Пос

М. Ԏітов. Кыԇі поԅӧ бурмӧԁны татчӧс скӧт Реԁактсіјааліс МОЛОԀСОВА М. А. КОМІ ԊІГА ЛЕԆАН-ІН Сыктывԁінкар 1928 во 1500

Кущом міјаан скотным.

Ӧніја татчӧс ԍуртӧм скӧтыԁ міјан (мӧсјас) коркӧ важӧн торјавлӧма — петлӧма фінскеј скӧт-піыԍ, лоӧ сіԇкӧ, ӧԏі рӧԁвужыԍ ӧніја Фінԉаԋԃіјаса скӧткӧԁ, сӧмын аслыс вож-а. Во 40-50-сајын Фінԉаԋԃіјаын * скӧтыԁ вӧлі ӧніја міјанлӧн коԃ-жӧ: ԋӧжјӧ быԁмыԍ — сӧвјаммыԍ; ԍӧктанас ловја-вывԍыс ӧніја міјан скӧтыԍ омӧԉа-жӧ јансавліс, ԁа-і јӧв-выјсӧ ԍетӧ вӧлі сіԇ-жӧ еща. Сіјӧ каԁԍаԋ ӧнӧԇ фінјасыԁ бура мӧвпалӧмӧн јона-ԋін шаԋмӧԁісны — бурмӧԁісны асԍыныс скӧтнысӧ, ӧніја каԁын сеԍԍа, міјан ԋемын, скӧт-помԍыс најӧ боԍтӧны уна јӧв-выј. Во-чӧжнас ӧні налӧн лоӧ 250 веԁра јӧв ӧԏі лыԍтан-мӧслӧн. Сеԍԍа віԇӧԁлам, кытӧнјасын нӧшта ем фінскеј-рӧԁ-вужыԍ петӧм скӧт міјан Сӧвет-Респубԉікајас-паԍтаын. Комі-ӧблаотын ԁа Фінԉаԋ-

• Фінԉаԋԃіјаын олӧны коміјаслы рӧԁԋа-јӧз, кор-кӧ важӧн овлӧмаӧԍ ӧтлаын, ӧԏі-вужјыԍ петалӧмаӧԍ.

ԃіјаын-ӧтԁор фінскеј скӧт-пӧвсыӈ-петӧм скӧт ем Мурманскеј губерԋаын, Вӧлӧгоԁскеј губерԋаын, ԋеуна емышт Кареԉскеј автономіјаа респубԉікаын-і. Ӧніја фінԉаԋԃіјаса-скӧт-ԍерԏі-кӧ, міјан татчӧс скӧтыԁ абу омӧԉ, абу шыбытана, сӧмын сіјӧс колӧ міјан нӧшта боԍтԍыны бурмӧԁны, колӧ кужны бурмӧԁны і бурмӧԁны куԅаӧн, воыԍ-воӧ, кыԇі вӧчісны фінјас. Секі сеԍԍа, кыԇі ӧні Фінԉаԋԃіјаын, міјан мӧсјасыԁ кутасны ԍетны ӧніја-ԁорыԍ јӧв-выјтӧ унҗык. Фінскеј скӧтыԁ, коԁ рӧԁыԍ-вужјыԍ паԍкалі і міјан скӧтным, кыԇі сіјӧ віԍталӧма вылынҗык, шаԋ-і сы-тујӧԁ, мыј ԍетӧ бур нӧк-выј, сук јӧв, уна % гос (жір). Шӧркоԃԃем % кајӧ 4,5-ӧԇ. Голланԁскеј ԁа Холмогорскеј скӧт јӧвсӧ, еԍкӧ, ԍетӧны уна-ԁа, налӧн јӧлыс кіԅӧрҗык, госыс ещаҗык — сӧмын 3%-кымын. Сіԇ-жӧ еща госа (%) јӧв, кӧԏ і унҗык, ԍетӧны і мукӧԁ-пӧлӧс мӧсјас. Сіԇкӧ, міјан ӧніја мӧсјасыԁ абу омӧԉӧԍ, абу куԉітана, абу еновтана, сӧмын колӧ боԍтԍыны најӧс бурмӧԁны, секі мі вермам кыпӧԁны асԍыным скӧт-віԇана овмӧснымӧс. Ем-абу міјан-скӧт-піын торја-уна-јӧла мӧсјас.

