Пос

С. Е. ПЕТРОВ. УРОЖАЈ ІԀРАЛАН МАШІНАЈАС КОМІ ԊІГА ЛЕԆАНІН СЫКТЫВКАР — 1931 2000 Коланлун віԇмууҗалан машінајаслӧн

Турунјаслӧн розјыԍԍіс. Віжӧԁны завоԃітіс ԋаԋ. Војіс ыщкан каԁ, а сы бӧрвылын і вунԁыны колӧ кутчіԍны. Оз прӧста ԍіктын тајӧ каԁсӧ шуны страԁнаӧн. Креԍԏаԋінлы збыԉыԍ лоӧ страԁујтны урожај чукӧртігӧн: шонԁі петтӧԇ мунӧ ыщкыны, термаԍӧ лысва коԍмытӧԇ ыҗыԁҗык пласт пӧрӧԁны. Кос турунӧ коса оз мӧртчы ԁај жар уҗавны, ԍӧкыԁ. Вунԁігӧн креԍԏанкалы нӧшта-ԋін ԍӧкыԁ. Лысваӧн вунԁыны оз поԅ, лысва коԍмас ԁа шонԁі сотӧ, сеԍԍа і лоӧ коԋӧрјаслы, нывбабајаслы, ԉок жар воԇын ԋукраԍны. Рытнаԁ мышкыԁ ԁа сојјасыԁ јукалӧны муԇӧмысла. Вунԁыԍӧм-течԍӧм бӧрын колӧ вартны. Секі бара пемыԁԍаԋ-пемыԁӧԇ кылӧ чаплӧн гымгӧм. Вартӧм бӧрын тӧлӧԁан. Ԍемјанаԁ-кӧ лунтырӧн тӧлӧԁан кык центԋер, сіјӧ зев-ԋін уна. Тӧлӧԇ пыр тащӧм орјавлытӧг ԍӧкыԁ уҗ. Посԋі ӧтка креԍԏана овмӧсын ԍӧкыԁ уҗ кокԋӧԁны оз поԅ. Сені он вермы лӧԍӧԁны (ԋӧбны) машінајас: — ыщкан, вунԁан, коԉта&авлан машінајас ԁонаӧԍ, сы вылӧ ӧтка креԍԏаԋінлӧн ԋепоштӧ ӧԏі воԍа, веԍіг уна воԍа урожај оз суԇԍы. Машіна вајӧ пӧԉза ԁа выгоԁа кор сылы ем тырмымӧн уҗ. Машінаыԁ-кӧ сулалӧ сарајын, ԃерт-жӧ секі сіјӧ аԍсӧ оз вешты. Ыщкан машіналы колӧ ещавылӧ комын гектар віԇ. Сіԇ кӧ, меԁым машіна вајіс пӧԉза, колӧ уна гектар му. Ӧтка гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема креԍԏаԋінлӧн сымынԁа віԇму абу. Посԋі пласта віԇмусӧ налы колӧ ӧтлаавны, лӧԍӧԁны ӧтувја овмӧс — колхоз. Віԇвывса уҗ вылын машінајас ԍетӧны ыҗыԁ пӧԉза. Боԍтам кӧԏ тащӧмтор, ԋоԉ гектар віԇ ӧтка мортлы лоӧ ыщкыны ԁаскык лунчӧж. Ыщкан машіна сіјӧ-жӧ ԋоԉ гектар віԇсӧ ыщкӧ ӧԏі лунӧн. Ӧԏі вунԁан-коԉтаавлан машіна уҗалӧ 35-40 вунԁыԍ пыԃԃі. Вунԁан машіна ԁас лунӧн вештӧ 350-400 мортлыԍ уҗалан лун. Овлӧ страԁна ԁырјі завоԃітас зерны ԁа арӧԇыс оз лаԋт. Он-кӧ уԃіт міча ԁырјі іԁравны, урожајыԁ віԇвылӧ-мувылӧ ставнас ԍіԍмас. Мукӧԁ ԁырјі чукӧрттӧм урожај лымулӧ-на ԍурлӧ-і.

