Пос

==

СИКӦТШ

ВИСЬТЪЯС, КЫВБУРЪЯС

СЫКТЫВКАР КОМИ коми книжнӧй издательство 1994

<>

Ичӧт войтырлы сиӧм тайӧ книгаас — кывбуръяс, висьтъяс да мойдъяс, кодъясӧс лӧсьӧдісны коми гижысьяс став Коми Республика пасьтаысь. Нелямын сайӧ автор ӧтувтчис ӧти «вевт» улӧ. Кызвыннас найӧ томӧсь, но бура нин тӧдсаӧсь лыддьысьысьяслы. Артмӧма тулыс кодь уна пӧлӧс рӧма да уна пӧлӧс гора мича книга, коді лоас ичӧт классъясын велӧдчысьяслы да сідзжӧ садикъясӧ на котралысьяслы зэв бур козинӧн.

<>

ДОНА ЧЕЛЯДЬ!

Коми кыв вылын татшӧм книгасӧ ті босьтінныд кианыд да лыддянныд медводдзаысь на, ӧд медводдзаысь ӧти кудйӧ пуктӧма челядьлы сиӧм медбур висьтъяс, кывбуръяс, мойдъяс абу, шуам, некымын, а ӧтпырйӧ 45 коми гижысьлысь. На пӧвстысь унджыкыс — том йӧз. Ӧткымын авторкӧд, вермас лоны, ті абу весиг тӧдсаӧсь, сы вӧсна мый этша на йӧзӧдлісны ассьыныс гижӧдъяснысӧ. Татшӧмъяс лыдас сэтшӧмъяс, кыдзи Виктория Карманова, Ольга Кутькина, Алёна Ельцова, Наталья Мингалёва, кодъяс олӧны Эжва йылын, Кулӧмдін районын. Найӧ муртса на помалісны шӧр школа либӧ весиг велӧдчӧны на сэні. Мукӧд гижысьяскӧд ті мыйтакӧ тӧдсаӧсь «Би кинь» да «Войвыв кодзув» журналъяс серти, кӧні кадысь кадӧ йӧзӧдлӧны налысь висьтъяссӧ да кывбуръяссӧ. Та вӧсна он нин медводдзаысь аддзӧй нимъяссӧ Валентина Ивановалысь, Евгений Козловлысь, Лия Мартюшёвалысь, Николай Никулинлысь, Михаил Елькинлысь, Александр Лужиковлысь да с. в. Эмӧсь авторъяс, кодъяс петкӧдчылісны нин тіян водзын асланыс книгаясӧн, кыдзи Елена Козлова, Алексей Одинцов, Александра Мишарина, Алексей Мишарин. Зоя Шиликова, Александр Некрасов (Гамса), Василий Торопов, Евгений Уляшёв туясны тіянлы пӧчьяс да пӧльяс пыдди. Уна гижысьыдлӧн уна пӧлӧс и мӧвпыс. Та вӧсна кывбуръясын, висьтъясын да мойдъясын сёрниыс мунӧ дзик быдтор йылысь. Найӧ зэв интереснӧйӧсь, гижӧма буретш тіянлы артыштӧмӧн. Книгасӧ лыддигӧн эн вунӧдӧй корлыны ас дораныд ичӧтджык чой-вокнытӧ. Лыддьӧй гораа, мед и найӧ кывзӧны. Мед тіянлы коланаӧн лоӧны и мукӧд коми книгаяс. Радейтӧй чужан кывнытӧ. Видлӧй гижны асьныд. Став бурсӧ тіянлы. Вӧчӧй олӧманыд сӧмын бур. В. Лодыгин

Василий Амосов

<>

Олус да ковбой

История урок чӧж Ӧньӧ мичмӧдіс тетрадьяссӧ: ӧтиӧ ним-овсӧ гырысь печатнӧй шыпасъясӧн гӧрдӧн гижис да лӧзӧн дораліс, мӧдӧ лӧзӧн гижис да гӧрдӧн дораліс. Ӧтчыд весиг кӧса лентаӧдыс эз тракнит водзынджык пукалысь Наташаӧс. Эз бергӧдчыв бӧрын пукалысь ёртъясланьыс, эз вашкӧдчы орччӧн пукалысь Толиккӧд. Рисуйтчан тетрадьыс эз вӧв, но Ӧньӧ эз йӧрмы: космическӧй корабльясӧн да лэбалысь тасьтіясӧн серпасаліс математика тетрадь. Медбӧръя лист бокас рисуйтіс нюмъялысь чужӧмъяс да гижис: «Тольӧ+Наташа=?» Сэсся тайӧ серпассӧ вештіс Толялань. Ёртыс тетрадьсӧ бӧр вештіс веськодьпырысь Ӧньӧ ныр улӧ. А Марья Михайловна, велӧдысьныс, класслы висьталіс Древньӧй Римын рабовладельческӧй строй йылысь, циркса арена вылын вир кисьтана вермасьӧмъяс йылысь. Ӧньӧ пельӧдз тайӧ эз во. Сійӧ мӧвпъяснас жбыръяліс космосын. Урок помланьыс Марья Михайловна юаліс Ӧньӧлысь: — Висьтав миянлы, кыдзи шусисны сійӧ рабъясыс, кодъяс циркса арена вылын тышкасисны левъяскӧд да виалісны ӧта-мӧднысӧ? — Найӧс шуисны... Найӧс шуисны ... — нурбыльтіс Ӧньӧ да чӧв усис. — Ковбойясӧн, — шӧпкӧдіс Толик. — Найӧс шуисны ковбойясӧн! — вочавидзис ӧньӧ. — Эз. Найӧс шуисны глади... — отсыштіс велӧдысь. — ... олусъясӧн! — збодера помаліс Ӧньӧ. Ставӧн гораа серӧктісны. — Гладиолусъясыд — дзоридзьяс! — стӧчмӧдіс Наташа. — Гладиаторъяс! — тӧдчӧдіс Марья Михайловна. Тайӧ кадсяньыс ӧньӧӧс нимтӧны Олусӧн, а Толялы Ӧньӧ пуктіс Ковбой ним.

<>

Медым эз вӧв жаль

— Славик, он тӧд, кӧрт ворйыс кытчӧ вошис? — юаліс мам. — Кӧсъя джодждӧраяс мыськавны. — Песласян машинаыс нӧ мый вылӧ? — веськодьпырысь, юалӧмӧн жӧ, вочавидзис зонка да пель йылӧдзыс гӧрдӧдіс. — Кыдзи нӧ джодждӧрасӧ ичӧтик машинаас тӧрӧда? Ог ӧд вундав торъяс вылӧ!.. Славик видзчысьӧмӧн вешйис ӧдзӧслань. — Дарья тьӧт ордӧ котӧртла, здукӧн вая!.. — ӧдзӧс вугйӧ кутчысьӧмӧн нин шуис Славик. — Сетас ӧд? — Ассьыным корсь, — чорзьӧдыштіс гӧлӧссӧ мам. — Асланым оз нин сюр, — жугыля нурбыльтіс пи. — Сыліс али мый? — Школа дорӧ важ кӧрт чукӧрӧ нуи. — Абу и жаль бур ворсӧ шыбитны? — Медым эз вӧв жаль, ме ӧд пыдӧссӧ розьӧді. — Тасмаавны эськӧ трасичаӧс! — скӧрмис мамыс. — Мый сулалан? Мун нин! Ветлы Дарья ордас. Ӧдйӧ и котӧртліс Славик, сӧмын коклябӧрыс дзирдаліс. Вайис водзӧсалӧм ворсӧ да сыркъялӧмӧн бӧрддзис. — Мый нӧ ымзан? — чуймис мам. — Эг на тасмаав да! — М-ме... М-м-ме ӧд и учительницаӧс пӧръялі, — лимзіс мыжа зонка. — Сійӧ ӧд шуліс: гашкӧ пӧ, мамыдлысь юасьтӧг ворсӧ гортсьыд нуин...

Некод оз на бӧрд

Зина да Оля гортса уджсӧ вӧчисны нин, а Ӧньӧ вокныс школаысь лэдзалӧм бӧрын керкаӧ эз на пырав. — Кӧні нӧ Ӧньӧыс? — майшасьӧ Зина. — Кынӧмыс ӧд, кӧнкӧ, сюмалӧ нин. Бара задача решиттӧг унмовсяс. Петав ывлаас, Олюк, видзӧдлы да чукӧст. — Мыйла петнысӧ? — вензьӧ Оля. — Ме и петавтӧг тӧдмала, керка дорын али абу сійӧ. Оля минут-мӧд сулалыштіс ӧшинь дорын, кывзысьыштіс пельнас рама бердӧ ляскысьӧмӧн да шуис: — Абу сэні Ӧньӧыд. — Кыдзи нӧ тӧдмалін? — Зонпосниыс некод на оз бӧрд да. Ӧньӧ кӧ сэн вӧлі, важӧн нин эськӧ кодкӧ синвасӧ кисьтіс.

Повзьӧдіс

Первой класса велӧдчысьяслы учитель тшӧктіс серпасавны гожся кад. — А ошкӧс позьӧ рисуйтны? — юаліс Митя. — Аддзылін кӧ — рисуйт, — вочавидзис учитель. — Ме весиг ошсӧ повзьӧді! — кутіс ошйысьны Митя. Класс шызис: — Кор повзьӧдін? Кӧні? — Мамкӧд тшак вотігӧн, — тшапа висьтасис Митя. — Чӧдйӧн чӧсмасигӧн кольччышті мамысь, друг аддза: мелань локтӧ ыджыд ош. Ме скӧрми да кыдзи тай равӧсті сы вылӧ! Ошкыс повзис да ӧдйӧ пышйис. — А кыдзи нӧ тэ равӧстін? — Ма-а-а-мӧ!

АЛЬБИНА АНУФРИЕВА

Миля

Выль во кежлӧ меным вайисны козин: кык вежонся зэв мичаник каньпи. «Кыдз нӧ нимыд, дзолюкӧй?» — юалі. «М-мля», — вӧлі сылӧн воча кывйыс. Но, мися, Миля кӧ — и мед лоан Миля. Лӧсьӧді сылы паспорт: Канева Миля Васильевна, рӧмыс сьӧда-еджыда-гӧрда, ворсанторйыс — кӧв, радейтана сёяныс — йӧв. Да торкси тай: йӧвсӧ Миля, вӧлӧмкӧ, оз радейт, а зэв азыма сёйӧ... курӧг кольк. Сы вылын и быдмис. Ӧні Миля ыджыд да шыльыд кань. Тӧлка. Сёрнитӧ и! «Ня-ав!» — тадзи ывла вылӧ вӧзйысьӧ. «Мурр» кывйӧн мукӧдтор йылысь висьталӧ. Асывнас водз чеччас, морӧс вылӧ каяс, шуӧ: «Мурр! Чеччы нин! Бур асыв, бурр!» Сэсся сетӧ киам лапасӧ — видзаасьӧ. Но ог пыр бура гӧгӧрвоӧй ӧта-мӧднымӧс. Ӧтчыд гартчӧ вӧлі кок улам, корӧ уль кольк. Дӧзми да шуыштӧма лои: «Мун татысь, вай покой, кутав шыръясӧс да сёй!» Шуи да вунӧді та йылысь. А недыр мысти, видзӧда да, Миля ывла вылысь пырӧ, а вомас — шыр! Пуктіс шырсӧ кок улӧ, чатӧртіс юрсӧ да шуӧ: «Мурр. Ме тэныд вайи, мый корин». «Йӧй жӧ тэ, Миля, — серала ме, — коді нӧ миян каньыс: тэ али ме?» Сідз и корис кольктӧ. А шыръястӧ дыр на кыскаліс меным. Ӧтчыд артист Куклачёвӧс каньясыскӧд телевизор пыр видзӧдім. Милялы дивӧыс! Гӧныс сувтӧма, парсалӧ креслӧ кышсӧ, ӧзъяна синъясӧн видзӧдӧ, менсьым юасьӧ: «Тэныд див-вӧ жӧ тай-йӧ?» А ме пиняла сійӧс: «Он кӧ дугды шыръясӧс кыскавны да креслӧ кышсӧ чашйыны, Куклачёвыслы тэнӧ и вӧзъя! Буретш лӧсялан!» Лӧгасис, юасьӧ: «Мурр. Мыйысь нӧ тадзсӧ? Ог нин и ков?» Такӧді: «Колан, колан, тэтӧг эськӧ зэв гажтӧм вӧлі». Ӧні со гижа, а сійӧ унзільпырысь видзӧдӧ ме вылӧ да юасьӧ: «Мурр. Мый нӧ войнас вӧчан? Вод да узь!» «Посни войтырлы тэ йылысь гижа». «Бурр».

ВЛАДИСЛАВ АФАНАСЬЕВ

Веськыд ки

Воваӧс мамыс гожӧм кежлас нуис Ыджыдвидз сиктӧ пӧчыс ордӧ. Воисны сёрӧн, регыд и водісны узьны. Асывнас, кор садьмис Вова, мамыс эз нин вӧв, мунӧма бӧр карӧ, мед эз сёрмы удж вылӧ. Ичӧт да пӧрысь колисны кыкӧн. Зэв забеднӧ лоис зонкалы, синваыс быдсӧн доршасис. Пач дорсянь тапиктіс пӧчыс. — Эн бӧрд, сёшайтӧй. Мыссьы да сёйышт. Зэв чӧскыд рок пуи. Вова тільыштіс синъяссӧ да сувтіс. Мыссьӧм бӧрын пӧсь картупеля шаньгаӧн чурскис пӧжӧм йӧв. — Ме тэныд локтігкежлад кычанӧс лӧсьӧді. Нимыс абу на. Ачыд пуктан. Лэбулын сійӧ, петав да тӧдмась, — висьталіс пӧчыс да мыччис Вовалы йӧв тасьті. Зонкалы мӧдысь тшӧктыны эз ков, тэрыба тюрис керкаысь. Лэбулын мешӧк вылын збыльысь куйліс кӧч кодь еджыд кычан. Сьӧд синъяса. Вова матыстіс сылы йӧв тасьтісӧ, малыштіс юрӧдыс. Мӧдыс тявкнитіс да муртса эз курччы выль тӧдсалысь чуньсӧ. Но ӧта-мӧд дінас Вова да Тупыль велалісны ӧдйӧ. Татшӧм ним сетіс зонка кычаныслы. Лунъяс вӧлісны гажаӧсь да шоныдӧсь. Кык друг лун-лун ворсісны вадорын. Пӧчыс пыр ноксис град йӧрын, чуксавліс сӧмын Воваӧс пажын кадӧ сёйны. Ӧти лунӧ пӧчыс ю кыр йылӧ эз лок. Рытъявылыс нин, кор кынӧмыс ёна сюмавны кутіс, Вова кайис сиктӧ. Керкаас вӧлі шы ни тӧв. Бабыс куйліс крӧвать вылын. Синъяссӧ куньӧма, чужӧмыс блед. Вова повзис: — Бабӧ-ӧ-ӧ! Пӧчыс восьтіс синъяссӧ, бергӧдіс юрсӧ да корис матыстчыны. — Эн пов. Ме висьми, но бурда, вай сӧмын пельшӧрӧс кор. Фельдшерлӧн волӧм бӧрын Вова паняліс кӧдзыд шыд, коляссӧ петкӧдіс кычанлы. Ывлаысь пырӧм бӧрын пӧчыс шуис: — Пӧсь чай эськӧ окота юны, да ваысла ветлытӧм. Няньла ветлытӧм и. Вова юасьны эз мӧд. Камод вылысь босьтіс пӧчыслысь деньга видзан кӧшельсӧ да котӧртіс лавкаӧ. Сэтысь локтӧм бӧрын ветліс вала. Пузьӧдіс чай. — Ӧні сэсся бурда, — шуис пӧчыс. — Чайтӧ юи да шоналі быдсӧн. Молодеч тэ менам! Зэв любӧ лои зонкалы ошкӧмсьыд. Окота вӧлі мыйкӧ нӧшта вӧчны, но морттӧ вугыр босьтіс, пуксис диван вылӧ да тӧдлытӧг и унмовсис. Мӧд асывнас пӧчыс эськӧ кӧсйис чеччыны, но зонка ӧлӧдіс: — Куйлы, тэныд оз на позь чеччыны, врачыд нӧ мый шуис?.. — Кыдз нӧ он чеччы, — шыасис бабыс, — лук градйӧй ёгӧн тырӧма. — Ме нетшка, — эскӧдіс пӧчсӧ Вова. Шуис — вӧчис. Ёг нетшкӧм бӧрын, котӧртліс йӧвла. Вердіс пӧчсӧ да Тупыльӧс, ачыс кык стӧкан пӧрӧдіс. Вежон мысти пӧчыс бурдіс, ачыс кутіс бӧр пусьыны-пӧжасьны, но Вова эз нин эновтлы пӧчсӧ ӧтнассӧ дыр кежлӧ. Воис вотчан кад, да кутісны ветлыны вӧрӧ. Ӧтчыд зэв уна тшак сюрис. Йӧз шензисны: — Зэв тай уна тшак вотӧмныд. Пӧчыс гогнитліс юрнас Вовалань: — Со отсасьысьӧй, веськыд киӧй менам. Зэв чожа вотчӧ. Бӧрынджык зонка юаліс пӧчыслысь: — Мыйла шуин, мый ме — тэнад веськыд ки? Пӧчыс нюммуніс да вочавидзис: — Веськыд киыд мортыдлӧн медся бур отсасьысь. Став уджсӧ вӧчӧ, нинӧмысь оз повзьы. Тэ сэтшӧм жӧ. Сідзкӧ, тэ — менам веськыд киӧй и эм.

Велосипед

Тулысланьыс Толя кутіс зыньгыны мамыслы: — Мамӧ, а мамӧ! — Мый нӧ? — Ньӧб лисапед, а? — Мый, мый? — Велосипед, мися, ньӧб, — выльысь шуис пиыс. — Менам ӧтнамлӧн абу. Васька Турӧбовлӧн эм, Шурик Самсоновлӧн эм жӧ, Андрей Липинлӧн весиг «Восход». — Чӧвлы, — лӧньӧдіс мамыс. — Ставыс зэв дона. Сёян-юан вылӧ зэв уна мунӧ. Мӧвпыштлыны колӧ. Гашкӧ и, ньӧбам... Рытнас мамыс шуис: — Ньӧбам, инӧсь. Сӧмын сьӧмсӧ ачыд нажӧвит. — Кыдзи? — Турун пуктігӧн уджышт. Мый татчӧ вермис шуны Толя? Велосипед кӧ колӧ, быть уджав. Гожӧм чӧж Толя уджаліс совхозын. То силос гуын вӧлӧн турун таляліс, то видз вылын турун юръяс котрӧдліс. Гожӧмбыднад сьӧдӧдз гожъяліс, ёнмис, весиг быдмыштіс. Толялысь удждонсӧ удитіс босьтны мамыс. Ньӧбис пиыслы костюм. Толя весиг эз тӧдлы. Муртса эз бӧрд: — Быдӧнлы ошйыси, мый велосипед ньӧба-а. Серам выв лэптасны... Сентябрь первой лунӧ сизимӧд классӧ Толя муніс выль костюмӧн. — Бур, — ошкисны костюмсӧ зонкаяс, а нывкаяс кыдзкӧ аслысногӧн видзӧдлісны Толя вылӧ. Заводитчисны арся каникулъяс. Фермаын асъя лысьтысьӧм бӧрын Толялӧн мамыс воліс гортас, но писӧ некор эз сулы. Кыдзкӧ ӧтчыд юаліс: — Кӧні нӧ тэ вошласян? Лунтыр он сёйлы. Прӧстӧ ставыс шузьӧ... — Некор, — шуис Толя мамыслы. — Делӧ колӧ вӧчны. — Мыйсяма делӧ нӧ? — Важ туплясян кӧрт чукӧрта. Тонна кӧ чукӧрта, сельпоса пред кӧсйис премия сетны... — Сімӧм кӧрт вылад уна он нажӧвит. — Вель нин уна чукӧрті, шедас, буди, велосипедыс... — Дивъя тай, — сӧмын и артмис мамыслӧн. Коркӧ керка йӧр дораныс сувтіс машина. Кабинаысь петіс ачыс сельпоса председатель. Толялӧн мамыс петіс сылы воча. Предыд юаліс: — Толяыд гортын? — Гортын на вӧлі... — Мед петалӧ козинла, — шуис председатель да горӧдіс шофёрыслы: — Сергей, ректы! Шофёрлы мӧдысь тшӧктӧм эз ковмы. Сійӧ тэрыба чеччыштіс кузолас да моздорас кагаӧс моз лэдзис кузолысь да пуктіс му вылӧ дзик выль «Прогресс». Толик котӧрӧн локтіс воысьяс дорӧ. — Босьт, Толя, козинсӧ, — шуис сельпоса юралысь, кутліс зонкалысь кисӧ да содтіс: — Ещӧ на чукӧрт. Мыйкӧ нӧшта козьналам. — Аха! — радліс Толя, кутіс кытшлавны велосипед гӧгӧрыс. Мамыс сулаліс дзиръя дорын, килутшнас чышкаліс вазьӧм син доръяссӧ да нюмъяліс.

Коля

Асывъяснас мамӧс ог и аддзыв. Сійӧ менам садьмытӧдз вевъялӧ мунны скӧт картаӧ. Менам мог — чеччӧм бӧрын садьмӧдны Коля вокӧс, мед эз сёрмы школаӧ. Ӧні сылӧн тӧвся каникулъяс. Садьмӧднысӧ абу быть, но тӧрыт вӧзйысис ветлыны мекӧд тракторӧн Кӧдзыд шор сайӧ турунла. Вокӧй узис чӧскыд асъя унмӧн. Идзас рӧма юрсиыс дзугсьӧма, эшкыныс джынвыйӧ лэччӧма джоджӧ. Жаль лои, да эг пальӧд. Мед узяс пӧттӧдзыс, а сэсся исласяс ас тшӧтшъяясыскӧд. Мед эз садьмы, зэв видзчысьӧмӧн лэпті эшкынсӧ, кӧсйи бурджыка шебрӧдны, а Коля восьтіс синъяссӧ. — Дыр нин чуксалан? — юаліс. — Ог, муртса матыстчи. Узь, колӧкӧ. Ӧтнам ветла. Зэв кӧдзыд да тӧла ывлаас, — кӧсйи ӧлӧдны вокӧс, но он на босьт. Ӧдӧбӧн чеччис да мыссян доз дорӧ. Бӧрӧ колины чужан грездлӧн медбӧръя керкаяс. Кӧдзыд шорӧдз вель ылын. Медводз колӧ мунны лымйӧн вевттьысьӧм верӧтяяс да нюр пӧлӧн, сэсся пожӧма яг пыр да кыддза раскӧд, и вӧлисти воан Кӧдзыд шор дорӧ. Ваыс сылӧн визув, сӧстӧм да кӧдзыд. Жар дырйи пиньтӧ кӧдзыдысла поткӧдӧ, пыр и горштӧ веськӧдӧ. Вокӧй первойсӧ варовитіс, сэсся дзайгис-корис пуксьыны рычагъяс сайӧ и, медбӧрти, унмовсис. Мед и узяс: вӧлӧкыс кузь на. Сэк кості ывлаыс югдіс. Пожӧма яг колис бӧрӧ. Вуджи ёль да вои зэв гажа раскӧ. Туйсянь пыдіысьджык пӧрысь кыдз пу вылысь казялі таръясӧс. — Экма, пищальтӧ вунӧді! — босьтчи гораа броткӧдчыны, мыйысь садьмис вокӧй. — Мый шуин? — видзӧдліс сійӧ ме вылӧ. — Аслым броткӧдча. Таръясӧс аддзылі, а пищальӧй гортӧ вунӧма. — Кӧнӧсь нӧ? — кабина ӧшиньӧ ляскысис Коля. — Бӧрӧ нин колисны. Вокӧй видзӧдліс мышсайса ӧшинь пыр да ырсмуніс: — Витальӧй, ми додьтӧ вунӧдім! Кыдзи нӧ турунсӧ ваям? Вай бӧр бергӧдчам. Ме нюммуні: — Вӧлисти казялін? Доддьыс видз вылын нин, зорӧд улас. Сӧмын домав да кыскы. Ачыд видз вылас гожӧмбыд юр кыскалін да эн мӧй казявлы, мый вылӧ турунсӧ тэчӧны? — Вунӧма, — нурбыльтіс вокӧй. Воис Кӧдзыд шор. Торки Колялысь чӧв олӧмсӧ: — Часлы, ва содтыштам радиаторӧ. Горшӧй аслам косьмӧ и. Кыкнанным лэччим шор дорӧ, гын сапӧгъясӧн вешталім лымсӧ, и кор тыдовтчис йи, ме черӧн вӧчи ведра тӧрмӧн розь, ки пыдӧсӧн гумовті васӧ да вайӧді вом дорӧ. — Ок и кӧдзыд жӧ! Коля, ме вылӧ видзӧдӧмӧн, тшӧтш нюжӧдіс кисӧ розьлань, но ӧлӧді: — Эн ю, горшыд висьмас. Горшыд кӧ косьмӧ, термосын чай эм. Радиаторӧ ва содтӧм бӧрын бӧр пуксим кабинаӧ. — Самоварын кодь жӧ пӧсь, — чай ырснитӧм бӧрын шуис вокӧй. — Термосыд, воканӧ, ылі туяд зэв колантор! Воим коркӧ и видз вылӧ. Час кымын пессьӧм бӧрын, кор до- малім турун додьсӧ трактор бӧжӧ, сетчим гортлань. Вуджим лючки-ладнӧ Кӧдзыд шор вомӧн, а сэсся мекӧд мыйкӧ лоис неладнӧ. Киӧй ачыс кутчысис кынӧм улӧ. Сувтӧді тракторӧс. Колялӧн паськалісны синъясыс: — Мый нӧ лоин? — Кынӧм улӧс орйӧдлӧ, пуртӧн быттьӧ бытшкӧны. Кӧдзыд васьыд, тыдалӧ. Лясмуні пуклӧс вылӧ, эбӧсӧй эновтіс дзикӧдз, юр вежӧрӧй кутіс бергӧдчыны. — Вай вежсям местаяснад да ме нуӧдышта, — корис Коля. — Кужа ӧд нин. Коркӧ тай велӧдігмоз сетлін... — Виччысьлы, здук-мӧд лолышта, — вочавидзи сылы да кутчыси рычагъясӧ. Но эг мун и сё метра, бара топӧдіс кынӧмӧс. Ойӧсті, синъяс тупкысисны асьныс. Кияс лётмунісны, ачым куті усьны кутшӧмкӧ гуранӧ... Кор восьті синъясӧс, казялі, мый куйла больничаын. Дзуркнитіс ӧдзӧс, и палатаӧ пырис еджыд халата олӧма мужичӧй. Районса хирург. Ме тӧді сійӧс, армияӧ мӧдӧдігӧн военкоматын комиссияын вӧлі. — Овны кутам! — шыасис сійӧ, матыстчис крӧвать дорӧ да юаліс: — Кыдзи-мый нин делӧяс? — Некыт оз вись, — збодералі ме да юалі: — А мый мекӧд вӧлі? — Аппендицитлӧн чорыд приступ. Кӧдзыд ва юӧмыд, со и кусыньтӧма тэнӧ, — шуис врачыд. — Вокыд тэнад молодеч! Не кӧ сійӧ, ӧдвакӧ эськӧ ми тэкӧд сёрнитім. Врач видзӧдліс ӧдзӧслань да гораа корис: — Пырӧй, том морт! Коля?! Сылӧн синъясыс югъялісны, а вомыс радысла шешъяліс. Меным окота вӧлі пыр жӧ сувтны да топӧдны сійӧ морӧс бердӧ. Рыныш дорын

Тайӧ вӧлі ёна важӧн, кор муніс Великӧй Отечественнӧй война. Ме сэки вӧлі зэв на ичӧтӧн. Пӧльӧй стӧрӧжитіс гумла вылын, босьтліс вой кежлӧ менӧ гаж пыдди. Ӧтчыд кылі, мый рыныш сайын пӧльӧй кодкӧдкӧ кутіс сёрнитны. Коді нӧ войнас локтіс? Мыйла рынышас эз пыр? — Шышкасян тай, Парась! — кӧритігмоз шуасис пӧльӧй. — Пуксьӧдасны ӧд. Военнӧй кадӧ законыд чорыд... Здук-мӧд вӧлі лӧнь, а сэсся ме тӧді Егор Парасьлысь, уна челядя мамлысь, гӧлӧссӧ: — Нэм олі да чунь пом мында йӧзлысь эг вӧрӧдлы. Гришукӧй пыктавны кутіс тшыгысла. Кулас да, Ӧндрейлы нӧ мый висьтала? Войнаыс помлань нин мунӧ, шуӧны. Регыд, гашкӧ, сійӧ локтас... — Гӧгӧрвоа... Ме ӧд морт жӧ. Сизим челядьтӧ колӧ вердны-юктавны. Тӧрыт письмӧ разӧдысь висьталіс, мый фашистъястӧ асланыс мулань нин зырӧны. Енмыс кӧ отсалас, лючки-ладнӧ на овмӧдчам. — Овмӧдчам, — сӧглас вочавидзис нывбаба да содтіс: — Сэтчӧдз овны на колӧ. Сёйны быд лун колӧ. Китыр сю со босьті. Он кӧ мырддьы, юм пуа да верда Гришукӧс. Эн дивит... Муна бӧр, сідзкӧ... — Энлы, — шыасис пӧльӧй. — Ме бокӧджык ветла быттьӧ асмогасьны, а тэ тэрыба шепъяссӧ орйӧдлы да дӧрӧм улад сюяв, гортад чиръян. Ме нинӧм ог тӧд, эг аддзыв ни эг кывлы... Пуксис чӧв-лӧнь. Сӧмын рыныш пельӧсын мошкоритчисны шыръяс. Менӧ бӧр нин кутіс ойбыртны, кыдзи кыліс горӧдӧм: — Гусясян! Шыш! А стӧрӧжыс нӧ кӧні? Ме звирк чеччышті да петі войся пемыдас. Вӧв вылын йӧктіс-пукаліс Ерӧ Миш да ӧвтчис плетьӧн. Колхозса бригадир. Война вылысь локтіс инвалидӧн. Кок пӧла. Ас вӧчӧм протез вылын дзурликасьӧ. Унджык кадсӧ вӧв вылын му-видз кытшовтӧ. Кутшӧмкӧ лешак войнас татчӧ кыскӧма. — Кӧні пӧльыд? Узьӧ? — аддзис менӧ да юаліс сійӧ. Ме эг удит восьтны вомӧс, кыдзи кыліс пӧльӧлӧн гӧлӧсыс: — Тані ме, тані! Асмогасьны ветлі. Пӧльӧй локтіс гумла мӧдар помсянь. Мыш саяс вӧлі пищаль. — Асмогасьны, шуан, а ныр улад шышкасьӧны, — кӧритіс Ерӧ Миш. — Ӧти кадӧ, буракӧ, локтӧмныд, — дорйысис пӧльӧй. — Муртса на матігӧгӧрын некод эз вӧв. — Пӧръясян, — эз ӧвсьы бригадир. — Зепъяссӧ тыртны нин удитӧма... Ноко, Парась, мунам правлениеӧ. Сэні войсӧ олан, а асывнас районӧ звӧнитла. Милицияӧ. — Эн жӧ, Ен могысь, йӧз водзас янӧд китыр шептысь. Пуксьӧдасны ӧд, — бӧрдӧм сорӧн корис нывбабаыд прӧща. — Челядьӧс нӧ коді быдтас? — Водзджык коліс та йылысь думыштлыны, — эз небзьы Миш. — Понимаешь ли, бур йӧзыс вир кисьтӧны война вылын, а сійӧ шышкасьӧ. Колхознӧй эмбур таргайтӧ! Котӧрт водзвылын сиктӧ. Ме аддзи, кыдзи пӧльӧй матыстчис верзьӧма дорӧ, кутчысис дом поводӧ: — Лэдз, Микайлӧ, коньӧр аньсӧ гортас. Мужикыс, тӧдан, война вылын. Кагаыс, шуӧ, пыкталӧма тшыгысла. Кулан выйын. Колхозыд китыр шеп вӧсна оз гӧльмы. Бригадир тракнитіс дом поводсӧ да горӧдіс пӧльлы: — Дорйысьысь аддзысьӧма! Асьтӧ колӧ пуксьӧдны! Пӧльӧй, буракӧ, пузис: — Сӧтанапызь, милицияӧн да тюрмаӧн повзьӧдлан?! Лэдз Парасьсӧ гортас, челядь дорас, а он кӧ, — чургӧдіс пищальсӧ Ерӧ Миш вылӧ, — чергӧда! Енмыс прӧститас. А тюрмасьыд ме ог пов. Олӧмӧй эштӧма. Ӧти кокӧн гуын нин сулала. Пуксьӧм чӧв-лӧняс зятнитіс затвор. — Мун, инӧсь, Парась, гортад, — лӧня шуис Ерӧ Миш да содтіс: — Мӧдысь сӧмын менам синъяс улӧ эн сюрӧдчы. Пӧрысь выжывыд збыльысь лолӧс босьтас... Нывбаба саяліс пемыдас. Ерӧ Миш вӧрзьӧдіс жӧ вӧвсӧ. — Пырам да чай юам, Ваньӧ, — казяліс менӧ пӧльӧй да, быттьӧ нинӧм эз и вӧв, шуис: — Ерӧмаканьяс, шӧйтӧны войнас...