Татчӧԇ мі ԋеуна тӧԁмалім, кущӧм міјан скӧтным. Ӧні віԇӧԁлам уна-ӧ најӧ ԍетӧны јӧвсӧ. Креԍԏанаыԁ міјан велалӧмаӧԍ омӧԉтны асԍыныс мӧсјассӧ: урӧсӧԍ-пӧ, рӧԁнас омӧԉӧԍ; кущӧм-пӧ сіјӧ мӧс, кор выԉ вајӧм-бӧрын ԍетӧ сӧмын 4 кілограмм (10 пунт) јӧв. Абу сіԇ, абу омӧԉ рӧԁ-вӧсна еща јӧлыԁ. Татчӧс мӧсјасӧс віԁлалӧм-тӧԁмалӧм-ԁырԍа пасјӧԁјас-ԍерԏі колӧ шуны: абу скӧтыс сетӧн мыжа-а, аԍныс креԍԏанаыс, скӧтсӧ віԇыԍјасыс. Агрономјас опыт-вӧчігӧн боԍтавлісны сіјӧ-жӧ мӧсјасӧс креԍԏаналыԍ, сӧмын верԁісны-јукталісны најӧс агрономјас-велӧԁӧм-ног, нормаӧн, быԁ мӧскӧс ԍӧкта-ԍерԏіыс ԁа јӧв ԍетӧм-ԍерԏіыс (опытсӧ вӧчігӧн боԍталӧма вӧлі, торјӧԁалӧма, лыԍтан мӧсјасӧс). Јӧв мӧсјаслӧн тӧԁчӧмӧн вӧлі соԁӧ. Со кыԇі вӧлі соԁӧ јӧлыԁ опыттӧ вӧчігӧн (Віԇӧԁ 6-ӧԁ ԉістбокыԍ лыԁ-пасјассӧ). Тајӧ пасјӧԁԍыс мі аԁԇам: міјан мӧсјасыԁ, бура верԁіг-јукталігӧн — норма-ԍерԏі, ԁа лӧԍыԁа віԇігӧн, регыԁӧн-і јӧв-ԍетӧмтӧ соԁтӧны. Опытјасԍыс-жӧ аԁԇам нӧшта: лӧԍыԁа (норма- ԍерԏі) верԁігӧн јӧлыԁ улӧҗык, ԁонтӧмҗык сувтӧ-ԁај. Ԍетӧны јӧв Ԁона-ӧ сувтӧ 1 кілогр. јӧв. Опыт вӧчтӧԇ-креԍԏ.-орԁын Опыт-вӧчӧм-ԁырԍа верԁ.-ногӧн Креԍԏана-ног верԁігӧн Опыт-вӧч.-ԁырԍа верԁігӧн Мӧс 1 ԋ 3,9 кіло 6,8 кіло 11,3 УР 7,8 ур „ 2 № 5,7 " 11,5 „ 9,8 " 5,4 " „ 3 № 5,0 " 9,1 „ 10,5 " 4,9 " „ 4 № 6,2 " 9,52 „ 10,2 " 5,6 " „ 5 № 6,9 " 10,45 „ 9,0 " 4,9 " „ 6 № 4,1 " 7,99 „ 10,9 " 5,6 " Сеԍԍа віԇӧԁлам, кущӧмҗык јӧлыс татчӧс мӧсјаслӧн. Јӧвсӧ вӧлі віԁлалӧма (анаԉіз вӧчӧма) 150-ыԍ, быԁԍама-пӧлӧс татчӧс креԍԏана-орԁса мӧсјаслыԍ, — тӧԁмалӧма, кымын % гос јӧв-піас. Шӧркоԃԃем прӧчентыс — 4,4, — быԁ 20 пунт јӧлыԍ артмӧ 1 пунт выј, а холмогорскеј мӧслыԍ, коԁі ԋімалӧ уна-јӧлаӧн, 1 пунт выј вӧчны колӧ боԍтны 30 пунт јӧв. Емӧԍміјан мӧсјас, јӧв-піас госыс коԁлӧн кајӧ 5%-ӧԇ, вылӧҗык-і, а ӧтка мӧсјаслӧн — 7-ӧԇ. Та-ԍерԏі тыԁалӧ, міјан татчӧс скӧтыԁ абу омӧԉтана, јӧв ԍетӧ бурӧс, чӧскыԁӧс. Креԍԏана-костаԁ ӧні унаӧн-ԋін аԍныс опытјастӧ вӧчӧны. Туруныԍ-ӧтԁӧр картупеԉӧн, пыԅ-соԁтыштӧмӧн, верԁігӧн мӧсјасыс налӧн јӧвсӧ соԁтӧны, унҗык ԍетӧны. Мӧсјассӧ вајӧԁӧны конкурс-вылӧ. шӧркост јӧв-мыԁа конкурсӧԇ Гос % Шӧркост јӧв-мыԁа конкурс- ԁырјі Гос % Соԁӧма јӧв — %% Мӧс 1 № 10,3 кгр. 4,4 12,8 кгр. 4,45 24,5 „ 2 № 4,3 „ 5,0 6,76 „ 5,0 55,8 „ 3 № 6,2 „ 4,2 9,1 „ 4,2 46,7 „ 4 № 7.0 „ 3,3 9,58 „ 3,35 36,8 „ 5 № 7,2 „ 3,4 9,57 „ 3.4 32,9 „ 6 № 5,4 „ 4,0 6,78 „ 4,0 25,5 „ 7 № 6,5 „ 4,1 7,5 „ 4,1 15,3 Тајӧ пасјӧԁыс міјанлы бара-жӧ петкӧԁлӧ: бура верԁӧмӧн быԁ мӧс јӧвсӧ соԁтӧ. Тајӧ пасјӧԁсӧ лӧԍӧԁӧма ԍіԅімлун бура верԁӧм-мыԍт, ӧԏі вежонӧн со таԇі соԁӧ мӧскыԁлӧн јӧлыԁ. Татчӧс скӧтыԁ віԇана, шогмана, сӧмын колӧ боԍтчыны сіјӧс бурмӧԁны. Кыԇі-нӧ, кущӧм-ногӧн поԅӧ бурмӧԁны скӧттӧ?

Мыј колӧ вӧчны, меԁым татчӧс скӧтӧс регыԁҗык бурмӧԁны.

Ӧні мі аԁԇам, абу міјан сещӧм омӧԉ скӧтным, кущӧмӧн мі чајтлім, абу-кӧ-нӧ вывті бур, сетыԍ бара-жӧ абу скӧтыс мыжа. Мыжаӧԍ віԇыԍјасыс, креԍԏанаыс. Скӧттӧ мі віԇам тӧлын ԇескыԁ, кӧԇыԁ, ԉок-ԁука гіԁ-картаын. Унҗыкыслӧн картаыс ывлаыс-коԃ-жӧ кӧԇыԁ. Кызвын картајасын, абу-кӧ быԁын, абу веԍігтӧ ԉаԍԋіыс. Верԁасыԁ таԉаԍԍӧ скӧт-кок-улын, вошӧ кујӧԁӧ. Јукталам тӧлын јукмӧсыԍ-вајӧм ваӧн, шонтытӧг; унҗыкыԍсӧ мӧсјастӧ вӧтлам-на аԍнысӧ ју-ԁорӧ, шор-ԁорӧ, јукмӧс-ԁорӧ. Гожӧмын скӧтыԁ пырҗык јірԍӧ ԉок-вӧра-інјасын, ԋурјасын, кӧні петӧ җебыԋік, ԉок турун. Јірԍӧмыԍ-ӧтԁор гортын ԋе- кущӧм соԁтӧԁ-ԍојан ԍетлом& оз овлы. Ԃерт сеԍԍа, скӧттӧ-кӧ кутан віԇны ԁа верԁны кыԇ-ԍурӧ, сіјӧ бур оз ло, — лоӧ шеԋебтӧм, куріԋга, быԁмыны ӧԁјӧ оз вермы, јӧвтӧ кутас ԍетны еща, вајас сӧмын убытка креԍԏаԋіныԁлы.

[Ӧтка мӧс ԉаԍԋі]

Кыԇі-нӧ поԅӧ бурмӧԁны скӧтсӧ? Меԁ-војԁӧр колӧ бурмӧԁны картајас. Міјан креԍԏаналы сіјӧ-уҗтӧ вӧчны кокԋіԁҗык роч-креԍԏаналы-ԁорыԍ. Вӧрыԁ міјан матын, абу ԁона-ԋі. Быԁ креԍԏаԋін вермас асԍыс картасӧ вӧчны шоныԁа. Тӧԁтӧмысла, гӧгӧрвотӧмысла ԇік-ӧԁ креԍԏаԋіныԁ міјан скӧтсӧ кынтӧ картааԁ. Быԁӧн, ме чајта, каԅавлісны, — мыјӧн кутас кӧԇыԁавны, мӧсјаслӧн јӧв чінӧ; кымын кӧԇыԁ, сымын уна колӧ верԁасыԁ скӧтыԁлы-і. Кӧԇыԁ картаыԁ ԁа ԉаԍԋітӧг-верԁӧмыԁ быԁ-во креԍԏаналыԍ кыскӧ уна ԉішнеј верԁас, овмӧсыԁлы-ԉішнеј рӧскоԁ. Сыыԍ-ӧтԁор сеԍԍа пемыԁ гіԁ-картаыԁ ԁа ԉішнеј шоныԁ руыԁ гіԁјасаԁ (гіԁјасыԁ-ӧԁ міјан зев посԋіӧԍ, ԇескыԁӧԍ) зев-жӧ абу бур скӧтыԁлы, торкӧны сылыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Быԁ креԍԏаԋінлы колӧ тӧԁны: бура верԁӧмыԍ-јукталӧмыԍ-кынԇі, скӧтыԁлы колӧ лӧоӧԁны нӧшта југыԁ-олан-ін, шоныԁ-ін, ԁај меԁым лолавнысӧ гіԁ-картааԁ налы ез вӧв ԍӧкыԁ. Кор креԍԏаԋін лӧԍӧԁас скӧтлы кыпыԁ, шоныԁ, југыԁ гіԁ-карта, сіјӧ вӧчас меԁ-ыҗыԁ-ԍурӧса уҗсӧ асԍыс скӧтсӧ бурмӧԁӧм-куԅа.

