Пос

М. РЕЈН КӦРЫМ СІЛОСУЈТӦМЫН ОТСӦГ КОМІ ГІЗ СЫКТЫВКАР 1932 •32 Воԇкыв Кӧрым ԍілосујтӧм куԅа комі кыв вылын ӧнӧԇ-на ез вӧв ԋекущӧм ԋіга. Тајӧ ԋігасӧ Рејнлыԍ леԇам меԁвоԇԇа отсӧг кӧрым ԍілосујтыԍјаслы. Кӧрым ԍілосујтӧмлӧн значеԋԋӧыс кормӧвӧј база лӧԍӧԁӧмын вывті ыҗыԁ. Ԍілос — трактор скӧтвіԇӧмын — таԇі шуӧны ӧткымынјас ԍілос јылыԍ. Комі облаԍтын коԉан војасӧ кӧрым ԍілосујтӧм веԉ јона-ԋін паԍкаліс, емӧԍ гырыԍ уԍпехјас. Сӧмын сіјӧ абу-на тырмымӧн. Міјан мог паԍкӧԁны кӧрым ԍілосујтӧмсӧ сещӧмӧԇ, меԁым ԍілос кӧрым вӧлі тырмымӧн став скӧтыслы і меԁвоԇ јӧла скӧтлы. Міјан колӧ бур ԍілос, а меԁ лӧԍӧԁны бур ԍілос колӧ тӧԁны ԍілос вӧчан ԏехԋікасӧ, колӧ тӧԁны кущӧм стрӧјбајас, гујас колӧны меԁым артміс бур, чӧскыԁ, уна пӧтӧса ԍілос. Тајӧ ԋігаыс гӧгӧрвоана кывјӧн віԍталӧ сы јылыԍ. Чајтам, быԁ колхозын, совхозын, ӧтка гӧԉа-шӧркоԃа олыԍјас кіын, тајӧ ԋігаыс отсалас овлаԃејтны ԍілос вӧчан ԏехԋікаын, отсалас разрешітны кормӧвӧј пробԉема, а сіԇ-кӧ і соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇан пробԉема разрешітӧм јылыԍ парԏіјалыԍ ԁа правіԏеԉстволыԍ шуӧмјассӧ, інԁӧԁјассӧ олӧмӧ пӧртны. Реԁактор. ԌІЛОСЛӦН КОЛАНЛУН

Скӧтвіԇӧм міјан странаын абу-на сещӧма паԍкалӧма, кущӧма еԍкӧ вӧлі колӧ аслас коланлун ԍерԏі. Сіјӧ лоӧ меԁјона сыпонԁа, мыј міјан му-віԇ овмӧсын абу бура лӧԍӧԁӧма кӧрым база. Гожӧмын міјан пемӧсјас олӧны щыгԋісӧ-пӧт омӧԉік лӧԍӧԃтӧм пӧскӧԏінајас вылын, а тӧлын пӧткӧԁчӧны јонҗыка ԍӧкыԁ, ічӧтпӧтӧслуна кӧрымӧн, кыԇі іԇас, жуг, бурҗык пыԃԃі кор ем турун. Вына кӧрымјас (жмыха, ӧтруб, ԋаԋјас) міјан пемӧсјас оз аԁԇывны ԋӧԏі, ԉібӧ ԍетыштлӧны зев еща. Зев шоча пемӧсјас аԁԇывлӧны ліја кӧрым (ԍвеклӧ, морков, галан, турнепс, картупеԉ, мувыв груша, тыква, скӧт арбуз). Кущӧмкӧ рајонјасын мыјкӧ-мынԁа скӧтлы сетыштлӧны ԉіја кӧрым — сахарнӧј завоԁыс — ԍвеклӧ шыбытас, крахмал завоԁыԍ картупеԉ шыбытас, віна вӧчан завоԁыԍ ԋаԋраб. Зев гӧгӧрвоана, мыј тащӧм кӧрымӧн скӧт оз вермы бурмыны, ԋі паԍкавны. Бур верԁастӧг он вермы віԁчыԍны колана прӧԁукціја — јӧв, јај, кучік, вурун ԁа с. в. Јӧла скӧт бурмӧԁӧм, паԍкӧԁӧм вылӧ міјан віԇ-му овмӧсын колӧ лӧԍӧԁны кӧрым база: віԇјас ԁа пӧскӧԏінајас бурмӧԁны, паԍкӧԁны турун ԁа корԋеплоԁ кӧԇӧм, кӧрым ԍілосујтӧм-ԁа. Кӧрым ԍілосујтӧм — выԉҗык тор міјан страналы, а сыпонԁа і колхоԅԋікјаслы, гӧԉа-шӧркоԃа олыԍ креԍԏаналы зев омӧԉа тӧԁана. Міјан ԋігалӧн мог — ԍетны пракԏіческӧј інԁӧԁјас кӧрым ԍілосујтӧм јылыԍ, кыԇ сіјӧс вӧчны, кыԇ верԁны, кыԇ лӧԍӧԁны ԍілоснӧј стрӧјба коԉԉекԏівнӧј овмӧсјаслы ԁа с. в.

МЫЈ СІЈӦ ԌІЛОСЫС

Ԍілос — кыв ангԉічанајаслӧн. Тајӧ кывјӧн шуӧны шоммӧԁӧм кӧрым. Унаыԍ тајӧ кывјӧн шулӧны кӧрым віԇан местасӧ (башԋајас, гујас). Кыԇі ԍојӧм вылӧ шоммӧԁӧны капуста, мукӧԁ пӧлӧс пуктасјас, плоԁјас, сіԇ-жӧ кӧрым вылӧ поԅӧ шоммӧԁны уна пӧлӧс веж турунјас, плоԁјас ԁа корԋеплоԁјас. Торјалӧ сіјӧн, мыј ԍілосујтігӧн оз пуктыԍԍы ԋі сов, ԋі мукӧԁ пӧлӧс торјас, коԁјас віԇӧны щыкӧмыԍ, ԋі ва (кыԇі вӧчлывлам ӧгурчі солалігӧн). Кӧрым ԍілосујтӧм — сіјӧ лоӧ веж турунјас, васӧԁ кӧрымјас ԁа мукӧԁ пӧлӧс мувыв быԁтасјас шоммӧԁӧм. Сіјӧ шоммӧмыс лоӧ ԍінмӧнаԁԇытӧм ловјас отсӧгӧн, коԁјас шуԍӧны јӧвшом бакԏеріјајасӧн. Тајӧ сіјӧ-жӧ бакԏеріјајас, коԁјас јӧв пӧртӧны шомјӧлӧ. Шоммӧԁігӧн кӧрымын артмӧ јӧвшом, зев бур јӧзлы і пемӧсјаслы. Но колӧ тӧԁны, мыј мукӧԁ условјӧјасын, колана јӧвшом бакԏеріјајас кынԇі, веж кӧрым шоммӧԁігӧн вермӧ лоны і мукӧԁ пӧлӧс вреԁнӧј ԍінмӧнаԁԇытӧм ловјас — бакԏеріјајас, маԍԉанокіслӧј ԁа уксуснокіслӧј шомӧн шоммӧԁыԍјас. Маԍԉанокіслӧј шомӧн кӧрым ԋіԉԅӧ, лоӧ ԉок ԁука, а уксуснокіслӧј шомӧн вывті јона шоммӧ. Кыкнан шомнас кӧрым щыкӧ. Міјан мог ԍілосујтігӧн — отсавны паԍкавны ԍілосујтан торјас пыщкын јӧвшом бакԏеріјајас, віԁчыԍны вреԁнӧјјасӧс паԍкӧԁӧмыԍ. Сы вылӧ пӧԉзујтчӧны пріроԁнӧј особенноԍԏјаснас, бакԏеріјајаснас. Сіјӧ сещӧм, мыј уксуснокіслӧј бакԏеріјајаслы паԍкалӧм вылӧ ко- лӧ уна сынӧԁ ԁа бурҗыка овмӧԁчӧны 25 — 35°ԏемператураын Цеԉԍіја ԍерԏі. Маԍԉанокіслӧј бакԏеріјајас паԍкалӧны ещаҗык сынӧԁӧн, но 35 — 40° ԏемператураын Цеԉԍіја ԍерԏі. Температура-кӧ улынҗык 25 граԁусыԍ ԁа вылынҗык 40 граԁусыԍ, уксуснокіслӧј ԁа маԍԉанокіслӧј бакԏеріјајаслы абу бур. Јӧвшом бакԏеріјајаслы мӧԁарӧ вреԁнӧј бакԏеріјајас серԏі, оз ковмы сынӧԁ ԁа бура рӧԁмӧны 15 — 55° ԏемператураын Цеԉԍіја серԏі. Сыпонԁа, ԍілосујтана пыщкыԍ вермам-кӧ топӧԁӧмӧн бурҗыка сынӧԁсӧ вӧтлыны ԁа леԇны ԏемпературалы кајны 15 — 25 граԁусӧԇ Цеԉԍіја серԏі, ԉібӧ вылынҗык 40-ԍаԋ 55 граԁусӧԇ, сек мі отсалам паԍкавны ԍілос пыщкын меԁ јона јӧвшом бакԏеріјајаслы ԁа боԍтам бур пӧԉезнӧј кӧрым. Ԍілосујтан торјас пыщкыԍ он-кӧ бура вӧтлы сынӧԁсӧ ԁа ԏемператураыс кајас 25 — 40 граԁусӧԇ Цеԉԍіја серԏі, сек јона рӧԁмасны уксуснокіслӧј ԁа маԍԉанокіслӧј бакԏеріјајас; кӧрым щыкӧ — — сіԍмас ԁа лоӧ ԉок ԁука. Бур кӧрым артмас сы ԍерԏі, кущӧма мі ԍілосујтігӧн лӧԍӧԁам условіјӧ јӧвшомӧн шоммыны, а ԋе мукӧԁ ԍікасӧн. (Віԇӧԁ табԉіца 7-ӧԁ ԉ. б.-ыԍ). Кӧрым ԍілосујтӧм 15 — 25 граԁус ԏемператураын Цеԉԍіја ԍерԏі шуԍӧ кӧԇыԁӧн ԍілосујтӧм, а 40 — 55° — пӧԍӧн сілосујтӧм.

КӦРЫМ ԌІЛОСУЈТӦМЛӦН КОЛАНЛУНЫС

Ԍілосујтӧмын ем уна буртор мукӧԁ ногӧн кӧрым лӧԍӧԁӧм ԁа віԇӧм ԍерԏі сы вӧсна лоӧ возможноԍԏ: 1. Лӧԍӧԁны васӧԁ сочнӧј кӧрым кос повоԃԃаыԍ повтӧм быԁтасјасыԍ сещӧм рајонјасын, кӧні васӧԁ быԁтасјассӧ кыԇ корԋеплоԁјас, он веԁмы& вӧԃітны, лібӧ зев ԃелӧ кԉімат ԍерԏіыс. 2. Чукӧртны ԁа віԇны гырыԍ кӧрым запасјас шыбытасјасыԍ, коԁјас ԍілосујттӧг омӧԉа ԉібӧ ԋӧԏі оз Шоныԁлӧн граԁус Цеԉԍіја ԍерԏі Сілосӧ сынӧԁлӧн пыран ыҗԁа Кущӧм шом вевԏԏӧ ԍілоснӧј кӧрымын інԁӧм температураын Кущӧм ԍілосујтӧм мунӧ Кӧрымлӧн качество 55 50 45 40 Кыԇ поԅӧ еща пырӧм Јӧвшом Пӧԍӧн сілосујтӧм Шогмана ԍілосујтӧм кӧрым 35 Еща пырӧм Маԍԉанокіслӧј — Щыкӧм кӧрым 30 25 Тырмымӧн пырӧм Уксусшом — Щыкӧм ԉібӧ зев омӧԉ кӧрым 20 15 Самӧј еща пырӧм Јӧвшом Кӧԇыԁӧн сілосујтӧм Меԁбур ԍілосујтӧм кӧрым 10 5 Тыр пырӧм Сіԍмӧм _ Щыкӧм ԉібӧ зев омӧԉ кӧрым 0 мунны кӧрым вылӧ, кыԇ: корԋеплоԁ ԁа картупеԉ корјас, поԁсолԋешԋік шԉапајас, кукуруза іԇас, ԍвеклӧ ԁа картупеԉ шыбытасјас завоԁјасыԍ ԁа с. в. 3. Лӧԍӧԁны бур кӧрым кущӧм ԍурӧ туруныԍ, коԁјас омӧԉа мунӧны кӧрым вылӧ: камыш, ежӧр, уна пӧлӧс јог турун ԁа с. в. 4. Віԇны кӧрым, коԁі еԍкӧ ԍілосујттӧг верміс вошны: турун, коԁӧс повоԃԃа понԁа он вермы коԍтыны, арԍа ӧтава, кынмӧм картупеԉ ԁа корԋеплоԁјас. 5. Лӧԍӧԁны бур сочнӧј кӧрым сещӧм быԁтасјаслыԍ, коԁјас мӧԁ ногӧн оз вермыны лоны васӧԁ кӧрымӧн: кукуруза, поԁсолнух, сорго ԁа мукӧԁ кӧԇӧм турунјас. 6. Лӧԍӧԁны уна бур кӧрым шырӧм руԇӧг іԇасыԍ, жугјыԍ, омӧԉ туруныԍ сорӧн ԍілосујтӧмӧн васӧԁ кӧрымкӧԁ, кыԇ тыква, корјас, корԋеплоԁјас, картупеԉ ԁа ԍвеклӧ шыбласјас. 7. Віԇны сымынԁа-жӧ маԏеріалыԍ унҗык кӧрым, быԁ мӧԁнога гӧтӧвітӧм ԁорыԍ. Боԍтны-кӧ, шӧркоԃԃем урожај гектарыԍ бобӧԋаԋ, ԉуцерна, ԉібӧ зӧрсора віка 10 тонна, сетыԍ лоӧ унапырыԍ 2,5 тонна кос турун, ԉібӧ 1000-1200 кормовӧј јеԃініца. Сіјӧ-жӧ 10 тонна веж турун ԍілосујтӧмӧн ԍетас ԋе ещаҗык 9 тоннаыԍ ԍілосованнӧј кӧрым, ԉібо 1350 кормовӧј јеԃіԋіца гӧгӧр. Мӧԁ інԁӧԁ: шӧркоԃԃем урожај коԍтытӧм кукурузалӧн, Шӧр-Волгаса крајевӧј опытнӧј станціја інԁӧԁјас ԍерԏі, лоӧ 16 тонна гӧгӧр. Коԍтӧмӧн тајӧ урожајыԍ артмӧ 2,5 тонна гӧгӧр кӧрым (15% веж турун ԍӧктаыԍ), ԉібӧ 1075 кормовӧј јеԃіԋіца. Ԍілосӧн тајӧ урожајыс ԍетӧ 14,4 тонна кӧрым (90% веж турун сӧктаыԍ), ԉібӧ 2016 кормовӧј јеԃіԋіца. Пӧшԏі кыкмынԁа унҗык. 8. Ԍілосованнӧј кӧрым бурҗыка ԍетӧ пӧтӧслун, сіјӧ-жӧ кос кӧрым ԁорыԍ. 9. Бура вӧчӧм ԍілос, кыԇ конԍерв закупорітӧм банкаын, олӧ војасӧн, ԁа зев еща воштӧ пӧтӧслунсӧ, сен-жӧ кујлӧм кос турун ӧԏі воӧн воштӧ 30-40% пӧтӧслунсӧ. 10. Ԍілос вылӧ турун іԁралігӧн зерјас оз тӧԁчыны кӧрым качество вылӧ, а кос турун вылӧ іԁралігӧн зера повоԃԃа ԇікӧԇ вермӧ щыкӧԁны кӧрымсӧ.

ԌІЛОС КЫԆ КӦРЫМ

1. Бур ԍілосујтӧм кӧрым лӧԍыԁа вермӧ вежны васӧԁ кӧрымјас, кыԇ корԋеплоԁјас, картупеԉ, мукӧԁ мувыв быԁтасјас, веԍігтӧ веж турун. 2. Ԍілос бобӧԋаԋ ԍікас туруныԍ, кӧні уна белок, јона кокԋӧԁӧ вына кӧрым ԍетӧмын. 3. Пӧскӧԏінајас вылын кӧрым суԇԍытӧм ԁырјі ԍілос зев бура вермӧ вежны веж кӧрым пемӧсјаслы. Сіԇ-кӧ, ԍілос оз леԇ јӧвлы чінны воԇ тулысын куш пӧскӧԏіна вӧсна, ԉібӧ гожӧмын, кор пӧскӧԏіна вылын кӧрымыс еща. 4. Ԍілос јона јӧв соԁтӧ, лыԃԃыԍӧ јӧв вӧтлыԍ кӧрымӧн. Сек-жӧ ԍілос оз сӧмын јӧв соԁты, но і ԍӧктасӧ мӧслыԍ 5. Ԍілосӧн верԁігӧн јӧлыс бурмӧ сещӧмӧԇ, мыј заграԋічаын щӧктӧны сещӧм јӧвсӧ верԁны кагајаслы ԁа віԍыԍјаслы. Ԍілос кӧԇӧм туруныԍ, кукурузаыԍ, поԁсолнышкоыԍ ԉібӧ тыкваыԍ верԁчыԍӧ, кор јӧв колӧ завоԁӧ меԁ бур сорт выј вӧчӧм вылӧ ԁа голланԁскӧј сыр вылӧ. 6. Јај, ԍілосӧн верԁігӧн, лоӧ вывті бур. 7. Ԋемечјас інԁӧмјас ԍерԏі, ԍілос верԁӧм чіпанјаслы тӧԁчӧ најӧ тӧвԍа коԉкјалӧмын.