ИВАН БЕЛЫХ

Ветки пыж

Вӧр-ваті келалысьлы пыжтӧгыд некытчӧ. Торйӧн нин бур, кор тэнад эм кокньыдик ветки пыж, кодӧс позьӧ юсянь кыскыны и тыӧ, и полойӧ. Ӧд тшӧкыда овлӧ сідз, мый ӧтилаысь кӧ нинӧм оз вичмы, мӧдлаысь век нин чериыд шедӧ номсасьыштны. А пыжтӧгыд сӧмын завидьпырысь ветлӧдлы Эжва пӧлӧн да видзӧд, кыдзи шуда войтыр асланыс пыжъясӧн кывтӧны-катӧны ю кузя. Ме ог сёрнит мотора пыж йылысь. Сійӧ меным оз во сьӧлӧм вылӧ аслас таргӧмӧн да бензин дукӧн. Ичӧт дырйи, дерт, аслам пыж йылысь нинӧм и вӧлі мӧвпавны, но верстяммыштӧм бӧрын шуи лӧсьӧдны. Орччӧн олысь Василей дед меным сійӧс козьналіс. Ачыс некымын во сайын пипуысь вӧчлӧма. Кокньыдик. Ачыс эз нин вермы, висьмис да, пыжнас ветлыны да кодлы сэсся видзас? И со ме медводдзаысь пукси аслам пыжӧ. Полӧмпырысь йӧткыштчи берегсянь. Но весьшӧрӧ повзьӧма. Абу дзибрӧс вӧлӧма пыжыс. Зэв лӧсьыда мунӧ. Сӧмын удит пелыснад ваас инмӧдчыны — сир моз тювгӧ. Здукӧн и вои мӧдлапӧлӧ. А сэні тшак вотысьяс кольӧмаӧсь асланыс пыжысь да корисны вуджӧдны гортлапӧлӧ. Зэв ӧдйӧ и лэбӧді кык морттӧ Эжва вомӧныс, лӧнь вӧлі да. Та бӧрын унаысь на лэччылі сійӧ гожӧмнас вадорӧ. Бура и вуграси пыжсянь. Тшӧкыда пыж улын виччысьлі кунӧрлысь мунӧмсӧ. Унаысь вуджӧдлі ю вомӧн сиктсаясӧс. Найӧ бось- тлісны пыжӧс и метӧг, но пыр пуктылісны местаӧ, пӧрӧдлісны кымынь. Но шудӧй вӧлӧма дженьыд. Коркӧ арланьыс ветлысь-мунысьяс, а найӧ ӧні этшаӧсь Эжва вылад, нуӧмаӧсь вӧлі кытчӧкӧ менсьым веткиӧс. Эз и сюрлы сэсся. Выльӧс лӧсьӧдлі, но медводдза пыжӧй некор дум вылысь оз вунлы.

Йӧраяс

Бӧръя воясӧ Паль вожын ёна рӧдмисны йӧраяс. Пыр тшӧкыдджыка аддзывла найӧс вӧр-ваті ветлігӧн. Ме чайта, мый оз нин сэтшӧм ёна повны йӧзсьыс тайӧ мича вӧрса пемӧсъясыс. Ӧтчыд тулыснас пес кералігӧн дзик дінті прӧйдитіс ыджыд да мича ай йӧра. Тэрмасьтӧг котӧртӧ вӧлі кытчӧкӧ юрсӧ зэв вылын кутігмоз. Друг бергӧдчыліс миянлань, сувтовкерліс быдсӧн. Кӧнкӧ, мӧвпаліс: ёртъяс али абу тайӧяс? Эз повзьӧд сійӧс весиг керасьӧм шы. Пыркнитіс сюръяснас да вошис пуяс сайӧ. А ми воккӧд пыр на шемӧсмӧмӧн видзӧдім сэтчань, кытчӧ сійӧ саяліс. Быттьӧ думсьыным кӧсйим, мед нӧшта на петкӧдчылас миянлы тайӧ кузь кокъяса, пашкыр сюръяса, мелі да быдтор гӧгӧрвоысь синъяса вӧрса пемӧсыс. Но весьшӧрӧ. А неважӧн, арланьыс нин, Дзоля нюр бокысь солалан тшак корсялігӧн, веськыда люкаси йӧра вылас. Яг вывсянь увтасінӧ лэччанінын тшем коз пу быдмӧ. Вочасӧн вӧрыс гежӧдмӧ. А нӧшта водзынджык коскӧдз сук вӧрса турун ырыштчӧма-быдмӧма. Тані сӧмын ӧтка-ӧтка нэриник козъяс да кыдзьяс полӧмпырысь моз вывлань писькӧдчӧны. Буретш сук турун пӧвстас и водӧма, вӧлӧмкӧ, йӧраыд шойччыштны. Сӧмын сюръясыс да юрыс муртса тыдыштісны. Ог тӧд, гашкӧ, сійӧ менӧ водзджык казяліс. Сюръяснас тай повзьӧдчигмоз ӧтарӧ-мӧдарӧ керис-а. Тыдалӧ, кӧсйис шуны: вешйы пӧ татысь, а то люкавны верма. Бергӧдчи да мӧдӧдчи бокитіджык. Код тӧдас, мый пемӧсыслы юрас воас. Ӧтчыд, июнь помланьын, медся номъя кадас тайӧ зверыс менӧ збыльысь повзьӧдіскодь. Ервасьдор весьтса лыа кӧса вылӧ войколӧн вуграсьны лэччи. Зэв шоныд вӧлі. Пемдыштӧм бӧрын чай пузьӧдігмоз биаси да би дорсьыс ёнасӧ эг и вешйыв нин сэсся. Сы вӧсна, мый номйыс ӧдӧлитіс. Буретш вой шӧр гӧгӧрыс кымын кылі, мый мышку сайын векньыдик полой вомӧн кутшӧмкӧ пемӧс келӧ. Вӧвъясыд миян сиктын важӧн нин абуӧсь. Чайті, мый совхознӧй стадаысь мӧскыс ылалӧма да бипурлань локтӧ. Но видзӧдлі бурджыка да, йӧра, вӧлӧмкӧ, мелань локтӧ. Думайта ачым: мый сылы татысь колӧ? Шуи повзьӧдыштны. Горӧді некымынысь беддьӧн ӧвтчигмоз. Сійӧ сувтовкерліс, видзӧдліс ме вылӧ да водзӧ босьтчис полойсӧ вуджны. Но друг повзис да менам бипурсянь улынджык, кӧні Эжваыс ёнакодь паськалӧ, бара ваас пырис. Зэв дыр келіс, кытчӧдз кузь кокъясыс подйисны, да кутіс уйны мӧдлапӧвлань. Кор кутіс воны ва шӧрас нин, улісянь и вылісянь тыдовтчисны буксирнӧй теплоходъяс. Ӧтиыс лэччис, мӧдыс кайис. На коластӧ кымын и кутіс веськавны йӧраыд. Сійӧ, тыдалӧ, повзис да кутіс вартчыны мый вынсьыс. Аддзисны, буракӧ, теплоходъяс вывсянь пемӧстӧ да ӧднысӧ чинтісны, сетісны туй, мед вуджас йӧраыс. Бӧрынджык ылынкодь войся рӧмыдас кыліс, кыдзи йӧраыд васьыс пыркӧдчигмоз петіс берегӧ да кайис мӧдлапӧвса джуджыд кыр йылӧ. Сэки сӧмын юрӧ воис, мый сійӧ ӧвадысь вӧлӧм пышйӧ. Та вӧсна и таладор увтас берегсьыс вуджис мӧдлапӧлас, кӧні берегыс джуджыдджык, паськыд эрдъяс вылас лӧдз-номйыс тӧдчымӧн этшаджык. Тӧвруаджык и. А мыйла бипурлань босьтчыліс матыстчыны, гӧгӧрвоана жӧ. Сюсь пемӧсыд аддзис, мый лыа кӧса весьтас Эжваыс векньыдджык да позьӧ кокньыдджыка вуджны. НИКОЛАЙ БЕЛЫХ

Буско

Батьлӧн война вылӧ мунӧм бӧрын колим гортӧ нёльӧн: Иван да Толя вокъяс, ме да мам. И нӧшта Буско — батьӧлӧн вӧралан понйыс. Мунігас бать шуис: «Понтӧ видзӧй, зэв тӧлка сійӧ, отсалас тіянлы». Вӧлім кӧ ыджыдӧсь, гашкӧ, збыльысь отсаліс, но миян пиысь медся ыджыдыслы, Иванлы, вӧлі сӧмын дас куим. Жебиник сёяннад пищальыс пельпомсьыс вылӧджык эз кай, непӧштӧ лыйсьыны. Миян керканым сулаліс сикт помын, мир туй бокын. Ветлысь-мунысьяс корсюрӧ сувтлісны миянӧ войколӧн. Мам ышловзьыліс: кӧть пажуннас тіянкӧд пӧ юксясны и то сё пасибӧ. Ӧтчыд войколалысь морт дыр видзӧдіс Буско вылӧ да шуис: — Вай вузалӧй поннытӧ. Кык тупӧсь нянь сета. Мам бӧрддзис. Нормисны и Иван да Толя. Помнитісны батьлысь шуӧмсӧ. Но ӧд нянь вӧзйӧны, нянь! Быдса кык тупӧсь! Артмис сідз, мый мортыд нуис Бусконымӧс кытчӧкӧ карлань. Нянь бырис зэв ӧдйӧ, а Бускотӧг лоис гажтӧмсьыс-гажтӧм. Некымын лун мысти сьӧд пемыд войын кылім никсӧм да ӧдзӧсӧ парсасьӧм шы. Иван уськӧдчис ывлаӧ да здук мысти горӧдіс: — Мамӧ! Бускоыд локтӧма! Бускоыд! Керкаӧ лыйыштіс Буско, уськӧдчис миянӧс нювны да исавны, лимзалӧ радысла. Сьыліас домыс ӧшалӧ. Абу вермӧма йӧзад овны да нетшыштчӧма. Аддзӧма тай горттӧ. Коркӧ миянӧ мӧд морт узьмӧдчис. Иван ачыс нин вӧзйис сылы Бусконымӧс кык тупӧсьысь. Нуис дядьӧыд понтӧ, но сійӧ бара локтіс. Куимысь вузавлім Бусконымӧс. Квайт тупӧсь няньӧн вердіс миянӧс. А сэсся локтіс медводдза узьысьыд да чепталӧмӧн нуис Бусконымӧс. Некор нин сэсся сійӧс эг аддзылӧй. Кыдзи и батьнымӧс. ГЕННАДИЙ БЕЛЯЕВ

«Ёртъяс»

Картаяс сайын, му помсяньыс, заводитчӧ том вӧр — дзик сук. Пуясыс загун помын дзескӧдчӧны, водзӧ воськовтны оз лысьтны. Сӧмын куимӧн — пожӧм, кыдз да коз — абу повзьӧмаӧсь. Дзик ӧттшӧтшъяӧсь, сисьяс моз сулалӧны кык загун костын, ӧта-мӧд дінас топӧдчӧмӧн. Кыдзсӧ пожӧмыс да козйыс шӧракостаныс босьтӧмаӧсь. Арнас кыдз пу ассьыс медмича сарапансӧ пасьтавлӧ, сэсся заводитӧ шыблавны ассьыс коръяссӧ. Коз да пожӧм видзӧны, мед сійӧ эськӧ эз кынмы. Зэв скӧра шыасясны, кӧдзыдджыка кӧ тӧлыс пӧльыштас. Кыдз чойныс сэки эскӧмӧн пуктӧ ассьыс вӧсни вожъяссӧ налӧн лапъяс вылӧ. И оз доймась. Быд тулыс, загунсӧ медводдзаысь кытшовтігӧн, менам важ тӧдса Митрук Вась татчӧ сувтӧдыштлӧ ассьыс тракторсӧ, налӧн вуджӧр улӧ пыравлӧ. Кольӧм во юалі Васьлысь, мый сійӧ сэтысь корсьӧ. — Кызь кӧкъямысӧд вылӧ ёртъясыс мӧдӧдчисны, — вочавидзӧм пыдди пуяслань довкнитліс юрнас Митрук Вась. — Мыйӧн тӧдан? — Кор медводдзаысь гӧра-кӧдза вылӧ тракторӧн петі, сэки найӧс жалиті, эг гӧрышт. Муртса на вӧлі мыччысьӧмаӧсь. Ӧні со, видзӧд, кутшӧмӧсь. ЭРАСТ ВАНЕЕВ

Асылын

Мыссян доз ог прӧста видзӧй — Тырыс сэні кӧдзыд ва. Мамӧ шуис: «Абу мича: Чеччин кӧ нин — мыссьы вай».

Дыша локті мыссян дорӧ, Муртса кӧтӧдышті чунь, Оз-ӧ пышйы ваӧн сорӧн Менӧ личкысь сьӧкыд ун?

Чуньяс костӧд ваыс киссьӧ, Киӧс, чужӧмӧс ме мыськи. Локтіс кык пӧв ӧні ясыд Сиктӧ воӧм арся асыв.

Ёлка чача

Тӧлын вӧрысь ёлка чача Сэтшӧм мичаӧс ме аддзи: Вижов рӧма, джынйыс гӧрд, Бӧрас дженьыдик кык ньӧр.

Сьӧдов юра, еджыд ныр, Кӧсйи босьтны, лэбзис — жбыр! Мыніс кисьым, колис дзонь Мича чача — вӧрса жонь.

Исласигӧн

Надя, Таня, Юрик, Толя — Кырйӧд исковтім ми нёльӧн. Лымйӧ турбыльтчим ми — тюр! Артмис ыджыд лым мач юр.

Геннадий Горчаков

Тулыс ру

Ывла вылын ёна шоныд, Тӧдчӧ: тулыс кутіс воны. Градусник петкӧдлӧ «нуль», Лымйыс ёна небыд, уль.

Толя радлӧ: «Талун, папӧ, Кӧмала ме дзик выль сапӧг.

Сылӧ лым

Лым сылӧ, шургӧ, Тэрмӧдлӧ март. Жӧлӧбысь тюргӧ Синва кодь ва.

Ки вылӧ резсьӧ, Ньӧти оз быр. Тулысыс киссьӧ Менам содз пыр.

Кутшӧм Вань?

Йӧзыс шуӧны: «Зэв шань Тіян Вань». Но а гортас воас кор — Гым да гор. Кылӧ бӧрдӧм керка тыр, Кӧть эн пыр. Корас сійӧ ворсантор: — Ачыд во-орс! Корас юны, а оз ю: Бӧр пӧ ну. Корас сёйны шыд да рок: — Эн нин лок! Мый нӧ нӧшта сылы колӧ? Мыйла тадзи сійӧ олӧ? Челядь, мӧвпыштлӧй бур ног, Ваньыс миян бур-ӧ, лёк?

ГЕННАДИЙ ГОРЧАКОВ

Стёпа-тёпа

Видза оланныд, челядь — чолӧмасис Марья Ивановна. — Босьтӧй арифметикаысь тетрадьяс, заводитӧй выль лист боксянь. Ошпелев Стёпа лэптіс кисӧ. — Мый тэныд, Стёпа? — А менам тетрадьӧй абу. Мамӧй решайтчис да, тыдалӧ, вунӧдӧма портфельӧ сюйны. — Стёпа, школаад мунтӧдз колӧ ставсӧ аслыд видзӧдлыны. На тэныд выль тетрадь, — Марья Ивановна мыччис Стёпалы. — Челядь, ӧні перйӧй арифметика книгатӧ да восьтӧй кызь нёльӧд лист бок. Стёпа бара лэптіс кисӧ. — Мый нӧ лоис, Стёпа? — А менам книгаӧй абу. Батьӧ отсасис решайтчыны да вунӧдӧма портфельӧ сюйны. — Но и Стёпа... Школаад мунтӧдз нӧ мый тэ вӧчан? — Кыдзи мый?.. Кӧмася, пасьтася, мысся, сёя да юа... — А сэсся? — Портфельӧс босьта да татчӧ гӧнечӧн... — Эк, Стёпа, Стёпа... Тадзтӧ велӧдчыны оз туй. Тэ ӧд абу нин ичӧт, Стёпук. Мӧд классӧ со вуджин. Сідзкӧ, ковмас Алёнакӧд ӧти книгаысь решайтчыны. Алёна пуктіс книгасӧ парта шӧрас, челядь босьтчисны зіля решайтны примеръяс. Стёпа бара лэптіс кисӧ. — Мария Ивановна, менам ручкаӧй вунӧма. — Но-о... Коді нӧ вунӧдіс сійӧс портфеляд сюйыштны? Стёпа муртса кывмӧн нурбыльтіс: — Пӧчӧ... Сылы тӧрыт пенсия вайисны, да кырымасьны босьтліс. Классын ставӧн ызнитісны-серӧктісны. Нюмъяліс и Мария Ивановна. Кодкӧ гораа шуис: — Но и Стёпа! Стёпа-тёпа!

григорий дуркин

Ошпи

Ошпи кыкнан лапанас тільыштіс синъяссӧ. Бергӧдчис мӧд бок вылас. Кыліс, кыдз гуракылӧ кынӧмыс. Тырмас стынитны-узьны, кад петны вӧля вылӧ. Кӧть эськӧ и жаль эновтны шоныд гусӧ. Сэсся дум вылас усис кольӧм арыс. Пемыд вой вӧлі, кор дзебсисны найӧ, эня-пиа, тӧвйыны тайӧ гуас. Но шудтӧмӧн чужлӧма ошпи: ичӧтсяньыс мамтӧг колис. А ӧд кутшӧма радейтліс мам йӧвсӧ! Ошпилӧн ӧнӧдз эз вунны понъяслӧн увтӧмыс, пищальясысь шковгӧмыс. Эз вермы водзсасьны, виисны мамсӧ, а ошпи ляскысис гу пыдӧсас да сідзи тӧвйис. Эз веськав вӧралысьяслӧн киӧ. Татшӧм думъяссьыс нӧшта на деливӧджык лоис ошпилы. Дышпырысь сійӧ кавшасис гу веркӧсӧ. Пуксис дорышас, дзӧръявны кутіс. Неылысь аддзис котӧртысь шор, берег бокшасьыс рудӧдӧм лым пластъяс да. Гыжйыштіс кок увсьыс мусӧ, исасьны мӧдіс, нуртор корсьны. Някляліс кольӧм вося пув кор, но эз вӧв пӧтӧсӧн сійӧ, ылыстчис гу дорсьыс. Кутавны эськӧ шыръясӧс! Но тӧвбыднад найӧс сьӧдбӧжъяс сёйисны, мукӧдыс лым ваас кынмисны да пӧдісны. Ошпи тапиктіс водзӧ, кынӧм сюмалӧмысла весиг мурӧстны эз вермы. Со кодкӧ дзик ныр увтіыс котӧртіс, но эз вевъяв тшапнитнысӧ. Сьӧдбӧж тайӧ вӧлі, аслас пырмӧсӧ зэв пелька дзебсис. Водзынджык эрд тыдовтчис. Кушинас кутшӧмкӧ гырысь лэбачьяс кокасьӧны. Дозмӧръяс тай. ӧтиӧс кӧ мойвиас кутны, и то пӧтмӧн лоӧ. Но ратшмуні мыйкӧ ошпилӧн кок улын, повзисны лэбачьясыд, лэбзисны. Синваыс петіс ошпилӧн. Кыдзи нӧ сідз, мый этатшӧм паськыд пармаын нуртор оз шед! Эрд бокас увтасін. Гашкӧ, сэсь мыйкӧ сюрас. Канавакодьясас лым ва сулалӧ. Мунас сэтчӧ да кӧть нин кыв йывсӧ кӧтӧдас. Сы здукӧ воськов-мӧд сайын кӧч тыдовтчис. Мыйлакӧ шӧйӧвошӧма, оз сяммы пышйынысӧ. Ошпи эз кут нюжмасьны, уськӧдчис кӧчланьӧ и судзис воддза лапаяснас. Ошпи нуръясис чӧскыд яйӧн, водіс паськыд лапта коз улӧ да регыд унмовсис. Гашкӧ, вӧталіс ассьыс мамсӧ.

Тӧлыся войӧ

Кӧдзыд войыс лӧнь. Оз вӧрны кынмӧм пуяс. Сынӧдас быттьӧкӧ ӧшалӧ йизьӧм лым-бус. Узьӧ вӧр-ваыс кельдӧдӧм тӧлысь югӧр улын. Но видзӧдлан кӧ сюсьджыка, и тайӧ лӧньлунсьыс позьӧ кывны да аддзыны унатор. Со ӧти пипу дорсянь мӧдӧ котралӧ лымйыс кодь еджыд кӧч, няклялӧ пуыслысь улі лапъяссӧ, корсьӧ чӧскыдджык нур. Тадзи и воӧ восьса эрд вылӧ. Сійӧ оз тӧд, мый сы бӧрся важӧн нин кыйӧдчӧ руч. Дзебсьӧма пашкыр бӧжыд паськыд лапъяса коз улӧ, виччысьӧ кӧчлысь матысмӧмсӧ. Легӧдыштіс кӧчыд сьӧд чутъяса кузь пельяссӧ, котӧртіс водзӧ, веськыда ручланьӧ. Ручыд зэлӧдчис, кыпӧдчыштіс, кӧсйис нин уськӧдчыны воча, но кылӧ ратшмуніс пу лап. Сы здукӧ орччӧн моз ыджыд шыӧн кыпӧдчис дозмӧр. Узьӧ вӧлӧм лым пиын кокни унма войвывса пӧткаыс. Ручыд дозмӧрлань уськӧдчис, но кысь нин: пӧткаыд лэбзис буретш сійӧ коз йылас, код улын кыйӧдчис ачыс руч. Кӧчӧс быттьӧ ыджыд тӧв ныр пӧльыштіс: сы ни садь тивксьӧдіс кытчӧкӧ вӧрас. Ручлӧн, тӧдӧмысь, синваыс петіс, нуръясьтӧг колис да. МИХАИЛ ЕЛЬКИН

Октябрь

Зэрӧ, зэрӧ... Коставлытӧг, сідз... Зэрӧ, нӧшта содтысьӧ, оз раммы. Зэр улас и му, и вӧр, и видз, Ыбъяс пасьта быгъя ва гуранъяс. И он вермы тӧдны ӧні, он, Ывлаыслӧн вежсьӧм лоӧ кутшӧм? Гашкӧ, кобас, енэж воссяс дон, Гашкӧ, зэрыс шлякаӧ нин вуджас...

Ог полӧй

Чунь кыза гыӧрӧн эжсьӧма ӧшиньыс, Муртса лун югыдыс керкаад пырӧ. Ывлаын лым чиръяс инас оз ӧшйыны, Ворсӧны ас костас каньӧн да шырӧн.

Керкаын пачьяссӧ ломтӧны лышкыда, Ывлаын кӧдзыдыс — пиня да гыжъя. Сӧмын тай сы водзын повзьӧдӧм ыжъясӧн Шоныдас, гортӧ, ми некод ог пышйӧй.

Войвывса войтырыд тӧлыскӧд лӧсялӧ, Паччӧрӧ ланьтны ми вокӧс он ышӧд. Гажӧдчам ывлаас, панъясям пӧсявмӧн Толаяс вомӧныс пелькиник лызьӧн.

Кӧчьяс

Рас бокын асылӧдз ворсісны кӧчьяс, Кок туйнас прӧшвиӧ рас боксьыс кыисны лымсӧ. Луннас нин лым вылас немтор эз тӧдчы, Шыльӧдіс турӧб... Асывбыд пӧлясис-ымзіс.

Кодзулӧсь чышъянсӧ рыт муртса удитіс чӧвтны, Рас бокас бара и петісны кӧчьясыд... Йӧктісны войбыд. Турӧбкӧд, кӧдзыдкӧд тадзи вензьӧны тӧвнас Кузь пеля войтыр.

Чолӧм, асыв!

Ю дорас ӧд, исергаа расас Тӧвся шонді узьӧ войнас — сэн! Со тай качӧ. Чолӧм, гажа асыв! Сӧстӧмлунтӧ козьнав тшӧтш и мен.

Кайӧ шонді енэж шӧрас рама, Шойччынысӧ сувтлас али оз? Лым чиръясыс эзысь сирпиянӧн Бергалӧны, дзирдъяс койигмоз.

Лызьяс вылын ӧддза вой тӧв паныд! ...Нюмъялӧ мен кыдзьяс весьтас, тан. Шондіыслӧн кӧдзыдысла банйӧм Дзик жӧ ме кодь алӧй чужӧмбан.

Выль во

Вӧр сайсянь вой тӧлӧн кыпӧдчис татчӧ Му весьтті Выль вося вой! Ӧшӧдліс Войпель коз вӧччӧдан чачаяс, Мичмӧдіс енвевтлысь ной.

Войпельлӧн тош кодь жӧ небыдик лымйын Узьӧны парма и му — Водз тэ эн вод тавой, петав лӧнь ывлаас, Выль волы «Чолӧмӧн!» шу.

Выль во! Выль лачаӧн аскиӧ воськовтам — Олӧмӧ, кодӧс он тӧд. Быттьӧ выль книга ми лыддьыны восьтам, Мед сыысь лолыд оз пӧт.

Регыд

И кӧть оз на лымйыс тані сыв, Омлялӧ на тшыг кӧинӧн вой тӧв — Но ӧд югдӧ, югдӧ ывла выв, Воссьӧм ю моз луныс содӧ-ойдӧ.

Тулыс тӧвсӧ вӧтлас, кыдзи-й век, Ӧшинь улын кылас войтва серам. Койыштас мен югыд шонді сэк Чужӧмбанӧ китыр зарни берин.

Тулыс

Веж рӧмъяс арыс кӧть и нуліс, Но вежӧн бара эжӧ тат. Зіль ичмонь — лун тӧв бордъя тулыс, Код тані сылы абу рад?

Эн узь, эн вуграв, тувсов зэрӧй, Лэдз вадор эрдъяс вылысь бус, Мед Эжва дорын гаж да серам Сёр рытӧдз шонді моз эз кус.

Мед парма чӧвлуннас эз повзьӧд, А сетіс чӧскыд коляоз. Мед тувсов гажӧн садьмис-ловзис Веж тополь вылын ябыр поз.

Аддзылі

Аддзылі, кыдз асъя шонді-мам Ассьыс уджсӧ нимкодьпырысь вӧчӧ: Зарни югӧр муяс вылӧ кӧдзӧ — Гӧгӧр кага синъяс кодь жӧ рам.

Аддзылі, кыдз кокни бордъя тӧв Эзысь тошка кымӧръяскӧд ворсӧ, Пуяс костысь инасянін корсьӧ, Дыр кежлӧ и ланьтлӧ сэсся чӧв.

Аддза: шонді содтӧ каян ӧд. Парманымлысь садьмӧмсӧ ме кыла! Йӧлӧгаыс нуӧ лэбач сьылӧм, Немтор таысь мичаджык ог тӧд.

Асъя зэр

Регыдик и зэрис асъя зэрыс, Ньӧти жӧ нин ыкшаӧн эз вӧв. Дзоридз вылын, быттьӧ кага серам, Сералыштіс войтъяснас — и чӧв.

Регыдик, а сиктӧй быдсӧн вӧччис. Сӧстӧмджык и сынӧд, ывла шань. Чеччалӧны вильыш шонді кӧчьяс Асъя зэрӧн мыссьӧм ӧшиньсянь.

Тшак

Сюсь вӧтчысьлы дозъяс, дерт, сюрас жӧ коркӧ, А ӧні со муртса на петӧмыс тӧдчӧ. И кор увсянь гусьӧник пармаас дзоргӧ — А мый сэні вӧчсьӧ?

АЛЁНА ЕЛЬЦОВА

Тулыс

Коми муӧ тулыс воис, Ывла вылын шоныд лоис. Лэбач воис чужан муӧ, Пуяс вылын удж нин пуӧ. Налысь сьылӧмсӧ кор кыла, Менам сьӧлӧм тшӧтш жӧ сьылӧ.

Мелі шы

Эжвалӧн ляпкаліс гыыс, Тулыслӧн мелі зэв шыыс. Шорыс оз бузгы, а сёльгӧ, Лэбач оз горзы, а тёльгӧ. Вӧрыс да ваыс кор ловзьӧ, Югыда, гажаа овсьӧ.

Град

Орччӧн олысь лоис рад — Вӧчис ӧшинь улас град. Колис лун — и шогӧ усис — Рака чӧсмасьӧма тусьӧн. Кыськӧ вайис сійӧ пон — Ноко, ӧні лысьтан он?

Бать

Менам бать — парашютист, А ме лоа журналист. Батьӧй кусӧдӧ пӧжар, Сылы, дерт жӧ, овлӧ жар. Кӧть и вӧрын номйыс тыр, Батьӧ овлӧ сэні дыр. Друг кӧ ӧзйӧ кӧнкӧ вӧр, Батьӧ лэбӧ гортысь бӧр.

Юля

Дзоля Юля миян эм, Сійӧ — менам чойӧй. Муса лоӧ сійӧ нэм, Кӧть и мудзӧ сойӧй.

Миян Юля — быттьӧ пев: Дас тӧлысь на-й тырис. Кӧть и бӧрдлӧ сійӧ зэв, Гажӧй век тай бырӧ.

Шыр Ӧдзӧс сайын гуджгӧ шыр, Сійӧс кывза вель нин дыр. Шырсӧ вӧтлыны кӧть колӧ, Сыысь мыйлакӧ ме пола. Тадзтӧ сёяс дзик став нянь, Кӧн нӧ эськӧ миян кань? Кӧнкӧ, бара пӧжӧ бок, Нолтӧ, татчӧ ӧдйӧ лок.

Нӧдкыв

Сійӧ — медся бур отметка, Быдӧн радлӧ сы ни садь. Гортса удж кӧ вӧчан бура, Сэки, дерт жӧ, лоӧ ... ВАЛЕНТИНА ИВАНОВА

Ванюшлы йӧв

Машаӧс мамыс садьмӧдіс водз, фермаас мунігӧн: — Чеччы, нылук, школаад эн сёрмы. Эн вунӧд Лидия Ивановнаыдлы йӧвтӧ нуны. Лидия Ивановнаыс вӧлі учительницаӧн, велӧдіс кык верстсайса посёлокын, кытчӧ котраліс Маша, сы вӧсна мый велӧдчис витӧд классын, а асланыс ичӧтик грездын вӧлі сӧмын начальнӧй школа. Сёйыштӧм бӧрын Маша пыраліс орчча керкаӧ Таняла, кодкӧд ӧтлаын ветліс школаӧ да пукаліс ӧти парта сайын. Регыд нывкаяс петісны сиктсайса муяс вылӧ, а сэсянь водзӧ нуӧдіс вӧрса туй. Лымйыс вӧлі пемдӧма да ропмунӧма, но кокъяс улын кыліс чорыдӧн на. Асылыс вӧлі шондіа да югыд, но Таня мыйлакӧ мӧвпыштіс повзьӧдчыны: — Маша, сюзь кӧ букӧстас, повзян он? — Ачыд эн усь-а... — А кӧинъяс кӧ уськӧдчасны? — Кутшӧм нӧ тані кӧин, со тыдалӧ нин посёлокыс да? — серамыс петіс Машалӧн. Но деливӧ лои сьӧлӧм вылас. Окота вӧлі, медым ӧдйӧджык помасяс вӧрыс да збыльысь тыдовтчас посёлокыс, кӧть нин ӧти керка. Друг рутшка-ратшкакыліс вӧрас, сэсся вирдыштіс вуджӧр. Таня повзьӧмысла уськӧдчис Машалань да нем виччысьтӧг йӧткыштіс сійӧс. Бидоныс усис кисьыс, йӧв ылькнитіс ортсӧ.

