӧрыштӧмӧн. Кык плуг леԇӧны ӧта-мӧԁбӧрԍаыс. Меԁвоԇԇа бӧрӧзԁаыс вӧчԍӧ ӧԏі местаӧԁыс җуҗыԁа кыкыԍ гӧрыштӧмӧн. Сеԍԍа воԇԇа плугјас воԇын гӧрыштӧмјасын вунԁӧ вӧсԋіԃік ежа слӧјсӧ ԁа шыбытӧ воԇԇа җуҗыԁ, бӧрӧзԁаас, а мӧԁ плугыс сы бӧрԍа лептӧ ԋебыԁ мусӧ ԁа тыртӧ ежа ԉентасӧ, пластсӧ. Ԍӧԁ ежа слӧјыс-кӧ абу җуҗыԁ ԁа татчӧ пӧјім рӧма му, сек тащӧм гӧрӧмыԍ колӧ ӧткажітчыны. Колӧ тӧԁвылын кутны, гӧрігӧн оз поԅ јеҗыԁ поԁзоԉістӧј слӧјсӧ лептыны вывлаԋ. Тащӧм почвајассӧ җуҗԁӧԁӧны ԋӧж-
[3. Гӧрігӧн пласт лептӧм.]
јӧԋікӧн, уна воӧн. Кущӧм ногӧн — кутам ԍорԋітны воԇынҗык. Ԉапкыԁ почва вылын гӧрӧны прӧстӧ ежасӧ путкыԉтӧмӧн. Кыԇі пластыс пукалӧ піԋовтӧм воԇын ԁа бӧрын — петкӧԁлӧма 3-ԁ ԍерпас вылын. Тащӧм нога гӧрӧм колӧ лыԃԃыны шогмытӧмӧн. Пластјас сулалӧны ԁорјылас, ӧԁјӧ коԍмӧны ԁа ежаыс зев ԋӧжјӧ ԍіԍмӧ. Вомӧна гӧрігӧн ежа ԉентајас вунԁаԍԍӧны кусӧкјас вылӧ, туруннас вывлаԋ бергӧԁчӧны ԁа кыԇ ԍурӧ шыблавԍӧны участок паԍтаыс. Воԇын ковмас уна уҗ пуктыны, меԁ пыркӧԁны мусӧ ежаыԍ ԁа турун вужјассӧ куртны. Ԉапкыԁ почва вылын інԁӧм ногӧн уҗалӧм поԅӧ бурмӧԁны, гӧрӧм воԇвылын ежасӧ вунԁалӧмӧн. Уҗ мунӧ сещӧм ногӧн: арнас, кыԇ поԅӧ воԇҗык, участоксӧ ԋебԅӧԁӧны „ранԃаԉ" піԋаӧн (4-ԁ ԍерпас). Вылысԍаԋыс ежаыс вунԁаԍԍӧ ԁа лоӧ ԋебыԁ му слӧј. Ԋеԃеԉ мыԍԏі гӧрӧны прӧстӧј плугјӧн 8-10 см. суԁта.
[4. „Ранԁаԉ“ піԋа.] [5. „Ԅіг-заг“ рамаа піԋа]
Таԇік участок коԉԍӧ тӧв кежлӧ. Воԇ тулысын, кыԇі сӧмын кутас поԅны петны пашԋа вылӧ, участоксӧ став ногыс піԋајтӧны војԁӧр „ранԁаԉӧн", сеԍԍа „ԅіг-загӧн“ (5-ԁ ԍерпас). Піԋајтӧм бӧрын гӧрӧны вомӧннӧн& воԇԇа суԁтаыс-жӧ. Плуг бӧрԍа леԇӧны почва җуҗԁӧԁыԍӧс (почва углубіԏеԉ) 6-ԁ ԍерпас. Воԇӧ петкӧԁԍӧ кујӧԁ 50-70 тонна мынԁа гектар вылӧ, разӧԁԍӧ ԁа гӧрԍӧ кыԇ поԅӧ җуҗыԃҗыка. Вылысас-кӧ кајас ԍіԍмытӧм ежа комокјас, сек најӧс коканјасӧн жугӧԁлӧны, а коԉӧм вужјассӧ куртӧны. Тащӧм ногӧн лӧԍӧԁӧм участок вылын ежа ԇікӧԇ гӧрԍӧ, (7-ԁ ԍерпас), ԁа меԁвоԇԇа воын-жӧ поԅӧ-ԋін пуктыны картупеԉ, галанка ԉібӧ капуста. Капуста ԁа галанкалы-кӧ местаыс улын ԁа васӧԁ, колӧ лӧԍӧԁны граԁјас ԉібӧ гребеԋјас. Картупеԉ пуктавԍӧ веԍкыԁ віԅјасӧн шыԉыԁ му вылас. Віԅјас костӧ коԉӧны 55 см. паԍта кост. Пуктӧм картупеԉсӧ кокԋыԃіка, җынвыјаыс ԍујӧны муас ԁа бӧрас костјасӧԁыс гӧрыштӧны окучԋікӧн, тыртӧны картупеԉсӧ. Картупеԉ быԁтӧмӧн почва регыԁа каԁӧн ԋебԅӧ мукӧԁ нӧлӧс, бурҗык почва требујтыԍ пуктасјаслы.
МУ УҖАЛӦМ ВАЖ ГРАԀ ЈӦРЫН
Тані колӧ җуҗыԁ арԍа гӧрӧм. Тајӧн почваыс тулысын ԁа арын ԁаԍтӧ тырмымӧн ва бура кынмалӧ тӧлын ԁа мынтӧԁчӧ јог туруныԍ ԁа пуктас ԍојыԍ гагјасыԍ, коԁјас тӧвјӧны муежас. Тӧв кежлӧ коԉԍӧ піԋовттӧг. Ԉапкыԁ војвыв почвајас вылын зев коланаӧн лоӧ җуҗԁӧԁны вылыс ԍӧԁ муыслыԍ (перегнојнӧј) слӧјсӧ. Уна пуктасјаслы торја-ԋін корԋеплоԁјаслы, колӧ перегнојыс јона. Гӧран &слојын-кӧ југыԁ ԉібӧ кеԉыԁ лӧз рӧма почва җуҗԁӧԁны колӧ зев ԋӧжјӧ, вітчыԍӧмӧн. Тајӧ слојсӧ оз ков ӧтпырјӧ лептавны улысса слӧјыс мусӧ &јӧна щыкӧԁӧ, ԁыр кежлӧ чінтӧ участоклыԍ урожајноԍтсӧ. Гӧрӧмув слӧјсӧ колӧ кыпӧԁны ԋӧжјӧԋікӧн воыԍ-воӧ. Тані вермас отсавны почвауглубіԏеԉ коԁі ԋебԅӧԁӧ бӧрӧзԁасӧ плуг бӧрԍа. Овмӧсын-кӧ почвауглубіԏеԉ абу, сіјӧс поԅӧ вежны гӧрјӧн ԉібӧ окучԋікӧн борԁјассӧ боԍтӧмӧн. Кор улысса слојыс лоӧ боԍтӧма сынӧԁ пырӧмӧн, вынԍӧԁанјасӧн ԁа вужјасӧн, сіјӧс лептӧны вылӧ арԍа-гӧрӧмӧн. Тулысын пуктас јӧр піԋовтӧны ԍеԍԍа петкӧԁӧны кујӧԁ. Гӧрӧны арԍа гӧрӧм ԁорыԍ вылытіҗык, кујӧԁ ԍујӧны бӧрӧзԁаас. [6. Ӧтка вӧла почвоуглубіԏеԉ.] Меԁ кызҗык лоі ԋебыԁ муыс ԁа быԁтасјас вужјӧ веԍкаліс шоныԁ сынӧԁ, ԁа меԁ віԇны најӧс улыса ваыԍ војвылын пуктас уло лоӧ вӧчавны гребеԋјас (окучԋікӧн гӧрыштӧм ӧԏі віԅа граԁ) ԉібӧ граԁјас. Гребеԋјас (8-ԁ ԍерпас) карӧны шнур віԅӧԁ окучԋікӧн гӧрыштӧмӧн, меԁым лӧԍыԁҗык вӧлі кӧԇны выԉ гребеԋлыԍ јывсӧ шыԉӧԁыштны. Гребеԋјасӧн еща&җык уҗ быԁтасјаслы сені шоныԁ, сӧмын уна колана му вошӧ раԁјас костас. Сы-понԁа тащӧм ногӧн пуктыны лоӧ выгӧԁнӧ сӧмын гырыԍ пуктасјас. Граԁјас вӧчԍӧны зырјасӧн ԉібӧ плугӧн. Ростовса огороԁԋікјас вӧԃітӧны аслыс ԍікас ас вӧчӧм плуг. Сіјӧ сіԇ
[7. Ежа гӧрӧм.] [8. Чуркјӧн (гребеԋ) пуктӧм.]
вӧчӧма, мыј җуҗыԁа ԁа паԍкыԁа боԍтӧ мусӧ. Тащӧм плуглӧн шабалаыс (отвал) җуҗыԁ ԁа веԍкыԁ, грјаԃіԉыс (таԇ шуԍӧ брус, коԁ берԁӧ јітчӧ став мукӧԁ јуканыс плуглӧн) җеԋыԁ, гӧгрӧс, кусіԋтӧма веԍкыԁ вылас веԍкыԁ пеԉӧсон шабала куԅа муыс вылӧ кајӧ ԁа уԍігас жугавлӧ посԋі комокјас вылӧ ԁа чорыԁа шыбыԁчӧ& веԍкыԁла ԁорас воԇԇа пласт вылӧ. Чорыԁ ԍојӧԁ почвајас вылыԍ корӧгјассӧ жугӧԁлӧны піԋаӧн ԉібӧ кі поныԍ. Граԁ,& выліыс шыԉӧԁԍӧ кӧрт куранӧн, бӧрӧзԁајас весавԍӧны окучԋікӧн, а граԁ бокјассӧ клопӧԁӧны зырјӧн. Кымын местаыс улын ԁа ва, сӧмын вылӧҗык вӧчԍӧны граԁјас ԁа гребеԋјас. Вылі кос местајасын уна пуктасјас вермӧны бура уԁајтчыны граԁтӧг.
ГРАԀ МУ ВЫНԌӦԀАНЈАС
Быԁтас аслас вужјасӧн му пыщкыԍ боԍтӧ ва, коԁын ем ԋеуна разнӧј пӧлӧс сов. Ваыс кајӧ за куԅа ԁа корјас пырыс коԍмӧ, а совјас коԉӧны быԁтас пыщкын ԁа лоӧны сылы ԍојанӧн. Совјас пыщкыԍ кущӧмјаскӧ век емӧԍ тырмымӧн почваын, а мукӧԁјас понԁа огороԃԋіклы век лоӧ тӧжԁыԍны ԁа суԇчытӧмсӧ тыртны вынԍӧԁанјас ԍујӧмӧн. Суԇчытӧмјасӧн лоӧны азот, фосфор ԁа каԉіј. Сотчана (органические) вынԍӧԁанјас пыщкын, кытчӧ пырӧны кујӧԁ& трунԁа, компост ԁа нужԋік кујӧԁ& емӧԍ став інԁӧм торјасыс; а міԋерала (порошкіа) вынԍӧԁанын кущӧм-кӧ ӧԏі, ԉібӧ шочҗыка кык тор. Сыпонԁа воԇԇајасыс шуԍӧны тыр вынԍӧԁанјасӧн, а мӧԁјасыс ӧԏібокԍаԋ вынԍӧԁыԍјасӧн, ӧԏікыс і мӧԁыс колӧны пуктысјас& улӧ. Сотчана вынԍӧԁанјас оз сӧмын пӧткӧԁан торјас соԁтыны почваын, но і ԋебԅӧԁӧны сіјӧс. Посԋі му комокјас сетыԍаԋ чорԅыштӧны, мыј раԃі ваыс ԁа сынӧԁыс бурҗыка пырӧ почваас. Му шоналӧҗык, чукӧрмӧ перегној, коԁі лоӧ пӧткӧԁан вын запасӧн. Міԋерала вынԍӧԁана тыртӧны сотчаналыԍ тырмытӧмсӧ, вынԍӧԁӧны ӧԁјӧ, җеԋыԁа каԁӧн верԁӧны быԁтасӧс ԁа отсалӧны сылы бура паԍкавны. Војвылын ыҗыԁ поԅӧ урожај боԍтны секі, кор вынԍӧԁан ӧтпырјӧ ӧԏікнас-мӧԁнас. Кујӧԁ,& быԁсӧн тӧԁӧны, сӧмын оз быԁсӧн тӧԁны ԁа нуӧԁны сіјӧн вӧԃітчан правілӧјас. Тӧԁана, мыј выныс кујӧԁлӧн соԁӧ, віԇны-кӧ сіјӧс колана условіјӧјасын ԁа торја правілӧјас ԍерԏі лӧԍӧԁны почваӧ ԍујіг кежлӧ. Унҗыкыԍ кујӧԁсӧ петкӧԁӧны ԁа ԍујӧны свежӧјӧн, ԍіԍмытӧг. Таԇі поԅӧ леԇны ӧткымын пуктасјаслы міјан крајса,& лунвыв јуколын& кӧн куԅҗык, шоныԁрулы& гожӧм, ещаҗык ва почваын ԁа кујӧԁ сен ԍіԍмӧ ӧԁјӧҗык. Крајын,& војвыв јукӧнас муын ԍіԍмӧмыс мунӧ зев ԋӧжјӧ. Кӧсјам-кӧ мі, меԁ быԁтасјас воԇԇа гожӧмын-жӧ боԍтісны кујӧԁлыԍ вынсӧ - сіјӧс колӧ віԇны аслыс ногӧн. Сек-жӧ унҗык пуктасјас омӧԉа артмӧны свежеј кујӧԁ вылын. Налӧн јона паԍкалӧ корјасыс, а жеба быԁмӧ колана вужјыс, а сіԇ-жӧ быԁтас ԍетӧ еща кӧјԁыссӧ. Кујӧԁвіԇанін вӧчӧны кык пӧлӧсӧс — гу моԁаӧн ԉібӧ мувевԁорԍа чукӧр моԁаӧн. Воԇԇа ногыс скӧт карта берԁӧ коԁјыԍӧ гу метрӧн җынјӧн суԁта. Картала ԁорса ԍтенаыс вӧчԍӧ веԍкыԁ, а мукӧԁыс пӧлӧсӧн воԇԇаыслы. Меԁбур, гуыс-кӧ шар чеԏверт моԁаа (9-ԁ ԍерпас). Веԍкыԁ ԍтенаберԁас торјӧԁԍӧ места јукмӧс моԁаӧн, коԁі оз тыртԍы кујӧԁӧн ԁа сетчӧ чукӧрмӧ візывтан кујӧԁ ваыс. Кујӧԁ гуас топӧԁӧны ԁа корјасӧкӧ кіԍкалӧны јукмӧсса кујӧԁ ваӧн. Мӧԁ нога кујӧԁвіԇанін вӧчԍӧ чукӧр моз. Мувылас вӧчԍӧ плӧшщаԁка цементыԍ ԉібӧ ԍојыԍ. Сыԍаԋ ортча коԁјӧм јукмӧсӧ вӧчӧны пӧката жӧлӧб. Чукӧрӧ, плошщаԁка вылас кујӧԁсӧ сӧвтӧны кыԇі чукӧрмас овмӧсын, кокԋыԃіка топӧԁӧны ԁа шочіԋіка кіԍкалӧны јукмӧсса кујӧԁванас.
[9. Кујӧԁ віԇан.] Кујӧԁвіԇанінтӧг кујӧԁсӧ карта вылыԍ шыблалӧны тӧвнас кыԇі ԍурӧ. Кынмӧм раԃіыс оз ԍіԍмы. Тулысын колӧ јона тӧжԁыԍны сіјӧс пуктас улӧ лӧԍӧԁӧм јылыԍ. Тулысын, лым сывны завоԃітчӧм бӧрас, кынмӧм кујӧԁ петкӧԁӧны пуктас јӧрӧ ԁа течӧны ӧԏі щӧщкӧс чукӧрӧ ӧԏі метра суԁта (10-ԁ ԍерпас). Вылыԍаԋыс чукӧр тупкы-
[10. Кујӧԁ чукӧр.]
ԍӧ трунԁаӧн ԉібӧ муӧн 8-10 см. кызта. Тајӧ колӧ, меԁ кујӧԁын кутны азот, коԁі вермӧ мыјкӧ мынԁа петны сынӧԁӧ кујӧԁ ԍіԍмігас. Абу-кӧ лӧԍӧԁӧм му ԉібӧ трунԁа, поԅӧ чукӧр вылас кіԍтны. Суперфосфат, коԁі кутӧ азотсӧ. Чукӧр лӧԍӧԁӧм бӧрын вылас кіԍтӧны кымын-кӧ веԁра пуан ва. Тувсов шонԁіӧн ԁа пуан ваӧн чукӧр завоԃітӧ шонавны, ԁа кымынкӧ лун мыԍԏі пар кутас петны. Муӧ &сујіг кежлӧ кујӧԁ шоналас, ԋебԅыштас. Бӧрја каԁын Гермаԋіјаын јона паԍкалі выԉног кујӧԁ лӧԍӧԁӧмын&, Кранц метоԁ ԍерԏі. Тајӧс јона колӧ паԍкӧԁны пуктас вӧԃітан овмӧсјаслы міјан. Тајӧ быԁсӧнлы вермана тор, оз ков гырыԍ рӧскоԁјас. Ԋемецкӧј опытнӧј станціјајас віԍталӧм ԍерԏі тајӧ кујӧԁас, прӧстӧј кујӧԁ ԁорыԍ, лептӧ урожај мукӧԁ ԁырјі 30-40 прӧчентӧԇ. Вӧчԍӧ нарошнӧ кујӧԁ шуԅӧԁан-ін (броԃіԉԋікі). Јӧрын бӧрјыԍԍӧ кос выла места, кӧні плӧщаԁкаыс јона топӧԁԍӧ. Плӧщаԁка јукԍӧ муӧ ԍујӧм столбјасӧн правіԉнӧј кваԁратјас вылӧ. Плӧщаԁкалӧн ыҗԁаыс ԁа кваԁрат лыԁыс лӧԍӧԁчӧ сы ԍерԏі, унаӧ кујӧԁ лоӧ овмӧсын. Выліӧԁыс
столбјассӧ јітӧма брусјасӧн, а бокӧԁыс коԁјӧма ворга, кытчӧ ԍујалӧны ԁӧскајас. 11-ԁ ԍерпас вылын шуԅӧԁанін петкӧԁлӧма планӧн. Вевтыс кык ската. (12-ԁ ԍерпас). Кор кујӧԁ чукӧрмас овмӧсын тырмымӧн, сіјӧс кыскӧны броԃіԉԋік берԁӧ. Сӧвтԍӧ сещӧм ногӧн: ӧԏі кваԁрат торјӧԁԍӧ ԁӧскајасӧн, сетчӧ пыԁӧсас лӧԁԍӧ ԋӧрјас 20-30 см. суԁта, а сы вылӧ кујӧԁ 1 метр суԁта. Кваԁратын кујӧԁ лӧԍӧԁԍӧ ӧтмоз ԁа кышыԁа. Тащӧм сӧвтӧмӧн 3-6 лун мыԍԏі шоналӧ. Шоналӧмсӧ віԁлалӧны граԁусԋікӧн, коԁӧс сувтӧԁӧны кујӧԁ пыщкас, кор шоналас 60 граԁусӧԇ &цеԉбіјаӧн кујӧԁ јона таԉалӧны, топӧԁӧны. Сы вылӧ лӧԁԍӧ выԉ кујӧԁ слӧј 1 метр суԁта ԁа сіјӧс сіԇ-жӧ вӧчӧны, кыԇ і воԇԇасӧ. Воԇԇа кваԁратсӧ тыртӧм бӧрын вуҗӧны мӧԁӧ. Сещӧм ногӧн кујӧԁ віԇԍӧ 3-ԍаԋ — 6 тӧлыԍӧԇ, мыј бӧрын поԅӧ лыԃԃыны гӧтовӧн почваӧ ԍујӧм вылӧ. Поԅӧ віԇны кујӧԁ тащӧм ногӧн торја стрӧјба броԃеԉԋік вылӧ лептытӧг. Кујӧԁ лоӧ сещӧм-жӧ, сӧмын ԁор гӧгӧрӧԁыс мыјкӧмынԁа бакшаԍыштӧ ԁа мукӧԁ ԁырјі зерјас мешајтӧны аспӧраын воӧм вылӧ тащӧм нога віԇӧмнас, кыԇ гіжӧны германскӧј учоннӧјјас, азотыс вошӧ ещаҗык, став јог &којԁыс кулӧ, урожај став быԁтасјаслӧн соԁӧ ԁа кујӧԁыс почваӧ ԍујны полӧ 30% мынԁа ещаҗык. Тајӧ кујӧԁсӧ гектар вылӧ петкӧԁӧны 20-ԍаԋ — 50 таннаӧԇ. Трунԁа (торф), коԁӧн понтӧм озыр Војвыв крај, сіԇ-жӧ лоӧ зев колана вынԍӧԁан. Бурлун лоӧ сы ԍерԏі, кущӧм быԁтасјасыԍ сіјӧ лоӧма. Ԋіщка ԋурвывса трунԁа
[11. Броԃіԉԋіклӧн планыс.] [12. Броԃіԉԋік бокԍаԋыс.] лоӧ гӧԉҗык пӧткӧԁан торјаснас туруна ԋурвыв ԁорыԍ. Тајӧс петкӧԁлӧ воԇын &сајӧԁӧм табԉіца (процентјасӧн): Трунԁаын Азот Фосфор Каԉіј Іԅвеска Ԋіщка . 0,15 0,05- 0,1 0,02 0,3 Туруна . 0,2 0,3-0,5 0,2 0,2-0,5 Јона-ԋін еща ԋіщка торфын фосфор ԁа каԉіј-азот, сіԇ-жӧ ещаҗык, но опытјас петкӧԁлісны, мыј ԋіщка торфыс быԁтасјас кокԋыԁҗыка боԍтӧны, сіјӧс торја-ԋін кокԋі лыа почва вылын. Ԋур вылыԍ ԉібӧ віԇвылыԍ боԍтам& уԉ торф, оз туј вынԍӧԁан вылӧ, се&нем быԁтасјаслы вреԁнӧј кіслота. Воыԍ ԋе еща сіјӧс колӧ кујлӧԁны чукӧрын, кыԇ шуӧны, тӧлӧԁны. Сіјӧ каԁнас кыкыԍ-кујімыԍ кышӧԁны. Кіслотаыс сен вежԍӧ ԁа сек сылӧн бурлуныс кыптӧ. Меԁ бур лоӧ торфсӧ воԉсавны-кӧ скӧтнӧј картаын. Воԉӧс вылӧ боԍԍӧ ԍіԍмытӧм торф. Картупеԉлӧн урожај тащӧм кујӧԁ вылын шӧркоԃԃема вылынҗык 20-25%, іԇас воԉӧса кујӧԁ ԁорыԍ. Тајӧс тӧԁмалісны опытнӧј станціјајас кыкнан ԍікас кујӧԁсӧ почва ӧтмынԁа ԍујӧмӧн. Ԋурвыв торф вунԁалан каԁ меԁ бур — јуԋ ԁа јуԉ, кор ԋур вылын ещаҗык ваыс. Перјӧм торф чукӧртны места вылас ԁа пыр-жӧ кыскавны ԉібӧ ԋегырыԍ чукӧрӧн коԉны тӧвԍа тујӧԇ. Поԅӧ лӧԍӧԁны торф вынԍӧԁӧм вылӧ і картаӧ воԉсавлытӧг, а веԍкыԁа пуктас јӧрын гырыԍ чукӧрјасын, коԁјас шуԍӧны компостнӧјӧн. Компост лӧԍӧԁӧны таԇі: торф соԁтӧны кык гырыԍ чукӧрӧ. Ӧԏікас торф гуԁравԍӧ іԇвесткакӧԁ сещӧм ногӧн — 100 јукӧн уԉ торф вылӧ 5 јукӧн кусӧԁтӧм іԅвестка, ԉібӧ 10 јукӧн ізӧм іԅвестԋак. Мӧԁ чукӧрса торф сорлалӧны — фосфорітӧн 2,5 јукӧн мынԁа 100 јукӧн уԉ торф вылӧ. Гожӧм завоԃітчігас кыкнан чукӧрыс ӧтлаавԍӧны ӧԏікӧ. Ӧтлааԍлігас костјасас течӧны ԋеуна кујӧԁ ԁа, ԍурӧкӧ, пач пӧім сорӧн. Гожԍа кос пӧраӧн чукӧрсӧ кіԍкалӧны ваӧн ԁа кыкыԍ, ԉібӧ ӧтчыԁ зырјӧн гуԁралӧны меԁ пыщкӧсԍыс ԁа пыԁӧсԍыс веԍкалісны ортсыас ԁа выліас. Ар кежлӧ лоӧ зев бур кујӧԁ, шогмана быԁ пуктас улӧ. Ԍујԍӧ муӧ арԍаԋыс, ԉібӧ тулысын. Нужԋік кујӧԁ вылӧ огороԁԋікјас оз бура віԇӧԁны. Веԍігтӧ ем лӧжнӧј мӧвпалӧмјас, мыј тајӧ вынԍӧԁаныԍ пуктаслӧн кӧрыс щыкӧ ԁа вермас ԍурны кущӧм ԍурӧ віԍӧмјас. Тащӧм віԇӧԁӧмјаслы, ԃерт, ԋекущӧм поԁув абу. Кітајын, Јапоԋіјаын ԁа Рытыввыв Јевропаын кар берԁса огроԃԋікјас пӧԉзујтчӧны сӧмын тащӧм вынԍӧԁанӧн ԁа боԍтӧны зев бур пуктасјас. Нужԋік кујӧԁ — зев јона ԁа ӧԁјӧ вынԍӧԁӧ мусӧ. Сіјӧс сіԇжӧ колӧ воԇвыв лӧԍӧԁны, меԁ ӧтмоз разӧԁны участокјас вылӧ. Војԁӧр колӧ выԉ ног лӧԍӧԁавны ԃеревԋаса нужԋікјас. Ԉок ԁука гујас пыԃԃі лӧԍӧԁны јашщікјас коԁӧс поԅӧ кокԋыԁа кыскыны ԁа ректыны. Места вылас лӧԍӧԁтӧԇ јашщік пыԁӧсас сӧвтӧны кос му 15-20 см. суԁта, торф ԉібӧ соломорезкаӧн шырӧм іԇас Воԇӧ кор ԍурӧ тајӧ торјаснас-жӧ кіԍкавны јащіксӧ. Тащӧм віԇӧмнас бырӧ ԉок ԁукыс, оз вош колана пӧткӧԁан торјыс быԁтасјаслы, лӧԍыԁ кыскавны ԁа разӧԁны. Кіԅӧр сора кујӧԁсӧ нужԋікыԍ поԅӧ ӧтлавны торфкӧԁ компост чукӧрыԍ. Сыыԍ торфлӧн выныс соԁӧ. Быԁԍама шыбласјасыԍ вӧчӧм компост сіԇжӧ лоӧ зев бур вынԍӧԁан торјӧн. Колӧ лӧԍӧԁны чорыԁ, топӧԁӧм плӧшщаԁка кыԇі поԅӧ матӧҗык горт берԁӧ, гож сајӧ. Плӧшщаԁка вылӧ кіԍкавԍӧ 20-25 см. суԁта ԋебыԁ кос му ԉібӧ торф, ԁа сетчӧ шыблавԍӧ быԁтор, мыј вермӧ лоны вынԍӧԁанӧн: чышкӧм јогјас, пуктас шыбласјас, лыјас ԁа пемӧс шојјас, туј вывса кујӧԁ, ԋујт пруԁјыԍ, ԋещкӧм јог турун, арԍа гылалӧм корјас, корԋеплоԁлӧн ԋајтӧԍԍӧм корјас, пач пӧјім, помӧјас, мајтӧга ва ԁа с. в. Чукӧрас быԁ 15-20 см. мыԍԏі кіԍкалӧны му ԉібӧ,& торф& таԇӧн чукӧрсӧ лептӧны 1 метр суԁтаӧԇ гожӧм чӧжыс кыкыԍ кымын гуԁралӧны зырјӧн ԁа кіԍкалӧны кујӧԁа ваӧн. Во мыԍԏі кымын чукӧрыԍ лоӧ ӧткоԃ ԍӧԁ. Секі поԅӧ віԇны вынԍӧԁӧмвмлӧ& пуктасјас улӧ. Сіјос пуктӧны бурҗык пуктасјас улӧ. Разӧԁӧны граԁ паԍтаыс, ԉібӧ быԁ пуктас улӧ ԋеунаӧн течӧны, тајӧн ещаҗык мунӧ тащӧм бур, ԁона вынԍӧԁан торјыс. Міԋерала вынԍӧԁан торјас пуктоны асшӧр кујӧԁ пыԃԃі ԉібӧ соԁтӧԁ вылӧ вылынҗык віԁлалӧм сотчана вынԍӧԁанјас ԁінӧ. Быԁ пӧлӧс сов унҗыкыԍсӧ кутӧ ӧԏі тор, коԁі колӧ быԁтасјаслы ԍојан вылӧ. Сувтлам кујім пӧлӧс, вынԍӧԁанјас вылӧ: ԍерно-кіслӧј аммоԋіј, суперфосфат ԁа каԉіјнӧј соԉ вылӧ. Ԍерно-кіслӧј аммоԋіј петӧ ізшомыԍ. Сіјӧ кутӧ 20% гӧгӧр азот. Тајӧ вынԍӧԁан јона бур капуста, корԋеплоԁ ԁа картупеԉ улӧ. Ԍујны муас колӧ арԍаԋыс, ԉібӧ лун 15-ӧн воԇҗык пуктыԍтӧԇ ԁа піԋовтны. Гектар вылӧ ковмӧ 1,5-ԍаԋ 2,5 центԋерӧԇ. Сіјӧ участоксӧ вынԍӧԁӧны-кӧ пач пӧјімӧн, тајӧ кык пӧлӧссӧ оз поԅ сорлавны. Којалӧм костас колӧ коԉны 8 — 10 лун кымын ԁа торјӧн і піԋовтны. Суперфосфат вӧчԍӧ завоԁјас вылын аслыс ԍікас ізјыԍ — фосфорітыԍ, коԁі ԍурлывлӧ му пыщкын мукӧԁ местаас зев паԍкыԁа. Ізӧм фосфоріт вермӧ лоны вынԍӧԁанӧн і завоԁын вӧчтӧг, сӧмын секі омӧԉа сылӧ, ԋӧжјӧ вынсӧ ԍетӧ ԁа сыпонԁа шоча пуктыԍԍӧ пуктасјас улӧ. Торфа компост чукӧрын віԇтӧг којавны ԁа піԋовтны колӧ кӧԇӧм ԉібӧ пуктӧм воԇвылас. Гектар вылӧ мунӧ 2-ԍаԋ 4 центԋерӧԇ. Каԉіјнӧј соԉ меԁ бура вынсӧ ԍетӧ лыа ԁа торфа почва вылын. Петкӧԁны сіјӧс колӧ 1,5-ԍаԋ 2,5 центԋерӧԇ гектар вылӧ арԍаԋыс, ԉібӧ воԇ тулысын. Каԉіјнӧј соԉӧн вынԍӧԁӧм почва вылын, быԁтасјас омӧԉҗыка кынмӧны. Тајӧ вынԍӧԁан суԇчытӧм ԁырјі поԅӧ вежны пӧјімӧн, кӧні каԉіјнӧј соԉ кынԇі, ԋеуна ем нӧшта і фосфор. Кіԅер вынԍӧԁанјас лӧԍӧԁԍӧны пуктасјаслы секі, кор быԁмӧмыс сувтӧ кӧԇыԁјас понԁа, ԉібӧ кор участок абу вына ԁа быԁтасјас зев ԋӧжјӧ быԁмӧны. Лӧԍӧԁԍӧны тајӧ вынԍӧԁанјас мӧс ԁа лебачјас сітыԍ, ԉібӧ міԋерала вынԍӧԁанјасыԍ ва пыщкын сывԁӧмӧн. Чіпан ԁа гуԉу сіт лоӧ зев бур вынԍӧԁанӧн; овмӧсын сіјӧ овлӧ еща, ԁа сыпонԁа выгӧԁнӧҗык вӧчны сеԍ кіԅер вынԍӧԁан. Кіԅер вынԍӧԁан лӧԍӧԁԍӧ сещӧм ногӧн: шыблас пеԉсаӧ сӧвтӧны мӧс ԁа лебачјас сіт којмӧԁ јукӧн мынԁаыс ԁа тыртӧны пеԉсасӧ ваӧн. Сіјӧ сорӧссӧ-жӧ ӧткымыныԍ гуԁравлыны, регыԁ сіјӧ кутас шуԅыны, вылысыс кутас гаԃԃаԍны. Кык ԋеԃеԉ мыԍԏі вынԍӧԁан лоӧ гӧтов. Аскежнас кіԍкавны ӧпаснӧ, верман сотны быԁтасјассӧ. Ӧԏі веԁра гуԁыртас колӧ сорлавны віт &ӧвеԁра ван. Кіԍкавны быԁтасјас колӧ зер бӧрын, ԉібӧ прӧстӧј ваӧн кіԍкалӧм мыԍԏі. Міԋерала соԉјасӧс сывԁӧм вылӧ боԍԍӧ 10 гр. ԍернокіслӧј аммоніј, 10 гр. каԉіјнӧј соԉ ԁа 15 гр. суперфосфат ӧԏі веԁра ва вылӧ (12 ԉітр). Кіԅер вынԍӧԁанӧн кіԍкалӧны меԁԍасӧ сещӧм быԁтасјас, коԁјасӧс војԁӧр быԁтӧны парԋікын. Кіԍкавны завоԃітӧны кор рӧсаԁа мӧԁӧԁчас быԁмыны ԁа кымынкӧ выԉ кор паԍкалас, парԋікыԍ му &вылӧпуктӧм бӧрын. Вынԍӧԁан торјыс-кӧ овмӧсын еща, а пуктас уна, секі рӧскоԁујтны колӧ віԇӧмӧнҗык. Сыпонԁа вынԍӧԁнысӧ колӧ быԁ быԁтас торјӧн. Тащӧм ногӧн, ԃерт, мунӧ унҗык уҗыс, но вынԍӧԁаныс ковмас ещаҗык, а урожајыс оз чін паԍталаӧн вынԍӧԁӧм ԁорыԍ.
