Пос

Ф. I. ВОԈФСОН ԀА Г. М. ԌЕГАЛ Нароԁнӧј заԍеԁатеԉјаслы отсӧгтор Роч вылыԍ выԉмӧԁалӧмӧн вуҗӧԁіс А. I. Короԉов Комі ԋіга леԇанін Сыктывкар — 1930 19 3 0 І-ӧԁ Ј У К Ӧ Ԁ. Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјасӧс бӧрјан ног, налӧн правајасыс ԁа могныс

І

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјасӧс борјӧм.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјасӧн вермӧны лоны РСФСР-са став уҗалыԍ војтыр, коԁјас кутӧны бӧрјыԍана ԁа бӧрјана правајас; оз вермыны бӧрјыԍԍны нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉӧ сещӧм војтыр, коԁјасӧс суԁӧн суԃітӧма, ԉібӧ кущӧмкӧ ԉокторјыԍ вӧтлӧма профсојузыԍ, ԉібӧ кущӧмкӧ мукӧԁ общественнӧј оргаԋізатсіјаыԍ. Суԃітӧм понԁаыс оз поԅ бӧрјыныс кытчӧԇ оз помаԍ мыж кутны суԃітӧм строкыс, а общественнӧј оргаԋізатсіјајасыԍ вӧтлӧм понԁаыс вӧтлӧмԍаԋыс кујім во тырӧм бӧрӧԇ. Бӧрјыԍӧмыс нуӧԁԍӧ сіԇі: рајонувса карјасын лӧԍӧԁԍӧны артаԍан (разверсточная) коміԍԍіја, кујім мортыԍ. Преԁԍеԁаԏеԉыс рајјонувса ісполкомыԍ шԉен, сеԍԍа меставывса прокурорлӧн отсаԍыԍ ԁа рајјонувса ӧԏік нароԁнӧј суԃԃа. Тајӧ коміԍԍіјаыс арталас ԁа ԍетас быԁ ԍіктӧ ԁа фабрікјасӧ норма — кымын мортыԍ колӧ бӧрјыны нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјассӧ. Арталӧм бӧрас участокса нароԁнӧј суԁјасӧ мӧԁӧԁԍыԍӧ веԁомоԍԏјас, сіԇі-жӧ ыстыԍԍӧны веԁомоԍԏјасыс ԍеԉсӧветјасӧ, фабрік-завоԁвывса коміԏетјасӧ, воінскӧј чаԍԏјасӧ. Ԍеԉсӧветјасыс ԁа мукӧԁ вылынҗык віԍталӧм оргаԋізатсіјајасыс сіјӧ веԁомоԍԏјасас інԁӧм колана лыԁ нарзаԍеԁаԏеԉјассӧ бӧрјӧны общӧј собраԋԋӧјас вылын, ԁа спісокјассӧ мӧԁӧԁӧны суԃԃајаслы. Нароԁнӧј суԃԃајас спісок воӧм бӧрас спісокјасыслыԍ копіјајассӧ мӧԁӧԁӧны утверԃітны (рајоннӧј) коміԍԍіјајаслы. Тащӧм бӧрјыԍӧм нога законыс петіс 1926-ӧԁ воӧ Нојаб 19 лунӧ, сіјӧс вӧлі выноӧԁӧма ВЦІК-са 12-ӧԁ созывлӧн 3-ӧԁ ԍеԍԍіја вылын. * Тајӧ законӧԇыс важ 1922-ӧԁ воԍа закон ԍерԏіыс нарзаԍеԁаԏеԉјассӧ ез бӧрјывны общеј собраԋԋӧ вылын, а вӧлі ісполкомјас ԁа фабрік-завоԁвывса коміԏетјас ԋімпас вӧчасны ԁај ставыс.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслӧн праваныс ԁа могјасныс.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјасӧс суԁјас ԁорвыв шыпаса суԁ вылӧ корӧны (алфавітнӧј) ԋімпас ԍерԏі. Быԁ заԍеԁаԏеԉ суԁ вылын вермӧ пукавны во чӧжнас сӧмын квајт лун, пукавныс лоӧ орјавлытӧг. Мӧԁ ногӧн вермас лоны сӧмын кущӧмкӧ ԍӧкыԁҗык ԃелӧјас віԁлалігӧн, кор ковмас еновтлыны мӧԁыԍӧԇ ԃелӧсӧ, шуам лун мӧԁ-кежлӧ, секі сіјӧ-жӧ нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјассӧ вермӧны корны ԃелӧсӧ решітныс, сӧмын ԃелӧсӧ віԁлалӧмнас ԋужӧԁігӧн суԁлы лоӧ вӧчны заԍеԁаԏеԉјас јывԍыс торја шуӧм.

Оз куԅа ԍетны ӧԏік пӧлӧс заԍеԁаԏеԉјаслы со мыј вӧсна суԁ вылас пукавныс: 1. Меԁым унҗыкӧн во гӧгӧрнас уҗалыԍ јӧзыс вермісны заԍеԁаԏеԉавныс; 2. Меԁым заԍеԁаԏеԉјасыс ез торјавны асланыс уҗԍыныс ԁыркежлӧ. Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас-кӧ суԁ вылас пукалӧмыԍ пеԏітчӧны-пышјалӧны — најӧ мыжԁыԍԍӧны уголовнӧј закон чукӧр куԅа (1926-в. Уг. Зак. Чук. 29-ӧԁ ст.) ԁа штрапујтчӧны кујім шајтӧԇ. Служашщӧјјас ԁа робочӧјјас — нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас суԁ вылын пукалан каԁԍыс уҗалан ԁонсӧ, боԍтӧны асланыс уҗаланінԍыс, суԁ вылас-кӧ колӧ муны ылӧ, ԍетԍӧ щӧщ прогоннӧј ԁај суточнӧј, а креԍԏаналы ԁа сещӧм заԍеԁаԏеԉјаслы, коԁјас ԋекӧн оз уҗавны (безработнӧјјас), ԍетԍӧ суԁ вылас пукалӧмԍыс быԁлунԍа ԁон сымынԁаӧн, мыјтӧм лӧԍӧԁӧма сіјӧ местаас, кӧні заԍеԁаԏеԉалӧны. Налы ԁонсӧ мынтӧ суԁыс. Суԁ вылын пукалігӧн нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас кутӧны суԃԃаыскӧԁ ӧткоԃ правајас ԁа могјас, распораԃіԏеԉнӧј заԍеԁаԋԋӧ вылын, і-суԃебнӧј засеԁаԋԋӧ вылын-і, сіԇ-жӧ і быԁ пӧлӧс ԍорԋі (вопрос) решітігӧн, кущӧмјас сулалӧны суԁ воԇын. Сы ԍерԏі нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉӧс поԅӧ шуны ԋеԁырԍа (временнӧј) суԃԃаӧн, суԃԃаыԍ торјалӧ сӧмын сіјӧн, мыј сіјӧ суԁјас вылас оз преԁԍеԁаԏеԉав. Заԍеԁаԏеԉ вермӧ (ԁа і колӧ) јуаԍны суԁ вылын став јӧзсӧ, коԁјасӧс корӧма ԃелӧ куԅаыс: корԍы- ԍӧс, кывкутыԍӧс — гражԁанскӧј ԃелӧ куԅа; мыжԁанаӧс ԁа ԁорјанаӧс — уголовнӧј ԃелӧјас куԅа, ԍвіԃіԏеԉјасӧс, експертӧс ԁа мукӧԁ корӧм јӧзӧс. Суԃітчыԍјасыс-кӧ суԁ вылас шыаԍасны суԃԃасӧ вежны, кык заԍеԁаԏеԉ ас костаныс сіјӧ шыӧԁчӧм куԅаыс тӧлкујтасны ԁа петкӧԁасны асԍыныс шуӧм — вежны аԉі ԋе вежны суԃԃасӧ. Решеԋԋӧыс ԁа мыжԁаншуӧмыс петкӧԁԍыԍӧ суԃԃа ԁа заԍеԁаԏеԉјас став кост тӧлкујтӧмӧн. Решеԋԋӧыслӧн панасыс ԁа помкаыс (моԏівыс) гіжԍӧ ставнаныс тӧлкујтӧмӧн-жӧ. Решеԋԋӧсӧ ԉібӧ мыжԁаншуӧмсӧ петкӧԁӧмнас-кӧ мыј-кӧ ԉоктӧр суԁыс вӧчас, закон воԇын лоӧ кывкутны суԃԃаыслы і заԍеԁаԏеԉјаслы ӧтмоза.

Нарзаԍеԁаԏеԉјаслӧн ас уҗјывԍыс бӧрјыԍјас воԇын ӧтчітывајтчӧм.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслӧн ԁа суԁԃалӧн могјасыс оз помаԍ сӧмын суԃітчӧмӧн. Уҗалыԍ јӧзӧн бӧрјӧм заԍеԁаԏеԉјаслы ԁа суԃԃајаслы оз ков торјӧԁчыны бӧрјыԍ јӧзсыс. Нароԁнӧј суԃԃајас каԁыԍ-каԁӧ асланыс уҗ јывԍыс ԍеԉсӧветјасын, ԁа уҗалыԍ јӧз пӧвсын собраԋԋӧјас вылын вӧчалӧны ԁоклаԁјас. Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслы на моз-жӧ колӧ вӧчавны ԁоклаԁјас аԍсӧ бӧрјыԍ војтыр воԇын. Сещӧм ԁоклаԁјас пырыс уҗалыԍ јӧзыс тӧԁмаԍасны міјан сӧвет суԁ уҗ тујвіԅкӧԁ, ԁај вермаԍны& тӧлкујтны суԁ уҗ јывԍыс, кущӧмжыка суԁыс уҗалӧ.

Нарзаԍеԁаԏеԉјас — сӧвет законјасон јӧзӧс тӧԁмоԁыԍјас.

Сеԍԍа-ӧԁ нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјасыԁ суԁ вылас пукалӧмӧн вермасны тӧԁмаԍны сӧвет законјаснас ԁа вермасны лоны уҗалыԍ војтырӧс законјасӧн тӧԁмӧԁан уҗын суԃԃалы отсаԍыԍӧн. Гырыԍ карјасын фабрік-завоԁјас вылн воԍталӧны сӧвет законјасӧн тӧԁмӧԁан бјуро. Сіјӧ бјуројасас унҗык уҗнуӧԁыԍыс нароԁнӧј заоеԁаԏеԉјас пӧвсыԍ.

Мыј лоӧ воԇԇа інстантсіја суԁ ԁа кассатсіја суԁ.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас пукалӧны сӧмын меԁвоԇԇа інстантсіја суԁ вылын. Воԇԇа інстантсіја суԁӧн лыԃԃыԍԍӧ — кӧні ԃелӧыс віԁлаԍԍӧ став мытчӧԁјаснас: суԃітчыԍјассӧ, ԍвіԃіԏеԉјассӧ ԁа експертјассӧ ԃелӧ куԅаыс јуаԍӧмӧн. Воԇԇа інстантсіјаа суԁӧн петкӧԁӧм решеԋԋӧ ԁа мыжԁаншуӧмјас вылӧ поԅӧ нораԍны мӧԁ інстантсіјаа суԁӧ, кыԇі шуԍӧ, кассатсіоннӧј суԁӧ. Кассатсіоннӧј суԁыс ем губерԋаувса ԁа Облаԍтувса суԁјас берԁын ԁа Верховнӧј суԁ берԁын. Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас кассатсіоннӧј суԁ вылын оз пукавны, сені пукалӧны кујім суԃԃа. Нароԁнӧј суԁӧн решітӧм ԃелӧјас касԍірујтԍыԍӧны областнӧј суԁӧ ԃелӧсӧ-кӧ решітӧма областнӧј суԁ, секі поԅӧ нораԍны Верхвнӧј суԁӧ. Решеԋԋӧ, ԉібӧ мыжԁаншуӧм вылас гіжӧм — нораԍӧмыс шуԍӧ кассатсіјаа нораԍӧмӧн. Кассатсіоннӧј суԁыс ԃелӧсӧ оз выԉпӧв віԁлав, а сӧмын тӧԁмалӧ веԍкыԁаӧ-ӧ решітӧма воԇԇа ін- стантсіјаа суԁыс ԁа ставсӧ-ӧ арталӧма ԃелӧсӧ решітігӧн. Ԍвіԃіԏеԉјас-тӧ кассатсіјоннӧј суԁыԁ оз-ԋін јуаԍ. Кассатсіоннӧј суԁ-кӧ решеԋԋӧсӧ ԉібӧ мыжԁаншуӧмсӧ вынԍӧԁас, сек сеԍԍа лыԃԃыԍԍӧны закон вынӧ пырӧмӧн ԁа ԃелӧыс лыԃԃыԍԍӧ решітӧмнас помаԍӧмӧн. А кассатсіоннӧј суԁ-кӧ решеԋԋесӧ вежас, сек ԃелӧыс бӧр бергӧԁԍӧ воԇԇа інстантсіјаа суԁас, выԉыԍ віԁлалӧм вылӧ, сӧмын сек оз-ԋін вермыны віԁлавныс важ заԍеԁаԏеԉјасыс ԁа суԃԃајасыс, коԁјас меԁвоԇсӧ решітлісны ԁа коԁјаслыԍ решеԋԋесӧ вежісны. I І-ӧԁ ЈУКӦԀ

Гражԁанскӧј ԃелӧјас јылыԍ

Кущӧмӧԍ овлывлӧны гражԁанскӧј венԅӧмјас.

Нароԁнӧј суԁјасын і губерԋаувса суԁјасын воыԍ воӧ гражԁанскӧј ԃелӧјаслӧн лыԁыс век соԁӧ. Гражԁанскӧј ԃелӧјасыԁ овлывлӧны быԁ ԍікасаыс: аја-піја, ԉібӧ кык вок суԃітчӧны ӧтласа ембур јывԍыс. Ԍіктјасын нароԁнӧј суԁјасӧ јона пырӧ овмӧс јукӧм куԅа гражԁанскӧј ԃелӧјас. Сеԍԍа ӧні воыԍ-воӧ соԁӧ кага кӧрым перјана ԃелӧјас. Тащӧм ԃелӧјасыс јона соԁӧны лыԁнас і карјасын.

Гражԁанскӧј ԃелӧјас јылыԍ меԁгырыԍ законјасыс.

Вузаԍӧм-ԋӧбаԍӧм уҗ ԁа промышԉенноԍԏ вермӧны паԍкавны ԁа крепыԁа пукавны сӧмын госуԁарствоса влаԍтыс-кӧ ԋӧбаԍыԍ-боԍтаԍыԍјассӧ бура віԅӧ& быԁԍама ԋеԉучкіјасыԍ. Овмӧс нуӧԁан вылӧ поԉіԏіа& (ԊЕП) вылӧ вуҗӧмԍаԋ леԇалӧма бура уна законјас, коԁјас віԇоны& јӧзыслыԍ ембур кутан правасӧ. На піыԍ меԁгырыԍ законјасыс со кущӧмӧԍ: 1 ВЦІК-лӧн 1926-ӧԁ воԍа мај 29-ӧԁ лунԍа шуӧм — аскежԍа ембур кутан права јылыԍ; 2 Гражԁанскӧј закон чукӧр — вынаӧн лыԃԃыԍԍӧ 1923-воԍа Јанвар 1-лунԍаԋ; 3 Векԍеԉјас јылыԍ положеԋԋӧ: 4. Гражԁанскӧј суԁ нуӧԁӧм јылыԍ закон чукӧр; 5. Трестјас јылыԍ положеԋԋӧ, ԁа мукӧԁтор. Сеԍԍа-ӧԁ торја законјас кынԇіыс нӧшта емӧԍ і местнӧј влаԍԏјаслӧн шуӧмјас: Рајісполкомлӧн, Обісполкомлӧн, ԁа Крајісполкомјаслӧн. Шуам, Мӧскуаын паԏера јылыԍ шыӧԁчӧмјас решітчыԍӧны Мӧскуаса сӧвет шуӧм ԍерԏі. Гражԁанскӧј суԁ нуӧԁан закон чукӧрын 3-ӧԁ стаԏԏаас шуома&: суԁлы ԃелӧјассӧ решітны быԏ колӧ робоче-креԍԏанскӧј правіԏеԉство вынкутана законјас ԁа распоражеԋԋејас куԅа, ԁа меставывса влԍтјасӧн& леԇны вермана шуӧмјас ԍрԏі&. Сіԇкӧ сӧвет законјастӧ суԁлы колӧ тӧԁны. Кор міјан закон шуӧ суԁ јылыԍ, шуӧмыс оз семын інмы суԃԃалы ӧтнаслы, інԁӧ щӧщ-і нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслы. Вот мыј понԁа нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслы і колӧ тӧԁны законјассӧ, коԁјас понԁасны паныԁаԍлыны суԁ вылын ԃелӧјас решітігӧн Суԃԃа луныԍ-лунӧ віԁлалӧ ԃелӧјас ԁа законјас, ԃерт, сіјӧ сіԇнаԁ законјастӧ тӧԁӧ ԁај гӧгӧрвоӧ.