Кыԇі бӧрјыны бур, уна-јӧла мӧс ԁа бур-рӧԁ ӧшкӧс.

Мӧстӧ бӧрјігӧн оз ков віԇӧԁны, ԍӧԁ аԉі јеҗыԁ сылӧн гӧныс, ԍера аԉі віԅа, колӧ бӧрјыны јӧв-ԍетӧм-ԍерԏі. Куш ортсі-міча-вылӧ віԇӧԁӧмӧн ԋінӧм оз артмы. Меԁԍа јона колӧ

тӧԁмӧԁны, уна-ӧ сіјӧ вермас јӧв ԍетны. Сӧмын секі міјан скӧт-бурмӧԁан уҗыԁ мунас воԇӧ, кутам-кӧ тӧԁны јӧвлыԍ мыԁа, уна-ӧ ԍетӧны міјан мӧсјас. Сіјӧс вермас тӧԁмавны быԁ креԍԏаԋін, јӧвлыԍ мыԁасӧ пасјалӧмӧн, лыԁ-вылӧ боԍтӧмӧн, быԁ мӧслыԍ торјӧн. Быԁ-лун-кӧ он ԍаммы, тӧлыԍнас, шуам кӧԏ, кујімыԍ. Пасјавны поԅӧ со кыԇі: 1. Мӧслӧн ԋім (шуам Гӧрԁаԋ). 2. Кымыныԍ кукаԋаԍлӧма. 3. Кущӧм ӧшлӧн (баԏыс). 4. Кущӧм мӧслӧн (мамыс). 5. Пӧрӧԁаыс. 6. Кущӧм рӧԁвужыԍ. 7. Кор кукаԋаԍыс& меԁ-бӧрјаԍыс. 8. Кор нӧјтчӧԁӧма 9. Кущӧм ӧшкӧԁ. Тӧлыԍ Мӧс ԋім 5 лун. 15 лунӧ 25 лунӧ асыв рыт став асыв рыт став асыв рыт став Тӧлыԍнас ставыс Кущӧм верԁас.

I сл ас о« го сл X О: Кор креԍԏаԋіныԁ аслас овмӧсын кутас таԇі гіжавны-пасјавны тӧлыԍ-піын 3-ыԍ, сіјӧ кутас тӧԁны, кущӧм мӧс ԍетӧ јӧвсӧ унҗык. Сыыԍ ӧтԁор кутас тӧԁны-&кущӧм мӧскӧс кущӧм ӧшкӧԁ і кор нӧјтчӧԁӧма. Тајӧ зев колантор. Таԇі колӧ быԁ креԍԏаԋінлы вӧчны. Тӧԁны-кӧ кутан, кущӧм мӧс бурҗык, јӧлаҗык, ԁа коԁӧс бурҗык ӧшкӧԁ нӧјтчӧԁӧма, кужан коԉӧԁны-торјӧԁны быԁтынытӧ бурҗык ӧшпіӧс-жӧ, бурҗык кукаԋӧс. Лыԍтігӧн мӧслыԍ јӧв-мыԁасӧ лыԁ-вылӧ боԍтӧмыԁ, пасјалӧмыԁ — ыҗыԁ, бур уҗ, зев колантор скӧт-віԇана-овмӧсын. Кукӧс, ӧшпіӧс-ԉі быԁтӧм-вылӧ торјӧԁны колӧ бурҗык, јӧлаҗык мӧслыԍ, бур ӧшԍаԋ лоӧмӧс-ԁа. Сӧмын секі мі веԍкалам веԍкыԁ туј-вылӧ, сіԇӧн вермам бурмӧԁны асԍыным скӧтнымӧс, овмӧснымӧс. Ӧні віԇӧԁлам, кущӧм колӧ лоны јӧла, бур мӧслы ԁа бур ӧшлы. Мӧскыԁ меԁ вӧлі куԅ-гырка. Кымын куԅ гырка, сымын мӧскыԁ бур. Уна-јӧла мӧслӧн колӧ лоны ыҗыԁ (абу-жӧ-ӧшалан-а) јон кынӧм, меԁым сетчӧ верміс тӧрны унҗык ԍојан, верміс ԍојаныс бурҗыка ізԍыны. Вӧраыс меԁ вӧлі ыҗыԁ, јон, ԋебыԁ. Сен меԁ вӧлі бура тӧԁчӧны јӧв-сӧн- јасыс, — сеті вір-сӧнјасԍаԋыс локтӧны сещӧм коланторјас, мыјыԍ артмӧ јӧлыс. Лыԍтӧм-бӧрын вӧраыс меԁ чінӧ, ԉічалӧ; ԋоԋјаслы вӧраын колӧ лоны гырыԍҗык, ӧтгырԍа-костаӧԍ мӧԁа-мӧԁԍыс. Гӧглаԋ муныԍ јӧв-сӧнјаслы колӧ лоны гырыԍӧԍ, сӧнјас-помаԍан-інас, кӧні најӧ пырӧны кынӧм-пыщкӧ, колӧ лоны руԅ-коԃ, — сіјӧ тӧԁчӧ кі-улаԁ. Кымын јона тӧԁчӧ сіјӧ руԅыс, сымын бурӧн лыԃԃыԍԍӧ мӧскыԁ. Морӧс јӧла-мӧслӧн колӧ лоны паԍкыԁ ԁа җуҗыԁ. Ыҗыԁ-морӧса мӧскыԁ ԇоԋвіԇаҗыкӧн лыԃԃыԍԍӧ. Мӧстӧ бӧрјігӧн колӧ віԁлавны меԁ-бӧрја ԁа сы-воԇвывса орԁлы-костсӧ. Кымын ыҗыԁ сіјӧ кык орԁлы-костыс, сымын бур, сымын јӧлаҗык мӧскыԁ. Кокјасыс мӧскыԁлӧн меԁ вӧлі лӧԍыԁа сулалӧны, — бӧрԍаԋ ԁа воԇԍаԋ віԇӧԁігӧн веԍкыԁӧԍ, меԁ ез вӧвны маты-коста піԇӧсјасыс. Јӧла-мӧслӧн кучік колӧ лоны вӧсԋіԁ, гӧн ԋебыԁ& јурыс, гоԉаыс куԅ; заԁјыс паԍкыԁҗык, гырыԍ-лы-ԍера (сещӧм мӧскыԁ кокԋіԁҗыка кукаԋаԍӧ). Коԁ-ԍурӧ шуӧны, лыԍтан мӧслӧн-пӧ колӧ лоны куԅ бӧж, — сы-сајын ԋінӧм абу. Меԁԍасӧ-нӧ — меԁ мӧскыԁ вӧлі ԇоԋвіԇа, сіјӧ меԁԍа колӧ тӧԁмавны мӧстӧ бӧрјігӧн, віԁлалігӧн. Оз ков вунӧԁны: уна-јӧла-мӧсјас-пыщкын емӧԍ і віԍыԍ-мӧсјас. Мӧсја- сыԁ-ӧԁ віԍлӧны чакоткаӧн-і туберкуԉозӧн. [Јӧла мӧслӧн вӧра.] Ԇоԋвіԇа мӧс сӧмын вермас ԍетны чӧскыԁ, сӧстӧм јӧв ԁа ԇоԋвіԇа, јон рӧԁ. Сеԍԍа віԇӧԁлам, кущӧм колӧ лоны бур-рӧԁа-ӧшлы. Меԁ-војԁӧр, меԁым ӧшлӧн вӧліны бур баԏ-мам. Меԁ сылӧн мамыс вӧлі уна-јӧв-сетан-рӧԁыԍ. Сеԍԍа меԁ ӧшкыԁ вӧлі јон тушаа, паԍкыԁ ԁа җуҗыԁ морӧса, меԁым ез вӧв куԅ-кокјаса. Мышку-вылыс меԁ вӧлі веԍкыԁ, абу лајкја-коска, заԁјасыс паԍкыԁ. Кокјасыс, бӧрԍаԋ ԁа воԇсаԋ віԇӧԁігӧн, колӧ лоны веԍкыԁӧԍ, піԇӧсјас меԁ ез вӧвны матын-костаӧԍ. Коԉкјасыслы колӧ лоны ӧтгырԍа, абу посԋіԁ. Јурыс меԁ ез вӧв мӧсјаслӧн-коԃ; вывті ыҗыԁ — бука-пԉеша, кыԇ шуӧны оз-жӧ ков-а. Кучікыс меԁ вӧлі топыԁ ԁа җеԋыԁ-щӧкыԁ гӧна.Сеԍԍа ӧшкыԁ меԁ вӧлі збој, гажа ԁа рам. Тушаыс віԇӧԁнысӧ меԁ вӧлі быԁлаті лӧԍыԁ-стаԏа. Ӧштӧ ԋӧбігӧн колӧ јуваԍны, тӧԁмавны рӧԁсӧ, — меԁым баԏ-мамыс сылӧн вӧлі бур-рӧԁвужыԍ. Колӧ тӧԁмавны, уна-ӧ лыԍтӧ вӧлі јӧвсӧ мамыс; кущӧмҗык јӧлыс, уна-ӧ јӧлас госыс. Бур ӧш ԋӧбны ԍӧмтӧ оз ков жаԉітны, уна ԍӧм-мунӧм-понԁа ԋӧбӧмыԍ оз ков ԁугԁыны. Бур ӧшкыԁ регыԁ вештас асԍыс јурԁонсӧ, вајас креԍԏаԋіныԁлы уна бур, ыҗыԁ пӧԉза.