Машінаӧн став уҗ поԅӧ ештӧԁны зев регыԁ каԁӧн. Машіна мезԁӧ уна уҗалыԍӧс мукӧԁ уҗјас вылӧ, шуам; граԁвыв пуктасјас вӧԃітны, саԁјас саԃітны, порԍјас ԁа кроԉікјас віԇны. Уҗалан кіыԁ быԁлаӧ тырмас! Поԁсобнӧј прӧмысјас ԍетасны сырјо фабрік-завоԁјаслы, ӧԁмас промышԉенноԍтлӧн быԁмӧмыс. Јон промышԉенноԍт ԍіктлы ԍетас унҗык вузӧс. Віԇмууҗалан машіна јонмӧԁӧ карса промышԉенноԍтлыԍ віԇму овмӧскӧԁ јітӧԁсӧ. Машінаыԁ војтырлы вајӧ ыҗыԁ бур, сӧмын сіјӧс јона колӧ ԁӧԅӧрітны. Зерулын ԉібо ԋајтӧн машіна сімӧ. Сімӧм машінаӧн уҗавны оз поԅ. Щӧкыԁа тӧв кежлӧ машінаӧс коԉасны лым улӧ вевԏԏытӧг, машіна ԋајтнас кынмас ԁа тулысӧԇ сіԇі-і олӧ. Машінатӧ колӧ іԁравны, вевԏԏавны кӧтаԍӧмыԍ, іԁравтӧԇыс бура весавны ԁа мавтны маԅјасӧн. Мавтӧм, весалӧм машіна ԁырҗык олӧ, уҗалӧ сувтлытӧг, озҗык жугав-і. Сімӧм машіна бур уҗ пыԃԃі сӧмын маԋітӧ, пӧчінка вылын сулӧԁӧ ԁа с. в. Ԋемечјас — јӧз аккуратнӧјӧԍ. Најӧ каԅалісны кущӧм омӧԉа міјан вӧԃітчӧны машінајасӧн. Ӧԏі ԋемецкӧј машіна вылӧ, коԁӧс вузалісны СССР-лы, најӧ гіжӧмаӧԍ: „Тӧв- нас ԋајт пыщкын сулала, а гожӧмнас віԇ-вылын шогала“. Ӧні віԇӧԁлам, кыԇ колӧ уҗавны віԇмууҗалан машінајаслы ԁа кущӧм ԁӧԅӧр колӧ на бӧрԍа. Быԁ пӧлӧс машіналы колӧ бур ԁӧԅӧр.

Ыщкан машіна

Ыщкыны јона ԍӧкыԁ. Сіјӧ уҗалыԍлыԍ ԋоԋалӧ став вынсӧ. Мӧԁ ԃелӧ, кор креԍԏаԋін уҗалӧ оз косаӧн, а машінаӧн. Секі сӧмын вӧвтӧ веԍкӧԁлы ԁа пукав пружінаа пуклӧс вылын. Ыщкан машіна ӧні пӧшԏі быԁ колхозын ем. Ыщкан машіна меԁпрӧстӧј, меԁкокԋі машіна. Кык кӧԉӧсаа чӧрс ԁа ԁышло — ыщкан машіналӧн ԍурсаыс (остовыс). Кӧԉӧсаԍаԋ піԋјас ӧтарӧ-мӧԁарӧ новлӧԁлӧны пурт воԁса кӧрт пласт куԅа. Кӧрт пластлыԍ ӧтар помсӧ крепітӧма ыщкан машінаса ԍурӧсӧ (остовӧ), мӧԁарсӧ — веԍкӧԁӧма сувтса турунлаԋ. Ыщкан машіна мунігӧн пуртыс бӧрӧ-воԇӧ ветлӧ терыба: ӧԏі мінутӧн ԍурсӧн җынјӧныԍ. Со і став уҗыс ыщкан машіналӧн. Тащӧм ӧԁјӧ гӧрігӧн пурт јона зыртчӧ, омӧԉа мавтӧм вӧсна регыԁӧн бырны вермӧ. Пурт моз-жӧ ӧԁјӧ бергалӧ чӧрс јылын шіпа кыщ, кытчӧ мӧртӧма шатунлыԍ помсӧ. Шатун шіп вылӧ мӧртӧма асԍама тувјӧн. Ыщкан машіналӧн пуртыс піԋӧԍ, вӧчӧма кӧртыԍ-жӧ, тышнас крепітӧма кӧрт пласт костӧ. Піԋјассӧ колӧ пыр лечыԁа тӧчітны, піԋјывсӧ гӧгрӧстӧны, кыԇі унаӧн ԍаммытӧмысла вӧчӧны, ԋекущӧма оз поԅ.

[Ыщкан машіна]