Нывкаяслы эськӧ котӧртны-пышйыны сьӧд вуджӧрсьыс, да Машалы йӧлыс жаль: Лидия Ивановналӧн ичӧт Ванюшыс сійӧс сэтшӧма виччысис. Мый шуас велӧдысьлы? Шай-паймунӧм нывка весиг эз казяв, кыдзи сьӧд вуджӧр уськӧдчис сылань да кутіс радпырысь чеччавны да тявзыны. Тайӧ вӧлӧм Лайка понныс вӧтчӧма на бӧрся. — Ак, тэ тадзи?! — скӧрмис нывка да портфельнас кучкис понсӧ. — Тэ мыжа, тэ! Мун гортӧ син водзысь! Мый вӧчны — Маша эз гӧгӧрво. Мездіс пикӧ воӧмсьыс Таня: — Нинӧм оз ло, аски нуан. — Мамӧ талун кӧсйысьӧма да? — А тэ шуан, мый абу йӧлыс, куканьтӧ на верданныд мӧс вайсьӧм бӧрас. Мунам вай! Школаын куш бидонсӧ Маша дзебис партаас да кутіс виччысьны, кор бӧръя урок вылӧ локтас Лидия Ивановна. Быдӧн пӧсьыс чепӧсйис, кор звӧнок триньӧбтіс бӧръя урок вылӧ. Но урок эз ло: Лидия Ивановналӧн пӧ кагаыс висьмӧма. Гортас мамыс юаліс: — Йӧвтӧ нуин? Маша муртса эз тшӧкнит, но довкнитіс юрнас. — Сідзкӧ, аскомысь бара ну. Машалӧн доршасис синваыс, сійӧ пырис пыді жырйӧ да бура дыр эз пет сэтысь, весиг мамыслысь сёйны корӧмсӧ эз кывлы. — Висян али мый? — малыштіс мелі кинас, пырис жыръяс да, мамыс кымӧссӧ. — Абу тай нӧ эськӧ жарыс... Часлы, йӧв пузьӧда да юышт. Йӧлыд став висьӧмтӧ бурдӧдӧ. А Машалӧн дум вылас вӧлі ичӧт Ванюш. Со кодлы колӧ йӧлыс. Кор мамыс муніс рыт кежлас фермаӧ, Маша муніс пач дорӧ, кӧні пӧжсис кыз кеня чӧскыд йӧв. Сійӧ тӧдіс, мый ӧні вӧчас. Кисьтас тайӧ йӧвсӧ бидонӧ да котӧртӧдас орчча посёлокӧ ичӧт Ванюшлы. А мед оз ло гажтӧм, босьтлас аскӧдыс Лайкаӧс. А бӧр локтас да ставсӧ висьталас мамыслы.

Гӧрд сикӧтш

Коля ёна дӧзмӧдліс Эльмираӧс, кодкӧд таво пуксьӧдісны ӧти парта сайӧ. Таӧдз кык во пукаліс ас кодьыс жӧ вильыш визув зонкакӧд. Эльмираыс — татарка. Гырысь сьӧд синъяса да сэтшӧм жӧ сьӧд, вывлань читкыльтчӧм пушыд синлысъяса. А кӧсаясыс быттьӧ сы вылӧ и быдмӧмаӧсь та кузьтасӧ, медым Коля деркйис найӧс. Тадзӧ вӧчигӧн нывкалӧн скӧра югнитлісны мича синъясыс да гӧрдӧдлісны мугов бандзибъясыс. Ӧтчыд Коля сконйыштіс нывкатӧ ывла вылын да сійӧ весиг нюжӧдчис няйтӧ. Чеччис да пальтосӧ пыркнитӧм бӧрын видзӧдліс ӧбидитысь вылӧ. Забеднӧысла синваыс вӧлі чукйӧн: вот-вот ыльӧбтас. А Коля йӧй моз сулаліс сы водзын да вак-вакӧн сераліс. Сӧмын кор Эльмира бергӧдчис да сыркъялігтыр ылыстчис, зонка тшӧкмуніс да ланьтіс. — Сідз тэныд и колӧ! Ныртӧ лэпталан! — эз кӧсйы, но горӧдіс бӧрвылас. Котӧртісны лунъяс, Колялӧн ставыс вӧлі вунӧма нин, кор Эльмира корис пасйыны чужан лунсӧ. Мамӧ пӧ пӧжасяс, диафильмъяс видзӧдам. Урокъяс бӧрын Коля тэрыба лэбыштіс гортас. Мыйкӧ коліс ньӧбны, а мамыс кор на удж вывсьыс локтас. «Гашкӧ, фломастерӧс козьнавны?» — мӧвпыштіс зонка. Но Эльмиралӧн вӧлі нин фломастерыс. Коля аддзыліс: дзик на выль, уна рӧма, а аслас важиник, рӧмыс быгалыштӧма и. Оз туй. Колялы синъяс улас усис пызан вылысь мича сера куд. Сэні мамыс гӧрд сикӧтш видзӧ, кодӧс пасьтавлӧ сӧмын праздникъяс дырйи. «А мый нӧ, козьнала кӧ сикӧтшсӧ, ог ставсӧ, а джынсӧ?» — мӧвпыштіс Коля да восьтіс кудсӧ. Збыльысь, сикӧтшыс вӧлі зэв кузь, кыкыд артмас зэв бура. Зонка вундіс суниссӧ. Босьтчис кӧртавны сунис помъяссӧ, но ӧтиыс мыніс, сикӧтш мольяс кын турипув моз гылалісны пызан вылӧ, а сэсся чеччалісны джоджӧ, тюрисны разі-пельӧ. Шай-паймунӧм зонка уськӧдчис корсявны да ӧктыны найӧс. Чукӧртіс, буракӧ, ставсӧ, но сикӧтшсӧ вӧчӧмыс эз ло, эз куж сюявнысӧ. Сідзи и пукталіс мольяссӧ кудъяс. Эз и мун чужан лун вылӧ. Мӧд луннас Коля неокотапырысь руньгис школаӧ. Эльмира вӧлі классын нин. — Эн тай тӧрыт волы, — шуис сійӧ. — Ёна тай — чужан лун! — лэптыштліс пельпомъяссӧ Коля, кӧсйис бара нетшыштны Эльмираӧс кӧсаӧдыс, но... киясыс эз кыптыны.

Лапъяпель

Ванюша мамыскӧд ветліс карӧ. Сэтысь сиктаныс вайисны зонкалы ичӧт ёрт пыдди лапъя пеля ичӧтик кычипиӧс. Ванюша сылы Лапъяпель ним и пуктіс. Татшӧм гӧна да ыджыд пельяса понйыс сиктаныс эз на вӧв. Зонка босьтчис сійӧс велӧдны, мед быдторсӧ кутіс вӧчны, кӧзяиныслысь кывзысьны. Кӧть батьыс эз тшӧкты, но гусьӧникӧн пыртліс понпиӧс сарайысь, кӧні сійӧ оліс дом йылын. Ӧтчыд буретш вӧлі велӧдӧ Лапъяпельӧс, пырис батьыс. Первойсӧ Ванюш быттьӧ повзис, но гӧгӧрвоис петкӧдлыны батьыслы, мый понпиыс кужӧ, горӧдіс нёль кока ёртыслы: — Лапъяпель, сет гӧлӧс! И кычипи сетіс гӧлӧс. — Лапъяпель, вод! И кычипи водіс. — Лапъяпель, места! И кычипи пуксис ӧдзӧсдорса гӧгрӧс джодждӧра вылӧ. Батьыс небзьыштіс: — Ичӧт, а кывзысьӧ. Мед, инӧсь, олӧ. Ӧтитор падмӧдіс: понпи, кор кольліс ӧтнас, ёна тявзіс сарайын, а пыр аскӧдыс кыскавны Ванюшлы деливӧ жӧ вӧлі. Лапъяпель либӧ ылӧ сыысь пышйыліс, либӧ мудзліс да ковмыліс ю дорысь ли вӧрысь ки вылас гортӧдз вайны. Дженьыд кокнас сямыс котравнысӧ эз вӧв. А зонпоснилы Ванюш ошйысис, мый понпиыс сылӧн овчарка. Абу на аддзылӧмаӧсь татшӧм пемӧстӧ да эскисны. Но эскӧмныс бырис, кор ӧтчыд сылы ӧти зонка кампет пыдди шыбитіс куйӧдтор, и Лапъяпель тшапнитіс дука ёкмыльсӧ вомас. Ок и ваксисны ёртъясыс. Сіт сёйысьӧн Лапъяпельӧс нимтісны. Ванюш скӧрмис понпи вылӧ, босьтіс бедь да лыйис сылы. Лапъяпель лёк ногӧн тявӧстіс да вешйис бокӧ. Чуймӧмӧн видзӧдіс кӧзяин вылас. Но Ванюш котӧртіс гортас. Мед понйыс эз вӧтчы, пыр лыйліс изйӧн. Мамыс казяліс ӧтнаслысь локтӧмсӧ. Ванюш висьталіс, мыйын делӧыс. Мамыс скӧрмис: — Со тэ кутшӧм вӧлӧмыд. Лапъяпельыд ӧд ичӧт на, унатор оз гӧгӧрво, а тэ пырысь-пыр тӧлксялӧм виччысян. Мун да ӧні жӧ вайӧд гортӧ. Но корсьӧм пыдди Ванюш дзебсис керка сайӧ, а сэсся шуис, мый понйыс эз сюр. Аддзисны Лапъяпельӧс сӧмын коймӧд луннас кильчӧ пос улысь. Ӧдва нин лолаліс. Нуисны ветеринар дорӧ. — Абу нин олысь, — шуис сійӧ, — лун кык сайын, тыдалӧ, мыйкӧ сёйӧма да пагалӧма. Сюйисны Лапъяпельлы укол, но понпи нинӧмсӧ нин эз кыв. Регыд и лолавнысӧ дугдіс. Мама-пиа тубрыштісны понпиӧс рузумӧ, пуктісны ичӧт ящикӧ да нуисны вӧрӧ. Дзебисны пожӧм вужля улӧ. Сэки Ванюш гӧгӧрвоис: Лапъяпель некор нин оз нюлышт сылысь нырсӧ. И сэтшӧм забеднӧ лои, мый вӧр пасьталаыс бӧрддзис.

ЕЛЕНА ИГНАТОВА

Ичӧт сьӧлӧмъяс

Кутшӧм мичаӧсь да бурӧсь Тайӧ ичӧт ныръясыс, Кӧть и радейтӧны дурны Школанымлӧн жыръясын.

Овлӧ, вильшасьӧны найӧ, Но и позьӧ ошкыны: Дарӧм тулыс ӧшинь сайын — Тетрадь весьтын пошкӧны.

Тайӧ ичӧт сьӧлӧмъясыс Ёна меным колӧны. На вӧсна ӧд дзик быд асыв Югыд мӧвпъяс волӧны.

Дорйысь

Медічӧт воклы мамӧ тэчӧ ноп, Ӧд аски асыв сылы туйӧ петны, Мед Рӧдиналы пӧртны ассьыс мог, Став авъялунсӧ, вынсӧ талы сетны.

Крестьянскӧй пачын пӧжалӧма нянь, Мед ылі туйын содтас пилы вынсӧ. Кос яйтор, чери сідзжӧ лоас шань, Тшӧтш казьтыштасны бипуръяслысь тшынсӧ.

А ноп пельӧсас вурыштіс бур кыв, Мед аслас юрӧн сьӧлӧмшӧрыс олас Да сьӧкыд здукӧ вичмас ёртлӧн сыв, А мамлысь кывсӧ ачыс гӧгӧрвоас.

Пилӧн «козин»

Кынмӧма да, кисӧ ки Кусыньтны оз сяммы, Пырис керка пытшкӧ пи, Вӧлі збой да раммис.

Куньліс видӧм водзын син, Полӧм морттӧ босьтіс. Воча батьыс локтӧ нин, Дневник листсӧ восьтіс.

Видӧм пыдди нюмдіс бать, Быттьӧ шонді петіс: Пилӧн дневник тырыс «пять», Енмыс ӧмӧй сетіс?

Кыськӧ пилы тырыс «пять», Дугдывтӧг кор дурӧ: Талун дневникшойсӧ бать Кутӧ увлань юрӧн.

Усис пинь

Каньӧс нериг «Бе-бе-бе!» Воклы чужӧм вӧчлі. Шуи: «Пу пинь петас мед!» Кӧинлы ли кӧчлы.

Мый нӧ мекӧд? «Бе-бе-бе!» Висьтала нӧ гусьӧн: Квайт арӧссянь менам, эк, Водз пиньӧй ӧд усис.

ВИКТОРИЯ КАРМАНОВА

Рытъя

Регыд лӧняс сиктыс-муыс, Сылас вояс сьыланкыв, Кутас шытӧг кывтны юыс, Медым шойччас мамлӧн ныв.

Ломзяс тӧлысьлӧн виж ӧгыр, Сыысь югдас ув и выв. Унмыс личкас ставсӧ гӧгӧр, Медым шойччас мамлӧн ныв.

Вӧт

Пемдӧ, пемдӧ, пемдӧ. Ӧти кодзув... мӧд... Он и тӧдлы — рӧмдӧ, Йӧзлӧн чужӧ вӧт.

Менам муса кадӧй — Са кодь пемыд вой. Сэки ловзьӧ радӧй, Вошӧ лунся дой.

Муса пемыд войӧй, Видз тэ менсьым вӧт. Мый йылысь ме тӧда — Некод мед оз тӧд.

Медводдза лым

Асылын чеччи, жырйын — сӧдз югыд. Видзӧдлі ӧшиньӧ — едждӧдӧм му, Быттьӧкӧ кодкӧ пасьталіс гугӧн Пась вылӧ дасьтӧм балялысь ку.

Лун шӧрнас сыліс, лым лоис няйтӧн, Кок туйӧй вошис, быттьӧ эз вӧв. Рытнас, дерт, кӧдздӧдас (тадз лоас, чайта), Аскиа асылыс ваяс нин тӧв.

Рытъя сьыланкыв

Дзирдав, менам кодзув, Пемыдас эн уй, Медым мунны водзӧ Аддзи ассьым туй.

Сӧстӧм югӧр уськӧд Сьӧлӧм вылӧ тэ. Вылӧ качӧм юсь кодь Сэки лоа ме.

Сы моз лэба ылӧ, Кӧні шог оз вен, Кӧні мортыс сьылӧ, Лоӧ рад и мен.

Евгений Козлов

Мойд

Кор шонді кайӧ вылӧ-вылӧ Да асъя колип юргӧ-сьылӧ, Сэк ставыс гӧгӧр быттьӧ мойд. А еджыд руыс сылӧ, сылӧ, И парма мулӧн чужӧм вылӧ Сэк кольӧ югыд лысва войт.

Тӧв локтіс

Быттьӧ мойдӧ веськалі — Эзысь рӧма сикт. Пуяс керка весьтъясын Хрусталь кодьӧсь дзик.

Тӧвру тылысь веркӧссӧ Чышкис, быттьӧ борд, Лои гӧгрӧс зеркалӧ — Видзӧдчы да ворд.

Код нӧ тадзсӧ мичмӧдіс, Кытчӧ син он чӧвт? Кудель печкысь ичмонь моз Локтіс еджыд тӧв...

Чӧскыд шыр

Коркӧ ӧтчыд ичӧт шыр Пырис жытник помӧ. Аддзис сэтысь чӧскыд сыр, Ӧдйӧ воссис вомыс. Сёйис, сёйис, нӧшта сёйис, Весиг ичӧт мач кодь лоис. Сёйис калбас, сэсся яй, Ассьыс пай дай мӧдлысь пай. Сёйис сизим пуӧм кольк, Медым жальӧн пӧ оз коль. Коркӧ нянь джадж дорӧ воис, Сӧмын кайны дыш нин лоис. Упкӧ, чӧскыда пӧ сёйи, Сэсся колӧ мунны бӧр. Ӧдва розь дорӧдзыс воис, Чивзіс-тӧрӧдчис — эз тӧр. Кыськӧ воис Васька кань, Шырыд сылы — чӧскыд нянь.

Коньки вылын

Быттьӧ мавтыштӧма выйӧн — Сідзи молясьӧма йи. Лэбам лэчыд коньки вылын Тӧвкӧд ордйысьӧмӧн ми.

Ӧдсьыс ломалӧны банъяс, Некод руньӧӧн эз чуж. Ӧта-мӧдӧс панъям, панъям, Коньки йисӧ вундӧ — дзужж!..

Коді водзджык? Ваньӧ? Микул? Ставлӧн кыпалӧма лов. Быдса вежон чӧж — ка-ни-кул! Он ӧд гортад сэсся ов.

Сӧстӧм вӧрын

Кутшӧм лӧнь да сӧстӧм вӧрын, Пуяс вылын эзысь пуж. Чайтсьӧ: кӧдздӧдыштӧм бӧрын Вӧрыс лоис дзикӧдз куш.

Сӧмын шковгы пуӧ ӧтчыд, Вӧрзьӧд-трачнитӧд ли ув, Пышъяс узянінсьыс кӧчиль, Шувгас шор гуранӧд чув.

Тадзи ветлан кыпыд лолӧн Парма-вӧрӧд — пельыд чош. Аддзан — ставыс туӧ-олӧ, Гашкӧ, узьӧ ӧтнас ош...

Гӧгӧр сюся кывзы-кыйӧд... Тан со котралӧма низь. Чӧвлы, мый нӧ эстӧн кылӧ? Со тай — пуӧ колскӧ сизь.

Пышъялысь чӧрӧс *

Женя школасянь оліс матын да быд асыв нюжмасьліс. То ӧтитор, то мӧдтор манитас. Со и талун дыр ворсіс синмасьны удитӧм каньпиянкӧд, а сэсся локтіс бабыс, и вӧлисти ковмис котӧрӧн пасьтасьны да тӧвзьыны школаӧ. Сёрмыштіс эськӧ неуна бара, да медводдза урокнас вӧлі физкультура, и, лыжияс кватлалӧмӧн да ӧта-мӧднысӧ йӧткалӧмӧн, челядь гузьгисны ывлаӧ. Женя эз и пырав классӧ, колис важиник портфельсӧ коридорас, кватитіс ассьыс лыжисӧ, кӧвъяліс да тэрмасьӧмӧн вӧтчис ёртъясыс бӧрся вичко кыр йылӧ, кӧні исласисны став сиктса челядьыс — гырысь и посни! Ок и лӧсьыд исласьнысӧ! Кайныс тай дышджык-а. Но Женя некор эз лэччыв кыр помӧдзыс. Сійӧ тӧвзьыліс крутджыкинӧдыс да друг чегліс бокӧ, быдсӧн лым буснас тырліс. Мичаа сылӧн артмыліс, ставӧн завидьтісны. А Женя вермис и ӧтарӧ-мӧдарӧ кежӧдавны лыжисӧ (телевизорысь коркӧ аддзыліс) да крута бергӧдчыны пӧшти места вылас, а сэсся бара увлань исковтны. Талун ышмис сэтшӧма, мый вель унаысь тадзсӧ бергӧдчис, сэсся ӧдвывсьыс бӧръяпомыс кыдз тай лэбыштіс... Лыжиыс гын сапӧгнас и сорӧн мыніс коксьыс, кутіс тюрны увлань. Челядь первойсӧ босьтчылісны серавны, а кор аддзисны, мый Женя колис кӧмтӧг, уськӧдчисны лыжи бӧрся. А Женя горзіс: — Чӧрӧсӧй * вошис! Чӧрӧсӧй вошис!

• Чӧрӧс — вурун шӧртысь кыӧм носки.

Ставӧн чукӧртчисны сы гӧгӧр да мӧдісны корсьны чӧрӧссӧ. Лыжиа гын сапӧгын эз вӧв, Женя кокын ни сы гӧгӧр — эз жӧ. Кытчӧ нӧ вошис? Гашкӧ, лым пиас саймовтчис да? Матігӧгӧрысь став лымсӧ гурйисны-лукйисны, быдса урок мырсисны, но чӧрӧс сідзи и эз сюр. — Шурик, мун ветлы гортад, — Женялӧн ыджыдджык вокыслы шуис велӧдысь, — гашкӧ, сэні чӧрӧсыс да? Шурик здук кежлӧ и вошліс. Матыстчис, киас кутӧ чӧрӧс. — Ме асывнас чӧрӧсасьлі, — нурбыльтіс Женя. — Кыдзи сійӧ гортӧ воис? — Кынмис да шонтысьны муніс! — гигзисны челядь. А велӧдысь содтіс. — Со ӧд сійӧ, тэрмасьӧмыд. Челядь дыр на казьтывлісны тайӧ вӧвлӧмторсӧ да серавлісны шмонитігмоз Женя вылын. Сійӧ и ачыс сераліс: — Ой, чӧрӧсӧй вошис...

Русалка

Гожӧм. Водз асыв. Ми воккӧд лэччам вадорӧ вуграсьны. Шондіыс пу судта кымын нин кайӧма кымӧртӧм енэжас. Ёна и лӧсталӧ шонавны нин заводитӧм ты веркӧсыс, быттьӧ уна-уна клянича сэтчӧ койыштӧмаӧсь, и дзирдалӧны найӧ, дзӧрӧны, синва пырыд тыдалана кодзувъяс моз пӧртмасьӧны. Мича лоӧ луныс, сідзкӧ. Татшӧм лунъясӧ ок и ёна тёльӧдчам-купайтчам ді коластын, ичӧт вадорулын. Мудзтӧдз лолӧ. Вуджалім медводз ді мӧдарас, вуграсьыштім сэні. Вель дыр келалім, чӧвтлім вугыръяснымӧс шӧрланьыс и берег дор мозыс, судтасӧ вежлалім и самсӧ выльӧс пысавлім, но чери эз босьт. Бӧр бергӧдчим ді коластӧ. И друг вокӧй меным тувкнитіс бокӧ: видзӧд пӧ, коді нӧ тайӧ? Мӧдар берегас кодкӧ купайтчис коскӧдзыс ваас келӧмӧн, тёльӧдчис-резсис ванас да лӧсьыдика сераліс. Сійӧ вӧлі пасьтӧм, лӧсьыдик кузь юрсиа. Ми дзебсим бадьяс сайӧ, дивуйтчим. — Кутшӧм ӧд, да? — шӧпкӧдіс вокӧй. — Мича... — Тайӧ, гашкӧ, и русалкаыд, пӧльыд тай висьтавлӧ сы йылысь, ді коластын пӧ купайтчывлӧ?.. — А юрсиыс, юрсиыс мый кузя... — Вот ӧні кӧ аддзас миянӧс, мый лоӧ... Ми нӧшта на пыдӧджык дзебсим бадьясас да видзӧдім русалка бӧрся, ёна и чуймалім. А ӧд дедлы ог вӧлі эскӧй. Шулім — оз овлы. Вот дивӧыд! Сиктын, кылӧ, кутісны баксыны мӧсъяс, шыасисны ыжъяс. И русалка тэрмасьтӧг петіс васьыс, пасьталіс кокньыдик платтьӧ, босьтіс пыж бокысь кӧлуй тыра таз да югыдвиж лыа вывті мӧдӧдчис сиктлань.

ЕЛЕНА КОЗЛОВА

Варышпи

Петя лӧсьӧдіс ситеч торйысь парус да ладмӧдіс пуысь вӧчӧм пыжӧ. Ичӧтджык Маша чойыс ӧшинь дорын ворсіс аканьясӧн, сьыліс налы ӧввӧ. Талун челядь вӧліны ӧтнанысӧн. Бать-мамныс кайисны вӧрӧ кытшовтны пес чипасъяс, видзӧдлыны, пӧрисны эз. — Петя, Петя! Мамыд локтӧ! — лун шӧр гӧгӧр радпырысь горӧдіс нывка. — Мыйкӧ чышъян пиас вайӧ. Петя видзӧдліс ӧшиньӧ. Дзиръяӧд пырис мамыс. Сійӧ вӧлі чышъянтӧм. Сійӧс кутіс киас, и чышъян пытшкас мыйкӧ вӧлі. Ӧдвакӧ тшак, водз на сылы петнысӧ. — Видзӧдлӧй, мый ме вайи, — пырис керкаӧ мамныс да мездіс чышъянысь лэбачпиӧс. — Мамӧ, кытысь нӧ тайӧ тэныд? Кыдзи кутін? — зонкалӧн ичӧтик киясыс то тадз, то эсідз видлісны босьтны лэбачӧс мамыслӧн киысь. — Код нӧ тайӧ? Маша кекӧначасис да чеччаліс: — Ура! Мамук! Ми асьным быдтам ичӧтиксӧ. — Энлӧй, энлӧй, дзикӧдз повзьӧдінныд коньӧрӧс, со кыдзи тіралӧ. Эн вӧрзьӧдӧй кинаныд... Лэчча вӧлі вӧрысь, кок улӧ видзӧда, а тайӧ ичӧтикыс туй вылас, муртса эг тальышт. Усьӧма, буракӧ, позсьыс либӧ тӧв уськӧдӧма. Гашкӧ, и доймӧма. Эз тай пышйы меысь-а. Варышпи, буракӧ. Эновтнысӧ жаль лоис. Мамыс, мися, оз аддзы да, кулӧ. — А батьӧ кор воас? — вӧлисти слӧймисны юавны челядь. — Ӧти пес чипас киссьӧма, да батьныд кольччис тэчны, а сэсся кӧсйис Марья ичиньныдлысь пессӧ видзӧдлыны да чер пу перйыны. Шонді лэччытӧдзыс воас, кӧнкӧ, висьталас, мый колӧ вӧчны. Мамныс муніс удж вылас кукань картаӧ. Челядь колисны ӧтнаныс. Эз вермыны вешйыны лэбачпи дорысь, помся шыльӧдісны сылысь сьылісӧ. — Эн пов, эн пов, — шуалісны найӧ. — Петя, вай сылы чом вӧчам, — вӧзйис Маша. — Лэбачьясыд оз чомйын овны, а позйын, — велӧдіс Петя ичӧтджык чойсӧ, коді ветлӧдліс на садйӧ, асьсӧ, коймӧд классӧ нин вуджис да, ыджыдӧ пуктіс. — Сідзкӧ, поз вӧчам, — Маша котӧрӧн пырис пыді вежӧсӧ. Петя веськыд кинас кутіс варышӧс морӧсӧдыс и ки пыдӧснас кыліс, кыдзи тіпкис сылӧн сьӧлӧмыс. Сэсся небыдика кутіс новлӧдлыны чуньнас сера сьылі кузяыс, видліс паськӧдны ичӧтик бордъяссӧ. Варышпи корсюрӧ чатӧртліс-гонькнитліс юрсӧ да восьтліс вомсӧ, тыдалӧ, кӧсйис сёйны. Маша петкӧдіс моздор тырыс ситеч торъяс, вата да мӧдіс вӧчны поз. — Энлы тэ познад, — ӧлӧдіс Петя. — Со сёйны корӧ. — Час, ме нянь вая. — Сёяс тэнсьыд няньтӧ, дерт нин. Варышъясыд шыръясӧс сёйӧны. — Ми нӧ кытысь шырсӧ босьтам? Гашкӧ, гӧбӧчын эмӧсь да? — юаліс Маша. — Миян ӧдвакӧ эмӧсь, Мурыд куталӧ да. — А кодлӧн нӧ эмӧсь? — Лок Марья ичинь ордад ветлам. Сылӧн каньыс абу, карад быд во тӧвйӧ да. Гӧбӧчас, кӧнкӧ, шырыд тырыс. — А кыдз нӧ найӧс кыям? — Мед Мур кутас. Челядь петісны улич вылӧ. Мур куйліс кильчӧ вылын, дышиника восьталіс синъяссӧ. Марья ичиньыс паныдасис челядьлы дзиръя дорын, мӧдӧма пошта вылӧ. Сійӧ кывзіс челядьӧс да сьӧлӧмсяньыс серӧктіс. Но керкаӧ пырны лэдзис. Мед пӧ, инӧ, Мурыд, сэтшӧм ёна нин кӧ колӧ, вӧчас кань дуксӧ гӧбӧчын, збыльысь пӧ шыръяс пӧгибӧ воштісны. Петя кутіс сюйны каньӧс гӧбӧч ӧдзӧс сайӧ, но Мурлы тайӧ эз во сьӧлӧм вылас, нявзіс да парсасис. Медбӧрын чоя-вока кыдзкӧ вермисны жӧ йӧткыштны сійӧс ӧдзӧс сайӧ. Но кыйсьӧм йылысь Мур эз мӧвпав, авзіс, вӧзйысис бӧр. Петя каличаліс ӧдзӧссӧ да пуксис лабичӧ. Маша ладмӧдчис сыкӧд орччӧн. Вочасӧн кань ланьтіс. Пуксис чӧв-лӧнь. — Петя, Мурыд, буракӧ, лэччис гӧбӧчад. Гашкӧ, кыйсьӧ нин, — вашкӧдіс зонкалы чойыс. — Дерт, кыйсьӧ, кӧнкӧ. Мый сэсся вӧчас? — А кутас кӧ шыртӧ да сёяс? — Оз сёй. Век тай гортӧ вайӧ петкӧдлыны, мед ошкам. Челядь нӧшта пукалыштісны недыр да восьтыштісны ӧдзӧссӧ, кӧсйисны видзӧдлыны: гашкӧ пӧ, каньыд пиняс нин кутӧ шыртӧ да оз вермы нявӧстнысӧ. Но восьтӧм бӧрас шай-паймунісны... Каньыд абу и пыралӧма гӧбӧчас, век ӧдзӧс саяс пукалӧма. — Полӧ йӧз гӧбӧчад, — гӧгӧрвоис Петя. — Ковмас миянлы тшӧтш пырны. — Ме ог, — бӧрыньтчис Маша. — Сэні бубыляяс олӧны. — Кутшӧм бубыляяс? Наӧн ӧд челядьӧс сӧмын повзьӧдлӧны. Лок, — бара корис Петя. — Ме ог. — Лок, мися, а то полысь кӧчӧн нимтыны кута. — Тэ ачыд полан. Сійӧн ӧтнадӧн он и пыр, — водзсасис нывка. Дерт, Петялы шуштӧм вӧлі пырны ӧткӧн йӧз гӧбӧчӧ, но ичӧтджык чойыслы эз кӧсйы петкӧдлыны тайӧс. — Тэ сӧмын ас йывсьыд думайтан, а варышпи йывсьыд он. Тшыгла кӧ кулӧ?.. Маша полӧмпырысь воськовтіс Петя бӧрся. Но кор лэччис пос кузя да синъясыс велалыштісны пемыдас, то аддзис, мый повнысӧ нинӧмла. Ичӧтик ӧшиньяссӧ тупкӧма марляӧн, но югыдыс сы пыр усьӧ. Стен дорын моз путкыльтӧма некымын пельса, тэчӧма тыртӧм кудъяс, неылын тыдаліс картупель чукӧр. Вӧлі ыркыд. Челядь пуксисны куд вылӧ. Кань исасигтыр муніс ылі пельӧсӧ. — Вот аддзан, корсьысьӧ нин, регыд кутас, — шӧпкис Маша. Но Мур, гӧбӧчсӧ кытшовтӧм бӧрын, локтіс челядь дінӧ, водіс кок улӧ. Маша кинас йӧткаліс каньӧс, шӧпкис: — Мун, корсь кӧть ӧти шырӧс, варышпиным кулас. — Эн вӧрӧд сійӧс, лӧня пукав, мед Мурыд шырсӧ кылас, — тшӧктіс Петя. Пукалісны дыр. Маша вӧлі ӧти платтьӧ кежысь да кутіс кынмыны. А каньлы вӧлі веськодь, вуграліс куткыртчӧмӧн да дышпырысь восьталіс виж синъяссӧ. — Петя, ме кынма, вай петам татысь, — корис Маша. — Петам. Мам вӧлі шуӧ, мый миян Мур морт кодь тӧлка, а некутшӧм тӧлк абу вӧлӧма. — А гашкӧ, тані шырыс абу да? — кань вӧсна ӧбиднӧ лои Машалы. — Гашкӧ, и абу, — кывйӧ сетчис Петя. Гӧбӧч бӧрын ывла вылыс вӧлі югыд да шоныд. Мурӧс лэдзисны кильчӧ вылӧ, тасалісны кильчӧ ӧдзӧс да петісны Марья ичиньыслӧн йӧрысь. Друг кыліс шутёвтӧм. Тайӧ вӧлӧма Коля. Сійӧ велӧдчис Петякӧд ӧти классын. — Кытчӧ мӧдӧдчинныд? — юаліс сійӧ. Петя да Маша висьталісны ассьыныс шогсӧ. — Аддзӧмныд, мыйысь бӧрдны. Ассьыным Буйтӧс босьта, да мунам муяс вылӧ. Сэсь кӧть пуд шыр кый, позьӧ сё варышӧс быдтыны. Коля петкӧдіс гез пом, кӧрталіс сійӧн понлысь сьылісӧ, и ставӧн мӧдӧдчисны сикт сайӧ. Места вылӧ воӧм бӧрын Буй кутіс усьласьны ӧтарӧ-мӧдарӧ: то ӧтилаын бергалас, то мӧдлаын. Челядь вӧтлысисны бӧрсяньыс, а шырлӧн весиг дукыс эз вӧв. Тадзи воисны вӧр дорӧдз. Котралісны пон бӧрся козъяс да пожӧмъяс дінті, пыравлісны кустъяс улӧ. Буй, буракӧ, мудзис, дышмис. Некымынысь нин босьтчыліс мездысьны кӧртӧдысь, но кор гӧгӧрвоис, мый оз мын, нюжӧдчис туй бокӧ. Пуксисны му вылӧ и мудзӧм челядь. — Кутшӧм тайӧ тэнад пон, весиг шыртӧ корсьны эз вермы, — увтыртана шуис Петя. — - Но и мый, эз кӧ? Шыръясыс, гашкӧ, сӧмын войнас петӧны? — Некутшӧм кыйсьысь пон таысь оз артмы, — бара эльтіс Петя. — Буйыс ӧд том на. Вот быдмас да и лоас бур понйӧн. — Кыськӧ сылы, лосьӧма нин, — венӧ пырис Петя. — А тіян... тіян варышыд быдмас да мӧдас курӧгъясӧс сиктысь новлыны, — эз сетчы Коля. — Оз, ми бур варышӧс быдтам, — ёсь гӧлӧснас чилӧстіс Маша. — Ха, ха, бур варыш быдтысьяс, — серӧктіс Коля. — Шышӧс быдтанныд. Мӧдім, Буй, гортӧ. Мед, колӧкӧ, войбыд шырсӧ куталӧны, — и зонка понйыскӧд мӧдӧдчис сиктлань. Чоя-вока колисны кыкӧн. Ставыс артмис эз сідз, кыдзи колӧ... Варыш коляс тшыгйӧн, а сэсся и кулас. — А ті нӧ мый танӧсь? — друг кыліс батьныслӧн гӧлӧс. — Батьӧ, батьӧ, — уськӧдчисны сы дінӧ челядь. Вӧрысь лэччигмоз челядь, ӧта-мӧднысӧ торкалӧмӧн, висьтавлісны накӧд лоӧмторъяс йылысь. Батьныс пӧттӧдзыс сераліс да шмонитіс: — Ӧні, кӧнкӧ, Марья ичиньыдлӧн гӧбӧчысь став шырыс юртӧг-садьтӧг пышйис. — А сэсся сьӧлӧм сетіс: — Эн майшасьӧй, вердам варышпитӧ. Сідзи и лои. Корсялісны нидзувъясӧс, чашйисны кырсь да ӧктісны пучейясӧс. Варыш лои пӧт. А батьыс кӧрталіс сылы ӧти кокас кыз сунис да домаліс лабич бердӧ. — Батьӧ, мыйла нӧ варышписӧ домалін? — юаліс Маша, буракӧ, жаль лоӧма лэбачыс. — Мед оз ветлӧдлы быдлаті да лякӧсьт. — Дом йылын и кутас овны? — Эз миритчы нывка. — Оз жӧ. Аски асыв пуксьӧдӧй курӧг позйӧ. Сэні мед и олӧ. Век нин каньыдлы оз сюр. — Коласъясыс паськыдӧсь, да петас, — шуис Петя. — А ті найӧс ньӧрйӧн кыышталӧй, — велӧдіс батьныс. Водӧм водзвылын нин петісны ая-пиа кильчӧ вылӧ. Мур тшӧтш вӧлі тані, куткырвидзис-пукаліс кильчӧ сод вылын. Петя збоймӧдчис юавны: — Батьӧ, варышпиыд быдмас да, курӧгъястӧ оз кут пышйӧдлыны? Батьыс дыркодь оліс чӧв. Петя весиг мӧвпыштіс, мый сійӧ эз кыв юалӧмсӧ. — Вот мый, пиӧ, — медбӧрын шыасис жӧ батьыс. — Быд ловъя лов чужӧма му вылас овны. Варышпиыс ӧні ичӧтик, жебиник. Ми кӧ ог отсалӧй — кулас. А быдмыштас да, ёнмыштас да — лэдзам. Сійӧ лэбас сиктысь ылӧ, аслас оланінӧ — веж пармаӧ. Мортыдлы быд ловъя лов вӧсна колӧ тӧждысьны. Колякӧд зыксьӧмсянь вӧлисти личаліс Петялӧн сьӧлӧмыс. Зонка шудаа ышловзис. Лым морт