ԌІЛОСУЈТАН БЫԁТАСЈАСЛЫԌ ВЕРԁАНА БУРЛУНСӦ МУКӦԀ КӦРЫМЈАСКӦԀ СРАВԊІВАЈТӦМ

Меԁым тӧԁмавны, унаӧ колӧ верԁны ӧԏі пӧлӧс кӧрым мӧԁ пӧлӧс кӧрымкӧԁ вежігӧн, сіјӧ кӧрымјаслыԍ колӧ тӧԁны вынсӧ ԉібӧ, кыԇ шуӧны, верԁана бурлунсӧ. Сы раԃі став пӧлӧс кӧрымсӧ віԁлалӧны зӧр ԍерԏі. Ӧԏі кілограмм зӧр ԉібо зӧр пыԅ боԍтԍӧ ӧԏі кормовӧј јеԃіԋіца пыԃԃі, а ӧԏі кілограмм зӧр вын ԍерԏі і кутам ԁонјавны мукӧԁ кӧрымсӧ. Сыкыԋԇі, кӧрым ԁонјалігӧн зев јона колӧ тӧԁны кущӧм вешществојас емӧԍ меԁ уна тајӧ кӧрымын ԁа кущӧма сіјӧ вешществојасыс мунӧны пӧԉза вылӧ пемӧсјаслы. Тӧԁам, мыј ставыс, мыј пукԍӧ быԁман ԉібӧ щӧгӧԁан пемӧс јајӧ, боԍтԍӧ сіјӧ кӧрымјасыԍ, коԁӧс сіјӧ ԍојӧ. Сыпонԁа зев колана, меԁ кӧрымын вӧліны сіјӧ-жӧ торјас, коԁјас пырӧны пемӧс јајӧ, ԁа меԁ еԍкӧ сіјӧ торјасыс кӧрымас вӧліны сещӧмӧԍ, кущӧмӧн јонҗыка мунӧ пӧԉза вылӧ. Сіјӧ пӧткӧԁан торјасыс быԁмана кӧрымын овлӧны кујім группа. 1-ја группа — белокјас, ԉібӧ азота торјас, шуԍӧ сіԇ сыпонԁа, мыј најӧ пыщкӧ пырӧ азот. Белокјас лоӧны меԁ колана јукӧнӧн кӧрымын. Белок уна лоӧ пемӧсјас јајын; белокыԍ-жӧ лоӧ рыԍ, јӧв, коԉк. Белок суԇсытӧм кӧрымын јона тӧԁчӧ пемӧсјас ԇоԋвіԇалун вылӧ. Белок зев уна жмыкаын (торја-ԋін ԍојаныԍ вӧчӧмын), бобӧԋаԋ ԍікас кӧјԁысјасын, ӧтрубын. 2-ӧԁ группа — угԉевоԁјас, сетчӧ пырӧ сакар, крахмал, кԉетчатка (пуслӧја). Угԉевоԁјас пемӧсјас јајын лоӧны жырӧн, а сіԇ-жӧ аслыс ԍікас вешществоӧн коԁі пемӧслы колӧ уҗалігӧн вын вылӧ, ԁа шоныԁ артмӧм вылӧ. 3-ԁ группа — гос (жыр), коԁјасӧс тӧԁам расԏітеԉнӧј выјӧн, пемӧсјас выјӧн, ԉібӧ пемӧсјас салӧӧн. Уна гос ем поԁсолнышкоын, шабԁі кӧјԁысын, выја сорт ԍојанын, кукуруза кӧјԁыс ԍӧвмӧсын ԁа мукӧԁ быԁтасјасын. Уна гос коԉӧ міјан жмыхајасын, јона-нін ас вӧчӧмын. Кӧрымын расԏіԏеԉнӧј жыр, сіԇ-жӧ кыԇ і угԉевоԁјас, пемӧсјас јајын артмӧ пемӧс жырӧ ԁа мунӧ шоныԁ перјӧм вылӧ ԁа вын вылӧ уҗалігӧн. Угԉевоԁјас ԁа жырјас шуԍӧны азоттӧм торјасӧн, на пыщкын азот абу (азот — сіјӧ газ, сынӧԁын ноԉ јукӧныԍ кујімыс лоӧ тащӧм газыԍ). Кӧрымын став пӧткӧԁан торјасыс лоӧны меԁ јона кос јукӧнјасас. Сыпонԁа зев васӧԁа кӧрымын, кыԇ корԋеплоԁјас, веж турун ԉібӧ васора кӧрым, кыԇ свеклӧ ԁа картупеԉ шыбласјас завоԁјасыԍ, лоӧны ещаҗык пӧтӧслуна, кос, кӧрым ԁорыԍ, кыԇ турун, туԍа ԋаԋ ԁа мукӧԁ. Кӧрым бурлун боксаԋыс 100 кілограмм разнӧј кӧрымын лоӧ пӧтӧс торјас (проф. I. С. Попов табԉіца ԍерԏі): (Віԇӧԁ 11-ӧԁ ԉістбокыԍ). КӦРЫМЛӦН ԊІМЈАС Лыԁ переварімӧј белоклӧн Лыԁ переварімӧј азоттӧм торјаслон Кормовӧј јеԁіԋіца лыԁ Кілограммӧн Зӧр (туԍнас) 7,2 56,4 100,0 Ԍілосованнӧј кӧрымјас: Кукурузаыԍ 0,7 16,6 22,0 Соргоыԍ . 0,3 12,7 17,0 Поԁсолԋешԋікыԍ 0,7 12,0 14,0 Ԉуцернаыԍ 1,5 7,0 11,0 Гӧрԁ бобӧԋаԋыԍ 1,7 10,0 15,0 Зӧр сора вікаыԍ 0,8 7,9 11,0 Віԇвыв туруныԍ (шӧркоԁԃем) 0,9 9,5 13,0 Сахарнӧј ԍвекла корјыԍ јурјаснас . . . 0,2 10,4 16,0 Пемӧс верԁан ԍвеклӧ корјыԍ ...... 0,7 К4 13,0 Картупеԉ корјыԍ 0,3 9,6 13,0 Сахарнӧј ԍвекла шыбласыԍ 0,3 9,0 11,0 Картупеԉлӧн — 23,2 37 Васӧԁ кӧрым сіјӧ-жӧ веж раԍԏеԋԋӧјасыԍ: Кукуруза 0,6 10,5 15,0 Сорго 0,7 ... 9,6 13,0 Ԉуцерна (ԇорԇалігас) 2,4 8,8 15 Гӧрԁ бобӧԋаԋ (ԇорԇалігас) 1,7 10,4 17 Зӧр сора віка 1,5 8,0 13,0 Віԇвыв турун 1,3 10,4 16,0 Сахарнӧј ԍвекла кор јурјаснас 1,4 8,0 13,0 Пемӧс верԁан свеклӧ кор 1,0 4,9 9,0 Картупеԉ кор керӧм (воԇвылас) .... 0,6 8,8 12 Корԋеплоԁјас ԁа картупеԉ: Сахарнӧј ԍвеклӧ 0,3 20,8 26,0 Пемӧс верԁан ԍвеклӧ 0,1 8,6 10,0 Морков 0,4 9,8 14,0 Галан 0,3 8,5 12,0 Турԋепс 0,3 6,0 ,8,0 Картупеԉ (шӧркоԁԃем) 0,9 ' 18,9 33,0 Верԁас тыква 0,4 6,9 12,0 Рајонјас Нарошнӧ ԍілос вылӧ кӧԇајас Быԁтасјаслӧн јукӧнјас мукӧԁ тор быԁтӧм вылӧ, а сіԇ-жӧ завоԁса шыбласјас Јог ԁа кӧԇтӧм быԁтасјас Кущӧм ԍурӧ быԁтасјас ԁа маԏеріалјас Гумлавыв коԉасјас Ԋечерноԅомнӧј полоса Војвыв крај . . . Ԉеԋінграԁск. обл. Московск. „ Івановск. „ Рытыввыв „ БССР „ Украінаса поԉеԍје ԉесосԏеп Поԁсолнышко, мувыв груша, віка ԁа мукӧԁ бобӧнаԋ сорӧсјас, бобӧԋаԋлы шепта турункӧԁ, верԁас капуста, тыква. Корнеплоԁ корјас ԁа весалӧм јог турун, граԁвыв пуктас корјас, картупеԉ шыблас завоԁјасыԍ. Јог турунјас му вылыԍ, парјас, межајас. јӧрјасыԍ, ежӧр, камыш. Ӧтава турун, быԁԍама ԍӧкыԁа коԍмана турун, том ԋӧрјас корјаснас, пувыв корјас, кынмӧм картупеԉ, ԉібӧ корԋеплоԁјас. Шырӧм іԅас ԉібӧ жуг сорӧн корԋеплоԁ корјас, тыква ԁа капуста корјас. ЦЧО, шӧр . . . Волгаса обл. . . Башкірскӧј респубԉіка, Урал, Ԍібкрај .... Сіјӧ-жӧ быԁтасјас ԁа сыкыԋԇі кукуруза, броса ԍікас быԁтасјас, броса, суԁанка, скӧтверԁан тыква, арбуз. Сіјӧ-жӧ, мыј і ԋечерноԅомнӧј полосаын, ԁа сыкыԋԇі сахарнӧј ԍвеклӧ кор, мукӧԁ вотӧм бахчевӧј плоԁјас. Сіјӧјас-жӧ. Сіјӧјас-жӧ. Сіјӧјас-жӧ, мыј і нечерноԅемнӧј полосаын ԁа сыкыԋԇі гумлавывса коԉасјас сорлалӧмӧн шырӧм тыквакӧԁ, поԁсолԋешнӧј шԉапакӧԁ, кукуруза іԇаскӧԁ. Сԏеп Улыԍ Волга, . . Војвыв Кавказ, . Украіна, Крым, . Казакстан, . . . Кіргіԅіја .... Кукуруза, уна пӧлӧс сорго, суԁанка, чуміза, просовӧј, поԁсолнышко, унавоԍа турунјас. Корԋеплоԁ корјас, бахча вылыԍ вожјас, бахча вывса вотӧм плоԁјас ԁа мукӧԁ. Сіјӧјас-жӧ ԁа сы кыԋԇі сԏепнӧј бурјанјас. Быԁԍама ԍӧкыԁа коԍмана турун. Сіјӧјас-жӧ, мыј і лесосԏепын, ԁа сы-кыԋԇі веж поԁсолнушко вожјас, кукуруза іԇас, сорго, суԁанкајас ԁа мукӧԁ. БЫԀТАСЈАС БӦРЈӦМ ԀА МУКӦԀ ТОРЈАС ԌІЛОСУЈТӦМ ВЫЛӦ Меставыв условіјӧ ԍерԏі быԁ рајонлы ловӧ бӧрјыны быԁтасјас ԍілосујтӧм вылӧ. ԌІЛОС ВЫЛӦ БЫԀТАСЈАС ІԀРАЛАН КАԀ Быԁтасјас іԁралан каԁ ԍілос вылӧ, меԁым боԍтны унҗык кӧрым, быԁ быԁтаслы абу ӧткоԃ. Быԁтасјаслӧн ԁа маԏерјалјаслӧн ԋімыс Меԁбур іԁралан каԁ сілос вылӧ Нарошнӧ кӧԇајас: а) кукуруза (јонҗыка піԋмоԁа җуҗыԁ тушаа сорт). Кор кӧјԁыслӧн воӧмыс, чорыԁлуныс ловӧ восковӧј ԍіԍкоԃ. Тащӧм выјӧԇ-кӧ оз во тајӧ рајонын, сек іԁралӧны мукӧԁ кӧԅајственнӧј соображеԋԋӧјас ԍерԏі. б) Поԁсолнышко (јонҗыка җуҗыԁа быԁмана сорт). Тыр ԇорԇалігӧн ԉібӧ кӧјԁысавны завоԃітчігӧн. Оз-кӧ во рајонын, сен іԁралӧны мукӧԁ кӧԅајственнӧј соображеԋԋӧјас ԍерԏі. в) Сорго, гаоԉан, суԁанка, чуміза (став тајӧ быԁтасыс меԁ бура уԁајтчӧны ԁа меԁ уна ԍілосујтан тор ԍетӧны ԋечерноԅомнӧј полосаын ԉібӧ кос ԍԏепнӧј рајонјасын. Кор јӧвкоԃԍыс петӧма-ԋін, а воск коԃыс абу-на ловӧма кӧјԁысыс. г) Мувыв груша (топінамбур). Ԇорԇалігас. Оз-кӧ рајонын ԇорԇав, іԁралан каԁ бӧрјысӧ овмӧс пыщса соображеԋԋӧјас ԍерԏі іԁравԍӧ, векҗык, ԍор арын. ԁ) Віка ԁа мукӧԁ бобӧԋаԋ ԍікас сорӧсјас злакӧвӧјјаскӧԁ. Бобӧԋаԋ ԍікас тыр ԇорԇалігӧн. е) Бобӧԋаԋ, ԉуцерна, еспарцет, јеҗыԁ ԉібӧ віж ԁонԋік. Ԇорԇалігӧн. ж) Тыква ԁа верԁас арбуз. Іԁравԍӧны воӧм мыԍԏі. з) Верԁас капуста. Кӧԇан воӧм мыԍԏі. Быԁтасјаслӧн чаԍтјас, коԁјасӧс быԁтӧма мукӧԁ тор вылӧ: а) Корԋеплоԁјаслӧн корјас. Вунԁыԍӧ јурјаснас (сахарнӧј свекла) ԉібӧ сӧмын кор корԋеплоԁјас іԁралӧм мыԍԏі. б) Картупеԉ кор. Ыщкыԍӧ 3-5 лун војԁӧр картупеԉ кертӧԇыс в) Вожјас, кор ԁа вотӧм бахчевӧј плоԁјас (тыквалӧн, арбузлӧн, ԁыԋалӧн). Плоԁјас іԁралӧм мыԍԏі г) Кӧјԁыс вылӧ іԁралана кукурузалӧн іԇас, поԁсолнышколӧн шԉапаыс регыԁа вартӧм мыԍԏі јурјассӧ вунԁалӧм бӧрын, сорго ԉібӧ суԁанка кокјас кӧјԁыс вылӧ іԁралӧм мыԍԏі. Ԍілосујтчыԍԍӧны аскежас, абу-на-кӧ јешщӧ коԍмӧмаӧԍ ԉібӧ сорлавԍӧны васӧԁҗык кӧрымјаскӧԁ. ԁ) Турун ӧтава, іԁралӧм кос турун вылӧ ԉібӧ ԍілос вылӧ. Быԁмӧм серԏі — ԍілос вылӧ іԁралан каԁ бӧрјыԍӧ кӧԅајственнӧј соображеԋԋӧјас ԍерԏі. е) Кор ԁа том кустарԋік вожјас (лыска, ԁуб ԁа лопу кыԋԇі). Том рӧшкыԁ каԁын. Кущӧм ԍурӧ маԏерјалјас. а) Турун, коԍмыны ԍетчытӧм повоԃԃа понԁа. Ԍілосујтчыԍӧ ванас ставнас вунԁавтӧг. б) Кынмӧм картупеԉ ԉібӧ корԋеплоԁјас. Щыктӧԇыс. Шырԍӧ корԋерезкаӧн. Јог ԁа кӧԇтӧм турунјас. а) Јог турунјас (јаԁовітӧј кыԋԇі), межа вылыԍ, пар му вылыԍ, ыщкӧмјас, ԋещкӧм јог турун ԋаԋјас пыщкыԍ ԁа с.в. Ԇорԇавтӧԇыс. б) Пещӧр. Ԇорԇавтӧԇыс. Завоԁјасыԍ шыбласјас а) Свеклӧ шыблас (сахарнӧј завоԁјасыԍ). б) Картупеԉ шыбытас (крахмал ԁа патока вӧчан завоԁыԍ). Ԍвежӧјнас-жӧ завоԁыԍ петӧм мыԍԏі. Бурҗык ԉішнӧј васӧ сӧԇӧԁӧмӧн. Тајӧ кӧрымјас сілосујтігӧн бур сорлавны шырӧм іԇаскӧԁ ԉібӧ жугкӧԁ.

1-ӧԁ ԍерпас. Топінамбур, ԉібӧ мувывса груша. Клубеԋыс мунӧ ԍојан вылӧ, кыԇ овошщ, а мувылысса быԁмаслӧн јукӧныс мунӧ ԍілос вылӧ. 2-ӧԁ ԍерпас. Ԁоԋԋік. Ԍӧкыԁ кӧрымјас: а) Шырӧм руԇӧг ԉібӧ іԁ іԇас, а сіԇ-жӧ омӧԉ сорт турун. б) Жуг быԁԍама ԋаԋыԍ. Сорлавԍӧны васӧԁҗык кӧрымјас берԁӧ сіԇ, меԁ сорлалӧм бӧрас васӧԁлуныс ловӧ 70% мынԁа. Тајӧ табԉіца інԁӧԁјас ԍерԏі, быԁ торја овмӧс, быԁ колхоз ԉібӧ совхоз, кӧні лӧԍӧԁԍӧ ԍілоснӧј гу ԉібӧ башԋа, вермасны ԍілосујтны став матыса быԁтасјас ԁа маԏерјалјас. Сы кыԋԇі табԉіца ԍетӧ інԁӧԁјас, кыԇ поԅӧ лӧԍӧԁны нарошнӧ кӧԇајас ԍілос вылӧ. ЈАԁОВІТӦЈ КӦԆТӦМ ТУРУНЈАС, КОԀЈАС ОЗ ШОГМЫНЫ ԌІЛОСУЈТНЫ КӦРЫМ ВЫЛӦ

Кӧԇтӧм быԁтасјас пыщкын мујас, віԇјас, пӧскӧԏінајас вылын ԁа вӧрјасын веԍкавлӧны зев уна јаԁовітӧј турунјас. Мукӧԁ на пыщкыԍ пемӧсјасӧс віјӧны, а мукӧԁ понԁа јона ԇоԋвіԇалуныс вошӧ. Пемӧсјас векҗык коԉӧны сещӧм быԁтасјассӧ, оз вӧрԅӧԁны, абу-кӧ-ԋін зев щыгӧԍ, сыпонԁа і кулӧмјас ԁа ԇоԋвіԇа вошӧмјас овлӧны шочҗыка. Щыгвылыԍ пемӧсјас мукӧԁ-ԁырјі ԍојӧны јаԁӧвітӧј ԉібӧ вреԁнӧј турунјас ԁа віԍмӧны. Кос турунын, а јона-ԋін ԍілосын, пемӧсјас бӧрјыны кӧрым оз-ԋін вермыны, а сыпонԁа ԍілос лӧԍӧԁігӧн кӧԇтӧм туруныԍ, јона колӧ віԇӧԁны, меԁ кӧрымӧ ез ԍурны јона јаԁӧвітӧј быԁтасјас. Кӧԏ еԍкӧ кущӧм-кӧ јаԁӧвітӧј быԁтасјас коԍтӧмнас лібӧ ԍілосујтӧмнас воштӧ јаԁовітӧј лунсӧ, но унҗык јаԁӧвітӧј быԁтассӧ абу јешщӧ віԁлалӧмаӧԍ, а сыпонԁа ԋекущӧм јаԁӧвітӧј быԁтасјас оз ков боԍтны кӧрым вылӧ. Оз быԁ јаԁовітӧј быԁтас овлы ставнас вреԁнӧј: ӧԏілӧн јаԁыс лоӧма вужјасас, мӧԁлӧн заас& корјасас ԉібӧ ԇоріԇас, којмӧԁлӧн — кӧјԁысас, а уналӧн — став быԁтас јукӧнас. Мі віԇӧԁлам сещӧм јаԁовітӧј быԁтасјас, коԁјас унҗыкыԍ ԍурлӧны ԁа коԁјаслӧн вреԁнӧјӧԍ мувывса јукӧнјасыс, мӧԁногӧн-кӧ сещӧм јукӧн быԁтаслӧн, коԁі вермӧ ԍурны ԍілосӧ. 1. Боԉіголов. Тајӧ быԁтас віԁвылас мунӧ кӧјԁысалан морков, петрушка ԉібӧ паԍԏернак вылӧ, ԇоріԇ кокјасыс зонԏік-коԃ. Боԉіголов ԍурӧ быԁ местаыԍ, чукӧрјасӧн овлӧ керкајас гӧгӧрын, канавајасын, јога местајасын, мујас ԁа јӧрјас гӧгӧрын. Тајӧ быԁтас зев ыҗыԁ, уна вожа, суԁтанас ловӧ метраӧнҗынјӧн гӧгӧр. Тӧԁтӧм ку- ԅа унаӧн вермасны тајӧс пуктыны ԍілосӧ, коԁі вајас ыҗыԁ вреԁ. Ставнас јаԁовітӧј быԁтасыс, јона-ԋін корјасыс, ԇорԇавтӧԇыс ԁа вотӧм кӧјԁысыс. Вӧв кулӧ кык кілограмм гӧгӧр уԉ боԉіголов корјас ԍојӧмыԍ, а мӧсјас — ԋоԉ кілограмм уԉ корјасыԍ ԁа заыԍ. Тајӧ быԃтассӧ ԋеуна ԍојӧмыԍ пемӧсјас чӧвтчӧны. Ыжјас ԁа кӧзајаслы боԉіголов ԍојӧмыԍ ԋекущӧм вреԁа абу. Боԉіголов ԍојӧмыԍ јӧз вермӧны кувны. 2. Омежԋік. Тајӧ зев мунӧ боԉіголовлаԋ, сӧмын лоӧ ԉапкыԁҗык. Овлывлӧ быԁ местаын — ԋурјас вылын, ојԁлана віԇјас вылын. Ставнас тајӧ быԁтасыс јаԁӧвітӧј. Омежԋікыԍ кулӧны, ӧпаснӧ став пемӧсјаслы ԁа јӧзлы. 3. Цікута. Тајӧ сіԇ-жӧ мунӧ боԉіголов вылӧ Вужјыс кыз, слӧјӧԍ. Вреԁнӧј быԁтасјас пыщкыԍ, коԁјас кӧјԁысԍалан морковлаԋ мунӧны, тајӧ меԁ јаԁӧвітӧј ԁа важыԍаԋ-ԋін татыԍ перјылісны чорыԁ јаԁјас. Цікута ԍурлывлӧ быԁлаын ва местајасын, кыԇ ју бокјасын, канавајасын, ԋурвыв местајасын, мукӧԁ-ԁырјі ваын. Цікута ԍојӧм вајӧԁӧ зев мучітчӧмӧн кулӧмӧ ԁа ӧпаснӧ став пемӧсјаслы ԁа јӧзлы.

3-ӧԁ ԍерпас. Боԉіголов.

4. Кокорыш. Зев јона мунӧ ԇорԇалан граԁвыв петрушкалаԋ, а сыпонԁа јӧз ылалӧмӧн щӧкыԁа отравԉајтчӧны. Ԍурӧ быԁлаыԍ — јогӧԍ местајасыԍ, јӧрјас берԁыԍ, саԁјасыԍ. Быԁтасыс ставнас јаԁӧвітӧј, но омӧԉҗыка мукӧԁ, вылӧ інԁӧмјас ԍерԏі. Ӧпаснӧ, меԁјона гырыԍ скӧтлы ԁа пӧткајаслы. Тајӧ ԋоԉ быԁтасыс ставыс лоӧны ӧԏі ԍемјаыԍ — зонԏічнӧјыԍ, коԁјаслӧн ԇоріԇјасыс пукалӧны зонԏіккоԃ вожјас вылын. Зонԏічнӧј быԁтасјас пыщкын, ԋоԉ інԁӧм кыԋԇі, нӧшта емӧԍ јаԁовітӧјјас; сыпонԁа бурҗык кӧԇтӧм быԁтасјас пыщкыԍ, коԁјас мунӧны кӧјԁысалан морковлаԋ ԉібӧ укроплаԋ, ԋекыԇ оз поԅ пуктыны кӧрым ԋі ԍілос вылӧ. 5. Ԁурман. Овлӧ лунвыв ԁа шӧрвыја СССР-ын, ԍурлӧ јонҗыка керкајас гӧгӧрын, јога местајасын, вына мувылын. ԁурман зев јаԁовітӧј быԁтас, сылӧн став јукӧныс јаԁовітӧј (вужјыс, заыс, корјасыс, кӧјԁысыс). Ԁурманыԍ кулӧны јӧз, мӧсјас і вӧвјас. Омӧԉҗыка ӧпаснӧ — ыжјаслы, кӧзајаслы ԁа порԍјаслы. 6. Беԉена. Ԍурлывлӧ быԁлаыԍ, јона-ԋін јога местајасыԍ, керкајас гӧгӧрын, кытчӧ шыблалӧны быԁԍама шыбласјассӧ. Тајӧ быԁтасыс ставнас јаԁӧвітӧј. Беԉена вреԁнӧј став пемӧсјаслы і јӧзлы. Ещаԋіка ԍојӧмӧн сіјӧ чорыԁа віԍӧԁӧ, а унҗыкыԍ кулӧны.