Кыԇіҗык колӧ нӧјтчӧԁны мӧскӧс.

Міјан вывті-томԍаԋ нӧјтчӧԁӧны мӧсјастӧ, тыр-вір-јајӧ вотӧԇ, кор најӧ быԁмӧны-на, мукӧԁ-ԁырјіыс арӧс-тыртӧԇыс, тӧлыԍ 8 — 9-ӧн. Сы-понԁа налӧн сувтӧ, торкԍӧ быԁмӧмыс. Сещӧм том тыра-мӧсјасыԁ омӧԉтчӧны: колан-торјасыс, коԁјас колӧны аслыныс, мӧсјасыслы быԁмынысӧ, мунӧны щӧщ пыщ-піыслы. Сы-понԁа том мӧсјасыԁ кукаԋаԍӧм-бӧрын омӧԉтчӧны, лоӧны шеԋебтӧмӧԍ, сполнеј-тушаӧ оз воны ар 4 — 5-ӧԇ. Лӧԍыԁа віԇӧмӧн ԁа бура верԁӧмӧн-јукталӧмӧн татчӧс мӧслы колӧ воны сполнеј-тушаӧ, тыр вір-јајӧ 2 — 3 воӧн. Кор-ԍурӧ нӧјтчӧԁӧм-сајын ԁа сы-понԁа кор-сурӧ кукаԋаԍӧм-сајын јона ем мӧслӧн јӧв ԍетӧмыԁ. Кукаԋ-вывԍаԋ мӧскӧс поԅӧ нӧјтчӧԁны сӧмын 1 1/4 — 2 арӧн. Ԃерт, колӧ шуны, ӧш-корԍӧмыԁ мӧсјаслӧн овлӧ і томӧнҗык, сӧмын ӧшкӧс оз-на ков секі вајӧԁны налы, колӧ ԋужӧԁчыны мӧԁ-пӧрја корԍыԍӧм-помӧԇ. Вајлытӧм мӧсјастӧ (кук-мӧсјасӧс), гырыԍ мӧсјасӧс-і кукаԋаԍӧм-бӧрын колӧ нӧјтчӧԁны (вајлыны ӧшкӧс) мӧԁԍа, којмӧԁԍа корԍыԍӧм-ԁырјіныс Сӧмын, оз первојјаԍаԋыс. Ԍорԍа-нӧјтчӧԁӧмӧн кукаԋаԍӧм-бӧрын мӧсјасыԁ ԁырҗык лыԍтӧны, регыԁҗык сулалӧны (овлӧны-ӧԁ мӧсјас, сулалӧны 4 — 5 тӧлыԍӧԇ). Щӧкыԁа кукаԋаԍӧм-понԁа мӧсјасыԁ јона омӧԉтчӧны, јӧлыс налӧн пыр-ӧтарӧ чінӧ. Ԃерт, таԇітӧ нӧјтчӧԁны поԅӧ, кукаԋаԍӧмыс кор мунӧ бурӧщ-каԁӧ: меԁ-воԇԇа корԍыԍӧмыс кор овлӧ тӧлыԍ-мыԍԏі кукаԋаԍӧм-бӧрас. Оз щӧктыны нӧјтчӧԁны мӧстӧ 2 — 3 тӧлыԍыԍ воԇ кукаԋаԍӧм-бӧрас. Вывті-ԁыр ԋужӧԁчыны нӧјтчӧԁӧмыԍ оз-жӧ ков. Мукӧԁ-ԁырјі мӧскыԁлӧн корԍыԍӧмыс омӧԉа тӧԁчӧ. Колӧ ԍуԍҗыка віԇӧԁны, меԁым сіјӧ оз коԉ тӧԁлытӧг, нӧјтчытӧг. Он-кӧ каԅавлы корԍыԍӧмсӧ, каԁыс-кӧ коԉӧ нӧјтчытӧг, мӧскыԁ вермас коԉны тырԍавтӧг. Кор мӧс-гӧгӧр-ԁӧԅӧрітыԍ-чајтӧм-ԍерԏі кӧлӧ-ԋін мӧслы нӧјтчыны, секі јонҗыка колӧ сы-бӧрԍа віԇӧԁны. Мӧскыԁ нӧјтчӧ кукаԋаԍӧм-бӧрас лун 24 — 28-мыԍԏі. Секі-кӧ нӧјтчӧԁӧм мӧс оз тырԍав, мӧԁыԍ нӧјтчӧ лун 16 — 29-бӧрын, кысԍӧ сіԇі 24 — 36 часӧԇ. Мӧскыԁлӧн кукаԋаԍан каԁыс — нӧјтчӧԁан-каԁ-сајын. Мӧскыԁ кукаԋсӧ (пыщпісӧ) новлӧԁлӧ 249 — 300 лун, шӧркоԃа — 285 лун (91/2 тӧлыԍ). Арын ԁа тӧлын кукаԋаԍӧм мӧсјас бурҗыкӧԍ, унҗык ԍетӧны јӧвсӧ: ӧԏікӧ, унҗык јӧв-ԍетан-каԁыс лоӧ кыкыԍ, — ӧтчыԁ кукаԋаԍӧм-бӧрас, мӧԁыԍ тулыснас, веж-турун-вылын, вӧԉа-вылын, — мӧԁкӧ, јӧлыԁ тӧвнаԁ ԁонаҗык. Меԁԍа омӧԉ кукаԋаԍан-каԁ — тулысын (апреԉ, мај тӧлыԍын). Кукаԋаԍан каԁыԁ мӧскыԁлӧн нӧјтчӧԁӧм сајын, кыԇі ԁа кор сіјӧс нӧјтчӧԁан. Міјан мӧсјасыԁ гожӧмын, луԁӧ-ветлігӧн, нӧјтчӧны ԋекытчӧ-шогмытӧм ӧшјаскӧԁ, вывті-томјаскӧԁ, посԋіјаскӧԁ, урӧсјаскӧԁ. Мӧсјасӧс нӧјтчӧԁны, бур-ногӧн-кӧ, најӧ оз-на тујны, сещӧм ӧшјаснаԁ мӧсјасыԁ сӧмын щыкӧны. Таԇі вӧлі важыԍаԋ, сіԇі-жӧ і ӧні, — креԍԏана омӧԉа тӧжԁыԍӧны ӧшјас-понԁа, оз торјӧԁны сещӧм шогмытӧм ӧшјассӧ, Мӧсјасӧс луԁӧ-леԇігӧн, тулысын, ӧтка-ӧтка креԍԏана, шуам-кӧԏ, і тӧжԁыԍӧны нӧјтчӧԁны асԍыныс мӧсјассӧ бурҗык ӧшјаскӧԁ-ԁа, сещӧм ӧшпіјасыс торкӧны. Омӧԉ-ӧшјаскӧԁ-нӧјтчӧԁӧм мӧсјасыԁ вајӧны омӧԉ кукаԋјасӧс, скӧт-рӧԁыԁ сіԇнаԁ пыр омӧԉтчӧ. Кытчӧԇ вӧԉа-вылын кутасны нӧјтчыны мӧсјас, кытчӧԇ мӧс-чукӧрын ӧтсор кутасны ветлыны быԁԍама-омӧԉ ӧшјас, ӧшпіјас, кытчӧԇ тащӧм нӧјтчӧԁан-ногсӧ креԍԏана аԍныс ӧтвылыԍ оз бырӧԁны (начкавны, коԇны омӧԉік, посԋіԃік ӧшпіјассӧ), — скӧтӧс-бурмӧԁан- уҗыԁ міјан воԇӧ оз вешјы. Креԍԏаналы колӧ бур ӧшјассӧ віԇны кіын, на-ԁінӧ сеԍԍа і вајӧԁлыны мӧсјасӧс нӧјтчіганыс. Секі креԍԏаԋіныԁлы поԅас нӧјтчӧԁны асԍыс мӧссӧ кущӧм-колӧ ӧшкӧԁ, аслас-бӧрјӧм-ԍерԏі. Секі поԅӧ віԇны ещаԋік ӧш, тырмӧԁны унҗык мӧслы. Бур-ӧшкыԁ кіын-кутігӧн вермӧ тырԍӧԁны 50 — 75 мӧскӧԇ. Кор ӧшкыԁ вӧԉа-вылын ачыс вӧтлыԍӧ мӧсјас-бӧрԍа, сіјӧ вермас нӧјтчӧԁны сӧмын 30-40 мӧс. Сіԇкӧ, скӧтлӧн бурлуныс, уна-јӧв-ԍетӧмыс јона ем нӧјтчӧԁӧм-сајын, нӧјтчӧԁны-кужӧм-сајын. Тајӧс бара-жӧ колӧ тӧԁны креԍԏаналы, кӧсјӧны-кӧ најӧ бурмӧԁны, скӧтнысӧ.