Лым морт йылысь Дима медводз кывліс батьсяньыс. Садьмис ӧтчыд, батьыс локтӧма чери кыянінысь, мамыслы висьталӧ: — Лыа вывсьыс зэв гырысь морт кок туй аддзылі, менам кок туйысь кык пӧв ыджыдджык. Мортлӧн сэтшӧмыс оз вермы лоны. — Гашкӧ, ошлӧн да? — Абу. Ошкыдлӧн ӧд гӧгрӧс, а талӧн кузьмӧс. — Кодлӧн нӧ сэсся? — Ме думысь, Лым мортлӧн... — Батьӧ, коді нӧ сійӧ Лым мортыс? — звирк чеччыштіс крӧвать вылысь Дима. — Ыджыд тушаа пӧ да зверь ку пась новлӧ. Ӧтнас пӧ олӧ, йӧзлы оз петкӧдчы, ас дорас оз сибӧд. Дималы тайӧ сёрниыс юрас колис. Юаліс батьыслысь местасӧ, кытысь Лым мортлысь кок туйсӧ аддзыліс. Некымынысь сэтчӧ ветліс, но некодӧс эз аддзыв. Сэсся гожӧмбыд вӧрын и вадорын кыйкъяліс-видзӧдаліс, оз-ӧ кытыськӧ мыччысь гӧна пасяыс. Но эз аддзыв и ставыс. Коркӧ кӧдздӧдіс, медводдза лым усис. Ёна и нимкодясис сылы Дима. Кильчӧ дорын котраліс, быглясис, ворсіс. Мӧд луннас сійӧ висьмис. Пукаліс ӧшинь дорын да видзӧдіс ывлаӧ. Вӧлі шоныд. Тулысын моз вияліс войтва. Лымйыс ляпкалыштӧма, сылыштӧма. Дзик ӧшинь улас сылыштӧм лым вылас тӧдчисны зэв ыджыд кок туйяс. Дима эз эскы аслас синъяслы. Пасьтасьтӧг уськӧдчис ывлаӧ. Котӧртіс ӧшинь улас. Сы ыджда кок туйяс! Татшӧмъясыс сӧмын Лым мортлӧн вермасны лоны. Волӧма налӧн ӧшинь улӧдз. Рытнас Дима висьталіс та йылысь бать-мамыслы, но найӧ эз эскыны. Аслад пӧ кок туйыд, сылӧма да ыджыдӧн кажитчӧ.

Рытнас Димаӧс биаліс, став тушаыс сотчӧмӧн сотчис. Сійӧ куйліс вольпасьын да мӧвпаліс Лым морт йылысь, нимкодясис, мый сійӧ воліс налӧн керка дорӧдз. И со, вӧтын нисьӧ вемӧсын, керка ӧдзӧс воссис да пырис гӧна паськӧма, тошка, зэв ыджыд морт. Синъясыс вӧліны шаньӧсь-шаньӧсь. Сійӧ матыстчис Дима дінӧ да нюмдыштӧмӧн шуис: — Кывлі, мый тэ висьмин. Ме тэд вӧрса вотӧс вайи. Сёй да бурдан, — и сійӧ нюжӧдіс Дималань ыджыд кисӧ да паськӧдіс. Ки пыдӧс вылас вӧлі вит гӧрд тусь. Татшӧм вотӧссӧ Дима некор на эз аддзыв. Сійӧ ӧтиӧн-ӧтиӧн босьталіс тусьяссӧ да сёйис. — Ӧні сэсся бурдан, — шуис Лым мортыд да петіс керкаысь. Мӧд луннас Дималы лоис кокньыдджык, висьӧмыс вешйис. Асывнас, кор сійӧ висьталіс Лым мортлӧн волӧм йылысь, дерт, бара жӧ некод эз эскы. Но Дима стӧча тӧдіс, мый Лым мортыс воліс да бурдӧдіс сійӧс. Шань зэв Лым мортыс.

Мезд бедь

Танялӧн батьыс мамыслы лӧсаліс ичӧтик бедь. Воропсӧ мичаа серӧдіс. — На, — шуис, — тэныд отсасьысьӧс вӧчи. Рокыд ли картупельыд кӧ латкаад сибдас, зэв кокни тайӧн торйӧднысӧ. Оз гарйы пыдӧссӧ ни. Мамыс видліс бедьсӧ да нюммуніс: — Збыль ӧд отсасьысь, мортӧс мездысь. — А мыйла мездысь? — юаліс Таня. — Сы вӧсна мый пикӧ воӧмаясӧс мездӧ, — вочавидзис мамыс. — А быдӧнӧс сійӧ вермас мездыны, — водзӧ юасис Таня. — Менӧ весиг? — И тэнӧ весиг, — кыв кӧрталіс мамыс, а батьыс содтіс: — Сӧмын колӧ шуны: «Беддьӧй, беддьӧй, отсав меным». Дзик пыр отсалас. Водӧм бӧрас Таня унмовсьнысӧ эз вермы дыр, сэтшӧма мӧвпаліс отсасьысь бедь йылысь. Аски босьтлас сійӧс школаӧ. Отсасьысьыс Танялы колӧ зэв ёна. Умножитӧм таблица велӧдӧны, а Таня оз на бура тӧд. Гашкӧ, беддьыс вермас дорйыны и Клёпаысь, коді велӧдчӧ первой сменаын да бӧръя кадас быд лун лыйлӧ Таняӧс гортас локтігӧн лым мачӧн. Сідзи и вӧчис мӧд луннас Таня, босьтіс школаӧ отсасьысь беддьӧс. Математика урок вылын чабыртіс киас да шуис: «Беддьӧй, беддьӧй, отсав меным». А сэсся урок чӧж зэв зіля уджаліс, вочавидзис быд юалӧм вылӧ. «Пять» нажӧвитіс. Бедь отсасис и мукӧд урокъяс вылын. Зэв нимкодь лои Танялы. Быд лун кутас новлӧдлыны бедьсӧ школаӧ. Нӧшта кӧ Валерий-Клёпаысь мынны. Часлы, видлас. Школаысь петӧм бӧрын чабыртіс киас бедьсӧ да лыддис нимкывсӧ. Сэсся босьтчис восьлавны гортланьыс. Талун лым тола сайын, кысянь атакуйтліс лым мачьяснас Валерий, некод, буракӧ, эз вӧв. Сӧмын тадзи мӧвпыштіс, кыдзи кодкӧ вуджӧртіс тола саяс да лэбис медводдза лым мач. Таня уськӧдчис котӧртны, но джӧмдіс да нюжӧдчис лым вылас. Киыс воссис, и отсасьысь беддьыс уйыштіс лым пиӧ. Сувттӧгыс и босьтчис корсьны бедьсӧ лым пытшсьыс, но сійӧ некӧн эз вӧв, быттьӧ сыліс. А лым мачьяс лэбисны и лэбисны, кодсюрӧяс чужӧмас веськалісны. Таня пуксис туй юж вылӧ да гораа бӧрддзис. Клёпа мыччис юрсӧ лым стен сайысь, медводз видзӧдліс нывка вылӧ, сэсся петіс да матыстчис Таня дорӧ. — Мый нӧ лимзалан, эг ёна лыйлы да? Мыйкӧ воштін? — юаліс сійӧ, но Таня бӧрдӧмысла нинӧм эз вермы висьтавны да и эз кӧсйы. Синваыс тюрис-визувтіс чужӧмбанӧдыс. И друг... Клёпа нюжӧдчис Танялань да инмӧдчис шоныд

кинас нывкалы бан бокас, чышкыштіс синвасӧ. Таня другӧн ланьтіс, сӧмын эз на вермы дугдыны сыркъялӧмсьыс. А Клёпа, вӧльнӧй светас медся лёк детинкаыс, чышкаліс Танялысь синвасӧ да шуаліс: — Эн бӧрд. Кылан? Ме некор сэсся тэ вылӧ кинам ог во. Некод оз лысьт тэ вылӧ кинас воны. И тайӧс шуаліс Клёпа — медся лёк да скӧр детинкаыс. Дерт жӧ, другӧн эз ачыс татшӧмнас ло. Тайӧ беддьыс Танялы отсаліс.

Мамлы козин

Тӧдіс кӧ эськӧ Нина, мый ставыс тадзи артмас, нинӧмысь эськӧ эз пет ывлаӧ ворсны. Но мӧдарсянь кӧ, и ошйысьны-петкӧдчыны вӧлі окота выль дзоридза платтьӧнас. А кор Миша да Дима чукӧстісны сійӧс ворсны, Нинук пыр и петіс. Детинкаяскӧд век вӧлі интереснӧ. То пывсян либӧ гид вывсянь лым толаӧ чеччалӧны, то ӧшмӧс дор йизьӧдӧны, аслыссяма исласянін вӧчӧны, то крут чой йывсянь исласьӧны. А детинкаяс босьтлісны Нинаӧс сы вӧсна, мый Нина вӧлі збой да ньӧти эз ляб. И нывка тайӧс тӧдіс, и некор эз няргыв, кӧть мый эз лолыв. И талун зонкаяслы эз петкӧдлы, мый нормис. Зэв на, быттьӧ, гажаа и ӧвтыштіс кинас: — Вурышта да бӧр локта. А сэтшӧм ӧд гажаа да пелька ветлӧдлісны потшӧс праслӧ кузя. Майӧгысь майӧгӧ. Миша керка дорті. Кыкысь сӧмын и ковмыліс Ниналы чеччыштны лым пиас, довкӧсмыніс да. Мӧдысь чеччыштӧм бӧрас детинкаяс, да и ачыс Нина, дыр сералісны. Сы вӧсна, мый кыскис Нина коксӧ, а гынкӧмыс коли пыдӧ лым пиас. А лымйыс топалӧма нин, сылыштавліс да. И некыдз куимӧн оз вермыны перйыны сибдӧмторсӧ. Ковмис Мишалы гортас зырла пыравны. Гынкӧм гӧгӧрыс лымсӧ паськыда кодйӧм бӧрын вӧлись шедіс. Туплясьӧмӧн сералісны. Вот, вот. И мамыс Ниналы шулывлӧ, ёна серавлігас, бӧрдӧм водзад пӧ. Но оз. Нина оз мӧд бӧрдны. И кыдз сӧмын сійӧ майӧг йылас ӧшйис выль платтьӧнас! А шедӧдчигас пессьыны мӧдіс да майӧгыд и розьӧдіс, а сэсся бӧждорӧдзыс воссис платтьӧыс. А ӧд дзик выль вӧлі. Талун мамыс козьналіс. Нина котӧртіс гортас. И колӧ жӧ нӧшта Лидакӧд вочаасьны. Пуктӧма рузумсӧ гартлӧм акань даддьӧ да сійӧс кыскалӧ. Аддзӧма ворсантор. Кӧть Нина да Лида велӧдчӧны ӧти классын, ӧтлаын эз ворслывлыны. Ниналы вӧлі сыкӧд гажтӧм. Да нӧшта поліс, мый детинкаяс мӧдасны серавны да оз босьтны аскӧдныс. Лида шыасис медводз. — Нина, тэ эн вунӧд, мый талун мамъяслӧн праздник? — Эг, — шуис Нина, кӧть эськӧ сылӧн тайӧ юрас эз вӧв. — А мый тэ мамыдлы козьналін? — бара юаліс Лида. — Нинӧм на эг. — А ме вӧчалі уна пӧлӧс кабалаысь дзоридзьяс, а сэсся на менам и дневникын кык «пять», — ошйысис сійӧ. — Мед, — нурбыльтіс Нина. А юрас визьнитіс: а сылӧн дневникас «три». И, збыль, мамыслы нинӧм на эз козьнав. Мунас гортас да мыйкӧ дасьтас. Мед оз аддзыв Лида косяссьӧминсӧ, бокӧн ковмис сы дорті мунны. Воис гортас, пӧрччис платтьӧсӧ да мӧдіс сійӧс еджыд сунисӧн вурны. Куимысь чуньсӧ бытшкыліс, ӧд дзик на медводдзаысь ачыс вурсьӧ. Кор удж вылысь воис мамыс, Нина топӧдчыштіс сы дорӧ да родӧмпырысь шыасис: — Мамук, ме талун кык мыж вӧчи. — Кутшӧм мыж? — Тэныд козинтӧ праздник кежлад эг дасьты, и нӧшта... — нывка неуна чӧв олыштіс, сэсся содтіс: — выль платтьӧыд косяссис. Но тэ эн шогсьы, ме сійӧс вурышті нин. Со. Нина мыччис мамыслы ассьыс платтьӧсӧ. Мамыс видзӧдліс Ниналысь уджсӧ, сэсся шылькнитіс юрӧдыс да ошкыштіс: — Тэ тай ыджыд нин вӧлӧмыд. И киподтуя. Таысь бур козиныс меным оз и ков.

Мартеница

Галя олӧ Удораса ӧти сиктын, коді сулалӧ Мезень ю бокын. Галяяслӧн керкаыс сикт увдорас. Выль керка. Кышӧма и краситӧма, ӧшинь доръяссӧ серӧдлӧма. Тайӧ батьыс сэтшӧм мастер. А мамыс уджалӧ библиотекаын Локтіс коркӧ ӧтчыд мамыс удж вылысь и шуӧ: — Галюк, асыв гӧстьяс локтасны. И накӧд Янка нима нывка, тэкӧд тшӧтшъя. «Мича нимыс, — думыштіс Галя, — миян сиктын некодлӧн татшӧм мича нимыс абу». Мамыс пелькӧдчӧ, и Галюк тшӧтш аканьясӧс выль платтьӧӧн вӧччӧдіс, юрсинысӧ налысь сыналіс, диван вылӧ пуксьӧдаліс. Асывнас мамыс черинянь пӧжаліс, шаньгаяс, тшак тасьті лэптіс, сола чери да шома капуста. Яя шыд пуис да рысь песокаліс да нӧкъяліс. И Галя сылы отсасис. Сэсся мамыс мича платтьӧасис и Галяӧс вӧччӧдіс. Веськӧдліс сылысь гӧн кодь небыд еджыд юрсисӧ, кыис кык кӧсаӧ да помас кельыдлӧз ленточкаяс кӧрталіс, рӧмыс дзик Галялӧн синъяс кодь. А сэсся и гӧстьяс воисны. И Янка нывка. Сэтшӧм тешкодь. Чим сьӧд юрсиа, ыджыд сьӧд синъяса да тэрыба-тэрыба сёрнитӧ. Сӧмын нинӧм он гӧгӧрво. Вӧлӧм нывкаыс болгарка да ас кыв вылас варовитӧ. Дерт, Галя тӧдіс, мый Кослан дорын эмӧсь посёлокъяс, кӧні олӧны болгаръяс, пӧрӧдӧны вӧр. А Янкалӧн батьыс тшӧтш пӧрӧдчысь. А мамыс библиотекаын жӧ уджалӧ. Янка и рочӧн кужӧ. И Галя кужӧ. Со и варовмисны нывкаяс да мӧдісны ӧтлаын ворсны. Лунтыр аканьяскӧд ноксисны. А кор гӧстьяс мӧдісны лӧсьӧдчыны мунны, Янка шедӧдіс платтьӧ морӧссьыс ӧтлаӧ кӧрталӧм зэв мича гӧрда-еджыда кык туг да мыччис Галялы. — Мый тайӧ? — юаліс сійӧ. — Мартеница, — вочавидзӧ Янка. — Мартеница?! — А кытысь? — шензигтыр юалӧ Галя. — Баба Марта вайис. — Кутшӧм Баба Марта? — Сэтшӧм жӧ, кутшӧм волывлӧ март ӧтикӧд лунӧ. Он тӧд али мый? — Ог. Миянӧ некутшӧм Баба Марта оз волывлы. — А мыйла эськӧ оз? — думыштчис Янка. — Ме ог тӧд, — жугыльмис Галя. — Миянӧ сӧмын Мороз-пӧль волывлӧ. Выль во дырйи. Козинъяс вайӧ. А Мартеницаыд сӧмын гӧрда-еджыда овлывлӧ? — Да. Гӧрдыс — мед век дзоньвидза вӧлін, а еджыдыс — мед уна урожай вӧлі: виноград, арбуз, помидор. — А миян виноградыс да арбузыс оз быдмы. — А мый быдмӧ? — Картупель, мырпом, турипув, чӧд, пув, тшак. — Сідзкӧ, мед найӧ унджык быдмасны. Галялы нимкодь козинысь. Ӧшӧдіс морӧсас, да мича лӧз платтьӧыс нӧшта на мичаджык лои. Мӧдіс нывка ӧти кок пӧв вылас чеччавны да сьывны: «Баба Марта козин вайис! Баба Марта козин вайис!» А сэсся мӧдіс думайтны, мый жӧ Янкалы козьнавны водзӧс. Вазаын косьтӧм мича росъяс, гашкӧ, найӧс да? Либӧ пу тшак. Вӧрӧ ветлігӧн пӧрысь пу вылысь Галя батьыскӧд аддзисны зэв ыджыд мича тшак. Вайис Галя гортӧ, косьтіс да нӧшта на лакӧн мавтіс, и ӧні со сулалӧ джадж вылын. А бурджык, бурджык козьнавны кӧрзина. Кодӧс батьыс неважӧн кыис сюмӧдысь. Тэнад пӧ важ нин да. Сэтшӧм артмис лӧсьыдик да кокньыдик. Мӧдас Янка вӧрӧ котравны. А вӧрас миян вотӧсыс мыйта! Сӧмын вотчы, эн дышӧдчы. Пыртіс Галя пос йылысь выль мича кӧрзина да козьналіс Янкалы. И сылы нимкодь лоис. Гӧстьяс пасьтасисны. «Аддзысьлытӧдз!», «До свиданья!», «До виженья!» шуалісны. И друг Янка торйӧдчис мунысьясысь да котӧрӧн бӧр косіс. Босьтіс Галяӧс киӧдыс да мӧдіс шӧпкӧдны: — Кор аддзан аист лэбачӧс, мартеницатӧ босьт да сюй из улӧ. А ачыд мыйкӧ думышт, быд кӧсйӧм збыльмас. Висьталіс тайӧс Янка, ӧвтыштіс кинас и вӧтӧдіс мунысьясӧс. Чукыль сайӧ вошины волысьяс, а Галя дыр на сулаліс кильчӧ вылын да ӧвтчис кинас. Гортас пырис, и гажтӧм лоис. Кутшӧм лӧсьыда Янкакӧд ворсісны. Друг Галя казьтіс сылысь бӧръя кывъяссӧ да юаліс мамыслысь: — Мама, аистыс кутшӧмджык лэбач? — Мича ыджыд еджыд лэбач, кузь гӧрд кокъяса да сэтшӧм жӧ гӧрд ныра. Овмӧдчӧма керка вевтъяс вылӧ. А йӧзыс сійӧс оз вӧтлыны. Шуӧны, мый лэбачыс вайӧ шуд. — А миянӧ тшӧтш локтасны тулыснас? — Оз, миянӧ оз волывны. Найӧ — лунвыв лэбачьяс. — И ме некор, некор аистсӧ ог аддзыв? — Мыйла нӧ он? Быдман, уджавны мӧдан и ветлан коркӧ лунвылӧ, а гашкӧ, Болгарияӧ. Сэтысь и аддзылан. Энлы, кӧнкӧ менам открытка вӧлі, — и мамыс мӧдіс корсьны шкапысь. Галя дыр видзӧдіс аддзывлытӧм лэбач вылӧ да водігас сюйис открыткасӧ юрлӧс улас. А войнас вӧтасис, быттьӧ сиктӧ воӧмаӧсь аистъяс и став сиктыс петіс видзӧдлыны тӧдтӧм лэбачьясӧс. А найӧ дыр гӧгралісны сикт весьтті, а сэсся пуксисны Галяяс керка вевт вылӧ да сэтчӧ поздысисны.

ВИКТОР КОЛКАЧЕВ «Праздник» — Чеччы нин, пиук, — сарӧгӧсь кияснас легӧдіс Серёжалысь юрсисӧ батьыс. Серёжа ӧдйӧ и паляліс, кор аддзис ӧдзӧс дорын сулалысь мамсӧ. Сійӧ вӧлі чышъяна, брезент курткаа, спортивнӧй гача да резина сапӧга. Мамыс бокын мыччӧдліс гӧрд юрсӧ Вова вокыс да дэльӧдігмоз горӧдіс: — Ӧтнадтӧ лоӧ виччысьны. Тӧрыт кӧсйысин ставсьыс водз чеччыны, а та дыра узян. — Эн тэрмась, ми виччысьлам, — матыстчис да окыштіс кымӧсас мамыс. И Серёжа пыр жӧ шыбитіс шебрассӧ бокӧ. Талун Серёжалӧн вӧлі праздник. Сійӧс, квайт арӧсаӧс, бать-мамыс первойысь босьтӧны вӧрӧ. Оз сійӧ вӧрас, кыті ас тшӧтшъяяскӧд удитіс нин кытшлавны быд пу гӧгӧр, а ёна ылӧ — дас, сё верст сайӧдз нюжалысь вӧрӧ. Гашкӧ, Из гӧраясӧдз, а гашкӧ, и саридз дорӧдз. Сэтчӧ, кӧні олӧны ошъяс, кӧинъяс... И со узьсьӧма, кӧть эськӧ тӧрыт кӧсйысис чеччыны ставсьыс водз. «Казанка» пыж шӧри вундіс векньыдик Нимтӧм юсӧ. Важиник «Вихрь» мотор бӧрся вӧтчис быгъя гы, коді сэсся

паськаліс да зурасис галя изъя берегӧ. Серёжа пукаліс батьыслӧн брезент курткаӧ гартыштчӧмӧн мам бокас да шудаа нюмъяліс дзирдалысь шонділы. Ыркыдкодь тӧвру малаліс чужӧмсӧ, вӧрӧдіс читкылясьӧм юрсисӧ, но тайӧ тӧвруыс эз кынты. Сьӧлӧмыс вӧлі тырӧма шоныдӧн и шудӧн. Тӧрыт на ставныс лыддисны ичӧтӧн, а талун мунӧ верстьӧяскӧд тшӧтш ылі вӧрӧ. Да нӧшта ӧд кодкӧд — батьыскӧд, коді пыр вӧрысь вайӧ зверь-пӧткаӧс, быдсяма вотӧс. Со и ружьеыс. Батьыс шуис, мый кыйсьыны оз на позь, но мыйлакӧ босьтіс. Гашкӧ, сійӧн, мед Серёжа пасӧ лыйис да? Вель ёна тӧрыт дзайгис. Серёжа видзӧдліс береглань да казяліс, кыдзи чеччаліс керъяс вомӧн, кодъяс чукӧрӧн-чукӧрӧн куйлісны моль кылӧдӧм бӧрын, Тимка понныс. Сійӧ некыдзи эз кӧсйы кольччыны пыжысь. Ёна и мудзас, ылӧдз кӧ мунасны. Бура дыр мысти кӧрт пыж вӧляникысь зургысис лыа берегӧ. Вова да Серёжа чеччыштісны пыжысь да радысла горзігтырйи да сералігтырйи мӧдісны котравны ва пӧлӧн, колявны лыа вылӧ ичӧтик кок туйяс. — Тырмас ышмынытӧ, вель на дыр колӧ пырны вотчанінӧдз, — ӧлӧдіс батьыс да воськовтіс вӧрлань. Места вылӧ воӧм бӧрын батьныс, тыдалӧ, дӧзмис. Сійӧ броткӧдчис кутшӧмкӧ бокӧвӧй йӧз вылӧ, кодъяс ставсӧ нин удитӧмаӧсь вотны. Муныштісны водзӧ, и батьныс горӧдіс: — Кольыштӧмаӧсь на тай миянлы, локтӧй татчӧ! Серёжа ветлӧдліс ӧмидз кустъяс костӧд, китырнас нетшкис гӧрд ваболь кодь тусьяссӧ да унджыксӧ тойыштліс вомас. Чужӧмыс лякӧссис, лои ӧмидз тусь кодьыс жӧ, а ичӧтик пластмасса ведралӧн муртса на пыдӧсыс саяліс. Кадыс матыстчис лун шӧрлань. Серёжалы дышӧдіс дзикӧдз. Весиг бӧрддзыліскодь мамыслӧн кокъяс гӧгӧр гартчигӧн. — Мишӧ, гашкӧ, тырмас нин да? — шыӧдчис мамыс. — Челядь мудзисны нин. Мӧдысь волам. — Виччысь, коляс татчӧ мыйкӧ. Бокӧвӧй йӧзыд весиг кокнаныс нетшкӧны... Здук мысти батьыс век жӧ сӧгласитчис: — Мунам кӧ — и мунам, сёйыштам сӧмын. Берег вылӧ петӧм бӧрын батьыс ӧдйӧ пестіс бипур да ӧшӧдіс чайник. Сэсся босьтіс ружьесӧ: — Но, ті тані шойччыштӧй, а ме, час, ветла матысса ты дорӧдз, гашкӧ, ӧти утка сюрас. — Мишӧ, кутшӧм нӧ ӧні уткаяс, ӧд найӧ бордтӧмӧсь на? — паныд сувтіс мамыс. — Чайсӧ юыштам да лэччам гортӧ. — Бордъяӧсь, бордтӧмӧсь... Ог кӧ ме, аски мӧд локтас да лыйлас... Этійӧс эн лэдзӧй, — индіс пищаль стволнас Тимка вылӧ. Серёжалы зэв жӧ окота вӧлі ветлыны батьыскӧд, но чай юӧм бӧрын выныс кытчӧкӧ вошис. Паляліс шковгӧм шыысь, коді кыліс кысянькӧ вӧрсяньыс, сэсся зурасис мӧдар береглӧн кыръяс да разаліс ю весьтӧ. — Коді нӧ лэдзис тайӧ лешӧйсӧ?.. Ме виччыси, мед уткаясыс чукӧрӧнджык лӧсьӧдчасны, а тайӧ бубыляыс, — кодакӧкості локтӧм батьыс индіс Тимка вылӧ, — шлёп-шлёп. Тэ нӧ кытчӧ видзӧдін? — уськӧдчис сійӧ Вова вылӧ. Детинкалы ковмис пышйыны бипур дорысь. — Да тырмас, Мишӧ, гӧнсявтӧм утка пиян вӧсна зыксьыны детинка вылас, — шыӧдчис мамыс. — Ми весиг эг казявлӧй, кор пышйӧма Тимкаыд. — Гӧгӧрвоан тэ мыйкӧ зверь-пӧткаын... Интеллигенция! Серёжа аддзис, кыдзи мыжа морт моз лэдзис юрсӧ мамыс да кутіс тэрыба чукӧртны сёян коляс. Чайтіс, мый мӧдӧдчасны гортас, но батьыс кесйӧдіс: — Нинӧм эз сюр да, кӧть льӧмсӧ чукӧртыштам. Лок, шалопай, отсышт, — тапкис Вовалы мышкас да босьтіс ичӧтик чер. Кыр йылын моз сулалысь льӧм пуяс дорсянь кыліс керасьӧм шы. — Мишӧ, мый нӧ тэ вӧчан? — мамыс уськӧдчис пулань. — Челядьыд ӧд видзӧдӧны, мыйла пусӧ кералан? — кватитіс верӧссӧ киӧдыс. — Да мый нӧ тэ, йӧймин? Челядь мед тӧдӧны, кутшӧм олӧмыс збыль вылас, а оз книга серти велӧдчыны бабаяс моз. Тайӧ пуыд абу первой ни медбӧръя, — лӧсьӧдчис керыштны нӧшта ӧти вож. Серёжа гӧгӧрвоис, мый батьыс вӧчӧ лёктор, уськӧдчис лыа пиӧ вӧйласьӧмӧн да кватитіс батьсӧ кокӧдыс: — Папӧ, папук, эн, сійӧ ӧд доймӧ, сійӧ ӧд ловъя жӧ... Батьыс сувтліс, кыпӧдіс Серёжалысь бӧрдысь чужӧмсӧ да шемӧсмӧмӧн юаліс: — А мукӧд пуясыс оз доймыны, кодъясӧс сюрсъясӧн пӧрӧдӧны, талялӧны тракторъясӧн, вӧйтӧны юясӧ? Дугды, пиӧ, эн видзӧд мамыд вылӧ. Быдман да ме кодь жӧ повтӧмӧн лоан. — Ог кӧсйы, — Серёжа выльысь кутчысис батьыслӧн кокӧ. — Босьт татысь кагасӧ, — батьыс лӧга йӧткыштіс Серёжаӧс мамыслы. — Аддзисны, мыйысь бӧрдны. Пыж дорын нин сулалігӧн, мамыслы бӧждорас кутчысьӧмӧн, Серёжа доршасьысь синва сорӧн видзӧдіс да аддзис, кыдзи батьыслӧн черӧн вачкӧмысь, увъяснас сынӧдас кутчысьӧмӧн, сьӧд синъяс кодь тусьяснас югъялӧмӧн, шлавгысис бӧръя льӧм пу вожыс. ОЛЬГА КУТЬКИНА

Мам

Мамӧ му вылас зэв шань, Ставсӧ кужысь-вӧчысь ань. Мамлы отсасьны ме рад, Кӧть и ворсыштны нин кад. Мамӧс радейта ме ёна, Сійӧ меным медся дона. Пидзӧс вылас пукышта, Пельпомӧдыс кутышта.