Пурт, чӧрс гӧгӧр бергалыԍ кыщ ԁа тулка шіпкӧԁ ачысԍама јона зыртчӧны. Сы вӧсна најӧс колӧ бура мавтны. Он-кӧ мавт, машіна ӧԁјӧ щыкӧ: зыртчыԍԍӧм машіна уҗалӧ омӧԉа, жуглаԍӧ, став торјасыс ԉугі-ԉегі лоӧны. Меԁым ыщкан машіна бура уҗаліс ԁа ез порԏітчы, колӧ бура ԁӧԅӧрітны, каԁыԍ-каԁӧ віԇӧԁавны быԁ чаԍтјас, став гајкасӧ меԁ вӧлі топыԁа віԋԏітӧма, быԁ роԅын меԁ вӧлі машіна мавтан маԅ. Кущӧмкӧ чаԍт-кӧ зыртчіс, пуктыны выԉӧс. Ԋајтӧԍԍӧмыԍ весавны щӧкыԁҗыка, уҗ воԇын машінасӧ ставнас віԁлавны, бура мавтны. Уҗ бӧрын бара віԁлавны ԁа весавны-мавтны. Ыщкан машінаӧн-кӧ уҗалінныԁ уԉ повоԃԃа ԁырјі, зерігӧн, уҗ бӧрын колӧ бура косӧԁны ԁа сімыԍ чаԍтјассӧ мічаԋіка мавтны. Ыщкыны завоԃіттӧԇ бура тӧԁмалӧны кущӧм кыщ (пласт) боԍтны ыщкыны, меԁ еԍкӧ ыщкӧм туруныс ӧткоԃа коԍміс, ӧԁ, асыввоԇԍаԋ ԁа рыт ԍорӧԇ-кӧ ыщкан сӧмын ӧԏі пласт, туруныс оз ӧткоԃа коԍмы: меԁвоԇԇа аԁасјасас туруныс воԇ коԍмас, а шӧрыс — уԉ лоӧ. Тајӧ ԋужӧԁӧ турун пуктӧмӧс. Ӧткоԃа турун коԍтӧм могыԍ ыҗыԁ кыщсӧ боԍтӧны пажун бӧрын ԁа ыщкӧны мӧԁ лунӧԇ, поналӧны шонԁі жар лотӧԇыс. Секі тӧрытја ыщкӧм туруныс веԍкалӧ лысва улӧ ԁа асја ыщкӧмыскӧԁ ӧткоԃ лоӧ. Таԇі турун коԍмӧ ӧткоԃа рӧвнӧја. Оз ков вунӧԁны: ԁас часа уҗалан лунӧ ӧԏі машіна вермӧ ыщкыны 4 гектар віԇ, туруныс-кӧ абу уԍӧма, сулалӧ-кӧ веԍкыԁа. Туруныс-кӧ кԉвер кӧԇа-коԃ ԉакԍӧма — ещаҗык верман ыщкыны. Уԍӧм турун ԁорвыв ыщкыны оз поԅ. Ыщкӧны уԍӧмыслы паныԁ, ԋылыԁ мунігӧн пурт улӧ туруныс оз шеԁ. Турун ԋылыԁ мунігӧн уна каԁ вошӧ веԍшӧрӧ. Ыщкан ԁа вунԁан машіна бурҗыка уҗалӧны ӧԁјӧ мунігӧн вунԁалыԍыс секі јонҗыка ӧԁӧбаԍӧ-ԁа. Ԋожјӧ мунігӧн пуртыс турунсӧ оз орӧԁ, а ԉакӧ (воԁтӧԁӧ). Сы вӧсна ыщкыны завоԃіттӧԇ ԋеуна — метра җын кымын — мунӧны куш местаӧԁ, тыртӧг. Тајӧс-кӧ он вӧч, ыщкан машіна стразусӧ оз вермы ӧԁјӧн бергӧԁчыны ԁа пуртыс ԉакас турунсӧ, шатуныс вермӧ жугавны. Сук турунаінті мунӧны ӧԁјӧнҗык. Ыщкан машінаӧн меԁбур ӧԏі часын мунны кілометр. Мунны колӧ пыр ӧткоԃа рӧвнӧја, кыԇԍурӧ мунӧмыԍ машіна чаԍтјас щӧкыԁа жугавлӧны. Ӧні гырыԍ колхозјасын &ылӧкӧны вӧв пыԃԃі тракторӧн Трактор &ветыщ ӧткоԃа& ыщкыны поԅӧ меԁжар луннас. Тракторӧн ыщкӧмӧн кокԋіԁҗык ӧткоԃа коԍтыны ыщкӧм турунсӧ.

Турун бергӧԁлан машіна

Ӧԁјӧнҗык коԍтӧм могыԍ ыщкӧм турун пласјас бергӧԁлӧны кышӧԁыштӧны куранӧн. Турун бергӧԁлыны маннӧ. Ӧԁјӧнҗык уҗавны нарошнӧ лӧԍӧԁӧм турун бергӧԁлан машінаӧн. Турун бергӧԁлан машіна овлӧ кык ԍікас. Ӧԏі уҗалӧ вілајасӧн. Мунігас вілајасыс боԍтӧны турунсӧ ԁа мыј вермӧмыԍ шыбытӧны вывлаԋ. Косҗык турун качлӧ улӧ, уԉ турун — вылӧҗык ԁа уԍӧ кос турун вылӧ. Тащӧм ԍікас машінасӧ кыскалӧ ӧԏі вӧв. Вілаӧн уҗалан турун вӧрӧԁан машіна јона тракјӧ ԁа чегјалӧ-чірјӧ турунлыԍ вӧсԋі сіјассӧ, ԉістјассӧ. Тащӧм машінајасӧн ԋӧԏі оз поԅ бергӧԁлыны кԉевер ԁа мукӧԁ пӧлӧс тамоԁаа турунјас. Став корјыс јурнас ԁрӧбалӧны ԁа коԉӧ сӧмын ӧԏі заыс (іԇԇыс). Ԁрӧбалӧм кԉеверлӧн пӧтӧсыс јона вошӧ.