КӦЈԀЫС ԀА НАЈӦС ԀАԌТӦМ
Опытнӧј огороԁԋік мукӧԁ ԁырјі веԍкыԁа аԁԇӧ кӧјԁыслыԍ бурлунсӧ вылысса пасјас ԍерԏіыс. Бур кӧјԁыс шыԉыԁ, југјалана, кі улын кӧԇыԁкоԃ, абу пӧԁӧм ԁука, кыв вылын ԍвежӧј ԁа сорӧс &јӧгтӧм. Вылысԍаԋ віԁлалӧм бӧрын бурҗык, ԃерт, чужтыны сіјӧс. Прӧстӧј ічӧԏік тӧрелка вылӧ кіԍтны ва ԁа сы вылӧ пуктыны бԉуԃечко. Бԉуԃечко вылӧ пуктыны кык-кујім пӧвса рузум. Понјасыс сылӧн ӧшјӧ тӧрелкаса ваас. Тајӧ рузум вылас пуктӧны 100 штука кӧјԁыс ԁа вевԏԏӧны кабалаӧн. Тӧрелкасӧ матыԍтам пач берԁӧ, кӧні 15 — 17° шоныԁ. Тащӧм ногӧн чужтігӧн кӧјԁыс оз кут коԍмыны, рузум понјаснас кыскӧ васӧ тӧрелка вывԍыс. Быԁ лун кӧјԁысјас віԁлалӧны, чужӧм кӧјԁыссӧ лыԃԃӧны ԁа лыԁсӧ гіжӧны, а аԍсӧ шыблалӧны. Тӧрелкаӧ ва колӧ соԁтывлыны. Віԁлалӧны 20 лун, сы бӧрын став чужӧм кӧјԁыс лыԁсӧ ӧтлаалӧны ԁа тӧԁмалӧны чужан прӧчентсӧ. Кӧјԁыс чужӧм вылӧ оз ӧтмынԁа пӧраыс ков. Колӧ лыԃԃыны бур кӧјԁысӧн, җынјыс-кӧ сылӧн чужӧ тащӧм срокјасын: 3 лун мыԍԏі — брјуква, капуста, реԃіс, кушман, ԍоркԋі; 4 лун мыԍԏі — шпінат, цікоріј; 5 лун мыԍԏі — огурцы, аԋкыщ, мангоԉԁ; 6 лун мыԍԏі — бобі, лук, ԍвеклӧ; 7 — 20 лун мыԍԏі — морков, петрушка, тыква, томат ԁа укроп. Кыԇ мі аԁԇам, тащӧм нога чужтӧм вылӧ колӧ уна пӧра. А мукӧԁ ԁырјі кӧјԁыс лоӧ боԍтӧма ԇік кӧԇӧм воԇвылас, ԁа колӧ регыԁа каԁӧн тӧмԁавны сылыԍ качествосӧ. Наука важыԍаԋ-ԋін корԍіс, кыԇі тӧԁмавны регыԁа каԁӧн кӧјԁыс чужӧмсӧ. Ӧні тӧԁмалӧны краскаа ваӧн. Кык-кујім грамм аԋіԉіновӧј краска інԃіго, кармін гуԁралӧны ԉітр ваӧ. Ԍо кӧјԁыс туԍ весалӧны кышԍыс ԁа леԇӧны сіјӧ ва пыщкас кымынкӧ час кежлӧ. Тајӧ краскаыс јіҗӧ сӧмын кулӧм кӧјԁысјасӧ, коԁјас і краԍітчӧны. Мукӧԁ кӧјԁысјас оз краԍітчыны. Најӧс поԅӧ лыԃԃыны ловјајасӧн, коԁјас вермӧны чужны. Ловја кӧјԁыссӧ лыԃԃӧмӧн тӧԁмалӧны чужан прӧчентсӧ. Тӧԁмалӧмыс ԋужалӧ 5 — 6 час. Вернӧјаҗык тӧԁмалӧм вылӧ колӧ боԍтны кымынкӧ проба ԁа на пыщкыԍ вӧчны шӧркоԃԃем вывоԁ. Кӧјԁыслӧн ԍӧктаыс вежлаԍӧ сорт ԍерԏіыс, куԅаӧ віԇӧма, јонаӧ васӧԁ, воӧма ԁа с. в. Ԃерт, тајӧ вежлаԍӧмјасыс абу зев гырыԍ. Зев колана тӧԁны кымын кӧјԁыс туԍ ӧшјӧ шуам кӧԏ, ӧԏі граммын, меԁ тӧԁмавны кымын быԁтас ԁа ыҗыԁӧ плӧшщаԃ ковмас пуктас јӧрын. Ӧԏі граммын лоӧ тамынԁа кӧјԁыс туԍ: Бобі .... 2 Аԋкыщ ... 4 Тыква ... 7 Ӧгурец ... 40 Мангоԉԁ . . 44 Ԍвекла ... 75 Скорцоԋер . 95 Реԃіс . . .110 Шпінат . . .120 Реԃка . . .125 Коԉрабі . . 250 Лук .... 260 Цветнӧј капуста .... 270 Јеҗыԁ кӧчана капуста . . . 280 Томатјас . . 290 Гӧрԁ кӧчана капуста . . . 350 Морков . . . 370 Галан . . . 370 Ԍоркԋі . . . 540 Укроп . . . 600 Петрушка . . 600 Цікоріј . . .670 Кӧчана салат 800 Коԍтӧм. Кущӧм ԍурӧ пуктасјас бурҗыка артмӧны кӧԇан-кӧ ԋе коԉан воԍа, а важ (кык ԁа кујім воԍа) кӧјԁысјасӧн. Огороԁԋікјас сіјӧс зев лӧԍыԁа тӧԁӧны пракԏікаыԍ, но ӧԁ сещӧн кӧјԁысыс ԋӧбігаԁ оз век веԍкав, а овмӧсын вермас ԋе лоны. Тані куԅа віԇӧм поԅӧ вежны јона ԁа бура коԍтӧмӧн. Кӧјԁыс тыра мешӧксӧ ӧшӧԁӧны 1 — 2 тӧлыԍ кежлӧ пач берԁӧ, ԉібӧ 10 — 12 час коԍтӧны 40 — 45° шоныԁын Цеԉԍіја граԁуԍԋік ԍерԏі. Бура коԍтӧм кӧјԁыс ӧтщӧщ чужӧ, ԁырҗык оз щык, а быԁтасјас оз вывті корвыв мунны (капуста, корԋеплоԁјас). Кӧјԁыс кӧԇӧԁавлӧмӧн ӧԁјӧҗык чужӧ. Тајӧс паԍкыԁа колӧ нуӧԁны Војвылын сещӧм пуктасјаслы, коԁјас ԋӧжјӧ чужӧны (лук, укроп, морков, петрушка) ԁа шоныԁ раԃејтӧны (ӧгурцы, томат). Кӧԇӧԁӧм мунӧ кык ногӧн. Ӧԏі-кӧ, кӧјԁыссӧ гуԁралӧны лыакӧԁ, ԉібӧ мукӧԁ, пуктӧны таԍтіӧ ԉібӧ мешӧкӧ ԁа тӧвнас кос, вылі местаӧ гуалӧны лымпыщкӧ. Тулысын, лым сывны завоԃітчӧм бӧрас, сіјӧс пыртӧны пӧԁвалӧ ԉібӧ кӧбрӧгӧ, ԁа віԇӧны сені кӧԇтӧԇыс. Мӧԁ ног вӧчӧны јарославскӧј огороԁԋікјас. Налыԍ уҗсӧ колӧ-на прӧверітны опытӧн. Тулысын, кӧԇтӧԇ тӧлыԍ војԁӧр, чужтӧны кӧјԁыссӧ ԁа ныр тыԁовтчӧм бӧрас најӧс гартӧны ва рузумӧ, сеԍԍа пуктӧны таԍтіӧ ԁа петкӧԁӧны кӧԇтӧԇыс кӧбрӧгӧ. Воԇԇа ногыс кӧԇӧԁӧмнас тӧԁмавԍӧ кущӧма кӧјԁысыс чужӧ, а мӧԁнас — вермӧ оз воԇӧ быԁмыны. Кӧтӧԁӧм. Кујім-ԋоԉ лунӧн нырјаԍан кӧјԁысјас кӧԇӧны косӧн. Ԋӧжјӧҗык поԉԁыԍ кыз кыша кӧјԁысјас (ԍвеклӧ, морков), меԁбур воԇвыв кӧтӧԁны. Кӧтӧԁлӧм којԁысыԁ ӧԁјӧҗык чужӧ. Кӧјԁысјас пуктӧны тӧрелкаӧ ԉібӧ чашка-бԉуԁӧ ва пыщкӧ. Суткі пыщкын кыкыԍ кӧјԁысјасӧс колӧ гуԁрыштлыны ԁа васӧ вежны. Кӧјԁысјас кӧтӧԁӧны: ӧгурчі, салат, аԋкыщ — 1 суткі, лук — 2 суткі, морков — 3 суткі, ԍвеклӧ — 4 суткі. Зера, кӧԇыԁ повоԃԃа ԁырјі бурҗык кӧԇны кос кӧјԁысӧн. Кӧтӧԁлӧм кӧјԁысыԁ тащӧм кӧԇыԁ повоԃԃа ԁырјіыԁ ԁыр оз вужјаԍ, ԁа сы понԁа кокԋіа боԍтчӧ сіԍмыны. Кӧԇӧмсӧ-кӧ лоӧ ԍормӧԁӧма ԁа кӧтӧԁлӧм кӧјԁыс веԍкалӧ вывті кос муӧ, колӧ кӧјԁыс чужтӧԇ, нырјаԍтӧԇыс мусӧ кіԍкыштавлыны ваӧн меԁ пыр муԍіныс вӧлі ԋебыԁкоԃ. Воԇвыв кӧјԁыс нырјӧԁӧны сы понԁа-меԁ еԍкӧ ӧԁԇӧԁны сылыԍ чужӧм, вужјаԍӧм. Таԇӧн кӧԇӧмнаԁ пуктасјас, кӧԇајас боԍтчӧны ӧтмозаҗык. Кӧтӧԁӧмӧн поԉԁӧԁӧм кӧјԁысјас кіԍтӧны мешӧкӧ ԁа ԍујӧны сіјӧ мешӧксӧ торја ԁозјӧ кӧтӧԁӧм піԉнӧј пыԅ пыщкӧ. Піԉнӧј пыԅсӧ каԁыԍ-каԁӧ колӧ кіԍкыштавлыны меԁ пыр сіјӧ вӧлі васӧԁ ԁа віԇны шоныԁінын, пач гӧгӧрын. Мыјӧн кӧјԁысјасыԍ мытчыԍасны нырјас пырыԍ-пыр-жӧ колӧ кӧԇны. Вітчыԍны јонҗыка вужјаԍӧм ԋінӧмла, ӧԁ куԅҗык вужјасыԁ кӧԇігаԁ зев кокԋіја чегјаԍԍӧны і кӧјԁысыс сы понԁа кулӧ. Ԉок повоԃԃа ԉібӧ
[13. Шујгалаас — еԏіԉенӧн ловԅӧԁӧм ԍіреԋ, шӧрас — сіԇ быԁман ԍіреԋ, веԍкыԁлаас — кыԇі еԏіԉен пар ԍетӧны.]
мукӧԁ прічінајас мешајтӧны кӧԇны, быԁтан кӧјԁыс колӧ сувтӧԁны кӧԇыԁінӧ (3 граԁус шоныԁыԍ меԁ унҗык ез вӧв ԏемператураыс) ԁа сіԇӧн кутӧны воԇӧ быԁмӧмсӧ. Лоӧ-кӧ кӧԇӧма воԇвыв чужтытӧм кӧјԁысјасӧн, колӧ быԏ меԁ муыс, почваыс век вӧлі ԋебыԁ, влажнӧј, коԍмас-кӧ муыс, коԍмасны кӧԇајаслӧн і том вужјасыс а сіԇкӧ — сувтас налӧн і воԇӧ быԁмӧмыс. Ԍԏімуԉірујтӧм. Бӧрја каԁјасын наука тӧԁмалӧ зев іԋԏереснӧј тор, коԁі, кӧԇа — &пуктасјас вӧԃітӧмын вермас ԍетны тајӧ војасӧ-жӧ зев гырыԍ выгӧԁајас. Кущӧм ԍурӧ хіміческӧј вешществојас ԃејствіјӧ понԁа ԇоԋ быԁтасјас, ԉібӧ налӧн кущӧмкӧ торја јукӧнјас ԉібӧ кӧјԁысјас вермӧны ӧԁԇӧԁны ԍуԍа быԁмӧмлаԋ, сӧвмӧмлаԋ, а сы понԁа — зев јона соԁтӧны урожајсӧ. Кӧԇа-пуктасјас вылӧ таԇӧн ԃејствујтӧмыс шуԍӧ сԏімуԉірујтӧмӧн. 13-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма, кыԇі ԍіреԋлӧн тӧв понԁа уԅыԍ ув каԁ вотӧԇ еԏіԉен ԋіма газ ԃејствіјӧ- ӧн саԃмӧ ԁа корјаԍԍӧ. Емӧԍ інԁӧԁјас, мыј тајӧ газыс сы ногӧн-жӧ ԃејствујтӧ і картупеԉ вылӧ. Тащӧм фактјасыԁ петкӧԁлӧны, мыј пуктас вӧԃітыԍјаслӧн емӧԍ возможноԍтјас боԍтны воԇ воӧм урожајјас. Меԁ-ԋін јона ӧні тӧԁмалӧны выԉ хіміческӧј вешщӧствојаслыԍ кӧԇа-пуктасјас вылӧ ԃејствіјӧсӧ муԍінмӧ ԍујӧмӧн (кӧԇӧмӧн), ԉібӧ кӧјԁысјас тащӧм вешществојасԍыс вӧчӧм растворын кӧтӧԁлӧмӧн. Огороԃԋічество пракԏікаын тајӧ абу-ԋін сещӧм выԉтор. Важыԍаԋ-ԋін кӧн-ԍурӧ огороԃԋікјас пӧԉзујтчывлісны камфараыԍ, ԉібӧ воԁороԁ перекіԍыԍ вӧчӧм растворјасӧн, ԉібӧ хлорнӧј ваӧн важмӧм понԁа чужтӧм кӧјԁысјас кӧтӧԁлӧм могыԍ. Кӧтӧԁлӧм бӧрын кӧјԁысјаслӧн чужан способноԍтыс соԁліс. Јона важ каԁјасын-на кітајечјас кӧтӧԁлывлӧмаӧԍ кӧԇӧм воԇвылын ріс кӧјԁыс кујӧԁ ваӧн урожајјас кыпӧԁӧм вылӧ лачаӧн. Опытнӧј учрежԃеԋԋӧјас тӧԁмалӧмаӧԍ, мыј муԍінмӧ хіміческӧј вешществојас ԍујӧмӧн (јоԁ, маргаԋец, мышјак ԁа мукӧԁ тор) быԁтасјаслӧн урожај јона соԁӧ, кыптӧ. Меԁјонасӧ та бокԍаԋ вӧлі віԁлалӧма кӧԇа быԁтасјас. Вітԍо грамм јоԃістӧј каԉіј гектар ыҗԁа муӧ ԍујӧмӧн іԁлӧн урожај кыптӧмыс 34% вылӧ. Ветымын кілограмм ԍернокіслӧј маргаԋец гектар му вылӧ разӧԁӧмӧн зӧрлӧн урожајыс соԁліс: 17,4% вылӧ,& туԍыслӧн ԁа 20% вылӧ іԇасыслӧн. Комын кілограмм јоԃістӧј маргаԋец гектар муӧ ԍујӧмӧн ріслыԍ урожај Јапоԋіјаын кыпӧԁлісны шӧрвыјӧ арталӧмӧн 30 прӧчӧнтӧԇ. Ԋеважӧн вӧлі каԅалӧмаӧԍ, — міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанјас пыщкын быԏ колӧ лоны ԋеуна бура, абу-кӧ бураыс, мувынԍӧԁанјас оз вермыны ԍетны колан резуԉтатјас быԁтас вылӧ. Став тащӧм фактјасыс петкӧԁлӧны, мыј ӧнӧԇ тӧԁмалӧм мувынԍӧԁан среԁствојас, колӧ-на јешщӧ соԁтавны выԉ среԁствојасӧн. Та бокԍаԋ воԍԍӧны паԍкыԁ выԉ тујјас выԉ возможноԍтјас опытнӧј учрежԃеԋԋӧјас воԇын. Мӧԁ ногса опытјас вӧчавлывлӧны кӧјԁысјас вылын кӧԇӧм воԇын. Та бокԍаԋ сіԇ-жӧ ем зев уна ԁа зев іԋԏереснӧј торјас. Інԁӧны уна-полӧс хіміческӧј растворјас. Растворјасын кӧтӧԁлӧм кӧјԁысјасӧн кӧԇӧм бӧрын кӧԇа-пуктасјас зев ӧԁјӧ ызӧптӧны быԁмыны і ԍетӧны јона тӧԁчана гырыԍ урожајјас. Мі огӧ сувтлӧј ԉучкіҗыка тајӧ опытјаснас тӧԁмаԍӧм могыԍ. Опытјас абу-на ештӧԁӧма помӧԇ. Інԁам, мыј граԁвыв пуктасјас ԍԏімуԉірујтӧм могыԍ поԅӧ віԁлыны слабаҗык вӧчӧм растворјас (1-2%) ԍерԋістокіслӧј маргаԋецыԍ ԁа кіԅӧртӧм формаԉіныԍ (ӧԏі јукӧн 300 јукӧн ва вылӧ). Тајӧ среԁствојасыс абу ԁонаӧԍ і ԍетӧны ыҗыԁ пӧԉза& Іспытајтігјасӧн ԍетлісны зев бур резуԉтатјас. Ӧԏі сајын-жӧ-і формаԉін кӧјԁысјасӧс протравԉівајтӧ (ԃеԅінфецірујтӧ), а маргаԋецыс пырӧ вітамінјас составӧ. Кӧԇа-пуктасјас куԅа опытнӧј уҗјасӧ колӧ боԍтчыны граԁвыв пуктасјас вӧԃітыԍ колхозјаслы. Ӧтувјӧн уҗалігӧн научнӧј опытјас, ісԍԉеԁоваԋԋӧјас нуӧԁӧмӧн ԁа артмӧм резуԉтатјасӧн мӧԁа-мӧԁӧс тӧԁмӧԁӧмӧн, поԅас озырмӧԁны наука выԉ торјасӧн, коԁјас отсаласны сылы ічӧԏік каԁӧн разрешітны уна, зев&олана ӧнја могјас.
ВОԌСА (ВЫԈЫԌ ГӦРӦМ) ГРУНТӦ КӦԆӦМ
Кӧԇан каԁ. Муԍінлӧн ԏемператураыс оз лӧԍав быԁ кӧјԁыслы ӧтмоза. Капуста, галан, ԍоркԋі, кушман, ԍвеклӧ, морков, аԋкыщ, боԍтчӧны вужјаԍны 3° шоныԁ ԁырјі, картупеԉлы колӧ-ԋін 8°, а ӧгурцылы — 12°-ԋін. Быԁтасјаслӧн том петасјас оз ӧтмоза повны тувсовја кӧԇыԁ повоԃԃајасыԍ, пужја војјасыԍ. Тајӧ колӧ тӧԁ вылӧ боԍтны огороԁнӧј пуктасјас кӧԇан каԁ лӧԍӧԁігӧн. Меԁвојԁӧр колӧ кӧԇны сещӧм пуктасјас, коԁјаслӧн кӧјԁысјасыс чорыԁ кыш пыщкын, требујтӧны поԉԁӧԁчыны унҗык ва, ԁа петасјасыс оз позны асывја пужјасыԍ. Тащӧм пуктасјасӧ поԅӧ інԁыны: ԍвеклӧ, морков, аԋкыщ, петрушка. Тајӧјас бӧрын — лук, картопеԉ. Меԁбӧрын кӧԇԍӧны ӧгурцы, томат ԁа м. т. Гожԍа кӧԇајас овлӧны унҗыкыԍсӧ мӧԁпӧв кӧԇајас, ӧԁјӧ воан быԁтасјасӧс — реԃіс, шпінат, салат. Меԁ-ԋін јона колӧ мӧвпыштлыны арԍа кӧԇајас јылыԍ. Арын поԅӧ кӧԇны кокԋіҗык ԁа вынаҗык мујас вылӧ, кӧні муыс оз кіԅермы ԁа вылысыс оз коркааԍ. Граԁјас вӧчавԍӧны арԍаԋыс. Граԁјас вылӧ віԅјӧԁчӧны бӧрӧзԁајас раԁӧн-раԁӧн, кытчӧ кӧԇӧны кӧјԁысјассӧ. Торјӧн лӧԍӧԁӧны ԋебыԁ му, ԉібӧ лыа кӧјԁысјассӧ тыртавны. Кор муыс ԇікӧԇ-ԋін кынмас і поԅас наԃејтчыны, мыј сіјӧ тулысӧԇ оз-ԋін сывлы, кӧјԁысјас кӧԇӧны лӧԍӧԁӧм бӧрӧзԁајасӧ і вевԏԏӧны лӧԍӧԁӧм муӧн, ԉібӧ лыаӧн. Колӧ вӧчны сіԇӧн, меԁ кӧјԁысјас арԍаԋыс ез нырјаԍны і косӧн, ԉібӧ ԋеуна поԉԁыштӧмӧн, пырісны лым улӧ. Воԇ тулысын, мыјӧн граԁ вылыԍ мунас лым, кӧјԁысјас ӧтвылыԍ ызӧбтӧны быԁмыны. Арын кӧԇӧм вужтырјас воӧны кык-кујім вежонӧн воԇҗык ԁај ԍетӧны бурҗык урожајјас. Кӧԇан ногјас. Граԁјас вылӧ зев-ԋін шоча кӧԇлӧны којалӧмӧн. Ԋекущӧм бокԍаԋ којалӧмӧн кӧԇӧмтӧ оз поԅ лыԃԃыны выгоԁнӧјӧн. Кӧјԁысјасыс колӧны унҗык којалӧмнас, ԁај оз ӧтмоза нырјаԍны, быԁтасјаслӧн мӧԁа-мӧԁ костныс кущӧм веԍкалӧ, ӧԏі-кӧ, а мӧԁ-кӧ — ԍӧктаммӧ најӧ ԁӧԅӧрітӧмыс. Он ԍібав весавны јогтурун, ԍӧкыԁ шочмӧԁны, му ԋебԅӧԁны, окучівајтны і став уҗсӧ быԏ лоӧ вӧчны куш кіӧн. Тајӧ став ковтӧм ԍӧкыԁ уҗјасԍыс поԅӧ мезԁыԍны раԁӧн-раԁӧн кӧԇӧмӧн Граԁ куԅа, ԉібӧ пӧперегыс ӧтпаԍта віԅјасӧн вӧчавԍӧны кујім пеԉӧса бӧрӧзԁа вӧчан коканӧн (14 ԍерпас) бӧрӧзԁајас. Бӧрӧзԁајасӧ рӧвнӧја, гырыԍ коластјастӧг кӧԇԍӧны, ԁа куран мышкӧн тыртчӧны муӧн. Бӧрӧзԁајаслӧн җуҗԁаыс кӧјԁыс туԍјас сајын — ӧԏі санԏіметрԍаԋ (посԋі кӧјԁысјаслы) ԋоԉ санԏіметрӧԇ (гырыԍҗык кӧјԁысјаслы). Лажмыԁҗыка колӧ вевԏԏыны муӧн ԍојӧԁ местајасын ԁа васӧԁ местајасын. Кӧјԁысјас віԇтӧм (економітӧм) понԁа поԅӧ інԁыны кӧԏ і унҗык каԁ боԍтан метоԁ, но пракԏіка бокԍаԋ бурҗык метоԁ - чукӧрӧн-чукӧрӧн (позјасӧн) кӧԇӧм. Граԁ вылын мӧԁа-мӧԁԍаԋ ӧтылнаӧ вӧчавԍӧны колан җуҗԁаа чуԋтујјас. Быԁ чуԋтујӧ пуктыԍԍӧны 2-3 туԍ. Мытчыԍыԍ петасјас пӧвсыԍ коԉӧны меԁԍа јонсӧ, а мукӧԁсӧ сы бокыԍ ԋещышталӧны. Раԁјасӧн (граԁ пӧперек) кӧԇігӧн ԉібӧ којалӧмӧн кӧԇігӧн колӧ граԁ гӧгӧрыс вӧчны бӧрӧзԁа ԁа кӧԇны сіԇ-жӧ сіјӧ бӧрӧзԁаас. Ӧԏікӧ таԇӧн оз веԍ вош му, а мӧԁ-кӧ — граԁ бокӧ кӧԇӧм пуктасјас ӧԁјӧҗыка сӧвмӧны сынӧԁыс најӧ вужјас ԁінӧ бурҗыка, ԍібалӧ-ԁа.
14-ӧԁ ԍерп. Бӧрӧзԁа коԁјан.