Мыј колӧ тӧԁны нароԁнӧј заԍеԁаԏеллы.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉӧ во піас суԁ вылын уҗалӧ сӧмын квајт лун чӧж. Вермас-ӧ нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉ тӧԁны став законјассӧ, коԁјас куԅа ковмывлӧ решітавны ԃелӧјассӧ? Ԃерт, став законсӧ заоеԁаԏеԉ оз вермы тӧԁны. Кӧԏ засеԁаԏеԉ& і оз вермы помԋітны быԁ законлыԍ пыщкӧссӧ, но сы понԁа оз-на поԅ шуны, мыј заԍеԁаԏеԉ оз вермы мӧвпавны ԁа уҗ берԁас сіјӧјасӧс інмӧԁны. Вылынҗык мі аԁԇылім, гражԁанскӧј ԃелӧыԁ ем быԁ ԍікас. Шуам, паԏера јылыԍ ԃелӧјас, кӧрым перјана, ембур јукӧм јылыԍ, труԁӧвӧј, аренԁајас јылыԍ, пӧԁраԁјас јылыԍ ԁа с.в. Став ԃелӧыс, кӧԏ кущӧм сіјӧ ԍама, решітԍыԍӧ ылӧссӧ ӧԏік тујвіԅӧн, кущӧмӧс пуктӧма робочӧјјаслӧн ԁа креԍԏаналӧн влаԍт. Тујвіԅыс (поԉіԏікаыс) сӧвет влаԍтлӧн віԇӧ робочӧјјасӧс, батракјасӧс, гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем креԍԏанаӧс. Тајӧ тујвіԅсӧ сӧвет влаԍтлыԍ нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслы колӧ тӧԁны ԁа суԁ вылын пукалігӧн, ԃелӧјассӧ решітігӧн чорыԁа нуӧԁны.

Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉлы колӧ тӧԁны сӧвет-властлыԍ поԉіԏікасӧ.

Суԁ вылын ԃелӧ решітігӧн нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉлы оз ков вунӧԁны, классӧвӧј віԅ, чорыԁа нуӧԁӧм, коԁӧс сӧветвлаԍт пуктӧма панас пыԃԃі. Шуам, суԃітчӧны кущӧмкӧ частнӧј тӧргӧвеч госуԁарственнӧј преԁпріјаԏԏӧкӧԁ, ԉібӧ коопераԏів керка кӧԅаіныскӧԁ паԏера јылыԍ, ԉібӧ меԉԋіча кӧртымалыԍ ԍіктса креԍԏанскӧј обществокӧԁ. Суԁ вылаԁ, ԃерт, суԃітчыԍјасыԁ быԁӧн ыстыԍӧны закон гіжӧԁ вылӧ. Сӧмын суԁлы колӧ ԃелӧјастӧ решітны гӧгӧрбок арталӧмӧн, ԁа быԁ-бок ӧтлаавны законыскӧԁ, сы понԁа-ӧԁ і леԇӧма законсӧ, меԁым сіјӧс олӧмӧ пӧртны. Сеԍԍа колӧ тӧԁны, мыј законјасыԁ НЕП вылӧ вуҗӧм бӧрын віԇӧны і ӧтка јӧзлыԍ (частԋікјаслыԍ) іԋԏересјассӧ, кор сіјӧ аслас уҗӧн бур тор вајӧ обществоас. Креԍԏанскӧј общество-кӧ аренԁаӧ ԍетіс меԉԋіча шӧркоԃԃем креԍԏаԋінлы, закон віԇас і меԉ-

ԋіклыԍ правајассӧ. Мыј понԁа законыс еԍкӧ віԇас меԉԋікыслыԍ правајассӧ? Со мыј понԁа: сіјӧ вермас вајны маті гӧгӧрса обществојаслы бур: меԉԋічасӧ ремоԋԏірујтас, бурмӧԁас меԉԋічаыслыԍ уҗсӧ, ԁа с. в. Тащӧм ԁырјіыс, ԃерт, суԁ понԁас став законнӧј правасӧ меԉԋіклыԍ ԁорјыны: сылы-кӧ коԁкӧ, шуам, ез мынтыԍ ізӧԁчӧмыԍ — суԁ шуас перјыны. Суԁ понԁас меԉԋікԁор мунны сӧмын сек, кор меԉԋікыс старајтчӧ аслас уҗнас обществоыслы. Кор меԉԋік понԁас уҗавны сӧмын аслыс бур вајӧм вылӧ, обществоыслы ԉок вӧчӧм вылӧ. Шуам, меԉԋічасӧ оз ремонԏірујт, ԁа сыпонԁа меԉԋічаыс унҗык каԁнас сулалӧ; ԉібӧ меԉԋік аснаукнас лептас ізӧм ԁон зев вылӧ — секі, ԃерт, суԁыԁ меԉԋіктӧ вештас сещӧм тујвывԍыԁ. Креԍԏана общество шыӧԁчӧм куԅа, ԉібӧ прокурор шыӧԁчӧм куԅа, суԁыԁ ԁоговорсӧ пыр і вынтӧммӧԁас. Тащӧм тујвіԅсӧ інԁӧма гражԁанскӧј закон чукӧр І-ӧԁ стаԏԏаын, кӧні шуӧма: „Гражԁанскӧј правајассӧ закон сек віԇӧ, кор сіјӧ правајасыс оз кежны ембур кыпӧԁан тујвіԅԍыс, коԁӧс налы пуктӧма.“ Тајӧ ԋіганас мі кӧсјам тӧԁмӧԁны міјан законјас тујвіԅӧн, коԁӧс пуктӧма сӧветвлаԍт, ԁа коԁӧн нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслы лоӧ паныԁаԍлыны гражԁанскӧј ԃелӧјас решіталігӧн. Воԇіас мі быԁ ԍікаса гражԁанскӧј ԃелӧјас јывԍыс закон берԁԍаԋыс торјӧн мӧвпалам. Нароԁнӧј суԁјасӧ ԁа областнӧј суԁјасӧ тащӧм ԍікаса ԃелӧјас воавлӧны: 1. Ембурјукӧԁ јылыԍ. 2. Віԇ му ԉакӧм јылыԍ. 3. Кӧрым перјӧм јылыԍ. 4. Уҗјӧз перјӧм јылыԍ. 5. Паԏера јылыԍ. 6. Ԁојмӧм-ԁојԁалӧмјас јылыԍ. 7. Труԁӧвӧј ԃелӧјас јылыԍ. 8. Кӧртымаԍан (арендные) ԃелӧјас јылыԍ. 9. Пӧԁраԁјас јылыԍ венјас.

II. Ембур јылыԍ ԃелӧјас

Креԍԏана костын ембур јукӧм

Коԁі вермӧ корны овмӧс јукны

Ембур јукӧмјас меԁԍа уна овлывлӧны креԍԏана овмӧсјасын. Кар вылын олыԍјас костын ембур јукӧмјасыԁ шочҗыка паныԁаԍлӧ. Сіјӧ лоӧ сы понԁа, мыј ембурыс карса олыԍјаслӧн, служащӧјјаслӧн купечјаслӧн ԁа кустарјаслӧн векҗык ас кежԍа — ӧтка. Креԍԏана овмӧсыԁ-жӧ ԍемјаыслӧн — ставныслӧн, абу ӧтнаслӧн креԍԏаԋін кӧԅаіныслӧн ембурыс, а ԍемјаыслӧн ставныслӧн ԁа ставныс лыԃԃыԍԍӧны ӧткоԃ праваа шԉенӧн овмӧсас. Сӧглас тырмытӧм восна-кӧ ԍемја костын лоӧ кущӧмкӧ ԋеԉучкі, ԍемја піса быԁ шԉен вермӧ корны ӧтласа ембурсӧ јукны. Сіјӧ — законӧн ԍетӧм права быԁ овмӧсса шԉенлӧн. Кыԇі колӧ суԁлы віԇӧԁны быԁ ембур јукана ԃелӧ вылӧ

Кыԇі суԁ віԇӧԁӧ тащӧм ԍікаса ԃелӧјас вылас? Ԃерт, быԁ бок артавтӧг ембур јукана ԃелӧ решітны оз поԅ. Зев омӧԉа овмӧсыԁ понԁас кыпавны ԍемја костын-кӧ лоӧны зыкјас. Сӧмын мӧԁ бокԍаԋ-кӧ віԇӧԁлыны креԍԏанскӧј овмӧсјасыԁ сіԇ-ԋін зев посԋіԃікӧԍ. Шӧркоԃԃем овмӧсын — кымынкӧ пласт віԇму, кык-кујім мӧс, вӧв, ԁушмӧԁ ыж, ԁа ем-кӧ порԍ, чіпан, сеԍԍа мыјԍурӧ клам. Мыј сеԍ јукан? Бур-ԋін лоӧ верман-кӧ ӧԏік шӧркоԃԃем овмӧсԍыԁ вӧчны кык-кујім гӧԉа олыԍ овмӧсјас. Та понԁа креԍԏанскӧј овмӧстӧ јукӧмыԁ суԁԍаԋ корӧ јона гӧгӧрбок арталӧмӧн решітӧм. Корԍурӧ кӧвмас суԁлы і мӧвпавны јукԍыԍјаслы јукԍӧмԍыс еновтчӧԁӧм јылыԍ. Унаыԍ овлывлӧ, мыј суԃԃалӧн ԁа заԍеԁаԏеԉјаслӧн бур мӧвпалӧмыс і бурӧԁас јукԍыԍјасӧс Сӧмын мукӧԁ ԁырјіыс овлывлӧ бурҗык јукны, кӧԏ і ічӧԏік овмӧсыс. Ӧԁ міјан ԍіктыԁ век-жӧ воԇӧ мунӧ аслас олӧмнас. Том војтыр, коԁјас вӧвліны војнајас вылын, краснӧј арміјаын, овлывлісны і уҗавлісны сӧветвлаԍт ԁырјі карјасын, најӧ овмӧсаныс вајісны уна ԍікаса выԉторјас, а пӧрыԍ јӧз ԁругӧн оз вермыны выԉторјас вылӧ петны. Сещӧм ԁырјіыс выԉторјыс век бӧрӧ пуҗԍӧ — оз вермы воԇӧ мунны овмӧс кыпӧԁан уҗыс. Меԁым кӧԏ јукԍӧмнас і посԋалӧ — овмӧсыс сӧмын бур ԍама выԉ кӧԅајін, коопераԏівјас ԁа мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏетјасыԍ отсӧг боԍтӧмӧн, ӧтувја овмӧсјасӧ пырӧмӧн овмӧссӧ вермас бурмӧԁны. Мукӧԁ ԁырјіыс овлывлӧ і сещӧмтор: пӧрыԍ баԏ-мам ԁіныԍ торјӧԁчӧны піјаныс. Баԏ-мамыс асланыс пӧрыԍнысла уҗавны, овмӧс нуӧԁны оз-ԋін вермыны. Торјӧԁны-кӧ најӧс, пӧрыԍјас матӧ воасны. Кыԇі вӧчны? Тащӧм ԁырјіыс овмӧс јукӧмыскӧԁ колӧ ӧтщӧщ пуктыны і кӧрым перјӧм јылыԍ шуӧм.

Овмӧсӧ пырӧм (вошедшие) војтырлӧн ембур јукана права

Ӧні щӧкыԁа сещӧм торјӧԁчӧмјас овлывлӧны. Креԍԏаԋін пі, шуам, тулыснас гӧтраԍӧма. Тулыс, гожӧм, арсӧ оліс гӧтырыскӧԁ. Тӧв кежас уҗыс бырі, нажӧткајас абу, овмӧс ічӧԏік. Быԁ ԍојыԍ кажітчӧ ԉішнӧјӧн. Завоԃітчӧ піԋ-зык. Ставныс ӧтԁортӧны моԋӧс,бӧрԏінас сіјӧс вӧтласны. Кутӧ ӧ торјӧԁчӧм моԋ ембур јукана права? Ԇік ӧткоԃа кутӧ мукӧԁ шԉенјасыскӧԁ. Віԇму закон чукӧр 65 стаԏԏа ԍерԏі овмӧс (ԁвор) лыԃԃыԍԍӧ ӧтувјаӧн, сӧмын ембур јукан правасӧ кутӧ сіјӧ, кӧԁі овмӧсас пуктіс аԍԍыс уҗсӧ. Моԋ-жӧ сӧмын ӧԏік гожӧм уҗаліс. Суԁлы колӧ тӧԁмавны, мыј понԁа моԋыс торјӧԁчӧма. Моԋсӧ-кӧ вӧтлӧмаӧԍ, а ачыс ӧтлаас олігӧн бура пыр уҗалӧма, сек вылӧ колӧ суԁлы віԇны сылыԍ правасӧ, ԁа сы пај ембурсӧ јукны. Мӧԁ ԃелӧ, кор моԋыс аслас ыжԁалӧм куԅаыс пышјіс. Оз поԅ кіԍтны овмӧс кущӧкӧ& ыҗԁалӧм вӧсна. Та-ног-жӧ колӧ віԁлавны ԃелӧјас пі-ныв пыԃԃі пыртӧм чеԉаԃӧс јукігӧн. Мукӧԁ ԁырјіыс ԍемја піас пі пыԃԃі ԉібӧ ныв пыԃԃі пыртасны ԁа ԋеԁыр мыԍԏі зыкԍыны понԁасны. Кутӧ-ӧ пыртӧм морт ембур јукана правасӧ? Секі бара-жӧ ковмас тӧԁмавны, коԁі мыжа зыкԍӧмԍыс. Кресԏана овмӧсјас јуклыԍӧны. Віԇму закон чукӧрса 65, 66, 67, 68, 69, 73, 74, 75, 76, 77, 81 ԁа 88 стаԏԏајас ԍерԏі. Колӧ шуны — нароԁнӧј суԁ сомын& кӧлуј ԁа керка-карта јукӧм јылыԍ ԁелӧјасӧ& віԁлалӧ, віԇму јукӧм јылыԍ — віԇму коміԍԍіјајас решіталӧны. Јукԍыԍјасԍаԋ суԁ вылӧ вајԍӧ јукана ембур вылас гіжӧԁ (опіԍ.) Меԁым суԁ бура вермас артавны јукԍыԍјаслыԍ ембурсӧ, ԁа петкӧԁны веԍкыԁ решеԋԋӧ, колӧ ембур вылаԍ опіԍ. Опіԍсӧ суԁ вылас вајтӧԇ колӧ нӧшта вынԍӧԁны ԍеԉсӧветын. Сеԍԍа суԁ вылын колӧ јукԍыԍјаслыԍ јуаԍны — ԁовоԉӧнӧԍ-ӧ опіԍнаныс ԁа сіјӧ ԁонјаснас, кущӧмӧс пукталӧма опіԍ вылас. Опіԍнас-кӧ ӧԏік кывјӧ јукԍыԍјас оз воны, колӧ јуаԍны ԍвіԃіԏеԉјасӧс, а меԁԍа лӧԍыԁ лоӧ, суԁыԍ-кӧ ачыс места вылас ветлӧмӧн ембурсӧ віԁлалас.

Віԇму ԉакӧм јылыԍ ԁа јӧзлыԍ віԇпуктӧмјас јылыԍ венјас

Віԇму ԉакӧм травітӧм јылыԍ меԁԍа јона ԃелӧ кыптӧ ԉок пощӧсјас понԁа, мукӧԁ ԃырјіыс јуклӧм пощӧстӧ јӧз му ԁорԍыԁ ԃаԃӧыԁ муртса-муртса ӧшлас ԁај еновтас. Ԃерт, еԍкӧ му кӧԅајіныслӧн-кӧ пощӧсыс сіјӧ аслас вӧлі, сіјӧ пощӧс понԁаыԁ кӧԇатӧ ԉакны ез ԍет. Сеԍԍа ԃелӧјас овлывлӧны ӧԏі ԍіктӧн мӧԁ ԍіктлыԍ віԇ ԉакӧм јылыԍ. Шуам, сіјӧ пощас, кыті ԍу& јӧрсӧ пощӧ ԍіктыс, налӧн віԇԇыс зев еща, а унҗыкыс мукӧԁ ԍіктсалӧн. Ещаԋіктӧ ӧԁјӧҗык пуктасны ԁа кытԍурӧ ԍујӧртӧ ԍіктсаыԁ і воԍталасны, а скӧтыԁ мыјӧн пырас, ԃерт, ыщкытӧм віԇјас вылаԁ разӧԁчас. Сеԍԍа јӧзлыԍ віԇ пуктӧм-вӧԃітӧм јылыԍ. Щӧкыԁа овлывлӧ і тащӧм ԍама ԃелӧјас. Ԃаԃӧыԁ ԉібӧ ԏӧткаыԁ мунас віԇ вылаԁ ыщкыны, а туруныс зорӧԁын-ԋін, ԉібӧ кык бокԍаԋыс ыщкӧмаԍ ԁа аслыс сӧмын җынјыс коԉӧма. Нароԁнӧј суԁ, ԃерт, оз вермы решітны віԇјас јывса ԃелӧтӧ, сыјылыԍ ковмас шыӧԁчыны віԇму јукӧԁӧ, ԉібӧ віԇму коміԍԍіјаӧ, а уронсӧ мынтӧм јылыԍ ковмас шыӧԁчыны, сы јылыԍ-кӧ віԇму коміԍԍіјаыс ԋінӧм оз шу, нароԁнӧј суԁӧ, сӧмын суԁ вылас ковмас мыԁчӧԁны справка віԇму јукӧԁԍаԋ, мыј збыԉ віԇсӧ пуктӧма бокӧвӧј.