[Турун бергӧԁлан машіна]

Бурҗык ԍікас турун бергӧԁлан машіна кык кӧԉӧса јылын. Чӧрс бокас вочӧма вал. Тащӧм турун бергӧԁлан машінаыс шуԍӧ бокӧ шыблалыԍ куранӧн (грабли с боковыми сбрасывателями) ԉібӧ бокыса куранӧн (боковыми граблями). Вал вылӧ мӧрталӧма уклаԁа шпіԉкіјас, коԁјас кыпӧԁӧны турунсӧ. Кор тајӧ маші- наыслыԍ рычагсӧ бергӧԁан ӧԏілаԁорас, сіјӧ секі уҗалӧ кыԇі куран, мӧԁарлаас-кӧ — машіна уҗалӧ кыԇі турун бергӧԁлыԍ: секі валӧ крепітӧм шпіԉкіјасыс турунсӧ оз гартны асгӧгӧраныс, а сӧмын зев ԋебыԁа бергӧԁӧны. Секі кԉеверлӧн јурыс ԁа корјасыс оз чегјаԍны, коԉӧны ԇоԋӧн. Вілаа машінаӧн лунтырӧн &пӧԅӧ кышӧԁны сӧмын 7 гектар ыщкӧм віԇ, мӧԁнас 10 гектар. Тајо стӧч боԍтӧ кык пӧлӧс ыщкан машіналыԍ. Ԁоԃԃавԍӧ пара вӧв.

Вӧлӧн куртан машіна [Куртан машіна]

Вӧлӧн куртан машіна зев прӧстӧј. Кык кӧԉӧса ԁа чӧрс со і став чаԍтыс. Куртан машіна новлӧԁлӧ ӧԏі вӧв. Выліын віԍталӧм бокі курана куртан машінајасӧн, коԁјасӧс кыскалӧны кык вӧлӧн поԅӧ куртны і бергӧԁлыны. Кыкнан ԍікас машінаыс ӧтпыр мунӧмӧн боԍтӧны кык покос паԍта аԁас. Быԁлун кык- нан машінанас поԅӧ куртны 10 гектар ыщкӧм віԇ. Туруныс чукӧрмӧ ԉоԇјасӧ.

Сынан

Зорӧԁ ԁорӧ вајалӧны нӧԍілкаӧн. Тајӧ ԍӧкыԁ ԁај маннӧ уҗсӧ поԅӧ кокԋӧԁны — вӧчны сынан, кущӧмӧс інԁӧма ԍерпас вылын. Пуыԍ вӧчԍӧ 3 метра куԅта 10 саԋԏіметр кызта брус. Брусӧ ԇік веԍкыԁа мӧртӧны коԍтӧм кыԇ пуыԍ 7 піԋ. Быԁ піԋлӧн кызтаыс 75 саԋԏіметр. Піԋјывсӧ јоԍтыштӧны.

[Сынан]

Брусԍаԋыс ԁа вӧв ԍіјӧс ԁорӧԇыс ԋужӧԁчӧ гез — вож пыԃԃі. Брус шӧрас бӧрлаԁорас вӧчӧма вороп (рукојатка). Сынанӧ-ԁоԃԃалӧм вӧв нуӧԁӧны первој ԉоԇ шӧрӧ- ԁыс, сеԍԍа — туруныс сынан тырыс чукӧрмас-ԁа — ԉоԇ пӧлӧныс. Тащӧм сынаннас јона ӧԁјӧ поԅӧ уҗавны.

Лобогрејка

Ԋаԋ вунԁӧм вылӧ машіна воԇті лӧԍӧԁлісны ыщкан машіна моԁааӧс. Налӧн мӧԁа-мӧԁԍыс торјалӧмыс вӧлі сӧмын сіјӧн, мыј вунԁан машіналы пуртыԍ ӧпріч вӧлі лӧԍӧԁӧма мотовіло. Мотовіло ԋаԋсӧ копыртӧԁӧ пуртлаԋыс. Вунԁӧм ԋаԋыс уԍӧ пурт сајас, платформа вылӧ. Машіна ԁорын вӧлі колӧ уҗавны кык морт: ӧԏіыс — веԍкӧԁлӧ вӧв, мӧԁыс шыблалӧ вунԁӧм ԋаԋсӧ. Тащӧм машінаӧн уҗавны вӧлі зев ԃелӧ. Сывӧсна і шуісны робочӧјјас тајӧ машінасӧ лобогрејкаӧн. Лобогрејка лунтырӧн пара вӧлӧн вермывліс вунԁыны 4 &гегтар му. Тајӧ машіна уна ԋаԋ веԍшӧрӧ воштӧ. Шептыс первој швачкыԍӧ мотовілоӧ, сеԍԍа платформа вылӧ ԁа вӧԉіԍ шыблалыԍыс шыбытӧ іԇа поԁ вылӧ. Таыԍ ӧпріч іԇасыс зев јона ԇугԍӧ ԁа коԉтаавнысӧ ԍӧкыԁ. Вунԁан-шыблалан машіна