Тајӧ інԁӧм кӧԇан ногјас — кіпомыԍ кӧԇан ногјас, боԍтӧны уна вын ԁај уна каԁ. Гырыԍ совхознӧј, колхознӧј ԁа прігороԁнӧј огороԁјас вылын став уҗсӧ, сіԇ-жӧ і кӧԇан уҗ, колӧ мехаԋіԅірујтавны. Но веԍкыԁа колӧ шуны, мі ӧнӧԇ омӧԉа віԇӧԁлім вужтырјас вӧԃітӧм вылӧ, сы понԁа ошјыԍны бур мехаԋізаціја лӧԍӧԁӧмӧн оз поԅ, меԁ јона-ԋін кӧԇӧм мехаԋізірујтӧм бокԍан. Меԁ јона ӧнӧԇ паԍкалӧма кіӧн уҗалан кӧԇан машіна „Плаԋет" (15 ԍерпас). Плаԋетӧн поԅӧ кӧԇны лӧԍыԁ раԁјасӧн і позјасӧн. Кӧԇан роԅјас поԅӧ лӧԍӧԁавны кӧјԁыс туԍјас ԍерԏі. Плаԋет лӧԍыԁа пуктӧ кӧјԁыс, лӧԍыԁа вевԏԏӧ, кокԋіԁ вӧԃітчыны, но емӧԍ сылӧн сіԇ-жӧ зев тӧԁчана суԇԍытӧмторјас. Куԅмӧскоԃ кӧјԁысјас кӧԇан аппаратын крукаԍыштавлӧны, сы понԁа вермас кӧԇԍыны костјас коԉӧмӧн ԁа чукӧрӧн-чукӧрӧн. Таԇӧн мунӧ унҗык кӧјԁыс колӧм ԍерԏі. Кӧԇан машінаӧн лӧԍыԁ кӧԇны рӧвнӧј му, но граԁјас вылын уҗавны колӧ војԁӧр бура велӧԁчыны. Поԅӧ сещӧм ногӧн лӧԍӧԁны. Ручка берԁас віжаԁӧн ԍујны беԃ, меԁ еԍкӧ сіјӧ беԃнас кыклы поԅіс кыскыны кӧԇан машінасӧ граԁ костса бӧрӧзԁајас куԅа мунӧмӧн. Ԋеважӧн Ангԉіјаын лӧԍӧԁӧмаӧԍ выԉ ԏіпа кіӧн кӧԇан машіна (16 ԁа 17 ԍерпасјас). Кӧԇан аппаратыс сылӧн уҗалӧ лӧԍӧԁӧм кӧԉӧса бергалӧм серԏі. Кӧԉӧса мунӧ ԁа бергалӧ пу рејка куԅа, коԁі пуктыԍԍӧ граԁ вылӧ колана ногон ԉіԋејка моз. Тајо коԇан машінаыс кӧԇӧ рӧвнӧја веԍкыԁ раԁјасӧн. Машінаӧн вӧԃітчыԍ огороԃԋікјас ошкӧны сіјӧс. Став кіӧн уҗалан кӧԇан машінајас вермасны кӧԇны ԋе сӧмын кос кӧјԁыс, но і кӧтӧԁӧм ԉібӧ веԍіг ԋеуна нырјӧԁӧм кӧјԁыс, сӧмын воԇвыв најӧ колӧ гуԁравны кос лыа пыщкӧ.
[15. „Плаԋет“ ԍејалка.]
ПУКТАСЈАСӦС БЫԀМІГӦН ԀӦԄӦРІТӦМ
Му корка бырӧԁӧм. Поԁзоԉнӧј ԁа ԍојӧԁ мујас вылын, зерјас бӧрын артмывлӧны кос коркајас. Сіјӧ коркајасыс мешајтӧны том кӧԇа-пуктасјаслы петны ортсӧ. Коркајас-кӧ артмасны, колӧ пырыԍ-пыр-жӧ најӧ бырӧԁны
[16. Пу рама отсӧгӧн уҗалыԍ ԍејалка.] [17. Ԍејалка, коԁі оԍ вылӧ ԍујӧм кӧԉӧсаӧн завоԃітӧ уҗавны.]
мусӧ ԋебԅӧԁӧмӧн. Му ԋебԅӧԁны поԅӧ уна піԋа кӧрт куранӧн ԉібӧ мујасыс-кӧ гырыԍӧԍ — кокԋыԃік катокӧн. Сіјӧ катокас колӧ тувјавлыны кык санԏіметр куԅта кымын кӧрт шіпјас. Кіԍкалӧм. Граԁвыв пуктасјаслы колӧ зев уна ва: салат, шпінат ԁа капуста пыщкын ва артавԍӧ 95 прӧчентӧԇ, вуж тырјасын (корԋеплоԁјасын) 85 прӧчентӧԇ, ԍвежӧј аԋкыщын — 80 прӧчентӧԇ. Пуктасјаслы-кӧ ваыс оз суԇԍы најӧ быԁмӧны посԋіа, мукӧԁыс пуаԍӧны, боԍтчӧны ԇоріԇавны. Кокԋіа боԍтчӧны ԇоріԇавны ԍвекла, реԃіс, шпінат, салат, лук. Ԇоріԇалан пуктасјас ԋекор-ԋін оз вермыны ԍетны колан качествоа проԁукта. Ваыс-кӧ муԍінын колӧм ԍерԏі унҗык сіԇ-жӧ абу шаԋ. Зераҗык гожӧмын пуктасјас-кӧ јона васӧԁӧԍ, еща налӧн сакар ԁа мукӧԁ пӧтӧса вешществојас, ԁыр оз воны, віԍлӧсӧԍ і пӧшԏі оз шогмыны віԇны тӧлын, сіԍмӧны. Меԁԍа бур, муԍінын-кӧ вӧлі шӧркоԃԃема колан ва. Ыҗыԁ огороԁјастӧ, уна граԁјастӧ кіԍкалӧмыԁ сувтӧ зев ԁона, кыпӧԁӧ асԁонсӧ пуктасјаслыԍ. Ӧԏі гектар-кӧ бура кіԍкавны колӧ 40-50 ԁас-часа уҗлун. Војвылын уԉруаҗык кԉімат понԁа граԁјас кіԍкавлӧны сӧмын рӧсаԁа саԃітігјасӧн ԁа пуктасјас мытчыԍтӧԇ, кӧԇнысӧ кӧ најӧ мыјла-кӧ ԍормісны. Кос гожӧмјасын 8-10 лун пыщкын ӧтчыԁ граԁјастӧ кіԍкалӧмыԁ вермас лоны зев выгоԁнӧјӧн, тырмымӧн вештас пуктӧм труԁсӧ. Кіԍкавны колӧ ԋе сіԇі, кыԇі кіԍкалӧны міјан ԍіктјасын — пызјыштасны вывԍаԋыс ԋеуна ԁај шаԋ. Муыс кӧтаԍлас сӧмын санԏіметр кызта гӧгор, пуктасјас вужјасӧԇ ваыс оз волы ԁа сіԇі і коԍмас. Тащӧма кіԍкалӧмыԁ отсалӧ сӧмын артмыны му коркајаслы, а быԁтасјаслы ԋекущӧм буртор оз ԍет. Бурҗык кіԍкавны гежӧԁа, шоча, но меԁ муыс кӧтаԍлас 15-20 санԏіметр гӧгӧр. Меԁ-ԋін јона колӧ ваыԁ том пуктасјаслы, кор налӧн вуҗјасныс җеԋыԃікӧԍ-на, оз-на суԇны јуны муԍін пыщкӧсса васӧ. Меԁбур ва граԁјас кіԍкавны — војтва (зерва), јува, пруԁва. Јукмӧсва (коԉоԃечва) ԁа кԉучва пуктасјаслы абуҗык ошканаӧԍ кӧԇыԁ понԁаыс. Кӧԇыԁ ватӧ зев оз раԃејтны шоныԁ раԃејтыԍ пуктасјас — ӧгурцы, томат, тыква ԁа мукӧԁ. Кӧԇыԁ ваӧн кіԍкалігӧн налӧн быԁмӧмыс сувтӧ. Пуктасјасӧԇ кіԍкавтӧԇ јукмӧс ватӧ ԉібӧ кԉучватӧ колӧ ывлавылын пеԉсајасын шонтыны, суткі гӧгӧр, сӧмын секі поԅас кіԍкавны граԁјастӧ. Ԋекор оз поԅ кіԍкавны граԁјас ԋур вывса ԍӧԁ гуԁыра ԁа ржавчінаа ваӧн. Сещӧм вааԁ емӧԍ пуктасјаслы зев вреԁнӧј& зев јаԁӧвітӧј вешществојас. Меԁԍа бур каԁ граԁјас кіԍкавны 4-5 час рыт гӧгӧр, кор шонԁіыс оз-ԋін сещӧм јона сот. Рытлаԋыԁ кіԍкалӧм ваыс оз-ԋін уԃіт тӧлавнысӧ і војнас уԃітас бура кӧтӧԁны муԍінсӧ. Кіԍкавны колӧ кыкыԍ-кујімыԍ. Первојсӧ колӧ кіԍкавны ещаԋік, меԁ сӧмын кӧтаԍыштас граԁвылыс, мӧԁыԍ ԉібӧ којмӧԁыԍ кіԍкалігӧн кіԍтӧны сымынԁа, меԁ еԍкӧ кӧтӧԁны граԁјас сещӧма, мыјԁа колӧ. Та но- гӧн кіԍкалӧмнаԁ став ваыс пырӧ граԁјӧ, оз візывт граԁјас кост бӧрӧзԁајасӧ. Ԉејкајас колӧ віԇны сӧстӧма. Кыԇ-ԍурӧ віԇӧмнаԁ најӧ регыԁ каԁӧн щыкԍӧны (сімӧны) ԁа веԍ шыбытчӧ-
[18-ӧԁ ԍерп. Цапајас: 1-2 — паԍкыԁ цапајас; 3,4 ԁа 5 — векԋыԁ цапајас; 6-7 — ангԉіјскӧј цапајас; 8 — абу шогмана, тујтӧм цапа; 9 — кык ныра цапа; 10-11 — віԉа моԁаа цапајас.]
ны. Быԁво најӧс колӧ краԍітны маԍԉанӧј краскаӧн, ԁа кіԍкаԍӧм бӧрын ӧшӧԁны вылӧ пыԁӧсӧн нырпожсӧ перјӧмӧн. Јог турунјаскӧԁ вермаԍӧм. Јога турунјасыԁ меԁԉок врагјас быԁ граԁвыв пуктаслӧн. Накӧԁ вермаԍӧм граԁвывпуктасјастӧ вӧԃітӧмаԁ вывті ыҗыԁ мог огороԃԋіклӧн. Јога турунјас мырԃԃӧны пуктасјаслыԍ југыԁ, ва, сынӧԁ; пӧтӧс вешществојас ԁа разӧԁӧны быԁ- ԍама-пӧлӧс турун-вужыр& віԍӧмјас. Јога турун повсаԁ сіԇ-жӧ зев бура ԇебԍӧны быԁ ԍікаса вреԃіԏеԉјасыс. Накӧԁ вермаԍны лоӧ упорнӧја, ԁугԁывлытӧг ԁа ԉок турунјасыԁ зев віԋовӧԍ зев вужјаԍыԍӧԍ. Сӧмын ӧԏі кущӧмкӧ јог турун вермас ԍетны ԍо ԍурс гӧгӧр вужјаԍан кӧјԁыс. Унаыԍ тащӧм кӧјԁысјасыслӧн овлӧны аслыс ԍама лебалан аппаратјас вермӧны лебԅыны зев ылӧԇ. Најӧ веԍіг оз кувны скӧт рушкуын ԁа разалӧны мујас вылӧ кујӧԁӧн. Уна воԍа јог турунјас разалӧны ԋе сӧмын кӧјԁысјасӧн, но сіԇ-жӧ і вуж торјаснаныс. Ԉоктурун јывмӧмкӧԁ вермаԍны абу кокԋіԁ, колӧ прімітавны чорыԁ мерајас, јогтурун бырӧԁӧм могыԍ колӧ нуӧԁны кӧјԁыс весалӧм, меԁ кӧԇігӧн кӧјԁысјасыскӧԁ ез веԍкавны му вылӧ, кујӧԁ компоԍԏірујтӧм ԉібӧ вылынҗык інԁӧм Кранц ногӧн кујӧԁ віԇӧм, аскаԁын межа-јасыԍ турун ыщкӧм, арын граԁмујас җуҗыԁа гӧрӧм, мӧԁа-мӧԁ вежкост пуктасјасӧс вӧԃітӧм і унаыԍ кіӧн ԁа машінаӧн граԁјас весалӧм. Меԁунаыԍсӧ граԁјас весавлӧны кіӧн аслас нога інструментјасӧн. (18-ԁ ԍерпас). Ԉоктурунјас боԍтчӧны бырӧԁны тулысын кыԇ-мыј поԅӧ воԇҗык, кор быԁтасјас сӧмын-на нырнысӧ лептыштасны. Меԁбур зерыштӧм бӧрын, ԉібӧ кіԍкалӧм бӧрын. Ԉоктурунјас васӧԁ муԍыԁ поԅӧ ԋещыштны вужнас і бырӧԁны ԇікӧԇ. Кос муыԍ ԋещкігӧн налӧн вужјасныс орјаԍԍӧны, коԉӧны муӧ, і воԇӧ боԍтчӧны јешщӧ [19. Вӧлӧн уҗалан пропашԋік „Плаԋет“.] [20. Кіпомыԍ уҗалан пропашԋік „Плаԋет“.] јонҗыка быԁмыны. Весавны ԉок турунјасӧс колӧ ԋе сӧмын граԁвылыԍ, но сіԇ-жӧ граԁјас бокјасыԍ, бӧрӧзԁајасыԍ. Пырҗык сіԇі і вӧчны. Граԁјас вылыԍ ԁа бӧрӧзԁајасыԍ ԋещкӧм турунјас іԁралӧны граԁјас костыԍ куранјасӧн ԁа чукӧртӧны во гӧгӧр кежлӧ лӧԍӧԁӧм компост чукӧрӧ. Јог турун гожӧм чӧжнаԁ граԁјас весавны колӧ ԋекымыныԍ, јогӧԍԍӧм ԍерԏі.
[21. Плаԋет уҗалӧ]
Кӧԏ меԁ ԋеуна кокԋӧԁыштны тащӧм ԋӧжјӧ муныԍ ԍӧкыԁ уҗсӧ, поԅӧ рекоменԁујтны вӧлӧн ԉібӧ кіӧн уҗалан „плаԋет“ пропашԋікјас (19-20 ԍерпасјас). Граԁтӧм огороԁјас вылын раԁӧн-раԁӧн пуктасјас вӧԃітігӧн тащӧм ӧруԃԃӧјаснас јона поԅӧ пӧԉзујтчыны. Поԅӧ најӧн пӧԉзујтчыны сіԇ-жӧ граԁјас вылын пуктасјас вӧԃітігӧн, сӧмын ԃерт ещаҗык уԁобствојасӧн. Бӧрӧзԁајасыԍ тащӧм ӧруԃԃӧјасыԁ весалӧны лапаа піԋјасӧн, а граԁјас вылыԍ весалігјасӧн меԁлӧԍыԁ пӧԉзујтчыны торја пуртјасӧн, кыԇі петкӧԁлӧма 21-ԁ ԍерпас вылын. Ручкајас берԁӧ, кыԇі і кӧԇан „плаԋет" берԁӧ лӧԍӧԁчӧ &вејтраԁӧн беԃ. Пуртјассӧ колӧ віԇны пыр лечыԁӧн. Ныжӧԍ-кӧ пуртјасыс ԍӧкыԁ лоӧ уҗавны веԍіг кык мортлы. Пуктасјас костті быԏ лоӧ весавны кіӧн. Научнӧј учрежԃеԋԋӧјас ӧні корԍӧны хіміческӧј среԁствојас, коԁјас отсӧгӧн меԁ еԍкӧ поԅас бурҗыка вермаԍны јог турунјаскӧԁ. Та могыԍ &франціјаын пӧԉзујтчылісны ԍіԉвіԋітӧн, коԁі ӧтпырјӧн лоӧ бур каԉіјнӧј мувынԍӧԁанторјӧн. Ԋе- важӧн тајӧ совсӧ зев уна аԁԇісны міјанын Соԉікамск гӧгӧрын. Ӧні завоԃітӧма-ԋін сіјӧс перјыны. Јог турунјас унаыԍ мытчыԍлӧны граԁвыв пуктасјас кӧԇтӧԇ, торја-ԋін сещӧм інјасӧ, кытчӧ колӧ пуктыны рӧсаԁа. Ԍіԉвіԋіт меԁбур кіԍкавны, кор јог турунлӧн 4-5 корјыс унҗык абу-на быԁмӧма. Посԋіа ізӧм сов асылын јона лысва ԁырјі колӧ којавны участок куԅа гектар вылӧ 8 центԋер мынԁа. Шочмӧԁлӧм. Машінаӧн кӧԇігӧн быԁтасјас петӧны орјавлытӧм віԅӧн, мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыныс коставлытӧг, меԁым вермісны најӧ ԉучкі быԁмыны, колӧ кыԇ поԅӧ воԇҗык најӧс шочмӧԁлыны. Меԁвоԇԇаыԍ колӧ торјӧԁлыны сіԇі, меԁым быԁтасјасыс коԉісны ԋегырыԍ чукӧрјасӧн, ӧԏілаӧ 5-ԍ петасӧн, а костјассӧ 3-4 см. паԍтаӧн кырлӧԁлыны. Лун 10-15 мыԍԏі быԁ чукӧрыԍ коԉӧԁԍӧ сӧмын ӧԏі быԁтас, коԁі меԁԍа јон ԁа ԇоԋвіԇа, а мукӧԁыс шыблавԍӧны. Шочмӧԁлыны колӧ гожӧм быԁӧн кымыныԍ-кӧ, кыԇ быԁтасјасыс кутасны ԇескӧԁны мӧԁа-мӧԁнысӧ. Вылыс муԍін ԋебԅӧԁӧм (кокалӧм). Граԁлыԍ вылыс мусӧ пыр колӧ віԇны ԋебыԁӧн, рышкыԁӧн, меԁым вермісны пырны пуктас вужјасӧ зер ва ԁа шонԁіӧн шонтӧм, сӧстӧм сынӧԁ. Сыыԍ кынԇі, вылыс му ԋебԅӧԁӧмӧн ԁыр олӧ арын ԁа тулысын јіҗӧм ва. Вылыс муԍін ԋебԅӧԁлӧны коканјасӧн, цапаӧн ԉібӧ гӧрыштӧмӧн. Ԋебԅӧԁны колӧ гожӧм быԁӧн кымыныԍ-кӧ. Меԁԍа бур ԋебԅӧԁны зерӧм бӧрын, мыјӧн муыс ԋеуна коԍмыштас. Бугрітӧм. Корԋеплоԁјаслӧн вужјасыс (ԍвеклӧ, галан, кушман) мукӧԁ ԁырјі мытчыԍӧны му вылысӧ-ԁа, он-кӧ бӧр тырт муӧн, шонԁі југыԁԍаԋ лоӧны ԋуԇвіж рӧмаӧԍ ԁа воштӧны асԍыныс кӧрсӧ. Быԁтас корјас берԁӧ му лепталӧм шуԍӧ бугрітӧмӧн. Бугрітӧны сіԇ-жӧ картупеԉ, меԁым лоӧ тыраҗык. Сыыԍ кынԇі, бугрітлӧны сещӧм пуктасјас, коԁјас муӧн тыртӧм кор кокувԍаԋыс вермӧны леԇны выԉ вужјас ԁа сіԇӧн унҗык боԍтны муыԍ вајан& (капуста, томатјас) (22 ԍерпас). Бугрітлӧны пуктасјас вылыс муԍін ԋебԅӧԁӧмкӧԁ ӧтпырјӧн ԁа сіјӧ-жӧ ӧруԃԃӧјасӧн (коканӧн, цапаӧн, гӧрыштӧмӧн). Раԁ костјас-кӧ паԍкыԁӧԍ, быԁтасјас җуҗыԁӧԍ (куԅӧԍ) ԁа плӧшщаԃыс ыҗыԁ, поԅӧ бугрітны вӧлӧн. Вожјас чінталӧм. Кымын уна артмас быԁтаслӧн му вылысса вожјас, сымын најӧ лоӧны посԋіӧԍ. Меԁым быԁтыны гырыԍҗык ԁа бурҗык качествоа пуктасјас, ԉішнӧј вожјассӧ вунԁалӧны ԁа шыблалӧны. Кӧјԁыс быԁтан пуктасјасӧ коԉӧны 3-4 вож ԁа мукӧԁсӧ вунԁалӧны, меԁым боԍтны бура воӧм кӧјԁыс. Тыквалыԍ ԉішнӧј вожјассӧ вунԁалӧны-жӧ, меԁым ыҗыԁа быԁтыны плоԁсӧ. Ӧгурцылыԍ куԅа быԁмыԍ вожјас щӧщкӧрталӧны јывјасӧԁыс, меԁым выныс мунас јонҗыкасӧ плоԁјасас. Корјас треԋірујтӧм. Вывті јона бурмӧԁӧм, „сыла“ муԍін вылын унаыԍ овлӧ сіԇі, мыј пуктасјас мунӧны корјӧ — быԁмӧны міча пашкыра, гырыԍ корјас (ботва), а му пыщса колана плоԁјасыс (лук, галан, картупеԉ) омӧԉа быԁмӧны. Сещӧм ԁырјі выгӧԁнӧ ԁугӧԁны корјаслыԍ ԁа зајаслыԍ воԇӧ быԁмӧмсӧ. Ԁугӧԁчыԍԍӧ кокԋіԃік катокӧн вылыстіыс нуӧԁӧмӧн, пӧвјӧн ԉічкалӧмӧн ԉібӧ прӧстӧ кіӧн чегјалӧмӧн ԁа му берԁӧ ԉічкалӧмӧн (кусԋӧԁлӧмӧн). Тащӧм операціјаыс шуԍӧ ботва треԋірујтомӧн. Кӧԇыԁјаскӧԁ вермаԍны колӧ віԁчіԍана мерајасӧн, ԉібӧ кынмӧм пуктассӧ ԉечітӧмӧн. Віԁчіԍана мераӧн лоӧ пӧјім каԉіјнӧј мувынԍӧԁанторјас муԍінӧ ԍујӧм. Таԇі вынԍӧԁӧмӧн быԁтас кԉеткајасын сокыс лоӧ озырҗык совјасӧн ԁа озҗык кут ԍетԍыны кӧԇыԁлы (кутас кынмыны улынҗык ԏемператураӧн). Меԁбӧрын, поԅӧ вермаԍны кӧԇыԁјаскӧԁ меԁԍа прӧстӧј ногӧн — щыныԍ сајӧԁ вӧчӧмӧн. Кынмалӧмјас пыр овлӧны сеԅ ԁырјі ԁа лӧԋ повоԃԃа ԁырјі, а кымӧра ԁырјі муыԍ омӧԉҗыка торјалӧ чӧжԍӧм шоныԁыс. Повоԃԃа ԍерԏі поԅӧ-кӧ віԁчіԍны асылын кынмӧм, колӧ јӧр веԍтӧ вӧчны щыныԍ іскусственнӧј сајӧԁ (завеса), коԁі кымӧр моз-жӧ віԇӧ мусӧ кӧԇалӧмыԍ. Јӧр пеԉӧсјасын тӧвлаԁорԍаԋ ӧзталӧны біпурјас &кӧԍтӧм трунԁаыԍ, лысјасыԍ ԁа кос увјасыԍ. Ӧԁјӧ сотчыны леԇны оз ков, меԁым унҗык лоӧ щыныс.
[22. Бугрітӧмлӧн отсӧгыс.]
Ԉечітан мерајасӧн ловԅӧԁӧны коԇыԁӧн щыкӧԁӧм быԁтасјасӧс. Кынмӧм быԁтасјас-кӧ сыласны кајӧм шонԁі воԇын ӧԁјӧ, најӧ унҗыкыԍсӧ ԇікӧԇ кувлӧны, а сылӧмыс-кӧ лоӧ наԇӧн, најӧс поԅас-на ловԅӧԁны. Та могыԍ колӧ асылын воԇ пызјыны (резны) пуктасјассӧ кӧԇыԁ ваӧн, коԁі кутас кӧԇӧԁны корјаслыԍ вылыссӧ ԁа наԇмӧԁас сылӧмсӧ (сыласны ԋӧжјӧ, вочасӧн). Валы колӧ пукԍыны корјас вылӧ посԋіԃік војтјасӧн. Сы понԁа меԁԍа бур пӧԉзујтчыны резԍан пріборӧн (опрысківаԏеԉ), коԁӧн вӧԃітчӧны пуктас ԍојыԍ гагјаскӧԁ вермаԍігӧн (23 ԍерпас).