Кӧрым перјӧм јылыԍ.

Кущӧм кӧрым перјӧмјас овлывлӧны.

Вылынҗык інԁӧма-ԋін лоі, мыј кӧрым перјӧм јылыԍ ԃелӧјас воыс-воӧ& соԁӧны. Сещӧм ԃелӧјасыс бара-жӧ овлывлӧны уна пӧлӧс: 1. Чеԉаԃјаслы кӧрым перјӧм јылыԍ. 2. Вересԍаԋ гӧтырлы ԉібӧ гӧтырԍаԋ верӧслы, уҗавны вермытӧм вӧсна, перјӧм јылыԍ. 3. Баԏ-мамлы чеԉаԃјасԍаԋ кӧрым перјӧм јылыԍ. 4. Рӧԁвужјас костын кӧрымјас перјыԍӧм јылыԍ. Кагајаслы кӧрым корсігӧн унҗыкыԍсӧ лоӧ воԇвыв кагаыслыԍ баԏсӧ корԍны. Кывкутыԍыԁ век- җык ӧткажітчӧ ԁа ыстыԍӧ мукӧԁ вылӧ. Кыԇі сещӧм ԁырјіыс ԃелӧсӧ решітны? Важ каԁӧ, сар законјас ԍерԏі, кага мамԍаԋыс вӧлі колӧ мытчӧԁ, мыј збыԉ ԍыԍаԋ& ԍӧктӧма. Сӧмын кыԇі сіјӧ ԁокажітан? Ӧԁ, ԍӧктӧмыԁ ез вӧв јӧз ԍінвӧԇын&. Кущӧм мытчӧԁ-нӧ, (ԁоказаԏеԉство) верман вајны суԁ вылаԁ? Еԍкӧ суԃітчыԍјасыс-кӧ ԍӧктан каԁас ӧтлаын вӧлі олӧны, поԅӧ вӧлі інԁыны, мыј ӧтлаын олігӧн-пӧ верміс лоны. Кыԇі ԁокажітны сіјӧ, мыј те ԍӧктомыԁ кыкыԍ-кујімыԍ аԁԇыԍлӧмӧн? Еԍкӧ важԍа моз-кӧ корԍыԍԍаԋ корны асԍыс ԍӧктӧмсӧ ԁокажітны, сек еԍкӧ век лоі суԁ вывԍаԋыԁ мунны щыг кагаӧн, немыс лоі еԍкӧ щыгјавны, корны, а зонјас — кывкутыԍјас шпыԋјаліг тырјі суԁ вывԍыԁ петісны. Нароԁнӧј суԁ-жӧ ӧз вермы сіԇі віԇӧԁны ԃелӧјас вылӧ.

Баԏӧс корԍана ԃелӧјас.

Тащӧм ԃелӧјассӧ решітігӧн суԁлы унҗыкыԍсӧ лоӧ сіјӧн артаԍны, коԁныс суԃітчыԍјас піыԍ веԍкыԁа віԍталӧны. Ԃерт, меԁ војԁӧр колӧ тӧжԁыԍны кага вӧсна. Кыԇі і віԍталӧма-ԋін вӧлі, суԁ вылаԁ унҗык кывкутыԍыс пыкԍӧ, оз аԍсӧ баԏӧн кагаыслыԍ пукты. Суԁ, ԃерт, быԁ бокԍаԋ мамыслыԍ віԍталӧмјассӧ арталас. Унҗыкыԍсӧ овлывлӧ сіԇ, корԍыԍыслӧн віԍталӧмјасыс веԍкыԁ, мыј понԁа суԁ і боԍтас сылыԍ віԍталӧмјассӧ аслас шуӧмас панас пыԃԃі. Тащӧм тујвіԅыс суԁлӧн, колӧ шуны, веԍкыԁ, сы понԁа, суԁ вылын увгӧмјасыс зев шоча овлывлӧ. Тащӧм тујвіԅыс ԁорјӧ нывбабајасӧс ԁа кагајасӧс щыг кулӧмыԍ, а том војтырӧс ԉок-ногӧн балујтӧмјасыԍ велӧԁӧ.

Кага кӧрым ԁон арталӧм

Кагалы, баԏ ԍурӧм бӧрын, артавԍыԍԍӧ кӧрым ԁон. Артавԍыԍԍӧ кага баԏ мам овмӧс ԍерԏі. Кывкутыԍыс-кӧ уҗалӧ кар вылын, секі векҗык лоӧ артавны сылыԍ ԁокоԁсӧ, ԉібӧ уҗ ԁонсӧ. Кор кывкутыԍыс креԍԏаԋін, сек лоӧ артавны сылыԍ став овмӧссӧ. Сӧмын унҗыкыԍсӧ креԍԏаԋінлӧн локтан ԁокоԁыс ічӧт овлӧ. Сы понԁа, бурҗык лоӧ креԍԏаԋінԍаԋ-кӧ суԃітан кага кӧрымсӧ ԍојан-јуанӧн, натураӧн. Креԍԏаԋінԍаԋ кӧрым суԃітігон оз ков вунӧԁны, мыј кывкутыԍыс — кагаыслӧн баԏыс ӧтнас овмӧсԍыс, сы понԁа кӧрым поԅӧ перјыны баԏ вылӧ воан ембур-пајыԍ сӧмын. Та јылыԍ зев гӧгӧрвоана 1926 воын „гӧтраԍӧм јылыԍ ԁа ԍемја кост олӧм јылыԍ" леԇӧм законлӧн 56 стаԏԏа віԍталӧ: „Уҗалыԍ креԍԏана овмӧс шԉенԍаԋ кага кӧрым перјігӧн, сылӧн-кӧ ас кежԍа нажӧткаыс оз тырмы кӧрым вылас, поԅӧ перјыны кага баԏ вылӧ воан ембур пајԍыс. Сӧмын і секі-на поԅӧ перјыны: 1. Сіја шԉеныс-кӧ (кагаыслӧн баԏыс) збыԉ щӧщ нуӧԁӧ овмӧссӧ. 2. Поԅӧ перјыны ԃеԋгаӧн, ԉібӧ ԍојан-јуанӧн, но ембурсӧ ӧтувја овмӧсԍыс (ԁворԍыс) мырԁӧн торјӧԁны оз поԅ, оз-кӧ бурӧн віԇму закон стаԏԏајас ԍерԏі аԍныс јукԍыны". Аԉімента ԃелӧјас решітігӧн унаыԍ овлывлӧ і сещӧмтор: баԏыс кагасӧ орԁас корӧ, сещӧм ԁырјіыԁ суԁлы лоӧ решітны “ӧніја гӧтраԍӧм ԁа ԍемја кост олӧм јылыԍ закон чукӧр,, 33 стаԏԏа ԍерԏі, кӧні шуӧма: Коԁныс орԁын кагалы лоӧ бур, сылы і ԍетны. Коԁныс кагасӧ бурҗыка віԇасны, меліҗыка ԁа ԍамӧнҗык велӧԁасны, суԁыԁ ԍетас сылы-і кагатӧ.

Верӧсԍаԋ ԉібӧ гӧтырԍаԋ кӧрым перјӧм јылыԍ.

Гӧтырлы верӧсԍаԋыс, ԉібӧ верӧсыслы гӧтырԍаԋыс кӧрым перјыԍԍӧ „гӧтраԍӧм ԁа ԍемја кост олӧм јылыԍ" закон чукӧрса 14 стаԏԏа ԍерԏі". Нужԁајтчыԍ вермӧԁчытӧм гӧтыр, ԉібӧ верӧс вермӧ корны отсӧг мӧԁԍаԋыс, суԁ-кӧ аԁԇас, мыј мӧԁыс врмӧ мынтыны. Сіјӧ правасӧ кутӧны і уҗавны вермана верӧс, ԉібӧ гӧтыр, абу-кӧ сіјӧ уҗ вылын. Закон ԍерԏі вермӧԁчытӧм гозја мӧԁа мӧԁԍаԋыс, коԁныс вермасны, кутӧны кӧрым перјан правасӧ ӧԏік во чӧж торјӧԁчӧмԍаԋыс, уҗтӧм вермана верӧс ԉібӧ гӧтыр квајт тӧлыԍ чӧж торјӧԁчӧмԍаԋыс. Сӧмын сотсстрахкассаыԍ ԍетан пособіјӧыԍ отсӧгыс меԁ ез вӧв уна.

Баԏ-мамлы чеԉаԃԍаԋ кӧрым перјӧм.

Кыԇі посԋі уҗавны вермытӧм чеԉаԃ вермӧны баԏ-мамԍаԋ кӧрым перјыны, сіԇ-жӧ вермӧԁчытӧм баԏ-мам асланыс уҗавны вермана ныв-піјаныслыԍ вермӧны кӧрым перјыны. Кӧрым ԁон, кыԇі і вылынҗык ԋін вӧлі інԁӧма, артавԍӧ овмӧс ԍерԏі. Сіԇ-жӧ вермӧны кӧрым перјны асланыс внукјасԍаԋныс вермӧԁчытӧм пӧԉ ԁа пӧч, а внук- јасыс бара-жӧ пӧԉ-пӧчԍаԋыс вермӧны кӧрым перјыны, баԏ-мамԍыныс-кӧ оз вермыны перјыны.

Рӧԁвуж кост кӧ-рым перјӧм јылыԍ.

"Гӧтраԍан ԁа ԍемја кост олӧм јылыԍ" закон чукӧр 54-ӧԁ стаԏԏа ԍерԏі нужԁајтчыԍ уҗавны вермытӧм чој-вок кутӧны вермана чој-вокԍаԋ кӧрым перјана права, баԏ-мамԍаԋныс-кӧ ԋінӧм перјыныс, ԉібӧ баԏ-мамныс-кӧ налӧн абу.

Уҗјӧз перјӧм јылыԍ.

Ӧні ԍіктјасын воԍталӧма уҗԁыԍан коопераԏівјас. Ԍеԉско-хоԅајственнӧј банкјас пыр госуԁарство, тајӧ коопераԏівјасыслы леԇӧ ԍӧм шӧркоԃԃема ԁа гӧԉа олыԍ креԍԏаналы овмӧснысӧ кыпӧԁны отсӧг ԍетӧм вылӧ ԁа најӧск улакјас& нарԏітӧмыԍ мезԁыԍӧм вылӧ. Уҗԁыԍан коопераԏів асԍыс могсӧ вермас пӧрт-олӧмӧ&, кор сылӧн ԍӧмыс ем, кор госуԁарство ԍетӧм ԍӧмыс сылӧн оз чін, а соԁӧ. Секі креԍԏана і аԍныс аԁԇасны сылыԍ бурлунсӧ ԁа сы берԁӧ щӧщ јітчасны. Тајӧјас понԁа суԁлы колӧ топыԁа віԇны уҗԁыԍан коопераԏівјаслыԍ іԋԏересјассӧ. Кор суԁӧ воас уҗԁыԍан коопераԏівјаслӧн перјыԍан ԃелӧ, сіјӧс ӧԁјӧҗык колӧ решітны. Уҗԁыԍан коопераԏівјасԍаԋ воӧ унҗыкыԍсӧ уҗјӧз перјан ԃелӧ. Вылынҗык вӧлі-ԋін інԁӧма, уҗԁыԍан коопераԏівјас воԇын сулалӧ зев ыҗыԁ мог, а сіјӧ могсӧ најӧ вермасны олӧмӧ пӧртны, налӧн-кӧ ԍӧмныс оз „сыв" сы понԁа налӧн уҗјӧз перјан ԃелӧыс ӧԁјӧ вылӧ решітчыԍӧ суԃебнӧј пріказӧн, суԃебнӧј пріказсӧ петкӧԁӧ суԃԃа ӧтнасӧн.

Ԁојԁалӧмјас јылыԍ.

Ԁојԁалӧм јылыԍ ԁелӧјас.

Нароԁнӧј суԁјасӧ оз еща волывлы ԁојԁалӧм понԁа корԍыԍан ԃелӧјас. Керлеԇыԍ вылӧ уԍӧма пӧрӧԁан кервылас ӧшјӧм пу, ԉібӧ пу уԍігас увјыс вартӧма; керкыскалыԍлӧн кокыс кер улӧ шеԁӧма, кіыс чегӧма; керка лептігӧн коԁкӧ вылыԍаԋыс уԍӧма ԁа ԁојмӧма; пурјаԍыԍлӧн, ԉібӧ пурјӧн кывтыԍлӧн ԋіԉег кер вывԍаԋ віԉԁӧмӧн кокыс, ԉібӧ кіыс чегӧма, оз еща овлывлы уҗ вылаԁ быԁԍама ԋеԉучкіыс. Тащӧм ԁојмыԍ јӧз быԁӧн кутӧны права отсӧг перјӧм вылӧ. Ԃерт, коԁӧс воԇвыв сракујтӧма, сылы отсӧг ԍетасны страхкассаыԍ, а коԁӧс абу стракујтӧма — налы унҗыкыԍсӧ лоӧ суԁ пыр отсӧгтӧ корԍны.

Мыјыԍ ԍетԍӧ отсӧг.

Пурјӧн кывтігӧн мукӧԁ ԁырјіыс, кывтыԍјаслӧн кӧлујыс сотчас. Шуам, чомсӧ вӧлі вӧчӧма лыскыԍ, а кӧлујыс ставыс чомјас. Полојӧ,& ԍујӧмыԍ, ԉібӧ тӧла ԁырјі лыа ԁі вылӧ пукԍӧмыԍ ставныс сынӧны, чом ԁорӧ волыны оз ештыны. Жар лунӧ паракоԁ кіԋԍаԋ, ԉібӧ асланыс бі-пурԍаԋыс чомјыԁ ӧзјіс, кӧлујыс сотчіс, ԉібӧ щыкі, — пурјӧн кывтыԍлӧн меԁ-бӧрја шабурыс ԁа лазјыс ез ло. Ԃерт, тащӧм

ԍама ԋеслучајјассӧ суԁлы ковмас артавны быԁ бокԍаԋ. Гашкӧ шыӧԁчыԍјаслӧн ас понԁаныс сещӧм-торјыс лоі. Овлывлӧ-ӧԁ-і сіԇі: пур чом воԇаԁ ыҗыԁа пестыԍасны, а аԍныс чомјаԁ шојтчыны воԁасны, уԇіг костаыԁ і ӧзјасны. Коԁі сетыԍ мыжа? Чомјӧ-кӧ воԁан, чом вомԍыԁ біпуртӧ кусӧԁ, а ен песты. Ӧԁ, Коміԉесыԁ, ԉібӧ Ԍевероԉесыԁ тенԍыԁ біпуртӧ кусӧԁны оз вермы. Тащӧм нога ԃелӧјасыс віԁлаԍԍӧны гражԁанскӧј закон чукӧрса 403-ӧԁ ԁа 404-ӧԁ стаԏԏајас ԍерԏі. 403-ӧԁ стаԏԏа шуӧ: „Бокӧвӧјлы, ԉібӧ бокӧвӧј ембурлы ԉок вӧчыԍлы колӧ мынтыны убытка вӧчӧм ԁонсӧ. Мынтыԍӧмԍыс сіјӧ мынӧ мытчӧԁас-кӧ мыј ез вермы сіјӧ ԉок вӧчӧмсӧ ԁугӧԁны, ԉібӧ сіјӧ вӧлі ԉоксӧ вӧчны права кутӧ, ԉібӧ мытчӧԁас-кӧ мыј ԉокыс лоі корԍыԍыс понԁаыс“. 404-ӧԁ стаԏԏа со мыј шуӧ: „мортјас ԁа преԁпріјаԏіјӧјас, уҗныс коԁјаслӧн бокӧвӧјыслы јона ӧпаснӧ; кӧрттуј, трамвај, фабрік-завоԁјас, сотан (горючими) кӧлујӧн вузаԍыԍјас ԁа с. в. кывкутӧны сіјӧ ӧпаснӧј торјасԍаԋыс ԉок лоӧмԍыс, оз-кӧ вермыны мытчӧԁны мыј ԉокыс лоі кущӧм-кӧ кутны вермытӧм вынԍаԋ, ԉібӧ корԍыԍыс ас понԁаыс". Унҗыкыԍсӧ ԁојмӧмјасыԁ ԁа ускӧԏԏӧыԁ овлӧ гӧԉ војтырлӧнҗык, озыр јӧзыԁ сещӧм ӧпаснӧј інјасаԁ озҗык веԍкавны. Сы вӧсна міјан законыԁ век арталӧ ускӧԏԏӧ суӧм војтырыслыԍ овмӧсӧ-ембурсӧ. Та јылыԍ шуӧма гражԁанскӧј закон чукӧрлӧн 406-ӧԁ ст. 403 — 405 стаԏԏајас серԏі кӧԏ ԉок вӧчыԍыс еԍкӧ і абу ԁолжӧн мынтыԍныс, сӧмын сіјӧ ембур ԍерԏі ԁа ԁорјана ембур ԍерԏіыс суԁ вермас щӧктыны мынтыԍныс. Та-серԏі тыԁалӧ мыј тащӧм ԃелӧјассӧ решітігӧн суԁлы ковмас кутны классӧвӧј тујвіԅ бура.