4-ӧԁ ԍерпас. Ԁурман. Мукӧԁ скӧт верԁыԍјас ԍетӧны ԋеунаӧн гырыԍ скӧтлы беԉенасӧ пемӧсјасӧс уԅтӧԁӧм могыԍ ԁа меԁ омӧԉҗыка вӧрасны, ӧԁјӧнҗык щӧгӧԁӧм вылӧ. Сіјӧс вӧчны оз поԅ. 7. Жівокоԍԏ. — Ԍура пӧԉӧԅԋіча. Тајӧ јог турун веԍкавлӧ быԁ местаын руԇӧг ԁа тувсов кӧԇа пыщкын, јогӧԍ пар вылын, віԇјас, межајас вылын. Тајӧ быԁтасыс ставнас јаԁӧвітӧј. 8. Чемеріча (мӧԁнӧгӧн — ԋесјӧԁлан). Ԍурлывлӧ быԁ местаын: віԇјас вылын, кустарԋікјас костын. Вреԁнӧ став пемӧсјаслы. Мӧсјаслӧн јӧлыс лоӧ вреԁнӧј, торја-ԋін чеԉаԃлы. Пемӧсјас-кӧ чемерічасӧ уна ԍојасны, вермасны кувны гыркпыщкӧснас віԍӧмыԍ. 9. Купаԉԋіча (ԉуԏік). Тајӧ быԁтасыс ем зев уна пӧлӧс, унҗыкыс кущӧмакӧ јаԁовітӧј. Ԋурвыв местајасын паԍкалӧма јаԁовітӧј купаԉԋіча. Быԁлаын, васӧԁ местајасын, ԉібӧ увтӧс віԇјас вылын ԍурӧ зев уна курыԁ купаԉԋіча. Коԍтӧмӧн купаԉԋіча абу вреԁнӧј. Бырӧ-ӧ вреԁалуныс ԍілосујтӧмӧн, тајӧ абу-на тӧԁмалӧма; сыпонԁа колӧ вітчыԍны, меԁ сіјӧ уна оз ԍур ԍілосӧ. 10. Простріг. Веԍкавлывлӧ кӧԇтӧг Ԍібырын, Ԁаԉнӧј Востокын, Кавказын, шӧр Аԅіаын. 5-ӧԁ ԍерпас. Беԉена. Вӧԃітӧны саԁјасын гажӧԁӧм вылӧ міча ԇоріԇјас куԅаыс лӧзіԋік тупԉікоԃјем. Вужјас тајӧ быԁтаслӧн зев чорыԁ јаԁ, зајасыс ԁа ԇоріԇјасыс омӧԉҗыка јаԁовітӧјӧԍ. Емӧԍ нӧшта зев уна јаԁовітӧј кӧԇтӧм быԁтасјас. Мі сувтлім сӧмын сещӧмјас вылӧ, коԁјас унҗыкыԍ ԍурлӧны, лібӧ јонҗыка јаԁовітӧјӧԍ, коԁјас вермасны ԍурны мукӧԁ пӧлӧс турункӧԁ ԍілосӧ ԁа вајны вреԁа.

ԌІЛОС ВЫЛӦ БЫԀТАСЈАС КӦԆӦМ

Меԁ боԍтны кыԇ поԅӧ ыҗыԁҗык урожај нарошнӧ ԍілос вылӧ кӧԇӧм быԁтасјаслыԍ, кыԇ: кукуруза, сорго, поԁсолнышко ԁа мукӧԁ пӧлӧс колӧ: 1. Кӧԇны тулысын арԍа гӧрӧм вылӧ, а сіԇ-жӧ, кыԇ кӧԇам кӧјԁыс вылӧ тајӧ быԁтасјас. 2. Җуҗыԁ іԇа быԁтасјас колӧ кӧԇны паԍкыԁ віԅӧн, віԅ костјасыс меԁ вӧлі 50-70 саԋԏіметр. 3. Кӧԇны щӧкыԁҗыка ԋеуна сы серԏі, кыԇ кӧԇам кӧјԁыс вылӧ, меԁ ӧтщӧщыԁ петіс ӧԅімыс, но віԅԍыс быԁтассӧ ковмас ԋещкыштавны: піԋмоԁаа кукурузалыԍ 20-30 саԋт. костӧн, посԋі кукурузалыԍ 15-20 сант., поԁсолнышко 20-30 саԋԏіметра костӧн. Ԉапкыԁ сорт кукурузајас (грушевскӧј, бессарабскӧј, спасовскӧј, чінкванԏіно ԁа мукӧԁ) ԍілос вылӧ

6-ӧԁ ԍерпас. Жівокоԍԏ.

абу выгӧԁнӧ, сы вӧсна, мыј сетыԍ зев еща лоӧ кӧрымыс. 4. Ԍілос вылӧ кӧԇӧм быԁтасјас бӧрԍа ԁӧԅӧр сещӧм-жӧ, кыԇ і корԋеплоԁјас бӧрԍа, но ԍілос кӧԇалыԍ вожјассӧ ԋещкыны оз ков. 7-ӧԁ ԍерпас. Купаԉԋіча. 1-Вуж берԁса кор. 2 — Ԇоріԇ. 8-ӧԁ ԍерпаԍ. Чемеріца. 5. Вывті щӧкыԁ кӧԇа кукурузалӧн, сорголӧн, поԁсолнышколӧн ԍетӧ ещаҗык веж кӧрым, правіԉнӧја шочмӧԁӧм ԁорыԍ. 6. Гырыԍ заа быԁтасјас іԁравны емӧԍ нарошнӧ машінајас, но машінајас-кӧ абу поԅӧ вунԁыны лобогрејкаӧн, а ԋекоԁнаныс-кӧ абу, поԅӧ аслыс ԍікас пуртјасӧн 9-ӧԁ ԍерпас ԉібӧ асвӧчӧм вӧла оруԃіӧӧн, 10-ӧԁ ԍерпас. 7. Быԁ скӧт віԇан колхозын гырыԍ скӧт јур вылӧ колӧ кӧԇны ԍілосујтӧм вылӧ ԋе ешаҗык 0,2 гектарыԍ разнӧј куԉтура, 2,5 тонна кӧрым быԁ скӧт јур вылӧ ԁа 15 тонна шӧркоԃԃем урожај СССР паԍтаын ӧԏі гектарыԍ уԉ кӧрым воӧм лыԃԃӧмӧн. Сек-жӧ лыԁӧ боԍтӧма, мыј башԋајасын, бурҗык гујасын, траншејајасын ԍілосујтігӧн 15% гӧгӧр шӧркоԃԃема вошӧ іԁралӧм веж массаԍыс. Прӧстӧј гујасын вошӧмыс нӧшта уна. Сыпонԁа кымынкӧ прӧчент век колӧ боԍтны чінӧм вылӧ, кор понԁан лыԃԃыны ыҗыԁӧ плӧщаԃ колӧ кӧԇны ԍілос вылӧ. Сіԇ, 300 тонна ԍілосованнӧј кӧрым боԍтӧм вылӧ колӧ чукӧртны урожај веж массаыԍ 330-345 тонна. Інԁӧм шӧр урожај СССР паԍтаын 15 тонна ӧԏі гектарыԍ. Сещӧм башԋа тыртӧм вылӧ ковмас 9-ӧԁ ԍерпаԍ. Пурјас чорыԁ заа быԁмӧгӧс ԍілос вылӧ кіӧн чукӧртны. 10-ӧԁ ԍерп. Кукуруз ԉібӧ поԁсолнуха ԍілос вылӧ вӧчігӧн кустарнӧј іԁралантор. кӧԇны 22-23 гектар. Урожај ԍерԏі тајӧ плӧщаԃыс вермас лоны ічӧтҗык (поԁсолнушко, җуҗыԁ піԋмоԁаа кукуруза, сорго кӧԇаын) ԉібӧ ыҗыԁҗык зӧрсора віка, бобӧԋаԋ, ԉуцерна кӧԇаын. Сіԇ-жӧ колӧ лыԃԃыны кӧԇалыԍ ыҗԁа гујасын ԁа траншејајасын сілосујтігӧн.

КӦРЫМ ԌІЛОСУЈТАН ТЕХԊІКА ԌІЛОС ВІԆАНІН ЛӦԌӦԀӦМ

Ԍілосујтӧм вылӧ меԁвојԁӧр колӧ лӧԍӧԁны віԇан места. Ԍілосујтан местајас лоӧны гујас, траншејајас, полубашԋајас, ԉібӧ башԋајас. Сещӧм віԇанінјас-кӧ емӧԍ-ԋін, најӧс вӧлі тыртлӧма-ԋін ԍілосӧн, сек выԉыԍ тырттӧԇ колӧ бура весавны важ коԉасјасԍыс, бакӧԍԍӧмыԍ, ԍіԍјасыԍ, ԋајтыԍ ԁа мукӧԁ мыјԍурӧ торјасыԍ ԁа сыкыԋԇі проԁеԅінфіцірујтны. Сы раԃі тупкӧса гуын, башԋаын кӧрт скӧвӧрԁа вылын колӧ сотны мыјкӧ-мынԁа ізтӧг пыԅ (ԍеԉітра). Бур ԍілоссӧ сӧвттӧԇыс ԍԏен гӧгӧрсӧ башԋалыԍ, траншејалыԍ, гулыԍ мавтны іԅвесткаа ваӧн. Ԍілос сӧвтігӧн важ гујасӧ ԍтен гӧгӧрԍыс колӧ леԇны тӧлалӧм мусӧ кӧрт зырјӧн ԁа пыԁӧсԍыс бура шыблавны, весавны. Ԍԏенајассӧ прӧстӧј выԉ ԉібӧ важ гулыԍ ԍілос сӧвтӧм воԇ вылас кӧтӧԁны, меԁ сетчӧ ԍілоснӧј массалыԍ оз кыскы васӧ. Кӧтӧԁны поԅӧ насосӧн ԉібӧ ԉејкаӧн.

ԌІЛОС ШЫРНЫ МАШІНА ЛӦԌӦԀӦМ

Сілосујтчыԍӧ-кӧ іԇа быԁтасјас, коԁӧс колӧ шырны, машіна колӧ лӧԍӧԁны воԇвыв. Ещаҗыка ԍілосујтігӧн шырны поԅӧ прӧстӧј капуста шыран ԍечкаӧн ԉібӧ черӧн. Тајӧ уҗыс мунӧ гу ԁорас, кытчӧ пыр шыблавԍӧ ԁа шырӧм массаыс таԉавсӧ. Тащӧм уҗ зев ԃеԉівӧ, поԅӧ уҗавны сӧмын ԋеыҗыԁ ӧтка овмӧсын ԋегырыԍ гујас тыртӧм вылӧ. Гырыԍ гујаслы колӧ-ԋін машінајас. Іԇа быԁтасјас ԍілос вылӧ лӧԍыԁа шырԍӧны іԇас жыран машіна вылын. Тајӧ уҗ вылӧ бурҗык лоӧ кіӧн бергӧԁлан іԇасшыран машіна Бентаԉлӧн ԏіп (віԇӧԁ 11-ԁ ԍерпас). Барабаннӧј іԇасшыран машіна омӧԉҗыка лӧԍӧԁӧма ԍілос вылӧ іԇа быԁтасјас шырны. Машіналӧн (Бентаԉ-ԏіплӧн) ем кык пурт маховік вылас кык мунԁштукӧн ԁа гіраӧн ваԉцысӧ топӧԁӧм вылӧ. Бентаԉ ԏіпа іԇасшыран машіна поԅӧ лӧԍӧԁны уҗ вылӧ вӧлӧн бергӧԁлан прівоԁԍаԋ, кыԇ петкӧԁлӧма 12-ӧԁ ԍерпас вылын, ԉібӧ ԁвігаԏеԉԍаԋ. Бӧрја ногыскӧ машінасӧ колӧ ԋеуна зумыԁҗыка сувтӧԁны, меԁ станоксӧ ԋе&паԍкӧԁны, крепітӧмӧн јон пу рама вылӧ му берԁас. Тащӧм іԇасшыран машінајас вӧчалӧ завоԁ „Коммунар“ Запорожјӧын.

МАШІНАЈАСЛӦН ПРОІЗВОԂІԎЕԈНОԌТ ԌІЛОС ШЫРІГӦН

Кіӧн бергӧԁлан іԇасшыран машінаӧн кык уҗалыԍлы ӧԏі часӧн поԅӧ шырны 1 1/2 — 2 центԋер гӧгӧр веж масса. Вӧлӧн бергӧԁлан іԇасшыран машінаӧн кык уҗалыԍлы ӧԏі вӧв вӧтлыԍлы ԁа пара вӧвлы поԅӧ шырны 8 — 4 центԋер гӧгӧр веж масса ӧԏі часӧн. Машіннӧј ԁвігаԏеԉӧн уҗалігӧн іԇасшыран машіналӧн проізвоԃіԏеԉноԍԏ јона кајӧ. Іԇасшыран машінајас бура вермасны шырны гујасын, траншејајасын ԁа ԋегырыԍ башԋајасын ԍілосујтігӧн. 11-ӧԁ ԍерпас. Кіон іԇасшыран Бентаԉ ног куԅа. Гырыԍ башԋајасын ԍілосујтігӧн колӧны спеціаԉнӧј гырыԍҗык вына машінајас, коԁі вочасӧн шырӧмсӧ шыблалӧ башԋаас. Сещӧм машінајас шуԍӧны ԍілосшыран машінаӧн (ԍілосорезкаӧн).

12-ӧԁ ԍерпас. Іԇасшыран вӧв вынӧн уҗалӧ.

Ԍілосшыран машіна лоӧ сложнӧјҗык іԇасшыран машіна ԁорыԍ. Посԋӧԁлӧм масса шыблавԍӧ башԋаӧ јона кајан сынӧԁӧн куԅ паԍкыԁ труба куԅта, коԁі воӧ вылыса башԋа ԁорӧԇыс ԁа кусіԋтчӧ пыщкӧсас. Ԍілосшыран машінајас вӧчԍӧны заграԋічаын уна пӧлӧс вынаӧԍ: 3-ԍаԋ 35 таннаӧԇ ӧԏі часӧн шырӧм вылӧ. Ӧні асланым СССР-ын завоԃітісны вӧчны ԍілосшыран машінајас, коԁјас шырӧны часӧн 3 — 5 ԁа 6 — 8 тоннаӧԇ. Ԍілосшыран машінајаслы колӧ уҗавны ԁвігаԏеԉ бергӧԁлӧмӧн, меԁ бур лоӧ тракторԍаԋ. Машіналы, коԁі шырӧ часӧн 10 — 12 тонна, тырмана лоӧ 10-вӧв вына трактор. Абу-кӧ спеціаԉнӧј ԍілосшыран машіна ԁа трактор, кӧрым поԅӧ шырны вӧла іԇасшыран машінаӧн, а шыблавны кӧрым башԋаӧ — прӧстӧј асвӧчӧм еԉеватор отсӧгӧн. Бур асвӧчӧм еԉеватор јылыԍ гіжӧма проф. Богаевскӧј ԋігаын. Кӧрым шырігӧн, став ԍікас машінајаснас, кыԇ кіӧн бергӧԁланӧн, сіԇ-жӧ-і вӧлӧн ԉібӧ мехаԋіческӧј ԁвігаԏеԉјасӧн, колӧ зев јона вітчысны ԁојмӧмыԍ. Тащӧм машінајас берԁын оз ков уҗавны чеԉаԃлы ԁа веԍіг поԁростокјаслы. Ԋегырыԍ башԋајас тыртӧм вылӧ Гермаԋіјаын мукӧԁԁырјі вӧԃітӧны лепталан, 13-ԁ ԍерпас вылын інԁӧм коԃӧс. Кӧрым лептӧны вылӧ кӧрԅінкаын, гезјӧн блок куԅта. Блок ӧтщӧщ кӧрԅінкакӧԁ ісковтӧ реԉс куԅа башԋа пыщкас, кӧні кӧрԅінаыс рекмӧ. Меԁ лӧсыԁҗык вӧлі уҗавны, башԋа вевԁорас вӧчӧма балкончік, коԁ вылын сулалӧ уҗалыԍ, ԍілостыра кӧрԅінкасӧ боԍталыԍ ԁа ректыԍ. Тајӧ-жӧ кӧрԅінкаӧн поԅӧ пӧԉзујтчыны і бӧр леԇалігас, кӧрым боԍтігас.

ІԀРАЛӦМ ԀА КЫСКӦМ

Ԍілосујтан маԏеріал іԁравны ԁа кыскавны колӧ завоԃітны сек, кор ԍілосујтӧм местаыс ԁа шырӧм вылӧ машінасӧ лӧԍӧԁӧма-ԋін. Ԍілос вылӧ іԁралӧм быԁтасјас оз ков ԁыр кежлӧ коԉны му вылӧ, сен кӧрым вермас чінны. Сыпонԁа меԁым веж масса кыскавны мувывԍаԋ башԋа ԉібӧ гу берԁӧ, колӧ лӧԍӧԁны тырмымӧн кыскаԍан кӧлуј ԁа кыскалан вын: повозкајас, вӧвјас, тракторјас. Башԋаӧ ԉібӧ гуӧ ԍујны колӧ повоԁнӧј уна ԍілосујтан масса гырыԍа коставлытӧг. Уна-ӧ ԍујны, ковмас віԇӧԁны башԋа ԉібӧ гу ыҗԁа вылас, сіԇ-жӧ кушӧм ногӧн ԍілосујтӧны — кӧԇыԁӧн ԉібӧ пӧԍӧн. Сыпонԁа, овмӧсын-кӧ оз тырмы кыскалан вын, меԁ ԍујігӧн ԁугԁывтӧг суԇӧԁны колана мынԁа маԏерјал, сек гу ԉібӧ башԋа берԁӧ вајавны воԇвыв, меԁ уҗ муніс коставлытӧг. Сен-жӧ колӧ віԇӧԁны, ԍіло-

13-ӧԁ ԍерпас. Гермаԋіјаса ԋеыжыԁ башԋа, план вылын шырӧм ԍілос ԍеталӧм вылӧ лӧԍӧԁӧм. сујтан маԏерјал меԁ чукӧрын вывті ез тӧлав ԋі пӧԍав, ԁа сіјӧн кӧрым бурлунсӧ воштӧ, маԏеріал шыртӧԇ оз ков ԁыр віԇны чукӧрын.

КӦРЫМ ШЫРӦМ ԀА ԌІЛОСЈАС ԌУЈӦМ

Чорыԁ заа быԁтасјас (кукуруза, сорго, поԁсолнушко ԁа мукӧԁ), а сіԇ-жӧ заа турунјас (бобӧԋаԋ, ԉуцерна, віка) ԉібӧ јог ԁа кӧԇтӧм турунјас (камыш, ежӧр, бурјанјас), бахча вывса вожјас, картупеԉ корјас ԁа с. в. ԍујӧм воԇвылас кыԇ поԅӧ јонҗыка посԋӧԁлыԍӧны ԍілосшыран ԉібӧ іԇасшыран вылын. Заа быԁтасјас посԋӧԁлӧны меԁԍасӧ сы вӧсна, меԁым &ԍулосујтан массаыс топыԁа пукԍас. Сіԇ-жӧ-і сыпонԁа, меԁ руԇтас пыщкӧс ваыс ӧԁјӧҗык ԍілосујтчӧм вылӧ. Кымын кышыԁҗык ԍілосујтан быԁтасјаслӧн заыс (поԁсолнушко, сорго, кукуруза), сымын посԋыԁа колӧ шырны (2 — 3 саԋԏіметраӧԇ) он-кӧ посԋыԁа шыр, на пыщкын коԉӧ вывті уна сынӧԁ, ԁа најӧ омӧԉа топаласны. Сещӧм маԏерјалјас, коԁјас бура топалӧны, поԅӧ ԋе посԋӧԁлыны. Сыпонԁа корԋеплоԁјаслыԍ кор, капуста кор, а сіԇ-жӧ посԋі ӧтава, поԅӧ ԍујны шыртӧг, кӧԏ капуста корјас ԁа јона-ԋін ԍвеклӧ кор посԋӧԁлӧм зев-жӧ бур. Шырӧм быԁтасјас ԉібӧ корјас ӧткыза слӧјӧн ԍујԍӧ гуӧ ԉібӧ башԋаӧ. Сек-жӧ колӧ віԇӧԁны, меԁ ԍілосујтан массакӧԁ щӧщ ԍілосӧ ез ԍурны му, ԋајт ԁа мукӧԁ мыј ԍурӧ торјас. Најӧ вермасны щыкӧԁны зев уна кӧрым ԁа опаснӧја віԍмӧԁны пемӧсјасӧс. Ԍілос сујігӧн колӧ старајтчыны, меԁ ԍілосујтан масса костјасас кыԇ поԅӧ ещаҗык коԉӧ сынӧԁыс ԁа ԋӧԏі-ԋін ез вӧв тыртӧм костјас. Ԍы раԃі ԍілосујтан масса пыр колӧ лӧԁны ӧткыза слӧјӧн ԁа топыԁа таԉавны, јона-ԋін ԍԏен гӧгӧрыс. Гуын ԉібӧ башԋаын ԍілос лӧԁігӧн быԏ колӧ лоны ӧԏі ԉібӧ кымынкӧ морт (башԋа ыҗԁа ԁа тыртан ӧԁ ԍерԏі) ԁа куранӧн ԉібӧ вілаӧн пыр ӧткыза лӧԍӧԁлыны шыб- лалан массасӧ ԁа таԉавны сіјӧс кокјасӧн, а кор колӧ-і топӧԁанӧн — трамбовкаӧн кымын кышыԁҗыка воԁӧ массаыс сӧмын јонҗыка колӧ топӧԁны. Кыԇік-ԋін мі інԁылім вылынҗык, мыј ԍілосујтӧм овлӧ кык нога: пӧԍ ԁа кӧԇыԁ. Быԁлаын, кӧн сіјӧ поԅӧ, колӧ нуӧԁны кӧԇыԁӧн ԍілосујтӧм. Тајӧ ногӧн ԍілосујтан массаыԍ вошӧ колана торјасыс 5 — 10% мынԁа, пӧԍӧн — 15 — 20%. Сы кыԋԇі кӧԇыԁӧн ԍілосујтігӧн кӧрымын унҗык коԉӧ пӧткӧԁан торјыс, јона-ԋін белок ԍікас, пӧԍӧн ԍілосујтӧм ԁорыԍ.