ВІРӦЧЈАС ԀА ШОНЫԀ ГРАԀЈАС
Граԁвыв пуктасјас вӧԃітан овмӧсын меԁвоԇ колӧ тӧжԁыԍны капуста, галан, ԍвеклӧ, ӧгурцы ԁа мукӧԁ пӧлӧс рӧсаԁајас чужтӧм вылӧ шоныԁ ԁа кӧԇыԁ вірӧчјас лӧԍӧԁӧм понԁа. Кӧԇыԁ вірӧчјасӧн паԍкыԁа поԅӧ вӧԃітчыны Војвыв крајса лун& вылын. Тащӧм вірӧч вылын поԅӧ быԁтыны кӧԇыԁыԍ повтӧмҗык быԁтасјаслыԍ рӧсӧԁа& (капусталыԍ, галанкалыԍ). Кӧԇыԁ вірӧч пыԃԃі боԍтӧны прӧстӧј граԁ, коԁӧс лӧԍӧԁӧны арԍаԋ ԁа тупкӧны војла ԁор бокԍаԋ стрӧјбаӧн ԉібӧ заборӧн. Тулысын зіԉӧны, меԁым граԁјыс воԇҗык сыліс. Ԉішнӧј лым сетыԍ шыблалӧны ԉібӧ вылысас којӧны са, меԁым регыԁҗыка сылас, а вылыс кын мусӧ жугӧԁлӧны коканӧн ԉібӧ лӧмӧн, меԁым лунԍа шоныԁ сынӧԁыс кокԋіа пыріс пыԁлаԋӧ. Кор граԁјыс сылас, сы вылӧ пуктыԍԍӧ пӧвјасыԍ тувјалӧм, ԋоԉ пеԉӧса, пыԁӧстӧм јашщік, коԁлӧн ыҗԁаыс граԁјыԍ ԋеуна ічӧтҗык. Јашщіклӧн лунла ԁор ԍтеныс колӧ 18-20 см. суԁта, војла ԁорыс — 25-30 см суԁта. Бок ԍԏенкајассӧ вӧчӧны вӧԇлаԋӧ пӧкатӧн. Јашщік пыщкыԍ мусӧ колӧ зев јона посԋӧԁлыны, ԋебԅӧԁны. Кӧјԁыс кӧԇӧны коснас. [23. „тремасс".] Меԁым віԇны петасјасӧс војԍа ԁа асја кӧԇыԁјасыԍ, јашщік ԍтен берԁӧ ортсыԍаԋыс лептӧны му (муԁјӧны), вылысас пуктӧны кымынкӧ мајӧг, ԁа вој кежлӧ вевԏԏӧны рӧгӧзаӧн ԉібӧ іԇасыԍ кыјӧм кӧверӧн. Тащӧм вірӧчсӧ [24. Кӧԇыԁ вірӧч] вӧчны зев кокԋі, сӧмын мукӧԁ бокԍаԋ оз поԅ лыԃԃыны сіјӧс бурӧн: му пыщкӧс шонавтӧмла быԁтасјаслы лоӧ кӧԇыԁ, кӧԇны поԅӧ мај меԁвоԇԇа лунјасыԍ ԋе воԇҗык, вірӧч вылӧ кокԋіа веԍкалӧны курӧгјас ԁа сіԇі воԇӧ. Став тајӧ тырмытӧмторјасԍыс поԅӧ мынтӧԁчыны кок јылӧ вірӧч вӧчӧмӧн. Пеԉӧсјас улӧ ԍујӧны муӧ керјыԍ вӧчӧм ԋоԉ ԍурја ԁа вылысас пуктавԍӧны пӧперега пујас. На вылӧ воԉсавԍӧ гӧрбушјасыԍ ԉібӧ мајӧгјасыԍ җоҗ ԁа сувтӧԁԍӧны пӧвјасыԍ бокјас, муӧ вӧчӧм вірӧчын моз-жӧ (24 ԍерпас). Вірӧч вылӧ лептӧны 14-16 см кызта му, ԁа сетчӧ і кӧԇӧны. Тащӧм вірӧч вылын быԁтасјаслы лоӧ шоныԁҗык. Јашщікӧ быԁ бокԍаԋ-ԋін ӧткоԃа кутас інмыны сынӧԁыс, а тулысын сынӧԁ век овлӧ шоныԁҗык уԉ му ԁорыԍ, коԁі наԇӧн шоналӧ. Шоныԁ вірӧчјас. Крај војвылын ԁа шӧрлаԋас кӧԇыԁ вірӧчјас оз-ԋін вермыны лоны быԁтасјаслы наԃежнӧј віԇыԍӧн (зашщітаӧн). Ԍорӧнҗык кынмалӧмјас овлӧны сенјасын торја щӧкыԁа. Унаыԍ асывјасын ԏемпература уԍлӧ 5 граԁусӧԇ (кӧԇыԁыс). Тані колӧ вірӧчлы іскусственнӧј шонтӧм. Шонтан маԏеріалӧн лоӧ вӧв кујӧԁ, коԁі торјӧԁӧ шоныԁсӧ сіԍмігас. Меԁвојԁӧр колӧ корԍны шоныԁ вірӧчлы шогмана места. Вірӧч колӧ вӧчны вылын местаӧ, кытчӧ оз інмы војтӧв ԁа асыв-вој тӧв, а лунтыр меԁ вӧлі інмӧ шонԁі. Сеԍԍа грунтӧвӧј ваыс сені меԁ вӧлі пыԁын. Бӧрјӧм местаын коԁјыԍԍӧ , канава 45-50 см суԁтаӧԇ. Канавалӧн ӧтар помыс меԁ вӧлі віԇӧԁӧ асывлаԋӧ, мӧԁарыс — рытывлаԋӧ. Бокјассӧ колӧ вӧчны ԁруг кырјӧн — ԍтена моз веԍкыԁа. Грунтыс кӧ ԋебыԁ ԁа бузԁӧ, канава бокјасӧ пуктавԍӧны пӧвјас. Канава ԁорјасӧ вылысас вӧчӧны щупӧм сруб. Сылӧн лунла ԁор бокыс (воԇвылыс) вӧчԍӧ 20-25 см суԁта, а сајыс ԋеуна җуҗыԁҗыка — 35-40 см суԁта. Гулӧн ԁа срублӧн җуҗԁаыс ставнас колӧ лоны 70-80 см суԁта. Вылыс керјасӧ пыщкӧс бокԍаԋыс вӧчԍӧ череп (щупӧԁ), кытчӧ меԁ поԅӧ топыԁа пуктыны ԍтеклӧа рамајас. Парԋік рамалӧн ыҗԁа меԁԍа бурӧн лыԃԃыԍԍӧ 160 см куԅта ԁа 90 см паԍта. Бурещ рама куԅта ԍерԏі-і колӧ вӧчны вірӧчлыԍ паԍтасӧ, а куԅтаыс вермас лоны быԁԍама, сӧмын 10 метрыԍ куԅҗыкӧс оз-жӧ ков вӧчны. Вірӧч вӧчігӧн колӧ торја јона тӧжԁыԍны сы понԁа, меԁым тувсов ва ез вермы пырны сетчӧ вылысԍаԋ ԋі улысԍаԋ. Местаыс-кӧ улын, васӧԁ ԁа вермӧ пырны грунтӧвӧј ва, бурҗык вӧчны вірӧч му вылысӧ (коԁјыԍтӧг) керјасыԍ җуҗыԁ сруб ԋіщ вылӧ лептӧмӧн. Кӧԇіг кежлӧ вірӧч лӧԍӧԁӧм. Кӧԇтӧԇ лун 15 војԁӧр вірӧч весавԍӧ лымјыԍ. Сек-жӧ лӧԍӧԁӧны сылы [25. Му пожналан.] кујӧԁ. Кујӧԁ боԍтԍӧ вӧвлӧн (сіјӧ јонҗыка шоныԁ), кыскавԍӧ (вајавԍӧ) вірӧч ԁінӧ ԁа течԍӧ чукӧрӧ, меԁым сені шоналас. Ԍујіг кежлӧ кујӧԁ чукӧрлы колӧ ԇікӧԇ сывны ԁај пӧԍавны сещӧмӧԇ, меԁым сетыԍ ру кајіс. Тащӧмӧԇ поԅӧ вӧчны іскусственнӧј шонтӧмӧн. Кујӧԁыс-кӧ јона уԉ, чукӧр пыщкас пуктӧны кымынкӧ ԁонӧԁӧм із, а кујӧԁыс-кӧ кос, чукӧр вылас кіԍтӧны кымынкӧ веԁра пӧԍва. Чукӧрсӧ бурҗык вевԏԏыны рӧгӧзајасӧн ԉібӧ іԇасӧн. Тајӧ мерајасыс кујӧԁ шонтӧм вылӧ лоӧны тырманаӧԍ. Кујӧԁ ԍујігӧн вӧв кујӧԁ ԁінӧ соԁтӧны којмӧԁ јукӧн мынԁаыс кымын мӧс кујӧԁ, ԉібӧ важ, арԍа пу корјас. Тајӧ сорлалӧмыс ԍетӧ шоныԁсӧ ԋеуна ещаҗык, но сы пыԃԃі ԋӧжјӧнҗык сіԍмӧ ԁа ԁырҗык оз кӧԇав. Кујӧԁ пукталӧны вірӧчӧ ԇік вылыс ԁорӧԇыс, пӧшԏі рамајас берԁӧԇ. Пуктавны колӧ паԍтала ӧткоԃа ԁа ԋе јона топыԁа, меԁым вермас веԍкавны сынӧԁыс. Сынӧԁ-кӧ лоӧ еща, кујӧԁ вермас ԁугԁыны сіԍмӧмыԍ ԁа кӧԇалас. Пукталігӧн поԅӧ сӧмын кокԋіԃіка кучкалыштны вілаӧн, а кокӧн таԉавны кујӧԁ ԋекущӧма оз поԅ. Кӧԇыԁ му ԍԏенкајасԍаԋ вірӧчлӧн ԁорјасыс (гӧгӧрыс) век лоӧ кӧԇыԁҗык шӧр ԍерԏіыс. Тапонԁа кујӧԁ кутас сіԍмыны ԁа пукԍыны сені наԇӧнҗык. Меԁым кӧԇӧм бӧрын вірӧчлӧн шӧрыс ез јона пукԍы ԁа гуранаԍ, кујӧԁ пуктавԍӧ сетчӧ ԋеуна топыԁҗыка ԁа мыԉкјӧнҗык. Кујӧԁ ԍујӧм бӧрын вірӧч вевԏԏыԍԍӧ рамајасӧн. Ԋоԉӧ-віт лун мыԍԏі, кор кујӧԁыс быԁлаті ӧткоԃа шоналас, пыр-жӧ завоԃітӧны кіԍтавны му. Мусӧ колӧ воԇвыв лӧԍӧԁны ԁа меԁ качествоыс сылӧн вӧлі бур. Бурҗыкӧн лыԃԃыԍԍӧ ежаыԍ вӧчӧм му, коԁӧс колӧ сіԍтыны во чӧж. Воԇ тулысын вунԁалӧны ежасӧ ԁа течӧны чукӧрӧ кымыԋавлӧмӧн (турунсӧ увлаԋ), вылас кіԍкалӧны мыјкӧ мынԁа іԅвестка, сеԍԍа гожӧм быԁӧн кымыныԍкӧ кіԍкалӧны ваӧн ԉібӧ кіԅертӧм кујӧԁӧн (кујӧԁ воӧн). Быԁ кіԍкалігӧн ежасӧ жугӧԁлӧны кӧрт зырјӧн ԉібӧ коканӧн. Ар кежлӧ ежа чукӧр сіԍмас (перегорітас). Мусӧ леԇӧны сутуга пож пыр, коԁі шуԍӧ грохотӧн (25 ԍерпас) ԁа течӧны вірӧч ԁінӧ. Ӧткымын овмӧсјасын парԋік му віԇӧны тӧлын вевԏԏӧмӧн ԉібӧ тупкӧса помешщеԋԋӧын, меԁым тулысын вірӧч вылӧ течігӧн оз ков пуктыны уна вын кын чукӧрјас жугӧԁлӧм вылӧ. Таԇі вӧчны абу бур. Тӧлын тајӧ мусӧ бурещ колӧ кынтывны. Сек сіјӧ боԍтӧ унҗык сынӧԁ ԁа пӧтӧса торјас, муыс лоӧ рышкыԁ, бырӧны бакшаԍӧмјас, кіслотајас ԁа уна пӧлӧс вреԃіԏеԉјас. Тулысын уҗ кокԋӧԁӧм могыԍ, поԅӧ ԍетны тащӧм сӧвет: тӧв завоԃітчігӧн мыјӧн чукӧрыс кынмас 12-15 см кызтаӧԇ, кынмӧм слӧјсӧ жугӧԁлӧны гырыԍ торјас вылӧ ԁа течӧны вірӧч ԁінӧ торјӧн. Таԇі-жӧ вӧчӧны мӧԁ слӧј ԁа воԇӧ слӧјјас артмӧм бӧрын. Тащӧм ногӧн став мусӧ лоӧ пӧртӧма гырыԍ кын корогјасӧ (глыбајасӧ), коԁјасӧс тулысын веԍкыԁа шыблалӧны вірӧчӧ пӧԍ кујӧԁ вылӧ. Сен најӧ зев регыԁӧн сыласны. Лӧԍӧԁӧм му кӧ абу тырмымӧн рышкыԁ ԁа ем сы пыщкын уна ԍој, тулысын соԁтӧны сетчӧ ԋоԉӧԁ јукӧн мынԁаыс ваԁор лыа. Вірӧчын му слӧј колӧ лоны 13-16 см кызта, рамајасӧԇ меԁ оз інмы 5-6 см мынԁа. Бӧрынҗык кујӧԁ пукԍӧмла летчас сіјӧ улӧҗык. Кор вірӧч вылын му сылас ԁа ԋеуна коԍмыштас (шуралас), сылыԍ вылыссӧ шыԉӧԁӧны куранӧн, жугӧԁлӧны коԉӧм корогјассӧ ԁа кӧԇӧны. Кӧԇӧм ԁа рӧсаԁа ԁоԅӧрітӧм. Бурҗык кӧԇны кӧтӧԁтӧм кӧјԁысӧн. Кӧԇны поԅӧ кыԇі ԍурӧ којӧмӧн і раԁјасӧн. Кыԇі ԍурӧ кӧԇігӧн, меԁым кӧԇӧмыс лоӧ ӧтԍер, вірӧчлыԍ плӧшщаԃсӧ јуклӧны іԇасјасӧн ԉібӧ беԃјасӧн кваԁратјас вылӧ, быԁ кваԁратлы лӧԍӧԁӧны ӧткоԃ порціја кӧјԁыс ԁа кӧԇӧны торјӧн. Раԁјасӧн кӧԇӧм колӧ лыԃԃыны бурҗыкӧн, — секі кокԋіҗык лоӧ шочмӧԁлыны ԁа весавны петасјассӧ. Вірӧч пӧперег ногӧн муӧ вӧчавԍӧны посԋіԃік бӧрӧзԁајас мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыныс 4-5 см-ӧн костӧԁлӧмӧн, сетчӧ пукталӧны кӧјԁыс раԁјас ԁа кокԋіԃіка шыԉӧԁӧны куранӧн. Којӧмӧн кӧԇігӧн кӧјԁыс тупкӧны вылысԍаԋыс торја лӧԍӧԁӧм муӧн, меԁым кӧјԁысјасыс оз вешлаԍны ԁа оз лоны чукӧраӧԍ. Шоныԁ, васӧԁ, рамајасӧн тупкӧм вірӧч вылын кӧјԁысјас чужасны регыԁӧн. Петасјасӧс колӧ бура ԁӧԅӧрітны, меԁым најӧ ез кокјыв кајны, ез віјерӧԍ лоны ԁа граԁвылӧ петкӧԁіг кежлӧ тырмымӧн јонмісны. Та могыԍ налы ԍетӧны кыԇ поԅӧ унҗык југыԁ, оз віԇны јона ваӧн ԁа зіԉӧны леԇны пыщкас сӧстӧм сынӧԁ. Лунјасын шоныԁ ԁырјі вірӧчјас первојсӧ тӧлӧԁлӧны рамајассӧ кыпӧ- ԁыштӧмӧн ԁа пыкӧԁ вылын віԇӧмӧн, а кор пуктасјасыс ԋеуна быԁмыштасны ԁа јонмыштасны, рамајас боԍталӧны ԇікӧԇ ԁа тупкавлӧны сӧмын вој кежлӧ, асылыс-кӧ кӧсјӧ лоны кӧԇыԁ. Кіԍкавлыны колӧ шочҗыка ԁа сӧмын сещӧмјас ԁырјі, кор муыс коԍмас 3-4 см суԁтаӧԇ. Торја јон, віԋов ԁа выԉ местаын кокԋіа боԍтԍыԍ рӧсаԁа быԁтӧм вылӧ том вывԍыс сіјӧс вуҗӧԁлывлӧны мӧԁ местаӧ. Тащӧм вешталӧмыс шуԍӧ пікіровкаӧн. Пікіровка вӧчӧм могыԍ том пуктасјас вуҗӧԁлӧны торјӧн лӧԍӧԁӧм ԁа кујӧԁавтӧм кӧԇыԁ вірӧч вылӧ ԉібӧ прӧстӧј граԁ вылӧ, кор најӧ леԇасны асԍыныс меԁвоԇԇа прамој корсӧ (кӧјԁысыԍ мытчыԍӧм меԁвоԇԇа кык корјыс шуԍӧны ԍемјаԁоԉаӧн). Рӧсаԁа боԍталӧм воԇвылын віреч јона кіԍкалӧны ваӧн. Сеԍԍа быԁтасјассӧ віԁчыԍӧмӧн перјӧны муыԍ, вужјасԍыс муԍінсӧ пыркӧԁӧны, главнӧј вужлыԍ којмӧԁ јукӧнсӧ җеԋгӧртӧны (чепӧԉтӧмӧн), ԁа пуктассӧ нуӧны выԉ местаӧ лӧԍӧԁӧм гуранторјӧ. Выԉ местаӧ быԁтасјас колӧ пуктавны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 4-5 саԋԏіметрӧн костӧԁлӧмӧн. Гуранјас меԁԍа бур пасјавны нарошнӧ вӧчӧм пікірујтчан пӧвјӧн (26 ԍерпас). Пікіровка вӧчігӧн муӧ ԍујԍӧ рӧсаԁа воԇԇа ԁорԍыс пыԁӧҗык — ԇік ԍемјаԁоԉнӧј корјасӧԇыс (27 ԍерпас). Пікіровка бӧрын јона мӧԁасны быԁмыны бокјасас выԉ вужјас. Выԉ местаӧ нуӧмла первојсӧ пуктас кыԇ быԏԏӧ віԍны завоԃітлӧ ԁа мыјкӧԁыра кежлӧ быԁмӧмыԍ ԁугԁылӧ, но ӧԁјӧ бӧр јонмӧ, кокԋіа велалӧ воԍса грунтӧ ԁа, сені јона пӧткӧԁчӧмӧн, пановтӧ быԁмӧмнас пікіровка вӧчтӧг пуктӧм рӧсаԁаӧс. Грунтӧ рӧсаԁа пуктӧм. Лӧԍӧԁӧм граԁјас вылӧ ԉібӧ гӧрыштӧм чуркӧ (бурыԍӧ) завоԃітӧны пуктыны рӧсаԁа, кор налӧн паԍкалас кујім-ԋоԉ прамӧј кор. Карԁорын пуктыԍан каԁ обычнӧја овлӧ јуԋ 5-15 лунјасӧ, а лунвыв рајонјасын — 8-15 лунӧн воԇҗык. Том пуктасјас вірӧч вылын ԁыр віԇны ԁа уҗсӧ воԇӧ јӧткыны оз рекоменԁујтчыԍԍы. Вірӧч вылын ԁыр віԇӧм рӧсаԁа чорԅӧ ԁа ԍӧкыԁҗыка кутчіԍӧ выԉ местаӧ. Сеԍԍа муыс сіјӧ каԁнас уԃітӧ јона коԍмыны ԁа јона ковмас кіԍкаԍны, Сулалӧ-кӧ кос повоԃԃа ԁа муыс тулысԍаԋ уԃітіс пыԁӧԇ коԍмыны, рӧсаԁалыԍ корјассӧ җынвыјӧ вунԁалӧны. Корлыԍ паԍтасӧ чінтӧмӧн быԁтаслы ещаҗык ковны кутас ва. Ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны грунтӧ быԁтасјас ԉучкі саԃітӧм вылӧ. Оз поԅ леԇны, меԁым вужјас вывлаԋ чангыԉтчісны ԉібӧ ез тырмымӧн топыԁа інмыны му ԁінӧ. Тајӧ кыкнан ногыс уна быԁтасјас кулӧны ԁа тыртӧм інас лоӧ унаыԍ саԃітны выԉыԍ. Меԁԍа бур пуктыԍны беԃ тујӧ. Јоԍ пома беԃԃӧн вӧчԍӧ граԁ вылӧ ԉібӧ гӧрыштӧм чуркјӧ гуран ԁа сетчӧ-і ԍујԍӧ рӧсаԁалӧн вужјыс ԍемјаԁоԉаӧԇыс. Беԃ колӧ боԍтны тырмымӧн кызӧс, меԁым сіјӧн вӧчалӧм гуранјасӧ ԉічыԁа тӧрісны рӧсӧԁалӧн вужјасыс. Первојја гуранкӧԁ ортчӧн 4-5 см сајӧ мӧԁыԍ сущкӧны беԃԃӧн ԁа бертыштӧны пуктӧм рӧсӧԁалаԋыс, меԁым тырас первојја гураныс ԁа топыԁа пукԍас муыс рӧсаԁа вужјас берԁӧ (28 ԍерпас). Выԉ артмӧм гуранӧ кіԍтӧны ва (кӧшыԍ ԉібӧ ԍеткатӧм ԉејкаыԍ) ԁа пуктӧны кітыр ԍӧԁ му ԉібӧ компост. Гураныс бӧрвылас ачыс шыԉаԍас, а ԍӧԁ му віԇӧ вужјас ԁіныԍ муԍінсӧ коԍмӧмыԍ ԁа вылыссӧ кормӧмыԍ. Уна пуктас вӧԃітігӧн ԁа паԍкыԁ местаӧ пуктыԍігӧн тајӧ уҗсӧ колӧ нуӧԁны ԉучкі оргаԋізујтӧм пӧраԁокӧн. Тӧԁам, мыј бура оргаԋізујтӧмӧн быԁ уҗ пышјӧ ԏык ӧԁјӧ. Став уҗалыԍјасӧс колӧ јуклыны брігаԁајас вылӧ. Быԁ брігаԁаыԍ кымынкӧ мортӧн колӧ торјӧԁны уҗалан інӧ колан маԏеріалјас (рӧсаԁа, кіԍкаԍан ва, ԍӧԁму) вајалӧм вылӧ, а віт морт сувтасны пуктыԍны. Граԁ пӧлӧн ԉібӧ гӧрыштӧм чурк пӧлӧн најӧ мунӧны ԍорԍӧн-бӧрԍӧн. Меԁвоԇԇа мортыс шујга кіас боԍтӧ мерајтчан беԃ, меԁым вӧчавны ӧтыҗԁа костјас, а веԍкыԁас боԍтӧ мӧԁ беԃ, коԁӧн вӧчалӧ рӧсаԁалы гуранјас; мӧԁ морт — пӧв вылын нуӧ рӧсаԁа ԁа быԁ гуран ԁорӧ пукталӧ ӧԏі-
[26. Пікірујтчан ԁӧска] [27. Пікірујтӧм вылӧ рӧсаԁа. * — ԍемјаԁоԉајас. а — саԃітан суԁтаыс. в — оровтӧны.] кӧн; којмӧԁ — рӧсаԁа пукталӧ гуранӧ ԁа топӧԁалӧ муӧн; ԋоԉӧԃ — кіԍкалӧ, а вітӧԁыс кітырӧн пукталӧ гуранјасӧ ԍӧԁ му. 5-6 лун мыԍԏі поԅӧ віԇӧԁӧмӧн тӧԁны, кущӧм быԁтасјас боԍтԍӧмаӧԍ, а коԁјас кулӧмаӧԍ. Кулӧмјас мес-
[28. Беԃԃӧн пуктыԍӧм.]
таӧ пуктыԍԍӧ выԉ рӧсаԁа. Меԁым кушӧн ԋекыті ԋе коԉны, кулӧмјас местаӧ мӧԁпӧв пуктавны мукӧԁ ԁырјі ковмас кыкыԍ-кујімыԍ. Парӧвӧј граԁјас. Шоныԁ ԉубітыԍ граԁвыв пуктасјас (ӧгурцы, тыква ԁа мук. тор) Војвылын быԁтігӧн, ԉібӧ колӧ-кӧ быԁтыны воԇҗык воыԍ пуктасјас (гожӧмын ԍојӧм вылӧ), поԅӧ пӧԉзујтчыны парӧвӧј граԁјасӧн. Јӧрын вылын местаын арԍаԋыс коԁјыԍԍӧ канава җуҗԁаӧн 50 см-ӧԇ, паԍтаӧн 70 см ԁа куԅтаӧн — кущӧм колӧ. Тулысын лым сылӧм бӧрын канаваӧ чуркјӧн (вал моз) течӧны сорлалӧм кујӧԁ ԁа сы вылӧ воԉсалӧны му слӧј: вылыс чурк јылас 15 см кызта ԁа бокјасас 20 см кызта. Тајӧ насыпыс колӧ лоны граԁ коԃ-жӧ. Граԁ вылӧ сувтӧԁӧны ԋоԉ пӧвјыԍ тувјалӧм јашщік (ԋоԉ бок). Кӧԇыԁ војјасӧ сіјӧс тупкылӧны вірӧчыԍ боԍтӧм рамајасӧн. Рамајас колӧ боԍтны сещӧм вірӧчыԍ, кытчӧ пуктӧма капуста ԉібӧ галан (тајӧ быԁтасјасыс омӧԉа полӧны кӧԇыԁыԍ ԁа вој кежлӧ тупкылӧны сӧмын меԁвоԇԇа каԁсӧ). Тащӧм ногӧн вірӧч вылыԍ рамајас ӧԏі тулысын поԅӧ іспоԉзујтны кыклаӧ. Парӧвӧј граԁјаслы јашщікјас поԅӧ вӧчны коԍавланаӧс ԉібӧ постојаннӧјӧс. Постојаннӧј јашщіклыԍ вылыссӧ мукӧԁ ԁырјі вӧчӧны улыс ԍерԏіыс векԋіҗыка ԁа сетчӧ пуктӧны ԍԏеклӧ. Сајӧԁӧм граԁјас. Овмӧсын-кӧ кујӧԁ еща ԁа пуктасјас шонтӧм вылӧ оз вічмы, поԅӧ тырмӧԁчыны прӧстӧј граԁјас вӧчалӧмӧн, сымын кӧԇыԁ војјас кежлӧ вылысԍаԋыс тупкӧм вылӧ колӧ вӧчны пріспособԉеԋԋӧ. Тащӧм граԁјас вӧчалӧны кущӧмкӧ стрӧјба берԁӧ лун бокӧ, кытчӧ оз інмы вој тӧв. Граԁ гӧгӧрӧ сувтӧԁлӧны вожӧԍ помјаса җеԋыԃік мајӧгјас. Рытын-кӧ граԁуԍԋік петкӧԁлӧ 4-5 граԁус шоныԁ — асылын колӧ віԁчіԍны кынмӧм. Секі вожкајас вылӧ пукталӧны граԁ вомӧн мајӧгјас, а на вылӧ воԉсалӧны рӧгӧза ԉібӧ козпу лысјас. Тащӧм граԁ вылын пуктас поԅӧ віԁчіԍны 2-3 вежонӧн воԇҗык.
ГРАԀВЫВ ПУКТАСЈАС БӦРЈӦМ ԀА ԌЕВООБОРОТЈАС
Граԁвыв пуктасјас овлӧны вывті уна пӧлӧс ԁа вывті уна сорт. Војвылын кӧԇыԁ кԉімат понԁа поԅӧ вӧԃітны сӧмын коԁјасӧскӧ. Міјанӧс ӧткоԃалӧны капустаа-корԋеплоԁјаса куԉтурајас (кӧԇа-пуктасјас) вӧԃітан рајонјаскӧԁ. Таԇі лыԃԃӧмыс, ԃерт, веԍкыԁ. Міјан граԁјас вылын бурещ сещӧм пуктасјасыс-і меԁјонасӧ паԍкалӧма, сіјӧ поԁув вылӧ-і пыкԍӧ војвылын граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧмыс. Сӧмын поԅӧ-ӧ міјанлы тырмӧԁчыны тајӧ ԁаскымын пӧлӧс пуктасјаснас, коԁјасӧс важӧн-ԋін тӧԁам, колӧм пырыԍ быԁтам ԁа іспоԉзујтам ԍојӧм вылӧ? Тӧԁӧмыԍ, оз поԅ. Уна бур пуктасјас, коԁјасӧс поԅӧ паԍкӧԁны Војвыв крај условјӧјасын, веԍіг оз-на тӧԁны міјанын. Колӧ велӧԁчыны најӧс вӧԃітны ԁај сетыԍ ԍојанјас лӧԍӧԁны. Меԁвојԁӧр колӧ шуны, мыј міјанын быԁтӧны јонҗыкасӧ ԍорӧн воыԍ пуктасјас, коԁјас паԍкыԁа кутасны мунны ԍојан лӧԍӧԁӧм вылӧ сӧмын арын, а гожԍа каԁ кежлӧ граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧм абу паԍкалӧма. Тајӧс поԅӧ вӧчны воԍса граԁ вылын воԇ воан пуктасјас быԁтӧмӧн ԁа ӧԁјӧ воан сортјас бӧрјӧмӧн. Унҗыкыслы на піыԍ веԍіг оз ковмыны торја мујас: воԇ воыԍ пуктасјассӧ боԍтӧм бӧрын прӧстмӧм мујассӧ бара поԅас тыртны ԍор воан пуктасјасӧн. Тащӧм сора пуктасјас вӧԃітӧм вылас колӧ торјӧн-ԋін јона віԇӧԁлыны — кык пӧлӧс пуктассӧ вӧԃітӧмӧн муыс кык мынԁа пӧԉзасӧ кутас вајны. Воԇ воан пуктасјас піыԍ поԅас інԁыны мајскӧј кушман, ԍоркԋі, реԃіс, воԇ воана коԉрабі сортјас, шпінат, мангоԉԁ ԁа мукӧԁ. Кыԇі најӧс вӧԃітны ԁа ԍојны, лоӧ інԁӧма тајӧ кԋіжка мӧԁ јукӧнас. Граԁвыв пуктасјас јеԃіноԉічнӧј овмӧсјасса, посԋі граԁјас вылын Војвылын пуктыԍӧны пыр ӧԏі му вылӧ, пуктасјас улын најӧс оз вежлавны. Веԍіг немӧвӧјԍа граԁвыв пуктас вӧԃітыԍјас шоча пуктасјас улыԍ мусӧ коланног вежлалӧны. Торја пріметајас ԍерԏі најӧ торјӧԁлӧны „лук му“, „ӧгурцы му“, „капуста му“ ԁа быԁ во на улын і вӧԃітӧны мусӧ сӧмын најӧ кӧԏ асԍыныс граԁ мујассӧ і зев јона вынԍӧԁавлісны мувынԍӧԁанјасон, а пыр вӧлі нораԍӧны урожајјас уԍӧм вылӧ. Совхозјаслӧн, колхозјаслӧн, прігорԁнӧј хоԅајствојаслӧн пуктӧма план ԍерԏі уҗалӧм, выгӧԁаӧн, мусӧ щыкӧԁтӧг уҗалӧм, наука велӧԁӧм ԍерԏі уҗалӧм, мыј раԃі урожајыс воыԍ-воӧ соԁӧ, а оз чін. Наука щӧктӧ пуктасјас улын мусӧ пыр вежлавны. Пуктасјас оз ӧткоԃа боԍтны муԍыс ԍојанторјассӧ: ӧԏі пӧлӧсјас јона боԍтӧны азот (капуста, салат, ӧгурцы), мукӧԁјас — каԉіј (корԋеплоԁјас, картупеԉ), а којмӧԁјас — фосфор (бобі, аԋкыщ). Пыр-кӧ вӧԃітны ӧԏі пӧлӧс быԁмӧг, муԍыс ӧԏі пӧлӧс ԍојанторјас кутас бырны, ковмыны кутас мусӧ јона вынԍӧԁны сіјӧ ӧԏі пӧлӧс ԍојанторсӧ ԍетӧм могыԍ, а мукӧԁ пӧлӧс ԍојанторјасыс кутасны чӧжԍыны ԉішнӧј ԁа вреԁ вајны ԉібӧ вошны веԍ. Быԁԍама пӧлӧс вреԃіԏеԉ (кӧԇа пуктас щыкӧԁыԍ) бакԏеріјајас піыԍ, щакјас піыԍ ԉібӧ гагјас піыԍ меԁԍа ӧԁјӧ ԁа јона паԍкалӧ, кӧні вӧԃітӧны ӧԏі пӧлӧс кӧԇа-пуктасјас. Пуктасјас ԉібӧ кӧԇајас вӧԃітӧмын му вежлалӧмыс бырӧԁас тајӧ ԉокторыслы лоны вермӧмсӧ. Му вылын пуктасјас вежлалӧм оз поԅ лӧԍӧԁны пыр ӧткоԃӧс. Нӧрысјаса, гуранјаса, ԁа уна пӧлӧс муԍіна му вылын бурҗык лӧԍӧԁны кымынкӧ ԍевооборот, меԁым кущӧмкӧ, шуам, пуктас ез ковмы быԏ вӧԃітны сещӧм інын, кӧні ԍіӧј тӧԁӧмӧн-ԋін быԁмыны оз понԁы. Ԍевооборот завоԃітчӧмӧн лыԃԃыԍӧ выԉ кујӧԁ ԍујӧм ԁа выԉ кујӧԁ вылас бура быԁмыԍ ԋекымын пӧлӧс пуктас быԁмӧм. Воԇӧ сеԍԍа во кык-куім вӧԃітӧны кујӧԁтӧг быԁмыԍ пуктасјас ԁа сы вылын і ԍевооборотыс помаԍӧ. Војвыв крајын, кӧні мујас абу бурӧԍ, щӧкыԁа колӧ кујӧԁавны ԁа абу уна пӧлӧс пуктасјас вӧԃітӧм, колӧ паԍкӧԁны кыквоԍа ԍевооборот. Улынҗык табԉіцаын мі інԁам быԁ пуктаслыԍ местасӧ ԍевооборотас ԁа урчіталам сещӧм пуктасјассӧ, коԁӧс поԅӧ вӧԃітны Војвылын веԍкыԁа му-вылӧ ԉі граԁ вылӧ кӧԇӧмӧн (пуктӧмӧн) ԉібӧ вірӧчјас вылын рӧсаԁа воԇвыв быԁтӧмӧн.