Паԏерајас јылыԍ венјас.

Паԏера јылыԍ ԃелӧјас јонҗыкасӧ волывлӧны карса нароԁнӧј суԁјасӧ. Карјасын зев ӧԁјӧ соԁӧ олыԍыс-ԁа вочасӧн стрӧјітны налы оланін оз вермыны. Быԁӧнлы еԍкӧ ԋеуна окота паԍкӧԁыштны асԍыс паԏерасӧ. Гырыԍ карјасын кыԇі ԋаԋ тырмытӧм војасӧ лӧԍӧԁалӧны ԋаԋ норма, сіԇ-жӧ-і паԏерајассӧ быԁӧн нормаалӧма-јуклӧма. Сеԍԍа-ӧԁ паԏераыԁ абу ԋаԋ, ԋаԋ норматӧ-ӧԁ лӧԍыԁ ԍетавны, вунԁалін, веԍітін ԁај ештіс, а паԏератӧ он вунԁав. Коԁлы-кӧ і нормаыс ещаҗык лоӧ, коԁлыкӧ і унҗык. А сы понԁа лоӧны-ԋін венјас. Паԏераыԍ олыԍӧс поԅӧ ыстыны гражԁанскӧј закон чукӧрса 171-ӧԁ стаԏԏа ԍерԏі ԁа 1924-ӧԁ воԍа јјанвар& 9-ӧԁ лунԍа ВЦИК& ԁа СНК-са інструктсіја ԍерԏі сӧмын секі: 1. Кор паԏераас колӧ вӧчны ыҗыԁ ремонт. Ремонт ештӧм бӧрас паԏераас сіјӧ бӧр леԇԍӧ, коԁӧс вӧлі ыстӧма. 2. Кор олыԍыс оз мынты олӧмԍыс ԁонсӧ. Олӧмԍыс ԁон мынтыны ԍетчӧ ԉоготнӧј каԁ: робочӧј, служашщӧј ԁа мукӧԁ труԁӧвӧј јӧзлы — 2 тӧлыԍ, а коԁјас оз ас уҗ помыԍ овны — 7 лун сӧмын. 3. Кор олыԍыс ԉокногӧн асԍыс паԏерасӧ віԇӧ: ԋылӧԁӧмӧн, шпаԉӧрјассӧ коԍавлӧ ԁа куԉӧ, паԏераас пес поткӧԁлӧ ԁа с. в. 4. Кор ӧԏік олыԍ аслас ԉок ногса олӧмнас оз ԍет ԉучкі овны мукӧԁ олыԍјасыслы: јуӧ, тышкаԍӧ, ԁугԁывтӧг јортјасыскӧԁ ԉібӧ коԁкӧԁкӧ коԁалӧны, зымгӧны, мургӧны.

Быԁԍама корԍыԍана ԃелӧјас.

Суԁјасаԁ волывлӧны быԁԍама корԍыԍӧмјаснас: 1. Госуԁарственнӧј учрежԃеԋԋӧ корԍыԍӧ частнӧј мортԍаԋ, ԉібӧ коопераԏівԍаԋ преԁпріјаԏіјӧ котырталӧм куԅа. 2. Вузаԍӧм-ԋӧбаԍӧмԍаԋ корԍыԍӧмјас. 3. Пӧԁраԁ ԁоговорԍаԋ корԍыԍӧм. 4. Вузаԍыԍ оргаԋізатсіјајаслӧн мӧԁа-мӧԁ костаныс венԅӧмјасӧн. Ԃерт, быԁпӧлӧс корԍыԍӧмсӧ лыԃԃыны он вермы. Воԇӧ мі сувтыштлам сещӧм ԍама ԃелӧјас вылас, коԁјас јонжыка овлӧны міјан суԁјасын.

Кӧртымаԍом& јылыԍ венјас.

Кӧртымаԍӧм ԃелӧыԁ унҗыкыԍсӧ овлывлӧ кӧртымӧ боԍтӧмԍыс ԁонсӧ перјӧм јылыԍ, кӧртымӧ ԍетӧм торсӧ бӧр боԍтӧм јылыԍ ԁа ԋеустојка перјӧм јылыԍ. Кор аренԁаторыс аренԁа ԁонсӧ абу каԁӧ мынтӧма, сек ԁон јывԍыс ԁа аренԁасӧ ԍетӧм торсӧ бӧр боԍтӧм јывԍыс кокԋыԁ решітны. Ԋеустојка јывԍыс ԍӧкыԁҗык. Мыј сіја ԋеустојкаыс?

Ԋеустојка — ԁон, коԁӧс ԁоговор вӧчысјас кӧсјыԍӧны мынтыԍны, ԁоговорсӧ-кӧ коԁныскӧ оз олӧмӧ пӧртны. Шуам, кыкӧн ԁоговор вӧчісны. Ӧԏікыԍ мӧԁыслы косјыԍіс 10 ԍурс кірпіч аслас ԍојыԍ ԁа аслас кӧлујӧн, а мӧԁыс кӧсјыԍіс мынтыны ԋаԋӧн кујім каԁӧн: ӧԏік пај ԁоговор вӧчігас, мӧԁ пај — 6 ԍурс кірпіч лӧԍӧԁӧм бӧрын, којмӧԁ пајсӧ став кірпічсӧ ештӧԁӧм бӧрын. Коԁныскӧ-кӧ асԍыныс кӧсјыԍӧмсӧ оз вӧчны — оз олӧмӧ пӧртны, сек кежлӧ ԁоговорас-жӧ колӧ гіжны мыјԁтакӧ ԁон, меԁым ԁоговор торкыԍлыԍ сіјӧс перјыны. Сіјӧ ԁоныс шуԍӧ ԋеустојкаӧн. Ԋеустојкаыс мынтӧмсӧ мӧԁыслы убытка вӧчӧм понԁа быԏԏӧ, ԁај меԁым кывнысӧ оз вежны. Міјн& гражԁанскӧј закон чукӧр ԍерԏі ԋеустојкатӧ поԅӧ шуны мыјԁта колӧ, ԍӧмын ыҗыԁ ԋеустојка, оз-жӧ поԅ перјыны, убыткаыс-кӧ лоӧма ԋеыҗыԁ? Та понԁа гражԁанскӧј закон чукӧр 142-ӧԁ стаԏԏа_ шуӧ: “Кор убытка лоӧм ԍерԏіыс ԋеустојкаыс зев ыҗыԁ, сек уҗјӧза морткорӧм& куԅа суԁ вермӧ ԋеустојкасӧ чінтыны." Верховнӧј суԁ інԁіс, меԁым ԋеустојка перјігӧн суԁјас век арталасны, убытка вајӧмсӧ, оз-ӧ ԋеустојкаыс ло уна, кӧԏ уҗјӧза мортыс сы јылыԍ і оз шыӧԁчы.

Ӧтув ԁа ас кежԍа отвественноԍԏ.

Мукӧԁ ԁырјі овлывлӧ сіԇі мыј ӧԏік шыӧԁчӧмӧн перјӧны гоз-мӧԁ мортлыԍ. Сещӧм ԁырјіыс суԁ вермас суԃітны, ставныслыԍ перјыны, ԉібӧ быԁӧнԍаԋ торјӧн-ас& кежын перјыны. Ӧтувја перјӧмыс овлӧ кор став кыв-кутыԍыс мӧԁа-мӧԁ веԍтас кывкутӧны ӧтмоза. Ас кежԍа (долевая) ответственоԍтыс, — кор быԁ кывкутыԍ кывкутӧ сӧмын ас пај куԅаыс.

Ԋӧбаԍӧм-вузаԍӧм.

Вузаԍӧм-ԋӧбаԍӧм ԁоговор куԅа перјыԍана ԁелӧыԁ меԁԍаԇуг& овлывлӧ. Сен корԍыԍыс ԁа кывкутыԍ кыкнаныс аԍнысӧ лыԃԃӧны веԍкыԁӧн, мӧԁа-мӧԁ вылас ыстыԍӧны ԁоговорсӧ олӧмӧ пӧрттӧм куԅа. Ԃерт, коԁныскӧ ӧԏікныс сетыԍ мыжа, а коԁныс мыжа? Сіјӧс суԁлы ковмас гӧгӧр тӧԁмавны: корҗык ԁоговорсӧ вӧчӧмаӧԍ, кущӧм секі вӧлӧма рынокыслӧн условіјӧыс ԁа кущӧм вежԍӧмјас сіјӧ условіјӧјас ԍерԏіыс ӧнја каԁӧԇыс лоӧма.

Труԁӧвӧј ԃелӧјас.

Сӧвет респубԉікаын уҗ-ԁор віԇӧм.

Міјан промышԉенноԍт паԍкалӧ, соԁӧ і промышԉенноԍтас уҗалыԍјасыԁ, налӧн лыԁыс. Унҗык фабрік-завоԁјасыԁ міјан госуԁарстволӧн, сӧмын ем і частнӧјаслӧн& ԁа контсеԍԍіоннӧјјас. Та ԍерԏі тыԁалӧ унҗык робӧчӧјыс уҗалӧ госуԁарствоса фабрік-завоԁын, ԃерт, уҗалӧны-жӧ-і частнӧј фабрікантјаслы, ремеԍԉеԋԋікјаслы ԁа с. в. Робочӧј ԁа креԍԏана госуԁарство воԇын сулалӧ ыҗыԁ мог — віԇны уҗалыԍ јӧзӧс нарԏітӧмыԍ. Труԁӧвӧј закон чукӧр ԍерԏі, робочӧјлӧн ԁа служашщӧјлӧн праваныс ԁа меԁалыԍлӧн могјасныс інԁыԍԍӧны труԁӧвӧј, ԉібӧ коԉԉекԏівнӧј ԁоговорӧн.

Кӧні ԁа кыԇі віԁлаԍԍӧны труԁӧвӧј ԃелӧјас.

Труԁӧвӧј ԃелӧјас торіалӧны мукӧԁ ԍікаса гражԁанскӧј ԃелӧјасыԍ сіјӧн, мыј најӧ суԁӧн кыԋԇі решітӧны і пріміріԏеԉнӧј ԁа треԏејскӧј ног віԁлалӧмӧн. Сы кынԇі торјалӧны і сіјӧн, мыј унҗык труԁӧвӧј ԃелӧыс, кӧԁі воӧ, віԁлаԍԍӧ нароԍнӧ лӧԍӧԁӧм суԁӧн. Сещӧм нароԍнӧ лӧԍӧԁӧм суԁјасыс лӧԍӧԁлӧма сенјасын, кӧні јонҗыка овлывлӧ меԁа уҗ?& Сещӧм труԁӧвӧј ԃелӧыс зев уна воӧ. Сіјӧ нароԍнӧ лӧԍӧԁӧм суԁыс шуԍӧ труԁӧвӧј ԃелӧјас куԅа Ԍеԍԍіјаӧн. Нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас пыԃԃіыс сені пукалӧны постојаннӧј шԉенјас: ӧԏік профсојузԍаԋ, мӧԁ уҗ јукӧԁԍаԋ. Тајӧ суԁыс сӧмын тајӧторјӧн і абу ӧткоԃ, Нароԁнӧј суԁјасӧн. Мукӧԁ труԁӧвӧј ԃелӧыс решітчыԍӧ і растсеночно-конфԉікнӧј коміԍԍіјаын.

Слуга-казакјаслӧн ԁа кага віԇыԍјаслӧн ԃелӧјас.

Нароԁнӧј суԁјасӧ уна ԃелӧјас волывлӧ слугајасԍаԋ ԁа кага віԇыԍјасԍаԋ. Мукӧԁ ԁырјіыс сорлалӧны труԁӧвӧј ԃелӧсӧ мукӧԁ ԍікаса гражԁанскӧј ԃелӧјаскӧԁ. Шуам, креԍԏанка пыріс мӧԁ креԍԏана ӧвмӧсӧ. Уҗаліс-оліс сіјӧ гоз-мӧԁ во. Сеԍԍа мыјкӧ понԁа ез понԁыны лӧԍавны. Кыԇі решітны сылыԍ ԃелӧсӧ? Труԁӧвӧј закон чукӧр ԍерԏі, аԉі віԇму закон чукӧр ԍерԏі. Лыԃԃыны сіјӧс слуга пыԃԃі, аԉі овмӧсӧ пыртӧм шԉен пыԃԃі? Мукӧԁ ԁырјіыс веԍіг сіԇі овлывлӧ. Овмӧсас вајлісны мӧԋӧс& оліс уҗаліс сіјӧ гожӧм-арсӧ ԁа верӧсыскӧԁ торјӧԁчіԍны&. Кущӧм права сіјӧ понԁіс кут- ны: слуга ԁон перјана права, аԉі кыԇі овмӧсса шԉен ембур јукана права? Ԃерт, "гжԍа“& ԉібӧ „уҗ ԁырԍа" гӧтырыԁ оз овлывлы, сы ԍерԏі і колӧ шуны, мыј сіјӧ овмӧсаԁ ез слуга вылӧ пыр. Унҗыкыԍсӧ торјӧԁчӧм гӧтырјасԍаԋ суԁӧ воӧ уҗалӧм ԁон перјӧм могыԍ шыӧԁчӧм. Сещӧм ԁырјіыс налы суԁ віԍталӧ, мыј најӧ ез слуга пыԃԃі пыравны, а верӧссајӧ мунісны, мыј понԁа најӧ кутӧны мукӧԁ шԉенјаскӧԁ ӧтԍама права ԁа вермӧны ембурсӧ сіјӧ овмӧсԍыс јукны. ІІІ-ӧԁ ЈУКӦԁ. Гражԁанскӧј ԃелӧјас нуӧԁан ног.

Суԁ аслас решеԋԋенас старајтчӧ гражԁанскӧј ԃелӧ куԇаыс& венԅӧмыслы пом пуктыны. Сы понԁа, меԁым ԃелӧсӧ решітӧм бӧрын суԃітчыԍјасыс сы јылыԍ мӧԁпӧв оз суԃітчыны, колӧ решеԋԋесӧ јітлыны сещӧм помкајаскӧԁ, коԁјасӧс еԍкӧ поԅӧ вӧлі аԁԇыны. Вот мыј понԁа лӧԍӧԁӧма ӧԏі ԍама ԃелӧјас віԁлалан ног. Сіјӧ ногсӧ гіжӧма гражԁанскӧј суԁ нуӧԁан закон чукӧрын.

Кыԇі завоԃітчӧ суԁын гражԁанскӧј ԃелӧ.

Гражԁанскӧј ԃелӧјасын, кыԇі мі і вылынҗык-ԋін аԁԇылім, векҗык вен мунӧ кущӧмкӧ ԁа ембур јылыԍ. Та понԁа гражԁанскӧј ԃелӧ завоԃітчӧ сӧмын кор коԁкӧ-кӧ шыӧԁчас суԁӧ. Шыӧԁчӧны нароԁнӧј суԁӧ поԅӧ і кывјӧн. Областнӧј, окружнӧј) суԁын гражԁанскӧј ԃелӧ завоԃітчӧ сӧмын гіжӧԁӧн шыӧԁчӧмӧн ԁа нӧшта гіжӧԁыс меԁым вӧлі кык: ӧԏікыс-суԁас коԉӧ, а мӧԁсо суԁыс ыстӧ кывкутыԍыслы меԁым сіјӧ воԇвыв тӧԁас мыј сыԍаԋ перјӧны ԁа верміс кыв кутны лӧԍӧԁчыны. Мукӧԁ ԁырјіыс гражԁанскӧј ԃелӧ вермӧ завоԃітчыны і пркурор шыӧԁчӧм куԅа, ԉібӧ профсојуз шыӧԁчӧм куԅа, ԉібӧ креԍԏана кост мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏет ККов шыӧԁчӧм куԅа ԁа сіԇ воԇӧ. Прокурор унҗыкыԍсӧ панӧ сещӧм ԃелӧ, кор вӧчӧны законлы паныԁ мунана лӧԍӧԁчӧмјас. Шуам, кущӧмкӧ Івановлӧн кар вылын ем ӧԏік керка. Закон ԍерԏі (гр. Зак. Чукӧрын 182-ӧԁ ст.) сіјӧ мӧԁ керка оз-ԋін вермы ԋӧбны. Но сіјӧ Нотаріусыԍ асԍыс керкасӧ суԍԍіс ԁа ԋӧбіс мӧԁ керка. Сещӧм ԋӧбӧмыс Гр. Зак. Чук. 182-ӧԁ стаԏԏа ԍерԏі лыԃԃыԍԍӧ ԋе закон оерԏі вӧчӧмӧн ԁа прокурор шыӧԁчӧм куԅа лӧԍӧԁчӧмыс бӧр раԅԍӧ. Прокурор, ԉібӧ профсојуз вермӧны панны і сещӧм ԃелӧ. Шуам, робочӧј меԁаԍіс частԋіклы кущӧмкӧ уҗ вылӧ. Кӧԅаіныс сылы уҗалӧм ԁонсӧ ԍетіс тӧлыԍ кык кымыныԍ воԇӧ ԁа понԁіс лун і вој нарԏітны. Робочӧјыс законсӧ тӧԁтӧм понԁаыс ԁа вӧтлӧмыԍ полӧм понԁа шыаԍны оз лыԍт. Сещӧм ԁырјіыс ԃелӧсӧ вермӧны панны профсојуз ԉібӧ прокурор. Креԍԏана пӧвсын-кӧ беԃԋакӧс понԁас нарԏітны кулак, ԃелӧ вермӧ панны мӧԁа-мӧԁлы отсаԍан коміԏет.