Жнејка — самосброска

Лобогрејка ԁорыԍ јона бур — жԋејка самосброска. Тајӧ машінаыс іԇассӧ сіԇі-жӧ вунԁӧ ԁа вунԁӧм ԋаԋсӧ платформа вылӧ уԍкӧԁӧ, сӧмын абу мотовіло ԁа оз ков торја морт платформа вылыԍ ԋаԋ шыблавны: најӧс вежӧны ԋоԉ ыҗыԁ куран. Куранјас бер-

[Жнејка — самосброска]

галӧны ԋӧжјӧԋік, быԏԏӧнкӧ борԁӧн кусіԋтӧны сулалыԍ ԋаԋ пурт берԁӧ. Кымыныԍкӧ берԁӧгчӧм бӧрын ӧԏі куран кусіԋтчӧ улӧ- җык, платформа берԁлаԋ. Аслас піԋјаснас чышкыштӧ платформа вывтіыс ԁа шыбытӧ вунԁӧм ԋаԋсӧ. Кураныслыԍ уҗсӧ поԅӧ вежлавны. Поԅӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ шыбытӧм ԋаԋ чукӧрыԍ артміс бурӧщ колана ыҗԁа коԉта — гырыԍ, ԉібӧ посԋі. Жԋејка-самосброска луннас вунԁӧ 5 гектар.

Коԉта кӧртавлан машіна

Лобогрејкаӧн ԁа жԋејка-самосброска уҗалігӧн ԍусӧ торја морт коԉтаавлӧ. Но ем

[(Сноповязалка)]