КӦԆЫԀӦН ԌІЛОСУЈТӦМ

Кӧԇыԁӧн ԍілосујтӧм артмӧ ӧԁјӧ ԁугԁывтӧг лӧԁӧмӧн ԁа васӧԁ веж массасӧ јона топӧԁӧмӧн. Вот мыј понԁа тајӧ ногыс пырҗык ԍілосујтӧны җуҗыԁ башԋајасын. Сен ԍілосујтан массаыс топалӧ трамбујтӧм кыԋԇі, сіԇ-жӧ ас ԍӧктанас ԉічкӧмӧн, јона-ԋін сіјӧ улыса јукӧнјасас. Башԋаыԍ вылысса јукӧнсӧ топӧԁны ковмас-ԋін таԉалӧмӧн ԁа трамбујтӧмӧн. Ӧԁјӧ лӧԁӧмӧн ԁа топӧԁӧмӧн васӧԁ веж массаӧн ԏемператураыс 25 граԁусыԍ вылӧ оз кај Цеԉԍіја ԍерԏі, ԁа лоӧ кӧԇыԁӧн ԍілосујтӧм. Ічӧԏік гујасын кӧԇыԁӧн сілосујтны поԅӧ сӧмын зев васӧԁ кӧрымјас, кыԇ тыква, капуста ԉістјас, корјас, завоԁса шыбласјас. Омӧԉҗыка васӧԁ кӧрымјас ԁа ԉапкыԃіԋік гујасыԋ ԍӧкыԁ јона топӧԁны массасӧ кӧԇыԁӧн сілосујтӧм вылӧ. Сыпонԁа сек ковмас пӧԍӧн ԍілосујтны.

ПӦԌӦН ԌІЛОСУТӦМ

Пӧԍӧн ԍілосујтӧм артмӧ массаӧс омӧԉҗыка топӧԁӧмӧн ԁа гу тыртігас гырыԍҗык костјас вӧчӧмӧн. Тајӧ ногӧн, кыԇ-і кӧԇыԁӧн, ԍілосујтан масса, лӧԁԍӧ ӧткызта слӧјӧн ԁа таԉавԍӧ кокјасӧн, а кышыԁҗык-кӧ массаыс — трамбујтӧмӧн. 0,75-1,0 метр кызта ԍујӧм бӧрын вӧчԍӧ коставлӧм. Топӧԁӧм уԉ масса завоԃітӧ шонавны ԁа 1 — 2 лун мыԍԏі ԏемпература сені вермӧ кајны 55 граԁусӧԇ і вылӧҗык Цеԉԍіја ԍерԏі. Чајтан-кӧ, мыј ԏемпература массалӧн лоӧ 25 — 40 граԁус костын Цеԉԍіја ԍерԏі, колӧ тӧжԁыԍны ԉібӧ сіјӧс леԇны, коԁі вермас лоны јонҗыка топӧԁӧмӧн, лібӧ лептыны мыј вермас лоны мыјкӧ-мынԁа массасӧ кышӧԁӧмӧн ԁа сіјӧс кӧтӧԁыштӧмӧн, абу-кӧ колана васӧԁ. Тащӧм ԁырјіыс бур, сіԇ-жӧ лоӧ којыштны јӧв шыбытасјасӧн ԍӧԁ патокаӧн јӧвшом бакԏеріјајас паԍкалӧм вылӧ. Кор ԍујӧм слӧјын ԍілослӧн лоӧ колана ԏемпература, сӧвтӧны сіԇ-жӧ мӧԁ слӧј, сеԍԍа којмӧԁ ԁа с. в. гу ԉібӧ башԋа вевԁорӧԇыс. Ԍілосујтӧм масса вылӧ лӧԁԍӧ пӧвјас ԁа груз, ԍетӧны сылы пукԍыны, коԁ бӧ&ын выԉыԍ тыртӧны сыногӧн-жӧ ԁорӧԇыс. Таԇі поԅӧ вӧчны сетчӧԇ, кытчӧԇ оз ԁугԁы јона топалӧмԍыс. Омӧԉҗыка васӧԁ быԁтасјас, кыԇ камышјас, ежӧрјас, картупеԉ корјас, кукуруза ԁа сорго зајас кӧјԁыс вылӧ іԁралӧм бӧрын, поԁсолнушко шԉапајас ԁа с. в. бурҗык ԍілосујтны пӧԍӧн.

ԌІЛОСЛЫԌ ԎЕМПЕРАТУРА ТӦԀМАЛӦМ

Ԍілосујтан массалыԍ ԏемпература поԅӧ тӧԁмавны прӧстӧј граԁуԍԋікӧн, леԇан-кӧ сіјӧс кымын-кӧ мінута кежлӧ јоԍ беԃԃӧн вӧчӧм гуранӧ массаас ԁа ӧԁјӧ кыскӧм мыԍԏі віԇӧԁлыны граԁуԍԋіклыԍ петкӧԁлӧмсӧ. Граԁуԍԋік-кӧ абу, колана ԏемпературасӧ поԅӧ тӧԁмавны сещӧм ногӧн: ԍілосујтӧм массаас ԍујԍӧ кӧрт беԃ 15 — 20 мінут кежлӧ. Тајӧ беԃԃыс-кӧ ԍілосын сещӧма шоналас, мыј кіјаԁ кутны лоӧ пӧԍ, сіјӧ петкӧԁлӧ колана ԏемпература лоӧм, ԁа поԅӧ воԇӧ тыртны гусӧ. Меԁбӧрја слӧјсӧ, јона-ԋін гуын, колӧ лӧԁны вылӧҗык пукԍӧм вылӧ.

ԌІЛОС ВЕВԎԎӦМ

Гуын лібӧ башԋаын ԍілосујтан масса вылас воԉсаԍӧ 20 — 25 саԋԏіметр кызта кӧтӧԁӧм шырӧм іԇас ԉібӧ жуг. Җуҗыԁ башԋајасын (10 — 12 метра суԁта ԁа җуҗыԁҗык) жуг вылас мукӧԁ ԁырјіво&ԉсавԍӧ сіԇ-жӧ мајӧгјас, но унҗыкыс сытӧг коԉӧны. Ԉапкыԁҗык башԋајасын (7 метраӧԇ) мајӧгјас вылас бур лоӧ лӧԁны груз 3,0 центԋер гӧгӧр кв. метра паԍтаӧ. Гујасын ԍілосујтігӧн шырӧм іԇас ԉібӧ жуг вылӧ мукӧԁ ԁырјі лӧԁԍӧ ԇоԋ іԇас; сы бӧрын — пӧвјас ԉібӧ мајӧгјас. Став пӧвјас костыс тыртԍӧ уԉ ԍојӧн. Пӧвјас вылӧ лӧԁԍӧ ԍӧкта ізјасыԍ ԉібӧ гіраыԍ 5 — 6 центԋерӧԇ кв. метр паԍта вылӧ. Прӧстӧј гујасын ԍілосујтігӧн іԇас тупкыԍӧ уԉ ԍојӧн, а сы вылӧ лӧԁԍӧ јоԍӧн му. Пукԍӧм ԍерԏіыс му лӧԍӧԁлыԍӧ. Пуктыԍӧ-кӧ пӧвјас ԉібӧ мајӧгјас, налы колӧ лоны сы куԅтаӧԍ меԁ лӧԍыԁа верміс ԍілосујтан массакӧԁ летчыны ԉічкыԍігас.

ВЫВТІ ВАСӦԀ ԈІБӦ ВАСОРА КӦРЫМЈАС ԌІЛОСУЈТӦМ

Васӧԁ кӧрым сілосујтігӧн колӧ лоны 70% гӧгӧр ваыс. Вывті ыҗыԁ васора (ԍвеклӧ ԁа картупеԉ шыбласјас завоԁјасыԍ) ԉібӧ васӧԁ кӧрымјас (капуста ԉістјас, корԋеплоԁ корјас, шырӧм тыква ԁа мукӧԁ) берԁӧ колӧ сорлавны сілосујтігӧн кос ԍӧкыԁ кӧрымјас, кыԇ шырӧм іԇас, җуг, ԉібӧ, кӧн ем — пувыв корјас. Ԍӧкыԁ кос кӧрымјас сорлавԍӧ васӧԁ кӧрымјаскӧԁ, а оз слӧјјасӧн пуктыны.

ԌӦКЫԀ КӦРЫМ ВАСӦԀ КӦРЫМЈАСКӦԀ СОРӦСӦН ԌІЛОС ВЫЛӦ ІСПОԈЗУЈТӦМ

Уна васӧԁ кӧрымјас ԁырјі поԅӧ паԍкыԁа іспоԉзујтны ԍілос вылӧ ԍӧкыԁ гумлавыв кӧрымјас, кыԇ руԇӧг іԇас, іԁ жуг. Ԍілосын најӧ лоӧны ԋебыԁӧԍ ԁа бура сојӧны скӧтјас. Сорлалан кос кӧрымлы колӧ лоны сымынԁа, меԁ сорлалӧм кӧрымјаслӧн васӧԁыс вӧлі 65 — 70 пр. Сещӧм кӧрымјас, кыԇ тыква, корԋеплоԁ корјас, капустнӧј ԉіст, картупеԉ шыблас крахмал вӧчӧм бӧрын кутӧны васӧԁ 90% гӧгӧр, а жуг ԁа кос руԇӧг іԇас — 14 пр. гӧгӧр. Васӧԁ кӧрым берԁӧ-кӧ соԁтыны &жынвыја ԍӧкта ԍерԏі шырӧм іԇас ԉібӧ жуг, сек сорлалӧмлӧн шӧркоԃԃем васӧԁ лоӧ 65 — 70 пр. гӧгӧр. Шуам, 100 кілограмм васӧԁ кӧрымын лоӧ 90 кілограмм ва, 50 кгр. кос кӧрымын — 7 кілограмм ва, ставыс — 150 кілограмм сорлалӧм кӧрымын лоӧ 97 кілограмм ва, ԉібӧ 65 пр. Гырыԍ капуста ԉіст ԍілосујттӧԇ бур керавны. Ԍілосујтӧм, јона-ԋін васӧԁ ԉібӧ ва кӧрымјас колӧ мунны бура ремонԏірујтӧм гујасын, ԉібӧ гујасын, кӧн ԍтенајасыс ԁа пыԁӧсыс пӧвјасыԍ.

ОМӦԈА ВАСӦԀ КӦРЫМЈАСӦС ԌІЛОСУЈТНЫ ЈОНА ВАСӦԀ КӦРЫМЈАСКӦԀ СОРЛАЛӦМӦН ԈІБӦ ВАӦН КӦТӦԀӦМӦН

Омӧԉа васӧԁ кӧрымјас ԍілосујтігӧн, боԍтамкӧ: свежӧј кукуруза іԇас ԉібӧ сорго, кӧјԁыс боԍтӧм мыԍԏі, ԁыр сулалӧм бурјан, поԁсолнушко шԉапа, — на берԁӧ колӧ соԁтыны јона васӧԁ кӧрымјас, кыԇ корјас, капуста ԉістјас, картупеԉ шыбласјас завоԁыԍ ԁа с. в. Абу-кӧ васӧԁ корымјас сорӧн вылӧ, омӧԉа васӧԁ кӧрым поԅӧ кӧтӧԁыштны ваӧн сіԇ, меԁ васӧԁыс лоӧ 70%. Чӧскыԁҗык кор артмӧм вылӧ васӧ поԅӧ солыштны (100 јукӧн ва вылӧ — 2 јукӧн сов). Ӧԁјӧҗык јӧвшомӧн шуԅӧм вылӧ, тыртіг мозыс бур лоӧ којалыштны ԍілосујтан массасӧ кіԅертӧм ԍӧԁ патокаӧн, рыԍ ваӧн, ԉібӧ кіԅертӧм шԉівкіувјӧлӧн. Кукурузнӧј ԉібӧ сорговӧј зајас кӧјԁыс вылӧ іԁралігӧн кутӧны 50% васӧԁ. Ԍіԇкӧ, тащӧм кӧрым ԍілосујтӧм вылӧ быԁ 100 муртӧса јукӧн вылӧ пуктыԍԍӧ 60 муртӧса јукӧн ва ԉібӧ 80 јукӧн васӧԁ кӧрымјас 90% васӧԁӧн. Тащӧм сорлалӧмӧн шӧркоԃԃем васӧԁ лоӧ 70% гӧгӧр, мыј поԅӧ аԁԇыны воԇыса прімерјасыԍ: Ва соԁтігӧн: 100 јукӧн кӧрым пыщкын . . . 50јукӧн ва Соԁтӧма 60 јукӧн ва..........60 „ ва Став массаыс 160 јукӧн . . 110 јукӧн ва, ԉібӧ 68% Васӧԁ кӧрым сӧԁтігӧн 90% васӧԁӧн 100 јукӧн кӧрым пыщкын . . . 50 јукӧн ва 80 јукӧн васӧԁ кӧрымын ... 72 „ "_____' Став массаыс 180 јукӧн лоӧ 122 јукӧнва ԉібӧ 68%

БЕЛОКА КӦРЫМЈАС ԌІЛОСУЈТӦМ

Унаҗык белока кӧрымјас кыԇ бобӧԋаԋ ԍікас быԁтасјас — віка, бобӧԋаԋ, ԉуцерна, соја ԁа мукӧԁ, шоммӧны ԍілӧсујтігӧн тӧԁчымӧн сложнӧјҗыка злаковӧј быԁтасјас ԁорыԍ (кукуруза, сорго, суԁанка ԁа мукӧԁ) ԉібӧ поԁсолнушкоыԍ. Сы раԃі ԍілос бобӧԋаԋ ԍікас туруныԍ, јона-ԋін сорӧстӧг ԍілосујтӧмӧн прӧстӧј гујасын, ԉібӧ кужтӧг ԍілосујтӧмӧн, омӧԉа артмӧ ԁа унаыԍ овлӧ зев міԍтӧм. Сыпонԁа овмӧсын-кӧ ем уна пӧлӧс кӧрым ԍілосујтӧм вылӧ, колӧ бобӧԋаԋ ԍікассӧ ԍілосујтны сорӧн мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјаскӧԁ, кыԇ кукуруза, поԁсолнушко, сорго ԁа мукӧԁ быԁтасјаскӧԁ. Бобӧԋаԋ ԍікаслы јона-ԋін колана ԍілосӧ сорӧс вылӧ соја. Ԍілос вылӧ кӧԇігӧн, бобӧԋаԋ ԍікассӧ колӧ кӧԇны сорӧн злакӧвӧј турунјаскӧԁ: віка, аԋкыщ, конскӧј бобі, зӧркӧԁ ԉібӧ іԁкӧԁ (му вылыԍ іԁравԍӧ бобӧԋаԋ сікас ԇорԇавны завоԃітігӧн); соја зӧр сорӧн ԉібӧ чумізакӧԁ (іԁравԍӧ кор ставыс-ԋін пуртӧсԍалӧма ԁа завоԃітчӧ-ԋін кӧјԁысавны; бобӧԋаԋ шепта турункӧԁ; ԉуцерна коԍԏоркӧԁ, жітԋаккӧԁ ԉібӧ ԋежнӧј (амерікаса) пырејкӧԁ. Куш бобӧԋаԋ ԍікас ԍілосуітігӧн ԍілосӧ сорлавԍӧ &пӧсԋі шырӧм іԇас ԉібӧ жуг. Јӧвшомӧн шуԅӧм вылӧ бобӧԋаԋ ԍікас ԉібӧ накӧԁ сорлалӧмсӧ ԍілосујтігӧн зев бур, кыԇ-і ԍӧкыԁ кӧрымјас ԍілосујтігӧн, којалыштны кіԅертӧм патокаӧн ԉібӧ ԋеуна кіԅертӧм шԉівкіув јӧлӧн. Бобӧԋаԋ ԍікас ԍілосујтігӧн јона-ԋін бура колӧ топӧԁны.

КӦРЫМЈАСЛЫԌ ВАСӦԀЛУН ТӦԀМАЛӦМ

Ԍвежӧј веж быԁтасјас заыԍ васӧԁлунсӧ поԅӧ ԋеуна тӧԁмавны ԍінмӧн віԇӧԁӧмӧн. Сіԇ, боԍтам-кӧ ԋеуна веж турун ԉібӧ кукуруза за, поԁсолнушко ԁај сіјӧс песовтам, то сетыԍ кутас руԇтыны ва. Сіјӧ-кӧ руԇтӧ сӧмын ас вылас, но оԇ војтав, сек лоӧ самӧј бурӧщ васӧԁ сілосујтӧм вылӧ, матыԍмӧ 70% берԁӧ (ԋеуна унҗык ԉібӧ ещаҗык). Ва-кӧ војталӧ, сіјӧ лоӧ, мыј ва вывті уна ԁа ԍілосујтан масса берԁӧ колӧ соԁтыны мыјкӧ-мынԁа косҗык кӧрымјас. Но тајӧ тӧԁмалӧм зев абу стӧч. Васӧԁлун тӧԁмалӧм меԁбур лоӧ ԋеуна кӧрым коԍтӧмӧн. Тырмана лоӧ 2 кілограмм гӧгӧр кӧрым, коԁӧс кӧсјӧны ԍілосујтны, посԋіԁа вунԁавны ԁа коԍтыны бура коԍтӧм турункоԃӧԇ. Коԍтыны поԅӧ шонԁі вылын ԉібӧ пачын ԋаԋ пӧжалӧм бӧрын. Коԍтӧм бӧрын турун бара веԍітчыԍӧ ԁа ԍӧктаас костыс петкӧԁлӧ кӧрым піԍыс васӧ. Кык кілограмм уԉ массаыԍ коԍтӧм бӧрын-кӧ коԉӧ 600 грамм гӧгӧр, сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј массаын 70% гӧгӧр ва, лоӧ бур ԍілосујтӧм вылӧ. Ваыс-кӧ муніс унҗык — кӧрым лоӧ колӧм ԍерԏі ваҗык, ещаҗык-кӧ — абу тырмана васӧԁ. Меԁ ті бурҗыка гӧгӧрвоаԁ ԍілосујтчӧмлыԍ ԏехԋікасӧ, мі мӧԁпӧв інԁам табԉіцаын, (віԇӧԁ 35 ԉіст бокын) Кущӧм маԏерјалјас, кыԇ, кущӧм состојаԋԋӧын ԁа мыјын ԍілосуітны Ԁорвыв №№ Стрӧјбајас ԍілосујтӧм вылӧ Маԏерјалјас ԍілосујтӧм вылӧ Кущӧмӧн ԍілосујтчысӧны маԏерјалјас Маԏерјалјас лӧԍӧԁӧм Ԍілосујтан ног 1 Прӧстӧј му пыщса гујас ԁа траншејајас Корԋеплоԁ корјас Картупеԉ корјас Бахчавывса вожјас Ежӧр, камыш, бурјанјас. Кукурузнӧј іԇас Сорговӧј іԇас Поԁсолнушко шԉапајас Вунԁавԍӧ корԋеплоԁјассӧ ԋещкӧм бӧрын. Ыщкысӧ лун 3-5 војԁӧр картупеԉ кертӧԇыс. Плоԁјассӧ іԁралӧм бӧрын. Зајас чорԅытӧԇыс. Пыр-жӧ кӧчанјас чегјалӧм бӧрын. Ԍвежејнас кӧјԁыссӧ вартігӧн пыр-жӧ шԉапасӧ вунԁалӧм мыԍԏі Ставнас гырыԍа шырԍӧ "" Посԋіԁа шырԍӧ "" "" Гырыԍа шырԍӧ Пӧԍ "" "" 2. Гујас ԁа траншејајас пыщкӧссӧ топыԁа, шыԉыԁа вевԏӧмӧн ԉібӧ полубашԋајас. Верԁас тыква лібӧ арбуз ԍӧкыԁ кӧрымјаскӧԁ сорлалӧмӧн Турун ԉібӧ ӧтава коԍтытӧм турун вылӧ повоԃԃа понԁа. Завоԁса картупеԉ ԉібӧ ԍвеклӧ шыбытасјас ԍӧкыԁ кӧрымјаскӧԁ. Бура ԁаԍмӧм плӧԁјас Ваӧн ԉібӧ лапыԁӧн. Шырԍӧ кымын-кӧ пеԉӧ, кӧјԁысјас перјавԍӧны. Оз шырԍы. Војԁӧр віјӧԁԍӧ ԉішнӧј ваыс Кӧԇыԁ "" "" 3. Башнајас, полубашԋајас, обԉіцујтӧм гујас, траншејајас. Кукуруза зајас јурјаснас. Сорго зајас меԏелканас. Поԁсолнушко зајас шԉапајаснас. Мувыв груша зајас ԇоріԇјаснас. Ӧԏівоԍа ԁа унавоԍа турун Свежӧјнас, кор кӧјԁысыс воас воскӧвӧј чорԁаӧԇ. Сещӧмӧн-жӧ тыр ԇорԁалігӧн. Кӧԇыԁ пукԍытӧԇ ԇорԇалігас. Шырԍӧ посԋіԁа "" "" "" "" КӦРЫМ ԌІЛОСУЈТІГ КЕЖЛӦ УҖАЛАН ԀА КЫСКАН ВЫН АРТАЛӦМ