Гражанскӧј ԃелӧјас куԅа ӧктӧԁјас.

Быԁ перјыԍана шыӧԁчӧм мынтыԍԍӧ гербӧвӧј сборӧн ԁа суԃебнӧј пошԉінаӧн. Гӧԉ уҗалыԍ војтыр сіјӧ ӧктӧԁјасԍыс мезԁыԍԍӧны. Сеԍԍа ӧктӧԁјасԍыс мезԁыԍԍӧны і уҗалӧм ԁон јылыԍ шыӧԁчӧмјас ԁа кӧрым перјӧм куԅа шыӧԁчӧмјас.

Кущӧм гражԁанскӧј ԃелӧјас, кущӧм суԁ вермӧ решітны.

Гражԁанскӧј ԃелӧјас решітԍыԍӧны нароԁнӧј суԁын, областнӧј (окружнӧј) суԁын, ԁа труԁӧвӧј ԍеԍԍіја суԁын. На кынԇі на ем арбітражнӧј

коміԍԍіја, кӧні віԁлаԍԍӧны сещӧм ԃелӧјас, кор кывкутыԍыс-і корԍыԍыс-і госуԁарственнӧј учрежԃеԋԋејас. Кущӧм ԃелӧјас віԁлаԍԍӧны нароԁнӧј суԁын і кущӧм ԃелӧјас Областнӧј (окружнӧј) суԁын? Нароԁнӧј суԁ вермӧ віԁлавны став гражԁанскӧј ԃелӧсӧ кӧні корԍан ԁоныс абу вылын кык ԍурсыԍ. Корԍан ԁоныс-кӧ ԃелӧас кык ԍурсыԍ вылын, ԃелӧсӧ секі віԁлалӧ Областнӧј (окружнӧј) суԁ. Сыыԍ ӧтԁор Областнӧј (окружнӧј) суԁ віԁлалӧ сещӧм ԃелӧјас, кор ԃелӧ куԅаыс суԃітчӧны ујезԁувса ісполкомјас, ԁа с. в. Труԁӧвӧј ԍеԍԍіјајасын віԁлаԍԍӧны быԁԍама труԁӧвӧј ԃелӧјасыс, корԍан ԁоныс кӧԏ мыјыҗԁа. Гражԁанскӧј спор јылыԍ шыԁчыԍԍӧ сіјӧ нароԁнӧј суԁӧ, кущӧм суԁ участок улын олӧ кывкутыԍыс. Кӧрым перјӧм јылыԍ-кӧ шыӧԁчӧмыс сек поԅӧ шыӧԁчыны аслас суԁ участокӧ.

МыЈ лоӧ суԁ вылын ԃелӧ віԁлалӧмыс?

Суԁ вылын ԃелӧ віԁлалӧмыс лоӧ сіјӧ, кор суԁ гӧгӧр бокԍаԋ јуаԍӧ суԃітчыԍјассӧ корԍыԍӧс ԁа кывкутыԍӧс, јуаԍӧ ԍвіԃіԏеԉјасӧс, експертјасӧс тӧԁмалӧ сіјӧ торјассӧ мыј куԅа суԃітчӧны. Тајӧ став уҗыс вӧчԍӧ став составнас: суԃԃа ԁа заԍеԁаԏеԉјас ԁырјі. Суԃебнӧј заԍеԁаԋԋӧ вылын ԃелӧ віԁлалігӧн ԁа решеԋԋӧ петкӧԁігӧн суԃԃалӧн ԁа нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјаслӧн праваныс ԁа могјасныс ԇік ӧткоԃӧԍ. Ставныс најӧ ӧтмоза нуӧԁӧны решеԋԋӧ куԅаыс ӧтветственноԍԏсӧ.

Решеԋԋӧ петкӧԁӧм.

Суԁ вылын јуаԍӧм бӧрын, суԁ пырӧ совешщаԋԋӧ вылӧ, решеԋԋӧ петкӧԁны. Решеԋԋӧ петкӧԁігӧн совешщајтчан жырас вермӧны лоны сӧмын суԃԃа ԁа заԍеԁаԏеԉјас. Совешщајтчігас став ԍорԋіыс колӧ лоны гуԍа ԍорԋіӧн. Јӧзӧԁԍыԍӧ сӧмын решеԋԋӧас гіжӧм торјыс.

Решеԋԋӧ куԅа нораԍӧм.

Гражԁанскӧј ԃелӧ куԅа петкӧԁӧм решеԋԋӧ вылӧ, коԁӧс петкӧԁӧ нароԁнӧј суԁ, поԅӧ ԍетны кассатсіја нораԍӧм Облаԍтувса (округувса) суԁ кассатсіоннӧј јукӧԁӧ решеԋԋӧ петкӧԁӧмԍаныс 14 лун тыртӧԇ. Кор ԃелӧ куԅаыс решеԋԋесӧ петкӧԁӧ Облаԍтувса (окружнӧј) суԁ, секі поԅӧ нораԍны, ԉібӧ Верховнӧј суԁӧ, ԉібӧ крајевӧј суԁӧ тӧлыԍ тыртӧԇ.

Наԁзор нога нораԍӧм.

Кассатсіја нораԍӧмӧн кынԇі, решеԋԋӧјаслӧн веԍкыԁлуныс віԁлаԍԍӧ і мӧԁ ног, наԁзор ног. Кӧр Областнӧј суԁыԍ преԁԍеԁаԏеԉыс, ԉібӧ прокурор ԃелӧсӧ віԁлалігӧн аԁԇасны мыј решеԋԋӧыс абу веԍкыԁ, кӧԏ сіјӧ решеԋԋӧыс пырӧма-ԋін і закон вынӧ, најӧ вермӧны сіјӧ ԃелӧсӧ пуктыны Облаԍтувса (окружнӧј) суԁ пԉенум вылӧ віԁлавны. Пԉенумлӧн шуӧмыс лоӧ пома (окончательный).

IV-ЈУКӦԀ. Уголовнӧј ԃелӧјас јылыԍ.

Уголовнӧј ԃелӧ лыԁ чінӧ.

Міјан овмӧс паԍкалӧм кыпалӧмкӧԁ щӧщ воыԍ-воӧ соԁӧ нароԁнӧј суԁјасын гражԁансксј ԃелӧ лыԁ. Уголовнӧј ԃелӧјас воыԍ-воӧ чінӧ. Боԍтны-кӧ Мӧскуа карса нароԁнӧј суԁјасыԍ уголовнӧј ԃелӧ лыԁпасјассӧ, мі аԁԇам: 1923 воӧ-кӧ боԍтны 100 ԃелӧ, 1924 воас лоі-ԋін сӧмын 88, 1925-ӧԁ воӧ 72. Колӧ шуны мыј воыԍ-воӧ нарсуԁјаслӧн суԃітан праваныс паԍкалӧ, мыј понԁа воыԍ-воӧ нарсуԁјас улӧ пырӧны выԉ ԍікаса ԃелӧјас шуам, морт віӧм ԃелӧјас, ԍіԉԋічајтӧм ԃелӧјас і сіԇ воԇӧ. Тӧԁчӧ-жӧ уголовнӧј ԃелӧјасыԁ чінӧны нароԁнӧј суԁјасаԁ. Ӧні нароԁнӧј суԁјасӧ воӧны быԁ пӧлӧс уголовнӧј ԃелӧјас. Воԇӧ вылӧ сеԉсӧветјасын воԍԍалӧны пріміріԏеԉнӧј камерајас, кытчӧ веԉ уна кокԋіԁҗык ԃелӧјас нароԁнӧј суԁјасыԍ петас. Секі суԁа ԃелӧ лыԁыԁ нӧшта јона понԁас чінны нарсуԁаԁ.

Кущӧм уголовнӧј ԃелӧ вермӧ віԁлавны нароԁнӧј суԁ ԁа кущӧмӧс Облаԍтувса (окружној) суԁ.

Унҗык уголовнӧј ԃелӧсӧ решітӧ нароԁнӧј суԁ. Кыԇі вылынҗык-ԋін вӧлі каԅтылӧма. Нароԁнӧј суԁјаслӧн воыԍ-воӧ праваныс паԍкалӧ, воыԍ-воӧ на улӧ пырӧ выԉ ԍікаса уголовнӧј ԃелӧјас, коԁјас вӧліны Облаԍтувса (округ) суԃԃа улынӧԍ.

Тајӧ петкӧԁлӧ вот мыј: кымын олам, сымын міјан нароԁнӧј суԁјас јонмӧны, нарӧԁнӧј суԁјасын уҗалыԍјасыс бурмӧны. Вот мыј понԁа Сӧвет правіԏеԉство воыԍ-воӧ нарсуԁјаслыԍ правасӧ і паԍкӧԁӧ. Војԁӧр-кӧ морт віӧм ԃелӧјас, ԍіԉԋічајтӧм ԃелӧјас вӧліны Облаԍтувса (окр.) суԁ улынӧԍ, ӧні сещӧм ԃелӧјассӧ решітӧны нароԁнӧј суԁјас. Облаԍтувса (окр.) суԁ улӧ ӧні коԉаліны контревоԉутсіоннӧј ԃелӧјас, банԁајас јылыԍ ԁа сіԇ воԇӧ.

Нароԁнӧј суԁјасын унҗык ԃелӧыс бытӧвӧј

Кыԍаԋ-жӧ кыптӧ сіјӧ мыжјас вӧчӧмыс, коԁјас луныԍ-лунӧ мунӧны нароԁнӧј суԃԃа ԁа нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас ԍінвоԇті. Ԃерт, унжык& уголовнӧј ԃелӧыс панԍӧма пемыԁ лун вӧсна, ԉока олӧм понԁа. Луныԍ лунӧ нароԁнӧј суԁјас пыр мунӧны сещӧм ԃелӧјас, кытыԍ рӧмпӧштаныԍ моз тыԁалӧ гӧԉа олӧмыс, пемыԁлуныс, віна јуӧмыс ԁа мукӧԁтор. Вот мыј понԁа лоӧ куԉігаԋітӧмыс, піԋыс, тышыс ԁа мукӧԁ пӧлӧс мыжјас. Суԁлы быԁ ԃелӧ решітігӧн ковмас бура тӧԁмавны быԁ бокԍаԋ ԃелӧсӧ ԁа мыжԁанасӧ аԍсӧ. Нароԁнӧј засеԁаԏеԉјас, коԁјас суԁ вылӧ воӧмаԍ, сіјӧ-жӧ јӧз піыԍ петӧм војтыр, коԁјас петӧмаӧԍ і суԁ воԇын сулалыԍјас, ыҗыԁ уҗ вӧчӧны нароԁнӧј суԁын. Налы тӧԁса став олас ногыс, тӧԁса коԁі ас гӧԉлун понԁаыс сувтӧма аслас мыжыԍ кывкутны, ԉібӧ коԁі нароԍнӧ петӧма сіјӧ мыж вӧчӧм вылас. Сеԍԍа колӧ мӧвпыштны і кущӧм туј віԅ нуӧԁӧ міјан суԁ уголовнӧј ԃелӧјас решітігӧн.

Буржуазнӧј суԁтӧ-кӧ боԍтам, најӧ віԇӧны буржујјаслыԍ правајассӧ, сулалӧны буржуј ԁор. Міјан-жӧ сӧветскӧј суԁ сулалӧ робочӧј ԁор, гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍ креԍԏана ԁор. Міјан сӧветскӧј суԁ — классӧвӧј суԁ.

Мыј лоӧ суԁыслӧн классӧвӧј тујвіԅыс?

Нароԁнӧј суԁ — сӧвет госуԁарстволӧн орган, орган робочӧјлӧн ԁа креԍԏаналӧн, коԁјас аслыныс лӧԍӧԁӧм сӧветјас пыр бергӧԁлӧны госуԁарствоса влаԍтнас. Сы понԁа суԁлӧн меԁвоԇԇа могыс — сулавны робочӧј ԁа креԍԏана госуԁарство ԁор. Емӧԍ-ӧԁ-на быԁԍама ԉок јӧзыс- коԁјас влаԍт вылас лӧгалӧны, коԁјас помыԍ оз поԅ бур віԁчыԍны. Ԍсещӧм јӧзыс асланыс уҗнаныс воча мунӧны сӧветвлаԍтлы, торкӧны влаԍтыԁлыԍ уҗсӧ. Сещӧм ԁырјіыԁ суԁлӧн мог — сувтны паныԁ ԉок вӧчӧмыслы ԁа віԇны обществолыԍ іԋԏерессӧ. Се-кі лоӧ нуӧԁӧма ревоԉутсіоннӧј законноԍт.

• Сіԇ-кӧ суԁлӧн мог — артавны быԁ бокԍаԋ: ем-ӧ мыжыс мыжԁанаыслӧн ԁа зев-ӧ ӧпаснӧ сіјӧ мы-жыс сӧвет госуԁарстволы. Сы бӧрын ковмас-тӧԁ-мавны і мыжԁана јывԍыс, асјывԍыс: мыјԍама морт сіјӧ. Суԁлы ковмас артавны сіԇ-жӧ быԁ бокԍаԋ: важԍа олӧмсӧ, кущӧм помкајас понԁа мыж вӧчӧ-мыс лоі, гӧгӧрвоӧмӧн аԉі ез сіјӧс вӧч.

Тајӧјасӧс тӧԁмалӧм бӧрын суԁ кужас сылы інԁыны мыжԁаншуӧм, меԁым кывкутыԍсӧ мӧԁыԍ сіјӧс вӧчӧмыԍ велӧԁны. Нароԁнӧј суԁјасын абу еща і сещӧм ԃелӧјас, кӧні мыжԁанајасыслӧн мыжыс ԉок вајӧма сӧмын

ӧтка војтырлы. Шуам, віԁчӧм, ԋімтыԍӧм, тышкаԍӧм ԁа сіԇ воԇӧ. Сещӧм мыжјасԍыԁ, ԃерт, вӧчыԍыс-кӧ уҗалыԍ морт, суԁ оз кут сещӧма мыжԁыны, кущӧма мӧвпалӧмӧн велӧԁны, ӧлӧԁны мӧԁыԍ сещӧм мыж вӧчӧмԍыс. Кор суԁ воԇын сулалӧны сещӧм мыжԁанајас, коԁјаслӧн мыжныс ӧпаснӧ і госуԁарстволы, шуам, растрата, морт віӧм, ԍіԉԋічајтӧм, сіԇ воԇӧ, ԃерт, суԁыԁ оз кут сек віԇӧԁны сы вылӧ, кӧԏ-і уҗалыԍ војтыр піыԍ сіјӧ петӧма, бура мыжԁаншуӧмыԁ секі-жӧ лоӧ чорыԁ. Меԁԍа јона мыжԁӧмыс, ԉок вӧчӧмыԍ ӧлӧԁӧм могыԍ, суԁјаслӧн мунӧ свобоԁаыԍ ԉішітӧмӧн.

Ԁыр-ӧ кежлӧ поԅӧ свобоԁаыԍ ԉішітны

Ревоԉутсіја бӧрын пырыԍ-пыр, кор сӧмын-на сӧветвлаԍт сувтіс кок јылас, меԁԍа ыҗыԁ могыс суԁлӧн вӧлі ԋе сӧмын вермаԍны ревоԉутсіјалы врагјаскӧԁ, но і быԁӧнкӧԁ, меԁ кӧԏ сіјӧ труԁӧвӧј морт, асланыс уҗӧн сӧветвлаԍтлы ԉок вӧчісны ԉібӧ мешајтлісны уҗавны секԍа муртса-на сувтӧм ревоԉутсіоннӧј пӧраԁоклы. Секі чорыԁ каԁ вӧлі: паныԁ муныԍӧс вештыштны вынӧн, велӧԁны сіјӧс вӧлі ԋекор. Свобоԁаыԍ вӧлі ԉішіталӧны ԁыр кежлӧ.

Ӧні свобоԁаыԍ лішітан каԁыс век чінӧ

Бӧрԏінас сетчӧԇ воім, мыј јона ԁыр кежас свобоԁаԍыс ԉішітавны абу нужԁаыԍ, сӧмын меԁ ԉішітӧм шуӧм каԁасӧ вӧлі помӧԇ пукалӧма. Сеԍԍа абу быԁ мыжыԍ быԏ свобоԁаыԍ ԉішітны. Емӧԍ-і мукӧԁ мыжпыкӧԁјас: мырԁӧн уҗӧԁӧм, јӧз воԇын јанӧԁам ԁа сіԇ воԇӧ.