Тыра-мӧскӧс ԁӧԅӧрітӧм, верԁӧм.

Мӧстӧ оз ков лыԍтыны сувтӧԁлытӧг кукаԋаԍӧмԍаԋ — кукаԋаԍӧмӧԇ (коԁ-ԍурӧ креԍԏана-орԁын емӧԍ мӧсјас, јӧвсӧ ԍетӧны сувтлытӧг, кукаԋаԍӧмԍан& — кукаԋаԍӧмӧԇ). Таԇі лыԍтӧмыԁ абу бур кукаԋыслы-ԋі, аслыс мӧскыслы-ԋі. Мӧскыԁ ещаҗык кутас лыԍтыны јӧвсӧ мӧԁыԍ, кукаԋаԍӧм-бӧрас. Лыԍтан-каԁтӧ мӧскыԁлыԍ колӧ лыԃԃыны 300 лун, сулӧԁны колӧ 6 — 8 вежон; первојыԍ кукаԋаԍӧм-бӧрын мӧстӧ колӧ сулӧԁны 3 тӧлыԍӧԇ. [Мӧс вӧраын вір сӧнјас] Ԍорԋітыштам сеԍԍа мӧскӧс тыра-ԁырјі верԁӧм ԁа лыԍтӧм-јылыԍ. Креԍԏанаыԁ мӧстӧ верԁӧм-јылыԍ тӧжԁыԍӧны омӧԉа. Верԁӧны куш турунӧн, ԁај сіјӧ пыр омӧԉҗыкнас, іԇасӧн-ԁа, ԋінӧм соԁтытӧг, коснас. Мукӧԁ-пӧлӧс, нурјаҗык, верԁас ещаыԍ соԁтывлӧны. Ӧні коԁԍурӧ креԍԏана-костыԍ кутісны-жӧ-ԋін туруныԍ ԁа іԇасыԍ ӧпріч, верԁны скӧттӧ картупеԉӧн, мӧс-ԍоркԋіӧн-ԁа, каԅалісны-ԋін сещӧм верԁасјасыԁлыԍ бурсӧ, — воыԍ-воӧ унҗык понԁісны вӧԃітны картупеԉтӧ, мӧс-ԍоркԋітӧ-ԁа (турԋепс). Сӧмын најӧ оз-на бура тӧԁны, кыԇі колӧ сещӧм торјассӧ віԇны тӧлын. Кужтӧмысла сеԍԍа унаыԍ картупеԉыԁ ԁа мӧс-ԍоркԋіыԁ щыкԍӧ: сіԍмӧ, кынмӧ. Сіԍмӧм, кынмалӧм картупеԉӧн ԁа ԍоркԋіӧн мӧстӧ верԁны зев абу бур, нӧшта-ԋін ԉок, кор мӧскыԁ тыра. Кынмавлӧм-картупеԉнаԁ мӧстӧ верԁны колӧ со кыԇі: верԁтӧԇыс сіјӧс оз ков сывԁыны, ԍетігас сӧмын колӧ сывԁыны, сеԍԍа вунԁавны ԁа шонтыштны. Бакшаԍӧм, нырԍалӧм картупеԉӧн тыра-мӧстӧ верԁны абу-жӧ бур. Ӧз поԅ ӧтпырјӧн мӧслы ԍетны і вывті уна картупеԉ. Тыра-мӧслы оз поԅ ԍетны туԍа-ԋаԋ, пыԅ, кыԁ, понԁӧмаӧԍ-кӧ најӧ щыкԍыны: бакшаԍны-ԉі, чужны-ԉі. Ужпіԋӧԍ іԇасӧн оз-жӧ поԅ верԁны. Меԁԍа бур тыра-мӧстӧ верԁны, іԇасыԍ ԁа туруныԍ-отԁӧр, ещаԋікаӧн бур-пӧтӧс верԁасјасӧн, ԋеуна ԍетыштлыны щӧщ картупеԉ ԁа ԍоркԋі. Быԁ креԍԏаԋінлы колӧ тӧжԁыԍны, меԁым кукаԋыԁ вӧлі ԇоԋвіԇа, меԁ сыыԍ лоі бур, уна-јӧла ԁа ԇоԋвіԇа мӧс. Быԁ креԍԏаԋінлы колӧ тӧԁны со мыј: кукаԋаԍӧм-воԇвылын тӧлыԍӧн-җынјӧн — кык тӧлыԍ-кежлӧ ԁугԁыны лыԍтӧмыԍ, сувтӧԁны мӧссӧ. Секі кукаԋаԍӧм-бӧраԁ мӧскыԁ јонҗыка кутас лыԍтыны јӧвтӧ, ԁај кукјыс лоӧ бурҗык, ԇоԋвіԇаҗык. Мӧскыԁ-кӧ јӧвсӧ ԍетӧ пыр кукаԋаԍӧмԍаԋ-кукаԋаԍӧмӧԇ, лыԍтӧмԍыԁ коло ԁугԁыны вочасӧн, вӧԉӧју: лыԍтӧны-кӧ вӧлы& лун-кежлӧ кујімыԍ, кымынкӧ лун-мыԍԏі кыкыԍ, сеԍԍа ӧтчыԁ лун-кежлӧ, сы-бӧрын ԁугԁыны ԇікӧԇ. Картупеԉ, ԍоркԋі, пыԅа ԁа мукӧԁ-пӧлӧс-нурја, пӧтӧс-верԁасјас ԍетавны пыр ещаԋікӧн; кукаԋаԍіг-кежас сещӧм верԁасјассӧ ԍетӧмыԍ ԁугԁыны сеԍԍа ԇікӧԇ. Кукаԋаԍӧм-бӧрас, лун 3 — 4-мыԍԏі, завоԃітны бӧр, ԋеунаӧн первојсӧ, ԍетны нурја — пӧтӧс верԁасјас, луныԍ-лун ԍетан-мыԁасӧ соԁтыны тырмӧԇ. ԁруг-кӧ уна соԁтӧма лоӧ верԁастӧ, мӧскыԁ вермас віԍмыны. Јуктавны мӧскӧс колӧ сӧстӧм ваӧн, ваыс меԁ вӧлы шоныԁ, керкаын віԇӧм (10 — 12° ԏемператураа). Кукаԋаԍтӧԇыс бӧрја 3 лунсӧ јуктавны колӧ ещажык, кукаԋаԍӧм-бӧрын час 12 јуктавны оз ков, сеԍԍа јунысӧ ԍетны ещаԋікӧн, пыр соԁтӧмӧн, лун 3-4-бӧрын завоԃітны јуктавны прамеја. Мӧсјастӧ колӧ віԇны сӧстӧма, вежон-пыщкын ӧтчыԁ-кӧԏ весавны. Мӧсјасӧс весалӧмыԁ міјан креԍԏана-костын веԍіг оз вӧчԍы. Картатӧ воԉсавны колӧ міча-кос іԇасӧн, воԉсавны кыԇ-мыј поԅӧ унҗык. Тӧлын мӧсјастӧ колӧ леԇлывны ывлавылӧ, меԁ најӧ ветлӧԁлыштасны — песԍыштасны. Міјан унҗыкыс віԇӧны тӧвбыԁ леԇлывтӧг. Кор мі кутам мӧсјастӧ бура ԁӧԅӧрітны: тырмӧԇ, пӧттӧԇ верԁны, пеԉка віԇны, шоныԁ картаын, каԁын бур-ӧшкӧԁ нӧјтчӧԁны, тӧлын леԇлывны вӧԉа-вылӧ, сулӧԁны (лыԍтытӧг) 1 — 2 тӧлыԍ, — кукаԋјасыԁ міјан лоӧны шаԋӧԍ, ԇоԋвіԇаӧԍ, наыԍ сеԍԍа лоӧны бур, уна-јӧла мӧсјас. Выԉ-вајӧм-мӧскӧс, вӧраыс лыԍтӧм-костас меԁ оз тыр јӧвнас, колӧ лыԍтыны унҗыкыԍ луннас (кујімыԍ-ԋоԉыԍ), вӧрасӧ топјӧԁлыштны, — меԁԍа-ԋін первој-кукја том мӧсјасӧс. Выԉвајӧм-мӧстӧ колӧ јона бура ԁӧԅӧрітны. Віԇны шоныԁ, југыԁ, прӧст, косӧԁ, пеԉк картаын. Ԁурка-віԇӧмԍыԁ мӧскыԁ, кукаԋыс-і вермасны віԍмыны быԁԍама віԍӧмнас. Пемыԁлун-понԁа, велӧԁчытӧмла комі креԍԏана омӧԉа-на кужӧны скӧтнысӧ ԁӧԅӧрітны, сы-понԁа сеԍԍа скӧт-помԍыԁ бурсӧ еща-жӧ-і боԍтӧны.

Кукаԋӧс віԇӧм ԁа быԁтӧм.