Сілосујтчан уҗ (местасӧ лӧԍӧԁӧм бӧрын) завоԃітчыԍӧ му вылыԍ быԁтасјасӧс іԁравны завоԃітӧмԍаԋ. Ыҗԁасӧ, коԁӧс колӧ іԁравны ԍілос вылӧ, тӧԁмавԍӧ ԍілосујтан места ыҗԁа ԍерԏі ԁа артавны ԍілосујтігӧн чінӧмсӧ. Чінӧм меԁ јона лоӧ кӧрым шоммӧмыԍ ԁа мукӧԁ торјас понԁа. Іԁралӧм массаыс шӧркоԁԃем чінӧм ԍілосујтігӧн боԍтԍӧ: Башԋајасын (разнӧј ыҗԁаа) . . 10% мынԁа Ежӧм гујасын ԁа траншејајасын 20% „ Ежтӧм гујасын ԁа траншеԁајасын вермӧ вошны.................... 30-40% ԉібӧ унҗык, Татыԍ тыԁалӧ унаӧ колӧ веж уԉ масса разнӧј ԍілосујтан ін ԍерԏі: Башԋалы кытчӧ тӧрӧ . 300 тонна — веж масса ковмас 330 тонна „ „ 200 , „ „ „ 220 „ » „ 100 „ „ „ . 110 „ Обԉіцованнӧј траншејалы кытчӧ тӧрӧ......... 300 „ „ „ „ 360 „ " " 200 „ „ „ „ 240 „ Обԉіцованнӧј гујасӧ кытчӧ тӧрӧ 25 „ „ „ „ 30 „ " " " " " " 14» Шӧр урожај-кӧ уна пӧлӧс веж массалыԍ арталаы: 15 тонна ӧԏі гектарыԍ, ковмас іԁравны кӧԇа ыҗԁа. ԍілосујтан ін ԍерԏі: Башԋалы кытчӧ тӧрӧ . . . 300 тонна — 22 гектар " " 200 " 15 " " " 100 " 7,5 " Обԉіцованнӧј тоаншејалы „ 300 „ 24 „ " " 200 „ 16 „ » гујас „ 25 „ 2 „ . " ,, 10 " " Веж ԍілоснӧј масса іԁралӧм башԋајаслы, ԁа траншејајаслы нуӧԁчысԍӧ вӧлӧн, кукуруза іԁралӧм вылӧ спеціаԉнӧј ԁоԃјасӧн. Ӧԏі морт ӧԏі вӧлӧн тајӧ оруԃіје отсӧгӧн вермӧ вунԁыны шӧркоԃԃема 2,5гектар лунӧн. Гујаслы іԁралӧм лыԃԃӧма кі помыԍ. Лунӧн морт вунԁас 0,5 га. Вунԁӧм зајас ԁоԃԃӧ лӧԁӧм вылӧ чукӧртны ковмас нӧшта ӧԏі морт гектар вылӧ. Му вылыԍ кыскалӧм башԋајасӧ ԁа траншејајасӧ 100-ԍаԋ 300 тоннаӧԇ лыԃԃӧма 4 кілометра сајыԍ 1,2 тонна пара вӧла вылӧ. Ӧԏі кыскалыԍлы лунӧн колӧ ветлыны вітыԍ ԁа вајны 6 тонна веж масса. Ԁоԃ вылӧ сӧвтны нӧшта ковмас 1 морт гектар вылӧ. Гујаслы боԍтам шӧркоԃԃема 2 кілометра сајыԍ кыскалӧм. Кыскавԍӧ ӧԏівӧла ԏеԉегаӧн. Ӧтпырыԍӧн воас тоннаҗын. Лунӧн вітыԍ ветлӧмӧн воас кык тонна ԁа җын веж масса. Веж масса шырӧм гырыԍ ԁа шӧркоԃԃем башԋајаслы пуктыԍӧ ԍілосшыран машінаӧн, коԁі вермӧ шырны 6 тонна часӧн ԉібӧ 60 тонна лунӧн. Сетчӧ ковмас 1 тракторіст, 2 сеталыԍ, 2 вајалыԍ. 300 тоннаа башԋалы ковмас 6 морт топӧԁыԍ, а 200 тоннаа — 5 морт. Гырыԍ траншејајаслы ԁа посԋі башԋајаслы 100 тонна тӧріг, шырӧм лыԃԃӧма ԍілосшыран машінаӧн. Шӧркоԃԃем уҗалан ыҗԁа 3 тонна часӧн ԉібӧ 30 тонна лунӧн. Уҗавны тащӧм ԍілосшыран машінаӧн ковмасны: 1 тракторіст, 1 ԍеталыԍ, 1 вајалыԍ ԁа 4 топӧԁыс, 10 вына трактор ԉібӧ ԋерпа мотор. Посԋыԁҗык траншејајас тыртӧм вылӧ (50-100 тонна) ԁа гырыԍ гӧгрӧс гујас (25-50 тонна) вермасны шырны іԇасшыран машінаӧн. Уҗаланыҗԁа ӧԏі часӧн тоннаӧн җынјӧн, ԉібӧ шӧркоԃԃем 15 тонна лунӧн. Тащӧм машіналы колӧ: 2 вӧв, 1 вӧв вӧтлыԍ — поԁросток, 1 ԍеталыԍ, 1 вајалыԍ ԁа 2 топӧԁыԍ. Посԋі гујас тыртӧм вылӧ (5-15 тоннаӧԇ) вермасны шырны кіӧн бергӧԁлан кык пурта Бентаԉ іԇасшыран машінаӧн, уҗаланыҗԁа 3-4 центԋер гӧгӧр часӧн ԉібӧ 3 тонна гӧгӧр лунӧн 2 уҗалыԍӧн; коԁјас уҗалӧны вежлаԍӧмӧн пурт берԁас ԁа барабанас ԍеталӧмын, ԁз ӧԏі топӧԁыԍӧн. ԍілосујтан інјас Ыҗԁа Уҗалан Быԁлун колӧ (тоннаӧн) лун лыԁ ужалыԍјас вӧвјас Башԋајас ԉібӧ полубашԋајас . 300 5,5 31 22 """ 200 4,0 28 20 """ 100 3,7 17 12 Траншејајас 300 12,0 17 11 " 200 8,0 17 11 Гујас 25 2,0 15 8 10 6,0 5 1. Соԁтӧԁ. Уҗалан лун лыԁ гӧгрӧстӧма тыр лунӧԇ, а сыпонԁа быԁлунја уҗалыԍ јӧз лыԁ лун лыԁ вылӧ ԉібӧ вӧвјас лыԁ вылӧ боԍтӧмӧн оз век стӧч ло став ітогјасыс мӧԁ табԉіцаас, но сені ыҗыԁ тӧԁчанлун абу-ԋін (мӧԁ табԉіцасӧ віԇӧԁ 39 ԉістбокыԍ).

ԌІЛОС ԌУЈАН КАԁ

Кор ем тырмымӧн маԏерјал ԍілосујтчӧм вылӧ, сујны поԅӧ воԇ тулысԍаԋ ԁа тӧлӧԇ. Зера повоԃԃа ԍілос ԍујӧмыԍ оз кут, вермӧны-кӧ јӧз уҗавны повоԃԃа понԁа. Сен-жӧ колӧ віԇӧԁны, меԁ зер ва ԍілос пыщкӧ оз веԍкав.

ԀЫР-Ӧ КОЛӦ ԌІЛОС ВІԆНЫ ГУЫН

Бура лӧԍӧԁӧм сілоснӧј башԋа ԉібӧ гу, коԁӧс тыртӧма прамӧја шоммӧм ԍілосӧн, сіјӧ лоӧ ыҗыԁ конԍервнӧј банка коԃ, бура лӧԍӧԁӧм конԍервӧн. Уна-ӧ уҗалыԍ ԁа уҗалан вын колӧ ԍілосујтчігӧн Башԋајас Траншејајас Гујас УҖЈАС 300 тонна вылӧ 200 т. вылӧ 100 т. вылӧ 300 т. 200 т. 25 т. 10 т. Ыщкӧм ԁа куртӧм Морт-лунјас ...... 31 21 10,5 34 22,5 6 3 Вӧла-лунјас 9 6 3 ј 10 6,5 — — • Кыскалӧм ԁоԃԃӧн сӧвтӧмӧн Морт-лунјас 77 52 28 84 56 14 7 Вӧла-лунјас 110 74 40 120 80 12 ' 6 Кӧрымјас шырӧм, сӧвтӧм ԁа топӧԁӧм. Морт-лунјас 60 39 28 84 56 10 15 Вӧла-лунјас — — — — 4 — Трактор-лунјас .... 5,5 3,7 3,7 12 8 — — Ставыс: Морт-лунјас 168 112 66,5 202 134,5 30 25 Вӧла-лунјас 119 80 43,0 130 86,5 16 6 Трактор-лунјас .... 5,5 3,7 3,7 12 8 — — Уҗалан лун артавԍӧ — 10 час.

Конԍервірујтыԍ торјыс лоӧ јӧв шом. Сы бӧрын, кыԇ јӧв шом лоӧ тырмымӧн, бакԏеріјајаслӧн уҗ сувтас, кӧрым законԍервірујтчӧ. Сыпонԁа бур помещеԋԋӧын, коԁі оз леԇ ва ԋі газ, бура ԍујӧм сілос лӧԍыԁа шуԅӧм ԁа воӧм-шоммӧм, вермӧ овны кыԇ кӧрым 2-3 во.

КЫԆІ ВЕРԀНЫ ПЕМӦСЈАСӦС СІЛОСУЈТӦМ КӦРЫМӦН

Ԍілосујтӧм кӧрым еща белока быԁтасјасыԍ (кукуруза, сорго, поԁсолнушко ԁа м.) воӧны верԁмӧнӧԇ тӧлыԍӧн-тӧлыԍӧнҗынјӧн мыԍԏі, а уна белока быԁтасјасыԍ (бобӧԋаԋ, ԉуцерна, віка, соја ԁа мукӧԁ) кык-кык ԁа җын тӧлыԍӧн ԍујӧм мыԍԏі. Гӧтӧвӧј ԍілосованнӧј кӧрым оз сіԍмы ԋі рӧмсӧ оз веж, кылӧ пӧԍыԁ пӧԍ руԇӧгԋаԋ корка ԁук (пӧԍ ԍілос) ԉібӧ јумов ԍвежӧј плоԁјас ԁука (кӧԇыԁ ԍілос). Поԅӧ-ӧ верԁны кынмӧм ԍілос? Заграԋічаса овмӧсјаслӧн опытјасыс петкӧԁлӧны, мыј кынмӧм ԍілос вреԁа лотӧг поԅӧ верԁны скӧтлы, но тајӧ кӧрымлы верԁӧм воԇвылын ԋепременнӧ колӧ ԍетны сывны, а сыбӧрын вітчыԍӧмӧн верԁны, меԁ пемӧсјасӧс ԋе прӧстуԃітны. Век-жӧ, верман-кӧ колӧ стрӧјітны кынмытӧм ԍілосјас, јона-ԋін тувсов ԁа гожԍа верԁӧм вылӧ. Кынмывлӧм ԁа сылӧм ԍілосујтӧм кӧрым шоныԁ пукԍӧмԍаԋ щыкӧ ԁа он вермы воԇӧ віԇны Ԍілосујтӧм кӧрым верԁԍӧ пыр-жӧ башԋаыԍ ԉібӧ гуыԍ перјӧм бӧрын. Сынӧԁ вылын віԇӧмӧн кымын-кӧ часӧн ԍілосујтӧм кӧрым бакшаԍӧ, щыкӧ ԁа лоӧ тујтӧм верԁӧм вылӧ. Сыпонԁа кӧрым-кӧ лоі мыјкӧ-ԁыра віԇӧма сынӧԁ вылын, скӧтлы ԍетӧм воԇвылас колӧ бакшаԍӧм інјассӧ торјӧԁны. Сещӧм торјас понԁа-жӧ гуыԍ ԉібӧ башԋаыԍ лептӧм бӧрын вылыссӧ оз ков коԉны воԍсаӧн, а быԁ лептӧм бӧрын колӧ тупкыны шырӧм іԇасӧн, жугјӧн ԉібӧ вылыса щыкӧм кӧрымнас, кӧԁӧс кӧрым перјӧм кежлӧ чукӧртлӧны бокӧ. Верԁӧм вылӧ, башԋаыԍ ԉібӧ гӧгрӧс гујасыԍ, кӧрым перјігӧн боԍтԍӧ вӧсԋіԃік слӧјӧн 5-10 саԋԏіметрӧԇ. Башԋалыԍ ԉібӧ гулыԍ ԃіаметрсӧ сіԇ колӧ лыԃԃыны, меԁым сыкызта-жӧ слӧјӧн боԍтӧмӧн кӧрым тырміс скӧт ԍерԏі ӧтчыԁ верԁӧм вылӧ. Боԍтам-кӧ башԋа 2,7 метра ԃіаметрӧн, кызтаӧн 5 саԋԏіметр, сетас суткіӧн верԁан кӧрым 10-12 скӧт јурлы, 15 кілограммӧн јур вылӧ лыԃԃӧмӧн. Сы кызта-жӧ слӧј, кор ԃіаметрӧн 6,24 метра паԍта, ԍетас колана кӧрым 50 јур вылӧ, а 10 саԋԏіметр кызта — 100 јур вылӧ. Кӧрым-кӧ ԍетԍӧ кыкыԍӧн, ԍілослӧн слӧј кызтаыс ӧтчыԁ ԍетӧм вылӧ ковмас җынмынԁа — 2,5-ԍаԋ 5 саԋԏіметрӧԇ. Ԍілосујтӧм кӧрым меԁ јона верԁԍӧ гырыԍ рогатӧј скӧтлы — мӧсјаслы, ӧшјаслы, но сіԇ-жӧ пӧԉзаӧн верԁԍӧ ыжјаслы, вӧвјаслы, порԍјаслы, кроԉікјаслы, поԅӧ гортса пӧткајаслы. Јӧла мӧсјаслы поԅӧ вежны ԍілосӧн ԍӧкыԁ кӧрым суткіԍа нормасӧ җын выјӧ ԉібӧ којмӧԁ јукӧнсӧ. 400 кілограмм ловја ԍӧкта мӧслы сіјӧ лоӧ 12-16 кілограмм сілос ӧԏі јур вылӧ суткіӧн. Верԁны ӧԏі ԍілосӧн ԍӧкыԁ кӧрымтӧг оз поԅ. Сыпонԁа ԍілос ԍетчӧ ԍӧкыԁ кӧрымјаскӧԁ сорӧн, ԉібо бурҗык најӧ бӧрын меԁ пемӧсјас оз сещӧм горша шыбытчыны ԍілос вылӧ. Інԁӧм мынԁа ԍілос бурҗык верԁны кыкыԍӧн. Ԍілосујтӧм кӧрым колӧ ԍетны мӧсјаслы лыԍтӧм мыԍԏі, кор јӧвсӧ карта вылыԍ нуӧма-ԋін. Сіјӧ колӧ сыпонԁа, мыј јӧв јона кыскӧ ԍілос ԁуксӧ ԁа лоӧ чӧскыԁтӧм. Ԍілос коԉасјас пыр-жӧ колӧ чышкыны; мыјӧн пемӧсјаслӧн ԍојԍас, пызанјас ԉібӧ кормушкајас колӧ мыԍкавны ваӧн, а верԁчан-інсӧ тӧлӧԁны воԍтыштлӧмӧн. Тајӧ-жӧ условіјӧјассӧ колӧ нуӧԁны і мукӧԁ пемӧсјасӧс ԍілосӧн верԁігӧн. Јалавечјаслы поԅӧ ԍетны 8 кілограмм ԍілос суткіӧн, а 9 тӧлыԍыԍ гырыԍҗык кукаԋјаслы — 4 кілограмм; ԁа ӧԏіыслы і мӧԁыслы кыкыԍӧн ԍетны. Щӧгӧԁан ӧшјаслы ԍетчӧ 400 кілограмм ловја ԍӧкта воԇԇа верԁан пӧраас 18-20 кілограмм ԍілос суткіӧн, а мӧԁ верԁан пӧраас 10-18 кілограмм. Ӧԏіјас вермӧны ԍојны јона унҗык, налы ԍетлывлӧны 40-45 кілограммӧԇ ԍілос 400 кілограмм ловја сӧкта вылӧ, но інԁӧм нормаыԍ оз ков петны. Вывті уна ԍілос вӧсна пемӧс пыщкын вешществојас вежԍӧмыс кутас мунны јонҗыка, коԁі абу пӧлезнӧ ԁа выгӧԁнӧ щӧгӧԁігӧн. Ԍілосӧн щӧгӧԁігӧн јај лоӧ зев бур. Гырыԍ ыжјаслы ԁа кӧзајаслы лун кежлӧ ԍілос ԍетчӧ 1 1/2-ԍаԋ 2 1/2 кілограммӧԇ ӧԏі јур вылӧ, но велӧԁны тајӧ кӧрымӧ колӧ зев ԋӧжјӧ, зев ещаԍаԋ завоԃітӧмӧн. Ԍілосӧн зев бура быԁмӧ вуруныс (мукӧԁ овмӧсјасын ыжјаслы ԍетӧны унҗык ԍілос). Пԉеменнӧј ԁа щӧгӧԁӧм кукаԋјаслы, арӧсаыԍ гырыԍҗыклы, поԅӧ сетны сӧмын зев бур ԍілос 12 кілограммӧԇ суткіӧн 400 кілограмма ловја ԍӧкта вылӧ. Вӧвјаслы поԅӧ ԍетны сӧмын бур ԍілос, бура шоммӧм ԁа ԁаԍмӧм. Велӧԁны тајӧ кӧрым берԁӧ колӧ зев ԋӧжјӧ завоԃітны 1,5 кілограммԍаԋ ԁа воӧԁны 6-8 кілограммӧԇ суткіӧн ӧԏі јур вылӧ кыкыԍ ԍетӧмӧн. Вӧвјаслы ԍілос верԁӧмӧн сіјӧ верԁана бурлун ԍерԏіыс поԅӧ јона віԇтыны зӧр ԉібӧ мукӧԁ туԍа кӧрым. Ԍілосӧн вӧвјас јајсалӧны ԁа выныс соԁӧҗык. Гырыԍ порԍјаслы поԅӧ верԁны зев бур ԍілос 1,5 — 2,5 кілограммӧԇ јур вылӧ суткіӧн. Порԍјаслы коланаҗык лоӧ ԍілос тыкваыԍ жуг сорӧн. Ԍілос поԅӧ пӧԉзаӧн верԁны кос кӧрымјаскӧԁ сорӧн сіԇ-жӧ пӧткајаслы ԁа кроԉікјаслы 10 јур курӧгјаслы, уткајаслы ԉібӧ кроԉікјаслы сетчӧ лун кежлӧ 1 — 1,5 кілограмм ԍілос, а 10 јур гырыԍҗык пӧткајаслы — ԇоԇӧгјаслы, інԃејкајаслы — 2-3 кілограммӧн суткі.

ԌІЛОС ВЕРԀІГӦН КОЛАНА ВІТЧЫԌӦМЈАС

Ԍілос верԁігӧн колӧ вітчіԍны воԇын інԁӧм торјасыԍ: 1. Оз поԅ верԁны пемӧсјаслы, јона-ԋін том скӧтлы — порԍјаслы ԁа вӧвјаслы, щыкӧм, бакшасӧм ԁа ԁаԍмытӧм ԍілос. 2. Ԍілос куш ӧԏі картупеԉ корјыс колӧ ԍетны җын мынԁа верԁан норма серԏі, а кукаԋјаслы, порԍјаслы, вӧвјаслы картупеԉ ԁа корԋеплоԁ, корјасыԍ вӧчӧм ԍілос бурҗык ԋӧԏі ԋе верԁны. 3. Тыра пемӧсјаслы бӧрја пӧраас бурҗык ԍілосӧн верԁтӧг: кукаԋа мӧсјаслы ԍетны сӧмын којмӧԁ јукӧнсӧ мукӧԁ ԁырјі верԁӧм ԍерԏі. Ԍілосӧн верԁігӧн пемӧсјаслы колӧ ԍетны верԁас пыщкас сіԇ-жӧ сов ԁа мел, ізӧм ізвеԍԏԋак ԉібӧ пач пӧјім суткіӧн ӧԏі јур вылӧ воԇын інԁӧм мынԁа: щӧгӧԁан ӧшјаслы 50-80 грамм, порԍјаслы — 5-15 грамм, лыԍтан мӧсјаслы — 20-50 гр., ыжјаслы ԁа кӧзајаслы — 3-8 гр.

КОЛАНЛУН ПРОІЗВОԀСТВЕННӦЈ КООПЕРІРОВАԊԊӦЛӦН ԀА КОԈԈЕКТІВІЗАЦІЈАЛӦН ԌІЛОС ПАԌКӦԀӦМЫН

Колӧ помԋітны, мыј інԁӧм условјӧјас ԁа правілӧјас кокԋіԁҗык ԁа буржык нуӧԁны бур оргаԋізујтӧм овмӧсын, гырыԍ ԍілоснӧј башԋајас берԁын, бура лӧԍӧԁӧм скӧтнӧј картајасын ԁа с. в.