Кущӧм ԍікаса ԃелӧјас меԁԍа јона воалӧны нароԁнӧј суԁјасӧ.

Ӧтка војтырӧс мыжалан ԃелӧјас.

Ԋімтыԍӧм, віԁчӧм ԁа нӧјтӧм куԅа ԁелӧјас.

Нароԁнӧј суԁјасӧ меԁԍа уна воӧны уголовнӧј ԃелӧјас ԋімтыԍӧм, віԁчӧм ԁа тышкаԍӧм јылыԍ. Тащӧм ԃелӧјасыс сіԇкӧ віԇӧԁны, быԏԏӧ ԋінӧм оз-і сулавны: кущӧм-нӧ суԁлы мог, кытӧнкӧ-кӧ кыкӧн піԋаԍӧны ԁа укӧрајтчӧны? Таԇі віԇӧԁны тащӧм ԁелӧјас вылӧ оз поԅ. Овлывло мукӧԁ ԁырјіыс сутажԋікјас&, каԁјас суԁ вылас віԇӧԁӧны пԉеԏ вылӧ моз, меԁым мӧԁа-мӧԁсӧ сіјӧ „пԉеԏнас шковкԋітыштавны", сӧмын сещӧмыс зев шоч овлӧ. Уҗалыԍ мортлы оз зев кажітчы суԁӧԇ нораԍны, абу-кӧ пӧгібӧ-ԋін воӧма. Тащӧм ічӧԏік ԃелӧјасԍаԋыс, каԁын-кӧ он пріміт мера, он-кӧ решіт веԍкыԁа, вермас лоны ыҗыԁ ԃелӧ.

Кыԇі колӧ суԁлы решітны ӧтка војтырӧн мыжалан ԃелӧас.

Тащӧм ԃелӧјасас мукӧԁ ԁырјіыс суԃітчыԍјасыс, ӧткоԃ гӧԉіԋік-креԍԏаԋінјас. Ԉокӧ воӧмаԍ кущӧмкӧ межаԍаԋ, ԉібӧ му бӧрԍаԋ. Меԁым најӧс кыԇкӧ бурӧԁны, кыкнанныслыԍ јуаԍны ԁа меԁԍа бур верман-кӧ, мірітӧԁны. Сӧмын овлывлӧ сіԇі, мыј војтырыԁ сетчӧԇ ԁӧзмӧмаӧԍ, ԋекыԇ оз мірітчыны. Сещӧм ԁырјіыс ковмас мыжаыслы ԍетны сещӧм мыжпыкӧԁ, меԁым сіјӧ оз јона скӧрмӧԁ ԁа ԁорјанаыс меԁ оз вермы сіјӧс еԉтны, сӧмын меԁ еԍкӧ

сіјӧ мыжпыкӧԁыс најӧс лаԋтӧԁіс. Мӧԁ ԃелӧ, кор мыжԁанаыс кулак, а ԁорјанаыс сылӧн казак ԉібӧ слуга. Сещӧм ԁырјіыс оз-ј& ков зіԉны најӧс бурӧԁныс, кӧԏ-і мыжалыԍыс мірітчӧ-ԋін.

Рабкорјас ԁа ԍеԉкорјас јылыԍ ԃелӧјас.

Сӧвет госуԁарствоӧн асԍыс овмӧссӧ кыпӧԁӧмыс оз во ԍӧлӧм вылас врагјаслы. Јавӧ најӧ оз лыԍтны паныԁ мунны, сӧмын быԁ-ԍама ԉоксӧ зіԉӧны вӧчны гуԍӧн. Сещӧмјасыслӧн ԉок уҗыс унҗыкыԍсӧ јӧзаԍӧ сӧмын гаԅетӧ гіжыԍјас пыр, коԁјас шуԍӧны рабԍеԉкорјасӧн. Веԍкыԁа гіжомԍыԁ оз ещаыԍ најо& кыскавлыны суԁӧ. Нароԁнӧј суԁјаслы оз ков вунӧԁны, мыј рабԍеԉкорјаслы уҗавны ԍӧкыԁ, кулакыԁ ԁа лӧжнӧј спетсыԁ суԁ вылаԁ быԁԍама ногыс кужӧны аԍнысӧ ԁорјыны ԁа омӧԉтны рабԍеԉкортӧ ԋімтыԍӧмыԍ, лӧж віԍталӧмыԍ. Муртса вермана гіжыԍыԁ, коԁі петӧма креԍԏана піыԍ, ԉібӧ робочӧј піыԍ, коԁјас сӧмын-на боԍтӧмаӧԍ перӧ-ручкасӧ асланыс веԍкыԁ ԍӧлӧмныс понԁа, ԃерт, оз вермыны сещӧма віԇныс асԍыныс ԁорнысӧ, кыԇі кулак ԁа мукӧԁ сещӧм јӧз. Суԁлӧн ыҗыԁ мог — бура віԇны рабԍеԉкорјаслыԍ праванысӧ ԁа могнысӧ. Сӧмын коԁі перӧ-ручкасӧ боԍтӧма асԍыс чужӧм боксӧ тупкӧм раԃі ԁа коԁі зіԉӧ ԍӧлӧмԍаԋ сӧветвлаԍт ԁор уҗалыԍ јӧзӧс ԋінӧм абуыԍ ԉакны, налы колӧ інԁыны асԍыс інсӧ

Куԉігаԋітӧм.

Оз еща ԃелӧ суԁјасӧ во-і куԉігаԋітӧм јылыԍ. Ԍіктјасын пӧщԏі быԁ собраԋԋӧјас вылын сы јыл-

ыԍ і ԍорԋі: тӧ лыԃԃыԍан керкаын кампуԅітчӧмаӧԍ, то клубԍыԁ ԍпектактӧ торкӧмаӧԍ, ізбачтӧ нӧјтны завоԃітлӧмаӧԍ, ԍԏенӧ ӧшӧԁан гаԅеттӧ коԍавлӧмаӧԍ, кущӧмкӧ нылӧс арԏеԉалӧмаӧԍ, ԃаԃӧыԁлы кіԉчӧ вылас војнаԁ быԁԍама кламсӧ лепталӧмаӧԍ, туј куԅа муніг кості јамщіклыԍ вӧвсӧ мырԃԃӧмаӧԍ ԁа сіԇ воԇӧ, став куԉіганствосӧ лыԃԃыны он вермы. Меԁым јонҗыка вермаԍны куԉіганствокӧԁ, карса нарсуԁјасӧ лӧԍӧԁалӧма ԃежурнӧј камерајас, кӧні куԉігаԋітӧм јывԍыс ԃелӧјасыс пырыԍтӧм-пыр-жӧ-і віԁлаԍԍӧны.

Самӧкур пуӧм.

Самокур& пуӧм јылыԍ ԃелојас.

1923-1924-ӧԁ војасын нароԁнӧі суԁјаслы лоі јона чорыԁа вермаԍны самӧкур пуӧмкӧԁ. Суԃітӧны вӧлі тајӧ мыжыԍ чорыԁа. Сӧмын тыԁовтчіс — куш суԁӧн вермаԍны самӧкур пуӧмкӧԁ он вермы. Суԁӧ јонҗыкасӧ ԍурӧны гӧԉлун понԁа, самӧкур пуыԍјас: ԁӧвајас ԁа ыҗыԁ ԍемјаа војтыр. Сеԍԍа немӧвӧјԍа јуыԍјастӧ ԇік пырыԍ-пыр віна јуӧмԍыԁ ԁугӧԁны он вермы. Тајӧјас понԁа сӧвет-влаԍт воԍтіс роч віна вузалан лавкајас. Меԁјонасӧ сӧветвлаԍт самӧкур пуӧмкӧԁ вермаԍӧ јӧз костын бура југԁӧтчан& уҗ пуктӧмӧн. Нажӧвітчӧм могыԍ самӧкур пуыԍтӧ суԁыԁ јурӧԁыс оз малав.

Гуԍӧн віна вузалӧмјас.

Мыјӧн воԍԍалісны вінаӧн вузаԍан лавкајас, сеԍаԋ лоі выԉ ԍікаса мыж — гуԍӧн віна вузавлӧм, вінаӧн вузаԍӧмӧн нажӧвітчӧм. Ԃерт, јона паԍкавны тајӧ

мыжыс оз вермы, сӧмын мілітсіјалы ԁа суԁјаслы тащӧм мыжԍыс мыжԁанјасӧ шыԉӧԁны јурӧԁныс оз ков. Суԁјаслы колӧ мыжпыкӧԁјассӧ корԍігӧн гӧгӧрбок артавны ԁа коԁӧс поԅӧ, мыжԁыны чорыԁа.

Віԇму вот мынтомыԍ& ԋужӧԁчӧмјас.

Налог мынтӧмјас куԅа ԃелӧјас.

Тащӧм ԃелӧјассӧ віԁлалігӧн суԁлы колӧ тӧԁмавны коԁі суԁ воԇас тајӧ мыжнас сулалӧ: купеч, кулак, коԁјас ԉок куԅа важсӧ оз мынтыны, ԉібӧ гӧԉ креԍԏаԋін, коԁлы ԋеԉучкі налогсӧ пуктӧмаԍ ԁа оз вермы мынтыныс. Тајӧ боксӧ тӧԁмавтӧг, быԁӧн ԁінӧ ӧтмоза ԍібӧԁчыны суԁлы оз поԅ. Оз поԅ мыжԁыны гӧԉ креԍԏанінӧс ԋеԉучкіа-кӧ вотсӧ пуктӧмаӧԍ ԁа мынтыныс оз вермы. Бара-жӧ оз поԅ проԍԏітны купечӧс, ԉібӧ кулакӧс, коԁјас ԉок куԅа вотнысӧ оз мынтыны ԁа аԍнысӧ гӧԉ тујӧ пуктӧны. Сещӧмсӧ колӧ топыԁҗыка јурԍі паныԁ малыштны.

Гуԍӧн вӧр пӧрӧԁӧмјас.

Тащӧм ԃелӧјасыс овлывлӧны сӧмын ԍіктјасын. 1924-ӧԁ воӧԇ тащӧм ԃелӧыс вӧлі зев уна. Гуԍа вӧр пӧрӧԁӧмыс, ԃерт, јонҗыкасӧ вӧлі војна бӧраԁ јона стрӧітчавныԁ мӧԁісны ԁа, а ԉесԋічествојасыԍ беԉета вӧр боԍтны вӧлі зев ԍӧкыԁ. 1923-ӧԁ воӧ вӧр овмӧс закон чукӧр петіс-ԁа ԅемеԉнӧј обществојаслы ԍеталӧны аслыныс вӧрјас, коԁјас шуԍӧны „ԉеса местного значения", сы бӧрын тащӧм ԍама ԃелӧјасыс тӧԁчӧмӧн чініны.

Ӧні сӧмын гырыԍ ԃелӧјас тащӧмыс суԁӧԇ воӧ.

Гуԍаԍӧм.

Гуԍаԍӧм куԅа ԃелӧјас.

Ԍіктјасын ԁа карјасын воыԍ-воӧ гуԍаԍӧм век чінӧ, сӧмын тајӧ ԉокторјыс век-на-жӧ бура јона паԍкыԁ. Гуԍаԍӧмјасыԁ быԁԍамаыс ем. Мукӧԁыс щыг понԁаыс гуԍаԍалӧма, мукӧԁлӧн ԍінмыс зев колыԍ, мукӧԁыс гуԍаԍтӧгыс овныс оз вермы, кӧԏ-ԋін нӧшта ковтӧм тор, а колӧ боԍтны. Быԁ гуԍаԍыԍӧс ӧтмоза суԃітны, ԃерт, оз поԅ. Щыг кулан інӧ гуԍалӧмыԍ оз поԅ пукԍӧԁны свобоԁаыԍ ԉішітӧмӧн, ԉібӧ гуԍаԍӧмӧн нажевітчыԍӧс оз поԅ коԉны сӧмын јӧз воԇын ԃівітӧмӧн. Быԁ ԃелӧ віԁлалігӧн бара-жӧ суԁлы гӧгӧрбок ковмас артавны: коԁі гуԍаԍӧма, мыј понԁа гуԍаԍӧма ԁа мыј гуԍалӧма.

Растрата куԅа ԃелӧјас.

Растрата ԃелӧјас суԁјасын оз чінны. Растратајас емӧԍ і коопераԏівјасын, госуԁарственнӧј учрежԃеԋԋӧјасын, профсојузјасын ԁа мукӧԁлаын. Быԁ пӧлӧс суԇԍытӧм, ԃерт, оз поԅ лыԃԃыны растратаӧн. Мукӧԁ ԁырјіыс, шуам коопераԏівса прікащік, оз суԇԍы аслас ԍуԍлунтӧм понԁаыс, ԉібӧ ԉок ногса уҗалӧм понԁаыс. Сещӧм ԁырјіыс ковмас сіјӧс вежны, ԉібӧ ԉок ногӧн уҗалӧм мыжԁыны.

Растратаӧн лыԃԃыԍӧ кор общественнӧј ԃеԋгасӧ боԍтӧма аслыс ԁа аслыс вылӧ віԇӧма сіјӧс: стрӧјітчӧма, ԉібӧ мукӧԁтор аслыс лӧԍӧԁӧма, ԉібӧ ԍӧмсӧ јуӧма. Растратајаснаԁ торкӧны ԍӧм лотајтыԍјасыԁ ӧтувја овмӧс кыпӧԁӧмсӧ, сы понԁа суԁјаслӧн колӧ чорыԁҗыка вермаԍны тащӧм мыжјасыскӧԁ. V-ӧԁ ЈУКӦԀ. Уголовнӧј ԃелӧјас нуӧԁан ног.

Уголовнӧј ԃелӧјас нуӧԁан ногсӧ лӧԍӧԁӧма, Уголовнӧј суԁ нуӧԁан закон чукӧрӧн.

Кыԇі панԍӧ уголовнӧј ԃелӧјас.

Кущӧм ногӧн-жӧ панԍӧ уголовнӧј ԃелӧ? Быԁ гражԁаԋін, ԉібӧ учрежԃеԋԋӧ, тӧԁӧны-кӧ најӧ кущӧмкӧ мыж вӧчӧм, вермӧны сы јылыԍ віԍтавны прокурорлы, ԉібӧ суԃԃалы, ԍԉеԁоваԏеԉлы, міԉітсіоԋерлы, ГПУ-лы. Јавітны поԅӧ кывјӧн віԍталӧмӧн, поԅӧ і гіжӧԁӧн, сӧмын гіжӧԁсӧ јавітыԍыслы колӧ кырымавны. Кырымавтӧм гіжӧԁ вылӧ ескыны оз поԅ. Јавітӧм бӧрас прокурор, суԃԃа, ԍԉеԁоваԏеԉ панӧны ԃелӧ. Најӧ вермӧны панны ԃелӧсӧ і аԍныс-кӧ аԁԇӧны мыж вӧчӧмсӧ.

Кыԇі панԍӧ ӧтка мыжалана (часного обвинения) ԃелӧ.

Емӧԍ і сещӧм уголовнӧј ԃелӧјас, коԁјас панԍӧны сӧмын ԁорјана јавітӧм куԅаыс. Сещӧм ԃелӧјасыс: віԁчӧмыԍ, ԋімтыԍӧмыԍ, тышкаԍӧмыԍ, ԁа посԋі ԁој вӧчӧмјасыԍ. Тащӧм ԃелӧјасыс вермӧны кусӧԁԍыны, ԁорјанаыс-кӧ сы јылыԍ ачыс шыӧԁчас.

Вермас ԃелӧас кутчіԍны і прокурор, інмӧ-кӧ ԃелӧыс щӧщ обществоыслы, секі ԁорјана мірітчӧм куԅа ԃелссӧ кусӧԁны оз поԅ.

Ԃелосӧ тујалӧм.

Ԃелӧсӧ решіттӧԇыс војԁӧр колӧ бура тујавны, чукӧртны став коланторсӧ ԃелӧ куԅаыс. Сіјӧ тујалӧмсӧ нуӧԁӧ міԉітсіја, а ԍӧкыԁҗык ԃелӧјас куԅаыс — ԍԉеԁоваԏеԉ. Ԃелӧсӧ тујалӧмыс нуӧԁԍӧ сіјӧн меԁым еԍкӧ веԍкыԁ туј шеԁӧ мыжсӧ інԁігӧн. Сы понԁа ԃелӧсӧ тујалігӧн колӧ јуаԍны быԁ бокԍаԋ, ԍӧктӧԁан бокԍаԋ, і кокԋӧԁан бокԍаԋ. Мыјјас вермӧны лоны суԃебнӧј ԁоказаԏеԉствоӧн? Со мыјјас: віԍталӧмјасыс ԁорјаналӧн, ԍвіԃіԏеԉлӧн, експертлӧн, аслас мыжԁанаыслӧн, ԁокументјас, кӧлујјас ԁа мукӧԁтор. Сы понԁа і тујалӧны, меԁым ԁоказаԏеԉствојассо& чукӧртны.

Мыжалӧм мытчӧԁӧм ԁа мыжԁанаӧс јуаԍӧм.