машіна, ԋаԋсӧ ачыс вунԁӧ і коԉтаавлӧ. Рочӧн тајӧ машінаыс шуԍӧ сноповјазалкаӧн. Сноповјазалка зев сложнӧј машіна. Ԋаԋсӧ вунԁӧ пуртӧн (ыщкан машінаса пурт моԁаа-жӧ). Мотовіло ем-жӧ, сӧмын мӧԁ ԍікаса: пурт ԁорӧ ԋаԋсӧ сіјӧ зев ԋебыԁа кусіԋтӧ. Мотовілосӧ поԅӧ вештавны, копыртлыны ԋаԋ җуҗԁа ԍерԏі. Сы вӧсна сноповјазалка вунԁӧ щӧщ і уԍӧм ԋаԋ. Вунԁӧм ԋаԋыс оз уԍ платформа вылӧ, а торја пӧлӧтна вылӧ (ԁӧра вылӧ). Пӧлӧтнаыслыԍ помјассӧ ӧтлаӧԁӧма пражајасӧн ԁа зелӧԁӧм а валјас, ԉібӧ роԉікјас вылӧ. Роԉікјас бергалӧны машіна мунігӧныс. Роԉікјас куԅа ветлӧԁлігӧныс пӧлӧтна ӧктӧ вунԁӧм ԋаԋ ԁа пыртӧ јіалан інас (вјазаԉнӧј чаԍтас). Сені торја кӧрт чуԋјас чукӧртӧны ӧԏі топыԁ коԉтаӧ. Коԉта ԁінын век шлопкӧԁчӧ пӧвтор, коԉталыԍ ԁінсӧ моԉӧԁӧ-ӧтјӧԁӧ. Шептыс бурӧщ коԉта тыр чукӧрмас ԁа коԉтаыс аслас ԍӧктанас ԉічкӧ кӧрт плаԍԏінка увлаԋ ԁа ӧтлаӧԁӧ шеԍԏерԋакӧԁ. Сені, кыԇі сӧмын шпагата ыҗыԁ јем гартыштӧ коԉтасӧ, воӧ кајныр моԁаа зажім. Зажім шпагатсӧ крепітӧ, бергӧԁчӧ ԁа вӧчӧ гӧрӧԁ. Нарошнӧ лӧԍӧԁӧм пурт гӧрӧԁ ԁортіыс вунԁӧ. Ԁаԍмӧм коԉтасӧ трезубетс шыбытӧ коԉта новлӧԁлан ԁозјӧ. 5 коԉта чукӧрмӧм мыԍԏ ԁозјыс летчӧ ԁа вітнан коԉтасӧ пуктӧ му вылӧ. Сы бӧрын коԉта новлӧԁлан бӧр лептыԍԍӧ віԁчыԍны мӧԁ віт коԉта. Тајӧ ставыс вӧчԍӧ зев ӧԁјӧ. Ӧԏі мінут бӧрын четчыштӧ кымынкӧ ԁаԍ кӧрталӧм коԉта. Сноповјазалка ӧԏі лунӧ вермӧ вунԁыны 5 гектар. Коԉталыԍ ыҗԁасӧ вежлавны лӧԍӧԁӧма нарошнӧј пріспособԉеԋԋӧ, поԅӧ лӧԍӧԁны бурӧщ колӧм ԍерԏі ԁа ԋаԋ ԍерԏі кущӧм коԉта колӧ: ыҗыԁ — ічӧт, зелыԁ — ԉічыԁ. Машінаыс кӧԏ і зев сложнӧј, но зев јон (прочнӧј). Быԁ уҗалӧм бӧрын-кӧ мічаа весавны, мавтны ԁа ԁӧԅӧрітны, сіјӧ зев ԁыр уҗало ԋӧԏі жугавлытӧг. Кыткӧ-кӧ жугаліс, пырыԍ-пыр колӧ шыаԍны опытнӧј сԉесар ԁінӧ. Сноповјазалка ԁӧԅӧрітігӧн ԍԉеԃітны быԁ гајка бӧрыԍ ԁа мавтны. Оз поԅ гајкајасӧс ԉічӧԁны, машіналӧн чаԍтјасыс сіԇінас ԉегны понԁасны. Ԉічалӧм чаԍтјас оз сӧмын аԍнысӧ ԁојԁны, но щӧщ мукӧԁ чаԍтјассӧ жугӧԁласны-і. Омӧԉа мавтӧм машіналӧн чаԍтјасыс зыртчасны. Сіјӧ сулавны понԁас ԁонаҗык машіннӧј маслӧ ԁорыԍ. Сноповјазалка коԃ машіналӧн уҗалӧ зев уна чаԍтјас, сывӧсна уналаті-і мавтӧны сы вылӧ нарошнӧ вӧчӧм роԅјас пыр. Машінаӧн уҗалыԍлы ставсӧ тајӧ колӧ бура велӧԁны (ізучітны). Ӧԁјӧнҗык бергалыԍ чаԍтјасӧс мавтлыны частӧҗык, меԁԍа-ԋін пӧлӧтна новлӧԁлыԍ роԉікјассӧ. Пӧлӧтна вӧсна роԉікјаслыԍ вӧрӧмсӧ он аԁԇы, а најӧ 1000 пӧв ӧԏі мінутнас бергӧԁчӧны. Мавтігӧн віԇӧԁны бура, меԁ еԍкӧн быԁлаӧ маслӧыс веԍкалі. Став чаԍтсӧ бура мавтны колӧ часӧн-җынјӧна каԁ. Ваа ԋаԋ вунԁігӧн кӧтаԍӧм бӧрын пӧлӧтна тукмӧ, роԉіксӧ зелӧԁӧ мукӧԁ ԁырјі веԍіг жугӧԁмӧн. Секі пырыԍ-пыр-жӧ колӧ леԇыштны пражасӧ. Пражасӧ леԇыштӧны лысва вылын вунԁігӧн-і. Шуам, муртса-кӧ пыԅԋітыштас зертор, секі колӧ ставсӧ еновтны ԁа ԉічӧԁны пӧлӧтнасӧ. Оз поԅ му вылӧ коԉны машіна зелӧԁӧм пӧлӧтнаӧн. Пӧлӧтнаӧс ԉічӧԁны сарајӧ пуктігӧн-і.

Вартан машінајас

Вунԁӧм бӧрын вартӧны. Уна нем ԋаԋ вартлісны чапјасӧн. Сеԍԍа ізобреԏітісны кіӧн бергӧԁлан вартан машіна. Станок, барабан, піԋӧԍ кыщ барабан увтас ԁа бергӧԁлан вороп — со і став чаԍтыс машіналӧн. Чаптӧн вартны вывті ԍӧкыԁ, абу зев кокԋі і тащӧм вартан машінатӧ бергӧԁлыны. Нӧшта-ԋін ԍӧкыԁ машінаӧн вартӧм туԍсӧ тӧлӧԁныс: чаптӧн вартан туԍ ԁорыԍ озҗык ԁрӧбав &нырыс ԁа јікіыс. Кіӧн бергӧԁлан вартан машінаӧс вежӧма вӧлӧн бергӧԁлӧмӧн. Креԍԏана овмӧсјасын уҗалӧ кык ԁа кујім вӧла машінајас. Најӧ пӧшԏі ӧткоԃӧԍ, сӧмын кык вӧла машіна іԇассӧ оз торјӧԁ (соломотрјастӧм), кујім вӧла машіна соломотрајса&: ӧтпыр вартӧ, іԇассӧ тӧрјӧԁӧ-і. Кујім вӧла соломотрјаса машіна выгоԁнӧјҗык: кык вӧлӧн вартан машінаӧн вартӧм бӧрын ԍӧкыԁ торјӧԁны туԍԍыс іԇассӧ ԁа мјакінасӧ. Нӧшта-на бурҗык ԋӧԉ вӧлӧн бергӧԁлана таркӧԁчан машіна. Та бӧр вылын туԍӧ коԉӧ сӧмын посԋі јікі. Сіјӧс тӧлӧԁны кокԋі. Быԁ вартан машіналӧн уҗ вӧчӧмыс вӧв лыԁ ԍерԏі: кымын вӧв бергалӧны, сымын уна коԉта вартӧ мінутаӧн: кујім вӧлӧн вартан машіна мінутаӧн вартӧ 3 коԉта, часӧн — 180-ӧс, 10 часа уҗалан лунӧ вермас вартны 1800 коԉта, ԉібӧ 180 чумаԉі. 18 чумаԉіыԍ-кӧ уԍӧ 80 кілограмм туԍ, лунтырӧн тащӧм вартан машіна вартас 15 кымын центԋер.