Вок

Тувсов лун кодь воклӧн чужӧм, Сылӧн синъяс — быттьӧ чӧд. Вокӧй серавны нин кужӧ, Но оз нинӧмсӧ на тӧд.

Шуала ме воклы кывъяс: «Быдмы ӧдйӧ да эн дур. Новлӧдла ме тэнӧ сывйын, Кытчӧдз школаӧ он сюр».

Сійӧс лӧсьыда ме видза, Медым быдмис ыджыд, ён, Йӧзӧс радейтысь да мича — Сиктын пыдди пуктан зон.

Тима Вень *

Тима Веньӧс пуктам пыдди, Сылысь кывбуръяссӧ лыддям. Гижӧма, мед бура олім, Лёксӧ йӧзлы вӧчны полім. Радейтім мед вӧр и ю, Ставнас гажа чужан му.

• Тима Вень — коми гижысь Вениамин Тимофеевич Чисталёв.

Рыт

Шонді дзебсьӧ вӧр ді сайӧ, Рӧмдӧ ывла выв. Тӧлысь енэжӧ нин кайӧ, Лэбач оз нин сьыв.

Юсӧ шебрӧдӧма руыс, Оз и тыдав дор. Лӧньӧ вӧр-ва, лӧньӧ муыс, Пемдіс, зэв нин сёр.

Кад

Со и гажа тулыс воис, Видзӧдам да, гожӧм лоис. Эг и тӧдлӧй — номйыс бырис, Видзӧдам да, лым нин тырыс. Бара сиктӧ тулыс воис, Ӧдйӧ жӧ и кольӧ воыс.

Пуктысян кад

Абу кӧдзыд, абу жар Ывла вылас. Пуяс вылын потӧ гар, Лэбач сьылӧ.

Ямис ызгысь-бузгысь шор, Эжва ямис, Ӧшинь улын помидор Пуктӧ мамӧ.

Ворсігӧн

Ыззьӧді ме коркӧ ачым Ворсны керка пытшкын мачӧн. Сы вӧсна, мый эз вӧв пӧч, Чеччалім, кыдз ышмӧм кӧч.

Стӧкан вылӧ пуксис гут, Маша чилзіс: «Мачсӧ кут!» Гутсӧ весьӧпӧртіс мач, Стӧкан усис джоджӧ швач.

Мамӧ локтіс, видіс бура: «Код нӧ гортын мачнас дурӧ?! Петӧй ворсны ывла вылӧ, Но эн мунӧй гортысь ылӧ».

Субӧта

Чеччыны мен дыш — Доймӧ мыйкӧ мыш, Юкалӧ и кок, Бытшкӧ веськыд бок. Узя на, мед пӧта — Талун ӧд субӧта.

ВАСИЛИЙ ЛОДЫГИН

Чужан лун

Эм страна, кӧн ягын дозмӧр сьылӧ, Кӧні нюрысь ӧшкамӧшка юӧ. Тӧдса сійӧ йӧзлы Эжва йылӧн, Лоӧ мен да тэныд чужан муӧн.

Сійӧ медся гажа, медся мича, Сійӧ медся дона, медся муса. Вай жӧ тэа-меа бура видзам Тайӧ сьӧлӧм шонтысь югыд мусӧ.

Мич

Уна-уна дзоридза Эжва дорса видз. Локті Эжва дорӧдзыс Видзӧдлыны мич.

Тырыс купальничаыс, Тырыс мылӧдвуж, Тырыс пӧлӧзничаыс — Бӧрйыны ог куж.

Лӧза-вижа биторъяс Ӧзталӧма видз. Нуа мамлы китырым Чужан мулысь мич.

Мича сер

Юлӧн-тылӧн зэв жӧ мича серыс, Ваын, кыдзи вӧрын, быдса мир: Мыйта сэні уна пӧлӧс чери — Сын и ёкыш, кельчи, мык и сир.

Талун тэныд ӧтитор ме доля: Кӧин моз эн ставсӧ здукӧн йир. Сӧмын сэки юын-тыын коляс Сын и ёкыш, кельчи, мык и сир.

Видзӧй чужан му

Дыр нин вӧрын камгӧ черыс, Дыр нин кывтӧ юӧд кер. Этша уялӧ нин чери, Этша котралӧ нин зверь.

Оз нин волы сэтшӧм олӧм, Медым парма вӧлі тыр. Кольӧмсӧ кӧть видзны колӧ, Медым ӧтитӧг эз быр.

Бурдӧдысьяс

Вежӧраныд сюйӧй, Вӧрӧд ветлігмоз: Бурдӧдчыны туйӧ Весиг сьӧлаоз.

Шогмӧ пӧлӧзнича, Бур и катшасин. Синнытӧ моз видзӧй Ассьыд чужанін.

Ваньӧ да лым

Кокнас Ваньӧ муас вӧчис — зым! Кутіс усьны шляпа пасьта лым. Мед и усяс, енэжсьыс оз быр, Аски корас Кирӧ сиктса кыр. Тӧвзям даддьӧн — кыптас еджыд бус, Войӧдз миян серамным оз кус.

Со и воис миян сиктӧ тӧв, Мый и вӧчим, Ваньӧ кӧ эз вӧв?..

Лым

Лэбыштӧма гусьӧн Африкаӧ гым. Усьӧ, усьӧ, усьӧ Еджыд-еджыд лым.

Чышкӧ, чышкӧ, чышкӧ Ӧшинь увсӧ Вань. Пач вом дорлань мышкӧн Кусыньтчӧма кань.

Лакис йӧв да узьӧ, Оз и садьмӧд гым. Усьӧ, усьӧ, усьӧ Еджыд-еджыд лым.

Наста да жонь

Ывла вылын турӧб Дурӧ — ой-ой-ой! Лымйӧ увлань юрӧн Сатшӧма сьӧд вой.

Дзоля Наста узьӧ, Турӧбсӧ оз кыв. Сӧмын юрлӧс кузя Сылӧн ичӧт сыв.

Югыд мыйӧн лоас, Ӧшиньӧ тінь-тонь Клёнӧдас, кор воас Вӧрысь тэрыб жонь.

«Чеччы, нылӧ, — корас Вӧрса мича кай. — Волы ӧшинь дорад, Вердышт менӧ вай».

Сьӧкыд лым

Из кодь сьӧкыд мартын лым, Шондіыс кор нюлӧ. Мед эз лямав керканым, Лэдзам лымсӧ улӧ.

Регыд сыысь артмас шор, Горув сёнӧ тюрас. Школа бӧрын прӧстмам кор, Сыкӧд войӧдз дурам.

Йинёнь

Рака кокаліс йинёнь — Тринь да тронь, тринь да тронь! Кыліс мича-мича звӧн, Код оз овлы некытӧн.

Толя эз тай мӧвпав дыр, Гортас пыртіс йисӧ пыр. «Часлы, — шуис, — вӧча звӧн, Кывза бура ӧтнамӧн».

Но эз мича звӧныс кыв, Йиыс воддза моз эз сьыв. Сыысь регыд лоис ва — Окма!

Апрель

Быттьӧ тӧрыт лымсӧ гартіс, Вӧлі гӧгӧр син ни пель, А ӧд кольӧма нин мартыс, Тан нин вӧлӧма апрель.

Талун сійӧ меным шуис: «Регыд праздникъяса май, А дзик пемыд чужан муыд, Сійӧс гажӧдыштам вай».

Краска тыра ведра сетіс, Мавтім лӧзӧн кузь лунтыр. Йӧзлӧн весиг нюмыс петіс, Гортас некод оз и пыр.

Часлы, тшӧтш жӧ краска сетам, Уджыс тырмӧ сэн и тан. Чужан мулӧн вӧльнӧй светас Медся югыд лоӧ бан.

Кузь зэр

Зэрӧ, помся шливгӧ-зэрӧ, Абу сылы пом ни дор. Ланьтіс улич вылын серам, Вошис сьыланкывлӧн гор.

Вась да Толя нюмъялӧны, Быттьӧ нюлӧмаӧсь ма:

Градъяс киськавнытӧ ӧні Оз кӧть ковмы вайны ва.

Повзьӧдчысь кымӧр

Кыськӧ кымӧр локтіс — сьӧд, Вӧлі гаж да бырис. Ваньӧ другӧй чойыскӧд Гортас здукӧн пырис.

Гымсьыс-чардсьыс пола-й ме, Котӧрта жӧ гортӧ... Мый и вӧчны, ӧдйӧ мед Лоны повтӧм мортӧн?

Буско

Чӧскыд кӧрӧн гӧгӧр ӧвтӧ, Быттьӧ кольмӧ весиг юр. Мамӧ куртӧ, батьӧ чӧвтӧ, А ми воккӧд новлам юр.

Сӧмын Буско дышсӧ песӧ, Лапа улас видзӧ ныр, Быттьӧ вердӧ сійӧс бесыс, Вомас йӧв ни яй оз пыр.

Чери кыйысь

Луныс вӧлі кузьӧн, Мудзис ичӧт Вань. Сійӧ важӧн узьӧ, Кыдзи луннас кань.

Сӧмын часі олӧ, Лыддьӧ тіч да точ. Сылы Ваньӧс колӧ Садьмӧднысӧ водз.

Чери кыйны мунас Ваньыс, кӧні гӧп. Шедас сылы уна Тайӧ гӧпсьыс лӧп.

Кысіль Ваньлы шуас: «Ме нӧ сёя мый?» Ваньӧ сылы шуас: «Мун да ачыд кый!»

Йӧрш кыйысь Вань

Тулыс чӧж и гожӧм чӧж Шедӧ Ваньлы сӧмын йӧрш. Кытчӧ вугырсӧ оз чӧвт, Сэні-й мылькъя синма чӧрт.

Мамыс шуӧ: «Но и мед, Ставлы сын да сир оз шед. Йӧршсьыд юква зэв жӧ бур, Шедӧ весиг кынӧм нур».

Тшӧтш жӧ радлӧ Васька кань, Кыйӧ йӧршъясӧс мый Вань. Кынӧм сюмалӧм оз тӧд, Кажгас гоз-мӧдӧс — и пӧт.

Дона Ванюк, шедӧ мый, Сійӧс на и ӧні кый. Мый оз кутчысь, мый оз шед, Батьыд эм да, кыйӧ мед. Воас кад — и шедас кит. Аслым шедліс нёль-ӧ-вит.

Паса сир

Киӧй тірис ли эз тір, Шедіс тӧндзи ыджыд сир. Вомас вӧлі сизим крук, Куим кыснам да вертлюг.

Медым пӧръялӧм оз ло — Вӧлі вугыр, гашкӧ, сё! Бур жӧ делӧ, он кӧ пов, Ӧні ньӧбасьны оз ков.

Чужан му

Югыд шонді вашъялӧ, Кымӧрӧ оз сун. Миян ичӧт Машалӧн Талун чужан лун.

Мурка пызан лӧсьӧдӧ, Шарик чышкӧ бус. Пируйтасны лӧсьыда, Гажыс дыр оз кус.

Нимлун сёйны воласны Ёртъяс сэсь и тась. Мыйыс колӧ ловныслы, Ставыс лоӧ дась.

Быдӧн козин сеталас, Сиас овны дыр. Розьысь весиг петалас Чолӧмавны шыр.

Настя сьылӧ

Батьыс гудӧк вылын ворсӧ, Ичӧт Настя сьылӧ. Мича шысӧ, мыла горсӧ Гӧгӧр ставыс кылӧ.

Весиг каньлӧн ускыс легӧ, Понлӧн бӧжыс йӧктӧ. Кылӧма да, сюра мегӧ Гидысь лэдзны тшӧктӧ.

Петук садьмӧма да шуӧ: «Часлы, тшӧтш жӧ сьыла!» Мед и гажыс чужан муын Гораджыка кылас!

Волӧй Настя ордӧ

Эн кӧ пемыд вӧрас вош, Волы, мугӧм пася ош. Он кӧ ёртъясыдкӧд дур, Волы, дженьыд кока ур. Он кӧ нинӧм гортад вӧч, Волы, пуртӧс пеля кӧч. Эн кӧ котралігад мудз, Волы, пач лыс бӧжа руч. Эн кӧ мыйкӧ вӧчны пан, Волы, лэчыд пиня сан. Эз кӧ топӧд тэнӧ дой, Волы, чери кыйысь мой. Оз кӧ юрыд талун вись, Волы, шыла ныра сизь. Он кӧ бара кокав гар, Волы, паськыд борда тар. Он кӧ кыйсьӧм бӧрад узь, Волы, югыд синма сюзь. Волӧй ставныд, коді кӧн, Чужан лун ӧд Настялӧн. Пызан чӧскыдторнас тыр, Вежон сёян, да оз быр. Петӧй чача кудйысь ті, Мыччӧй нывкаыслы ки, Медым тайӧ чужан лун Некор паметьсьыс оз вун. Зарни пи

Сизим арӧс мыйӧн тырис, Ваньлы уджыд лоис тырыс. Оз ӧд чуняв сійӧ ма — Пыртлӧ пес да катлӧ ва, Магазинысь няньтӧ вайӧ, Вӧрад вотчыны тшӧтш кайӧ, Ноптӧ нуны вель нин ён, Ок и сюсь жӧ быдмӧ зон. Бур и верӧс сыысь лоас, Кодлы сьӧлӧм вылас воас. Нывкаясӧй, тӧдӧй ті: Ваньыд збыльысь зарни пи.

Ылі ваын, ылі муын

Миян Толя абу дыш, Вӧчас ӧдйӧ чилгысь пыж. Ветлас ылі ваӧ-муӧ, Кӧні зверь да пӧтка жуӧ, Кӧні ю эм, нимыс Нил, Сэн пӧ олӧ крокодил. Мыйӧн джунгли-вӧрӧ пырас, Ӧбезьяна лоӧ тырыс. Аддзас уна мича кай, Кодлӧн нимыс попугай. Вежон-мӧдтӧ кымын олас, Уна местаясӧ волас, Видлас чӧсмасьыштігмоз И банан, и, дерт, кокос. Тані гожйӧдчас кор бура, Пыжнас кӧдзыдінӧ тюрас, Кӧні ветлӧ еджыд ош, Лымъя саридзас оз вош. Кӧні моржыд тырыс олӧ, Весиг дзескыд налы лолӧ, Кӧн пингвиныд — ичӧт морт — Весиг лӧсьӧдӧма горт. Сэсся Толя водзӧ кывтас Дуб и сола гыяс вывті, Тӧдлас уна бур и лёк, Кытчӧдз гортас бӧр оз лок. Пыжысь чеччас чужан муас, «Со и гортӧ вои», — шуас. Батьлы-мамлы уна рыт Висьтсӧ гартас, ветліс кыт. Налы сиктад петук сьылӧ, Эз на ветлӧй карысь ылӧ. Со и кывзыштасны мед, Толя пӧръясьыштас, дерт.

Дзоля морт

Пуксис пызан сайӧ Коля, Коді мортыс зэв на дзоля. Муртса тыдалыштӧ юр, Нинӧм паньыштны оз сюр. Зэв ӧд абу ладнӧ тайӧ, Часлы, мамлы воддзас каяс, Часлы, панялас на рок, Медым ӧдйӧ ветлас кок.

Васьӧ

Первой классӧ регыд мунас Соснас нырсӧ ниртысь Вась. Мед нин волас тайӧ луныс, Сылӧн важӧн ставыс дась. Ранец эм и форма сюрис. Еджыд дӧрӧм весиг эм. Сыысь эськӧ этша бурыс, Да со новлӧны тай нэм. Ветлӧ Васьӧ ӧшинь улӧд, Понъяс-каньяскӧд оз дур. Овлӧ, зырымсӧ на нюлӧ, Но ӧд вылын кутӧ юр.

Кӧза

Элясьыштіс Васьлы Толик: «Миян ӧні комын кролик, Вомныс легӧ лун и вой, Турун кыска — орӧ сой».

«Кӧза миян моз кӧ босьтан, Эськӧ сӧмын дзиръя восьтан. Весиг кӧртсӧ йирны дась», — Быдсӧн сералыштіс Вась.

Пӧръясьысь Вань

Керка пытшкын — швуч да швач — Ветлӧ стенысь стенӧ мач. Тадзи ворсӧ ичӧт Вань, Коді узигас зэв шань. Мыйкӧ жугӧдас ли оз Гортсьыс кодкӧлунъя моз? Сэк тай, ваза усис мыйӧн, Шуис: кань пӧ шырӧс кыйис.

Вошис ун

Вӧлі ун да вошис ун — Аски Сашлӧн чужан лун. Дас нёль арӧса нин зон, Колӧ зэв магнитофон.

Шуис батьлы: «Магсӧ» ньӧб, Ме ӧд абу жӧ дзик дьӧб. Федялӧн нин весиг эм, Кӧть и меысь кизьӧр вем».

«Федя — абу менам пи, Тэкӧд тадз вай вӧчам ми: Мыйӧн лоас ставсьыс «пять», Сэки-й ньӧба, — шуис бать. — Ӧні книгасӧ на босьт, «Пятьясланьыс» туйсӧ восьт».

Велосипед

Ньӧбис Вась велосипед, Гӧгыльтчӧ — он суӧд. Коран гуляйтны — оз сет, Жугалас пӧ, шуӧ.

Збыльысь, жугаліс и эм, Гуранӧ кор пырис. Васьлӧн пыркаліс юр вем, Парсасис кузь нырыс.

Тадзи-й овлӧ сыкӧд пыр, Коді аслыс олӧ. Мед жӧ ёртасьӧм оз быр, Сійӧ медводз колӧ!

Пон да кань

Ёртасьӧны пон да кань, Олӧны зэв бура. Понйыс шань и каньыс шань, Быдӧн мывкыд юра.

Понйыс некодӧс оз пур, Бӧжнас сӧмын летӧ. Кысільӧйыс зэв жӧ бур, Ставлы лапа сетӧ.

Керкаясныс орччӧн моз, Волысьӧны ёна. Вуджны колӧ сӧмын пос, Медым гӧстьӧн лоны.

Олӧй, кыдзи пон да кань, Бура, челядь, олӧй. Мамлы-батьлы тіянсянь Тайӧ ӧд и колӧ.

Гӧстьяс

Ӧти блюдйысь сизим кань Тяпкӧдісны йӧв. Тадзи вердіс найӧс Вань, Мамыс кор эз вӧв.

Мурка бӧрся — мур-мур-мур — Локталісны со. Век нин шедас кынӧм нур. Пӧттӧдз кӧ оз ло.

Кодлӧн ускыс кузь

Шуис коркӧ Васьлы кань: «Ачыд сёян еджыд нянь, А мен сетан рок да мый, Весиг йӧршъястӧ он кый. Он кӧ талун чери вай, Сэсся моздорад ог кай. Менам сьӧлӧм лоӧ кын, Тэд ог лэдзлы кыв ни джын. Муна Витя дорӧ — вот! Сійӧ лоас меным ёрт».

Ме ог тӧд, Вась шуис мый, Но оз каньыд шыртӧ кый. Мыйӧн сӧмын шуас: «Вай!» — Васьӧ котӧртӧдӧ яй.

Кывсьӧ: кодлӧн ускыс кузь, Сійӧ мукӧдъясысь сюсь.

Сюсь кань

Оліс-выліс кань, Сылӧн вӧлі пань, Паняс вӧлі розь, Сёйнысӧ эз позь.

«Оз на ков мен пань, — Шуис ӧтчыд кань. — Со тай лапа эм, Тырмас куим нэм».

Лэптіс дозйысь яй, Пань эз ковмы тай. Вӧчис ням-ням-ням, Лоис важсьыс рам.

Олӧ-вылӧ кань, Сылӧн абу пань. Ош кодь ыджыд со, Кань кодь сюсьӧн ло.

Шарик да кильки доз

Кокыс чукля, синмыс дон, Пызйӧ-тӧвзьӧ Шарик пон. Зильгӧ-зёльгӧ лешӧй моз — Бӧжас жӧстьысь кильки доз. Чайтӧ: тшапкис сійӧс лев, Коді олӧ ылын зэв. А ӧд тешитчысьыс — Вась, Коді сӧмын дурны дась.

Бӧжсӧ кутысь кычи

Дышсӧ кычиыс эз пӧж — Кӧсйис кутны ассьыс бӧж. Быттьӧ сійӧс йирис пытш, Гашкӧ, сёысь вӧчис кытш. Кольмис юрыс, легзис кок, Водіс быдсӧн — лоис лёк. Но и йӧй, но и йӧй — Ассьыд бӧжтӧ суан мӧй?

Юла

Сэтчӧдз швыркъяс-йӧктас керка шӧрын, — Мудзӧмысла бок вылас и пӧрӧ. Чайтан: оз нин чеччыв, татчӧ-й кулас, Видзӧдан да — бергалӧ нин юла.

Порсь да ыж

Локтіс польӧ ордӧ ыж, Нимлун сёйны воис. Пусьынысӧ вӧлі дыш, Буретш на и лоис.

Лэптіс порсьыд чугун тыр Картупель, мый пуліс. Ыжыд сёйис бура дыр, Весиг гыжсӧ нюліс.

Картупельыд ӧти юр Пыдӧсас и колис. «Но и аттьӧ, но и бур!» — Ыжыд порсьлы долис.

Шензис порсьыд: «Ӧтиӧс Кольӧмыд да сёй нин». Ыжыд шуис: «Абу мӧс, Медым ставсӧ сёйны».

Ӧтчыд вӧрын

Коркӧ ӧтчыд муні вӧрӧ, Пуыс вӧлі ставыс дзӧрӧ. Мый нӧ, мися, тані лоис, Бушков али код нӧ воис? Друг зэв гора серам кыліс, Быттьӧ потіс ывла вылыс. Повзи, веськыда кӧ шуны, Но ӧд сэтчань кысси-муні. Мыйӧн тыдовтчис мен нӧрыс, Быдсӧн, ёртъяс, весьӧпӧри. Кӧні туплясисны керъяс, Тырыс пукалісны зверьяс. Ставыс, коді вӧрас олӧ, Коді весиг сиктӧ волӧ. Найӧ, быттьӧ уджтӧм мортъяс, Висьтавлісны анекдотъяс. Со тай мыйла сырмис вӧрыс, Со тай мыйла ставыс дзӧрис. Гашкӧ, петкӧдчывны коліс, Но ме пожӧм сайын олі. Юрӧ кольӧді мый аслым, Висьтала на коркӧ, часлы. Ветлӧй сэсся асьныд вӧрӧ, Кор тай пуыс сэні дзӧрӧ.

Тэ кӧ абу полысь кӧч

Тэ кӧ абу полысь кӧч, Со мый вӧч. Лыжи босьт да вӧрӧ мун Ӧти лун. Сэні, кӧн тай пуыс тшем, Кӧин эм. — Вот и сюрин, пытшӧсь ку! — Сылы шу. Гусялӧмсьыс пеляс сет, Бӧрддзас мед Да оз сэсся ыжла лок Чукля кок.

Тэ кӧ абу полысь кӧч, Тадзи-й вӧч.

Кӧинлы керка

Сотчис позйыс, лоис гӧль Куим пиня кӧин-пӧль, Кодлӧн гӧрбыля нин мыш, Коді оз нин лэчты гыж, Висьӧдчӧ нин бура дыр, Больничаын куйлӧ пыр.

Ыджыд туйӧ пуксьысь ош, Кодлӧн вӧлі ус и тош, Шуис: «Кӧть и вӧчліс лёк, Но вай отсыштам ми вок. Абу сылӧн пи ни ныв, Некод шогсьӧмсӧ оз кыв. Кӧть и миянлысь оз кор, Лэптам сылы керкатор. Асьным пӧрысьмам кор ми, Тадз жӧ кодкӧ мыччас ки».

Ошлӧн сёрни вӧлі бур, Паныд мунысьыс эз сюр. Дзужгис пила, камгис чер, Вӧлі пу, а лоис кер. Зіля уджалісны збыль, Кыптіс керка выльсьыс-выль. Кӧин-пӧльӧй, ов да выв, Ёрта отсӧг йылысь сьыв!

Отсӧг

Коньӧр кӧин лоис гӧль, Олӧ, кыдзи корысь пӧль. Кӧчиль, коді зіль да шань, Вайлӧ, пӧжалас да, нянь. Кыйсьӧм бӧрас, кӧть и мудз, Яйтор котӧртӧдӧ руч. Тшакӧн гӧститӧдлӧ ур, Абу вылад век нин нур. Мыйкӧ казялӧ кӧ кысь, Век жӧ торйӧдыштӧ рысь. Сӧмын ош оз нинӧм сет, Сійӧ гусьыс эз на пет.

Бур

«Вот и бур! Вот и бур!» — Радлӧ пашкыр бӧжа ур. Таво озыр суска яг, Петіс сэтчӧ уна тшак. Сійӧс косьтас, лоӧ нур. Дерт жӧ, бур! Дерт жӧ, бур! Вошис ошпи

Вошис вӧрын эз ӧд ош, Ошпи вӧрын вошис, Код тай котравны зэв чож, Ветлӧ ыши-поши.

Оз кӧть бӧрд, да сійӧ бур, Синъяс косӧсь сылӧн. А ӧд кынӧмыс гур-гур Важӧнкодь нин сьылӧ.

Часлы, аддзас сійӧс руч, Кӧнкӧ матын гуыс. Эз на котралӧмсьыс мудз, Мишсӧ гортас нуас.

Гашкӧ, коркӧ ачыс ош Писӧ сылысь доръяс: Зэв жӧ кокъяс вылас чож Ручлӧн быдтанторйыс.

Кӧч да гадь

Кӧчиль-мӧчиль кыскӧ дадь, Сэні куйлӧ майтӧг гадь. Ёлка гажӧдны зэв бур, Сыысь югыдыс оз сюр.

Тэ эн шу, мый потас пыр, Гаддьыс олас дырсьыс-дыр. Тадзи кӧсйӧ миян кӧч, И тэ нинӧмсӧ он вӧч.

Мой

Сизим лун да ӧти вой Вӧчис керка уджач мой. Кӧсъян видлыны кӧть жыр, Ӧдзӧс абу да, он пыр. Эн и корсьӧй вӧчӧмтор, Мойыс некодӧс эз кор. Вешйӧй берег дорсьыс ті — Регыд мойлӧн чужас пи.

Вань да кӧч

Чӧд вотны ӧтчыд ветліс Вань, И сюрис доймӧм кӧч. Дерт, гортас вайис, вӧлі шань, Мед ёнмис кӧчлӧн гӧч.

Кор кӧчыс бурдіс, лоис ён, Кор едждіс сылӧн ку, Сэк шуис: «Ванюк, муса зон, Тэ менӧ бӧр вай ну.

Сэн, вӧрас, бӧрдӧ менам мам, И батьлы зэв жӧ лёк. Оз некор шогыс налӧн ям, Ме бӧрсӧ кӧ ог лок.

И чойыд-вокыд менам дас, И ёртыд лыд ни тшӧт. Ме аддза синъяс водзысь рас, Кӧн олӧмысь эг пӧт.

Кӧн торъя чӧскыдыс оз ков, Век сюрӧ пипу чаль. Он лэдз кӧ, петас тані лов, И аслыд лоӧ жаль».

И ӧти лунӧ кӧчӧс бӧр Сикт бӧжӧ лэдзис Вань, Ӧд сылы дона вӧлі вӧр, Ӧд сійӧ вӧлі шань.

Кывзысьтӧм кӧч

Оліс-выліс ӧти кӧч — Сизим лы да куим гӧч. Сылӧн вӧлі барабан, Трангис сэн и трангис тан.

Ӧтчыд кӧчлы шуис ош: «Менам синъяс водзысь вош, Матігӧгӧрын эн педз, Узьны неуна кӧть лэдз».

Кӧч эз легнит весиг бӧж, Дарӧм сылы доныс грӧш. Водзӧ ворсіс барабан Та-ра-рам да та-ра-рам!

Дзикӧдз дӧзмис варгыль кок, Вӧлі шань, а лоис лёк. Барабантӧ пуӧ — швач! Кыліс сӧмын трич да трач!

Синва кисьтӧ коньӧр кӧч, Оз нин сэті-таті жӧдз. Сійӧс жалитны ог мӧд — Ассьыд местатӧ век тӧд.

Потандорса

Зэв ӧд луныс вӧлі кузь, Муса кагук, узь вай, узь. Вӧрас-ваас важӧн чӧв Узьӧ пожӧм улын тӧв. Узьӧ йӧра, узьӧ кӧч, Оз нин кӧин весиг жӧдз. Пемыд вӧрас мед оз вош, Дугдіс ветлӧдлӧмысь ош. Узьӧ сьӧла, узьӧ тар, Узьӧ чукчи — лэбач-сар. Узьӧ катша, узьӧ сизь, Сылӧн юрыс оз нин вись. Узьӧ ёкыш, узьӧ ком, Кӧть и легӧдыштӧ вом. Узьӧ кельчи, узьӧ сын, Аски кежлӧ чӧжӧ вын. Сьӧлӧмшӧрӧй, узь вай, узь, Тэ ӧд абу войся сюзь. Чӧскыд лоас тэнад ун, Мича лоас аски лун.

АЛЕКСАНДР ЛУЖИКОВ

Рок сёйысьяс

Менам ичӧт Вася вок Талун бара эз сёй рок, Шуис сӧмын: «Рокыс лёк». Сэки миян Мурка кань Ӧти киас босьтіс пань, Мӧдар киас босьтіс нянь. Сёйис Васьӧ пыдди рок, Юис Васьӧ пыдди сок. Зэв пӧ чӧскыд, зэв пӧ бур! Васьлы нинӧмыс эз сюр.

Ёма

Пемыд вӧрын, Парма шӧрын, Олӧ Ёма — Пиньтӧм вома. Ёма пӧчӧ Быдтӧ кӧчан, Кӧчан корнас Вердӧ кӧчӧс. Кӧть и кӧчиль Полысь лов, Ёма пӧчысь Оз тай пов. Тӧда: эмӧсь зэв скӧр пӧчьяс, Наысь пышъялӧны кӧчьяс. Тайӧ Ёмаыс пӧ бур, Сыысь бурджыкыс оз сюр.

Лиза, узь

Лиза, узь! Лиза, узь! Войыс зэв на, зэв на кузь. Он кӧ узь, он кӧ узь, Тэнӧ нуас вӧрса сюзь. Сійӧ тэ моз оз жӧ узь, Войбыд буксӧ: «Бу-бу-бу!» Лиза, узь, Лиза, узь, Мед оз пышйӧд вӧрса сюзь.

ЛЕОНИД ЛЫТКИН

Збой кӧч

Кӧсъян видзӧдлыны, кыдзи ручьяс кыйсьӧны? — юаліс менсьым Гришук. — Вот дивӧыд! Кутшӧм вермас лоны сёрни! Пырысь-пыр жӧ чукӧртім нуръясянтор — и туйӧ, Сорчей ты дорӧ. Фотоаппаратӧс сеті Гришуклы: сійӧ велаліс нин вӧдитчыны. — А ылын-ӧ ты дорӧдзыс? — мунігмоз юалі Гришуклысь. — Абу-у, — ӧвтыштіс кинас, — час-мӧд-коймӧдӧн воам. Сорчей ты дорӧ воим брӧд ваӧсь — яла вывті мунны вӧлі сьӧкыд, ваӧд собӧм кодь жӧ. Но воим, кӧть и мудзим. Сорчей ты лӧзалысь ваа, «О» буква кодь, шӧрас ді модаа эм. Миянлы воча — джуджыд кыркӧтш, а таладорыс лажмыд. Валаньыс кокъясӧн и водім му вылас, мед эг тыдалӧй. — Этійӧ мыльк сайсьыс и петалӧ ручыс, — кинас петкӧдліс Гришук ыджыдкодь вутш нисьӧ важ кокора вылӧ. — Бинокльтӧ туруннас сайӧдышт, стеклӧыс кӧ югнитас, оз пет ручыд. Куйлӧмӧн и пукалӧмӧн виччысим час куим, но пашкыр бӧжыд эз петкӧдчы. Кӧсъям нин вӧлі гортӧ мунны, но ылісянь кутіс кывны понъяслӧн увтчӧм шы. Тайӧ шыыс первой ылыстчыліс, а сэсся бӧр кутіс матыстчыны миянлань. Бинокльяснымӧс веськӧдім кыркӧтшлань. Сэті ӧтар и мӧдар бокӧдыс котӧртісны понъяс. Дас кымын. Кодӧс увтӧны, эг аддзӧй.