Ԍԉеԁоваԏеԉ орԁын-кӧ ем тырмымӧн мытчӧԁјас коԁӧс-кӧ мыјыԍ-кӧ мыжԁӧм јылыԍ, сіјӧ інԁас (гіжас) мыжа мортсӧ мыжԁыны колӧмӧн. Сы бӧрԏі мыжԁанасӧ јуӧрӧн корас ас ԁінас, ԉібӧ ачыс мыжԁана ԁінас мунас ԁа мытчӧԁас сылы мыжалӧмсӧ, мыј куԅа боԍтас кырым. Сы бӧрԏі јуалас мыжԁаналыԍ — лыԃԃӧӧ аԍсӧ мыжаӧн, јуаԍас кыԇі-мыј ԃелӧыс вӧлі. Став ԍорԋіыс гіжавԍӧ протоколӧ, коԁі лыԃԃыԍԍӧ мыжԁанаыслы ԁа кырымавԍӧ мыжԁанаӧн ԁа ԍԉеԁоваԏеԉӧн.

Мыжпыкӧԁ. (Меры пресечения)

Мыжалӧм шуӧм вӧчӧм бӧрын, меԁ мыжԁанаыс сԉеԁствіјеԍыс ԁа суԁԍыс оз пышјав, ԍԉеԁоваԏеԉ вермас бӧрјыны мыжпыкӧԁӧс. Мыжпыкӧԁјас овлывлӧны со кущӧмӧԍ: 1) кырым, 2.) пӧрука, 3) гортса аԁрест&, 4) стража улӧ боԍтӧм ԁа сіԇ воԇӧ. Мыжпыкӧԁсӧ ԍԉеԁоваԏеԉ вермӧ і вежлавны аснаукнас, ԉібӧ прокурор щӧктӧм серԏі

Свіԃіԏеԉјас.

Кывԍас-кӧ, мыј ԃелӧ куԅаыс емӧԍ тӧԁыԍјас, ԍԉеԁоваԏеԉ најӧлыԍ јуасас. Јуаԍӧм вӧԇвылас ԍвіԃіԏеԉјаслы віԍтавԍӧ, мыј лӧжӧс віԍталӧмыԍ аԍныс вермасны мыжмыны, ԁа мыј віԍтавны кӧсјыԍӧны везкыԁа — боԍтԍӧ кырым. Ԍвіԃіԏеԉлӧн віԍталӧмыс, ставыс гіҗԍӧ протоколӧ ԁа аслыс лыԃԃыԍԍӧ, а сы бӧрын кырымалӧны: ԍвіԃіԏеԉыс ԁа ачыс ԍԉеԁоваԏеԉыс.

Експертјас.

Кор веԍкыԁ тујсӧ корԍӧм куԅа ковмасны јуаԍны нароԍнӧ велӧԁчӧм јӧз (ԁоктор, бухгалԏер ԁа мукӧԁ), ԍԉеԁоваԏеԉ корӧ најӧс, коԁјас ԃеланас тӧԁмаԍӧм бӧрын ԃелӧ куԅаыс ԍетӧны асԍыныс закԉучеԋԋӧ

Шобԍӧм.

Мукӧԁ ԁырјіыс, веԍкыԁ тујсӧ корԍӧм куԅа ковмас шобԍыны. Шобԍӧ ԍԉеԁоваԏеԉ, ԉібӧ міԉітсіоԋер поԋатӧјас ԁырјі. Шобԍӧм јывԍыс бара-жӧ протокол вӧчԍӧ ԁа протокӧлыс кырымавԍӧ шобԍігас, поԋатӧјаснас ԁа шобана мортнас.

Оԍвіԃеԏеԉствујтӧм.

Мукӧԁ ԁырјіыс ковмывлас оԍвіԃіԏеԉствујтны ԁорјанасӧ, кущӧмҗыка ԁојмалӧма, ԉібӧ мыжԁанасӧ — тыр вежӧра аԉі абу. Тащӧм свіԃіԏеԉствујтӧмтӧ, ԃерт лоӧ вӧчны ԁокторјас ԁырјі.

Ԃело тујалӧм куԅа віԇӧԁӧм.

Ԃелӧ тујалӧм куԅаыс віԇӧԁӧ прокурор. Ԍԉеԁоваԏеԉ прокурорлы мӧԁӧԁалӧ копіјајассӧ аслас вӧчӧм шуӧмјасԍыс; прокурор вермӧ ԍетавны сԉеԁоваԏеԉлы інԁӧԁјас, вермӧ мыжпыкӧԁсӧ вежны щӧктыны ԁа с. в. Ԃелӧ тујалӧмсӧ кык тӧлыԍыԍ куԅа ԋужӧԁны оз поԅ. Кор ԍурӧ-ԋін, ԃелӧыс-кӧ зев ԇуг ԁа кык тӧлыԍнас тујавныс он вермы, поԅӧ прокурорлыԍ јуалӧмӧн ԋужӧԁны нӧшта-на тӧлыԍ вылӧ.

Кусӧԁӧм вылӧ ԃело мӧԁӧԁӧм

Кор ԍԉеԁоваԏеԉ аԁԇас, мыј мыжԁанаыс абу мыжа, ԉібӧ мыжалан маԏерјалјассӧ чукӧртны ез вермы, сек ԃелӧсӧ кусӧԁӧм вылӧ мӧԁӧԁӧ суԁӧ. Сіԇ-жӧ кусӧԁӧм вылӧ мӧԁӧԁӧ і мыжыс-кӧ оз југԁы ԃелӧ куԅаыс. Мыжԁанаыс-кӧ пышјалӧ, ԍԉеԁоваԏеԉ розыскӧ јавітӧ, а ԃелӧсӧ сувтӧԁлӧны мыжԁанасӧ куттӧԇыс.

Тујалӧм помаԍӧм.

Кор ԃелӧ куԅаыс став коланторјыс чукӧртчыԍӧ ԁа ԃелӧ куԅаыс ставыс тыԁовтчас, ԍԉеԁоваԏеԉ сы јылыԍ чујԁӧԁӧ мыжԁанасӧ; сӧмын мыжԁана сек вермас став ԃелӧнас тӧԁмаԍны ԁа асԍыс воԇԇа віԍталӧмјасӧ соԁтыны, корны выԉ ԍвіԃіԏеԉјасӧс ԁа сіԇі воԇӧ. Ԍԉеԁоваԏеԉ-кӧ аԁԇас, мыј інԁӧм

ԍвіԃіԏеԉјассӧ колӧ јуаԍны — јуваԍас, а оз-кӧ ков — оз јуаԍ. Тујалӧм помаԍӧм бӧрын ԍԉеԁоваԏеԉ вӧчӧ мыжԁана бӧрјакыв, кӧні інԁыԍԍӧ мыжԁанаыслӧн чужӧмбаныс, мыжыс коԁӧс вӧчӧма, Уголов. Зак. Чук. стаԏԏаыс, коԁ куԅа мыжԁыԍԍӧ ԁа кущӧм суԁӧн колӧ віԁлавны, решітны ԃелӧсӧ. Помас пасјыԍӧ: коԁјас суԁ вылас корԍӧны, емторја мытчӧԁјас кущӧм ем ԁа сіԇ воԇӧ.

Ԃелӧ тујалӧм бӧрын прокурорлӧн вӧчӧмјас.

Ԃелӧыс мыжԁана бӧрјакывнас мӧԁӧԁԍыԍӧ прокурорлы. Прокурор-кӧ аԁԇас, мыј ԃелӧсӧ абу ԉучкіа тујалӧма, бӧр бергӧԁас ԍлеԁоваԏеԉлы аслас інԁӧԁјасӧн. Аԁԇас-кӧ прокурор мыј ԃелӧсӧ колӧ кусӧԁны, гіжас асԍыс шуӧм ԁа ԃелӧсӧ шуӧмнас мӧԁӧԁас суԁӧ. Аԁԇас-кӧ мыј ԃелӧсӧ тујалӧма бура, мыј мыжԁанаыслӧн мыжыс тыԁалӧ лӧԍыԁа, сӧмын мыжԁана бӧрја кывјыс гіжӧма абу ԉучкі, секі ачыс гіжӧ выԉ мыжԁана бӧрјакыв ԁа ԃелӧыскӧԁ мӧԁӧԁӧ суԁӧ. Ԍԉеԁоваԏеԉ гіжӧм мыжԁана бӧрја кывјыс-кӧ лӧԍыԁ, секі сіԇ-жӧ мӧԁӧԁӧ суԁӧ ԁа јуӧртӧ кущӧм мыжпыкӧԁ сы ногӧн колӧ бӧрјыны мыжԁанаыслы.

Ԁознаԋԋӧ нуӧԁӧм.

ԁознаԋԋӧсӧ нуӧԁӧны ԍԉеԁоваԏеԉ моз-жӧ. Сӧмын ԁознаԋԋӧтӧ тӧлыԍыԍ куԅа ԋужӧԁны оз поԅ, сы бӧрԍа віԇӧԁӧ ԍԉеԁоваԏеԉ. Ԁознаԋԋӧ ештӧм бӧрын ԃелӧԍыс& мӧԁӧԁԍыԍӧ, кокԋіԁҗык ԃелӧ, веԍкыԁа суԁӧ, ԇугҗык ԃелӧ ԍԉеԁоваԏеԉ пыр. Мыј-нӧ вӧчӧ суԁыс, кор сы орԁӧ ԃелӧыс воіс?

Суԁлӧн пӧраԁок пуктан заԍеԁаԋԋӧ.

Ԃелӧсӧ-кӧ тујалӧма ԍԉеԁоваԏеԉ, ԃелӧыс віԁлаԍсӧ пӧраԁок пуктан заԍеԁаԋԋӧ вылын. Сіја заԍеԁаԋԋӧ вылас пукалӧны: суԃԃа ԁа кык нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉ. Корԍыԍԍӧ щӧщ і прокурор кор матын. Пӧраԁок пуктан заԍеԁаԋԋӧыс-кӧ аԁԇас, мыј мыжԁана бӧрјакывјыс веԍкыԁ, сіјӧ вынԍӧԁас, ԁа мыжԁанасӧ суԁӧ ԍетас, ԁа інԁас суԁ вылӧ колана јӧзсӧ, ԁа кущӧм мыжпыкӧԁ бӧрјыԍԍӧ мыжԁанаыслы. Пӧраԁок пуктан заԍеԁаԋԋӧ вылын-кӧ тыԁовтчас, ԃелӧсӧ абу ԇікӧԇ тујалӧма, секі заԍеԁаԋԋӧыс ԃелӧсӧ бӧр ԍԉеԁоваԏеԉлы бергӧԁас аслас інԁӧԁјаснас. Ԃелӧсӧ-кӧ поԅӧ кусӧԁны, пӧраԁок пуктан заԍеԁаԋԋӧ вермӧ кусӧԁны.

Ԃелӧ кусӧԁан панас.

Мыјјас ԍерԏі поԅӧ кусӧԁны уголовнӧј ԃелӧ? Вылынҗык вӧлі інԁӧма-ԋін уголовнӧј ԃелӧ кусӧԁԍӧ: 1. Кор тыԁовчас мыј мыжԁанаыс абу мыжа. 2. Кор ӧтка мыжалана ԃелӧ куԅа ԁорјанаыс ԁа мыжԁанаыс мірітчісны (ԉібӧ ԁорјанаыс суԁ вылас ез лок); 3. Кор мыжԁанаыслӧн мыжыс ԃелӧ куԅаыс оз тыԁовтчы: 4. Кор мыжԁанасӧ мыжалана мытчӧԁјасыс оз чукӧрмыны. Тајӧјас кынԇі поԅӧ і мукӧԁ помкајас куԅа ԃелӧсӧ кусӧԁны. Ԃелӧыс кусӧԁԍыԍӧ мыжԁанаыс-кӧ кулӧ. Овлывлӧ і сещӧм ԃелӧ, мыј мыжԁа-

наыс ем і мыжыс тыԁалӧ, сӧмын мыжыс вывті ічӧт, суԃітныс сыыԍ оз сулав; шуам — ӧԏік шајт ԁон растраԏітӧм. Тащӧм ԁырјіыс суԁ сіԇ-жӧ вермӧ ԃелӧсӧ кусӧԁны.

Кыԇі суԁӧ ԍетԍӧ воԇвыв тујавтӧм ԃелӧјас.

Ԃелӧ куԅаыс-кӧ нуӧԁӧма ԁознаԋԋӧ ԁа ԍԉеԁоваԏеԉ вӧчӧма суԁӧ ԍетӧм јывԍыс шуӧм, ԃелӧыс пуктыԍԍӧ суԁ вылӧ. Ԃелӧыс-кӧ суԁас веԍкыԁа воіс, ԉібӧ міԉітсіјаԍаԋ, секі суԃԃа ӧтнас вӧчӧ суԁӧ ԍетана шуӧм; аԁԇас-кӧ мыј ԃелӧыс тујавтӧг оз шогмы, мӧԁӧԁас тујавны; а аԁԇас-кӧ суԃԃа, мыј ԃелӧсӧ колӧ кусӧԁны, пуктас пӧраԁок пуктан заԍеԁаԋԋӧ вылӧ.

Суԁ вылӧ ԃелӧ лӧԍӧԁӧм

Мыжԁанаӧс суԁӧ сетӧм бӧрын, кујім суткі тыртӧԇ сылы ԍетԍӧ мыжԁана бӧрјакывԍыс, ԉібӧ ԍԉеԁоваԏеԉӧн вӧчӧм суԁӧ ԍетана шуӧмԍыс — копіја. Најӧјас-кӧ ԋекоԁыс абу, сек сӧмын ыстыԍԍӧ јуӧр, кӧні інԁыԍԍӧ мыжыс, кор ԁа кӧн кутасны решітны ԃелӧсӧ. Сы кынԇі суԃԃа інԁӧ мыжԁаналы, мыј сіјӧ вермӧ вајӧԁны ԁорјыԍӧс (защитника) суԁ вылӧ, корны выԉ свіԃіԏеԉјасӧс

Кор суԃԃа лібӧ заԍеԁаԏеԉ оз вермыны решітны ԃелӧсӧ.

Мукӧԁ ԁыріјыс суԃԃалы аслыс аԍсӧ суԁвывԍыс ԃелӧ решітӧмԍыс лоӧ вештыны, ԉібӧ вермасны вештыны суԃітчыԍјас: 1. Суԃітчыԍјаслы-кӧ рӧԃԋа суԃԃаыс. 2 Суԃԃаыс-кӧ ԉібӧ заԍеԁаԏеԉыс, ԉібӧ налӧн рӧԁвужыс ԃелӧнас ԋеуна кӧԏ гартыштчӧмаӧԍ;

3. Суԃԃаыс-кӧ ԃелӧ куԅаыс ԍвіԃіԏеԉ, експерт, ԉібӧ ԁознаԋԋӧ нуӧԁӧма, ԉібӧ воԇзыв тујалӧма, ԉібӧ ԁорјыԍын вӧлӧма, ԉібӧ мыжԁыԍын. Сіԇ-жӧ суԃԃа оз вермы ԃелӧсӧ віԁлавны мӧԁ пӧв, сылӧн-кӧ воԇԇа мыжԁаншуӧмыс лоӧм вежӧма.

Кор быԏ колӧ ԁорјыԍ.

Ԃелӧ куԅаыс-кӧ решітігас ем мыжԁыԍ, ԉібӧ мыжԁанаыс пеԉтӧм, ԉібӧ оз лӧԍыԁа вермы ԍорԋітны-ԉі, мыј-ԉі, сек быԏ колӧ суԁ вылӧ ԁорјыԍ.

Суԃебнӧј заԍеԁаԋԋӧ ԁа сені заԍеԁаԏеллӧн уҗыс.

Суԃебнӧј заԍеԁаԋԋӧнас веԍкӧԁлӧ суԃԃа, но сы понԁа оз-на поԅ шуны, мыј заԍеԁаԏеԉјас ԋекущӧм права оз кутны. Заԍеԁаԋԋӧнас колӧ веԍкӧԁлыны сыпонԁа, меԁым пӧраԁок вӧлі. Заԍеԁаԏеԉјас суԃԃакӧԁ ӧтув вӧчӧны заԍеԁаԋԋӧ вылын быԁԍама уҗсӧ. Мукӧԁ ԁырјіыс суԃԃа вермас вунӧԁны јуаԍӧмнас мыј ԍурӧ, а тӧԁмӧԁны колӧ, ԉібӧ суԃԃаыс аслас ԍуԍлун понԁаыс сіԇі тӧԁмаліс ԁа оз і јуаԍ, а заԍеԁаԏеԉлы сіјӧ торјыс оз тыԁав, сещӧм ԁырјіыс колӧ заԍеԁаԏеԉјаслы јуаԍны, меԁым ԃелӧас тӧԁчана ставыс вӧлі. Ԃелӧ куԅаыԁ, ԃерт, верман јуаԍны ԁелӧыскӧԁ-кӧ тӧԁса, а меԁ ԃелӧыскӧԁ вӧлін тӧԁса, заԍеԁаԋԋӧӧԇыс колӧ лыԃԃыны ԃелӧсӧ, ԉібӧ суԃԃаыслыԍ јуаԍны. Суԃебнӧј заԍеԁаԋԋӧсӧ лӧԍӧԁӧма, меԁым јӧз ԍінвоԇын ԃелӧсӧ ԉучкіа тујавны.