МЕԀ КОЛАНА ПРАВІЛӦЈАС ԌІЛОСНӦЈ ГУЈАԌ ԀА БАШԊАЈАС СТРӦЈІТІГӦН

Лӧԍыԁа ԁаԍмӧм ԁа ԍілосујтӧм кӧрымлӧн качество лоӧ ԋе сӧмын ԍілосујтан маԏерјал понԁа ԁа ԏехԋіческӧј правілӧјас нуӧԁӧмыԍ, но сіԇ-жӧ јона ԍілоснӧј стрӧјбајас ԍерԏі. Ԍілоснӧј стрӧјбајасӧн лоӧны: 1) прӧстӧј гӧгрӧс мупыщса гујас, 2) гӧгрӧс гујас ежӧм пыщкӧса, 3) ежӧм траншејајас, ,4) ежтӧм траншејајас, 5) башԋајас, мыјкӧ-мынԁа муӧ ԍујӧмӧн (полубашԋа) ԁа 6) мувыв башԋајас уна пӧлӧс ыҗԁаӧн. Кӧԏ тајӧ постројкајасыс і јона торјалӧны ӧта-мӧԁԍыс, но налы ставныслы ӧтмоз колӧ лоны меԁколана ԍілосујтан правілӧјас ԍерԏі отсаваны ԍілосын паԍкӧԁны јӧвшомӧн шуԅӧм ԁа вевԏыны мукӧԁ ԍікас вреԁнӧј шомјас. Ԍілоснӧј стрӧјбајас стрӧітчыԍԍӧны уна пӧлӧс стрӧітчӧм вылӧ шогмана маԏеріалыԍ, ԍуранаҗыкыԍ ԁа ԁонтӧмҗыкыԍ рајон ԍерԏі: разнӧј сікас вӧр (ԏӧсјас, брусјас, плакајас), кірпіч уна пӧлӧс, із, кӧртбетон. Заграԋічаын бӧрја каԁнас кутісны паԍкавны башԋајас кԉепајтӧм стаԉнӧј ԉістјасыԍ. Міјан Кавказын вӧліны зев бур опытјас башԋајас стрӧітӧмын іԇас сора ԍојыԍ, емӧԍ опытјас і ԋӧрјыԍ кыӧм башԋајас, пыщкӧссӧ ԍојӧн штукатурітӧмӧн. Воԇӧ вылӧ зев-на јона поԅӧ корԍавны выԉ ногӧн стрӧітӧмјас. Кӧԏ кущӧм маԏерјалыԍ ез стрӧітчы гу полубашԋа ԉібӧ башԋа, бурлун стрӧјбалӧн ԍілосујтчӧм вылӧ кутас лоны уҗалӧм ԍерԏі ԁа воԇын інԁӧм правілӧјас нуӧԁӧмын: 1. Форма ԍілоснӧј стрӧјбалӧн колӧ лоны гӧгрӧс, җуҗыԁ (ціԉінԁріческӧј), поԅӧ і кӧкјамыс пеԉӧса, но ԋе вескыԁ пеԉӧса. Куԅ гујас (траншеј&) стрӧітігӧн, кыԇ мукӧԁ-ԁырјі лоӧ вӧчны, пеԉӧсјассӧ быԏ колӧ гӧгрӧстны. Башԋајаслӧн ԁа гӧгрӧс гујаслӧн сԏенајас колӧ лоны ԇік веԍкыԁӧԍ, шӧрт леԇӧм моз, меԁ ԋекущӧм пырӧм ԋі петӧм ез вӧв, векԋавтӧг ԉібӧ паԍкавтӧг вывлаԋ лібӧ увлаԋ. Траншејајас стрӧітчӧны увлаԋӧԁыс (пыԁӧсӧԁыс) ԋеуна векԋіԁҗык. Сԏенјас вылысыс колӧ лоны кыԇ поԅӧ шыԉыԁҗык. Сԏена ԁа пыԁӧс ӧтлааԍаніныс меԁ вӧлі гӧгрӧс. Җуҗтаыс башԋалӧн ԉібӧ полубашԋалӧн колӧ лоны пыщкӧсса кык ԃіаметр җуҗта. Гујаслы паԍта ԍерԏіс кык мынԁа суԁтасӧ оз век поԅ лӧԍӧԁны, жуҗтанас 3,5-4,5 метраыԍ җуҗыԁа оз коԁјывлыны, меԁ ез вывті ԍӧкыԁ вӧв перјавнысӧ. Сы кыԋԇі җуҗыԁа пырны муӧ оз поԅ быԁлаын пыщкӧсса ва воӧм понԁа. Сыпонԁа уна кӧрымлы стрӧјітчыԍӧны куԅмӧс гујас ԉібӧ траншејајас. 2. Ԍілоснӧј стрӧјбајасӧԁ меԁ ԍԏенӧԁыс-ԋі пыԁӧсӧԁыс оз вермы пырны ва ԋі газ. Кӧԏ меԁ кущӧм ва- сӧԁ кӧрым ез ԍілосујтчыԍ, став ваыс сылӧн колӧ коԉны ԍілос пыщкын, а ԋе петны ԉібӧ ԋе леԇны ԍԏенаӧԁыс ԉібӧ пыԁӧсӧԁыс, сыкыԋԇі, мыј мі воштам колантор кӧрымыԍ, сы бӧрын і щыкӧ коԉӧм кӧрымыс, петӧм ва местасӧ боԍтӧ сынӧԁ ԁа кӧрым бакшаԍӧ. Мӧԁарԍаԋ, ԍілос пыщкӧсӧ оз-жӧ ков леԇны руԇтыны ԉібӧ ісковтны вылыса валы. Сыпонԁа ԍілос гујас коԁјыԍӧны сещӧм местајасын, кӧн грунтӧвӧј ваыс пыԁын ԁа грунтыс топыԁ ԍој. 3. Маԏерјал пыщкӧссӧ ежӧм вылӧ колӧ лоны чорыԁ, ԍілоса јӧвшом меԁ ез вермы сіјӧс ԍојны-роԅӧԁлыны. Сещӧм чорыԁ маԏерјалјасӧн лоӧны: пу, портланԁскӧј цемент. Іԅвестка ԁа романскӧј цемент јӧвшомӧн роԅавлӧны. 4. Сԏенјас ԍілоснӧј стрӧјбалӧн тӧлын меԁ вӧлі віԇӧны кӧрымсӧ кынмӧмыԍ, а гожӧмын вывті јона шоналӧмыԍ. Тајӧ условјӧјасыс вермасны пӧртчыны олӧмӧ бур лӧԍӧԁӧм гујасын, траншејајасын ԁа полубашԋајасын, тајӧјаслӧн-кӧ му вевԁор јукӧныс тыртӧма муӧн. 5. Сԏенајас ԍілоснӧј башԋајаслӧн колӧ лоны јонӧԍ, меԁ вермас кутны пыщкӧсса ԍілосујтӧм кӧрымнас јӧткӧмсӧ. Тајӧ јонлунсӧ пу башԋајасын ловӧ лӧԍӧԁны кӧрт асыкјасӧн ортсыԍаԋыс віԋтјасӧн топӧԁӧмӧн, а ізја ԁа кірпіча стрӧјбајасын — сԏена пыщкӧстіыс кӧрт асыксӧ нуӧмӧн. 6. Став ԍілоснӧј стрӧјбајас, на пыщкын і гујас, меԁ вӧлі выліԍаԋыс тупкӧма зер ваыԍ, сы понԁа башԋајас ԁа полубашԋајас вылӧ лӧԍӧԁԍӧ вевт, а гујас вылын вӧчԍӧ шалаш моз. Зер вајас візывтӧмыԍ ԍілос гујаслыԍ сԏенасӧ лептӧны му вывԁорыԍ вылӧҗык. 7. Ыҗԁа ԍілоснӧј стрӧјбалӧн лӧԍӧԁԍӧ пемӧсјас јур лыԁӧ, ԍілосујтӧм кӧрым колӧм ԍерԏі. Шӧркоԃԃемаӧн колӧ лыԃԃыны ӧԏі јур вылӧ суткіӧн: Лыԍтан мӧсјаслы (400 кл-гр. ловја ԍӧкта вылӧ) . 16 кг. кӧрым Щӧгӧԁан ӧшјаслы (400 кг. ловја ԍӧкта вылӧ) . . 20 „ „ Ыжјаслы, кӧзајаслы, гырыԍ порԍјаслы . . . 1,5-2,0 „ „ Уҗалан вӧвјаслы..........................6,0 „ „ Посԋі пӧткајаслы: курӧгјас, уткајас, ԉібӧ кроԉіклы 10 јур вылӧ 1,5 „ „ Ԇоԇегјаслы іԋԃејкајаслы 10 јур вылӧ......3,0 „ „ Овмӧсыԍ мукӧԁ васӧԁ кӧрымјас лыԁ вылӧ боԍтӧмӧн (корԋеплоԁјас, картупеԉ), коԁјасӧс колӧ верԁны воԇԇа ӧчереԁнас, мі вермам лыԃԃыны ԍілосӧн верԁан лун лыԁ, а сіԇ-кӧ став ԍілосыс унаӧ ковмас. Ԍӧкта 1 куб. метра ԍілӧс заа быԁтасјасыԍ җуҗыԁ башԋајасын шӧркоԃԃем вылӧ бостԍӧ 7-ԍаԋ 8 центԋерӧԇ, полубашԋајасын — 6 центԋер, а гујасын 5 центԋер, кыԇ ԉапкыԁҗык местајасын ԍілос абу сещӧм топыԁ ԁа сыпонԁа кокԋіԁҗык. Ԍілос васӧԁа маԏерјалјасыԍ ԍӧкыԁҗык мукӧԁыԍ: 1 куб. метр сылӧн веԍітӧ 8-9 центԋер. Ԃіаметр башԋалыԍ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ суткіа ԍетӧм вылӧ перјыны кӧрым 10 санԏіметр кызта. Кызҗык слӧјӧн ԁа куԅҗыка верԁӧмӧн ковмас вывті җуҗыԁ стрӧјбајас. Сіԇ, 10 саԋԏіметр кызтанас-ԋін 180 лунја верԁӧмӧн башԋалӧн җуҗтаыс кајас 18 метраӧԇ, мыјӧн јона ԁонԍалӧ стрӧјбаыс ԁа сені вӧԃітчӧмыс. Та ԍерԏі поԅӧ стӧч лыԃԃыны ԍілоснӧј стрӧјбалыԍ ыҗԁасӧ, а ԋе стрӧјітны гаԁајтӧмӧн. Кокԋіԁҗыка лыԃԃӧм вылӧ вајӧԁам табԉіца (віԇӧԁ табԉіца 47-ӧԁ ԉістбокыԍ). Стрӧјбајаслыԍ ыҗԁа лӧԍӧԁігӧн, колана кӧрым лыԁ кыԋԇі, колӧ нӧшта артавны, уна-ӧ ем овмӧсын ԍілосујтан тор, а сіԇ-жӧ машінајас ӧԁјӧҗык башԋајас тыртӧм вылӧ ԁа, ем-ӧ тырмымӧн кыскалан торјас, меԁ аспӧраын суԇӧԁны башԋа берԁӧ, ԉібӧ гу берԁӧ уԉ масса. Кыԇ тајӧ условјӧјасыс оз век ԁа быԁлаын вермы лоны, колӧ лыԃԃыны бурҗыкӧн, веԍіг кор уна колӧ ԍілосујтӧм кӧрым, ӧԏі ыҗыԁ стрӧјба пыԃԃі Табԉіца ціԉінԁріческӧј башԋајасӧ, полубашԋајасӧ ԁа гујасӧ ԍілосујтӧм кӧрым тӧрӧм куԅа ԃіаметр (метраӧн) Кӧрымлӧн ԍӧкта (тоннаӧн) соԁтӧԁ Суԁта (метраӧн) 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 2,0 2,5 3,1 3,9 - 5,0 — — — . — — Ԍӧкта 1 куб. метра ԍілослыԍ боԍтӧма 5 центԋерӧ 3,0 4,7 6,0 10,6 — — — — — — 3,5 5,6 7,0 12,4 16,8 — Т- — — — 4,0 6,3 8,0 14,1 19,2 25,1 — — — 5,0 9,4 12,0 21,2 28,8 37,7 58,9 — — — ԍӧкта 1 куб. метра ԍілослыԍ боԍтӧма 6 центԋерӧ 6,0 — 14,5 25,4 34,6 45,2 70,7 95,8 — — 7.0 8.0 — 16,9 29,7 34,0 40,4 46,1 52,7 60,3 82,4 94,2 111.7 129.7 161.5 184.6 241,1 9,0 — — 44,5 60,5 79,1 123,7 171,0 242,3 316,5 • Ԍӧкта 1 куб. метра ԍілослыԍ боԍтӧма 7 центԋерӧ 10,0 — — — 67,3 87,9 137,4 190,8 269,2 351,7 11,0 — — — 74,0 96,7 151,2 210,6 296,1 386,8 12,0 — — — — 105,5 164,9 230,4 323,0 422,0 13,0 — — — — - — 204,2 285,9 400,0 522,5 Ԍӧкта 1 куб. метра ԍілослыԍ боԍтӧма 8 центԋерӧ 14,0 — — — — — — 308,5 430,7 562,6 15.0 16.0 — — — . - — 331,1 — 461,6 492,3 602,9 643,0 Тајӧ табԉіцаын боԍтӧма лыԁ вылӧ, мыј ԃіаметр ԍілоснӧј стрӧјбалӧн оз ков лоны ыҗыԁҗык җуҗтаԍыс. Җуҗта табԉіцаын боԍтӧма 2 лібӧ 3 мынԁа унҗык ԃіаметр ԍерԏі, лібӧ ӧтмоз. стрӧітны ԋеуна посԋіԁҗык, но унҗык ԍілоснӧј стрӧјбајас. Гырыԍ скӧтвіԇан колхозјаслы рекоменԁујтчыԍӧ башԋајас ԉібӧ полубашԋајас ыҗԁаӧн 250-500 тонна вылӧ, шӧркоԃјемјаслы — башԋајас ԉібӧ траншејајас 150-250 тонна вылӧ, а посԋіԁјаслы — гујас, траншејајас ԉібӧ полубашԋајас шӧркоԃԃема быԁӧнлы 50 тонна гӧгӧр. Унҗык посԋі ԍілосјас поԅӧ тыртны разнӧј пӧраын маԏеріал суԇӧԁӧм серԏі.

14-ӧԁ ԍерпас. Прӧстӧј ԍілоснӧј гу срубјавтӧг топыԁа грунт піӧ вӧчӧма (ԍојӧԁ ԁа лыаԍојӧԁ).

Быԁ ԍілоснӧј стрӧјба колӧ стрӧітны матӧҗык скӧт карта берԁӧ, меԁ ез ковмы ылӧ кыскавны кӧрымсӧ.

ԌІЛОСНӦЈ СТРӦЈБАЈАС ПЫЩКӦССӦ ЕЖТӦМ ГУЈАС

Меԁ прӧстӧј пӧлӧс ԍілос стрӧјба лоӧ ежтӧм гу. Прӧстӧј гујас коԁјысԍӧны кӧні грунтӧвӧј ваыс пыԁын, грунтыс чорыԁ ԍој, лыа сора ԍој, ԉібӧ іл пукԍӧм местаым. Кокԋыԁ, ас пырыс ва леԇыԍ муԍін оз шогмы ԍілос ԍујӧм вылӧ прӧстӧј ежтӧм гујасын. Тајӧ условјӧјассӧ нуӧԁтӧг сілос вермас щыкны. Прӧстӧј гујас вӧчԍӧны ціԉінԁріческӧј моԁаӧн ԉібӧ куԅмӧсӧнҗык. Ціԉінԁріческӧј прӧстӧј гујас ыҗԁасӧ зев топӧԁӧны кыԇ мі інԁалім-нін, мыј җуҗԁаыс 4,5 метраыԍ ыҗыԁ абу колана, а ԃіаметрыс җуҗԁаыԍ меԁ ез вӧв 4,25 метра җуҗԁаӧн ԁа 3 метра ԃіаметрӧн тащӧм гулӧн пыщкӧсыс лоӧ 30,2 куб. метра, ԁа сетчӧ тӧрас 18 тонна ԍілос (віԇӧԁ 14 ԍерпас). &ԍілослӧн чінӧм ежтӧм гујасын јона вылынҗык ежӧм ԁорыԍ, воӧ 40%-ӧԇ ԉібӧ вылӧҗык, шӧркоԁԃема 30% ԋе еща ԍујӧм массаыԍ. &Еҗаҗык кӧрым чінӧм вылӧ, зев бур гу сԏена гӧгӧрсӧ мавтны уԉ ԍојӧн, меԁ лоӧ чорыԁ шыԉыԁ вылыса. Бур кӧрым, інԁӧм ыҗԁа гуын, вермас коԉны 13 тонна гӧгӧр ԉібӧ 5-6 мӧс вылӧ. Унҗык ԍілос ԍујӧм вылӧ гујас вӧчԍӧны куԅмӧсӧнҗык &помјассӧ гӧгрӧстӧмӧн (16-ӧԁ ԍерпас). Кӧрым чінӧм тащӧм гујасын ԋе ещаҗык гӧгрӧс ԁорыԍ ԁа најӧ боԍтӧны зев ыҗыԁ места. Сіԇ, боԍтныкӧ 20 мӧс вылӧ, ковмас 50 тонна кӧрым. 30 % мынԁа чінӧм ԁа щыкӧм, арталӧмӧн ковмас лӧԍӧԁны гу 65 тонна кӧрым вылӧ, ԉібӧ ыҗԁаӧн 130 куб. метра. 3,5 метра җуҗтаӧн ԁа 3 метра паԍтаӧн куԅтаыс ковмас 12,4 метра.

ЕЖӦМ ГУЈАС

Тащӧм гујаслы места бӧрјӧм сещӧм-жӧ, кущӧм і ежтӧм гујаслы. Кӧрым ковмӧм ԍерԏі најӧс стрӧітӧны сещӧм-жӧ моԁаӧн ԁа сы пыщкӧс ыҗԁаӧн, кыԇ і ежтӧм гујас. Җуҗԁа мупыщԍа ежӧм гујаслӧн, јона-ԋін ежӧма-кӧ цементӧн ԉібӧ ізјаԍ цемент вылын, вермас лоны ыҗыԁҗык, (18 ԍерпас). Тащӧм гујаслы колӧ лӧсӧԁны кӧрым лепталан. Ежӧм ԍԏенасӧ неуна лептӧны вылӧҗык мувевԁорԍаԋыс, меԁ віԇны ва візывтӧмыԍ ԁа ыҗԁӧԁны пыщкӧссӧ. Кӧрым чінӧм јона ещаҗык ежтӧм гу ԁорыԍ, лыԃԃӧны 15-20% мынԁа ԍујӧм масса ԍӧкта ԍерԏі.

Ежӧм вылӧ бур маԏеріалӧн лоӧ кірпіч ԉібӧ із сорӧса вылын (цемент, ізвеԍԏ ԁа лыа). Цемент тырмытӧм понԁа поԅӧ течны іԅвеԍԏ вылын, но пыщкӧс

15-ӧԁ ԍерпас. Ԍілос гу тыртӧм бӧрын.

ԍԏенасӧ гулыԍ быԏ колӧ штукатурітны цементнӧј сорасӧн. Та вылӧ 50 тоннаа кӧрым гуӧ ковмас 5 бӧчка цемент. Сорас вӧчԍӧ сіԇік: ӧԏі јукӧн цемент вылӧ пуктыԍӧ 9 јукӧн лыа. Абу-кӧ кірпіч ԉібӧ із, гу поԅӧ ежны пуӧн ԁӧскаӧн ԉібӧ плакаӧн. Меԁ кокԋӧԁны уҗсӧ, тащӧм гујас поԅӧ вӧчны уна пеԉӧсӧн. Із, кірпіч ԁа ԁӧска кынԇі ԍілоснӧј гулӧн ԍԏена ежԍӧ саманӧн. Саман лӧԁԍӧ кіԅертӧм ԍој вылын ԁа штукатурітчыԍӧ пыщкосԍаԋыс ԍојӧн. Пыԁӧс сіԇ-жӧ воԉсавԍӧ саманӧн 2-3 раԁ ԁа кіԍтӧны ԍојӧн. Кӧні ем тырмымӧн кустарԋік ԉібӧ посԋі вӧр ԁа поԅӧ лӧԍӧԁны места вылын куԅ ԋӧрјас, поԅӧ гусӧ ежны кыӧмӧн. Сы вылӧ гу ԍԏен гӧгӧрыс пыԁӧсас

16-ӧԁ ԍерпас. Куԅмӧс гу, абу срубја, тӧранлуныс 140 кв. метр, 65 тонн ԍілос вылӧ (25 мӧс вылӧ). а) Атмосфернӧј ва петӧм вылӧ бӧрӧзԁа б) Ԍілос вевтԏӧм вылӧ му течӧм,. в) пӧв. г) Іԇас ԁа кыԁ. ԁ) Ԍілоснӧј кӧрым. щӧкыԁа тувјавԍӧ мајӧгјас, коԁјасӧс кыӧны ԋӧрјӧн. Сԏена ԁа кыӧм костыс тыртԍӧ ԋебыԁ ԍојӧн, а вылысыс ԍојӧн штукатурітԍӧ. Пыԁӧсыс сіԇ-жӧ тупкыԍԍӧ ԍојӧн четверт метра кызтаӧ. Коԉԉекԏівізаціја воԇӧ паԍкалӧмӧн ԁа сы веԍтӧ ӧтка овмӧс бырӧм вӧсна прӧстӧј гујас оз кут ковны. Сіԇ-жӧ оз зев колана ло і пыщкӧссӧ ежӧм гујас, і сені јона чінӧ кӧрымыс башԋајас ԍерԏі, ԁај еща кӧрым тӧрӧ. Тӧԁана, мыј гујас гырыԍ колхозјасын оз-ԋін вермыны тыртны коланлунсӧ кӧрым лӧԍӧԁӧмлыԍ. Но ӧні міјан абу-на лӧсӧԁӧма гырыԍ ԍілоснӧј стрӧјбајас ԁа локтан војасӧ ковмас-на ԍілос заготовітны ежӧм гујасын, а унаыԍ-на і ежтӧмын. Век-жӧ, гырыԍ скӧтвіԇан колхозлӧн уна ӧтласа скӧтӧн ӧԁјӧ паԍкалӧм требујтӧ лӧԍӧԁны колана ԍілоснӧј стрӧјбајас. Ӧніја пӧра кежлӧ поԅас сувтлыны ԍілоснӧј траншеја стрӧјба вылӧ.