Первој во выԉ кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм бӧрын. Мӧԁ во міԋерала му вынԍӧԁанјас ԍујӧм бӧрын. Јеҗыԁ мача капуста. Цікоріј Гӧрԁ мача „ Бобі Савојскӧј „ Укроп Ԉіственнӧј „ Томат Цветнӧј „ Ооркԋі Ԍвеклӧ Морков Тыква Лук Шпінат Коԉрабі Галанка Аԋкыщ Салат Картупеԉ Манголԁ Кушман Ӧгурцы Реԃіс Петрушка. Важ граԁјас вылын, кӧні муыс ԋебыԁ, вына, ԍӧԁ муа, поԅӧ нуӧԁны кујім воԍа ԍевооборот. Секі, шуам, бобі, аԋкыщ, кушман, ԍоркԋі, картупеԉ, вӧԃітӧны којмӧԁ воас ԍвежӧј кујӧԁ ԍујӧм бӧрын. Колӧ тӧԁмаԍны быԁ пуктаскӧԁ торјӧн. Најӧс чукӧртӧма став му паԍтаԍыс, велалӧмаӧԍ најӧ уна пӧлӧс мујас ԁінӧ, кԉімат ԁінӧ ԁа ԍетӧны оз ӧткоԃа ԍојантор. Сіԇ-кӧ і вӧԃітнысӧ најӧс колӧ сіԇ-жӧ уна ног. Мӧԁ јукӧн ТОРЈА ПУКТАСЈАС ВӦԂІТӦМ
ЈЕҖЫԀ КӦЧАНА КАПУСТА
Вӧԃітан ногыс. Војвылын граԁвыв пуктасјас пӧвсыԍ капустаыԁ меԁԍа јона паԍкалӧм пуктас, сіјӧс меԁԍа јона вӧԃітӧны. Воԇ воан сортјас быԁмӧны (воӧны) ԋоԉ тӧлыԍӧн, ԍор воан сортјас — квајт тӧлыԍӧн. Җеԋыԃік гожӧм вӧснаыԁ Војвылын капустатӧ лоӧ војԁӧр вӧԃітны шоныԁ ԉібӧ кӧԇыԁ вірӧчјасын ԁа сетыԍ-ԋін бӧрнас вуҗӧԁны мујас (граԁјас) вылаԁ. Капуста кӧјԁыслы колӧ лоны бура воӧмӧн ԁа ӧткоԃ ԍӧԁ рӧмаӧн. Бур кӧјԁыс чужӧ 4-5 лунӧн 95 прӧч.-ӧԇ. Бура чужанлуныс тащӧм кӧјԁысыслӧн оз быр 5-6 воӧԇ. Пуктӧм вылӧ меԁбурӧн лоӧны ӧԏі, ԉібӧ кыкво олӧм кӧјԁысјас. Вірӧчјас вӧчԍӧны сіԇ-жӧ, кыԇі вӧлі інԁӧма воԇԇа јукӧнас, тајӧ ԋігаас. Меԁбур муӧн вірӧчӧ пуктӧм вылӧ лоӧ: җыныс — ежа пластыԍ пыркӧԁӧм сугԉінок, ԁа мӧԁ җынјыс тӧлалӧм трунԁа ԁа ваԁор лыа ӧтмынԁаӧн. Трунԁаыс отсалӧ рӧсаԁа вужјас сӧвмӧмлы. Кӧјԁыс кӧԇԍӧ коснас, 13-18 грамм гӧгӧр ӧԏі рама вылӧ. Ӧԏі гектар му пуктӧм вылӧ ковмас рӧсаԁаыԁ 15 рамаӧԇ. Рӧсаԁа вылӧ кӧԇӧны 45-60 лун војԁӧр пуктыԍтӧԇ. Крај војвыв јукӧнас кӧԇӧны апреԉ 10-20 лунјас костын, а лунвыв јукӧнјас лун 10-15 воԇҗык. Рӧсаԁасӧ-кӧ кӧсјӧны бӧрыннас шочмӧԁны (пікіровка), колӧ кӧԇны воԇҗык, поԅӧ којалӧмӧн, а кӧсјӧны-кӧ сіԇ пуктыны, кӧԇны поԅӧ лун 10 ԍорҗык, раԁјасӧн, ԋоԉ саԋԏіметр косталӧмӧн. Рӧсаԁа чужтӧԇыс вірӧчјас кутӧны тупкӧмӧн. Мыјӧн чужӧм кӧјԁысјасыс мытчыԍасны, лунјаснас вірӧчјас колӧ воԍтавлыны выԉ сынӧԁ вежны, зіԉны ԍетны кӧјԁысјасыслы кыԇ поԅӧ унҗык југыԁ, меԁ најӧ ез корјӧ ԋужӧԁчыны. Рӧсаԁа ԁӧԅӧрітігӧн со мыј оз ков ԋекор тӧԁ вылыԍ воштыны: унҗык југыԁ, сынӧԁ, ещаҗык ва. Кіԍкавны колӧ, муыс-кӧ вылыԍаԋыс коԍмӧма саԋԏіметр 3-4 суԁа. Та ногнас мі велӧԁам пуктассӧ быԁмыны прӧстӧј му вывса условјӧјасын, јонмӧԁам, віԋовмӧԁам најӧс. Рӧсаԁалы колӧ лоны щокыԁӧн, сӧмын меԁ најӧ ез мешајтны мӧԁа-мӧԁыслы. Сынӧԁ вежлалігӧн (прӧветрівајтігӧн) колӧ віԇӧԁны, оз-ӧ вужјасас паԍкав торја віԍӧм, коԁі шуԍӧ „ԍӧԁ кокӧн". Сіјӧ віԍӧмыс тӧԁмавԍӧ вӧсԋіԃік ԍӧԁ, быԏԏӧ коԍмӧм, рӧсаԁа кокјас ԍерԏіыс. Тајӧ віԍӧмыс паԍкалӧ зев посԋіԃік аслыԍ ԍама щакјасыԍ (грибки). Віԍӧмсӧ каԅалӧм бӧрын вірӧч вылас (рӧсаԁа вылас) колӧ кіԍкавны ваԁор лыа 1-1 1/2 санԏіметр кыза. Лыаалӧмнас пуктасыс вермӧ леԇны соԁтӧԁ выԉ вужјас вылынҗык ԁа віԍӧмыс воԇӧ паԍкалӧмыԍ сувтӧ. Рӧсаԁа шочмӧԁны завоԃітоны, кор бура-ԋін паԍкалас воԇԇа кык ԉіст бӧрԏіыс којмӧԁ, прамӧј ԉістыс. Віԍмӧм рӧсӧԁајас јог турунјаскӧԁ шыблавԍӧны, а бӧрнас сіјӧс чукӧртӧны ԁа нуӧны компост чукӧрӧ. Капуста рӧсаԁа вірӧчјас вылыԍ му вылӧ пуктӧны мај тӧлыԍ помӧ, ԉібӧ јуԋ тӧлыԍ воԇԇа җынјас. Капусталы лӧԍалӧны ԍојӧԁҗык, перегнојнӧј, ԋеуна васӧԁкоԃ, җуҗыԁа гӧрӧм-ԋебԅӧԁӧм муԍінјас. Матын-кӧ емӧԍ грунтӧвӧј вајас, капуста быԁмӧ омӧԉа, корјасыс лоӧны лӧз-руԁ рӧма. Сещӧм васӧԁ інјасас колӧ лептыны җуҗыԁ граԁјас. Пуктас улӧ-кӧ муыс вынԍӧԁԍӧ сӧмын кујӧԁӧн, сіјӧс колӧ петкӧԁны гектар вылас 70-90 тонна. Тајӧ нормасӧ поԅӧ чінтыны 50 тоннаӧԇ, тулыснас-кӧ кујӧԁ ԁінас лоӧ соԁтӧма нӧшта со кущӧм міԋерала мувынԍӧԁанторјас: ԍерно-кіслӧј аммоԋіј 200 клг, каԉіјнӧј соԉ — 200 клг. ԁа 400 клг. суперфосфат. Уна ԍікас мувынԍӧԁанјасӧн вынԍӧԁӧм му лоӧ меԁбур, ԍетӧ меԁбур резуԉтатјас. Міԋерала мувынԍӧԁанјассӧ муас ԍујӧны гребеԋјас гӧрышталӧм воԇвылас, а шыԉыԁ му вылӧ пуктас пуктӧмӧн — меԁбӧрја &ніԋовтӧм воԇвылас. Кӧні муԍінмыс җуҗыԁ, кыз ԁа абу васӧԁ іныс, щӧщ і паԍкыԁ, гырыԍ мујас вылын со кыԇі колӧ лӧԍӧԁны капуста улӧ мусӧ ԁа пуктыны капустасӧ. Арнас муыс җуҗыԁа гӧрԍӧ. Тӧв кежлас муыс оз піԋовтчыԍ. Воԇ тулысын мусӧ піԋовтӧны ранԁаԉ піԋаӧн, ԉібӧ „ԅіг-загӧн“. Сеԍԍа му вылас петкӧԁԍӧ җынвыјӧ сіԍмӧм кујӧԁ ԁа гӧрԍӧ 12-14 см. пыԁа кымын. Плуг бӧрԍаыс леԇӧны почвоуглубіԏеԉ. Сеԍԍа ԍујӧны міԋерала мувынԍӧԁанјас, сы бӧрын-ԋін муыс піԋовтчыԍӧ. Капуста пуктӧм воԇвылас мусӧ віԅјӧԁлӧны куԅмӧсыс і вомӧныс маркерӧн ӧткоԃ кваԁратјас вылӧ. Маркерсӧ поԅӧ вӧчны аслыԁ. Боԍтԍӧ пу брус 8-10 см. кызта, мӧԁа-мӧԁԍыс 30 см. костӧ роԅӧԁавԍӧны роԅјас ԁа сетчӧ тувјавԍӧны бура 50 см. кымын куԅта піԋјас. Маркерас вӧчԍӧны сеԍԍа кутнысӧ вороп, а кыскавнысӧ — вожјас (29 ԍерпас). Капуста рӧсаԁа пуктыԍԍӧ маркерӧн вӧчӧм віԅјас крестаԍанінјасас ӧԏі крестаԍанін коԉалӧмӧн, шахмат ԍер ногӧн. Пуктасјас кост коластыс колӧ лоны вомӧна віԅјасас і куԅмӧса віԅјасас ӧткоԃӧԍ — 60 см. Пуктӧм бӧрас таԉалӧм інсӧ гӧрышталӧны пропашԋікӧн. Гектар вылӧ рӧсаԁаыс ковмас 25 ԍурс кымын. Пуктыны сіјӧс колӧ рытын, Ԉібӧ букыԁ, кымӧра лунӧ, меԁым рӧсаԁаыс ез ԉустыртчы. Расӧԁасӧ вірӧч вывԍыс перјавтӧԇыс кымынкӧ час војԁӧр бура јона кіԍкалӧны ваӧн. Рӧсаԁасӧ перјалӧны ԋеыҗыԁ му комӧкјасӧн, ԍујлӧны кујӧԁа кіԅер ԍој пыщкӧ, нуӧны пуктанінас ԁа пуктӧны вылынҗык інԁӧм ногӧн. Тӧԁмалӧма, мыј рӧсаԁаыс бурҗыка кутчіԍӧ, сіјӧс-кӧ пуктӧны оз ԇік сувтсӧн, а ԋеуна пӧлӧнӧн. Віт лун мыԍԏі кулӧм рӧсаԁасӧ колӧ вежны выԉјасӧн. Кор пуктасыслӧн лоӧ 8-9 кор, зер бӧрын ԉібӧ кіԍкалӧм бӧрын рӧсаԁасӧ кіԍкалӧны кіԅер мувынԍӧԁанӧн ԁа меԁвојԁӧр віԅјас коластјассӧ гӧрышталӧны (окучівајтӧны) вомӧныс і куԅмӧсыс. Кіԅер мувынԍӧԁаныс вӧчԍӧ со кыԇі: 240 ԉітр (20 веԁра) ваын сывԁӧны 400 грамм ԍеԉітра ԉібӧ ԍернокіслӧј аммоԋіј, 400 гр. каԉіјнӧј соԉ ԁа 600 грамм суперфосфат. Пуктассӧ воԇӧ, гожӧмнас, ԁӧԅӧрітӧмыс лоӧ со мыјын: јог весалӧм, кокалӧм (мотыжение) ԁа пуктас ԍојыԍ-щыкӧԁыԍјаскӧԁ вермаԍӧм. Мукӧԁ сорт капусталӧн, ԁыр зертӧм бӧрын-кӧ завоԃітчас зеравны, мачјасыс потлаԍӧны. Тајӧ сы вӧсна, мыј капусталӧн вужјасыс завоԃітӧны вывті уна ԍојанторсӧ перјыны, капустаыс ԁруг вуҗӧ ԁона, ԉішнӧј ԍојӧмӧ. Меԁым ԍојаныс капусталы кутіс воны ещаҗык ԁа мачыс [29. Вӧлӧн кыскалан маркер.] ԁугԁіс потлаԍӧмыԍ, кӧртзырјӧн вунԁалӧны капусталыԍ-вужјассӧ ӧтар бокԍаԋыс ԁа ԋеуна кыпӧԁыштӧны капустасӧ, меԁым мыјкӧ-мынԁа посԋіԃік, вӧсԋіԃік вужјасыс орјаԍасны. Воԇ воан капуста сортјас граԁвылыԍ боԍтӧны воӧм мыԍԏіыс пыр, а &щӧр воан сортјас, коԁјасӧс інԁӧма шоммӧԁӧм вылӧ ԁа тӧлын віԇӧм вылӧ, — ԍорӧн арнас. Термаԍны капуста кералӧмӧн оз ков, мачыс сылӧн быԁмӧ кынмавны завоԃітчавтӧԇ. Асја кынмалӧмјасыԍ граԁус 5-ӧԇ кӧԇыԁыԍ быԁман капуста оз пов. Капуста боԍтігӧн поԁјыс керавԍӧ ԉібӧ ԋещкӧны капустассӧ& вужнас. Гырыԍ, ортсы руԁ корјасыс вунԁавԍӧны, а кор мӧԁ мач берԁас коԉԍӧны нуалігас мачсӧ віԇӧм вылӧ. Урожај гектар вылӧ воӧ 30 тоннаԍаԋ 80 тоннаӧԇ. Капуста віԇӧм. Бӧрја каԁнас наука інԁӧ зев аслыс пӧлӧс віԇан ног. Та ног віԇӧмыс вермас јона паԍкавны Војвыв крајын, нароԍнӧ віԇанінјас сені јона-на еща-ԁа. Та ног капуста мач віԇӧм вермас ԍетны јона ыҗыԁ выгӧԁа, сӧмын војԁӧр та ног віԇӧмсӧ колӧ бура прӧверітны, віԁлавны. Сіԇсӧ поԅӧ віԇны сещӧм інјасын, кӧні тӧвнас уԍӧ уна лым ԁа шоча тӧвнас шоныԁалӧ (уԉавлӧ). Боԍтӧм бӧрас капуста мачјас пукталӧны тырмымӧн шоныԁ тупкӧса помещеԋԋӧӧ, меԁ сіјӧ ез кынмы. Лым уԍӧм бӧрын шоныԁҗык лунӧ петкӧԁлӧны капустасӧ ԁа веԍкыԁа лым вылас пукталӧны раԁјасӧн, сӧмын меԁ вӧлі мӧԁа-мӧԁас оз інмыны. Сеԍԍа мачјассӧ тыртӧны лымјӧн 20-30 см. кыза, а вылыԍаԋыс бара пукталӧны капуста мач раԁјас ԁа сіԇ-жӧ тыртӧны лымјӧн. Раԁјассӧ мӧԁа-мӧԁ вылас сетчӧԇ течӧны, кытчӧԇ оз ло чукӧрыс тырмымӧн җуҗыԁ. Меԁвылыса раԁсӧ колӧ тыртны лымјӧн 80 саԋԏіметрӧԇ, а сеԍԍа став чукӧрсӧ вевԏԏӧны корјас, ԉібӧ турун слӧјӧн. Таԇі капустасӧ віԇӧны лым сылӧм завоԃітчытӧԇ, тулысӧԇ. Таԇӧн оз сіԍмы, оз вошты асԍыс ԍвежӧјлунсӧ. Та ногӧн віԇӧмыс ԇік выԉ пӧлӧс, омӧԉа-на тӧԁмалӧма. Тӧԁмалӧм могыԍ, прӧверітӧм могыԍ первој восӧ капустатӧ пуктыны ещаҗык, меԁым оз-кӧ уԁајтчы, уроныс ез вӧв ыҗыԁ. Лӧԍыԁ-жӧ віԇны ԍвежӧј капустатӧ вірічјасын, мусӧ ԁа кујӧԁсӧ сетыԍ іԁралӧм бӧрын, ԉібӧ нароԍнӧ коԁјӧм канавајасын. Канавајаслӧн җуҗтаыс колӧ лоны 60-70 см, паԍтаыс — 1 метр, а куԅтаыс кӧԏ кущӧм. Кор муыс кынмас, канава пыԁӧсас воԉсалӧны іԇас 15 саԋԏіметр кыза кымын. Сы вылӧ пукталӧны став бокјасԍаԋыс іԇас пыщкӧ кыщӧ боԍтӧмӧн капуста мачјас вужјаснас вывлаԋ. Іԇас вылас пуктӧны му 15 см. кызта кымын. Ставыс тајӧ јешщӧ вевԏԏыԍԍӧ 8-10 см. кыза кујӧԁ слӧјӧн. Та ногнас капуста зев-жӧ бура віԇԍӧ тулысӧԇ. Вылын інԁалӧм капуста віԇан ногјассӧ вајӧԁӧма татӧні сы вӧсна, меԁым овмӧсыс ез матӧво, абу-кӧ сылӧн колан ыҗта нароԍнӧ віԇанінјас ԁа оз-кӧ вермы регыԁ каԁӧн капустасӧ інавны. јеҗыԁ мача капуста сортјас. Војвыв крајын вӧԃітӧм вылӧ поԅӧ вӧзјыны ԉібӧ воԇ воан капуста сортјас ԉібӧ шӧр каԁӧн воан сортјас. Ԍор воан капуста сортјас, коԁјаслы быԁмӧм вылас колӧ 180 лунӧԇ, міјан җеԋыԃік гожӧмнаԁ оз зев лӧԍавны, најӧ оз ԍетны гырыԍ урожајјас. Бӧрјыны вывті уна сортјас пӧвсыԍ меԁбурјассӧ тајӧ, ԉібӧ мӧԁ овмӧсӧ абу зев кокԋыԃік мог. Абу веԍіг кокԋыԁ бӧрјыны лӧԍалана сортјас быԁса рајонјаслы. Мукӧԁ сортыс корӧ җуҗыԁа мусӧ уҗалӧм ԁа ԍӧԁ му, бура мусӧ вынԍӧԁӧм, тырмымӧн ва; мукӧԁыс ещаҗык корӧны, быԁмӧны веԍіг прӧстӧј мујас вылӧ. Сортјас віԁлалӧм колӧ нуӧԁны быԁ колхозын, меԁым бӧрјыны меԁбур сортјассӧ сіјӧ мујас ԍерԏіыс ԁа кԉімат ԍерԏіыс. Унаыԍ ӧԏі сорт јывԍыс уна ног віԍталӧны. Колӧ пыр віԁлавны віԍталӧмјассӧ пракԏіка вылын. Бур сорт капустаԍаԋ со мыј колӧ: ыҗыԁ урожај, ортсыса корјасыс меԁ ез вӧвны гырыԍӧԍ, топыԁ јеҗыԁ мача, җеԋыԃік поԁ вылын, вӧсԋіԃік заа корјасӧн, меԁым кынмалӧмыԍ ез повны, тӧлын віԇігӧн ез сіԍмыны ԁа с. в. Став тајӧ бурторјассӧ ӧԏі сортыԍ аԁԇыны, ԃерт, оз поԅ, но поԅӧ бӧрјыны кымынкӧ сорт. Ӧԏі сорт кутас воԇ воны гожӧмын ԍојӧм вылӧ, мӧԁ сорт — тӧлын ԍвежӧјнас віԇӧм вылӧ, којмӧԁ — коԍтӧм вылӧ, ԉібӧ солалӧм вылӧ. Граԁвыв пуктасјасӧн віԁлӧгјас (опытјас) міјан Војвыв крајын нуӧԁԍылісны зев омӧԉа. Кущӧм ԍурӧ тӧԁмалӧмјас вӧліны міјан кујімлаын: Ԍеверо-Ԁвінскӧј ԍ-х опытнӧј станціјаын 1928-29 војасӧ, Карԁорса болотнӧј опытнӧј му вылын 1924-30 војасӧ ԁа Карԁорса ԍеԉско-хоԅајственнӧј ԏехԋікумын 1925-28 војасӧ. Мукӧԁ вывоԁјассӧ тајјаслыԍ јешщӧ колӧ воԇӧ-на тӧԁмавны, уҗ нуӧԁан строкјасыс налӧн вывті җеԋыԁӧԍ-ԁа. Ԍорӧн (ԁыр каԁӧн) воан капуста сортјас, коԁјаслы колӧ быԁмынысӧ куԅ шоныԁ гожӧм, віԁлӧгјас вӧчалігӧн міјан Војвыв крајын ез ԍетны бур резуԉтатјас. Сіјӧ сортјассӧ міјан вӧԃітӧмыс ԋекущӧм выгӧԁа оз вај. Міјан условјӧјасын бурҗык урожаја кујім ԍікас капуста: воԇԇа чукӧрыс — воԇ воан сортјас; налӧн кӧԇӧмԍаԋыс боԍтӧмӧԇыс Војвыв крајын ԋужалӧ 110-130 лун; мӧԁ чукӧр — шӧркоԃа-воԇ воан сортјас, быԁмӧны 130-150 лунӧԇ; којмӧԁ чукӧрыс — шӧр каԁӧн воан сортјас — воӧны 150-170 лунӧн. Ӧԏік пӧлӧс сортыслӧн быԁман каԁыс крај војвывлаԁорас ԋужалӧ лун 15-25 вылӧ лунвыв ԍерԏіыс. Воԇ воан сортјаслӧн могыс абу зев ыҗыԁ, ӧԏі кілограммԍаԋ кык кілограммӧԇ, вӧԃітӧны гожӧмын ԍојӧм вылӧ. Тајо сортыслӧн мачјасыс воом мыԍԏі регыԁ потлаԍӧны, тӧлын віԇӧм вылӧ оз шогмыны. Паԍкыԁҗыка тајӧ сортјассӧ вӧԃітӧны сӧмын кар берԁын, кӧні гожӧмнас верԁӧм вылӧ колӧ уна капуста. Воԇ воан сортјасыԍ бура петкӧԁлісны аԍнысӧ: Ԍеверо-Ԁвінскӧј опытнӧј станціја вылын — „Ԃітмарскӧј (трејб)“, „Первој номер“ ԁа „Капорка", а Карԁорын — „Первој номер“, „Експресс", ԁа „ічӧт ерфуртскӧј". Бур бокԍаԋ аԍсӧ петкӧԁлісны шӧркоԃа-воԇ воыԍ сортјас пӧвсыԍ „Копенгагенскӧј“, „Ваԉваԏјевскӧј", а шӧр каԁӧн воыԍ сортјас пӧвсыԍ — „Гԉукштеԁскӧј", „Белорусскӧј", „Брауншвејгскӧј“, „Слава
[30. Јежыԁ кӧчана капуста „Первӧј номер“.] енкгонзена“ ԁа „Кашірка". Улын петкӧԁлан тајӧ сортјассӧ. „Первој номер“. (30-ӧԁ ԍерпас) капусталӧн топыԁ гӧгрӧс мач җеԋыԃік поԁ вылын. Ортсы корјасыс абу гырыԍӧԍ ԁа сы вӧсна поԅӧ сіјӧс пуктыны мӧԁа-мӧԁԍыс 35-40 санԏіметр сајӧ. Ӧткоԃ бура тајӧ сортыс ԍетіс бур урожајјас крај лунвылас ԁај војвылас Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын тајӧ сортыслӧн урожајыс вӧлі 512 центԋерӧԇ гектар вылыԍ. Карԁорын бур-жӧ урожај ԍетіс тајӧ капуста кокԋіԃік ԍојӧԁ му вылын бура трунԁа компостӧн (36 тонна га вылӧ) ԁа міԋерала му вынԍӧԁанјасӧн мусӧ вынԍӧԁӧмӧн. „Експресс“ (31 ԍерпас) воӧ вӧлі Карԁорын 10 лунӧн &воԇԇык став мукӧԁ сортјас ԍерԏіыс. Сылӧн абу гырыԍ ортсы корјасыс, мачыс куԅмӧс вывлаԋ. Пуктыԍԍӧ мӧԁа-мӧԁԍыс 30-35 санԏіметр сајӧ. Колӧ сылы бур му. „Ічӧт ерфуртскӧј" сорт торјалӧ аслас чӧскыԁлуннас. Тајӧ капустаыс бура лептӧ кос повоԃԃа, вермӧ овны кіԍкавтӧг. Тајӧ сортыс важ-ԋін, бура тӧԁмалӧма, ем уна бур отзывјас. „Капорка“ сорт інԁыԍԍӧ Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаӧн, сӧмын сіјӧс віԁлалӧма ӧԏі во ԁа воԇӧ вылӧ-на колӧ бура тӧԁмавны. Ԉіԏератураын емӧԍ інԁӧԁјас сіјӧ омӧԉ кӧр јылыԍ. „Ԃітмарскӧј“ (32-ԁ ԍерпас) — воԇ воан сорт, Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын вӧлі меԁԍа ыҗыԁ урожај вајыԍ сортӧн. Тајӧ сортыс југыԁ віж рӧма, мачыс гӧгрӧс, җеԋыԁ поԁ вылын ԍӧктаыс 2-3 кг. Бура воӧ ԍојӧԁ мујас вылын. Тырмытӧмтор пыԃԃі сылыԍ інԁӧны кокԋіԁа віԍмалӧмјас „Копенгагенскӧј рыночнӧј“ сорт вылӧ колӧ торјӧн віԇӧԁлыны. Тајӧ сортыс зев ещатор корӧ, быԁмӧ ԉокҗык мујас вылын, віԋовҗык ԁај урожајыс пыр бур. Ԍетӧ бур урожајјас став крај паԍта, кӧԏ кущӧм повоԃ- [31. Јеҗыԁ кӧчана капуста „&Экспресс“.] ԃа гожӧмнас. Карԁорын урожајсӧ вајӧ 468 цектԋерӧԇ, а Уԍԏугын 506 центԋерӧԇ гаыԍ. Тајӧ сортсӧ міјан Војвылын бура-ԋін тӧԁмалӧма. Мачыс талӧн чорыԁ, шӧркоԃԃем ыҗта, җеԋыԃік поԁ вылын, ортсы корјасыс абу гырыԍӧԍ. Воӧ ӧтмоза, поԅӧ віԇны ԍвежӧјнас, шогмӧ шоммӧԁӧм вылӧ-і. „Ваԉваԏјевскӧј“ (33-ԁ ԍерпас) сорт јона ошкісны ԁа вӧзјісны вӧԃітны Војвылын во ԋоԉ-віт. Быԁ во вӧлі тајӧ сорт кӧјԁыссӧ Војвылӧ шыбытӧны зев уна, чајтӧны јона паԍкалӧм-ԁа. Сӧмын Карԁор гӧгӧр тајӧ-&сорт вӧԃітӧмас ез боԍтԍыны. Ԍојӧԁ ԁа лыа мујас вылӧ зера кӧԇыԁ војасӧ (1926-28) ԁа кос шоныԁ војасӧ тајӧ капуста ез ԍет топыԁ мач; корјасыс еԍкӧ-і унаӧԍ ԁа ԋекор оз вӧлі вермыны бура гӧрԁԇыԍны. Трунԁа му вылын болотнӧј опытнӧј станціаын тајӧ сортыс вӧлі уԁајтчӧ бурҗыка, сӧмын урожајсӧ пыр ещаҗык ԍетіс „копенгагенскӧј" сортыԍ ԁа местаса сортјасыԍ. Ԇік мӧԁтор тыԁовтчіс Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын. 1928-ӧԁ воын — „ваԉваԏјевскӧј" капуста урожај ԍерԏі вӧлі меԁвоԇын, а мӧԁ воас — вітӧԁ местаын, ԋеуна сӧмын лоі бӧрынҗык „Копенгагенскӧјыԍ" ԁа „Первој номерыԍ". Тыԁалӧ Војвыв крај Асывлунвыв јукӧнас сылы условіјӧјасыс вӧлӧмаӧԍ бурҗыкӧԍ. Мачыс сылӧн ԉас-гӧгрӧс, јеҗыԁ, куԅкоԃ поԁ вылын. Віԍӧмјаслы оз кокԋіԁа ԍетчы, јона мујас бурмӧԁӧм оз-жӧ кор. „Слава &Энгойзена“ сорт важӧн-ԋін тӧԁана капуста. Сіјӧс вӧԃітӧны і граԁвыв мујас вылын і прӧстӧј мујас вылын. Бура віԇԍӧ тӧлын. Сортјас тӧԁмалӧм куԅа опытјас сы вылын Војвыв крајын омӧԉа-на нуӧԁӧма. „Гԉукштеԁскӧј“ — шӧр каԁӧн воана сорт, бура уԁајтчаліс Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын. Бура уԁајтчывліс і Карԁорын, кӧԏ еԍкӧ мачыс тыр ыҗԁаӧԇ і ез волы-ԁа (8-10 кг.). Бурлуныс тајӧ сортыслӧн сені, мыј сіјӧ вер- [32. Јеҗыԁ кӧчана капуств "Ԃітмарскӧј"] мӧ бура уԁајтчыны выԉ омӧԉа ԋебԇӧԁӧм-бурмӧԁӧм, ԉапкыԁа уҗалӧм мујас вылын, а сіԇ-жӧ-і прӧстӧј мујас вылын. „Брауншвејгскӧј“ унаыԍ лыԃԃылӧны меԁбӧрја сортӧн. Тајӧ абу ԇік веԍкыԁ. Карԁорын вӧліс сіјӧ „Славакӧԁ“ ԁа „Гԉукштеԁскӧјкӧԁ" ӧтпырјӧн; кӧчанјас быԁмылісны 2-3 кілограмм ԍӧктаӧԍ. Артмӧ быԁԍама муԍін вылын. Кӧчанлӧн вылысыс щӧкыԁкоԃ, быԏԏӧ ԉазӧԁӧма; корјас јеҗыԁӧԍ. Шоммӧԁӧм вылӧ — меԁбур сорт. Ԍвежӧјӧн тӧлын омӧԉа олӧ. Шӧркоԃԃема воыԍ кык сорт — „Кашірка“ ԁа „Белорусскӧј" — вӧлі віԁлалӧма Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын. Отзывјас ԍетісны бурӧс, сӧмын колӧ-на-жӧ прӧверітлыны. Бӧрја сортсӧ („Белорусскӧјсӧ“) омӧԉа тӧԁӧны кыԇі проісхожԃеԋԋӧ бокԍаԋ, сіԇі-і качество бокԍаԋ. Војвылын вӧԃітан местнӧј капуста сортјас јылыԍ, колӧ шуны, мыј најӧс абу тырмымӧн ізучітӧма ԁај, тыԁалӧ, абуӧԍ налӧн ԇікӧԇ пукԍӧм прізнакјас. Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціја вӧчіс іспытаԋԋӧ местнӧј „Вонԁокурскӧј" капуста вылын ԁа воіс сещӧм вывоԁӧ, мыј сіјӧ капустаыс сорлаԍӧма уна сортыԍ, коԁјас воӧны јонҗыкасӧ ԍорӧн; качествоыс бурлаԋ ԋінӧмӧн оз торјав, урожај ԍетӧ ічӧтӧс. Војвыв Карԁорса (Архангеԉскӧј) сортјас колӧ лыԃԃыны буржыкӧн. „Ԉіԍестровскӧј" ԁа „Соловецкӧј“ капустајас вӧлісны мукӧԁлаыԍ вајӧм шӧркоԃԃема воԇ воыԍ сортјаскӧԁ ӧтщӧщ ԁа бур војасӧ ԍетлісны урожај 360 центԋерӧԇ гектарыԍ. Кӧԇыԁ ԁа зера војасӧ (1926 — 1928) најӧ вӧліны јона стојкӧјӧԍ (кӧԇыԁыԍ повтӧмӧԍ) ԁа вермісны пріспособітчыны повоԃԃа ԁінӧ. Таӧс пасјӧ Карԁорса болотнӧј опытнӧј му. Капуста кӧјԁысјас быԁтӧм. Огороԁнӧј кӧјԁысјас вӧԃітӧмлы пыр міјан пуктылісны еща вԋімаԋԋӧ. Быԁ во ковмывліс вајны крајӧ уна кӧјԁыс бокыԍ. Быԁ [33. Јеҗыԁ кӧчана капуста , Ваԉваԏјевскӧј “.] колхозлы, совхозлы ԁа кар берԁса (прігороԁнӧј) овмӧслы колӧ бытыны сещӧм сортјаслыԍ кӧјԁысјас, коԁјас петкӧԁлісны аԍныс бур бокԍаԋ ԁа кӧјԁысӧс завоԃітӧма ԋін вӧԃітны. Кӧјԁыс вылӧ капуста быԁтігӧн, меԁвојԁӧр, оз поԇ вӧтлыԍны уна сортјас бӧрԍа. Уна сорт быԁтігӧн најӧ вермасны сорԍыны: гагјасӧн новлӧԁлан роз (опыԉеніје) вермас веԍкавны ӧԏілаӧ кык сортыԍ. Кӧјԁысјас вермасны лоны ԋе чістосортнӧјӧԍ, сораӧԍ ԁа вӧԃітӧм вылӧ тујтӧмӧԍ. Кӧјԁыс быԁтӧм вылӧ бурҗык боԍтны ӧԏі сорт, а сеԍԍа вежлавны мукӧԁ овмӧсјаскӧԁ. Меԁвојԁӧр арԍаԋыс урожај пыщкыԍ колӧ бӧрјыны кӧјԁыс вылӧ меԁбур кӧчанјассӧ, коԁјас меԁвоԇ мачаԍісны. Сеԍԍа меԁ вӧлі налӧн сіјӧ сортыслӧн ԏіпічнӧј формаыс. Ԋекущӧм ԁојԁалӧмјас ԁа віԍанінјас кӧчанын оз ков лоны. Кос, шонԁіа лунӧ најӧс ԋещкӧны граԁ вылыԍ, вуж јывсӧ ԁа бокјасԍыс посԋі вужјассӧ щӧщӧԁӧны ԁа вунԁалӧны став корјассӧ, — коԉӧны сӧмын поԁсӧ. Корјас колӧ вунԁавны сіԇі, меԁым поԁ берԁӧ коԉісны корјаслӧн ԁојԁавтӧм вужјасыс куԅтаӧн ӧԏі саԋԏіметрӧԇ. Тајӧ кор вужԁінјасԍыс (поԁ берԁԍыс) мӧԁ вонас колӧ петны кӧјԁыс артман вожјас. Вунԁалӧм корјас поԅӧ коԍтыны ԉібӧ шоммӧԁны (солавны). Кӧчан поԁјас пуктавԍӧны кымынкӧ лун кежлӧ бура тӧлӧԁӧм помешщеԋԋӧӧ коԍтыны, сеԍԍа сы бӧрын колӧ ԍујны пӧԁвалӧ, тӧвјӧԁӧм вылӧ. Пӧԁвалын меԁбур ԏемпература — 1-2 граԁус шоныԁ. Кӧԇыԁыԍ капуста поԁјас вермасны кувны, а 3-4 граԁусыԍ шоныԁҗык інын — каԁыԍ воԇҗык мӧԁасны быԁмыны ԁа сіԍмыны. Пӧԁвал җоҗӧ колӧ кіԍкавны лыа (граԁјӧн моз) ԁа сетчӧ сущјӧԁлыны капуста поԁјассӧ вужла ԁорнас. Поԁјаслӧн мӧԁа-мӧԁ ԁінас інмавны оз ков. Крај војвылын, кӧні кӧјԁысыс җеԋыԁ гожӧмла оз вермы воны, ԁа кӧјԁыс быԁтӧм овлӧ омӧԉа, вӧчӧны сіԇі: капуста поԁјас саԃіталӧны лыа тыра гырԋічјасӧ ԉібӧ &ашщікјасӧ ԁа віԇӧны пӧԁвалын быԁмыны леԇтӧг апреԉ завоԃітчытӧԇ. Апреԉ завоԃітчӧмԍаԋ петкӧԁӧмы& шоныԁ, југыԁ помешщеԋԋӧӧ ԁа лыасӧ ԋеуна кіԍкалӧны ваӧн. Меԁвоԇԇа лунјасас поԁјассӧ колӧ тупкавны бумагаӧн, меԁым наԇӧнҗык велӧԁны југыԁӧ. Выԉ условіјӧјасын поԁјас вӧрԅасны быԁмыны, кутасны леԇны вужјас, зајас ԁа корјас. Асја кӧԇыԁјас помаԍӧм бӧрын, кор-ԋін капуста саԁјаслӧн выԉ зајасыс јонмасны, најӧс колӧ петкӧԁны ԁа саԃітны граԁ вылӧ, воԇвыв лӧԍӧԁӧм местаӧ. Ԍпеціаԉнӧј гырыԍ огороԁнӧј овмӧсјасын — совхозјасын, колхозјасын ԁа кар берԁса овмӧсјасын — уна кӧјԁыс вӧԃітігӧн віԇны кӧјԁыс быԁтан ԍемеԋԋікјас лоӧ, ԃерт, прӧстӧјҗык ногӧн. Најӧс течӧны нарошнӧ вӧчӧм пӧԁвалјасӧ ԉібӧ веԍіг ывла вылӧ чукӧрјасӧ ԁа вевԏԏӧны іԇасӧн ԁа муӧн. Кос, лыаа местајасын поԅӧ віԇны сіԇ-жӧ гујасын. Гулӧн суԁта колӧ лоны ӧԏі метраӧԇ. Улысас колӧ воԉсавны козпу лысјас ԁај вылыԍаԋыс колӧ тупкыны козпу лысјасӧн-жӧ, меԁым оз пырны шырјас. Сы бӧрын вевԏԏыԍӧны пӧвјасӧн, сеԍԍа іԇасӧн ԁа, меԁбӧрын, кыза муавԍӧны. Тајӧ способјассӧ колӧ віԁлыны крај лунвылын. Кӧјԁыс быԁтӧм вылӧ граԁјас лӧԍӧԁны колӧ завоԃітны арԍаԋ җуҗыԁа гӧрӧмӧн ԁа ԋебԅӧԁӧмӧн. Бӧрјыны колӧ воԍса места (ерԁвыв), кытчӧ інмӧ шонԁі ԁа коԁӧс воԇԇа вонас кујӧԁалӧма. Тулысын граԁјас колӧ вынԍӧԁны суперфосфатӧн, ӧԏі гектар вылӧ 3 центԋер мынԁа ԍујӧмӧн. Асја кӧԇыԁјас помаԍӧм бӧрын быԁтанторјас коло саԃітны зыр тујјассӧ (уна саԃітігӧн — плугјӧн гӧрӧм костӧ) мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋ 70 саԋԏіметрӧн косталӧмӧн (шахмат ԍерӧн) ԁа кымынкӧ лун кежлӧ вевԏԏыны іԇасӧн. Пемыԁ пӧԁвалын тӧвјӧԁӧм бӧрын шонԁілӧн јона југыԁыс вермӧ ԇікӧԇ віны быԁтассӧ. Сы понԁа колӧ сіјӧс велӧԁны југыԁ ԁінӧ наԇӧԋікӧн. Кӧјԁыс артман вожјас-кӧ мӧԁасны быԁмыны уна, најӧс колӧ вунԁавны ԁа коԉны сӧмын кујім-ԋоԉӧс меԁԍа јонјассӧ. Вожјас-кӧ кутасны вывті јона кајны вывлаԋ (овлӧ вывті јона бурмӧԁӧм муԍін вылын), налыԍ јывјассӧ колӧ вунԁавны. Быԁмігӧн ԁӧԅӧрітӧм колӧ тащӧм: весавны јог турунјасыԍ, кокавны (ԋебԅӧԁны) раԁ костјас ԁа кӧртавлыны јывјассӧ ԋужӧԁӧм пощјас берԁӧ, меԁым ез пӧрны најӧ зерӧн ԁа тӧлӧн. Воӧм (кіԍмӧм) завоԃітчӧ улыс пуртӧсјасԍаԋыс. Тӧԁны поԅӧ пуртӧс віжӧԁӧм ԁа коԍмыны завоԃітӧм ԍерԏі. Кок јылын ԉішнӧј ԁыр сулалӧм пуртӧсјас кокԋіја потлаԍӧны, ԁа кӧјԁысыс вермас кіԍԍыны муӧ. Сы понԁа урожајсӧ колӧ іԁравны вочасӧн, воӧм вожјасԍаԋыс завоԃітӧмӧн. Уна пуктас вӧԃітігӧн іԁравны завоԃітӧны ԇікӧԇ кіԍмытӧԇ ԋеуна воԇҗык. Асылын ԉібӧ рытын лысва вылын саԁјаслыԍ зајас вунԁалӧны чарлаӧн, кӧртавлӧны коԉтаӧ ԁа ӧшлӧны вевта кос помешщеԋԋӧӧ кіԍмыны, сеԍԍа вӧԉіԍԏі кіӧн вартӧны.
ЦВЕТНӦЈ КАПУСТА
Цветнӧј капуста јеҗыԁ кӧчана капуста ԁорыԍ пӧтӧсаҗык. Сӧмын тајӧ бур ԁа чӧскыԁ пуктассӧ креԍԏана ԋӧԏі-на оз тӧԁны, а вӧԃітӧны сӧмын промышԉеннӧј кар берԁса овмӧсјасын. Цветнӧј капусталӧн кӧчан оз овлы. Сылӧн быԁмӧны куԅмӧс моԁаа вылыс корјас, а на пыщкын шӧрас артмӧ цветјаслӧн јеҗыԁ јокмыԉ (јур). Сіјӧ јокмыԉыс і мунӧ ԍојан вылӧ пуӧмӧн. Бурҗык, ԁонаҗык сорт боԍтӧм вылӧ колӧ, меԁым јурыс вӧлі јӧв коԃ јеҗыԁ рӧма, топыԁ ԁа јеҗыԁ, ԍӧктаӧн 800 граммӧԇ. Артмӧм јурлы-кӧ леԇны ас вӧԉа вывԍыс быԁмыны, сіјӧ лоӧ рышкыԁ, первој віжӧԁас, сеԍԍа лоӧ ԉілӧвӧј рӧма. Сещӧмӧн сіјӧс оз ԍојны. Цветнӧј капусталы меԁбур муԍін — ԋеуна ԉібӧ шӧркоԃԃема ԍојӧԁ му, коԁі озыр ԍӧԁ муӧн, васӧԁ местаын. Сіԍмытӧм ԍвежӧј кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм сылы оз лӧԍав. Меԁбура артмӧ тулысын ԍӧԁ муӧн ԉібӧ компостӧн (гуын вӧчӧм кујӧԁӧн) вынԍӧԁӧмӧн. Сіԇ-жӧ бура артмӧ каԉіјној ԁа фосфорнокіслӧј совјасӧн вынԍӧԁӧмӧн. Воԇвыв колӧ быԁтыны вірӧч вылын (рӧсӧԁаӧн). Ԁӧԅӧрітӧм сещӧм-жӧ, кущӧм колӧ јеҗыԁ кӧчана капусталы. Меԁвоԇԇаыԍ костӧԁлӧм колӧ вӧчны кыԇ поԅӧ воԇҗык, мытчыԍӧм бӧрас 4-5 лун мыԍԏі. Граԁјас вӧчавԍӧны обычнӧј ногӧн. Пуктыԍігӧн рӧсаԁалӧн колӧ лоны 4-5 кор. Пуктӧны мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 35-40 саԋԏіметрӧн косталӧмӧн. Местаыс-кӧ вылын ԁа кос, граԁсӧ рекоменԁујтԍӧ тупкыны вылысԍаԋыс 4-5 см. кызта ԍӧԁ муӧн ԉібӧ компостӧн, меԁ омӧԉҗыка коԍмас. Цветнӧј капусталы колӧ унҗык ва. Сіԇ-кӧ, бура быԁтӧм вылӧ колӧ сіјӧс щӧкыԁҗыка ԁа јона кіԍкавны. Быԁмі- гас колӧ кокавлыны мусӧ, весавны јогјасыԍ ԁа ӧтчыԁ бугрітны. Јур мытчыԍӧм бӧрын, зіԉӧны сајӧԁны сіјӧс шонԁіыԍ, меԁым ез віжӧԁ, ез вошты топыԁлунсӧ ԁа быԁміс ыҗыԁа. Та могыԍ чегӧны бокԍыс пыԁлаԋӧ кымынкӧ кор ԁа најӧн і тупкӧны јурсӧ. Меԁым капуста јурјас ӧԁјӧнҗык быԁмісны, зев бур кіԍкавлыны најӧс гожӧм быԁӧн ӧтчыԁ лібӧ кыкыԍ омӧԉіка сола ваӧн. Сов (повареннӧј) боԍтԍӧ 1 ԉітр ва вылӧ 1 грамм. Унаыԍ цветнӧј капусталы оз торјӧԁны јӧрын аслыс места, а пуктӧны сіјӧс мукӧԁ быԁтасјас пӧвсӧ (ӧгурцы, шпінат, салат, јеҗыԁ кӧчана капуста, реԃіс пӧвсӧ). Таԇӧн економнӧјҗыка лоӧ іспоԉзујтӧма пуктыԍан плӧшщаԃ. Капуста пыщкын коԁјаслӧн гожӧм помаԍіг кежлӧ оз уԃітны артмыны ԍојны тујана јурјас, најӧс оз ков ԋещкыны ԁа шыблавны, — тајӧ ыҗыԁ ӧшыбка. Најӧс колӧ віԁчыԍӧмӧн, вужјаснас ԁа мунас перјыны граԁ вылыԍ ԁа саԃітны васӧԁ лыаӧ ԋе кӧԇыԁ пӧԁвалын. Тӧвнас быԁмасны јурјас. Коԁјаслӧн јурыс кутас быԁмыны граԁ вылын-на, најӧс поԅӧ пуктавны ар кежлӧ тыртӧм вірӧчјас вылӧ ԉібӧ нарошнӧ коԁјӧм канавајасӧ. Лунын шоныԁ ԁырјі капустајассӧ воԍталӧны, а вој кежлӧ креставлӧны зорјас ԁа вылысас пукталӧны козпу лысјас ԉібӧ іԇас, тупкӧны, меԁым оз кынмыны асја кӧԇыԁӧн. Ар помаԍіг кежлӧ капуста воас, кіԍмас. Војвылын вӧԃітӧны сӧмын воԇ воан сортјас. На пыщкыԍ поԅӧ інԁыны тащӧмјасӧс: „Гаагскӧј". (34 ԍерпас), „Ерфуртскӧј“ ԁа „Оԋежнӧј шар“. Тајӧ кујімнан сортыс бура артмылісны Карԁорса условјӧјасын. Цветнӧј капусталӧн кӧјԁысјас воӧны ԍӧкыԁа. Војвыв крај лунвылын најӧ кутасны воны сӧмын жар, кос гожӧмын. Сы понԁа тајӧ капустасӧ кӧјԁыс вылӧ міјан условјӧјасын быԁтӧм оз ло наԃежнӧј, — лоӧ наԃејтчыны бокыԍ вајӧм кӧјԁыс вылӧ. [34. Цветнӧј капуста „Гаагскӧј“.] ГАЛАН
Галан — корԋеплоԁ, кык воԍа быԁтас, јона паԍкалӧма став Војвыв крај паԍтала. Бурҗыка быԁмӧ шӧркоԃԃема ԉібӧ веԍіг јона ԍојӧԁ муԍін вылын, коԁі озыр ԍӧԁ муӧн. Капустаӧс моз-жӧ воԇвыв колӧ быԁтыны вірӧч
[35. Пуктасјас тыра бурта вунԁӧмнас.]
вылын. Чужтӧмӧн термаԍны торја оз ков (лӧԍӧԁӧма-кӧ сіјӧс тӧлын ԍојӧм вылӧ). Галан пуктӧны кӧԇыԁ вірӧчјас вылӧ, а граԁ вылӧ петкӧԁӧны кујім-ԋоԉ кор быԁмӧм бӧрын. Гырыԍ рӧсаԁа вужјаԍӧ му вылын јона ԍӧкыԁа. Галан бура быԁмӧ выԉ кујӧԁ вылын. Сӧмын сіјӧ абу требоваԏеԉнӧј быԁтас ԁа, сыпонԁа, пуктӧны обычнӧја кујӧԁӧн вынԍӧԁӧм бӧрын мӧԁ вонас ԁа ԍујӧны міԋераԉнӧј совјас гектар вылӧ со мыјԁа: ԍерно-кіслӧј аммоԋіј — 200 кг, суперфосфат — 400 кг. ԁа каԉіјнӧј сов — 200 кг. Каԉіјнӧј совсӧ поԅӧ вежны 1000 кг. пач пӧјімӧн. Му вылӧ петкӧԁігӧн рӧсаԁалыԍ вужјассӧ којмӧԁ јукӧн мынԁаыс колӧ щӧщкӧртны. Галанлы граԁјас поԅӧ ԋе вӧчавны, а пуктыны веԍкыԁа гӧрӧм вылӧ, бӧрӧзԁа чуркјасӧ. Раԁјаслӧн кост коԉԍӧ 45-50 см. паԍта, а раԁын пуктасјассӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс колӧ костӧԁлыны 30-35 саԋԏіметрӧн. Мукӧԁ ԁырјі галан улӧ торја местајас оз лӧԍӧԁны, а пуктӧны сіјӧс капустајас костӧ ԁа граԁ бокјасӧ. Пук- тыԍігӧн колӧ тӧжԁыԍны, меԁым муӧ пыріс сӧмын вужјыс ԁа ез тыр корјаслӧн костыс. Тајӧ зев јона паԁмӧԁӧ быԁмӧмсӧ. Рӧсаԁа пуктӧм бӧрын колӧ кыкӧ-кујімыԍ сіјӧс кіԍкавлыны, меԁым вужјаԍас, а вежон бӧрын кулӧм рӧсаԁајас местаӧ колӧ саԃітавны выԉыԍ. Гожӧм быԁӧн ӧтчыԁ галан колӧ кокԋіԃіка бугрітны, меԁым вужјасыс (ачыс галаныс) оз чорԅыны ԁа оз лоны ԋуԇвіж рӧмаӧԍ. Тајӧ уҗсӧ пырҗык вӧчлӧны коканӧн му ԋебԅӧԁӧмкӧԁ ӧтпырјӧн.
[36. Пуктасјас тыра гу вунԁӧмнас.]
Шӧркоԃԃем урожајӧн поԅӧ лыԃԃыны 300-400 центԋер гектарыԍ. Бур војасӧ ӧткымын сортјас („маԍԉанӧј", „зӧлӧтӧј шар“) Карԁорын ԍетлісны урожај 500-600 центԋерӧԇ быԁ гектарыԍ. Тӧлын галан віԇӧны обычнӧја пӧԁвалјасын ԁа буртајасын (чукӧрјасын). Іԁралігӧн галан корјас вунԁалӧны сіԇі, меԁым галан берԁӧ коԉас корјаслӧн іԇԇыс 2-3 см. куԅта. Буртајасын віԇӧны јонҗыкасӧ тулысын ԍојӧм вылӧ. Тӧв ветлан помешщеԋԋӧын ԉібӧ ывлаын вевт улын бура тӧлӧԁӧм (коԍтӧм) галанјас лӧԍыԁа течӧны кос інӧ чукӧрӧ (35 ԍерпас). Чукӧр шӧрӧ сувтӧԁԍӧ ԋоԉ пӧвјыԍ тувјалӧм ԁа быԁ бокԍаԋ роԅԅӧԁлӧм труба сынӧԁ вежӧм вылӧ. Чукӧрыс вевԏԏыԍԍӧ 12-15 см. кызта іԇасӧн ԁа сы кызта-жӧ муӧн (іԇас вылас). Кӧԇыԁјас пукԍігӧн му вылӧ воԉсаԍӧ мӧԁ слӧј іԇас ԁа вылысыс кыза муавԍӧ. Став вевԏԏӧмлӧн кызтаыс оз ков лоны 70-80 саԋԏіметрыԍ ещаҗык. [37. „Маԍԉанӧј“ галан.] [38. Швеԁскӧј галан.] Кӧԇыԁ лунјасӧ труба ԍујавԍӧ вылысԍаԋыс іԇасӧн ԉібӧ турунӧн. Таԇі віԇӧмӧн галан зев бура олӧ тулысӧԇ. Поԅӧ рекоменԁујтны корԋеплоԁјас гуын віԇӧм (36 ԍерпас). Тајӧ способыс зев прӧстӧј ԁај віԁлӧма-ԋін. Кос местаӧ коԁјыԍԍӧ 1,0-1,5 метр суԁта гу. Пыԁӧсас тувјавԍӧ 3-3 1/2 метр куԅта мајӧг ԁа гӧгӧрыс кӧртавԍӧ іԇас. Гу пыԁӧсӧ ԁа бокјасас колӧ воԉсавны козпу лысјас, меԁым оз пырны шырјас. Корԋеплоԁјас (галан ԉібӧ мук. тор) колӧ кіԍтны метр җын суԁта гуԍыс вылӧҗык, јоԍ јылӧн, ԁа вевԏԏыны первојсӧ козпу лысјасӧн-жӧ, а сы вылысӧ — іԇасӧн (15 см.) ԁа муӧн (20 см.). Ортсыӧ чургӧԁчӧм мајӧг јылӧ крепітԍӧ кӧрт ԉістыԍ вӧчӧм вевт, меԁым зер ва ез вермы пырны іԇас куԅа гуӧ. Тӧвԍа кӧԇыԁјас пукԍытӧԇ гу колӧ вевԏԏыны мӧԁ пӧв іԇасӧн ԁа муӧн ԉібӧ кујӧԁӧн. Меԁԍа јона паԍкалӧмаӧԍ „красноԍеԉскӧј“ ԁа „маԍԉанӧј“ сортјас (37 ԍерпас). Ԍојӧм вылӧ бурҗыкӧн лыԃԃӧны віж сорт галанјас. Карԁорса болотнӧј му вылын бура артмылісны местнӧј, „ԉіԍестровскӧј" сортјас. Кӧјԁыссӧ вӧлі быԁтӧма сені-жӧ, болотнӧј овмӧсас. Сӧмын урожајнас век-жӧ коԉтчісны сещӧм сортјас ԁіныԍ, кыԇ „зӧлӧтӧј шар“ ԁа „швеԁскӧј“ (38 ԍерпас), коԁјасӧс вајлӧны бокыԍ. Торја бур урожај ԍетӧны скӧт кӧрым вылӧ быԁтан сортјас — „бангоԉм" ԁа „іспоԉінскӧј“. Ӧткымынјаслӧн ԍӧктаыс овлӧ 4-5 кілограммӧԇ. Кӧјԁыс вылӧ галан вӧԃітӧм јона паԍкалӧма граԁвыв пуктас вӧԃітыԍјас пӧвсын. Сені ԍӧкыԁыс ԋінӧм торја абу. Ԍемеԋԋікјас колӧ быԁтыны ԁа віԇны сіԇі-жӧ, кыԇі-і јеҗыԁ кӧчана капуста.
ԌОРКԊІ
Крај лунвылын ԍоркԋі вӧԃітӧны чӧскыԁ пуктас пыԃԃі, кыԇ чӧсмаԍантор, — сені уна ем сакар. Кынӧн тӧлын віԇігӧн щыкӧ, рушмӧ ԁа оз ло чӧскыԁ. Граԁјас вылӧ ԍоркԋі шоча пуктылӧны, а јонҗыкасӧ кӧԇӧны коԍкӧм му вылӧ ԉібӧ вӧр сотӧм інјасӧ (тылавылӧ), кӧні ԍоркԋіыс артмӧ торја чӧскыԁ ԁа ва слӧја. Граԁ вылын-кӧ, бурҗык быԁтыны воԇ воан сортјас, коԁјас воӧны 50-70 лунӧн. Ԍоркԋілы јонҗыка лӧԍалӧ кокԋі, лыаӧԁ муԍін, кӧні уна ем пӧтӧса тор. Кӧԇӧны сіјӧс веԍкыԁа муӧ, кујӧԁалӧм бӧрын мӧԁ ԉібӧ којмӧԁ во вылас, ԁа вынԍӧԁӧны пӧјімӧн (гектар вылӧ 10-15 центԋер мынԁа), ԉібӧ каԉіјнӧј ԁа фосфорно-кіслӧј совјасӧн (каԉіјнӧј сов 200 кг ԁа суперфосфат 300 кг гектар вылӧ). Ԍоркԋі кӧјԁыс зев посԋі. Ӧтԍер кӧԇӧм могыԍ бурҗык сорлавны сіјӧс лыаӧн. Мӧԁпӧв саԃітӧмјас ԍоркԋі ԋекущӧма оз лепты. Кӧԇӧны раԁјасӧн 20-25 см-ӧн косталӧмӧн, ԉібӧ кыԇі ԍурӧ којӧмӧн. Ԍоркԋіӧс том вывԍыс [39. Јеҗыԁ ԍоркԋі, мајскӧј.] зев јона жугӧԁӧны, унаыԍ кушӧԇ вӧчлӧны, граԁвыв пуктас жугоԁыԍ гагјас — му пыщјас, коԁјас јона паԍкалӧмаӧԍ. Сыпонԁа ԍоркԋі колӧ кӧԇны щӧкыԁа. Пыщјаскӧԁ ԁа мукӧԁ пӧлӧс вреԃіԏеԉјаскӧԁ вермаԍан мерајас јылыԍ віԍталам торја јукӧԁын. Ԍоркԋі оз пов тувсов кӧԇыԁјасыԍ. Сыпонԁа бурҗык кӧԇны сіјӧс воԇҗык, кор пыщјасыс абуӧԍ на, меԁым петасјасыс уԃітасны јонмыны (чорԅӧм ԁа тырмымӧн јона паԍкалӧм корјас вылӧ пыщјас озҗык локны). Ԍоркԋі ԁӧԅӧрітӧм колӧ тащӧм: шочмӧԁлӧм, весалӧм ԁа коканӧн ԋебԅӧԁӧм. Јонҗыка паԍкалӧм сортјас: „віж петровскӧј — војвылын раԃејтан сорт (віж галан); „мајскӧј“, јеҗыԁ (39 ԍерпас) ԁа віж, воԇ воан сортјас (гожӧмын ԍојӧм вылӧ). Та ԁінӧ-жӧ поԅӧ соԁтыны „міланскӧј" сорт, јеҗыԁ ԁа гӧрԁов рӧмаӧс. Ԍоркԋі кӧјԁыс быԁтӧм ԋінӧмӧн оз торјав мукӧԁ корԋеплоԁјас ԁіныԍ.
КУШМАН
Војвылын быԁ пеԉӧсын поԅӧ аԁԇыны тајӧ пуктассӧ. Быԁтыны поԅӧ воԇ воан сортјас гожӧмын ԍојӧм вылӧ (јеҗыԁ „мајскӧј" ԁа ԍӧԁ „саԉватор"), а тӧв кежлӧ віԇӧм вылӧ — „грајворанскӧј", „баварскӧј" ԁа „ерфуртскӧј". Воԇ воан кушман быԁтӧм вылӧ бӧрјыԍԍӧ вој бокԍаԋ сајӧԁӧм шоныԁ места. Сылы колӧ кокԋі, лыаӧԁ муԍін. Сещӧмыс-кӧ абу, поԅӧ сіјӧс лӧԍӧԁны аслыԁ. Бӧрјӧм участок вылӧ кыскалӧны лыа 10 кв. метр вылӧ 1 метрӧн арталӧмӧн ԁа граԁјас ԋебԅӧԁігӧн сорлалӧны вылыс муԍіныскӧԁ. Выԉ кујӧԁӧн бурмӧԁӧмӧн кушман ӧԁјӧ быԁмӧ ԁа чорԅӧ (пуӧԍԍӧ). Тапонԁа бурҗык ԍујны міԋераԉнӧј совјас ԁа компост. Ԍор воан „тӧвԍа“ сортјас кӧԇӧмӧн поԅӧ торја ԋе термаԍны. Воԇ кӧԇӧмӧн том петасјас вермасны щыкны тувсов кӧԇыԁјасӧн, ԁај јона воԇ воӧм кушманјас овлӧны чорыԁӧԍ ԁа чӧскыԁтӧмӧԍ. Кушманлы торја граԁјас поԅӧ ԋе вӧчавны, а пуктыны бокјасас ԉібӧ воԇҗык воыԍ пуктасјас костӧ. „Тӧвԍа" кушманлы јонҗыка лӧԍалӧ ԍојӧԁ муԍін. Кушман пуктыԍԍӧ чуԋ тујјасӧ. 2-3 см суԁта быԁ гуранӧ (чуԋ тујӧ) пуктӧны 3-4 кӧјԁыс туԍ, ԁа мытчыԍӧм петасјассӧ шочмӧԁлӧны, — коԉӧны сӧмын јонҗыкјассӧ. Бӧрынҗык колӧ мӧԁпӧв шочмӧԁлыны, меԁым корјасыс быԁ бокӧ тӧрісны ԋужӧԁчыны воԁсӧн. Топыԁа пуктӧмӧн, корјасыс-кӧ мӧԁа-мӧԁсӧ пыкӧны ԁа чургӧԁчӧны вывлаԋ, кушман кутас пуӧԍԍыны ԁа ԍојӧм вылӧ оз кут тујны. Мукӧԁ пуктасјасӧс моз ԁӧԅӧрітӧм кынԇі, меԁым кушман лоӧ бурҗык кӧра, колӧ сіјӧс кос повоԃԃа ԁырјі кіԍкавлыны ԁа кокԋіԃіка бугрітӧмӧн тыртыштны вылыссӧ. „Тӧвԍа“ кушман быԁмӧ 22-27 см. куԅтаӧԇ. Сы понԁа сіјӧс быԁтӧм вылӧ колӧ лӧԍӧԁны җуҗыԁа ԁа бура ԋебԅӧԁӧм муԍін. Іԁравны завоԃітӧны арын кӧԇыԁјас пукԍытӧԇ. Кӧԇыԁ улӧ ԍурлӧм кушманјас лоӧны чӧскыԁтӧм кӧраӧԍ, потлаԍӧны ԁа віԇігӧн кокԋіа сіԍмӧны. Пӧԁвалын кушман віԇӧны лыаӧн ԉібӧ кос муӧн вевԏԏӧмӧн. Кӧјԁысјас бура артмӧны Војвылын. Меԁым кӧјԁыс воԇҗык воас, тулысын саԃітігӧн кӧјԁыс быԁтан кушманлыԍ јывла ԁорсӧ вунԁӧны (щӧщӧԁӧны). Пуктыны (саԃітны) колӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінԍаԋыс 55-60 см-ӧн костӧԁлӧмӧн. Пыклыны оз ков, — саԁлӧн заыс сіԇі јон ԁа абу пӧрлаԍыԍ. Пуртӧсјас воігӧн (кіԍмігӧн) оз потлаԍны. Тапонԁа, кӧјԁыс іԁралігӧн вошӧ сіјӧ мукӧԁ пуктасјаслӧн ԁорыԍ јона еща. Зајас вунԁавԍӧны, кӧртавԍӧны коԉтаӧ моз ԁа ӧшлыԍԍӧны вевт улӧ коԍтыны.