Суԃебној заԍеԁаԋԋӧ завоԃітчӧм.

Ԃелӧ тујавны завоԃіттӧԇ суԁ тӧԁмалӧ, ставнысӧ, коԁлы колӧ локны суԁ вылӧ. Сы бӧрын суԁ інԁӧ мыжԁаналы асԍыс правԁајассӧ: мыј сіјӧ вермӧ шыӧԁчыны выԉ ԍвіԃіԏеԉјасӧс корӧм јылыԍ, ԍвіԃіԏеԉјаслы, експертјаслы ԁа мукӧԁ мыжԁанајаслы вермӧ ԍетавны торја јуаԍӧмјас, суԁлы вермӧ ԍетавны быԁԍама објаԍԋеԋԋӧјас ԃелӧ куԅаыс ԁа сіԇ воԇӧ. Ԃелӧ куԅаыс-кӧ ем ԁорјана, коԁлы убытка лоӧма, суԁ сылы віԍталӧ корԍыԍан права јывԍыс. Сеԍԍа суԁ суԃітчыԍјаслы віԍталӧ мыј кущӧмкӧ-кӧ помкајас емӧԍ, вермӧны вештыны суԃԃасӧ, ԉібо заԍеԁаԏеԉјассӧ. Коԁӧскӧ-кӧ вештӧм куԅа-кӧ суԃітчыԍјас шыаԍасны, сіјӧ шыаԍӧмсӧ віԁлалӧны сӧмын мукӧԁ кык суԃԃаыс, коԁјас јылыԍ шыаԍісны сылы аслыс шыаԍӧмсӧ віԁлавны оз поԅ. Сы бӧрԏі сеԍԍа ԍвіԃіԏеԉјаслы суԁ віԍталӧ асԍыныс могныссӧ ԁа кырымпас боԍтԍӧ, сеԍԍа ыстыԍԍӧны торја жырӧ.

Суԁӧн ԃелӧ тујалӧм

Суԁӧн ԃелӧ тујалӧм панԍыԍԍӧ ԃелӧ куԅаыс суԃԃа ԁоклаԁ вӧчӧмԍаԋ. Сеԍԍа суԁ мыжԁанаӧс јуалӧ, лыԃӧ-ӧ аԍсӧ мыжаӧн. Мыжԁанаыскӧ аслас мыжыԍ оз суԍԍы, суԁ вермас суԁӧн тујалӧмыԍ воԇӧсӧ ԁугԁыны. Суԁ ачыс лӧԍӧԁӧ јуаԍан ногсӧ, коԁӧс кор јуаԍны. Мыжԁанјассӧ ԁа најӧ ԍвіԃіԏеԉјассӧ, коԁјасӧс корӧма ԍԉеԁоваԏеԉ шуӧм куԅа, ԉібо ԁознаԋԋӧ куԅа, мыжԁыԍыԍ јуаԍӧ ԁорјыԍԍыс ԁа мыжԁанаԍыс војԁӧрҗык. Ԍвіԃіԏеԉсӧ-кӧ корӧма мыжԁана, ԉібӧ

ԁорјыԍыԍ шыӧԁчӧм куԅа, меԁ воԇ аԍныс і јуаԍасны. Суԃԃа ԁа заԍеԃаԏеԉјас кор окоԏітасны, секі і вермӧны јуаԍны коԁлыԍ колӧ. Ԍвіԃіԏеԉјассӧ чуксалӧны ӧԏікӧн, ӧԏікаӧн-жӧ і јуаԍӧны; јуаԍӧм бӧрас коԉӧԁӧны суԁ вылас, вермас-на-ӧԁ-і воԇӧ кущӧм ԍурӧ јувалантор лоны. Суԁ-кӧ тыԁовтчӧԁас ԍвіԃіԏеԉјаслыԍ нароԍнӧ лӧжӧс віԍталӧм, вермас панны мыжԁана ԃелӧ на вылӧ. Експертјасӧс јуаԍӧны ԍвіԃіԏеԉјасӧс моз-жӧ, сӧмын наԍаԋ корԍыԍӧ бӧркыв гіжӧмӧн. Мукӧԁ ԁырјіыс суԁлы лолывлӧ ветлыны і мыж вӧчан местаас, местајассӧ віԁлавны-ԁа артавны-ԁа мыј-ԁа.

Суԃітчыԍјаслӧн венԅӧм ԁа мыжԁаналӧн меԁбӧрја кыв.

Суԁӧн ԃелӧ тујалӧм ештӧм бӧрын, ԃелӧ куԅаыс-кӧ емӧԍ ԁорјыԍ ԁа мыжԁыԍ, налӧн мунӧ венԅӧм. Первој мыжԁыԍ ԍорԋітас, сеԍԍа ем-кӧ гражԁанскӧј корԍыԍ, а на бӧрын корԍыԍ. Налӧн мыјӧн венԅӧм ештас, мыжԁаналы ԍетԍӧ меԁбӧрја кыв. Сы бӧрын сеԍԍа суԁ мунӧ совешщаԋԋӧ жырӧ мыжԁаншуӧм гіжны.

Суԃԃајаслӧн совешщаԋԋӧ.

Ԃелӧ куԅаыс став вопроссӧ суԁлӧн колӧ віԁлавны совешщаԏеԉнӧј жырын. Сӧвешщаԋԋӧ вылас сӧветујтӧны: мыј суԁ вылын тыԁовтчіс, мыжа-ӧ мыжԁанаыс, кущӧм общественнӧј значеԋԋӧ кутӧ ԃелӧыс, зев-ӧ ӧпаснӧ мыжыс госуԁарствоыслы ԁа кущӧм мыжпыкӧԁ бӧрјыны мыжԁанаыслы.

Мытчӧԁјас арталӧм.

Унаыԍ овлывлӧ, ӧԏік тор јывсыс віԍтавлӧны кык ног, ӧԏік ԍвіԃіԏеԉ віԍталӧ ӧԏік тор, а мӧԁ — мӧԁ тор. Коԁныслы ескыны? Куш законтӧ тӧԁӧмӧн сіјӧ решітны он вермы, сетчӧ кӧлӧ прівычка. Мукӧԁ ԁырјіыс ӧԏік тор јылыԍ кыкӧн віԍталӧны кыкнаныс разнӧја, а віԍталӧны кыкнаныс веԍкыԁа; быԁӧн гӧгӧр боксӧ аԁԇӧ аԍ& ногыс, кыԇі уҗ ԍерԏіыс ԁа олӧм ԍерԏіыс лӧԍалӧма памеԏіс. Кык мортлыԍ ӧтчыԁ јуваԍлӧмаӧԍ, мыј налы ԁум вылас уԍӧ, кыласны-кӧ најӧ ԍорԋі Ԍверԁлов ԋіма плӧшщаԃ јылыԍ (важ ԏеатраԉнӧј) Мӧскуаын. Ӧԏікыс стрӧіԏеԉнӧј робочӧј шуӧ мем-пӧ ԁум вылӧ уԍӧ боԉшој ԏеатр, а мӧԁыс, нывбаба, шуӧ-зӧріԇа& клумба-пӧ. Сіјӧ клумба јывԍыс зев бура віԍталіс, а стрӧіԏеԉнӧј робочӧј клумба јывԍыс ԋінӧм оз тӧԁ. Мукӧԁ ԁырјіыс ԍвіԃіԏеԉыс ачыс ԋінӧм оз і тӧԁ, а јуалӧм вылаԁ мыщлаԍтӧг віԍталӧ, сещӧм ԁырјіыс колӧ сӧмын шуны-сіјӧ ԋінӧм оз тӧԁ. Мукӧԁ ԁырјіыс гоз-мӧԁ мыжԁана, ԉібӧ свіԃіԏеԉјас ставныс віԍталӧны ԇік ӧтмоза. Сіԇ-жӧ овлывлӧ мукӧԁ ԁырјіыс воԇвыв ԍорԋітӧмӧн ӧтмоза віԍталӧны. Меԁым віԍталӧмјассӧ веԍкыԁа артавны ԁа пыԃԃі пуктыны, колӧ тӧԁны сетчӧс олӧмсӧ.

Совешщаԋԋӧ вылын вопросјассӧ решітӧм ногыс.

Совешщаԋԋӧас веԍкӧԁлӧ суԃԃа, сӧмын вопросјассӧ решітігӧн гӧлӧссӧ ԍетӧны меԁвоԇ заԍеԁаԏеԉјас, а суԃԃа меԁ бӧрын. Таԇісӧ со мыј понԁа. Суԃԃа-кӧ меԁ воԇ шыаԍас,

коԁі ԃерт, законјастӧ тӧԁӧҗык, ԁа і сек еԍкӧ ічӧԏік грамотаа заԍеԁаԏеԉјасыԁ асԍыс мӧвпјассӧ совешщаԋԋӧ вылаԁ оз і јавітлы, суԃԃа шуӧмкӧԁ лӧԍӧԁчасны ԁај. Мыжԁаншуӧм петкӧԁігӧн суԃԃајаслы лаԋтны ԋекоԁлы оз поԅ; мыжԁаншуӧм петкӧԁԍыԍӧ унҗык гӧлӧс ԍерԏі, кујім суԃԃа піас коԁарӧ кыкнас шуасны.

Мыжԁаншуӧм петкӧԁӧм.

Кор став вопросыс решітчыԍас, петкӧԁԍыԍӧ мыжԁаншуӧм. Мыжԁан-шуӧм колӧ веԍкыԁа інԁыны гӧгӧр воана кывјӧн, коԁі кущӧм мыжыԍ мыжԁыԍԍӧ, кыԇі лоӧма мыжыс, мыжа-ӧ сіјӧс вӧчыԍ мыжԁанаыс. Кущӧм уголовнӧј Зак. Чук. стаԏԏаӧн мыжԁыԍԍӧ сіјӧ мыжыԍ ԁа кущӧм мыжпыкӧԁ бӧрјыԍԍӧ мыжԁанаыслы. Ԃерт, мыжԁаншуӧмнаԁ лоӧ ыстыԍны ԃелӧсӧ віԁлалігӧн аԁԇылӧм торјас вылас. Суԃԃајас-кӧ понԁасны ыстыԍны ԃелӧсӧ віԁлалігӧн аԁԇытӧм торјас вылӧ, ԃерт, секі веԍкыԁӧн мыжԁаншуӧмсӧ шуны оз поԅ, ԁа сещӧм мыжԁаншуӧмтӧ вежасны.

Асмога мӧвп (особое мнение).

Кор суԃԃа, ԉібӧ ӧԏік нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉыс мыжԁаншуӧмсӧ петкӧԁігӧн оз ӧԏік кывјӧ воны, мукӧԁыскӧԁ кущӧм-кӧ вопрос куԅа, сіјӧ гіжӧ торјӧн асԍыс мӧвпјассӧ. Сек, ԃерт, сіјӧ оз вермы кывкывкутны& петкӧԁӧм мыжԁаншуом& куԅаыс, ԋеԉучкі-кӧ сіјӧс вӧчӧма. Аснога мӧвпыс пуктыԍԍӧ ԃелӧ берԁас-жӧ сӧмын оз јӧзӧԁԍы, вермас сӧмын лоны помка пыԃԃі ԃелӧсӧ наԁзор ног віԁлалӧм вылӧ.

Мыжԁаншуӧм гіжӧм бӧрын сіјӧ кырымаԍԍӧ кујімнан суԃԃанас ԁа јӧз воԇын лыԃыԍԍӧ (јӧзӧԁԍӧ). Мыжԁаншуӧмас мыжпыкӧԁ кынԇі ԁа гражԁанскӧј іскјылыԍ& кынԇі, інԁыԍԍӧ мыжԁаншуӧм вылас нораԍӧм јылыԍ.

Мыжԁан шуӧм вылӧ нораԍӧм.

Нароԁнӧј суԁјасӧн вӧчӧм быԁ мыжԁаншуӧм вылӧ, быԁ орӧԁан шуӧм вылӧ поԅӧ ԍетны касатсіја нораԍӧм Областнӧј (окружнӧј) суԁса кассатсіонӧј& јукӧԁӧ.

Кыԇі обласнӧј& (окружнӧј) суԁ віԁлалӧ нораԍӧмсӧ.

Областнӧј суԁ ԃелӧсӧ оз выԉпӧв віԁлав, оз јуаԍ ԍвіԃіԏеԉјасӧс, ԋі експертӧс, оз віԁлав выԉ мытчӧԁјас, ԋі оз петкӧԁ выԉ мыжԁаншуӧм. Областнӧј суԁ віԁлалӧ сӧмын помалӧма-ӧ тујалӧмсӧ ԃелӧ куԅаыс, абу-ӧ нароԁнӧј суԁыс торкӧма суԁнуӧԁан ногсӧ, мыј понԁа верміс лоны ыҗыԁ ԋеԉучкіјас ԃелӧ тујалӧмас, абуӧ-торкӧма законсӧ, мыј понԁа бӧрјӧм мыжпыкӧԁыс веԍкыԁ лоӧма ԁа сіԇ воԇӧ. Касатссіонӧј& суԁын ԃелӧыс оз выԉпӧв віԁлаԍԍы-ԁа, секі нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјас оз пукавны, віԁлалӧны кујім суԃԃа. Областнӧј суԁ вермас вежны нароԁнӧј суԁлыԍ мыжԁаншуӧмсӧ, аԁԇас-кӧ ԋеԉучкі вӧчӧм ԃелӧсӧ мӧԁӧԁас мӧԁ суԁӧ выԉпӧв віԁлалӧм вылӧ, аԁԇӧм ԋеԉучкіјассӧ інԁалӧмӧн. Нароԁнӧј суԁлы кассатсіја суԁлыԍ інԁӧԁјассӧ быԏ лоӧ олӧмӧ пӧртны. Кассатсіја суԁ сіԇ-жӧ, нарсуԁлыԍ мыжԁаншуӧмсӧ ставнас вежтӧг, вермӧ кокԋӧԁны мыжԁанаыслы бӧрјӧм мыжпыкӧԁсӧ.

Кык вежӧн тыртыԇ-кӧ мыжԁаншуӧм вылӧ кассатсіја нораԍӧм оз во, ԉібӧ кассатсіја суԁ нарсуԁыслыԍ мыжԁаншуӧмсӧ выноӧԁӧма, секі мыжԁаншуӧмыс пырӧ закон вын улӧ ԁа олӧмӧ пӧртԍӧ.

Наԁзор ног ԃеԉӧ віԁлалӧм.

Кассатсіја нораԍӧм кынԇі ԃелӧ вермас віԁлаԍԍыны кассатсіја суԁын і наԁзор ног воӧмӧн. Наԁзор ног віԁлалігӧн-кӧ тыԁовчас, мыј ԃелӧсӧ решітӧма ԋеԉучкі, сек ԃелӧыс пуктыԍԍӧ кассатсіја суԁӧ, а кассатсіја суԁыс-кӧ віԁлалӧма-ԋін ԁа ԋеԉучкісӧ абу аԁԇӧма, секі пуктыԍԍӧ областнӧј суԁ пԉенум вылӧ.

Бӧркыв.

Тајӧ ԋігаас, ԃерт, став законсӧ ԁа ԃелӧ нуӧԁан ногсӧ абу гіжӧма. Ставсӧ гіжны-кӧ зев уна лоӧ, ԁа і гӧгӧрвоныс ԍӧкыԁ лоӧ. Тані гіжӧма сӧмын мыјӧн меԁԍа јона паныԁаԍлывлӧ нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉ аслас уҗ вылын. Сіјӧјасӧс нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉлы колӧ тӧԁны і меԁым верміс мӧвпавны законјас јывԍыс. Мі-оԁ& зіԉам меԁым нароԁнӧј заԍеԁаԏеԉјасыԁ закон јывԍыԁ гӧгӧрвоӧны вӧлі јонҗыка. Кыԇі тајӧ ԋігаыс петкӧԁлӧ, уголовнӧј ԃелӧ панӧм-нуӧԁӧмыԁ абу ԇік кокԋіԁ. Мыј понԁа законыс сещӧм ногсӧ лӧԍӧԁӧма? Сӧветвлаԍт вӧчӧ сіԇі, меԁым еԍкӧ ԋінӧм абуыԍ оз вермыны ԋекоԁӧс мыжԁыны, а коԁкӧ-кӧ ԍурӧ суԁӧ, меԁым тӧԁны понԁас, кыԇі сіјӧс јуаԍны понԁасны, ԁа кыԇі аԍсӧ ԁорјыны; мӧԁ-кӧ меԁым мыжа јӧзыс сіԇі ԋінӧм мыжԁытӧг оз коԉны.

Ԃерт, закон чукӧрыс ачыс оз вермы вӧчны сіԇі, мыј ставсӧ, кыԇі гіжӧма меԁ вӧлі олӧмӧ пӧртӧма. Сӧмын јӧзыс-кӧ тӧԁӧ мыјыԍ, кор ԁа кытчӧ нораԍны-шыӧԁчыны, секі закон чукӧрыԁ оз коԉ сӧмын гіжӧԁнас, секі лоӧ пӧртӧма олӧмӧ.