Сложнӧј вартан машінајас

Прӧстӧј молоԏілка кокԋӧԁӧ шепԍыс туԍсӧ торјӧԁны. Но нӧшта колӧ торјӧԁны јікісӧ ԁа жугсӧ, колӧ туԍсӧ сорԏірујтны. Став тајӧ уҗсӧ вӧчӧ сложнӧј вартан машіна, коԁлӧн ем вартан барабан, поԁԍевнӧј грохот, туԍ тӧлӧԁыԍ ԁа сорԏірујтыԍ — ветрогон. Сложнӧј вартан машінаӧ мытча- лӧны коԉтаӧн, уна роԅјасӧԁ кіԍԍӧны мешӧкӧ зев сӧстӧм ԁа сортјас вылӧ јуклӧм туԍ. Быԁ сорт петӧ торјӧн. Тащӧм вартан машінајасын быԁ рукавын (роԅын) ем счетчік. Счетчікјас віԍталӧны, унаӧ ԁа кущӧм сорт муніс быԁ петан соскӧԁ туԍ.

[Сложнӧј вартан машіна]

Тащӧм вартан машіна 10 часа уҗалан лунӧ вартӧ 200-ԍаԋ ԁа ԍурс центԋерӧԇ. Сложнӧј машінаӧн уҗалӧны оз вӧлӧн, а тракторӧн. Машіна бӧрԍаԋ ԁӧԅӧр кӧлӧ сещӧм-жӧ, кущӧм-і мукӧԁ ԍікас машінајас бӧрԍаԋ. Колӧ ԍԉеԃітны быԁ чаԍт бӧрыԍ ԁа бура мавтны. Меԁԍасӧ колӧ віԇӧԁавны барабан піԋјас вылӧ, меԁ еԍкӧн најӧ ез ԉічавны. Бергалігас-кӧ ӧԏі піԋ чегас, вермас віны мортӧс.

Кӧјԁыс весалан машінајас

Меԁпрӧстӧј машіна кӧјԁыс весавны — вејалка. Главнӧј чаԍтјасыс сылӧн — тӧвпӧԉтыԍ (ветрогон) ԁа пожјас. Лунӧн тӧлӧԁӧ 60 центԋер; туԍсӧ сортјас вылӧ оз торјӧԁ, кіԍԍӧ ӧԏілаӧ. Вејалка-сорԏіровкалӧн пожјыс унҗык-ԁа, гырыԍ туԍсӧ торјӧԁӧ посԋіԁыԍ. Весалӧ і јогсӧ, коԁјас посԋіӧԍ ԉібӧ гырыԍӧԍ туԍ ԁорыԍ. Бур ԍӧкыԁ туԍыԍ чіјӧбыԋік туԍјассӧ торјӧԁӧны тріумфӧн. Тріумф уҗалӧ тӧв вынӧн. Сылӧн тӧвпӧԉтыԍыс (ветрогоныс) вејалкалӧн ԁорыԍ јонҗык. Кокԋі ԁа омӧԉ туԍсӧ тӧлӧԁӧ ылӧԇҗык, а ԍӧкыԁҗыкјасыс уԍӧны матӧҗык. Быԁ сортлӧн ем аслас вежӧс. Но емӧԍ і сещӧм јогјас, коԁјас і ыҗԁанас і ԍӧктанас туԍыскӧԁ ӧткоԃ. Тащӧм јогјассӧ весалӧны мӧԁ машінаӧн — тріјерӧн. Тріјер нӧшта ӧтчыԁ леԇӧ тӧвпӧԉтан пыр уна пожјасӧн пожналӧ, сеԍԍа туԍсӧ леԇӧ барабан куԅа. Барабанас вӧчалӧмаӧԍ торја сортјаслы роԅјас, сы вӧсна туԍыс барабан куԅа мунігӧныс веԍкалӧ аслас роԅӧ. Коԉа- сыс ставыс шыбытчӧ. Таԇ тріјер отсӧгӧн туԍ весавԍӧ быԁ пӧлӧс јогыԍ. Емӧԍ сложнӧј тріјерјас, најӧ јуклӧны туԍсӧ уна ԍікас кӧԇалыԍ: руԇеглыԍ, іԁлыԍ, аԋкіщлыԍ ԁа, с. в. Тащӧм тріјерјасыс шуԍӧны кык ԍікас уҗалыԍ тріјерјасӧн (триерами двойного действия). Овлӧны і кујім ԍікас ногӧну&җалыԍ тріјерјас; најӧ нӧшта-на ӧтчыԁ сорԏірујтӧны кӧјԁыссӧ. Тріјер бӧрын туԍ лоӧ ԇік сӧстӧм. Таԇ лӧԍӧԁчӧ кӧјԁысыс кӧԇӧм вылӧ.