РЕԂІС
Реԃіс кушман ԍама-жӧ, сӧмын ԇӧԉа. Воӧ реԃіс зев регыԁӧн — 30-35 лунӧн. Сы вӧсна реԃіс унҗыкыԍсӧ кӧԇԍӧ ԋӧжјӧ воыԍ пуктасјас костын. Коԁыр торјӧн кӧԇԍӧ, бӧрјыԍԍӧ граԁјӧрын гӧптаҗык (лајкӧс) местаыс. Кос местаас реԃіссӧ корјӧ вӧтлӧ. Кӧјԁыссӧ кӧԇӧны раԁјасӧн, ԉібӧ кыԇі ԍурӧ којӧм помыԍ ԁа тыртӧны муас 1,5-2 саԋԏіметр пыԁа. Меԁым унҗыкыԍ воіс поԅӧ кӧԇны быԁ кык вежалун мыԍԏі. Реԃіслӧн быԁмӧмыс муԍін васӧԁ сајын, сіԇкӧ колӧ граԁсӧ јона ԁа унҗыкыԍ кіԍкавны. Гожӧм шӧрын кос повоԃԃа раԃіыс реԃіс оз во. Сіјӧс вермас вежны воԇ воыԍ кушман. Ар кежас поԅӧ выԉыԍ кӧԇны, воас зев бура. Поԅӧ вӧԃітны тащӧм сортјас: „Вюцбургский&“, лапја кыз вужја. Вужјыс овлӧ 4 саԋԏіметрӧԇ. Куԅ вужја реԃіс піыԍ поԅӧ інԁыны реԃіс „Ледяная сосулька" (40 ԍерпас).
МОРКОВ
Граԁвыв морков вӧԃітӧны Војвыв крајын быԁлаын. Вӧԃітӧны быԁԍама пӧлӧсӧс: җеԋыԁ ԁа кыз вужја, шӧркоԃ куԅтаа коԁі јоԍмӧ понас, куԅ вужја, коԁі муас пырӧ 30-35 саԋԏіметрӧԇ. Морков — кык воӧн быԁмыԍ быԁтас. Первојја вонас вужјаԍӧ ԁа завоԃітчӧ муртса корјаԍны, мӧԁ вонас паԍкалӧны корјасыс ԁа ԍетӧны кӧјԁыссӧ. Бура ԁӧԅӧрітӧмӧн, кујӧԁалӧмӧн морков быԁмӧ быԁԍама пӧлӧс муԍінмӧ. Меԁԍа шогмана лыа сора, кујӧԁа му. Омӧԉа быԁмӧ ԍоја му вылын, вывті васӧԁ муын. Выԉ кујӧԁ вылын овлӧ бур урожај, сӧмын вужјыс јона вожјӧԍԍӧ, бԉеԁ рӧма. Меԁ бур кујӧԁавны граԁсӧ во воԇҗык кӧԇтӧԇыс, а кӧԇігас пуктыны міԋерала мувынԍӧԁанјас. Морков меԁԍасӧ быԁтӧны граԁ вылын. Кызҗык вужја артмӧ граԁ ԁорјасас, кӧні муыс кокԋыԁҗыка паԍкалӧ. Сыраԃі унаыԍ морковтӧ кӧԇӧны граԁ гӧгӧрыс сӧмын, а граԁ шӧрас кӧԇӧны-пуктӧны мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјас. Гырыԍ огороԁјасын колӧ зіԉны кӧԇны быԁтасјассӧ граԁјастӧг, шыԉыԁ мувылӧ. Шыԉыԁ мувывса быԁтасјас бӧрԍа ԁӧԅӧрітігӧн поԅӧ вӧԃітчыны кіӧн ԁа вӧлӧн уҗалан кӧлујјасӧн, шуам-кӧԏ, пропашԋік плаԋетӧн, коԁі віԇтӧ уҗалан вынсӧ 40% гӧгӧр. Граԁјастӧг, шыԉыԁ му вылӧ кӧԇігӧн колӧ, меԁым муԍінмыс кокԋыԁа вӧлі боԍтӧ [40. Реԃіс „Ледяная сосулька".] васӧ, меԁым грунта ваӧԇыс му ежԍаныс вӧлі ӧԏік метрыԍ ԋе еща. Морков кӧјԁысыс щӧԏа, кутчіԍӧны мӧԁа-мӧԁ берԁас. Сіјӧн кӧԇігас зев оз ӧткоԃа разав. Меԁым тајӧс бырӧԁны колӧ кос кӧјԁыссӧ ԋіртны кіпыԁӧс костаԁ ԉібӧ сывылӧ лӧԍӧԁӧм пожјын. Секі щӧԏыс торјалӧ. Кӧԇтӧԇыс кӧјԁыссӧ колӧ суткі кӧтӧԁны, меԁым поԉԁыштӧ ԋеуна. Морков чужӧ ԋежјӧԋік& мытчӧԁчӧ сӧмын 14-15 лунјасӧ кӧԇӧм мыԍԏіыс. Быԁмыныс сылы колӧ веԉ уна ва. Кӧԇны колӧ кіпомыԍ ԉібӧ машінаӧн. Кӧԇԍӧ раԁӧн-раԁӧн. Раԁ костыс коԉԍӧ кӧјԁыс рӧԁ ԍерԏіыс: гӧгӧрсӧ посԋыԁ сортлы — 12 снм, куԅмӧс сортлы — 16-20 снм. Морков кӧԇӧны мукӧԁлаас арнас. Тајӧн ӧԏік-кӧ чінӧ гожԍа уҗыс, а мӧԁ-кӧ урожајыс воӧ 20-25 лунӧн воԇҗык. 1929 воӧ Ԍеверо-Ԁвінскӧј опытнӧј станціјаын вӧлі нуӧԁӧма опытјас. Вӧлі уна пӧлӧс кӧјԁыԍ& кӧԇӧма тулыснас і арнас. Тајӧ опытјасыс петкӧԁлісны сещӧм резуԉтат. № № Сортјас Кӧԇан пӧра Іԁралан пӧра Боԍтӧма урожај центԋерӧн 1928 воӧ арнас 1929 воӧ тулыснас Арԍа кӧԇа сӧ Тулыс ја кӧԇасӧ Арԍа кӧԇаыԍ Тулысја кӧԇаыԍ 1 Геранԁскӧј 12/Х 22/V 28/VІІ 24/ІХ 278,4 386,5 2 Ваԉеріја — — 11/IX 27/ІХ 280,0 352,0 3 Паріжскӧј — — 28/VII 15/ІХ 153,6 336,4 4 Нантскӧј — — 28/VIII 21/IX 222,0 307,9 5 Воробјовскӧј — — 11/ІХ 27'IX 321,6 292,9 Табԉіцаԍыс тыԁалӧ, арԍа кӧԇаԍыс став сортыс воісны воԇҗык 16-27 лунӧн, сӧмын урожајсӧ чінтісны. Соԁтіс урожајсӧ сӧмын бӧрја „воробјовскӧј“ сортыс. Вывоԁјас вӧчӧм вылӧ ӧԏік воԍа опытыԁ оз суԇԍы. Опытјас колӧ нуӧԁны і воԇӧ, торја-ԋін ԍорӧн воыԍ сортјасӧн, коԁјас міјан Војвыв крајын тулысја кӧԇӧмӧн ар кежлас оз воны тырбура. Мыј арын кӧԇӧм морков гожӧмнас воӧ воԇҗык сіјӧ тыԁалӧ, а кущӧм сортјас мӧԁасны ԍетны ічӧтҗык урожај — колӧ тӧԁмавны. [41. „Шантенг" морков.] [42. „Геранԁскӧј” морков.] Арнас колӧ кӧԇны ԍорӧнҗык, меԁым кынмавтӧԇыс кӧјԁысыс ез вевјав чужнысӧ. Граԁјас карԍӧны сіԇжӧ, кынмавтӧԇыс, граԁјас вылын колӧны бӧрӧзԁајассӧ воԇвыв. Кор муыс кынмас сывлытӧм вылӧ-ԋін секі кӧԇны кӧјԁыссӧ ԁа 1,5-2 сԋм. суԁта вевԏыны сіјӧс лыаӧн, сыв муӧн, ԉібӧ компостӧн. Тулыснас лым сылӧм мыԍԏі кӧјԁысыс поԉԁӧ ԁа шонԁӧԁӧм бӧрас завоԃітчӧ быԁмыны. Мыјӧн тыԁовтчас ԉіст-мӧԁ колӧ кӧԇасӧ шочмӧԁны. Колӧ тӧԁвылын кутны, морков мӧԁӧԁчӧ зев ԋӧжјӧԋік. Первојсӧ морковлыԍ корсӧ мӧԁасны венны јог турунјас. Зерӧм бӧрјасын кӧԇа гӧгӧрԍыс мусӧ пыр колӧ ԋебԅӧԁны. Пуктасјаслӧн бур урожајыс аскаԁын ԁӧԅӧрітӧм сајын. Шочмӧԁыштавны колӧ гожӧм быԁ мыјӧн пуктасјасыс мӧԁасны ԇескӧԁны мӧԁа-мӧԁсӧ. Торја кыз вужјас бӧрԍа вӧтчыны оз ков, шӧркоԃԃем вужјыс тӧвнас меԁ віԋов, оз ԍіԍмы. Морков іԁравны колӧ кос повоԃԃаӧ. Вужсӧ коԁјӧны зырјӧн. Корсӧ вунԁӧны, сӧмын оз ков вунԁыны корсӧ јајнас. Коԍтӧм могыԍ течӧны посԋыԃік чукӧрјасӧн. Сорԏірујтӧм бӧрын (віԍыԍ ԁа ԁојмалӧмјассӧ јансӧԁӧм бӧрын) течӧны віԇан амбарӧ, гуӧ. Морковлӧн урожајыс Војвыв крај вылын. Бур воӧ кущӧм ԍурӧ сортјас ԍетӧны 400 центԋерӧԇ гектарыԍ. Ԍеверо-Ԁвінскӧј опытнӧј станціјаын ыҗыԁ урожај ԍетісны тащӧм сортјас: „шантен" (41 ԍерпас) „геранԁскӧј" ԁа „ваԉеріја" „Шантене" сортыс куԅта ԍерԏіыс, шӧркоԃԃем вужјыс ӧткыза моз, југыԁ гӧрԁ рӧма, ԍӧмӧсыс векԋіԃік. „Геранԁскӧј" (42 ԍерпас) сортлӧн вужјыс кызтанас овлӧ 7 сԋм-ӧԇ ԁруг јоԍмӧ. Јајыс гӧрԁ, сӧка, топыԁ. Тӧвнас тајӧ сортыс вічмӧ зев бура. „Ваԉеріја" ԍорӧн воан сорт. Вужјыс век вӧсԋаммӧ, ԍетӧ бур урожај. Тӧвнас вічмӧ сіԇ-жӧ бура. Морков кӧјԁыссӧ Војвыв крајын оз быԁтыны, лоӧ кӧԇны век вајӧм кӧјԁысӧн. Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціја інԁӧ, Лунвыв рајонјасас-пӧ кӧјԁыссӧ быԁтыны поԅӧ. Кӧјԁыс вылӧ бӧрјӧмсӧ віԇӧны 2-3 граԁус шоныԁ пӧԁвалын, вылысԍаԋыс вевԏԏӧны лыаӧн. Тулыснас налыԍ вужсӧ увлаԋԍаԋыс вунԁӧны којмӧԁ (1/3) пај куԅтаыс ԁа пуктӧны торја вірічӧ. Татчӧ воԇвыв кіԍтӧны лыа 40-50 сԋм. суԁта. Вужјассӧ гуалӧны саԃітӧны щӧкыԁ раԁјасӧн, ԋеуна пӧлыԋтыштӧмӧн. Јурсӧ коԉӧны ԋеуна воԍсӧн. Лыасӧ кутӧны васӧԁӧн. Вој кежлас вірӧчсӧ вевԏԏӧны рамајасӧн, а луннас шоныԁ повоԃԃа ԁырјі воԍсӧн віԇӧны. Лун 15-20 мыԍԏі вужԍаԋыс мӧԁӧԁчӧны ԉістјас. Секі колӧ вуҗӧԁны (пересаԃітны) граԁјас вылӧ. Саԃітны шахматнӧј ԁӧска ԍерӧн, костсӧ мӧԁа-мӧԁԍыс коԉны 30-35 сԋм. Вужсӧ ԇоԋнас ԍујны муас. Отзывјас ԍерԏі таԇі саԃітӧмыс ӧԁԇӧԁӧ чвеԏітӧмсӧ ԁа кӧјԁыс воӧмсӧ. Зев ачыс пӧлӧс ног быԁтӧны морков кӧјԁыссӧ Москваын, Ԏіміраԅевскӧј акаԃеміјаын. Март тӧлыԍ помын кӧјԁыс вылӧ коԉӧм морковсӧ шоныԁ лунјасӧ петкӧԁӧны ывлаас ԁа течӧны ортчӧн лым вылас. Вылысԍаԋыс вевԏԏӧны лымслӧјӧн, сеԍԍа іԇасӧн ԉібӧ кујӧԁӧн. Таԇісӧ кӧјԁыс вылӧ коԉӧм морковыс бура вічмӧ, јонмӧ вужјыс. Череԃітігӧн мукӧԁ ԁырјіыс корсӧ ковмывлӧ кӧртавны сущкалӧм беԃјасӧ. Меԁым боԍтны бура воӧм бур кӧјԁыс бокӧԁ быԁман посԋыԃік ԉістјассӧ ковмас вунԁавны.
ԌВЕКЛӦ
Міјан Војвылын ԍвеклӧ вӧԃітӧны омӧԉа. Меԁԍасӧ вӧԃітӧны сіјӧс карјас берԁса огороԁјасын. Омӧԉа вӧԃітӧны сіјӧн, мыј ԍвеклӧлы, мукӧԁ пуктасјас ԍерԏі, колӧ шоныԁҗык повоԃԃа, колӧ бурҗык му ԁа бурҗыка колӧ сыбӧрԍа ԁӧԅӧрітны. А урожајсӧ ԍвеклӧыс морков, галанка ԁа ԍоркԋі ԁорыԍ ԍетӧ еща. Крај лунвывлаԁорын ԍвеклӧ поԅӧ кӧԇны граԁјас вылӧ. Војвывлаԋыс ковмас воԇвыв рӧсӧԁаӧн быԁтыны, ӧԁ гожӧмыс тані җеԋыԁҗык ԁа і кӧԇыԁҗык лунвыв ԁорԍыс, ԍвеклӧыс оз вермы бура паԍкавны. Кӧԇыԁԍыс ԍвеклӧыс полӧ меԁԍа-ԋін ічӧт вывԍыс. Тувсов кӧԇыԁјас раԃі ԍвеклӧ ԇікӧԇсӧ еԍкӧ і оз кув, сӧмын корјӧ вӧтлӧ, а корјӧ вӧтлӧм ԍвеклӧыс ԍојнытӧ оз шогмы. Мыјӧн јона матыԍман Војвылас сымын унҗык аԁԇан корјӧ вӧтлӧм ԍвеклӧсӧ. Ԍвеклӧлы меԁбур муԍінмӧн лоӧ кујӧԁа сугԉінок. Ізӧрмӧм мујас вылӧ бурҗык лоӧ ԍвеклӧсӧ кӧԇны кујӧԁалан вонас. Кујӧԁсӧ ԍујны важӧс. Выԉ кујӧԁ вылас еԍкӧ урожајыс оз жӧ чін, сӧмын чӧскыԁтӧмҗык ԍвеклӧыс лоӧ ԁа і віԇнытӧ озҗык мӧԁ шогмыны. Міԋерала мувынԍӧԁанјас урожајсӧ јона кыпӧԁӧны, веԍіг і бур му вылын. 36 тонна кујӧԁ ԁінӧ соԁтӧԁ вылӧ колӧ пуктыны міԋерала мувынԍӧԁанјас: ԍернокіслӧј аммоԋіј — 100 кг., суперфосфат-&200 кг., каԉіјнӧј соԉ-&150 кг. Ставыс тајӧ ӧԏі гектар му вылӧ. Ԍвеклӧлӧн вужјасыс полӧны грунта ваыԍ, кӧԇыԁ муын сӧвмӧны зев ԋӧжјӧн. Сы вӧсна колӧ пуктыны граԁјас вылӧ. Быԁ кӧјԁыс туԍыԍ мӧԁӧԁчӧ 3-4 ԍвеклӧ. Кӧјԁыслӧн кыз коркаыс ԋӧжјӧԋік поԉԁӧ, боԍтчӧ быԁмыныс зев ԍӧкыԁа. Кӧԇтӧԇ војԁӧр кӧјԁыссӧ лун-мӧԁ колӧ кӧтӧԁны ԋеуна ваын. Кӧтӧԁӧм бӧрас чукӧртны мешӧчікјасӧ ԁа пуктыны уԉ піԉнӧј пыԅӧ пач берԁӧ. Ԋоԉ-віт лун мыԍԏі
кӧјԁысыс завоԃітчас быԁмыны. Мыјӧн мӧԁӧԁчас быԁыны колӧ пырыԍтӧм-пыр саԃітны вірӧч ԉібӧ граԁ вылӧ. Оз-кӧ ло гӧтов сек кежлӧ кӧԇан участокыс, ԉібӧ лоӧ ԉок повоԃԃа, секі кӧјԁыссӧ ковмас петкӧԁны кӧԇыԁ інӧ, меԁым ԁугӧԁны вужјыслыԍ паԍкалӧмсӧ. Кӧԇӧм вылӧ бӧрјӧны сӧмын ловԅӧм-чужӧм кӧјԁысјассӧ. Вірӧч вылӧ саԃітан пӧраыс меԁ бур лоӧ апреԉ тӧлыԍ шӧрын, а му вылӧ-&мај тӧлыԍ помын, ԉібӧ јуԋ тӧлыԍ завоԃітчігӧн, кор бырӧны асја кынмалӧмјасыс. Лунвыв рајонјасын посԋыԁ участокјас вылын колӧ віԁлыны і арԍа кӧԇа. Кӧԇны сіԇ-жӧ, кыԇі і морковӧс. Отзывјас ԍерԏіыс арԍа кӧԇаыԍ, тувсовја ԍерԏі, унҗык корјас вӧтлӧ, а урожајыс воӧ воԇҗык ԁа і унҗык. Јона-ӧ бур тајӧ, ԃерт, колӧ віԁлавны. Тыԁовтчӧм чветјассӧ-корјассӧ ԋещкалӧны. Быԁ кӧјԁысыԍ коԉӧны сӧмын ӧԏік кор, коԁі меԁ міча рӧма. Тӧԁмалӧма, ԉок рӧма корјасыс ԍетӧны омӧԉ качествоа урожај, чӧскыԁтӧмӧс. Кӧјԁыс суԇԍытӧм ԁырјі ԉок рӧма корјассӧ ԋещкӧм бӧрас поԅӧ саԃітны торјӧн. Секі најӧ бура быԁмӧны. Выԉпӧв саԃітны поԅӧ сӧмын гӧгрӧс сорт. Куԅмӧс сортыс ловԅӧ омӧԉа, ԉібӧ уна вужјӧн вужјаԍӧ. Ԍвеклӧлӧн вужјыс меԁԍасӧ сӧвмӧ гожӧм шӧрнас, а оз арнас кыԇі мукӧԁ быԁтасјаслӧн. Сіԇ-кӧ ԁыр віԇны граԁ вылын оз шогмы. Іԁравны колӧ кынмавны завоԃітчытӧԇыс. Кынмалӧмԍыс вужјыс щыкӧ, мыј раԃі віԇігас сіԍмӧ. Ԍвеклӧ іԁраліг колӧ тӧжԁыԍны віԇны вужсӧ ԁојмӧмыԍ. Ԁојмӧм вужјӧԁыс ԍвеклӧлӧн сӧкыс візывтӧ, мыј раԃі тӧвнас мӧԁас ԍіԍмыны. Корсӧ вунԁӧны 1 -2 сԋм. суԁта ԍвеклӧԍаԋыс. Војвыв крајын куԅ сортыс оз артмы, сіԇ-кӧ і паԍкавны воԇӧ кежлӧ оз вермы. Тащӧм сортыслы колӧ пыԁын ԁа шоныԁ муԍін, сіԇ-жӧ куԅ пӧра быԁмӧмыслы. Шыԉыԁ сортјас піыԍ Војвыв крајын вӧԃітӧны „јегіпетскӧј“ ԍвеклӧ (43 ԍерпас). Тајӧ ԍвеклӧыс пемыԁ гӧрԁ рӧма, зев чӧскыԁ. Воӧ воԇ, регыԁӧн, бура вічмӧ. Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціја меԁ бур тујӧ пуктӧ „борԁо“ сорт. Тајӧ зев міча рӧма, міча вужја. Карԁорын јона вӧԃітӧны воԇ воыԍ, гӧгрӧс „віԉморена“, „іԋԏевоԉі" ԁа „екԉіпс" (44 ԍерпас) ԍвеклӧ кӧјԁыс воӧм вылӧ Војвылын оз поԅ наԃејтчыны. Лунвывлаԁорас кӧјԁыс боԍтӧм могыԍ вӧлі нуӧԁалӧма опытјас. [43. „Јегіпетскӧј" ԍвеклӧ.] [44. „Екԉіпс“ ԍвеклӧ.] Кӧјԁыс вылӧ коԉӧм ԍвеклӧсӧ војԁӧр быԁтісны вірӧчјасын. Опытыс петкӧԁліс, бур сортјасыс воыԍ-воӧ мӧԁісны рӧмсӧ вежны, бԉеԁмыны, ԁа і воштыны чӧскыԁсӧ, матыԍмісны скӧтӧс верԁан ԍвеклӧлаԋ.
ЛУК
Војвыв крајын лук вӧԃітӧны сӧмын ӧтмоз-&важ луксӧ саԃітӧмӧн. Кӧјԁыссӧ віԇӧны шоныԁ керкаын ԁа кынмавны ԁугԁӧм мыԍԏі саԃітӧны граԁјас вылӧ. Кӧԇыԁын віԇӧм лук кӧјԁыс вылӧ оз туј. Сіјӧс саԃітӧм бӧрас корјӧ вӧтлӧ, лук урожајыс оз во. Корјӧ вӧтлӧмыс лоӧ кӧԇыԁ повоԃԃа раԃі. Лук пуктыны меԁбур местаӧн лоӧ југӧгӧрса тӧвінмытом лајкӧсјас, лыасора ԍој муԍін. Пуктыны коԉан воӧ кујӧԁалӧм му вылӧ. Пуктігӧн коԉӧны кост 20-25 сԋм. гӧгӧр. Колӧ кіԍкавлыны ԁа граԁ вывса јогјассӧ весавны, Зев колана тор, коԁӧс міјан оз-на нуӧԁны, іскусственнӧја ӧԁԇӧԁны лук быԁмӧмсӧ, кыԇі шуӧны рочӧн „тренировка" нуӧԁны. Тајӧ сіԇі вӧчӧны. Јуԉ тӧлыԍӧ зіԉӧны лук кор быԁмӧмсӧ ԁугӧԁны, меԁым став выныс муніс лук паԍкалӧм-быԁмӧм вылас. Тамогыԍ гырыԍ мујас вылӧ пуктӧм лук вылӧԁыс быгԉӧԁлӧны кокԋыԃік катокӧн. Граԁјасӧ пуктӧм лук вылӧ течӧны пӧвјас, ԉічкӧны корсӧ. Зев коланаӧн лоӧ зерјас бӧрын граԁвыв мусӧ ԋебԅӧԁыштны. Сӧмын ԋебԅӧԁігас оз ков луксӧ тыртны мунас. Војвылын јона паԍкалӧма тащӧм сортјас: ростовскіј, віж лук, јона вічмӧ тӧвнас і романовскіј гӧрԁ лук. 1925 воӧ Ԍеверо-Ԁвінскӧј станціјаын вӧлі віԁлалӧма уна сорт. Опытыс ԍетіс тащӧм резуԉтат: №№ Лук сортјас 1 гаыԍ воіс урожај цеԋтԋерӧн. 1 Романовскӧј, гӧрԁ лук . . 71,6 2 Скопінскӧј 56,2 3 Ростовскӧј кубастӧј . . . 55,8 4 „ репчатӧј . . . 39,0 .5 Бессоновскӧј 38,7 6 Строгановскӧј 35,7 7 Арзамасскӧј 34,2 Кар гӧгӧрса хоԅајствојасын јона быԁтӧны ԅеԉонӧј лук, кор вылас. Воԇҗык воӧм могыԍ колӧ пуктыны вірӧчӧ. Вірӧчӧ пуктӧны зев щӧкыԁа, ортчӧн-ортчӧн. Меԁым ӧԁјӧнҗык корјаԍас гырыԍ луксӧ вылыслаԁорԍаԋыс вунԁӧны којмӧԁ пај мынԁа, посԋыԁҗык лукјассӧ-&ԋоԉӧԁ пајсӧ. Колӧ саԃітӧм луксӧ кіԍкавлыны ԁа кӧԇыԁ војјасо вевкјавны рамајасӧн. Тулыснас, шоныԁ пӧраас, пуктӧны і граԁјас вылӧ. Војвывса лунвыв рајонјасас поԅӧ быԁтыны регыԁӧн воыԍ сортјассӧ кӧјԁыс помыԍ-і. Кӧԇӧны мај тӧлыԍ шӧрын. Ԍӧкыԁҗыка быԁмыны боԍтчыԍ кӧјԁыссӧ кӧԇтӧԇыс лун мӧԁ кӧтӧԁӧны ваын. Граԁ вылын нуӧԁалӧны бӧрӧзԁајас, костјасыс коԉӧны 10 снм. гӧгӧр. Борозԁаӧ кӧԇӧм кӧјԁыссӧ 1-1,5 сԋм. суԁта веԏԏӧны перегнојӧн. Быԁмыны боԍтчыԍ ԉістјасыс зев ԋежнӧјӧԍ, му пырыс піԍкӧԁчыны^ муртса вермӧны. Гожӧм завоԃітчӧм мыԍԏі граԁјӧрсӧ^ колӧ мічаа весавны, ԋебԅӧԁны мусӧ-ԁа. Гожӧм шӧрас корсӧ копыртӧны мулаԋыс, меԁым &лобԅас ԁа віжӧԁас. Ар кежлас лоӧны посԋыԃік лукјас. Іԁравны завоԃітӧны кӧԇԁӧԁтӧԇыс, коԁыр вылысыс (гоԉаыс) коԍмас. Міча повоԃԃа ԁырјі урожајсӧ коԍтӧны шонԁі воԇын, ԉок повоԃԃа ԁырјі — вевтулын, а нӧшта бурҗык — рынышын, ԉібӧ пачын. Рынышсӧ кокԋыԃіка ломтыны кымынкӧ лун, кытчӧԇ оз коԍмы лукыс. Тӧв кежлӧ віԇны коԉԍӧ воӧм лукыс сӧмын. Вотӧм (сӧвмытӧм) лукыс тӧвнас сіԍмӧ, ԁа і мукӧԁсӧ, ортчӧн кујлыԍјассӧ, сіԍтӧ. Тащӧм луксӧ віԇӧны шоныԁ кос местаын. Тӧвнас мыјкӧ мынԁаыԍ колӧ вӧрӧшітыштавны, сіԍ лукјассӧ јансӧԁавны. Тулыснас сіԇ-жӧ, кыԇі і мукӧԁ сортјассӧ, саԃітӧны граԁ вылӧ. Ар кежлас быԁ лукјыԍ лоӧ ӧԏік ԉібӧ кымынкӧ гырыԍ лук. Војвыв крајын лук кӧјԁыссӧ боԍтны верман сӧмын бур повоԃԃаа воын, кӧјԁыс вылас луксӧ вірӧчјасӧ зев воԇ саԃітӧмӧн.