Кукаԋлӧн, ӧшпілӧн бура-быԁмӧмыс ічӧт-вывԍаԋ, чужӧмԍаԋыс віԇӧм-ԁӧԅӧрітӧм-сајын. Унҗыкыԍсӧ-на міјан креԍԏанаыԁ кукјастӧ быԁтӧм-вылӧ віԇӧԁӧны важ-моз, пыԃԃі-пуктытӧг. Омӧԉа віԇӧмысла сеԍԍа веԉуна кукаԋ кулӧ быԁ во, унаӧн на-піыԍ оз воны тыр-вір-јајӧ ар 4 — 5-ӧԇ. Ԁӧԅӧрітны кужтӧмла міјан скӧтыԁ наԇӧн быԁмӧ, сӧвјаммӧ, посԋіԁа быԁмӧ. Креԍԏана сетыԍ мыжалӧны скӧт-пӧрӧԁасӧ; шуӧны, колӧ-пӧ татчӧс скӧт-рӧԁыԍ летчыԍны, суԇӧԁны мӧԁ-пӧлӧс пӧрӧԁа, бурҗыкӧс. Сӧмын-ӧԁ, омӧԉа-кӧ віԇан скӧттӧ, кӧԏ нӧшта бур-пӧрӧԁа, уна лӧԍӧԁ јӧв сіјӧ оз кут ԍетны. Віԍталім-ԋін-тај, міԍа, міјан ԍуртӧм комі мӧсјас-костын емӧԍ уна-јӧла мӧсјас. Міјанлы колӧ бурмӧԁны скӧтӧс верԁӧм, быԁтан-ног, ԉуч- кіҗык најӧс ԁӧԅӧрітны, меԁԍа-ԋін посԋіјассӧ, быԁмыԍјассӧ, — скӧтыԁ секі лоӧ мӧԁ. Сеԍԍа міјанлы колӧ тӧԁны, кыԇі, еԍкӧ, бурҗыка быԁтыны кукјасӧс. Ме-ногӧн, меԁԍа бур ԁа поԅана кукјастӧ быԁтыны мам-ԁінас. Ӧԏікӧ, мам-ԁінын быԁмігӧн кукаԋыԁ ачыс ԋоԋалӧ мамыслыԍ сӧстӧм, чӧскыԁ јӧв. Мамԍыс-торјӧн віԇігӧн, ԁозмукјаснаԁ ԁурка вӧԃітчӧмӧн унҗыкыԍсӧ креԍԏанаыԁ аԍныс віԍмӧԁӧны кукаԋтӧ, — гырк-пыщкӧсыс, ԍув-рушкуыс сылӧн зев рыж, ԋајт-ԁозјыԍ-кӧ јукталан, верԁан, кынӧмыс сылӧн вермас віԍмыны. Мӧԁ-кӧ, міјан картајасын абу-на торја кук-быԁтан-інјас, кӧні еԍкӧ, вӧлі шоныԁ, кос, југыԁ ԁа лӧԍыԁ сылы овнысӧ. Чужӧм-бӧрас пырыԍтӧм-пыр-жӧ куктӧ колӧ весавны, ԉібӧ леԇны мамыслы ԋувны. Мукӧԁыс, мӧскыс-кӧ оз ԋув кукаԋсӧ, кіԍкалӧны сіјӧс кыԁја-пыԅӧн, солӧн, ыштӧԁӧны, меԁ еԍкӧ ԋулас мамыс. Сіԇ вӧчны ԋекор оз ков: кыԁјӧн ԁа пыԅӧн куклӧн ԋаԋԅӧ кучік-ежыс (кучікас ем вывті посԋіԃік, ԍінмӧн-аԁԇытӧм роԅторјас, најӧ пыԅнас тырӧны), солыԁ-ԍојӧ кучіксӧ, кукаԋсӧ кынтӧԁӧ. Куктӧ, мамыс-кӧ ачыс сіјӧс оз весав (ԋув), колӧ мамԍыс јансӧԁны ԁа чышкавны міча, — ԋебыԁ іԇасӧн ԉібӧ турунӧн, сы-бӧрын сеԍԍа сӧстӧм-кос рузумӧн. Чышкавны колӧ гӧн-ԋылыԁыс, воԇԍаԋыс бӧрлаԋ; нырвом-гӧгӧрсӧ пожјавны шоныԁ ваӧн. Кор куктӧ быԁтӧны мам-ԁінас, бурҗык сіјӧс јӧртны мамԍыс торјӧн, вежӧс-сајӧ, мамыс-ԁінӧ сӧмын леԇлыны. Меԁ-воԇԇа вежонас колӧ ԋоԋӧԁны 4 — 5-ыԍ лун, мӧԁас — 3 — 4-ыԍ, сы-бӧрԏі 3-ыԍ лун. Мам-јӧвԍаԋ кукӧс ԍојны велӧԁны, торјӧԁӧм-бӧрын, зев ԍӧкыԁ, сы-вӧсна мӧс-вӧра-јӧвсӧ ԍојӧмыԍ куктӧ колӧ ԁугӧԁны наԇӧԋікӧн, вочасӧн, вежон 6 — 8-бӧрын, кор сіјӧ бура кутас-ԋін ԍојны ԋаԋ, пыԅа јуанјас ԁа турун. Кукаԋтӧ мам-ԋоԋԍыԁ ԁугӧԁны колӧ вочасӧн: војԁӧр ԁугӧԁны ӧԏі-ԋоԋыԍ (леԇны ԋоԋавны кујімсӧ), сеԍԍа кык ԋоԋыԍ, сы-бӧрын кујімыԍ і сіԇ ставԍыс. Таԇі ԁугӧԁны колӧ вежон кујім-ԋоԉӧн, бӧрја-вылас і ԇікӧԇ мамыс-ԁінӧ ԋе ԍібӧԁлыны. Кущӧм ԋоԋ куклы оз ԍетны ԋоԋавны, колӧ лыԍтыны, сеԍԍа пыр унҗык ԁа унҗык лыԍтыны (гуԍавлыны) і мукӧԁԍыс. Вочасӧн, сек-кості, куктӧ колӧ велӧԁны мукӧԁ ԍојанӧ (зӧр-пыԅа јуанӧ, абу-кӧ сіјӧ — іԁ-пыԅӧ, поԅӧ жмыкӧ, турунӧ, ԋаԋ-крӧшкіӧ). Кор кукыԁлы мам-ԋоԋјасԍыс јӧлыс оз кут пӧттӧԇыс ԍурны ԋоԋавны, сіјӧ кутасҗык віԁлавны мукӧԁ ԍојан-јуантӧ. Турун ԍојны кукӧс колӧ велӧԁны воԇыԍаԋҗык, 2 1/2 — 3 вежон-мыԍԏі чужӧм-бӧрын. Меԁ-бур верԁас ԇоԉа-куклы, јансӧԁӧм ԁа ԋоԋыԍ-ԁугӧԁӧм-мыԍԏі, зӧр-пыԅ, ԋеуна поԅӧ вежыштны іԁ-пыԅӧн. Зев лӧԍалӧ ԋеуна картупеԉ, ԍоркԋі. Тӧлыԍ 3 — 4-бӧрын поԅӧ-ԋін пӧттӧԇ ԍетны міча турун, 2 — 3 пунт лун-кежлӧ зӧр-пыԅ-ԁа (абу-кӧ мукӧԁ-пӧлӧс ԍојан, поԅӧ ԍетны жмык). Кымын бура, кужӧмӧн лоӧ верԁӧма куктӧ быԁмігас, кымын јона лоӧ ԁӧԅӧрітӧма, пеԉка, лӧԍыԁа віԇӧма, сымын бур ԁа шаԋ лоӧ сыыԍ мӧскыԁ, сымын уна кутас лыԍтыны јӧв.

Скӧт-бурмӧԁан-котырјас.