ТРАНШЕЈНӦЈ ԌІЛОСЈАС

Ԁонасулалан ԍілоснӧј башԋајас пыԃԃі, јона-ԋін ӧніја пӧраын, кор гырыԍ башԋајас стрӧітӧм абу-на лӧԍӧԁӧма кыԇ колӧ, ковмас ԍілосујтӧм кӧрым лӧԍӧԁны траншејнӧј ԍілосјасын. Траншејнӧј ԍілосјас лоӧны куԅ канавајас җуҗтанас 2,5-ԍаԋ 4,5 метраӧԇ ԁа паԍтанас 2,5-саԋ — 3 метраӧԇ, унаыс увлаԋыԍ ԋеуна векԋаммӧмӧн. Куԅта вӧчԍӧ овмӧсын кӧрым ковмӧм ԍерԏі. Амерікаын гырыԍ ԍілоснӧј башԋајаскӧԁ раԁыԍ сіԇ-жӧ пӧԉзујтчӧны кӧрым ԍілосујтӧм вылӧ траншејнӧј ԍілосјасӧн. Уна пӧлӧс кԉімаԏіческӧј ԁа пріроԁнӧј условіјӧјас СССР-ыԍ лыԃԃӧмӧн, а сіԇ-жӧ ӧткымын стрӧітчан маԏерјалјас суԇԍытӧм, местајас вылын колӧ пӧԉзујтчыны заграԋічаса пракԏікаӧн траншејнӧј ԍілосјасын кӧрым ԍілосујтӧм куԅа. Траншејнӧј ԍілосјаслӧн емӧԍ омӧԉторјас і бурторјас гырыԍ башԋајас ԍерԏі. Бурторјас сещӧмӧԍ, мыј сені кӧрым поԅӧ віԇны кынмӧмыԍ, мыј оз уԁајтчы вӧсԋі ԍԏенаа башԋајасын. Омӧԉторјас сіјӧјас-жӧ, мыј і гујаслӧн. Овмӧсын, грунт серԏіыс, вӧчԍӧны прӧстӧј траншејајас грунтын, ԉібӧ ежӧмӧн. Траншејајас ежӧны сіјӧ-жӧ маԏерјалјасыԍ, сещӧм ногӧн-жӧ, кыԇі і гујас.

КЫԆІ ОВМӦСЛЫ ЛЫԂԂЫНЫ ТРАНШЕЈА ЫҖԀА

Траншејалӧн җуҗта оз овлы 4 метраыԍ ыҗыԁ, сы јылыԍ вӧлі інԁӧма вылынҗык. Ԍӧкта 1 куб. метра кӧрымлӧн траншејнӧј ԍілосын боԍтԍӧ тонна җын (5 центԋер) мынԁа. Ыҗԁа траншејнӧј ԍілослыԍ тӧԁмавԍӧ җуҗтасӧ шӧр паԍта вылӧ ӧта-мӧԁ сԏенаԍаԋыс боԍтӧмӧн. Лоӧм

17-ӧԁ серпас. Гу срубјалӧма бутӧн.

плошщаԃсӧ боԍтӧны куԅта вылас. Тајӧ петкӧԁлӧ куб. метра лыԁ траншејалыԍ. Бура тыртӧм траншејаын тонна лыԁ кӧрымлӧн лоӧ траншеја куб. метра лыԁ җын мынԁаыс. Боԍтам, җуҗԁа — 2,5 метра, паԍта пыԁӧслӧн — 2,5 метра, паԍта вылыса ԁорӧԁыс — 3,5 метра, шӧркоԃ паԍтаыс 3,0 метра. 1 метра куԅта траншејалӧн ԍетӧ: 2,5х3х1=7,5 куб. метра, ԉібӧ 3,75 тонна ԍілос. Шӧркоԃԃема верԁӧмӧн ӧԏі мос вылӧ во гӧгӧрӧн ковмас ԍілос 2,5 тонна, міјан лоӧ траншеја інԁӧм ыҗԁаӧн быԁ мӧс јурӧ 0,7 метра. Сіԇ-кӧ, 100 мӧс јурӧ ковмас 70 погоннӧј метра куԅта траншеја. Но та куԅта траншеја абу уԁобнӧ вӧчны. Бурҗык куԅтаӧн лыԃԃыԍӧ 30 метра гӧгӧр. Куԅа вӧчӧмыԍ ԉокыс ԋекущӧм абу, ем-кӧ сы вылӧ условіјӧјасыс. Траншејнӧј ԍілосјас тыртԍӧны ԁа тупкыԍӧны, кыԇі і куԅ гујас, мыј јылыԍ вӧлі інԁӧма-ԋін вылынҗык. Траншејаыԍ кокԋіԁҗыка кӧрым перјӧм вылӧ ӧԏі помас вӧчԍӧ ԋывта летчӧм, коԁ куԅа вермӧ ԏеԉега летчыны ԁа траншејаыԍ петкӧԁны корымсӧ (19 серпас). Век-жӧ, бурҗык стрӧјбаӧн ԍілосујтчӧм вылӧ, лоӧны полубашԋајас ԁа башԋајас.

ПОЛУБАШԊАЈАС

Тајӧ постројкајасыс лоӧны ціԉінԁр моԁааӧԍ, којмӧԁ јукӧн ԉібӧ җынвыја муӧ ԍујӧмӧн. Вывті җуҗыԁа муӧ пырӧмӧн ԍӧкыԁ лоӧ корымсӧ лептавны. Сіԇ-жӧ, кыԇ і гујасын, 4 метраыԍ пыԁӧ муӧ пырӧм абу колана. Тајӧ лоӧны меԁ гырыԍ полубашԋајас. Пырӧмыс-кӧ лоӧ којмӧԁ јукӧн мынԁа җуҗԁаԍыс, став җуҗԁаыс лоӧ 12 метра мынԁа. Суԁтаыԍ-кӧ җынвыјӧ ԃіаметрыслы 6 метра, сещӧм башԋаӧ тӧрас 230 тонна кӧрым (пӧшԏі 100 мӧс вылӧ). Полубашԋалыԍ ыҗԁа поԅӧ соԁтыны ԃіаметрсӧ ыҗԁӧԁӧмӧн, но сіјӧ оз ԍет колана бурлун ԁіаметр җуҗԁа берԁӧ. Ыҗыԁҗык јукӧн башԋалыԍ муӧ ԍујӧмӧн ыҗԁаыс сылӧн чінӧ. Сіԇ, муас ԍујӧмыс-кӧ (4,0 метра) лоӧ җын мынԁа суԁтаыԍ, сек став суԁтаыс лоӧ 8 метра. Сы ԍерԏі чінӧ і ԃіаметр, а сіԇ-кӧ і пыщкӧс. Ԍілос кынмӧмыԍ віԇӧм вылӧ поԅӧ вӧчны проф. Г. В. Богајевскӧј ԏіп серԏі, (віԇӧԁ 20-ӧԁ, 21-ӧԁ ԍерпас). Којмӧԁ јукӧн выјаыс башԋа пырӧ муӧ, мыјкӧ-мынԁа

18-ӧԁ ԍерпас. Валӧна вунԁас прӧстӧј траншејнӧј ԍілослӧн. Траншејасӧ, коԁјӧма муӧ, тыртԍыԍӧ шырӧмӧн, ԉібӧ ԇоԋ нӧбјасӧн кукуруз ԁа вевԏԏыԍԍӧ іԇасӧн.

ортсыԍа јукӧныԍ башԋалӧн гӧгӧрыс тыртԍӧ гуԍыс перјӧм муӧн. Вылітіҗык шоныԁ вылӧ тыртӧны іԇасӧн ԁа жугјӧн башԋа ԁа пԉеԏеԋ костӧ. Пԉеԏеԋ кыԍӧ ԋӧрјыԍ мајегјас гӧгӧр, коԁјасӧс тувјалӧма башԋа гӧгӧрса насып вылӧ. Мупыщса јукӧн башԋалӧн вӧчԍӧ ізјыԍ, вылыссӧ сіԇ-жӧ ізјыԍ ԉібӧ кірпічыс. Пыщкӧссӧ штукатурітӧны цементӧн. Башԋа проф. В. Г. Богајевскӧјлӧн ӧнӧԇ меԁ уԁачнӧј ԍілос кынмытӧм бокԍаԋ СССР-са условјӧјасын. Тащӧм башԋајас паԍкалӧмлы јона торкӧ ӧніја каԁын цемент суԇԍытӧм, коԁі уна мунӧ тащӧм стрӧјбајас лептӧм вылӧ. Воԇӧ кор понԁас цемент суԇԍыны, міјан кӧԇыԁ тӧла ԁа жар гожӧма рајонјасын, тащӧм башԋајас јона паԍкалӧны. Унҗык тајӧ башԋа јылыԍ гіжӧма В. Г. Богајевскӧј ԋігаын. „Кӧрымјас ԍілосујтӧм“.

19-ӧԁ ԍерпас. Пыщкӧсса струбтӧм ԍілоснӧј траншеј топыԁ муаінын (ԍојӧԁ, лыа сора ԍојӧԁ). Куԇала ног вунԁӧмын петкӧԁлӧма кӧрым ԍујан гусӧ.

Заграԋічаса полубашԋајасыԍ ԋегырыс колхозјаслы, СССР-са Европејскӧј јукӧн лунвыв ԁа шӧрвыја рајонјасын зев еԍкӧ лӧԍаліс германскӧј полубашԋа Шміԁт ԍіԍԏемаа (віԇӧԁ 22-ԁ ԁа 23-ӧԁ ԍерпас). Гермаԋіјаын најӧ стрӧітчӧны кӧртбетоныԍ ԁа лӧԍӧԁӧма кӧрт тупкӧса ӧщіԋјас (ԉукјас) ԁа нарошнӧ ԍілос топӧԁан. Міјанлы ӧні тајӧ вермытӧм-на (ӧԏі ԍілос 40 мӧс вылӧ ставсӧ лӧԍӧԁӧмӧн сулалӧ 4200 марка, ԉібӧ міјан ԃеԋга вылӧ 2100 шајт гӧгӧр). Ыҗыԁҗык інԏерес міјанлы ԍілос топӧԁаныс, коԁӧн бурҗыка артмӧ кӧԇыԁӧн ԍілосујтӧм ԁа ещаҗык чінӧ кӧрымыс. Полубашԋајас Шміԃт ԍіԍԏемаӧн стрӧітчӧны ԋегырыԍӧԍ 40-ԍаԋ 165 куб. метрӧԇ ԁа арталӧма најӧ 180 лун верԁӧм вылӧ 10-ԍаԋ 40 мӧскӧԇ. Унҗын& скӧт верԁӧм вылӧ стрӧітчыԍӧ уна полубашԋа ортчӧн ӧԏі вевт улын. 20-ӧԁ ԍерпас. Җынвыјӧ муӧ ԍујӧм ԍілоснӧј башԋа професԍор Г. В. Богајевскӧј ԍерԏі, пыщкас тӧрӧ 164 тонна кӧрым.

Полубашԋајас вӧчӧмын емӧԍ бурторјас мувевԁорса башԋајас серԏі сещӧмӧԍ: а) полубашԋајас стрӧітігӧн поԅӧ 1/ 3 јукӧнсӧ ԉібӧ җынсӧ віԇны меставывса стрӧітчан маԏеріал — із, бутӧвӧј із ԁа мукӧԁ; тајӧн ԁонтӧммӧ стрӧјбаыс; б) ӧтыжԁа пыщкӧсӧн ортсі җуҗԁаыс полубашԋалӧн улынҗык мувевԁорса башԋа ԁорыԍ, мыј кокԋӧԁӧ башԋаӧ совтӧм ԁа сы бӧрԍа ԁӧԅӧр; в) улі мупыщса башԋа јукӧнас тӧлын ԍілос оз кынмы, мыј понԁа сіјӧс поԅӧ віԇны ԁа верԁны тулысын ԉібӧ гожӧмын. 21-ӧԁ ԍерпас. Сіјӧ-жӧ җынывјӧ муӧ ԍујӧм ԍілоснӧј башԋалӧн шӧрӧԁ вунԁӧмӧн формаыс, тӧрӧ пыщкас 164 тонна ԍілос.

БАШԊАЈАС

Башԋајас лоӧны бурҗык ԍікас ԍілоснӧј стрӧјбајас. Најӧ стрӧітчӧны ԉібӧ ставнас мувевԁорас, ԉібӧ мыјкӧ-мынԁа муӧ ԍујӧмӧн. Ыҗԁа ԍерԏіыс башԋајас зев уна ԍікас — кымынкӧ ԁас тоннаԍаԋ ԍурс тоннаӧԇ. Башԋајас стрӧјітӧны уна ԍікас маԏеріалјасыԍ: із, кірпіч, бетон, кӧрт-бетон, пу, кӧрт, стаԉ ԁа уна мукӧԁ тӧрјасыԍ. Быԁ пӧлӧс маԏеріалыԍ поԅӧ вӧчны уна ԍікас башԋа. Міјанлы јонҗыка шогмана ԁа вермана тащӧм ԍікас башԋајас: КІРПІЧА БАШԊА ГЕРАРԀ ТІПА ԌԎЕНАЈАСӦН

Ыҗԁа тајӧ башԋалӧн вермӧ лоны разнӧј, овмӧсса колӧм ԍерԏі. Вітӧԁ јукӧн мынԁаыс җуҗтаԍыс ԍујӧма муӧ. Муӧ сујӧм абу быԏ колана, сіјӧ вӧчԍӧ, ӧԏікӧ маԏерјал віԇтӧм понԁа, мӧԁ-кӧ зумыԁҗыка башԋа сулалӧм понԁа. Фунԁамент ԁа мупыщса ԍԏенајас башԋалӧн вӧчԍӧны ізјыԍ ԉібӧ кірпічыԍ. Вылысса јукӧныс — кірпічыԍ. Кірпіч тајӧ башԋалы меԁ вӧлі ӧткыза, јон. Герарԁлӧн башԋа арталӧма ԍԏенјас кынмытӧм вылӧ. Сԏенјас ставнас 2 1/2 кірпіч кызта, вӧчӧма кык пӧвсӧн, сіԇ, мыј быԏӧ-кӧ ставнас башԋаыс кык ціԉінԁрыԍ: ортсыыс ыҗыԁҗык, пыщкӧсыс — ічетҗык, прӧста ӧта-мӧԁ пыщкас ԍујмӧн. Ԍԏена быԁ ціԉінԁрлӧн ӧԏі кірпіч кызта. Кык цілінԁр кост паԍтаыс лоӧ кірпіч-җын кызта. Быԁ кык кірпіч раԁ мыԍԏі ортсылаԁор ԁа пыщкӧс ціԉінԁрјас јітчӧны ӧта-мӧԁыскӧԁ кірпіч растыхјасӧн. Кыккостса тыртӧм местаыс тыртԍӧ омӧԉа шоныԁ леԇан маԏерјалјасӧн, кыԇ: піԉнӧј пыԅ, шом бускӧԁ сорӧн ԁа мукӧԁ торјасӧн. Тыртны іԇасӧн, жугјӧн ԁа мукӧԁ ԍіԍмана торјасӧн абу колана. Кірпіч течӧны цемент вылын ԉібӧ цемент сорасӧн. Пыщкӧс ԍԏенасӧ штукатурітӧны цемент сорасӧн — 1 јукӧн портланԁскӧј цемент ԁа 3 јукӧн лыа. Җоҗсӧ бетонӧн вевԏԏӧны, сен-жӧ пеԉесјасыс сԏенајас ԁа җоҗ ӧтлаԍаніныс гӧгрӧстԍӧны. Кӧԍакјассӧ кӧрым перјалан ӧԇӧсјасас (ԉук) вӧчԍӧ помвыв вылысԍаԋыс ԁа улӧԇыс ԁа поперечԋікӧн торјавԍӧны. Помвыв кӧԍакӧн башԋалӧн омӧԉчӧ јонлуныс: јонлунсӧ віԇӧм понԁа ӧшіԋјас пӧперечԋікӧԁыс кӧԍакјас пырыс нуӧны кӧрт полосајас, коԁјас помаԍԍӧны крепітӧм јакӧрјасӧн кӧԍак сајас ԍԏенас.. Зев җуҗыԁ башԋајасын улыс јукӧнас ԍԏена пыщкӧԁыс пуктыԍԍӧ кымынкӧ раԁ асык кыз кӧртыԍ ԍілос ԍӧктанас јӧткігӧн паԍкалӧмыԍ віԇӧм вылӧ. Торја јона колӧ віԇӧԁлыны ӧԇӧс вӧчӧм вылӧ, вӧчны ӧкуратнӧјҗыка. Ӧԇӧсјас омӧԉа пӧԁлалӧмӧн башԋа вермас воштыны асԍыс став бурлунсӧ, кутас-кӧ щеԉјасӧԁыс пырны сынӧԁ ԁа ва.

22-ӧԁ ԍерпас. Шміԁт полубашԋалӧн пыщкӧсыс.

Тајӧ інԁӧԁ інмӧ ставԍікас башԋајаслы ԁа полубашԋајаслы. Бурҗыка віԁлалам ӧԇӧсјас вӧчӧм інжеԋер А. Н. Ԉејбо башԋа јылыԍ гіжігӧн. Башԋа вевт вермас лоны уна нога. Вевтвывса ӧшіԋыс лоӧ ԍілоссӧ ԍујӧм вылӧ. Сіјӧ вӧчԍӧ сещӧм бокԍаԋ, коԁарын сувтӧԁԍӧ ԍілос шыран ма- шіна ԍілос ԍујігӧн. Тајӧ ӧшіԋ озҗык веԍкав ӧтвеԍтӧ ԍілос перјан ӧшіԋјаскӧԁ, кыԇ бӧрјајасыс векҗык овлӧны карталаԁор бокԍаԋ. Башԋа куԅтаыс 2 — 2,5 метраԍаԋ завоԃітӧмӧн муԍаԋыс ԁа башԋа вылыс ԁорӧԇыс ӧԇӧсјас веԍтас вӧчԍӧ тамбур (24-ԁ ԍерпас). Тамбур лоӧ векԋіԃік стрӧјба башԋа ӧшіԋјас веԍтас, коԁі вӧчԍӧ ӧшіԋјассӧ ԉок повоԃԃаыԍ віԇӧм вылӧ: зерыԍ ԁа лымјыԍ, а сіԇ-жӧ ԉок повоԃԃаӧн кокԋыԁҗыка кӧрым перјӧм вылӧ. Тамбур пыщкас, ӧшіԋјас берԁас вӧчԍӧ плошщаԁка башԋаыԍ кӧрым перјігӧн сувтӧм вылӧ, плошщаԁкајас ӧтлааԍԍӧны посјасӧн.

СТАНԀАРТНӦЈ ПУ БАШԊАЈАС

Міјанлы колӧны башԋајас, прӧстӧј конструкціјаа, завоԁса ногӧн вӧчӧма, зев уна лыԁӧн, коԁјасӧс кокԋіԁа поԅӧ нуны кытчӧ колӧ, ԁа кокԋіԁа течны. Оз быԁлаын, кӧні стрӧітӧны башԋајас, меставылын ԍур стрӧітчан маԏерјал ԁа јона кужыԍ маԍԏерјас, коԁјаслы поԅӧ ԍетны сещӧм ответственнӧј стрӧјбајас. Міјан ӧні оз-на тырмыны і інԁалыԍ ԁа стрӧјба уҗ бӧрԍа віԇӧԁыԍ ԏехԋікјас. Сыпонԁа колӧны сещӧм башԋајас, коԁјасӧс еԍкӧ поԅіс вӧчны завоԁјасын ԁа течтӧгыс мӧԁӧны местајас вылӧ, а сен ӧԁјӧ течны меставывса јӧз вынӧн ветлыԍ інструкторјас інԁӧԁ ԍерԏі. Сіјӧ башԋајасыс меԁ сещӧмӧԍ-жӧ вӧліны, кӧні поԅіс нуӧԁны став вылынҗык інԁӧм условіјӧјассӧ. Меԁлӧԍыԁ маԏерјалӧн сы вылӧ лоӧ вӧр. Стрӧітӧм ногыс тащӧм башԋајаслы меԁ уԁачнӧј лоӧ інжеԋер Ԉејболӧн.