Виччысьтӧг берег дорын тыдовтчис кӧч. Сійӧ первой сетчыліс ӧтарлань, но воча котӧртысь понъясӧс казялӧм бӧрын тюрӧдіс мӧдарӧ. Но и сэні бара жӧ вӧліны понъяс. Кузь пельлы воштысьны лои некытчӧ. Регыд косявласны понъяс. И друг сійӧ чеччыштіс ваӧ. Миянысь на бура вартчис сэсся мӧдар берегӧ. Понъяс чуймисны да берег вылӧ вомнысӧ паськӧдӧмӧн колисны. ЛЮБОВЬ ЛЮТОЕВА

Козин

Меным талун Дед-Мороз Вайис мича лыжи гоз. Аски сувта лыжи вылӧ, Сэсся кая гӧра йылӧ. Збоя увлань воськовта — Горулӧдзыс исковта.

Тӧвся мойд

Тӧв шӧр кадас тайӧ лолӧ — Миян сиктӧ Пашляк волӧ. Пу пищальысь Пашляк лыйсьӧ: Гашкӧ, сійӧ тані кыйсьӧ? Гашкӧ, суӧдӧма кӧчӧс? Гашкӧ, лёктор мыйкӧ вӧчӧ? Пемыд войын — шкув да шков — Кыдз нӧ татшӧмысь он пов?

Сӧмын повны оз ков, вӧлӧм, Сыкӧд тӧдмаси ме тӧлын. Ӧтчыд смелмӧдчи да петі, Кильчӧ вывсянь гӧлӧс сеті: Мися, код нӧ тані шковгӧ? Мыччысьлы вай, ловъя лов кӧ!

Керка пельӧс сайсянь регыд Кодкӧ гӧна пася петӧ. Пеля шапка, ус да тош. «Эн-ӧ, — мися, — пӧльӧ, вош? Мый нӧ камӧдчан тэ тані?» Пӧльыс воча сёрни паніс: «Регыд садьмин, но и шань! Гортад вӧзйысьӧ со кань. Кӧдздӧдӧма вывті ёна, Тэныд овмӧсыд кӧ дона, Кытшовт ставсӧ карта-гидын. Со и понйыд тэнӧ видӧ: Чомъяс колыштӧ пӧ вольӧс. Видзӧд, оз-ӧ кынмы польӧй. Мӧскыдлӧн нин вайсян лун — Видзӧдлы жӧ ӧдйӧ мун.

Вой Пӧль воклӧн уджыс пуӧ, Мусӧ вӧйтіс кӧдзыд руӧ. Ставыс медым тӧвъяс ладӧн, Сы вӧсна-й ме ӧні татӧн. Ме ӧд Пашляк — войся тун, Йӧзлысь торка чӧскыд ун, Сиктын лыйла керка стенӧ, Чеччӧді со тшӧтш и тэнӧ. Ӧні сэсся водзӧ муна, Кытшовттӧмыс зэв на уна». Сюсь Коля

Менам ичӧт вокӧй Коля Семья пытшкын медся сюсь: Мыйкӧ тӧдӧ — ставлы доляс, Оз кӧ — оз жӧ шогӧ усь.

Юалас и вочавидзас, Он и удит восьтны вом. Тӧдтӧмторсӧ юрын видзас, Бергӧдлас, а корсяс пом.

Пӧчыс ружтӧ пошкигтырйи: «Кытысь тӧлыс чужӧ пыр? Тӧла вӧлі Выль во дырйи, Вежон чӧж, и вын оз быр». Юалӧны, дерт жӧ, воклысь, Медым жуглас рыжӧй юр. Кӧсъя серавны, да ог лысьт — Аслым мӧвпыс оз жӧ сюр.

Кыйӧдча вок бӧрся гусьӧн, Медым ачымӧс эз кый. Синъяс югнитісны сюся: «Пӧчӧ, пӧчӧ! Тӧдан мый?! Ме тэд висьтавлі нин, тӧдан: Муыс гӧгрӧс, кывзы, пӧч! Сійӧс кытшовтны кӧ мӧдан, Воан петанінад стӧч. Тӧлыс котӧртіс Му гӧгӧр, Со и бара лоис тан!» Коля ӧзйӧ быттьӧ ӧгыр, Бурджык вензьӧмсӧ эн пан. ЛИЯ МАРТЮШЕВА

Зарни шонді

Асывсяньыс петіс зарни шонді, Вӧрсӧ-васӧ садьмӧдны со пондіс. Лысва пиын мыссис мича шонді, Алӧй рӧмӧн ӧзйис Эжва отыс.

Кӧклысь сійӧ пальӧдіс тшӧтш унсӧ, Югӧръяснас мавтіс садьмысь лунсӧ. Сэсся сійӧ небыдика кинас Маръямольлысь мыссьӧдіс сӧдз синъяс.

Зарни шонді асыввывсянь петіс, Вӧрлы-валы мелілунсӧ сетіс. Эжва весьтын пышкай тивзӧ-сьылӧ, Сылӧн сьылӧм ылӧ-ылӧ кылӧ.

Йӧктысь ичӧтик чиганка

Кор ме вӧлі ичӧтӧн, миян сиктӧ тшӧкыда волісны чиганъяс, кодъяс аскӧдныс вайлісны аслыспӧлӧс олӧм. Миянӧс гырысьяс повзьӧдлісны чиганъяснад, но ми вочасӧн тӧдмалім, мый найӧ — миян кодь жӧ йӧз. Сэтшӧм жӧ налӧн челядьныс, сӧмын вильышджыкӧсь да смоль сьӧд юрсиаӧсь. Коркӧ чиганъяс локтісны гожӧмын. Сувтісны найӧ Пурга шор дорӧ. Зэвтісны уна рӧма палаткаяс. На гӧгӧр сулалісны да бӧжнаныс ӧвтісны вӧвъяс, котралісны зонпосни. Ми, челядь чукӧр, сувтім ылӧкодь да шензьӧмпырысь видзӧдім. А рытнас сэні вӧлі сэтшӧм гаж, кодӧс ми эг на аддзылӧй некор. Чиганъяс сьылісны да йӧктісны сэтшӧм лӧсьыда, мый ме вӧлі вӧтын нисьӧ вемӧсын. Кыпалі ловнам, ӧддзис сьӧлӧмӧй. Йӧктісны и челядь. Ӧти нывка, лэдзӧм кузь сьӧд юрсиа, сьыліас кык пӧвста сикӧтша, пеляс югъялысь исергаа, турунвиж шӧвк платтьӧа, небыдика тувччалігтыр, йӧктігмоз вӧрӧдіс пельпомъяссӧ, тэрыба шенасис кияснас, тшапа кутіс юрсӧ да видзӧдавліс миянлань нюмъялігтыр. А енэжӧ качис тэрыб ӧда сьыланкыв. Сэсся вӧліны лайкыдджык да нор гӧлӧса сьыланкывъяс. Сёр рытӧдз найӧ кылісны шорбокса эрд вылын. Мӧд луннас тайӧ нывкаыс, тӧдӧмысь, мамыскӧд ветлӧдліс керкаысь керкаӧ да корис. Ме дыр мӧвпалі, мый сетны нывкаыслы. И воис юрӧ: сета киын новлан ворсан часіӧс. Кор найӧ пырисны йӧрӧ, олӧма чиганка кутіс ошкыны миянӧс. Кужӧны тай леститчыныд. Ыджыд мамӧ сетіс налы чипан кольк да лук турун. Ме матыстчи нывкалань да зэв ӧдйӧ ки пыдӧсас пукті ворсан часіӧс. Нывкаыд чуймӧмӧн видзӧдліс ме вылӧ, сэсся часі вылӧ да пыльснитіс-серӧктіс. Сэсся бара видзӧдліс ме вылӧ да часі вылӧ. Синлысъясыс кузьӧсь, нырыс гӧрбылякодь, пиньясыс лым еджыдӧсь. Мича, сэтшӧм мича. Олӧма нывбаба аттьӧаліс ыджыд мамӧс да мӧдӧдчис водзӧ. Котӧртіс сы бӧрся и нывкаыд. Видзӧдліс ме вылӧ, бара нюмдіс, пӧрччис ӧти сикӧтшсӧ. Бара серӧктіс, котӧрӧн локтіс ме дінӧ да киам жӧ пуктіс сӧмын на пӧрччӧм сикӧтшсӧ. Ме видзӧдлі сикӧтш вылас. Мольясыс лӧсталісны югыдлӧз енэж рӧмӧн. Аскинас чиганъяс вӧлі мунӧмаӧсь. Пурга шор дорын быттьӧ мыйкӧ эз судзсьы. Сэксянь колис уна-уна во. Уна чиган муніс сэксянь миян сикт кузя. Кор аддзылі мичаник том чиганкаӧс, меным век чайтсис, мый сійӧ — Пурга шор дорын йӧктысь менам тӧдсаӧй.

Ивуклӧн гусятор

Челядь ислалісны вӧрбокса джуджыд чой йывсянь. Коді лыжиӧн, коді даддьӧн, а коді и ворйӧн. Тӧвся луныс эз ёна кӧдзыд вӧв. Ньӧжйӧникӧн шлапкис-усис небыдик лым. Иславны вӧлі зэв лӧсьыд. Унаӧн исковтігмозыс сунгысьлісны-усьлісны лым тола пиӧ. Челядь сэк вак-вакӧн сералісны ӧта-мӧд выланыс. Ставӧн вӧлісны дзик лым мортъяс кодьӧсь. Сӧмын ичӧтик Ивук сулаліс кын мыр моз, эз ислав ни эз серав. Но мыйлакӧ быд усьысь бӧрын лым пиӧ сатшкывліс ас дорсьыс на ыджыд кольчаа беддьӧн. — Ивук, кынман ӧд, ислалышт! — горӧдлісны челядь. Но Ивук, кольчаа бедь вылас ӧшӧдчӧмӧн, быттьӧ эз и кыв. Зато сы пыдди збоя ислаліс ичӧтик жӧ тушаа Лена чойыс. И шензяна — эз на усьлыв. Кокъяссӧ паськӧдыштӧмӧн копыртчыштас — и лэбӧ чой горув. Быдсӧн гырысьджыкъяс да сюсьджыкъяс шензисны Леналӧн збойлун вылӧ. А Ивук то пуксьывлас дадь вылӧ, то сувтас. Оз-оз да и сатшкывлас лым пиӧ кольчаа бедьнас. Пӧтмӧныс ислалӧм бӧрын челядь ошйысьӧмӧн висьтавлісны ӧта-мӧдныслы усьласьӧм йывсьыныс. Кодкӧ увлань юрӧн сунгысьӧма лым толаӧ, кодкӧ гатшӧн усьӧма, кодкӧ лыжи вомӧныс тювгысьӧма. Ёна и долыд! Матыстчисны Ивук дінӧ, а сэні лым пиас кольчаа беддьӧн сатшйӧдлӧм лыдтӧм розь. — Ивук, мый нӧ тайӧ? — юалісны челядь. — Военнӧй тайна! — вочавидзис Ивук. Челядь чуймисны. Эз чуймы сӧмын Лена. — Молодеч, Ивук, тэ лоан генералӧн, — ошкыштіс сійӧ воксӧ. Лена пӧрччис лыжисӧ, пуксьӧдіс Ивукӧс даддяс да котӧртӧдіс гортас. Челядь мӧдӧдчисны гортаныс жӧ. Налы окота лои тӧдны, мыйсяма «военнӧй тайна» Ивуклӧн. Суӧдісны да юалісны: — Лена, а Лена, мыйсяма военнӧй тайна нӧ Ивукыдлӧн? Лена сувтіс, нуӧдыштіс найӧс Ивукысь бокӧ да висьталіс: — Меным зэв окота вӧлі лыжи вылын иславны, а Ивуклы — даддьӧн. Ивук чой паныд дадьсӧ катӧдны оз на вермы, а меным некор да и дыш... Но вот и тӧдмалӧй, мый ми вӧчим Ивуккӧд? Челядь нинӧм эз гӧгӧрвоны, ӧтарӧ дзоргисны Лена вылӧ. — Эн гӧгӧрвоӧй? — юаліс Лена. — Эгӧй, — ӧтсӧгласӧн нурбыльтісны зонпосни. — Да ме жӧ Ивукӧс инді разведчикӧн, мед быд усьысь бӧрын сатшкывлас кольчаа бедьнас лым пиӧ. — Ха-ха-ха! — вак-вакӧн серӧктісны челядь. — Ха-ха-ха! — сераліс Лена, сераліс и ичӧт Ивук.

НАТАЛЬЯ МИНГАЛЕВА

Мам

Коді медся-медся шань? Коді пӧжалӧ век нянь? Коді мелі, коді рам? Тайӧ — менам муса мам.

Бать

Менам батьӧй вывті бур, Сыысь бурджыкыс оз сюр. Мамӧс радейтӧ и менӧ, Эз на некор волы венӧ.

Пажын

Мамӧ вайис пызан вылӧ Яя шыд да чӧскыд нянь, Киным ветлӧ улӧ-вылӧ, Тасьті бердӧ гольскӧ пань.

Чой

Ывла вылын пемыд вой, Важӧн шебрас улын чой. Узь жӧ, ичӧт чойӧй, узь Да эн крӧвать вывсьыд усь.

Шор

Мудз оз тӧдлы ичӧт шор, Юкталӧ сійӧ быд кор. Тёльгы, тёльгы, ичӧт шор, Ылӧдз кылас тэнад гор.

Тулыс

Шонді гожӧмын моз пӧжӧ, Жарсӧ сійӧ тӧвбыд чӧжис. Лэбач гораа нин сьылӧ, Чӧскыд кӧрӧн ывла кылӧ. Локтіс войвыланым тулыс, Ловзис вылыс, ловзис улыс.

Гожӧм

Шондіыс кайӧма вылӧ, Гожӧмлӧн гӧлӧсыс кылӧ. Томыс и пӧрысьыс сьылӧ, Гажаа олам да вылам.

Мазі

Мазі кытшлаліс вель дыр Да и чушкис менсьым ныр. Сійӧ лоис лӧза-гӧрда, Ог и соссьы — весиг бӧрді.

Алексей Мишарин

Гожӧм пышйӧ

Кыдз пу ӧтнас борйын Паськыд еджыд вӧня, Кышакылӧ корйӧн Муртса кывмӧн, лӧня.

Корйыс уна ногӧн Бергалӧ да усьӧ. Шӧпкӧ мыйкӧ шога, Поньталӧ веж мусӧ.

Быттьӧ ичӧт чышъян Корсӧ тӧлыс летӧ. Тадзи гожӧм пышйӧ, Войтӧв бобув петӧ.

Куимӧн

Менам Ваньӧ другӧй пукалӧ ӧти парта сайын Машакӧд. Сійӧ мугӧм школьнӧй платтьӧа, еджыд воротника, шабді юрсисӧ кутыштӧма бобув кодь бантикӧн. Став зонкаыслы классын

сьӧлӧм вылас воӧ. А меным окота, медым сӧмын меным нюмъяліс. Верми кӧ эськӧ, гипнотизируйті. Талун история урок вылын сквӧзь Маша вылӧ дзорги-видзӧді, балябӧжсӧ сылысь «розьӧді». Видзӧді да думысь мелі кывъяс шуалі. Муртса партанам эг чеччышт, кор сійӧ, медбӧрти, бергӧдчыліс да лӧз синъяснас пӧлӧстчыліс ме вылӧ. — Ӧльӧксан, мый нӧ тэкӧд лоис? — казялӧма партаӧн песовтчӧмӧс да шуис меным историчка. — Нинӧм... — ыпъялысь чужӧмӧс дзебигмоз вочавидзи ме. Сэсся переменаӧдз эг нин лэптыв юрӧс парта сайысь. Пажнайтігӧн век жӧ кыйкнитлі орчча пызан сайӧ. Школаса столовӧйын гоз-мӧд пызан и эм, унджыкыс оз тӧр. Ырским чай. Ме пукалі Ванякӧд. Сійӧ видліс ассьыс чайсӧ да гораа шуис: — Абу юмов, сакарыс этша. А Маша, кыдзи меным чайтсис, вывті нин меліа видзӧдліс сы вылӧ, нюжӧдчигмоз мыччис ичӧтик пань: — На, Ванюш, гудрышт, юмовджык лоӧ. — Збыль, юммыштіс и эм, — стӧкан пыдӧссӧ бура дыр гирйӧм бӧрын ошйысис другӧй. А ме дӧзми налӧн татшӧм меліасьӧмысь. Весиг шуи ас кежысь: «Талун ог нуӧд сійӧс...» Ми Ванякӧд быд лун вӧлі ветлывлам урокъяс бӧрын менам мам дорӧ отсасьны. Мамӧ видзис куканьясӧс. Картаӧдзыс сиктсянь верст кымын лоӧ. Ветлам лыжи вылын, панъясигмоз. Ваня векджык панйылӧ менӧ. Сійӧ статя, ёнпырысь быдмӧ, а менам тушаӧй ичӧтджык. Но мускулъясӧй эмӧсь жӧ. Кор кыскасям чунь крукӧн, ог сетчы друглы. Сылӧн мамыс кувліс, олӧ батьыскӧд, а кызвынсӧ миянын гартчӧ. Гортӧ школаысь восьлалім кыкӧн жӧ эськӧ, но чӧла. Ваня босьтчыліс мыйкӧ висьтавны, но ме ӧлӧді: эн, мися, больгы. Торйӧдчигӧн эг сэсся-й нуӧд отсасьнытӧ. А сійӧ бӧрынджык ачыс локтіс. Ведраысь юктӧдам куканьясыс обрат сора турун ваӧн. Дзирсйӧны найӧ, китӧ дасьӧсь нюлыштны. Гашкӧ, аттьӧ пыдди да. Мам индалӧ, мый вӧчны, кӧть эськӧ ставсӧ нин тӧдам. — Ванюк, — шуӧ мамӧ, — эн ыджыда босьт турунсӧ, дойман. «Тайӧ нин вывті! — быттьӧ зі сутшкис, сэтшӧма чушис мамлӧн меліасьӧмыс. — Школаын Ванюш, тані Ванюк. А рӧднӧй пиыслы Ӧльӧксаныс уна...» Забеднӧ лои. Петі картаысь, кватиті Ванялысь лыжияссӧ да тювги кук карта вылӧ. Сэсся карта ӧдзӧс пыр нерышті другӧс: — Ванюк, кайлы лыжиыдла, но гӧгйыд мед оз вӧрзьы жӧ! Та бӧрын вежонысь дыр ӧта-мӧдкӧд эг сёрнитӧй. Ваня, буракӧ, нарошнӧ век бергалӧ Маша дорын. Сералӧны, быттьӧ сэтшӧм долыд да лӧсьыд налы. Медым! Ме абу жӧ тюни пӧв. Верма на и Таняӧс гортӧдзыс колльӧдны. Урокъяс бӧрын Маша петіс класс водзӧ: — Квайт час рытсянь клубӧ культпоход, «Молодая гвардия» видзӧдны. Коді мунӧ, сьӧмсӧ ӧні чукӧрта. Ме эськӧ видзӧдлі нин, но интереснӧй киноыс да мӧдысь шуи ветлыны. Матыстчи Маша дорӧ да колс пукті парта вылас дас ура. — Гиж! — Тэныд кутшӧм радысь? — юаліс. — Шӧрсьыс, — нурбыльті да вешйи бокӧ. Рытнас клуб ӧдзӧс дорын Маша сеталіс водзвыв босьтӧм билетъяс. Пукси урчитӧм местаӧ, гартла-быгльӧдла билетӧс. Локтіс Ваня, сатшкысис месянь ӧти пуклӧс бокӧджык. «Вермин и ылӧджык», — лӧгпырысь мӧвпышті ме, но нинӧм эг шу. А сэсся менӧ быттьӧ токӧн кучкис. Миян костӧ пуксис Маша. Кыв ог вермы шуны, сӧмын сьӧлӧмӧй пӧсь пывсянын моз тіпкӧ. Пель йылӧдз, буракӧ, гӧрдӧді. Бур, мый биыс кусіс да киноыс заводитчис. Регыд мысти Маша кималаснас корсис менсьым киӧс да небыдика кыскыштіс асланьыс. Сэсся йитіс Ванялӧн кикӧд, а выліас ассьыс пӧсь кисӧ пуктіс. Ме ырыштчылі бӧр нетшыштны, но мыйкӧ кутіс... Тадзи, кутчысьӧмӧн, и видзӧдім киносӧ...

Патрон

Урокъяс бӧрын ме да Ваньӧ дзоньталім пу пыж. Кольӧм тулысын ытва дырйи вӧлі берег дорӧ тӧлыс ляскӧма. Ми аддзим да кыским. Пыжсӧ коліс сюявны пакляӧн да дзижавны. Гожӧмнас кутам ю кузя катлыны, ком вугравны. Камӧдчигад эг казялӧй, кыдзи мыш сайсянь матыстчис Толик, Ванялӧн ичӧт вокыс. — А ме тӧда, мый ті вӧчанныд, — шыасис сійӧ. — Ичӧт на, водз на тэныд быдторсӧ тӧдны, — ӧлӧдіс Ваня. — Мун гортӧ, пӧчыд корсьӧ вӧлі. — Мед кольччас, — шыаси ме, — велӧдчас тшӧтш паклясӧ сюявны. Пӧшти эштан выйын уджыс вӧлі, кор меным дум вылӧ усис гусяторйӧй. Кыски зептысь да небыдика тувкниті Ванялы пельпомас: — Видзӧдлы: — Зарада? — пыр жӧ ӧзйисны друглӧн синъясыс. — Кысь нӧ? — Сюри. — Ме патронсӧ кӧсйи бӧр сюйны зептӧ, но Ваня дзайгыны кутіс: вайлы пӧ аскиӧдз. Толик тшӧтш жӧ кисӧ нюжӧдіс. Сеті, мед кык вок менӧ скупӧн эз шуны. Сёрӧдз мошкоритчим ю дорын. Век жӧ помалім пыж дзоньталӧмсӧ. Лэдзлім ваӧ. Колим радӧсь — ваыс некӧн эз мыччысьлы. Сэсся пыжнымӧс бӧр кыским косінӧ да лӧсьыда путкыльтім утъяс вылӧ. Аскинас виччыси, кор Ваня бӧр сетас патронсӧ. А сійӧ чӧв оліс, быттьӧ нинӧм эз и босьтлы менсьым. Сюри стрӧка, да школа коридорын топӧді Ванятӧ: — Вай патронсӧ! — А-а, патронтӧ? — нюжӧдіс Ваня. — Вошис. Пос помӧ усис да эз сюр. Меным эз эскыссьы. Дзебис, тӧдӧмысь. Дӧзми да морӧсас кутчыси: — Вай, бурӧн шуа! Но Ваня песовтчис, йӧткыштіс менӧ да котӧрӧн пырис классӧ. И буретш сэки жӧ триньӧбтіс звӧнок. «Сюрлан», — скӧрми ме, парта сайӧ пуксигмоз. Весиг радлышті, кор урок вылын Анна Ивановна корис Ваньӧӧс висьтавны кывбур, а сійӧ эз тӧд. — Талун кольччас Ваньӧ классӧ кывбур велӧдны, — шуис велӧдысь. Урок помасис. Ваняӧс кольӧдісны, а ме сумкаӧс довкйӧдлігтырйи петі школаысь. Ӧдва довга. Зэв дыша мунсьӧ. Юр весьтті лэбис вертолёт. Пошта, тыдалӧ, вайисны. Кежи юланьӧ пыжнымӧс видзӧдлыны. Места вылас, мый сыкӧд лоас? Эз вӧв лӧсьыд сьӧлӧм вылын. Батьлысь патронсӧ иган сайысь, ключыс син улӧ усис да, босьті, бӧр коліс пуктыны. Збыль мӧй вошис? Кор лэдзасны Ваняӧс? Ю дорысь кайи гортӧ. Пӧчӧ ропкыштіс: кытӧнкӧ пӧ ветлан, выльысь пӧ сёян ковмас шонтыны. Панясигӧн нин юаліс: — Ваняыд гортас муніс? — Кывбур велӧдны кольӧдісны. — Воксӧ, Толясӧ, карӧ вертолётӧн лэбӧдісны. Кыськӧ патрон сюрӧма. Бипурйӧ шыбитӧма, кокас веськалӧма. Некод вӧралысьыс налӧн абу, а кысь патроныс? Менам киысь усис паньӧй. Сквореч поз

Мӧдӧд лун Серёжа сарайын вундасьӧ да тувъясьӧ. Гортсаяс увгӧны: овны пӧ оз сет. А Серёжа кымӧссьыс пӧсьсӧ чышкыштас да вочавидзас: сквореч поз пӧ вӧча. И нӧшта ӧдйӧджык котшкӧдчӧ. Тэрмасьӧ, ӧд талун лэбачьяслӧн праздник. Школа дорӧ чукӧртчисны нывкаяс да зонкаяс. Воис сэтчӧ и Серёжа. Ӧти босьтіс сылысь позсӧ, бергӧдліс гӧгӧрбок да шуис: — Скворечникыд муртса менам кулакысь ыджыдджык. Коді нӧ татчӧ тӧрас? Мӧд видліс чуньнас розьсӧ, кыті колӧ лэбачыслы пырны, да серӧктіс: — Ха-ха! Но и розь. Татчӧ скворечыд оз тӧр. А тӧрас кӧ, пыригас желлясяс. Серёжалы лоис забеднӧ. Ырыштчис пышйыны, шыбитны сквореч позсӧ, мед некод сэсся эз аддзыв. Но буретш сэк матыстчис учительница. — Кутшӧм ичӧтик да лӧсьыдіник тэнад, Серёжа, скворечникыд, — меліа шыасис сійӧ. Серёжа эскытӧма видзӧдліс, оз-ӧ и учительницаыс серав сы вылын. Но Анна Ивановналӧн стрӧг синъясыс видзӧдісны шоныда и некутшӧм шмонитӧм эз тыдав. Весиг юрӧдыс зонкаӧс малыштіс. Зонкалы лов вылас лоис шоныдджык. «Мый кӧть ичӧт, пышкай вермас овмӧдчыны», — ас кежсьыс мӧвпыштіс сійӧ. Сэсся челядькӧд ӧтвылысь кытшовтіс сиктӧд. Лэбачьяслӧн лунӧ быд во тадзи вӧчлісны. Сиктсаяс аддзыласны, и налы нимкодь. Серёжа восьлаліс позсӧ юрсьыс вылӧджык лэптӧмӧн. Ӧд ачыс сійӧс вӧчис, некутшӧм отсӧгтӧг. Радлігтыр и воис гортас. Кавшасис ӧшинь улын быдмысь кыдз пуӧ да кӧрталіс позсӧ сы бердӧ. Сэсся рытывбыд кыйӧдчис, оз-ӧ кодкӧ лок да овмӧдчы. Но и мӧд дай коймӧд луннас зонка виччысис весьшӧрӧ. Дӧзмис ас вылас. Ёртъяс ногыс и лоис. Дзоля артмӧма

розьыс и позйыс ставнас лёк. Урокъяс бӧрын выльысь вӧчис позсӧ да ӧшӧдіс сійӧ жӧ пуас. Асывнас, кор котӧрӧн петіс ывлаӧ, морӧсыс тырис радлунӧн. Позйын сьыліс сквореч. И сэк жӧ мӧвпыштіс: «Мыйла учительница эз шу позсӧ лёкӧн? Ковмас юавны». АЛЕКСАНДРА МИШАРИНА

Ар

Мӧдлапӧлын Гажа вӧлі Стрададыр. Гожӧм коли, Ӧні ольын Зорӧд тыр. Коса-куран Шойччӧ. Турун Веж да кос. Челядь шыӧн, Сера гыӧн Ю оз ворс. Ваыс — кӧзӧд, Пемыдлӧз нин Сылӧн вӧнь. Муяс вылӧ, Видзьяс вылӧ Пуксис лӧнь.

Регыд школаӧ

Медводдзаысь школаӧ Коркӧ бара вола-ӧ? Мыйла август тӧлысяс Медся уна лун? Быдмышті и раммышті, Лыддьысьны нин сяммышта, Босьт да кӧть и ӧні жӧ Сумкаась да мун.

Уна тӧдны кӧсйыссьӧ, Сідз и сьӧлӧм вӧзйысьӧ, Сумка пытшкӧ тэчӧма Уна озырлун. Сёысь сійӧс пыркӧда, Мамӧ юрӧс «ыркӧдӧ»: «Мый нӧ сідзи тӧждысян, Нинӧм ӧд оз вун».

Выль велӧдчан во

Бур асыв! И югдӧма классъясным быттьӧ, Ӧд дзоридзьяс ӧзйӧны шондіыс моз. «Сентябрь первой лун» — дӧска вылысь ми лыддям. Оз кор весиг ывлаыс миянӧс, оз.

Эз узьсьы тай мен талун асывнас дырсӧ, Водз чеччи да сумкаӧ кутчыси пыр. А шондіыс вӧр сайысь мыччӧ на нырсӧ, Мам шуӧ, мый школаӧ мунтӧдз на дыр.

Но кыдз татшӧм асылӧ узьны мен позьӧ, Ӧд школаысь сэтшӧма бырӧма гаж! И важӧн нин дасьтӧма менам бур козин — Зэв мича яр дзоридзьяс — гажӧдны класс.

Декабрь

Асыв очсыштас, да луныс Сутш кежлӧ дзик восьтлас син. Рытӧс бара личкӧ унмыс, Войыс содӧ на, оз чин.

Усьӧ лым, и вой тӧв дурӧ, Тэчӧ толаяссӧ тыр. Еджыд шалля гартчӧ турӧб, Кытчӧдз эбӧсыс оз быр.

И кор лӧняс югдандорыс, Парма весьтӧ пуксяс чӧв. Муса жӧ нин сэк, сё морӧ, Еджыд пася войвыв тӧв.

Сюмӧд пыж

Шонді лымсӧ азыма зэв нюліс, Чайтім, мися, тӧлыс сэсся куліс. Асыв. Садьми, видзӧдлі град йӧрӧ: Лымйыс сапкысьӧма, мыйта тӧрӧ. Сюмӧд пыжӧй кынмӧма бӧр шорӧ, Быттьӧ менсьым мездысьнысӧ корӧ. Энлы, думысь шуа вӧчӧм пыжлы, Шонді петас паныд йиа гыжлы. Мездман йисьыс, шорыс бара тюрас, Тэныд, пыжӧй, визув ваыс сюрас, Петкӧдас на сійӧ ыджыд юӧ, Кывт да радлы муса Коми муӧд.

Май

Турун мыччыны со нырсӧ Оз на лысьт. Мӧскыд Коми муад йирсьӧ Тӧлысь мысьт. Унаысь на енэжсяньыс Усьӧ лым. Шонді коркӧ дзоргӧ шаня, Коркӧ кын.

Май тӧлысьыд, челядь котыр, Медся бур. Шорысь сюмӧд пыжӧс котӧр Кыска гур.

Сэсся вывсянь бара лэдза, Радыд мен! Лунтыр шор дорын ме педза, Гажа сэн.

Меным жальӧсь

Руч пӧ мудер, Кӧч пӧ полысь, Кӧин скӧр да вывті горш. Ур пӧ пельк зэв, Вӧркань — колысь, Гуын тӧвбыд узьӧ ош.

Оз на дышла Пӧж сэн мышсӧ Вӧрса Мишӧ ньӧти войт. Йӧра мед кӧ Ыджыд ветлӧ, Посниясӧс оз на дойд.

Парма-вӧрас Быдӧн тӧрас: Скӧр и мудер, но и мед. Меным жальӧсь Ставныс найӧ, Мортлы некод мед оз шед.

Июнь шӧрын

Июнь шӧрын вой тӧв швичкӧ, Быд лун гудыр кымӧр личкӧ. Сэсся кисьтӧ кӧдзыд зэрӧн, Катшашыдӧсӧн да шерӧн. Град выв пуктас таысь нэрмӧ, Турун пуктыны ог вермӧй. Кутшӧм купайтчӧм нин ӧні. Югыд шондіӧй, тэ кӧні? Виччысим ми тӧв и тулыс, Колан миянлы и мулы. Кор нин шоныдсӧ тэ сетан? Виччысям и эскам — петан.