КАРТУПЕԈ
Граԁјас вылӧ &картопеԉ уна пуктыны оз ков. Сіԇі зев бура воас і мујас вылын, а граԁјас міјанлы ковмӧны мукӧԁ пуктасјас вылӧ. Картопеԉ быԁтӧны кӧјԁысыԍ, боԍтлӧм нырԍыс ԁа картопеԉԍыс-жӧ. Кӧјԁыс поныԍ быԁтӧны выԉ сорт картопеԉ. Сорт паԍкалӧм бӧрас-кӧ кӧсјӧны боԍтны унҗык картопеԉ кӧјԁыс вылӧ, секі пуктӧны боԍтчӧм нырсӧ. Меԁԍа јона паԍкалӧма ԁа лыԃԃыԍӧ меԁԍа выгӧԁнӧјӧн картопеԉсӧ пуктыны. Тані сувтламӧ кущӧм ногӧн верман регыԁҗык каԁӧн быԁтыны картопеԉсӧ, гожԍа ԍојӧԁ вылӧ. Пуктытӧԇыԍ картопеԉсӧ колӧ ԉобԅӧԁны, нырԍӧԁны. Апреԉ тӧлыԍ шорын картопеԉ лептӧны гуыԍ ԁа кіԍталӧны југыԁ, шоныԁ керка җоҗӧ. Нырԍавны завоԃіттӧԇыс картопеԉ ԉобԅӧ, 10-ԍаԋ 20%-ӧԇ воштӧ васӧԁсӧ. Нырԍавны завоԃітӧмыс керка шоныԁ сајас. Јона шоныԁла, ԉібӧ југыԁ тырмытӧмла нырыс лоӧ зев куԅ, слаб, пуктігас јона чеглаԍӧ. Ныр- ԍӧԁан вежӧсын ԏемпература колӧ кутны 10-12 0 шоныԁ, колӧ југыԁ. Тащӧм вежӧсын нырыс лоӧ җеԋыԁ, кыз ԁа јон. Мај тӧлыԍ шӧрын, асја кынмалӧмјас ԁугԁӧм мыԍԏі, картопеԉ пуктӧны. Опытјас петкӧԁлӧны, тащӧм условіјӧн& віԇӧм картопеԉыс воӧ вежалун 2-3 воԇҗык ԁа і урожајыс 20-25% гӧгӧр кыпалӧ. Пуктӧм бӧрын кыԇі колӧ картопеԉтӧ ԁӧԅӧрітны — быԁӧн тӧԁӧны. Меԁбур кујӧԁӧн картопеԉлы лоӧ компост, сіԍмӧм кујӧԁ, пӧјім ԁа суперфосфат. Гожӧм кежас ԍојны мукӧԁ ԁырјіыс быԁмыԍ, гырыԍҗык картопеԉјассӧ коԁјӧны. Тајӧн урожајыс чінӧ, ӧԁ гырыԍјасыскӧԁ ӧтщӧщ ԋещкыԍԍӧ і посԋыԃік картопеԉыс. Меԁым омӧԉҗыка ԋещкыԍіс колӧ мӧԁногӧн коԁјыны. Уҗалӧны кыкӧн. Ӧԏікыс картопеԉ куст гӧгӧрыс мусӧ коԁјӧ ԁа зыр вылын лептӧ кустсӧ ставнас, мунас і быԁӧн. Мӧԁыс гырыԍ картопеԉјассӧ ԋещкалӧ, сӧмын меԁым посԋыԁјасыс ез вӧрԅыны ԁа муыс ез кіԍԍы. Сеԍԍа гусӧ ԁа гу бокјассӧ зырнас ԋебԅӧԁӧны. Ԋебԅӧԁӧм мыԍԏі гуас кіԍтӧны ва, веԁраҗын мынԁа ԁа кустсӧ кіԅӧр муас (гӧптас) і леԇӧны. Бӧрінас бокјассӧ окучівајтӧны. Кос повоԃԃа ԁырјі лептылӧм кустлӧн корјасыс лун мӧԁ-којмӧԁ кежлӧ ԉобԅылӧны, бӧрінас бӧр ловԅӧны ԁа арнас ԍетӧны сещӧм-жӧ урожај. Поԅӧ інԁыны сещӧм сортјас вылӧ: „епікур", „ԍԋежінка“, „смысловскӧј", „бове“.
ОГУРЕЦ
Војвыв крајын Југ ју пӧлӧн ем рајонјас, коԁјас зев јона вӧԃітӧны огурцысӧ вузалӧм вылӧ. Ԃерт оз-жӧ быԁ во бура во урожајыс. Кущӧм воӧ локтас — вывті ыҗыԁ урожај овлӧ, вотӧм воын вӧчӧм рӧскоԁсӧ соԁтӧԁӧн вевкјӧ. Огурец — лунвывса пуктас, шоныԁ јона раԃејтӧ. Коԁыр ԏемператураыс летчӧ 0° огурец кулӧ. Кӧԇны колӧ асја кынмалӧмјас ԁугԁӧм бӧрын. Југ ју пӧлӧныԁ огурцысӧ таԇі вӧԃітӧны. Рӧсаԁасӧ быԁтӧны парԋікјасын, ԉібӧ веԍіг керкаын. Секі-жӧ кӧԇӧны кӧјԁыссӧ і граԁ вылас, шоныԁ повоԃԃа вылӧ наԃејаӧн. Кынмалӧм раԃі кӧ оз чуж — мӧԁпӧв кӧԇӧны, а рӧсаԁасӧ віԇӧны запас пыԃԃі. Огурец рӧсаԁа поԅӧ пересажівајтны сӧмын ічӧтнас. Меԁбур рӧсаԁасӧ быԁтыны шоныԁ парԋікјасын. Кӧԇны ежа пласт вылӧ, ежасӧ, ԃерт, увлаԋыс воԉ- савны. Пересаԁка ԁырјі ежа пластсӧ вунԁавны ԁа рӧсаԁасӧ мунас і нуны граԁ вылаԁ. Секі рӧсӧԁаыс ԋінӧм оз ло, зев бура мӧԁас і воԇӧ быԁмыны. Мукӧԁлаын рӧсаԁасӧ саԃітӧны муыԍ вӧчӧм гырԋічјасӧ. Гырԋічыс вӧчԍӧ таԇі. Боԍтӧны пуыԍ вӧчӧм јашщік-коԃ, гырԋічыслы лу пыԃԃі. Гырԋічыс вӧчԍӧ трунԁаыԍ, коԁӧс сорлалӧны мӧс сітӧн. Сетчӧ соԁтӧны ԋеуна іԅвеԍԏ. Трунԁасӧ поԅӧ вежны ԍојӧн. Тајӧ маԏеріалԍыс вӧчӧм гырԋічас сӧвтӧны парԋікса му ԁа пуктӧны кӧјԁыссӧ. Быԁтӧны сіԇ-жӧ парԋікын, рама улын. Граԁ вылӧ вуҗӧԁӧны гырԋічнас. Гырԋічыс, оз паԁмӧԁ оз торкав вуж паԍкалӧмыслы. Граԁ вылӧ пуктӧм кӧјԁыссӧ (тані ԍорԋіыс оз-ԋін рӧсаԁа јылыԍ мун) поԅӧ кынмалӧмыԍ віԇны таԇі. Кӧјԁыссӧ пуктыны 4 сԋм. суԁта гуӧ ԁа вылысԍаԋыс вевԏԏыны ԍԏеклӧ торјӧн. Колӧ јона паԍкӧԁны сіԇ-жӧ парӧвӧј ԁа сајӧԁӧм граԁјас вылӧ кӧԇӧм. Кыԇі тащӧм граԁјассӧ вӧчны лоі віԍталӧма ԋіга завоԃітчігас. Огурец полӧ кӧԇыԁ повоԃԃаыԍ ԁа і кӧԇыԁ тӧлыԍ. Сіјӧн і огурец улӧ граԁјассӧ колӧ бӧрјыны сещӧм іныԍ, кытчӧ кӧԇыԁ тӧлыс оз веԍкав. Поԅӧ граԁ вылас асыв-војлаԁор бокас капуста саԃітны, а огурцысӧ мӧԁарас, тӧв інмытӧм местаас. Мусӧ јона кујӧԁавны. Кујӧԁ пыԃԃі меԁ бур лоӧ компост ԉібӧ ԍіԍмӧм кујӧԁ, ԃерт еԍкӧ огурецыԁ быԁмӧ і ԍвежӧј кујӧԁ вылын-ԁа. Кӧјԁыс пыԃԃі кӧԇӧны кык-кујім во олӧм кӧјԁыс. Ӧԏік воԍа кӧјԁысыԍ уна куш туруныс, корјыс быԁмӧ. Важ кӧјԁысыс-кӧ абу колӧ воԍа кӧјԁыссӧ бура коԍтыны. Секі сіԇ-жӧ урожајыс кыпалӧ. Быԁмігас кор јывјассӧ колӧ орјӧԁыштлыны, меԁым быԁтасыслӧн выныс муніс меԁчасӧ плоԁ сӧвмӧԁӧм вылас. Војвылын поԅӧ інԁыны тащӧм сортјас „муромскӧј", „акԍеԉскӧј“ ԁа „вјаԅԋіковскӧј", „Муромскӧј" меԁбура быԁмӧ, ԁа і солавнысӧ бур.
КӦЧАНА ԀА ЛАТУК САЛАТ
Тајӧ быԁтасјаслӧн корјыс (ԉістјасыс) мунӧ ԍојӧм вылӧ уԉнас, путӧг. Кӧчана ԁа латук салатыс мӧԁа-мӧԁԍыс јансалӧны сіјӧн, мыј латукыс ԍетӧ куш корсӧ ԁа кӧԇԍӧ тулыс кежлӧ ԍојӧм вылӧ, а кӧчанаыс — кӧчан ещ- ӧн паԍкалӧ ԁа ԍојӧм вылӧ мунӧ гожӧмнас. Мӧԁа-мӧԁԍыс јонасӧ оз јансавны. Регыԁҗык воӧм вылӧ латуксӧ кӧԇӧны вірічјасӧ, а ԍорҗык воӧм вылӧ — граԁјасӧ, брјуква ԉібӧ капуста рӧсаԁајас костӧ. Тајӧ быԁтасјас паԍкаліг кежлӧ салатыс ԁугԁас-ԋін быԁмыныс, іԁравны поԅӧ. Пуктыԍԍӧ ԍвежӧј кујӧԁа, васӧԁ му вылӧ. Граԁсӧ бӧрјӧны ерԁ вылыԍ, шонԁіа іныԍ. Меԁым воіс бур ԉіст тулысԍаԋыс јона, частӧҗык колӧ кіԍкавны. Кіԍкалӧны вуж берԁас, меԁым ваыс корјасас ез інмы. Ваԍыс корјыс печатӧԍԍӧ, щыкӧ. Гожӧмнас латук чорԅӧ, воштӧ кӧрсӧ. Сіјӧс секі вежӧ кӧчана салат (45 ԍерпас). Тајӧс первојсӧ кӧԇӧны вірічјасӧ, ԁа рӧсаԁанас саԃітӧны граԁјас вылӧ. Костсӧ коԉӧны веԉ уна, меԁым мӧԁа-мӧԁыслы ез інмыны. Веԍкыԁа граԁ вылӧ кӧԇӧмыс міјан Војвылын кӧчансӧ оз ԍет, ԍојӧм вылӧ мунӧ корјыс. Сортыс салатлӧн абу уна. Мӧԁа-мӧԁԍыс јансалӧны ԉіст рӧмнас, кӧчан форманас.
ТЫКВА.
Тыква лоӧ лунвыв быԁтасӧн, сӧмын ӧткымын сортјас зев бура быԁмӧны і міјанын, Војвылын. Кӧԇӧны апреԉ тӧлыԍ завоԃітчігӧн јашщікјасӧ, му гырԋічјасӧ, ԉібӧ ежа пластӧ. Кӧԇасӧ віԇӧны парԋікјасын ԉібӧ керкаын, ӧшіԋ вылын. Рӧсаԁаыс веԍігтӧ ԋеыҗыԁ кынмалӧмјас оз ԏерпіт, сіјӧн і граԁ вылӧ колӧ пуктыны ԍорӧн тулыснас, кынмалӧмјас ԁугԁӧм бӧрын. Граԁ вылӧ петкӧԁтӧԇ меԁым вӧлі рӧсаԁаын 3-4 сӧвмӧм ԉіст. Плоԁыс ӧткымын сортлӧн овлӧ зев гырыԍ. Бура сӧвмӧмлы колӧ тырміԇ ԍојӧԁ (кујӧԁ), шонԁі. Меԁбура тыква артмӧ муӧн тыртӧм кујӧԁ чукӧр вылӧ, кӧԇыԁ војтӧв інмытӧм інын. Рӧсаԁаыс саԃітԍӧ чукӧр вылас шӧрас, а корјыс летчӧ бокјас куԅаыс.
[Кӧчана салат.] Колӧ кіԍкавлыны ԁа весавны јог турунјассӧ. Корјыс-кӧ мӧԁас јона ԋужавны ԁа омӧԉа боԍтчӧԁны плоԁсӧ секі поԅӧ ӧԁԇӧԁны плоԁ воӧмсӧ. Та могыԍ корјыслыԍ помсӧ колӧ коԍтыны ԁа бокӧ быԁман ԉістјассӧ ԋещкыны. Мыјӧн плоԁыс лоӧ кулак ыжԁа секі плоԁтӧм корјас піԍыс кык-кујімӧс колӧ коԉны, а мукӧԁсӧ ԋещкыны. Міјанын меԁча бур вӧԃітны посԋыԁ тыквајас, шуԍӧны „кабачкі". Најӧ ԍетӧны бур урожај. Сола ваын пуӧԁӧм, ԉібӧ чӧлӧсалӧмӧн жарітӧм тыква ԍојны зев чӧскыԁ. Шӧркоԃԃем (ыҗԁанас) тыквајас піыԍ поԅӧ інԁыны сорт „многоԍеменнӧј". Кӧјԁысыс тыквалӧн міјан Војвылын оз быԁ воӧ во.
АԊКЫЩ
Інԁывлӧны, мыј граԁвыв пуктасјасын оз тырмыны жіры ԁа белкі. А ԇоԋвіԇа мортлы најӧ лун кежас колӧны 100 грамм гӧгӧр. Белкі суԇԍытӧм куԅа оз поԅ нораԍны аԋкыщ вылӧ. Кос аԋкыщ кӧјԁысын 22% уԍӧ белок вылӧ, а јајын сӧмын 17%. Таыԍ і тыԁалӧ, мыј аԋкыщ јона колӧ паԍкӧԁны, торја-ԋін јај суԇԍытӧм ԁырјіыԁ. Коԇԍӧны кык ачыс пӧлӧс сорт. Ӧԏік сортыс — сахарнӧј аԋкыщ. Талӧн кышас ем веԉ уна сахар. Ԍојӧԁ вылӧ мунӧ нер, васӧԁ пуртӧснас. Мӧԁыс — лушщіԉнӧј аԋкыщ. Кышыс сіа, тӧпыԁ. Ԍојӧм вылӧ тујӧны сӧмын вотӧм туԍјасыс. Тајӧ кык сортыс бара-жӧ јукԍӧны ачыс пӧлӧс сортјас вылӧ, коԁјас јансалӧны мӧԁа мӧԁԍыс быԁман тушанас, рӧмнас, воан каԁнас ԁа с. в. Аԋкыщ кӧԇӧны вына (кујӧԁа) му вылӧ. Вынԍӧԁан торјас пуктӧны суперфосфат 300 кг. ԁа каԉіјнӧј соԉ 200 кг. гектар вылӧ. Суперфосфат поԅӧ вежны фосфорітӧн, коԁӧс ковмӧ кык мынԁа пуктыны, а каԉіјнӧј соԉ — пӧјімӧн, ӧԏі тонна гектар вылӧ. Аԋкыщ кӧԇӧны гӧрӧм му вылӧ воԇ тулыснас. Кӧјԁысыслы ковмӧ уна ва, ԁа і кынмалӧмјасыԍ оз пов, Граԁјас вылӧ кӧԇіг віԅјӧԁлӧны граԁ пӧперегыс бӧрӧзԁајас мӧԁа-мӧԁԍаԋыс 18-20 сԋм. кост коԉӧмӧн. 10-12 сԋм. суԁта быԁмӧм бӧрын аԋкыщ ԇассӧ (корсӧ) бугрітӧны, меԁым крепаммӧԁны. Раԁјас костас сувтӧԁӧны беԃјас, ԋӧрјас, меԁым быԁмыԍ аԋкыщ корјыс ез воԁ. Воӧмсӧ ӧԁԇӧԁӧм могыԍ куԅ корјаслыԍ јывјассӧ орјӧԁлӧны. Пуртӧссӧ ԋещкалӧны кіԍмӧм ԍерԏіыс.
ПУКТАС ЩЫКӦԀЫԌЈАС ԀА НАКӦԀ ВЕРМАԌӦМ
Пуктас щыкӧԁыԍјас ԁа пуктас віԍӧмјас понԁа странаын лоӧ уна убыток. Арталӧма, мыј став пуктасјас куԅа граԁјын ԁа віԇігӧн којмӧԁ пајыс урожајԍыс вошӧ. Бӧрја војаснас пуктас щыкӧԁыԍјаскӧԁ завоԃітісны прамӧја коԍаԍны. Пуктасјас віԇӧм (ԁорјӧм) могыԍ панԍӧны торја станціјајас, нуӧԁԍӧны уԁарнӧј ԃекаԃԋікјас пуктас щыкӧԁыԍјаскӧԁ коԍаԍӧмын. Тані іспоԉзујтчӧны ԏехԋікаын лоӧм выԉ ԁоԍԏіжеԋԋӧјасыс, торја-ԋін гырыԍ участокјас вылаԁ. Посԋыԃік, асторјӧга овмӧсаԁ тащӧм торјастӧ нуӧԁны оз поԅ. Посԋыԃік участокјасыԁ, коԁ бӧрԍа тырбур череԃітӧмыс оз овлы, кутасны быԁԍама пӧлӧс щыкӧԁыԍјассӧ паԍкӧԁны. Гырыԍ, ӧтувтӧм участокјас вылын нуӧԁӧны уҗалӧмсӧ, ԁӧԅӧрітӧмсӧ наука інԁӧмјас ԍерԏі, куԉтурнӧја. Тані пуктас щыкӧԁыԍјас паԍкавны оз вермыны. Унаыԍ шулывлӧны, віԍӧмԍыԁ-пӧ ԉечітӧм ԁорыԍ кокԋіԁҗык воԇвыв вітчыԍны. Тајӧ кывјасыс лоӧны веԍкыԁӧԍ і віԇму овмӧсын, сіԇкӧ колӧ воԇвыв вітчыԍны граԁвыв пуктас щыкӧԁыԍјасыԍ. Коԁыр најӧ јона паԍкалӧны, бырӧԁныԁ зев лоӧ ԍӧкыԁ, ԁона сувтас. Та вӧсна овмӧстӧ колӧ нуӧԁны сіԇі, меԁым пуктас щыкӧԁыԍјасыс ез вермыны паԍкавны. Граԁ јӧр бӧрԍа бура череԃітӧм, кујӧԁалӧм сӧвмӧԁӧ пуктасјассӧ, ӧԁԇӧԁӧ быԁмӧмсӧ. Бур граԁвывса пуктасјас крепыԁӧԍ, ещаҗыка віԍӧны. Зев колана нуӧԁны правіԉнӧј ԍевооборот. Ӧԏі пӧлӧс быԁтассӧ воыԍ-воӧ кӧԇны выԉ местаӧ. Секі быԁтас щыкӧԁыԍыслы сіԇ-жӧ ковмас вуҗны мӧԁ му вылас, мыјӧн паԁмӧ рӧԁјӧмыс сылӧн. Кӧԇасӧ, борозԁајас, межа, тујјас колӧ јог турунјасԍыс весавны, меԁым пуктас щыкӧԁыԍјасыс ез вермыны сетчӧ овмӧԁчыныс. Кызвыныс на піыԍ тулысԍаԋыс овмӧԁчӧны ԁа ԍојӧны јог турунјассӧ. Пыԃіа арԍа гӧрӧм вылын кулӧны сещӧм гагјас, коԁјас тӧв кежлас пырӧны муас ԁа тулыснас, шонԁӧԁӧм мыԍԏі, бӧр кыпӧԁчӧны. Гӧрігас најӧ кыпалӧны му еж вылас ԁа тӧвԍа кӧԇыԁјас ԁырјіыс кулӧны. Колӧ зіԉны бӧрјыны быԁтасјасын сещӧм сорт, коԁі еԍкӧ крепыԁ вӧлі, шочҗыка віԍмавліс, коԁӧс омӧԉҗыка і гагјасыс щыкӧԁӧны. Тајӧ мерајасыс ԃерт оз вермыны ԇікӧԇ сувтӧԁны гагјаслыԍ паԍкалӧмсӧ. Ковмас воыԍ-воӧ выԉ уҗјас нуӧԁны најӧс бырӧԁӧм могыԍ. Меԁым бура накӧԁ коԍаԍны колӧ меԁвојԁӧр тӧԁны најӧс бура, тӧԁны сылыԍ прівычкајассӧ, олӧмсӧ, ԍојӧмсӧ, паԍкалан условіјӧјассӧ ԁа с. в. Граԁвыв пуктас щыкӧԁӧны меԁԍасӧ гагјас. Жукјас, гутјас ԁа тірібобӧјас сӧвмігас-быԁмігас зев куԅ тујпом мунӧны. Тајӧ гагјаслӧн еԋыс меԁвоԇ коԉкјас течӧ. Мыјкӧ ԁыра мыԍԏі коԉкԍыс „ԉоԉӧ“ артмӧ. Тірі бобӧјаслӧн ԉоԉӧыс шуԍӧ гуԍеԋіцаӧн гутјас ԁа жукјаслӧн — ԉічінкаӧн. Тајӧ ԉоԉӧјасыс ԋӧԏі абу мамкоԃысӧԍ, мукӧԁыԍсӧ зев ԁыр олӧны, вывті јона ԍӧјӧны. Ԍојӧны пуктаслыԍ ортсысӧ ԉібӧ пыщкӧссӧ. Быԁтасјастӧ најӧ і щыкӧԁӧны меԁԍасӧ. Мыјкӧ мынԁа сӧвмӧм бӧрын ԉоԉӧыс ортсыԍаԋыс гартԍӧ топыԁ кышӧ, ԁа ветлӧԁлӧмыԍ ԁугԁӧ. Тајӧ шуԍӧ куколкаӧн. Кымынкӧ лун, а мукӧԁыс-&кымынкӧ тӧлыԍ мыԍԏі куколкаыԍ петӧ прамӧј гаг. Тані тӧԁмӧлам& меԁԍа јона паԍкалӧм граԁвыв пуктас щыкӧԁыԍјасӧс. Му пыщ јылыԍ мі каԅтыштлім-ԋін. Тајӧ ічӧԏік жукыс уна пӧлӧс, јансалӧны мӧԁа-мыԁԍыс борԁ рӧмнас. Уԍлаԍӧ капустаӧ, галанкаӧ, ԍоркԋіӧ, кушманӧ ԁа реԃісӧ. Тајӧ став быԁтасыс ӧԏік группаӧ артавԍӧны. Пыщјас ԍојӧны ԋебыԁ ԉістсӧ, вомӧн сіјӧс роԅјӧԁлӧны. Овлӧны веԍіг сещӧм случајјас, мыј быԁтасјассӧ нер вывԍыс пыщјасыс ԇікӧԇ ԍојӧны, выԉпӧв лоӧ пуктыны. Накӧԁ коԍаԍны уна ног щӧктӧны: 1. Тащӧм быԁтасјас пӧвсыԍ јог турун бырӧԁӧмыс паԁмӧԁӧ налыԍ паԍкалӧмсӧ, сылы быԁмыныс завоԃітігӧн ԋекытчӧ лоӧ овмӧԁчыныс. 2. Воԇҗык кӧԇӧм быԁтасјассӧ пыщјас омӧԉҗыка щыкӧԁӧны, быԁтасыс најӧ петіг кежлӧ вевјалӧны сӧвмыны-ԋін. 3. Асыввоԇын лысва вылас быԁтасјас вылӧ резјыны тујвывса бус, пӧјім, іԅвеԍ, табак бус, суперфосфат, томас шлак. Торја-ԋін лӧԍалӧ бӧрја среԁствоыс. Гектар вылӧ колӧ сіјӧ 50 клг. Мукӧԁ ԁырјі 3-5 лун мыԍԏі лоӧ выԉпӧв резјыны. 4. Граԁвыв пуктасјас костӧ кӧԇны пыш (кӧнтуԍ). Пыш ԁуксӧ пыщыс оз вермы ԏерпітны. 5. Борозԁајасас ԁа пуктас костјасас кӧԇны ԍоркԋі, турнепс. Тајӧ быԁтасјас вылас вуҗӧны пыщјасыс, сіјӧн верман віԇны рӧсӧԁасӧ ԁа ԍетны сылы сӧвмыны. 6. Кыјны пыщјассӧ ічӧԏік флагјасӧн, коԁлыԍ ӧтар боксӧ мавтӧны кущӧмкӧ ԍібԁӧԁан торјӧн, шуам кӧԏ &јӧгӧԃӧн, кԉејӧн. Лӧԋ, гажа лунӧ рӧсӧԁајас вылӧԁ новлӧԁлӧны тащӧм флагсӧ. Рӧсӧԁа вӧрԅӧԁӧмԍыс пыщыс четчыштӧ ԁа веԍкалӧ флагас, ԍібԁӧ. Вірӧчјас шонԁіа лунӧ шонԁіԍыс вевԏԏӧны рӧгӧзԁаӧн&, сӧмын шӧнԁіа інсӧ ԋеуна коԉӧны, пеԉӧсас шуам кӧԏ. Пыщјасыс вуҗӧны шонԁіа інас, сетыԍ сеԍԍа і кыјӧны флагјаснас. Капуста бобул. Јеҗыԁ борԁа бобул. Воԇас ԍӧԁ віԅ-кыщ, шӧрас кык ԍӧԁ чут. Тӧвјӧ ԍтенјасын ԉібӧ јог турунјасын. Капуста ԉістӧ улыслаԁорас течӧ ԍуԉа моԁаа чукӧрјасӧн коԉкјас, вылысԍаԋыс віж рӧма. Коԉкԍыс петӧны ԋуԇвіж рӧма гуԍеԋіцајас, ԍӧԁ чутјасӧԍ. Ічӧт вывԍыс олӧны ӧтлаын, а бӧрынсӧ паԍкӧԁчӧны ԉіст паԍталаыс ԁа ԍојӧны ԉістсӧ, сӧмын іԇсӧ коԉӧны. Наӧс бырӧԁӧм могыԍ колӧ бырӧԁны јог турунјас, ԉіст вылыԍ коԉкјассӧ ԉазӧԁавны, гуԍеԋіцајассӧ кіӧн ӧктыны, ԉістјассӧ пызјыны јаԁа растворӧн (10 гр. паріжскӧј ԅеԉеԋ ԁа 20 гр. іԅвеԍ веԁра ваӧ, ԉібӧ 15 гр. ԅеԉеԋ ԁа 100 гр. ԋуԇвіж рӧма (зеленый) мајтӧг 10 ԉітр ваӧ). Капуста гут — пуктас щыкӧԁыԍ, коԁі паԍкаліс меԁԍасӧ бӧрја војаснас ԁа щыкӧԁлывлӧ 25%-ӧԇ капуста рӧсӧԁасӧ. Тајӧ гут коԃ-жӧ, сӧмын ԋеуна ічӧтҗык. Тӧвјӧ граԁ вылӧ коԉӧм корогјасас. Тулыснас, капуста рӧсӧԁа пуктан каԁ гӧгӧр ловԅӧ ԁа петӧ ортсыас. Тӧԁмавны поԅӧ ԋӧжјӧԋік, ԁыша лебԅӧм ԍерԏіыс. Лебԅӧ 70-80 снм суԁта муԍаԋыс. Јеҗыԁ рӧма посԋыԃік коԉкјассӧ течӧ пуктас зіас, ԉібӧ муас. Коԉкјыԍ лоӧм ԉічінкајасыс посԋыԃік јеҗыԁ ԉоԉӧјас коԃӧс. Сӧмын најӧ ылӧ мунны оз вермыны. Ԉічінкајас пырӧны пуктасыслы зіас, ԉібӧ вужјас ԁа ԍојӧны сӧксӧ. Тајӧн пуктасыс завоԃітчӧ ԉобԅыны, ԉістјасыс ӧшӧԁчӧны, лоӧны гӧрԁов рӧмаӧԍ. Накӧԁ коԍаԍны колӧ таԇі: 1. рӧсӧԁа вуж берԁас пуктыԍігас пуктӧны кабыр іԇас; іԇас вылас гутыс коԉкјассӧ оз теч; 2. 8-10 лун мыԍԏі пуктӧм бӧрас корјассӧ ԁа &ԇісӧ пуктаслыԍ кінаԁ ԋіртыштавны, коԉксӧ кіԍтыны, сеԍԍа пуктас гӧгӧрса му ежсӧ вештыштавны бокӧ. Тані лоӧм ԉічінкајасыс оз вермыны кысԍыны пуктасӧԇыс. 3. Пуктасјассӧ быԁмыштӧм, сӧвмыштӧм бӧрас окучівајтны, меԁым коԉкјасыс лоіны муас пыԁын; 4. Ԉічінкасӧ бырӧԁӧм могыԍ кіԍкалӧны сещӧм сорасӧн: 10 ԉітр ва вылӧ — 60 гр. ԋуԇвіж (зеленое) мајтӧг ԁа 30 гр. карболовӧј кіслота. Капуста вывса совка — војԍа бобув, руԁ гӧрԁыԁ рӧма. Петӧ јуԋ тӧлыԍын. Ԉістјас вылас течӧ чукӧраӧн јеҗыԁ віжов рӧма коԉкјас. Коԉкјасыс шар җын формааӧԍ. Гуԍеԋіцаыс ԋуԇвіж рӧма. Первојсӧ олӧны ӧтвылыԍ, бӧрыннас јансӧԁчалӧны. Ԍојнысӧ петӧны сӧмын војнас, луннас ԇебԍӧны југыԁԍыс. Завоԃітчӧны јірны ԉістсӧ еж вывԍаԋыс. Сеԍԍа пырӧны кӧчан пыщкас, роԅјӧԁлӧны сіјӧс. Кочаныс ӧԁјӧн сіԍмӧ, віԇӧм вылӧ ԁа ԍојӧм вылӧ лоӧ тујтӧм. Арнас гуԍеԋіцајасыс пырӧны муас ԁа пӧрӧны куколкаӧ. Накӧԁ коԍаԍны таԇі: 1. Коԉкјассӧ ԁа гуԍеԋіцајассӧ чукӧртны ԁа віјавны; 2. Граԁјас арнас гӧрны җуҗыԁа, 3. Гожӧм понас капуста резыштавлыны јаԁа растворӧн, коԁӧн віјӧны капуста бобуллыԍ гуԍеԋіцајассӧ (раствор јывԍыс віԇӧԁ коԉан ԉістыԍ). Тајӧ ԃерт абу ставыс пуктас щыкӧԁыԍјас піԍыԁ, најӧ міјан мујас ԁа граԁјас вылын ӧԁ вывті унаӧн. Лоі вајӧԁӧма тані сӧмын јонҗыка паԍкавлыԍ гагјас јылыԍ, коԁјас граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧмын вајӧны ыҗыԁ убыток.