ІНЖЕԊЕР А. Н. ԈЕЈБО НОГӦН БАШԊА СТРӦІТӦМ

Формаыс Ԉејбо башԋалӧн — ціԉінԁріческӧј (віԇӧԁ 25-ԁ ԍерпас). Маԏеріалјас башԋа корпус лӧԍӧԁӧм вылӧ — вунԁалӧм ԁӧскајас. Ыҗԁа Ԉејбо башԋалӧн вермас лоны разнӧј, овмӧслы ковмӧм ԍерԏі. Мі сувтлам 350 куб. метра башԋа вылӧ (250 тонна тӧріг), коԁӧс вӧчӧны жігуԉевскӧј завоԁын Самара карын. Җуҗԁаыс пыщкӧсӧԁыс — 12метра, ортсіӧԁыс (ԍԏена вевԁорӧԇ) — 10,5 метра, пыщкӧсса ԃіаметр — 6,1 — метра. Ӧԏі ԁа җын метра вылӧ (пыщкӧс җуҗԁаԍыс) башԋа ԍујӧма муӧ. Фунԁамент ԍԏенајас улын улі јукӧнас бутӧвӧј ізјыԍ кызтаӧн 0,55 метра. Выліҗык јукӧныс фунԁаментлӧн кірпічыԍ метраҗын кызта (2 кірпіч). Цокоԉ (увԁор ԍԏеԋалӧн) суԁтанас 0,4 метра, ӧԏі кірпіч раԁыԍ. Став течӧмыс (фунԁамент ԁа цокоԉ) вӧчԍӧ сорӧс вылын ӧԏі јукӧн цементыԍ, ӧԏі јукӧн іԅвеԍԏыс ԁа 9 јукӧн лыаыԍ. Башԋа пыԁӧс бетоннӧј: 1 јукӧн цемент, 3 јукӧн лыа ԁа 6 јукӧн гырыԍ лыа, ԉібӧ ԋегырыԍ гӧгрӧс ізјас. Став мупыщса јукӧн башԋалӧн (а сіԇ-жӧ-і пыԁӧс) пыщкӧсԍаԋыс штукатурітԍӧ цементӧн цереԅіт ԉібӧ стаоԅіт вылын. СОԀТӦԁ: Стаоԅіт пуктыԍԍӧ срӧітчігӧн каменнӧј ԍԏенаӧ ва пырӧмыԍ јонжыка кутӧм вылӧ. Стаоԅіт (цереԅіт) — нӧк-коԃ, Ԋемԍама ԁуктӧм. Сорас ӧԏі јукӧн стаоԅітыԍ ԁа 10 јукӧн ва, лоӧ јӧвкоԃ, мунӧ сорас вылӧ кос цемент ԁа лыа берԁӧ. Ӧԏі кв. метра плошщаԃ вылӧ штукатурітны 2 санԏіметр кызта ковмас кілограммҗын стаоԅіт. 23-ӧԁ серпас. Шміԁт ԍіԍтемаа преслӧн піԋалӧм јурыс ԁа турун топӧԁан воропыс (рычаг). Тащӧм паԏентованнӧј прессыс торјалӧ аслас бурлунӧн уна кӧрым топӧԁӧмӧн. Тајӧ прессыс вермӧ вочсаԍны уна тащӧм полубашԋакӧԁ. Пыԁӧс шӧрас вӧчԍӧ ԋеыҗыԁ гуран ԋајт ва чукӧртӧм вылӧ башԋа мыԍкалігӧн. Выԉіԍ тырттӧԇ тајӧ гураныс топыԁа тупкыԍԍӧ пу вевтӧн. Башԋалӧн корпус лӧԍӧԁӧма сложнӧј ԍекціјајасыԍ (троԍтјасыԍ). Быԁ троԍт лӧԍӧԁӧма 7 ԁӧскаыԍ 45 міԉіметра кызтаӧн, 133 міԉԉіметра паԍтаӧн. Куԅта троԍтлӧн разнӧј: 1,55 метра, 2,5 метра ԁа 2,75 метра, сы вылӧ, меԁ торја коԉчајас башԋалыԍ чукӧртігӧн најӧ ӧтлааԍісны ӧта-мӧԁыскӧԁ, кыԇ шеԍԏерԋа піԋјас. ԁӧскајаслӧн паԍтаыс ԍетӧ башԋалыԍ ԍԏена кызта. Меставывса кԉімаԏіческӧј условіјӧјас ԍерԏі вермасны пуктыны векԋіԁҗык ԉібӧ паԍкыԁҗык ԁӧскајас. Жігуԉевскӧј завоԁ стрӧітӧ Шӧр Волгалы 133 міԉԉіметр паԍта ԁӧскајасыԍ. Ԁӧскајас быԁ троԍтыс ӧтлааԍӧны ӧта-мӧԁыскӧԁ 12,7 саԋԏіметра кӧрттувјасӧн ԉібӧ пу нагеԉјасӧн. Ԁӧска вылысыс (паԍта ногыс) крепітӧм воԇвылас мавтԍӧ кіԅӧр пӧԍ ԍірӧн. Сіјӧ јітӧ ԁӧскајассӧ быԁ троԍтыԍ ӧԏі брусӧ. Ӧта-мӧԁкӧԁ јітӧм ԁӧскајас троԍтјасӧн мӧԁӧԁԍӧны лӧԍӧԁны машіна вылын, кӧн фуганокӧн стружітӧны ԁорса ԁӧскајассӧ конус вылӧ, коԁјасыԍ течігас артмӧ башԋалӧн ціԉінԁр. Тросԏ помјасас (ӧԏі пом кыԋԇі ԁорса вылыса ԁа улыса троԍтјасас) вунԁыԍсӧны . жӧлӧбмоз ворга (фаԉцы) троԍтјассӧ ӧтлаалӧм вылӧ сувтса ногыс. Троԍтјас вӧчԍӧны кык ԍікас ыҗԁаӧн: җеԋіԁҗык ԁа куԅҗык, сувтӧԁавԍӧны ӧԏі-мӧԁ бӧрԍыс — ӧԏі куԅ, сеԍԍа җеԋыԁ, сеԍа бара куԅ ԁа с. в. Быԁ троԍт раԁ јітчӧ мӧԁкӧԁ, кыԇ шесԏерԋа піԋјас, сӧмын ԇік топыԁа. Ӧԏі троԍт раԁ јітан местаті мӧԁ раԁкӧԁ башԋа ортсылаԁорԍаԋыс зелӧԁԍӧ кӧрт асыкјасӧн. Асыкјас пуктавԍӧны став башԋа суԁтаыс параӧн. 10,5 метра ортсі башԋа суԁтаӧ ковмӧ 16 асык. Улысса 8 асыкыс вӧчԍӧны 25 мілԉіметра кызта гӧгрӧс кӧртыԍ, а вылы- са 10 асыкыс — 19 міԉԉіметровӧј кӧртыԍ. Быԁ асык вӧчԍӧ куім ԉібӧ ԋоԉ јукӧныԍ, ӧта-мӧԁкӧԁ јукӧнјасыс јітӧма чугунӧј муфтаӧн, коԁ пыр топӧԁԍӧ ԉібӧ ԉічӧԁԍӧ асыкыс віԋтӧн. Башԋа течігӧн троԍтјаслӧн ӧтлааԍанінјасыс мавтԍӧны пӧс кіԅер ԍірӧн. Пу ціԉінԁр башԋалӧн топӧԁӧма фунԁамент берԁас 25 міԉԉіметр кызта болтјасӧн, мыј вылӧ улыса ціԉінԁр јукӧнас кӧкјамыс местаӧ јітчӧны ԍпеціаԉнӧј кӧрт башмакјас. Ԍілос перјӧм вылӧ суԁтаногыс лӧԍӧԁӧма 8 ԋоԉпеԉӧса ӧԇӧсјас ыҗԁаӧн 0,725 метра х 0,750 метра. Ӧԇӧсјас тупкыԍӧны кык јона топӧԁӧм ӧԇӧсјасӧн — пыщкӧсса ԁа ортсыса. Быԁ ӧԇӧс вӧчӧма 45 міԉԉіметр кызта ԁӧскаыԍ топыԁа шпунтӧн ԍујӧмӧн. Вевт тамбур ԁа пос Ԉејбо башԋаын сещӧмӧԍ-жӧ, кущӧм і Герарԁ башԋаын.

24-ӧԁ ԍерпас. Табмурлӧн вӧчасног.

Інжеԋер Ԉејбо проект кыԋԇі емӧԍ міјан нӧшта кымын-кӧ проектјас станԁартнӧј пу башԋајаслӧн, но најӧс ез-на збыԉыԍӧԇ нуӧԁны олӧмӧ. Тајӧ проектјас куԅа Москваын Ԍімоновскӧј вӧрпіԉітан завоԁын вӧчӧм опытјас ез ԍетны бур резуԉтатјас. Колӧ шуны, мыј Ԉејбо башԋа кыԋԇі, міјан абу бурҗык проектјас станԁартнӧј пу башԋајаслӧн. Унҗык стрӧітан башԋајасыԍ колӧ сувтлыны 1930 воԍа ԋіма башԋајас вылӧ, кущӧмӧс уна вӧчӧны сов-колхоз строј заказјас ԍерԏі.

1930 ВОԌА СТАНԀАРТНӦЈ БАШԊАЈАС

Тајӧ ԍікас башԋа артміс Ԉејбо, Папков (кык ԍԏенаа башԋа) ԁа Кінга (амеріканскӧј ӧԏіԍԏенаа башԋа) проектјас ԍерԏі. 1930 воԍа башԋа ԍікас ӧтлалӧма Папков башԋа јукӧныԍ (стојкајас) ԁа Кінга јукӧныԍ (ԁӧскајас). Башԋалӧн ыҗԁа — 300 тонна тӧріг. Пыщкӧсса бокыс башԋалӧн 12,540 метра, пыщкӧсса ԃіаметр — 7,0 метра. Ортсыса суԁтаыс ԍԏена вевԁорӧԇыс — 10,5 метра. Фунԁамент башԋалӧн ԍујӧма му пыщкӧ сымынԁа, мыј пыщкӧсыс лоӧ 2 метра суԁта. Маԏерјал фунԁаментлӧн — бутовӧј із. Цокоԉ фунԁаментлӧн кајӧ муԍаԋыс 250 міԉԉіметр вылӧ. Пыԁӧс башԋалыԍ лӧԍӧԁны ӧԏі слӧј таԉӧм ԍојыԍ 150 міԉԉіметр кызта, бетон слӧј — 125 міԉԉіметр ԁа слӧј цементнӧј штукатурка. Став кујім слӧјыс пӧката ԍԏенԍаԋыс шӧрлаԋыс. Ԍԏенаыс ԁа пыԁӧсыс вермӧны пукԍыны ԍӧктанас торјӧн ӧта-мӧԁԍыс. Фунԁамент пыщкӧстіыс штукатурітчыԍӧ цементнӧј сорасӧн (ӧԏі цемент јукӧн вылӧ кык јукӧн лыа) 25 міԉԉіметра кызта. Фунԁамент вылас лӧԁԍӧ обвјазка 20 пу наклаԁ ка звенојасыԍ, коԁԍаԋ пыщкӧсса окружноԍԏыс ԃіаметрӧн лоӧ 70 метра ыҗԁа, а ортсысаԋыс кыԅ пеԉӧса. 25-ӧԁ ԍерпас. Інжеԋер Ԉејбо конструкціјаа пуыԍвӧчӧм башԋа, пыщкас шӧрӧ& 250 тонна гӧгӧр ԍілос. Башԋалӧн корпус лӧԍӧԁӧма шпунтујтӧм ԁа пыщкӧсса бокԍаԋыс стружітӧм ԁӧскајасыԍ ԁа стојкајасыԍ, мыҗԍӧны улыса обвјазка вылӧ ԁа зелӧԁӧма комын кӧрт асыкӧн. Быԁ асык лӧԍӧԁӧма 19 міԉԉіметр кызтаа кујім кӧрт ԍԏержеԋыԍ помјасас віԋт местајас. Помјасыс јітчӧны ӧта-мӧԁкӧԁ чугуннӧј муфтајасӧн ԁа гајкајасӧн. Стојкајас костыс тыртԍӧ ӧта-мӧԁ берԁӧ шпунтӧм топӧԁӧм 38 міԉіметр кызта ԁӧскајасӧн. Војвыв рајонјасын стојкајас берԁӧ сувтӧԁавсӧ шоныԁ кутӧм вылӧ щітјас планкајасӧн топӧԁӧмӧн. Сԏенаас, ԁӧскајас ԁа щітјас костсӧ, шонтӧм вылӧ тыртӧны торфјанӧј порошокӧн, шырӧм іԇасӧн ԉібӧ мукӧԁ торјӧн, коԁјас оз леԇны шоныԁлы петны. Щітјас поԅӧ боԍтавлыны коԍтӧм ԁа ремонтјас вылӧ. Башԋа јурыс піраміԁаԉнӧј, тоԉевӧј вевта (тоԉ-& кыз картон ізшом ԍіра, асфаԉта ԁа мукӧԁ торја) коԁјас ва оз леԇны, ԋі оз сотчы, кіԍкалӧма лыаӧн. Ӧԇӧсјас веԍтас лӧԍӧԁԍӧ тамбур. Сы пыщкын сувтӧԁӧма пос ԁа плӧщаԁкајас (тамбур јылыԍ віԍталӧма-ԋін вылынҗык). Тајӧ башԋа лӧԍӧԁны јона ԍӧкыԁҗык Ԉејбо башԋа ԁорыԍ, ԁа течны местајас вылын колӧ інԁӧԁјас бура тӧԁыԍ ԏехԋікалӧн. Башԋа јукӧнјасыс посԋіԁӧԍ ԁа абу тырмымӧн ӧткоԃӧԍ, а сыпонԁа башԋа течігӧн ковмас лӧԍӧԁыштавны, щыкӧм местајассӧ вежлавны ԁа мукӧԁ уҗјас, требујтӧны опытнӧј стоԉарјасӧс. Тајӧ башԋа оз поԅ лыԃԃыны ԇік станԁартнӧјӧн:&

ԌІЛОСНӦЈ СТРӦЈБАЈАСЛӦН ԀОН

Ԍілоснӧј стрӧјба јылыԍ ԍорԋітігӧн веԍіг ӧтчыԁ егӧ каԅтыштлӧј ԁон јылыԍ, кыԇ міјан абу-на нӧшта стӧч ԁонјасыс. Сыкыԋԇі ԁоныс стрӧјбалӧн овлӧ стрӧітчан маԏеріал ԍерԏі, ем-ӧ места вылын ԁа бур маԍԏерјас ԍерԏі. Поԅӧ інԁыны воԇыса ԁонјас гӧгӧр: Герарԁ башԋа кірпічыԍ, 250 тонна кӧрым вылӧ кірпіч-кӧ стрӧјбаԍаԋыс-матын) . . . 6000 шајт гӧгӧр Ԉејбо пу башԋа, 250 тонна кӧрым вылӧ 5000 „ „ Башԋа 1930 воԍа, 300 тонна „ „ 3750 „ „ Каменнӧј полубашԋајас 100 токна „ . 2500 „ „ Гујас кірпічӧн ԉібӧ ізјӧн ежӧмјас, 50 гонна вылӧ-750-1000 шајт„ Колӧ шуны — кымын ічӧт стрӧјба, сымын ԁонаҗык лоӧ ӧԏі муртӧса лыԁ. Колхозјасын стрӧјба ԁонтӧммӧм вермас лоны сеԍаԋ, јона-ӧ бура јӧз уҗаласны стрӧітан маԏеріал суԇӧԁӧмын, кыскалӧмын ԁа ԍӧԁ уҗјассӧ вӧчӧмын.

КУЩӦМ БАШԊАЈАС СТРӦІТНЫ СОВХОЗЈАСЫН ԀА КОЛХОЗЈАСЫН

Совхозјаслы ԁа колхозјаслы, ӧтувја скӧтӧн, ӧтувја скӧтнӧј картаын 100 ԁа унҗык скӧт јур вылӧ, меԁ бур стрӧјбаӧн ԍілос вылӧ лоӧ башԋа 250-500 тонна кӧрым тӧрмӧн (100-200 јур вылӧ). Оз-кӧ поԅ стрӧітны ыҗыԁ башԋа ԁа коло лӧԍӧԁны уна ԍілос, сек сувтӧԁԍӧ кымын-кӧ ԋегырыԍ полубашԋајас, ԉібӧ еҗӧм гујас ӧԏі вевт улӧ, мыјӧн вермам вічмӧԁны стрӧітчан маԏерјал. Гујас ԉібӧ башԋајас сувтӧԁавԍӧны ӧԏікӧн, ԉібӧ кыкӧн раԁӧ, ԉібӧ жӧ чукӧрӧ гӧгрӧсӧн, ԉібӧ ԋоԉ пеԉӧсӧн, но быԁ раз сіԇ, меԁ кокԋіԁа поԅӧ матысмыны быԁ берԁӧ кӧрым ԍујӧм ԁа перјӧм вылӧ. Коланлун ԍілоснӧј стрӧјбалӧн ӧтувтӧм скӧтвіԇан овмӧсын ачыс-ԋін лӧԍыԁа тыԁалӧ став гіжӧмԍыс. Оз прӧста шуны ԍілоснӧј башԋасӧ „скӧтвіԇан тракторӧн". Сіԇ-жӧ, кыԇ трактор бырӧԁӧ межајас ӧтка кресԏанскӧј мујас костын, чышкыштӧ граԋіцајас ӧтка вӧлӧԍтјас веԍіг рајонјас костын, сіԇ-жӧ ԍілоснӧј башԋалы колӧ бырӧԁны став важ ӧтка кӧрым віԇанінјас ԁа ӧтлаавны креԍԏанскӧј скӧт віԇӧм гырыԍ ԁорвыв ӧтувја овмӧсјасӧ, ӧтувја кӧрым віԇанінјасӧн. Ӧтувја гырыԍ мехаԋіԅірованнӧј скӧтвіԇан овмӧсјас пыр, гырыԍ ԍілоснӧј стрӧјбајасӧн, СССР-ын гырыԍ скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм вылӧ — сещӧм мог талунја лунӧ. ЈУРІНԀАЛЫԍ ԉістбок Воԇкыв ................................................. 3 Ԍілослӧн коланлун . . . .................................4 Мыј сіјӧ сілосыс . ......................................5 Кӧрым ԍілосујтӧмлӧн коланлуныс...........................6 Ԍілос кыԇ кӧрым..........................................8 Ԍілосујтан быԁтасјаслыԍ верԁана бурлунсӧ мукӧԁ кӧрымјаскӧԁ сравԋівајтӧм...................................... 9 Быԁтасјас бӧрјӧм ԁа мукӧԁ торјас ԍілосујтӧм вылӧ . . 13 Ԍілос вылӧ быԁтасјас іԁралан каԁ............... — . . 13 Јаԁовітӧј кӧԇтӧм турунјас, кӧрым вылӧ ԍілосујтны шогмытӧмјас ... 17 Ԍілос вылӧ быԁтасјас кӧԇӧм..........................................................21 Кӧрым ԍілосујтан ԏехԋіка............................................................24 Ԍілос віԇанін лӧԍӧԁӧм...............................................................24 Ԍілос шырны машіна лӧԍӧԁӧм..........................................................24 Машінајаслӧн проізвоԃіԏелноԍт ԍілос шырігӧн.........................................25 Ԍілос вылӧ кӧԇӧм быԁтасјас іԁралӧм ԁа кыскалӧм ... 27 Кӧрым шырӧм ԁа ԍілосјас ԍујӧм...........................28 Кӧԇыԁӧн ԍілосујтӧм . ...............................................................29 Пӧԍӧн ԍілосујтӧм....................................................................29 Ԍілослыԍ ԏемпература тӧԁмалӧм ......................................................30 Ԍілос вевԏԏӧм . . ..................................................................30 Вывті васӧԁ ԉібӧ васора кӧрымјас ԍілосујтӧм.........................................31 Ԍӧкыԁ кӧрым васӧԁ кӧрымјаскӧԁ сорасӧн ԍілос вылӧ іспоԉзујтӧм...................................................................31 Омӧԉа васӧԁ кӧрымјас ԍілосујтны јона васӧԁ кӧрымјаскӧԁ сорлалӧмӧн ԉібӧ ваӧн кӧтӧԁӧмӧн . . 32 Белока кӧрымјас ԍілосујтӧм..........................................................33 Кӧрымјаслыԍ васӧԁлун тӧԁмалӧм.......................................................34 Кӧрым ԍілосујтіг кежлӧ уҗалан ԁа кыскан вын арталӧм 36 Ԍілос ԍујан каԁ.....................................................................38 Ԁырӧ колӧ ԍілос віԇны гуын .............................38 Кыԇ верԁны пемӧсјаеӧс ԍілосујтӧм кӧрымӧн............................................39 Ԍілос верԁігӧн колана вітчыԍӧмјас...................................................42 Коланлун проізвоԁственнӧј кооперіроваԋԋӧлӧн ԁа коԉԉекԏівізаціјалӧн ԍілос паԍкӧԁӧмын.43 Меԁ колана правілӧјас ԍілоснӧј гујас ԁа башԋајас стрӧітігӧн ......43 Ԍілоснӧј стрӧјбајас . . ...............................48 Пыщкӧссӧ ежтӧм гујас ... ...............................48 Ежӧм гујас..............................................49 Траншејнӧј ԍілосјас . . ..............................51 Кыԇ овмӧслы лыԃԃыны траншеја ыҗԁа.................. 52 Полубашԋајас............................................53 Башԋајас...............................................57 Кірпіча башԋа Герарԁ ԏіпа ԍԏенајасӧн....................58 Станԁартнӧј пу башԋајас.................................60 Ԉејбо ногӧн башԋа стрӧітӧм..............................66 1930 воԍа станԁартнӧј башԋајас..........................64 Ԍілоснӧј стрӧјбалӧн ԁон ....................... .... 66 Кущӧм башԋајас стрӧітны совхозјасын ԁа колхозјасын. . 67