Бурҗык, — шогмана ӧшјасыԁ міјан еща-на. Унҗыкыс посԋіԁӧԍ, урӧсӧԍ. Арӧс тыртӧԇыс ӧшкӧс кутасны-ԋін новлӧԁлыны мӧсјас-ԁінӧ, оз ԍетны сылы бура быԁмыны, јонмыны. Коԁлӧн-кӧ кӧнкӧ ӧткымын гырыԍҗык ӧшјас і емӧԍ, најӧ быԁлаӧ оз тырмыны. Сеԍа кыԇ-ԍурӧ віԇӧмла, верԁӧмла ԁа вывті јона новлӧԁлӧмла најӧ регыԁӧн омӧԉтчӧны, урсаԍӧны. Ӧштӧ віԇӧмыԁ креԍԏаԋіныԁлы ыҗыԁ бур, ԃерт, оз во, сы-понԁа ӧштӧ сіјӧ ԉібӧ коԇӧԁӧ, ԉібӧ начкӧ. Ӧтка креԍԏаналы віԇны, бура верԁны ӧшкӧс, ԃерт, вывті ԍӧкыԁ. Ӧԏі-кык бур ӧшјас сеԍԍа бара-жӧ уна бур ԍетны оз вермыны, кор накӧԁ щӧщ мӧс-чукӧрын ветлӧны уна посԋіԃік, томыԋік ӧшјас. Мӧсјасыԁ гожӧмбыԁ ветласны луԁын, нӧјтчасны вӧԉа-вылын; арнас, картаӧ јӧртігӧн, кӧԅаіныс оз вермы тӧԁны, тырԍавліс аԉі ез сылӧн мӧскыс. Бур ӧшјастӧг мі асԍыным скӧт бурмӧԁны ог вермӧј. Посԋі ӧшјас-помыԍ мӧс-рӧԁыԁ воыԍ-воӧ пыр ӧтарӧ омӧԉтчӧ. Креԍԏана-костын ӧшјастӧ ыҗыԁӧԇ віԇӧмыԁ кутіс бырны ԇікӧԇ. Тащӧм јӧрмӧмԍыс петны зев кокԋыԁ. Посԋі ӧшјастӧ ԇікӧԇ колӧ бырӧԁны: начкавны, коԇӧԁавны; коԉӧԁны сӧмын бурҗыкјассӧ, гырыԍҗыкјассӧ, коԁлӧн рӧԁыс мамԍаԋыс јӧлаҗык, віԇанаҗык-ԁа. Мыј ԍӧкыԁ ӧтка креԍԏаԋінлы, сіјӧ поԅӧ вӧчны ӧтувтчӧмӧн, котыртчӧмӧн (арԏеԉјасӧ, тӧварішществојасӧ). Креԍԏаналы зев поԅӧ ӧтувтчӧмӧн лӧԍӧԁны ԁа віԇны бур (пԉеменнеј) ӧшкӧс. Тащӧм ӧтувтчӧмыс кутас шуԍыны ӧш-віԇан-ко- тырӧн (сојузӧн, тӧварішществоӧн — роч-ногӧн-кӧ). Тащӧм котырыс тӧжԁыԍӧ ӧтвылыԍ бурмӧԁны скӧт, ӧтвылыԍ лӧԍӧԁны (ԋӧбны, суԇӧԁны) бур-рӧԁа ӧшјас, бырӧԁны вӧԉа-вылын скӧтӧс нӧјтчӧԁӧм; ԁугӧԁны, меԁ мӧсјаскӧԁ ӧтчукӧрын омӧԉ ӧшјас ез ветлыны гожӧмјасын. Тащӧм котырјасыс уҗсӧ нуӧԁӧны усӧбыч-лӧԍӧԁӧм-устав-ԍерԏі. Ӧшјасӧс колӧ лӧԍӧԁны татчӧс-пӧрӧԁаа скӧт-піыԍ петӧмјасӧс. Ԋекущӧм мӧԁ пӧрӧԁа, татчӧсыԍ-ӧтԁор, міјан олан-інын торја шогмана, торја бур оз ло. Ӧшјастӧ колӧ боԍтны Јемԁін-ујезԁыԍ, Јемва-ју-пӧлӧныԍ. Сетчӧс скӧтыԁ міјан скӧт-пӧрӧԁаыԍ-жӧ, сӧмын сен, бурҗыка віԇӧмла-ԁӧԅӧрітӧмла, гырыԍҗык. Ӧштӧ рӧԁ-вылаԁ ԋӧбігӧн, — бӧрјігӧн колӧ корны щӧщ участокса агрономӧс ԉібӧ зооԏехԋікӧс *. Ԋӧбтӧԇыс колӧ тӧԁмавны, кущӧм вӧліны ӧшкыслӧн баԏ-мамыс, јӧла-рӧԁыԍ-ӧ. Сещӧм бӧрјӧм ӧшкӧԁ мӧсјастӧ поԅӧ нӧјтчӧԁны вӧԉа-вылын-і (ӧшсӧ мӧс-чукӧрӧ леԇӧмӧн), ӧтка-мӧсјасӧс-і (ӧш-ԁінӧ вајӧԁӧмӧн). Кор ӧшкыс ветлӧ мӧс-чукӧрын, вӧԉа-вылын, ӧԏі ӧш-јурӧ меԁ ез вӧв 30 — 40 мӧскыԍ унҗык.

• Скӧт-віԇан-ԁӧԅӧрітан уҗ-вылӧ велӧԁчӧм-морт.

Кор ӧшсӧ віԇӧны картаын, поԅӧ сы-ԁінӧ вајӧԁлыны 75 мӧскӧԇ. Таыԍ уна мӧскӧс нӧјтчӧԁны ӧшкыԁ оз вермы. Унҗык-кӧ лоӧ, регыԁӧн сіјӧ омӧԉтчӧ, ебӧстӧммӧ мӧсјасӧс ԍӧктӧԁны оз-ԋін кут вермыны. Вӧԉа-вылын мӧсјасӧс нӧјтчӧԁігӧн ӧшкыԁ вермӧ тырԍӧԁны во 2 — 3, картаын віԇӧмӧн во 5 — 6. Сеԍԍа јона ем віԇны ԁа верԁны-кужӧм-сајын. Вӧԉа-вылын ӧшкыԁ јона песԍӧ, ԉішнејыԍ четчалӧ муԇӧ, сы-понԁа омӧԉтчӧ. Картаын кутігӧн сіԇ оз вермы лоны. Мӧсјастӧ поԅӧ ԍібӧԁлыны лыԁӧн (луннас 2-ӧс). Во-гӧгӧр картаын віԇігӧн ӧшкӧс колӧ леԇлыны ас-кежас паԉӧԁчыштны, песԍыштны. Верԁны ӧшкӧс колӧ бур турунӧн, зӧр-іԇасӧн, пыԅалыштӧмӧн, ԋаԋа верԁас — зӧр, гырыԍа ізӧмӧн, жмык ԍетны 2 пунтыԍ уна лун-кежлӧ оз ков. Ԋаԋа верԁас-ԁінӧ соԁтыны уна картупеԉ ԁа ԍоркԋі абу бур. Леԇлытӧг віԇігӧн, песԍытӧг-гуԉајттӧг, ӧшкыԁ вермас щӧгны, сеԍԍа мӧсјастӧ нӧјтчӧԁнытӧ оз-ԋін кут тујны. Сӧмын ӧтувтчӧмӧн, котыртчӧмӧн (сојузӧ&тӧварішществоӧ) мі вермам лӧԍӧԁны, віԇны бур ӧшјасӧс. Бур &ошјастӧг міјан скӧтӧс-бурмӧԁан уҗыԁ воԇӧ оз вӧрԅы. Котыра-војтырлы (сојузлы, тӧварішществолы) сетчӧ уҗӧн, ԁыр-кеж- лӧ ужԁыԍана тӧварішществојасыԍ ԍӧм, скӧтӧс воԇӧ бурмӧԁӧм-вылӧ, скӧт-віԇана-овмӧс кыпӧԁӧм-вылӧ. Быԁ ԍіктын, грезԁын Комі му-паԍтала креԍԏаналы колӧ терыбҗыка ӧтувтчыны, котыртчыны, чорыԁа боԍтчыны бурмӧԁны скӧт. Бурмас-кӧ скӧт, бурмас і овмӧс.