Турун пуктӧм

Со тай, майбыр, гожӧм жарсӧ сетіс, Том и пӧрысь видзьяс вылӧ петіс. Гыма кымӧр повзьӧдыштлӧ недыр. Ӧшкамӧшка бара, быттьӧ мегыр, Кусыньтчӧма сикта-юа вомӧн. Пукалыштам недыр зорӧд помын. Оз кӧ куртны шогмы, уджыд сюрас. Зонка потшъяс вайны вӧлӧн тюрас. Аньяс оз на чӧвтны кисьыс куран: Бергӧдлӧны, пыркӧдӧны турун. Мужикулов зорӧд пиньяс ёсьтӧ. Гожся шонді турунсӧ бӧр косьтӧ. Тӧв ныр мыжа морт моз кымӧр вӧтлӧ: Кисьтнытӧ пӧ тырмас, ӧтчыд пӧтлы, Лэччы карӧ, сэні гӧгӧр мыськы, Бӧрсӧ локтан страдна эштӧм мысти.

АЛЕКСАНДР НЕКРАСОВ (ГАМСА)

Шаньяс

Педӧсей Вань Ольга гӧтырыскӧд сизим час бӧрын лӧсьӧдчисны мунны видз вылӧ. Челядьсӧ, дас кык арӧса Машаӧс да кӧкъямыс арӧса Мишаӧс, колисны горт овны. Дерт, челядь тшӧтш вӧзйысисны видз вылӧ, но мамыс ӧлӧдіс: — Нылук, тіянлы Мишакӧд гортын уджыс тырмымӧн. Ковмас ыжъяс бӧрся видзӧдны, порсьпиянӧс вердны, тасьті-пань мыськыны, джодж чышкыны, рытнас Сюрукӧс вайӧдны. Маша вокыскӧд окотапырысь да ас кадӧ вӧчисны став уджсӧ. Лун шӧр бӧрын весиг Эжва дорӧ купайтчыны лэччылісны. Кайӧны вӧлі гортас, кор тӧвзьысис. Вӧр сайыс заводитіс лӧзӧдны, петкӧдчисны сьӧд кымӧръяс. Рытыв-лун тӧв вильышмис. Эжва гызис и гызис. Челядь моз горзісны каляяс, радлісны матыстчысь зэрлы. Сэсся збыльысь чорыда зэрмис. Шулӧны тай, ведра помысь пӧ кисьтӧ. — Кыдз бара татшӧм гыа дырйиыс бать-мамным мӧдлапӧвсьыс вуджасны? — гортас нин гораа мӧвпаліс Маша. — Гашкӧ, асылӧдзыс тӧлыс оз лӧнь. А миян мӧсным лысьтытӧм. Сюрукӧс лысьтытӧгыд асылӧдз кольны оз позь, вӧраыс пыктас. Аслым ковмас лысьтыны. Ме неуна кужа, мамӧлысь видзӧді да. — Лысьты, Машук, лысьты. Ме тэныд отсасьны кута, — ышӧдіс чойсӧ Миша. Маша ставсӧ вӧчис сідз, кыдзи вӧчлӧ мамыс: пӧдӧнчаӧ кисьтіс шоныд ва, мӧс нёньяс чышкавны босьтіс сӧстӧм дӧра, юрас гартыштіс мамыслысь чышъянсӧ. Картаӧ лэччӧм бӧрын сетіс мӧслы турун. Сюрук сулаліс чӧла. Миша гыжъяліс мӧслысь сьылісӧ да повзьӧдліс гутъясӧс. Мӧслӧн нёньясыс вӧліны зэлыдӧсь, Машалы ковмис весиг шойччыштавны, но лысьтіс помӧдз. Йӧвсӧ сысъялісны да лэччӧдісны кӧзӧдӧ. А сэсся чоя-вока ужнайтісны да водісны узьны. — Шаньӧсь жӧ миян челядьным, — локтӧм бӧрас шуис батьыслы мамныс.

Коді гуис гобъяс

Миян парма озыр Вотӧсӧн и тшакӧн. Талун чоя-вока Котӧртім ми ягӧ.

Дона гоб и ельдӧг Нумӧн сэтысь сюрис. Турипув на колӧ Вотны Ыджыд нюрысь.

Гырысь турипувйӧн Ӧдйӧ тыртім чуман. Нопъяс дорӧ мунім Ӧшинь пасьта нюмӧн.

Воим коз пу дорӧ — Видзчысьтӧмтор суис: Дона гобтӧ кодкӧ Миян нопйысь гуис.

Сулыштім и аддзим: Коз пу лапъяс вылын Ӧшалӧны гобъяс, Кык ур — туган йылас.

Сын пиӧ, сын

Лэбач шыясысь ӧдйӧ Садьмӧ ваыс и му, Чужӧ раминик тӧвру, Сьылӧ-тёльӧдчӧ ю.

А ми батьӧкӧд пыжӧн Юлысь поткӧдам от. Куим упруга пыжным Мунӧ ӧдйӧ, оз чот.

Батьӧй висьталӧ меным: «Пиук, зільджыка сын». Вочавидзи ме сылы: «Сына, ог жалит вын».

Кори висьтавны батьлы Чӧскыд черилысь ним. Батьӧй нюмдіс да шуис: «Муса пиукӧй, — сын!»

СТЕПАН НЕСТЕРОВ

Эжва

Лым кодь еджыд теплоход, кӧрт нырнас васӧ поткӧдӧмӧн, катӧ Эжваӧд вывлань. Гажа шондіа лун. Ми пукалам теплоход пытшкын. Небыдик тӧвру ӧшинь пыр пуркнитлӧ чужӧмӧ, пырӧ питшӧгӧ. Гумыльгаӧн бергалысь ытва кытсюрӧ кырӧдӧма крут нӧрыссӧ, кыдзьяс да пипуяс нёровтчӧмаӧсь валань, плеть кодь вужъясыс чурвидзӧны ортсын. Ва улынӧсь ластаяс да сёнъяс, лыа кӧсаяс. Быттьӧ садитӧмаӧсь, на пӧлӧн ӧти радынӧсь пашкыр бадьяс, кодъяс ылісянь кажитчӧны турун лёдзьясӧн. Посньыдик коръясыс нюдзвижӧсь, ёна шыбитчӧны синъясӧ енэжыслӧн лӧз от бӧрын. Бадьяс да видзьяс сайын — тшем вӧр. Гортлапӧлӧд и мӧдлапӧлӧд нюжалӧ коставлытӧг: кыткӧ ылыстчылӧ, кыткӧ матыстчылӧ. ...Ямас ытва, и воас гожӧм. Кокньыда сэк лолыштас вӧр-ва. Ловзяс да шызяс ывла выв. Вӧрыс вӧччас веж шӧвкӧн, видзьяс вылын гоньгӧдчасны дзоридзьяс, путкыртас-петас небыд турун, горӧдчасны ёсь гӧлӧса лэбачьяс. И пуксяс страдна. Жар шонді улын онялысь паськыд видзьяс вылӧ локтасны сиктса зіль войтыр ытшкан да куртан машинаясӧн, куран-косаӧн, вилаӧн: заводитчас турун пуктӧм, гӧгӧрбок кутас кывны машиналӧн таргӧм, косалӧн шуркйӧм, видз весьтӧ кыптасны кыпыд гӧлӧсъяс, гажа серам, мича сьыланкывъяс. И быдлаӧ, кыдзи бур киподтуйлы пас, кольӧны зорӧдъяс. Гожӧм помлань сёнъяс да тыяс пӧлӧн кисьмасны-воасны льӧм, сьӧд сэтӧр, ӧмидз. Майбырӧй, чӧсмась югыд шондіӧн, сӧстӧм сынӧдӧн да шоныд зэрӧн быдтӧм-тӧралӧм вотӧснас, ӧкты да вай гортад сёйны йӧлӧн, вӧчны тӧв кежлӧ варенньӧ. Кыскӧ Эжва-матушка ас дорас и чери кыйысьясӧс. Кодкӧ джуджыд йирысь вугырӧн, кодкӧ тыысь кулӧм-ботанӧн кыйӧ зарниӧн да эзысьӧн пӧртмасьысь сын да ёді, сир да ёкыш. А челядь радӧсь и кельчи да йӧрш вылӧ. Пуӧй бипур вылын пӧртйын свежӧй юква, ок и азыма сійӧс паняланныд. Жар лунъясӧ визув Эжваын лӧсьыд и купайтчыны. Вартчы, суныштлы, петав да гожъяв пӧсь лыа вылын — сӧвмы да ёнмы! Эжва! Он кывлы тэнсьыд ропкӧм ни пойгӧм. Уна-уна ёльяссянь да посньыдик юяссянь синва кодь сӧстӧм ва ӧтпомся шлывгӧ-визувтӧ тэнад гырк пытшкӧсӧ. Нэмъяс чӧж багатырлӧн выннад дон босьттӧг отсасян йӧзлы. Эбӧсыд тэнад бырлытӧм: пуӧмӧн-пуӧ. Тэнад паськыд, гылыд мыш вывті быд тулыс увлань руньгӧ-кывтӧ лыдтӧм-тшӧттӧм кер. Вынйӧра катеръяс да теплоходъяс юкалӧны лӧз енэж кодь ва веркӧстӧ, вайӧны-нуӧны сьӧкыд грузъяс, быдсяма машинаяс, йӧзӧс. Нырсӧ чургӧдӧмӧн, жуньгигтырйи вывлань и увлань тювгӧны мотора пыжъяс. Аттьӧ тэныд, Эжва! Мед тэнад мичлуныд некор оз чусмы, выныд некор оз чин. НИКОЛАЙ НИКУЛИН

Зӧсим да Зӧсько

Пӧль да внук кыскысисны йиӧн муртса кенясьӧм Печора вомӧн. Кысканторнас вӧлі утічаӧ * сӧвтӧм кыйдӧс — налимъяс. Кыкнанныс вӧліны вушйӧм гӧна маличааӧсь да чӧръя тӧбӧкъясаӧсь *. Зӧсим пӧль косньӧд да кузь тушаа, а Зӧсько внукыс латшкӧсіник — пӧльыслы коскӧдзыс, но мыр кодь зумыд. Пӧльыс кыскис додьсӧ кузь гезйӧн, а внукыс йӧткис бӧрсяньыс багыр пуӧн. — Зӧсько, шойччышт! — друг лэччысис додь вылас пӧльыс да кывзысьтӧм чуньяснас босьтчис гартны чигарка. — Эг на мудз! — збодера вочавидзис внукыс. — Некор менӧ эн вомав, мадаӧй,* — кос чужӧмсӧ кӧрыштліс Зӧсим. — Шуӧма кӧ шойччыны — шойччы. Зӧсько пуксис пӧльыскӧд орччӧн, кывзысис сылысь. Кодлысь нӧ сэсся, он кӧ сылысь? Батьыс война вылын. Вошис кытчӧкӧ, весиг письмӧяс оз воны. Унаӧн на война вылас. Вӧлӧстьын мужикуловыс, зонкаясӧс лыддьытӧг, нӧшта кыкӧн: бронь серти кольӧм бригадир да зэв нин пӧрысь Сибырак Иван.

• Утіча — зібъяс да чум пыкӧдъяс кыскалан нарт.
• Тӧбӧк — кӧр куысь вурӧм кӧм.
• Мада — муса.

Пӧльыс нэмсӧ кӧр дорын пастукаліс, тундратӧг овны оз вермы, но таво, ки-кокыслӧн пыкталӧм вӧсна, мунны эз вермы, сиктӧ кольччис. Но весь оз пукав, быдторсӧ вӧчӧ. Со тай ӧні налим кыйӧны. Фронт вылас жӧ, гашкӧ, нуӧны? Зӧсько сылы отсасьӧ. Талун со весиг школаысь вӧзйысис, мед кыйдӧссӧ кыскыны. — Вай ме водзас кыска, — шыасис Зӧсько. — Тэ, пӧльӧ, шойччышт. — Чӧв ов! — шуис пӧльыс. — Ме ачым тӧда, мый колӧ вӧчны. Бара мӧдӧдчисны йи кузя. Мудзис нин Зӧсько, морӧспань улас бытшкыны кутіс и кынӧмыс висьмис. Сьӧкыд, но пӧльыслы нинӧм эз шу, мед оз майшась сы вӧсна. — Видзчысь, пиӧ, рыяс воӧны, — дугдыліс дадьсӧ кыскӧмысь пӧль. — Утічасьыс ылӧджык вешйы. Дыркодь мунӧм бӧрын Печора мӧдарын тыдовтчис бакенщик Ӧнисимлӧн ӧтка керкаыс. Сылань нырвизьсӧ кутісны, медым шойччыштны, чай юыштны. Берегӧ вотӧдз колисны лыда воськовъяс, кор Зӧсим джӧмдіс, а сэсся вильснитіс да бузгысис рыӧ коскӧдзыс. — Пӧльӧ, пӧльӧ! — повзьӧмысла тіралана гӧлӧсӧн горӧдіс Зӧсько да кияссӧ шевгӧдӧмӧн уськӧдчис отсӧг вылӧ. — Кытчӧ котӧртан, йӧйӧй! — ошкӧм пыдди ӧлӧдіс пӧльыс. — Ноко, бӧрыньтчы! Немтор мекӧд оз ло. Утічасӧ кутышт. Гез кузя кыскысьӧмӧн ваысь петӧм бӧрын йизьӧм-чорзьӧм брезент гачыс дорис пӧрысь мортлысь висьысь кокъяссӧ. — Кынман, вай ӧдйӧджык керкаас каям, — зонка тэрыба босьтіс пӧльсӧ сойбордйӧдыс. Арся ывлаыс вӧлі рӧмдӧ нин, кор пӧль да внук пырисны Ӧнисимлӧн тыртӧм керкаӧ. Шуд вылӧ, керкаас вӧлі кӧрт пач да моздор тыр пес. Пач юр вылысь, матич костысь, пӧльыс перйис истӧг кӧрӧб, босьтчыліс биасьны турдӧм кинас, но эз путьмы. Тайӧс шур-шар вӧчис Зӧсько. Ломтысьысь пач дорын пӧль да внук косьтысисны. Гежӧд да еджгов уска-тошка пӧрысь мортлӧн чужӧм вылын эз тыдав некутшӧм дой, мӧдарӧ, Зӧсим зілис шмонитны: — Мӧдар югыдас кӧ эськӧ инасьӧма пӧчыд дорӧ, медся лӧсьыд меным вӧлі да: оз ков тшыгъявны ни кынмавны, ни шогавны. — Пӧльӧ, вай ме ветла гортӧ вӧв корны. Сытӧг ми ог воӧй, — мӧдарӧ бергӧдіс сёрнисӧ Зӧсько. — А ылалан кӧ туйвежъясас? — Ог, пӧльӧ, ог: кымынысь нин татчӧ кыйсьыны волі да. Пӧльыс кыскалыштіс нырсӧ, чӧв уси. — Он лэдз? — Ветлы, он кӧ вош. — Ог. Эн шогсьы ме вӧсна. Ме здукӧн котӧртла. Маличатӧм, тӧбӧка кокъяснас выль лым вывті вильсъялігтырйи, Зӧсько став этшнас котӧртіс Печора дорсянь гортӧ нуӧдысь туйӧд. Сиктлӧн дыр виччысяна чусыд ӧгыр кодь бияс усисны синъяс улас сэк, кор пӧсяліс брӧд ваӧдз. Воис! Дзик пыр колӧ корсьны колхозса председатель Мария Матвеевнаӧс. Сӧмын мед вӧр лэдзысьяс дорӧ эз мун, сэтчӧдз сё верст лоӧ. Сытӧг бригадир ни конюк вӧвтӧ оз сетны. — Везитіс! — радысла мытшасьліс Зӧськолӧн лолыс: предлӧн ӧшинь улын сулаліс кӧшовкаӧ доддялӧм вӧв. Зонка пыркӧдіс тӧбӧкъяссӧ, кайис кильчӧ вылӧ, сэсся пырис посводзӧ да воськовтіс порог вомӧн. Марья Матвеевна буретш петіс пачводз занавес сайысь. — Тэ, Зося? — зонкаӧс аддзӧм бӧрын воськовтіс сылань председатель. — Ми тіянӧс воштім нин, дыр он локтӧй да. На, йӧвсӧ юышт. Зэв тай нӧ ёна пӧсялӧмыд. — Бакенщик керка дорсянь котӧрті, дедӧ рыӧ вӧйліс да ӧні косьтысьӧ. Зэв уна налим кыйим да ог вермӧй весиг кыскыны. — Ойя жӧ эськӧ да, мый войнаыд вӧчӧ, пӧрысь морттӧ дзикӧдз виас, томсӧ калечитас, — бӧрддзӧм гӧлӧсӧн шуаліс Марья Матвеевна да тшӧктіс Зӧськолы: — Тэ пукавлы тані, а ме пӧльыдла котӧртла вӧвнас. На, тэныд батьыд письмӧ ыстӧма, лыддьы, мый гижӧ, — мыччис нывбаба куим пельӧ кусыньтӧм руд бумага. — Ловъя батьӧй, ловъя! — радысла горӧдіс Зӧсько. — Ловъя, мадаӧй, ловъя, — бӧрсяньыс сиптіс ӧдзӧссӧ нывбаба.

Ваньӧ да Саньӧ

Кӧр видзысьяслӧн чум ылӧдз дӧввидзӧ-тыдалӧ. Асывводз. Яръюгыд шонді юрвесьтса розь пыр чум пытшкӧ видзӧдчӧ. Тулыснад шондіыд тундраад и вой шӧрнас оз дзебсьыв, а сӧмын мусюр весьтӧ муртса кежлӧ лажмӧдчылас. Асывводзсянь пӧжӧ. Тундраса тайӧ чум пытшкас зэвтӧм вонйын, палялӧмаӧсь да, гигзьӧны-сералӧны кык вок, Ваньӧ да Саньӧ. А батьныс челядьлӧн кӧр стада видзны тэрмасьӧ-лӧсьӧдчӧ, войсӧ дежуритысь Вась дядьӧс мед вежны. Дӧзмис, тыдалӧ, Ваньӧ-Саньӧлысь чирзӧмсӧ кывзыны да ӧлӧдіс: — Ноко! Дугдывлӧй сэсся, либӧ ывлаӧ петӧй ворсны! Но мамлӧн мелі гӧлӧсыс пыр и дорйис: — Мед, Павел! Регыд кык вок ылӧ торъяласны... Жальясӧ менам!.. Ёна на гажтӧмтчам сэк. Кык вок ай-мамлысь сёрнисӧ пыдди пуктісны, сэк жӧ и чеччисны. Лыддьӧдлісны нин лунъяссӧ, кор школаӧ лэбас вертолётӧн Ваня. Лэбас ас сиктас овны, дедыс-бабыс дорӧ. Школаӧ Ваньӧ пырӧ медводдзаысь на. А Саньӧ ышнясьӧ, мый сійӧ кык во на ай-мамсьыс оз торъяв, тундраад пӧ медлӧсьыд. Дай ай-мамыд дорын медгажа. И, Ваньӧ кор оз ло, Авко кӧрписӧ сылысь Саньӧ ачыс кутас вердны няньӧн ки помсьыс. Вийсьӧны челядь, геб-лӧдз синмад и пеляд пырӧ. Мамныс мыссьӧдіс вокъясӧс кӧшысь васӧ кисьталӧмӧн. — Тэ, Ванюш пиӧ, буквартӧ велӧдышт, мада! Вокыс местаӧ чилӧстіс Саньӧ: — Мамӧ, ме велӧда жӧ!.. — Тэ, мада, дзоля на!.. — Ме? — Саньӧ кок чунь йылас кыпӧдчыліс, мед Ваньӧысь не кольччыны тушанас. Мездысис Ваньӧ вокыс сойборд улысь да чом пытшкӧ зырӧдліс. А Саньӧ бӧрсяньыс. Кык вок котӧрӧн вайисны мамыслӧн вурсян кудйын видзан букварсӧ. И пуксисны даддьӧ, топӧдчисны орччӧн. Ваньӧ пыр и сардмыштӧм водз чуньнас зургис медводдза листӧ рисуйтӧм букваӧ и Саньӧ вылӧ дзоркнитліс: — Ноко, висьтав, этайӧ кутшӧм буква? А Саньӧлы букварсьыс пыр и серпас син улас усьлі, кыдзи нывка вом дорас кияссӧ кутӧ да горзӧ. — Этайа-а! Этайа-а! Чукля кывйыс Саньӧлӧн чорыда бергалӧ. — Этайӧ! Ау-ау! Ау-ау! Саньӧӧс Ваньӧ сьӧд чёлкаӧдыс няртліс мулань. Быдсӧн синваыс гырысь лӧз синъясас доршасьліс. — Выжыв! Тӧрыт на тӧдін да?! Саньӧ шешъялӧ, немтор сылы — дзӧрӧ да нюклясьӧ, мыйысь Ваньӧлӧн вирыс нӧшта пузьӧ. — Он тӧд нин?! — Часлы!.. — Ӧдйӧджык но!.. А Саньӧлӧн юрсьыс петӧма нин, мый колӧ Ваньӧлы. Сійӧ сувтіс Ваньӧ дорысь да кок пӧв йылас чеччавны кутіс. То ӧти вылас, то мӧд вылас, пеляс быттьӧ ва пырӧма. — Но, тэ! Ӧдйӧнджык, шуав! — скӧрмис дзикӧдз Ваньӧ вокыс. А Саньӧ нин кутчысис Воронко понйыскӧд ворсны. Терпенньӧыс быри Ваньӧлӧн да уськӧдчыліс вокыс дорӧ да сідз бӧрсяньыс чепӧльтіс, мый мӧдыс лёк ногӧн горӧдіс: — А-а-а! Гӧрдӧдӧма Ваньӧ, чужӧмыс потӧ, а Саньӧ бара нин чиктывлӧ, чуньсӧ плешас кутӧ, кок пӧв вылас век чеччалӧ. — Тӧда, тӧда! Тайӧ буква... А-а-а! Медводз буква « А-а-а-а-а!..» — А мыйла нӧ водзвыв эн висьтав? — Вунӧ-ӧдчыштлі-і!.. — Но, а этайӧ буквасӧ тӧдан нин жӧ! И Ваньӧ зурӧдӧ «О» букваӧ водз чуньнас. — Этайа-а! Этайа-а! Этайӧс тӧда, мися! — Но, мый, мый? — Этайа-а! Этайа-а! Буква «кӧлач». — Кӧлач? — Да. Кӧлач! — Ноко, ноко! Мӧвпыштлы. Ноко! Кор айӧ уна чери кыйӧма, тэ мый сэк горӧдан, кор дивӧыд петас?.. — Ме?! Чери?! Уна! Уна чери! О-о-о-о! Буква «О-о-о»? А мамыс батьсӧ вӧлі вердӧ чом дор бипур вылын пуӧм шыд-рокӧн, чайӧн юкталӧ, да кыкнанныс гусьӧн радлісны-вашъялісны. Сэсся кык вокӧс мамныс сёйны корис-чуксаліс.

Самокат

Ванялӧн ёртъясыс сыысь ыджыдджыкӧсь. Сійӧ быдса вежон чӧж виччысьӧ найӧс, кодъяс волӧны бабыс ордӧ орчча сиктса интернатысь сӧмын шойччан лунъясӧ. Ванялӧн ёртъясыс сюсьӧсь. Муртса кокныс порог вомӧн воськовтас, а удж нин бабныслысь дзайгӧны. Сэсся панласьӧмӧн уськӧдчӧны пес да ва пыртлыны, ӧшинь ув пелькӧдны. Тайӧ уджсӧ бергӧдасны да асланыс делӧяс бердӧ босьтчӧны. Толя кӧть лунтыр исласяс, а Вова медсясӧ пила-черӧн ноксьӧ, пыр мыйкӧ пуысь вӧчӧ. Талун Ваня эз казяв суседъясыслысь кодакӧкості воӧмсӧ да ёна чуймис, кор кыліс зыксьӧм да гӧлӧсъяс сертиыс тӧдіс ёртъяссӧ. Тэрыба котӧртіс на дінӧ. Толя лыжиасьӧмӧн сулаліс вокыс дорын, а Вова пилитіс пӧв. — Мыйла медбур пӧвъяссӧ тшыкӧдлан? Дугды! — ӧлӧдіс Толя воксӧ, но, казяліс Ваняӧс да, ланьтіс. Вокъяс видзаасисны воыськӧд, Толя дӧзмӧмӧн юӧртіс: — Бара кутшӧмкӧ самокат вӧчӧ... Ваня видзӧдіс-видзӧдіс Вова вылӧ да виччысьтӧг шуис: — Вай, Вова, ме тэныд отсасьны кута. Позьӧ? — Мыйла но оз? — Ті менсьым нинӧм эн вӧрӧдӧй. Смотри! — горӧдіс Толя, йӧткыштчис бедьяснас да суніс керка пельӧс сайӧ. А Вова да Ваня босьтчисны вӧчны самокат, коді некодлӧн на абу. — Тэ мерайт да пилитав, а ме стружита да тувъяла. Ладнӧ, Вова? — сьӧлӧмсяньыс артмис Ванялӧн — Ладнӧ, ладнӧ... Лыжиясыс абуӧсь. Мый и вӧчны? Эштіс стружитӧм-тувъясьӧмыс ёртъяслӧн, кутісны юрнысӧ жуглыны, кытысь лыжияссӧ корсьны. Толялӧн эськӧ эм, но босьтны он лысьт. — Кыдз чуркаысь позьӧ лӧсавны лызьястӧ, — зэв збыльысь шуис Ваня, но Вова пыр и ӧлӧдіс: — Чӧв, уль лызьясыд лымсӧ гӧрны кутасны. Оз туй! Ковмис эськӧ эновтчыны самокатсьыс, но Вова смелмӧдчис: — Толялысь лыжисӧ пуктывлам, исласям да бӧр босьтам. И со самокат дась. Зонкаяс котӧртісны медся джуджыд кыр йылӧ, кӧні тыдалісны ызгысь челядь. Воисны, а сэні Толя. Аддзис Вова киысь вӧчӧмторсӧ да юаліс: — Кыдзи нӧ юрыд уджаліс татшӧмсӧ вӧчны? — Бать кор воліс «Бураннас», сэки аддзылі... Тэ он вид менӧ? — Мыйысь? — Важ лыжитӧ босьті да... — Збыльысь ӧд, менам лыжиыс и эм. — Важ ӧд нин сійӧ, шыбитӧмыд нин тэ, — дорйис ёртсӧ Ваня. — Зэв на лӧсьыда ислӧдлісны, — эз сетчы Толя. — Толя, тэ ӧд кык лыжи ӧти кокад он жӧ кӧмав, — шуис Вова. — Ӧтиыс тырмас. — А чегас кӧ? — Сэк ми бӧр разям дай, — кӧсйысис Ваня. — Сідзкӧ, ме сӧглас, — кыпыда шуис Толя. — Тэ тай, Ваня, миян Вова кодь жӧ юра вӧлӧмыд.

Тшегыр

Класс стенын ӧшалӧ коми шыпасъяса ыджыд лист, и быд шыпас улын серпас, шыпас шуанногсӧ петкӧдлысь. Тайӧ азбука велӧданног. «У» шыпас улын серпасалӧма урӧс. «О» улын ош тапикасьӧ. А талун велӧдан шыпас улын серпасалӧма лы, шегъя лы. Учительница Марья Ивановна со кымынӧдысь нин челядьлы ёсь указканас серпас вылас петкӧдлӧ, шыпассӧ шуны велӧдӧ: — Тайӧ шыпасыс «л-л-лл-лы-ы-ы!» Ноко, Мишук, тэ висьтав, кутшӧм тайӧ шыпас и мый уліас серпасалӧма? Кӧр видзысьяслӧн детинка, коді медводдза во на велӧдчӧ школаын, муртса на пырис сэтчӧ, сідзсӧ збойиник. Сійӧ пробка моз чеччыштіс-сувтіс парта сайысь да крапкис-шуис:

— Тайӧ «тшегыр» буква. — Мый, мый? — синъясыс ыдждісны Марья Ивановналӧн. — «Тшегыр», мый сэсся? Класс сераліс вак-вакӧн. А мый эськӧ и серавнысӧ? Мишук правильнӧя висьталӧ. Кӧр видзысьяс ёна радейтӧны вильӧдны чӧскыд вема да госа яя лытӧ, а сійӧ на ногӧн збыльысь тшегырӧн шусьӧ. Алексей Одинцов

Пиян

Дзоля пиӧс тшӧтш босьті видз вылӧ. Мед, мися, котралыштас, сӧвмыштас. Ӧтчыд удж помасьӧм бӧрын босьті сійӧс аскӧд оз вотыштны. Мися, озъя йӧлӧн кагасӧ чӧсмӧдлышта. Мунім Пронь нӧвина дорӧ. Сэні озйыс зэв гырысь быдмӧ. Местаяс корся, сэсся и Сашаӧс чукӧста. А сійӧ ризъялӧ вӧртіыс. Волас да бӧр вошас пуяс сайӧ. — Ылӧ эн мун, — шуышта сӧмын, мед оз вош вӧрас, а сідзсӧ сэсся чӧв вотчам, шыавтӧг-горзытӧг. Кружка менам важӧн нин тыр, но он тай озсьыд ум: колӧ и колӧ. Вомӧ нин вота. Саша оз жӧ нуӧдчы ни... — Ба-а-а-тьӧ! Волы татчӧ, волы! Ичӧт мишкаяс! — весьӧпӧртіс пиӧйлӧн гӧлӧсыс. «Мишкаяс? Сідзкӧ, пияна ош! — югнитіс юрын. — Пияна ош, кодӧс ачым на нэмнас эг аддзыв, но кывлі: зэв пӧ сійӧ скӧр. Пиянсӧ дорйигӧн пӧ парсалӧ ставсӧ, коді кӧть чуньнас инмӧдчас пиян дорас...» Шытӧг, руч моз гусьӧн стӧча петі Сашалӧн гӧлӧс вылӧ, Пронь нӧвина кушинӧ. Войнаӧдзыс на ректылӧмаӧсь тайӧ шорсайса мыльк йывсӧ, кӧдзлӧмаӧсь ӧти во зӧр, а сэсся эновтӧмаӧсь. Тані гожӧм шӧрнас быдмис пев пом кодь оз, а арнас чепӧсйыліс ягсер. Орчча вӧрын быд во артмыліс чӧд да пув. Мый ошъяслы не овны! Сашаӧдз кызь кымын воськов. Сысянь уна вылӧ воськов комын сайын стройын моз, бӧр кокъяс выланыс, сулалӧ куим ошпи. Ар джын кымынаӧсь, ичӧтик понпиян ыдждаӧсь. — Мишкаяс! Мишкаяс! — горӧдіс Саша да воськов бӧрся воськов мӧдӧдчис ошпиянлань. Ӧти ошпи тшапа петіс пиӧйлы воча. Сы бӧрся мӧд, сэсся коймӧдыс. Локтӧны, а друг да мамыс петас? Пыр и Сашаӧс чашвартас! — Ноко, мунӧй татысь! Эн локтӧй! — босьті кок улысь кыз ув да босьтчи вачкавны муас. — Ч-чу-уш-ш-ш! — варӧбтіс сэки вӧр тырнас да мелань уськӧдчис кукань ыджда ош, дерт, тайӧ ошпияныслӧн мамныс. Пиян дорӧдзыс сійӧ воис вӧрсяньыс нёль кымынысь чеччыштӧмӧн. Сувтіс бӧр кокъяс вылас. Би гӧрд вомсӧ паськыда восьтӧмӧн бара чушнитіс важ киноясвывса паровоз моз да менӧ аддзӧм бӧрын лэччысис нёльнан кок вылас. Сэсся тшӧг порсь моз рукӧстіс, дыша бергӧдчис да, лапаяснас йӧткалігмоз, вӧтліс пиянсӧ вӧрлань. Дыр-ӧ ме сулалі измӧмӧн, ог тӧд. Весьӧпӧрӧмысь пальӧдіс пиӧй: — Мамыс кутшӧм скӧр! — Йӧй эськӧ тэ да, мый сэсся вӧчан, — шуышті сӧмын. Век на тіраліс сьӧлӧмӧй. КОНСТАНТИН СЕРДИТОВ

Дулько

Ӧти букыша лунӧ ме босьті вугыр шатин да веськӧдчи Луза юлань. Локті бура тӧдсаинӧ, кодлы сетӧмаӧсь Первой бадь дор ним. Татысь, лыааинсьыс, гуринаясӧс лэптавлам. Миянладорын сійӧс нӧшта дулянӧн шулывлӧны. Чериыс нильӧг, быттьӧ асьсӧ дульнас мавтӧма. Та вӧсна татшӧм нимыс и ӧшйӧма. Чӧвті вугырӧс. Муртсаӧн, лыдди да, дас сизим дулянӧс кыйи. А сэсся лыдсӧ вошті. Мыш сайӧ шыблала и шыблала. Коркӧ дугді жӧ. Тырмас, мися, талун кежлӧ. Ӧкті кыйӧмасӧ полиэтилен мешӧкӧ да муні гортӧ. Мед эз тшыксьы, пыр жӧ босьтчи керны гуринаястӧ. Видзӧда: ӧти век на бӧжнас летӧ. Сьӧлӧмӧй эз лыб сылысь ловсӧ босьтны да эг пуртнас кынӧмсӧ вожӧд, ва тыра лемень тазйӧ чӧвті. Мед, мися, мый олас — олас. Нидзувъясӧс шыбитышті, мед кынӧмыс оз сюмав. Асывнас крӧватьын на куйлі, пӧтӧлӧкӧ видзӧді. Друг кылі: шлёп-шлёп, шлёп-шлёп. Вӧлӧмкӧ, дуляныд джодж кузя ветлӧдлӧ. Воддза бордъяс вылас мыджсьӧма, мед оз пӧр, бӧжнас кутчысьыштӧ. Куті да дзумги тазйӧ, но здук мысти чериыд бӧр шлёпнитчис джоджӧ. Вежон джоджӧд кыскасис, а сэсся и кухняӧдз кутіс петавлыны, бӧрынджык — кильчӧ помӧдз. Вочасӧн дулянӧй быдмис, тшӧгис. Абу дивӧ, йӧв юны велаліс да. Луннас нёль литраӧдз кутіс дуньгыны. Дзик польӧпи кодь лоис. Менӧ, буракӧ, ас мортӧн кутіс лыддьыны, метӧг эз кут вермыны овнысӧ. Кытчӧ ог мун — бӧрсяньым и тапиктӧ. Гӧлӧсӧй и шутёвтӧм вылӧ кутіс шыасьны. Кылас мыйӧн корӧмӧс, шлочкас бокъясас воддза бордъяснас — шлёп-шлёп, шлёп-шлёп тэрмасьӧ. Ме сылы Дулько ним сеті. Миян сиктын челядюлов ӧта-мӧднысӧ век «ко» вылӧ ыдждӧдлӧны: Миша — Мишко, Люба — Любко. Мед, инӧсь, лоас Дулько. Гожӧмбыд черисьыд сирагезйысь моз эг мынлы. Лавкаӧ ли няньла, вӧрӧ ли тшакла, град йӧрӧ ли лукла — Дулько ме бӧрся вӧтчӧ. Ар воис. Менам Дулькоӧй жугыльмис. Зэра поводдя дырйи дульнас пӧдӧма, войталӧмӧн войталӧ зырым кодьыс. Лун-лун паччӧрын косьтысьӧ. Сэсся мичаммис жӧ, шондіа лунъяс пуксисны. Ӧтчыд ме лавкаӧ мӧдӧдчи. Дулько, дерт, ме бӧрся. Вӧтчӧ-тапикасьӧ. Пӧрысь налим ыджда. Непӧштӧ каньяс, ош вылӧ ветлысь понъяс полӧны сыысь. Аддзасны да, ыліті кытшовтӧны. Мунам ньӧжйӧник. Пос дорӧдз воим. Зэръяс бӧрад шорыс туӧма. Вуджам пос кузяыс. Дульколы горӧді, мед тэрмасьыштас: лавка вермас сиптысьны. Шлёп-шлёпыс дугдіс кывны. Бергӧдчи, а мышкын некод абу. Видзӧда: ӧти плака чегӧма, абу вермӧма гуринаыдлысь сьӧктасӧ кутны. Дулько шорас усьӧма да ваас пӧдӧма. АЛЕКСАНДР ПАРХАЧЕВ

Ода кора тӧлысь *

Юяс вылын кывтысь йи, Челядь вомын юмов ли, Лэбысь дзодзӧгъяслӧн кӧлысь — Татшӧм ода кора тӧлысь.