Трактор — меԁбур вын урожај чукӧртан машінајаслы

Став машіна бура уҗалас, емкӧ пыр ӧткоԃ вын. Вӧвјасыԁ тајӧс вӧчны оз вермыны. Најӧ ветлӧны кор ӧԁјӧ, кор ԋӧжјӧ. Асывнас гӧԋӧчӧн ветлӧны, а рытлаԋыс муԇасны-ԁа — ӧԁва-ӧԁва руԋгӧны. Сывӧсна машіналӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс чінӧ, щӧкыԁа жугавлӧ. Меԁ еԍкӧ машіна уҗаліс бура, колӧ пыр ӧткоԃа кыскавны. Та бокԍаԋ трактор јона шогмана. Сіјӧн поԅӧ кыԇ гаж — ӧԁјӧ кӧԏ ԋӧжјӧ мунны. А тајӧ кыԇі мі тӧԁам, зев колана. Ыщкан ԉібӧ вунԁан машінаӧс-кӧ понԁам нуны ԋӧжјӧ, сіјӧ турунтӧ вунԁӧм пыԃԃі сӧмын ԉакас. Вартан машіна уҗалӧ бура, барабаныс-кӧ быԁ мінутӧ вӧчӧ ԍурс оборот: Ԋӧжјӧжык-кӧ бергалӧ, іԇасыс барабан гӧгӧрыс гартчас, машіна вермас жугавны. &ӧРвнӧј ԏага

[Вунԁігӧн трактор кыскӧ кык вунԁан машіна. Вермӧ-і унҗык-на.]

колӧ щӧщ кӧјԁыс весалан машінајаслы-і. Ӧԁјӧ бергалігӧн јікі пыщкас нӧбӧԁӧ бур туԍсӧ, ԋӧжјӧ бергалігӧн — омӧԉ туԍыс веԍкалӧ бур туԍ пыщкас. Трактор пыр ӧткоԃа рӧвнӧја кыскӧ.

Кыԇі колхозын ԁӧԅӧрітны машінајас

Быԁ колхоԅԋік тӧԁӧ, кущӧм ԁона сулалӧ быԁԍама машінасӧ суԇӧԁны. Но вермас лоны, коԁкӧ колхоԅԋікјас пыщкыԍ машіна коԉас іԁравтӧг. Меԁ еԍ- кӧн сещӧм омӧԉторјасыс оз лоны, том јӧзыԍ — комсомоԉечјасыс ԁа комсомолкајасыԍ — оргаԋізујтӧны группа. Группа віԇӧԁӧ, меԁ быԁ машіна вӧлі бура меԍԏітӧма, ԁӧԅӧрітӧма. Группаса шԉенјас ас костаныс уҗнысӧ јукласны, быԁӧнлы стӧч урчітасны, коԁлы кущӧм машіна ԁӧԅӧрітны ԁа мыј вӧчны. Быԁ морт понԁас вӧчны асԍыс уҗсӧ ԁа кывкутны аслас уҗ понԁа группа воԇын. Группајас вермасны орԁјыԍны машінајасӧс меԁбура ԁӧԅӧрітӧмын. Машіна ԁӧԅӧрітігӧн најӧ бура велӧԁӧны быԁ машіналыԍ уҗсӧ. Машіна сарајын меԁ век вӧлі ԁаԍ веԏек машіна чышкавны ԁа мавтан маслӧ. Кіулын колӧны прӧстӧј інструментјас, коԁјас ковмывлӧны машінајас віԁлалігӧн. Том јӧзлӧн группа јітчӧ ԍԉесарјаскӧԁ ԁа мукӧԁ ԍуԍ јӧзкӧԁ. Најӧ ԍетӧны ыҗыԁ отсӧг жугалӧм машіна справітігӧн. Том јӧзлы ԁа колхозса общественноԍтлы колӧ јона ԁӧԅӧрітны асԍыныс меԁԁонаторсӧ — машінајассӧ. Ԁӧԅӧрітӧмлыԍ коланлунсӧ вуҗӧԁны быԁ колхоԅԋік вежӧрӧ.