Тёпкӧ юмов зарава, Дзользьӧ колип варова, Васьӧ ворсӧ гумла йӧрын Ас коддьӧмкӧд урок бӧрын.

Воас ода тӧлысь пом — Ловзяс мазі, петас ном. Кӧкас медводдзаысь кӧк сэк, Ёкыш лэдзас ассьыс пӧксӧ.

Школаясын, весиг шог, Юргас медбӧръя звӧнок. Васьлы гажа лоӧ гортас — Вокыс армияысь локтас.

• Ода кора тӧлысь — май.

Трактор

Тулыс воас — ыбъяс гӧрӧ, Амысьяснас мусӧ кӧрӧ. Гӧрӧм вылӧ зӧр да анькытш Кӧдзӧ-коялӧ, оз ланьтлы. Гожӧмъясын пуктӧ турун, Косьмас вӧвдӧм — куртӧ бура. Зэригъясӧн ытшкӧ сійӧс, Ог и босьтлӧй коса киӧ. Арын картупель му вылын Сылысь жургӧм-мырсьӧм кылан. Новлӧ куйӧд, кыскӧ кер, Мед кӧть помся кисьтӧ зэр. Кыз йи вывті мӧдлапӧлысь Кыскӧ турун кӧдзыд тӧлын. Уна лыда вӧлӧс вежӧ, Джуджыд лымйӧ повтӧг кежӧ. Коді тайӧ — тӧдан он? Тайӧ — трактор, ыджыд, ён.

«Би кинь»

Ӧшинювса пошта кудйысь Пӧльӧ тшӧктіс газет пыртны. Пӧчӧ броткис дедӧ вылӧ: «Бара пуксян гачтӧ зыртны.

Сісьмӧм потшӧс корӧ дӧмас, Порсьпиыдлӧн тыртӧм ворйыс, Колуныд со чурка помас — Ачыд газет лыддян дорвыв».

Пӧльлӧн юрсиыс оз вӧрзьыв Татшӧм броткӧдчӧмыд вылӧ. «Би кинь» журнал босьтӧ сьӧрсьыс, Нюмыс петӧ весиг сылӧн.

Сэсся индӧ меным синнас: Лок пӧ, внукӧй, пуксьы орччӧн. Ляскыся ме сылы дінас — Баблӧн шуасьӧм оз мӧрччы.

Медводз донъялам ми серпас, Мыйӧн мичмӧдӧма кышсӧ. Сэсся лист бок лист бок бӧрся Видлалігтыр воам мышкас.

Лыддям Сӧлӧ баблысь мойдъяс, Вӧр-ва видзӧм йылысь висьтъяс. Бӧрын тӧдмалам кроссвордъяс, Медым вежӧр лоӧ писькӧс.

Ичӧт кывбур, шусьӧг, нӧдкыв Ньӧжйӧникӧн ачым лыддя. Велӧдысьӧй — менам дедӧй, «Би кинь» мунӧ букварь пыдди.

АЛЕКСАНДР ПЕТРУНЕВ

Вартча

Эм менам Петя нима ичӧт вок. Арнас сылы тырас сизим арӧс, мунас школаӧ. Ме мӧд гожӧм нин велӧда сійӧс вартчыны. Лыаюрын, кӧні ми купайтчам ю воссьӧмсянь. Пырта Петяӧс ваас, кытчӧдз судза, кута коскӧдыс да тшӧкта вачкавны кокъяснас, сынны кияснас. Мӧд гожӧм нин, но Петя вартчыны оз велав. Яндзим ёртъясысь, мый ичӧт вокӧй татшӧм сямтӧм. Тӧрыт ме Лыаюрын пыдди лунтыр вӧлі вӧрын, батьӧй нуӧдліс пес пилитны. Рытнас, кор воим гортӧ, Петя чеччаліс нимкодьысла: — А ме вартча, а ме вартча... — Тэ помысь, — шуа ме. — Котӧртлам, колӧкӧ, Лыаюрад. Ачыд аддзылан. — Ладнӧ, — шуа, — аски петкӧдлан. Талун ме мудзи. И со талун, садьмӧмӧн тшӧтш, Петя чивкъялігтыр нуӧдіс менӧ Лыаюрӧ. Зэв ӧдйӧ чужйис гачсӧ, ызі-базі пырис ваӧ. И збыль — вартчӧ! — А юртӧ ваас сюйӧмӧн кужан? — юала ме шензьӧмӧн. — Куза, — шуӧ. «Кужаыс» сылӧн оз на артмы, кӧть и школаӧ нин лӧсьӧдчӧ. И бара пырысь-пыр петкӧдліс, кыдзи кужӧ уйны юрсӧ ваӧ сюйӧмӧн. Но дивӧ! — Кыдзи тэ ӧти луннас велалін? — Тӧрыт, — шуӧ Петя, — куръя вуджигӧн пыдӧсас эз судзны кокъясӧй да повзьӧмӧйла заводиті бызӧдчыны, кыдзи тэ велӧдлін. И вартчи! А сэсся тані, Лыаюрас, Мирон Колькӧд лунтыр вартчим. А ме вӧлі дась сямтӧм Петьӧӧн нимтыны вокӧс! ЛИДИЯ СМОЛЕВА

Юра сакар

Ичот дырйи сакарыд вӧлі ёна чӧскыдджык. Бать-мам вӧлі ньӧбасны юра сакартӧ да пуктасны мича банкаӧ джаджйӧ. Ставӧн водам узьны. Ми узьлам Сашӧкӧд. Ичӧтика ружтыштам, дай Сашӧ юалас: «Лидия, сакартӧ кӧсъян?» Ме, дерт, кӧсъя. Сашӧ судзӧдас морт ӧти ыджыд чорыд сакарӧн, сюйлас ва пельсаӧ, мед позис гижгыны, да сэсся ёна чӧскыдпырысь шыръяс моз гижгам. Ок эськӧ, ӧні кӧ юра сакарыдлысь кӧть ичӧтик тор.

Кӧч гӧснеч

Кӧчильыд ӧд ёна бур. Унаысь-унаысь гӧснеч сылысь сёйлім-юлім ичӧт дырйи. Мунӧны бать-мам да ыджыд чойяс удж вылӧ да тшӧктӧны вӧчны кутшӧмсюрӧ удж. Колясны чӧскыд йӧв, ас пӧжалӧм нянь да шуыштасны: «Виччысь, нылӧй, кӧч гӧснеч». Луныд, дерт, ӧдйӧ кольӧ. Ласта лыа вылӧ лэччан да купайтчан-сёлькӧдчан комынысь кымын. Рытнас пукалан пос помын да виччысян, кор тыдовтчасны муса мам-бать. Выныд кӧ эм на, котӧрӧн паныд мунан да и юалан, мый кӧчильыд мӧдӧдіс. Тулысын вӧлі мӧдӧдас ли либӧ зарава. Бӧрынджык — гӧрдысь-гӧрд коляоз. А гожӧмнад! То льӧм, то сэтӧр, то оз, овлывлӧ, и сьӧлаоз, чӧдлач и чӧд. А вермас мӧдӧдны вӧрысь и чӧскыд кӧра рудзӧг нянь. Шань кӧчильыд, шань.

Лагун-колун

Ӧтчыд менӧ мамӧ мӧдӧдіс суседъясӧ, мед найӧ ваясны миянлысь босьтлӧм лагун. Меным кывйыс тӧдтӧм да мунігчӧж лӧвта: лагун, лагун, лагун, лагун. А кыв йылын кылӧ гун, гун, ун, унн... Ме крукаси да уси. Вунӧді, кутшӧм кыв колӧ шуавны, сӧмын пельын шыалӧ: унн, унн. Юрӧс гыжйышті да мӧдӧдчи котӧрӧн. Муна да корся, кутшӧм кыв вошті. Друг юрӧ воис «лагун» пыддиыд «колун». Пыри да суседкалы и шуа: мися, мамӧй корис колун. Котӧрӧн моз нуа пельса пыдди пес поткӧдлан чер. Вои гортӧ, да мам тай сӧмын и шуис: «Кор бара, нылӧй, вежӧрыд лоас?»

Л. да Р.

Ичӧт дырйыд тай оз быд шы артмы. Сэки ӧд и логопедъясыд эз вӧвны. Ме быд кывйын «Р» пыдди шуа вӧлі «Л». Менам гортса учительӧй, Сашӧ чойӧй, скӧрмискодь. Менӧ сувтӧдіс пельӧсӧ да шуис: «Ме муна гуляйтны, а тэ тані сулав да шуав «рака», «рака». Локтіс менам «учитель», а ме век на «ракаася». Аслым любӧ. Сашӧ ӧд менӧ ошкыштас: ог нин шу «ляка», шуа «рака».

Алексей Тарабукин

Ёртъяс

Енэж лӧз да мича, весиг кымӧртор оз тыдав. Жар гожӧмыс. Вит арӧса Коля да квайт арӧса Миша лунтыръясӧн ворсӧны юдорса лыа вылын. Колялы зэв окота пырны ваас, медым пӧттӧдз уялыштны-суналыштны, но оз тай артмы: Миша оз лэдз. Сійӧ шуӧ: «Мамыд да батьыд эз тшӧктыны, оз позь. Ме тэысь арӧсӧн ыджыдджык, и менсьым колӧ кывзысьны. Вежон мысти меным сизим арӧс тырӧ». Лэдзтӧгыд кыдзи ваас пыран? Но нинӧм — сідзи гажа. Зонкаяс ворсісны лыа вылын машинаясӧн — магазинысь ньӧбӧм кӧрт чача-автомобильясӧн. Коля новлӧдліс думсьыс фермасянь вый вӧчан заводӧ йӧв, а Миша кыскаліс вӧр. Тадзи и колисны лунъясыс. А сэсся вежон мысти кымын Миша пырис Коля ордӧ гортас да шуис: «Ме тэкӧд сэсся вадорад ворсны ог кут. Вот». — Мыйла? — чуймис Коля. — Ме ыджыд нин, сизим арӧс талун тырис, чачаасьнытӧ абу нин мича. Арнас ме школаӧ муна, а тэ он. Вот! — ошйысис Миша да бӧр петіс керкаысь. Коля лунтыр бӧрдіс. Рытнас весиг бать-мамыс эз вермыны бурӧдны. — Ме Миша кодьӧн кӧсъя лоны — ыджыдӧн. Кыдзи нӧ ме ӧтнам кута ворсны? — ырзіс лёкгоршӧн Коля. — Гажтӧм Мишатӧг. Мӧд луннас Коля жугыля гӧгльӧдіс бедьторйӧн горт гӧгӧрыс бӧчка асык. Вадорӧ бать-мамыс ӧтнассӧ эз лэдзны. Кадыс муніс дыша, шондіыс весиг мустӧм лоис. Но друг... — Шыбит сімӧм асыктӧ, — кыліс тӧдса гӧлӧс. Потшӧс вылын пукаліс да нюмъяліс Миша. Сійӧ корис: — Мунам вадорӧ. Ми ӧд тэкӧд ёртъяс. И найӧ гигзигтырйи котӧртісны ю дорӧ.

Апельсин

Ӧньӧлы батьыс вайис карысь апельсин, уна-уна, быдса сетка тыр. — Ой, кутшӧм чӧскыд, кутшӧм чӧскыд, — инас эз ӧшйы детинка. Сиктад, дерт, апельсиныд абу вӧвлытӧмтор, но вайлӧны шоча на. — Батьӧ, батьӧ, — ӧшйис батьыслы сьылі вылас Ӧньӧ. — Позьӧ, ме некымынӧс нуа школаӧ? — Босьт, босьт, — нюммуніс батьыс. Ӧньӧ ӧдйӧ тыртіс зепъяссӧ батьыслӧн гӧснечӧн. Мӧд луннас урокъяс бӧрын Ӧньӧ локтіс жугыль чужӧма, син доръясыс вазьӧмаӧсь. — Мый нӧ лоис? — шыасис батьыс. — Мекӧд талун некод оз сёрнит, — бӧрддзис Ӧньӧ да мыкталігтырйи висьталіс: — Хоккейысь ворсны весиг эз босьтны. Мун пӧ татысь ылӧджык, апельсиннад пӧ мачась. — А тэ мӧй ёртъясыдкӧд эн юксьы? — Э-эг, — кузя нюжӧдіс Ӧньӧ. — Петкӧдлі: со, мися, батьӧй мый вайис, а некодлы эг сет. Батьыс копыртчис пиыслань да небыда шуис: — Ёртъясыдкӧд век колӧ юксьыны. Горш морттӧ некор эз радейтлыны. Мӧд луннас Ӧньӧ портфель тыр сӧвтіс апельсин да нимкодясигтырйи котӧртіс школаӧ. ИВАН ТАРАБУКИН

Медводдза лым

Тӧрыт на ӧд енэж бӧрдіс, Гӧгӧр вӧлі сьӧд. Асыв быттьӧ синмӧс пӧртіс, Ывласӧ эг тӧд.

Пашкыр гӧна еджыд куӧн Шебрасьӧма му. Ӧшинь улын еджыд руӧн Шаллясьӧма пу.

Кытысь чужис татшӧм дивӧ? Тӧрыт на эз вӧв. Шемӧсмӧма ичӧт Ивӧ: Гашкӧ, воис тӧв?

Кӧдзыд тӧв

Ывла вылас абу гым, Кӧдзыдыс тай дурӧ. Ӧдзӧс бокӧд пашкыр лым Кӧчильясӧн тюрӧ.

Паччӧр вылын пӧжсьысь пӧч Пернапасъяс чӧвтӧ: «Ваыс муӧдз кынмас стӧч», — Вомгорулас лӧвтӧ.

Но а меным татшӧм тӧв Сьӧлӧм вылам воӧ. Шапка пельын эм на кӧв, Кынмымӧн кӧ лоӧ.

Рытнас кӧдзыд оз жӧ дойд, Шебрася кӧ кыза. Паччӧр вылын пӧчлысь мойд Вугралӧмӧн кывза.

Выль во

Быттьӧ мойдкыв гортӧ пырис, Гажа шыӧн гӧгӧр тырис. Коз пу дзирдалӧ джодж шӧрын, Вӧрысь сійӧ локтіс тӧрыт. Ӧтчыд вонас овлӧ тайӧ, Ставлы шудсӧ Выль во вайӧ.

Гожӧм

Ручка легӧдны оз ков: Майбыр, гожӧм — сьыв да ов. Позьӧ чери кыйны уна, Позьӧ вӧлӧн куртны мунны. Позьӧ чӧд и ӧмидз вотны, Оз тай миян кокъяс чотны. Уна лоӧ гажа лун, Дзикӧдз бырлас чӧскыд ун.

Космонавт

Космонавтӧн кӧсйӧ лоны, Дышӧдӧма овны тан. Тӧлысь вылӧдз кӧсйӧ воны, Корсьны сылысь гуг и бан.

Юрсӧ гоньгӧдіс джодж шӧрын, Спутник кыпӧдчыны дась... Гашкӧ, коркӧ кызь во бӧрын Лэбзьылас на ичӧт Вась.

Мач

Оля талун вывті рад — Мамыс ньӧбис мач. Вуніс весиг пажын кад, Джоджӧд ветлӧ скач.

Сӧмын войнас лӧнис ныв, Гӧгӧр шыч ни рач. Акань пыдди сылӧн сыв Шамыртӧма мач.

Ичӧт художник

Мыйкӧ лӧнис миян Таня, Пызан сайын нускӧ шаня. Серпас бура дыр нин вӧчӧ, То ли ошкӧс, то ли кӧчӧс. Кисӧ, нырсӧ, гӧгӧр лякис, Муртса колис краска шмакыс. Уна воштіс нылук вын, Серпас вылас артмис ... тшын.

Сизь

Тонӧ лэбӧ мича сизь, Вомас кутӧ ыджыд кизь. Нырыс шыла пом кодь ёсь, Эн лысьт панны сыкӧд кось. Коді панас — сылы сюрас: Ыджыд кизьсӧ плешкас вурас.

Бадькор

Бадькор дыр нин бӧжнас летіс, Думсьыс шонді улӧ петіс. Локтіс каля отсӧг вылӧ, Мед и сэсся олӧ-вылӧ.

• Бадькор — ичӧтик чери.

Потандорса

Пышйис ӧмидз кӧра луныс, Зэв тай збой. Ог и тӧдӧй, кытчӧ муніс, Воис вой.

Эшкын улӧ пырис кодзув, Узяс дыр. Узьны водіс мича бобув, Дзебис ныр.

Шоныд войыс шӧпкӧ-сьылӧ: «Баю-бай!» Вай жӧ узьышт, зарни нылӧй, Узьышт вай.

Чужан лунӧ

Чужан лунсӧ Таня виччысис Выль воӧс моз. Медбӧрын воис жӧ сійӧ. Мамыс, удж вылӧ мунігас нин, висьталіс, кӧні кутшӧм сёян, кытчӧ мый пуктыны, да ӧлӧдіс: — Унаӧн эн чукӧртчӧй. Урокъяс бӧрад пукалыштӧй, и тырмас. Котралӧм мед эз вӧв. Школаысь локтӧм бӧрын Таня медводз уськӧдчис аслас ичӧтик жырйӧ, кӧні вӧлі став озырлуныс: посни и гырысь аканьяс, ворсан пызан-улӧс, ичӧтик койка да нӧшта быдсяма чачаыс. Ставсӧ лӧсьыда идраліс. Аканьясӧс пуксьӧдаліс ӧти радӧ пызан пӧлӧн. Мед аддзыласны ёртъясыс, кутшӧм уна сылӧн ворсанторйыс, кутшӧм мичаӧсь аканьяс. Сэсся муніс лӧсьӧдчыны сёян жырйӧ, ӧд час мысти кӧсйисны нин локны первой классын велӧдчысь пӧдругаясыс. Лэпталіс пызан вылӧ уна пӧлӧс пӧжас, чӧдъя да ӧмидза варенньӧ, печенньӧ да весиг яблӧк, кодӧс корсьӧма мамыс чужан лун кежлас. Регыд мысти кыліс ӧдзӧсӧ таркӧдчӧм да пырисны гӧстьяс. Мыччисны Танялы козинъяс. Маша вайис книга, Ира — альбом да уна рӧма карандашъяс, а Катя мыччис акань, коді кужӧ куньны синъяссӧ да шуны «мама». Танялы лои зэв нимкодь. Тшӧктіс пӧрччысьны нывкаяслы да пырны сёян жырйӧ. Сёйыштӧм да чай юыштӧм бӧрын первойӧн чеччис пызан сайысь варов да тэрыб Маша. — Нывъяс, вай ворсыштамӧй. — Энлы, Маша, ме тіянлы петкӧдла ассьым жырйӧс, — сувтӧдіс Таня. Сэтчӧ пырӧм бӧрын ставныслӧн чужӧмыс югзис. Маша воськовтіс аканьяслань. — Вай петкӧдла, кыдзи колӧ тӧбны аканьтӧ, — вӧзйис сійӧ. — Эн, — сувтӧдіс Таня. — Мамӧ увгыны кутас. Вай книгаяс видлалам да телевизор видзӧдам. Нывкаяс кывзысисны пӧдругаыслысь да петісны мӧд жырйӧ. Таня вайис Машалысь козьналӧм книгасӧ да нӧшта некымынӧс ассьыс. Но регыд книга видлалӧмыд дышӧдіс. — Вай сингураньысь ворсыштам, — шыӧдчис Катя. — Джодждӧраыс дзугсяс! — повзис Таня. — Сы дорысь бурджык магнитофон кывзам. Гӧстьяс жугыльмисны. Маша чеччис да нинӧм шутӧг муніс пасьтасьны порог улӧ. — Сідзкӧ, ывла вылӧ петалам ворсны, — сувтіс тшӧтш Катя. — Ӧні али мый? — чуймис Таня. — А мый нӧ? Лок, Ира, петам, — нуӧдіс Катя да муніс жӧ пасьтасьны. Недыр мысти Таня колис ӧтнас. «Но и пӧдругаяс, чай юисны да мунісны», — мӧвпаліс сійӧ. Эз и гӧгӧрво, мыйла сэтшӧм ӧдйӧ помасис дыр виччысяна праздникыс. СЕМЁН ТЕРЕНТЬЕВ

Юра морт

Кор видзысьяслӧн аргышъяс кайисны мича мыльк вылӧ да сувтісны. Аргыш нуӧдысь нывбабаяс мездісны мудзӧм кӧръясӧс, босьтчисны вӧчны чом, а аргышъясӧн юрнуӧдысь Кӧсьта пуксьӧдіс аслас даддьӧ кӧкъямыс арӧса Семӧ писӧ да мӧдӧдчис орчча тылань кыйны чери. Ичӧтик Ванюк, Семӧлӧн вит арӧса вокыс, коді ветлӧдлӧ мамыслӧн ньӧжйӧникӧн исковтысь даддьын, эз кӧсйы кольччыны ыджыдджык воксьыс. Сылы зэв окота вӧлі ветлӧдлыштны батьыслӧн тэрыб даддьын, кытчӧ лямкаалӧма визув вит кӧрӧс. — Айӧ , ме ыджыд нин! Видзӧд, кытчӧдз нин ме судза, — додь сюв вылӧ кайӧмӧн «быдмӧма» Ванюк. — Босьт менӧ, айӧ. Ме нинӧмысь ог пов. Ме бура тэныд отсася.

• Айӧ — батьӧ.

Батьыс эз кӧсйысь. Семӧ эз жӧ сибӧд: — Мун татысь! Номъяс сёясны, да бара кутан няргыны! Зонка бӧрыньтчис, конйыштчис да сувтіс мыш саяс сулалысь Катшӧ понлы кок лапа вылас. Катшӧ лёкысь чарӧстіс да чепӧсйис бокӧ. Ванюк усис да бӧрддзис. — Босьтлы, Кӧсьта, детинкасӧ! Мед ветлас, видзӧдлас чери кыйӧмсӧ, зэв тай нин окотитӧ да, — корис верӧссӧ Ванюклӧн мамыс. Кӧр волльӧн вевттьӧм доддьысь сійӧ перйис шонді

вылын косьтӧм нянь торъяс, мича коръя кампет да сетіс ичӧт пиыслы. — Босьт, сьӧлӧмшӧрӧй, туй вылад сёянтор. Уджалігад кынӧмыд сюмалас. Батьыс эз вермы кывзыны Ваньӧлысь назгӧмсӧ, тшӧктіс пуксьыны да ёнджыка кутчысьны, мед оз усь. Ваньӧ, синва пырыс радлӧмӧн, тӧрӧдчис вокыскӧд орччӧн, зуркнитыштіс сылы гырддза помнас. Котӧртыштіс дадькӧд орччӧн да чеччыштіс на дінӧ и батьныс. Чери кыянінсӧ, кытчӧ лэбӧны, шуӧны Лун тӧла тыясӧн. Сэні кык ты. Ӧтиыс кузь да паськыд, но ляпкыд. Мӧдыс гӧгрӧс да ичӧт, но джуджыд, и ваыс сэні пыр кӧдзыд. Найӧс йитӧ вис. Кор дыр пӧльтӧ лун тӧв, сэк ыджыд тыыс ёна шоналӧ да косьмӧ. Черияс сэки петӧны вискӧдыс мӧд тыас. Видзӧдан кӧ джуджыд кыр йывсянь, зэв бура тыдалӧ налӧн уйӧмыс. Вискыс абу джуджыд, но дадюлӧн вуджны он вермы — кӧтӧдас. Абу паськыд, но ӧти берегсянь мӧдӧдзыс няртала он жӧ вермы шыбитны. Батьныс вайӧдіс челядьӧс вис дорӧ да чеччӧдіс. Ачыс кытшовтіс дадювнас ичӧт тысӧ. Воис челядь весьтӧ да домаліс дадювсӧ сьӧд няр куысь вӧчӧм вӧжжиӧн. Перйис чери кыян кулӧм, лэччӧдіс вис дорӧ, пуктіс лыа вылӧ. Сэсся кыскис кӧр воль улысь кытшъясӧ чукӧртӧм няртала, мездіс дадюлысь медся дорӧ лямкаалӧм пелейӧс да кӧрталіс сьыліас няртала помсӧ. Лэдзалӧм пелейыс — Микул нима пӧрысь кӧр. Сійӧ пыр нырщикалӧ ва вуджигъясӧн. Ӧні батьныс сійӧс и кӧсйис мӧдӧдны Семӧ да Ваньӧ дорӧ, медым вуджӧдас сьыліас кӧрталӧм няртала помсӧ. А нярталанас челядь кыскасны вис вомӧныс чери кыян кулӧмсӧ. Батьныс вайӧдіс Микулӧс вадорӧ да харей пунас веськӧдіс сійӧс мӧдар береглань. Семӧ да Ваньӧ босьтчисны горзыны мӧдар берегсянь: — Микул! Микул, айк, айк! Лок, мада, лок! Пӧрысь кӧр исыштіс нырборднас васӧ да мӧдӧдчис челядьлань. Ваыс ньӧжйӧникӧн дзебис Микуллысь кокъяссӧ, сэсся кайис паськыд кынӧмӧдзыс. Друг кӧр джӧмдіс да мунӧмсьыс дугдіс. Батьныс швачнитіс харейнас ваӧ, деркнитіс Микулӧс сьыліас кӧрталӧм домӧд, но кӧр сӧмын вӧрӧдыштіс кокнас, водзӧ эз вӧрзьӧдчы. — Микул, мый нӧ сувтін?! Мун вай, мӧс кынӧмӧ! — горӧдіс ыджыд морт кӧр вылӧ да бара швачкис харей помнас ваӧ. Но кӧр эз кывзысь, бергӧдіс юрсӧ да бӧр кайис берег вылӧ, кысянь лэччыліс вадорӧ. — Лок, Микул! Лок татчӧ, лок! — тивгисны-горзісны ичӧт Ванюк да Семӧ. Котраліс ӧтарӧ-мӧдарӧ да гораа увтіс Катшӧ. Шум да зык, быттьӧ ва вомӧн ыджыд кӧр стадаӧс вуджӧдӧны. А сэсся Ваньӧ мыйлакӧ пуксис му вылӧ. Нинӧм шутӧг шурк-шарк пӧрччис кӧмкотсӧ да тэрыба чӧвталіс улыс-вылыс гачьяссӧ. Сувтіс кокъяс вылас, муніс вислань да гӧгйӧдзыс пырис ваӧ. Киас босьтӧма нянь кӧрыш, кодӧс ӧнтай сетіс мамыс. Семӧ шӧйӧвошис, эз тӧд, мый вӧчны. Медбӧрын уськӧдчис ваӧ да тшапкис Ванюкӧс морӧс бердас. — На нянь, Микул, на нянь! — сьӧлӧмсяньыс горзіс ичӧт морт да нюжӧдіс кӧрлы нянь кӧрышсӧ. Пӧрысь пемӧс кыза апыштіс нырборднас ва выв сынӧдсӧ, аддзис челядь киысь сёянтор да ньӧжйӧникӧн пырис ваӧ. Сӧдз вискыс кайис сылы мыш вылас. — Со тай мый колӧма сӧтанаыдлы! — петіс серамыс батьныслӧн. — Юра морт талун меным отсасьны сюрӧма! Но и сюсь жӧ зонка тэ вӧлӧмыд, дона пиӧ! — ошкис сійӧ Ваняӧс. Гожся шонді вӧлі вылын на. Сійӧ ыстіс шоныд югӧръяссӧ ичӧтлы и ыджыдлы.

ЭДУАРД ТИМУШЕВ

Юква

Батьӧ шуис: «Йӧрш кӧ шедас, Ведра юква сыысь петас». А ме йӧрштӧ буретш кыйи, Вуграси кор Сьӧд кӧдж тыын. Сӧмын чутйӧдліс став киӧс, Мезді вугырысь кор сійӧс. Сэсся чӧвті ведра ваӧ, Пукті бипур вылӧ тайӧс. А кор пузис — видлі паньӧн, Со тай, со, ерӧмаканьыд!

Ыджыд йӧршӧс пуи кӧть и, Юква кӧрыс абу ньӧти.

Код нӧ тайӧ?

Код нӧ эськӧ мунӧма Миян керка дорӧд? Лымсӧ ставсӧ тальӧма, Кисьтӧма тшӧтш зорӧд. Таысь кындзи чегӧма Йӧрысь потшӧс-майӧг. Мый нӧ эськӧ корсьӧма, Код нӧ эськӧ тайӧ?..

Тайӧ йӧра волӧма Кыськӧ парма шӧрысь: Гажыс ёна бырӧма Гожся турун кӧрысь.

Джуджыд лымйӧд собавны Сылы абу кокни... Мыйла эськӧ гожӧмыс Та дыра оз лок нин?

Ас вӧчӧм кампет

Педьлысь ичӧт чойыс синва сорӧн Нёнялана кампет мырдӧн корӧ. Сӧмын кытысь ӧні сійӧ сюрас? Быдсямаыс Педьлы воліс юрас. Босьтіс сакар, тӧдӧ: сійӧ сылӧ, Да и пуктіс пачлӧн плита вылӧ. Но а мыйӧн сакар сэні сыліс, Нёнялана кампет кӧр и кыліс. Сійӧс ичӧт чойыслы и сетіс, Чойыс видліс, да и нюмыс петіс.

Василий Торопов

Кӧчиль

Ыджыд воккӧд локтім тшак вотанінысь. Миянкӧд котралысь Шарик пон друг кежис пес кераслань, недыр мысти кутіс гораа увтны. Ми мунім шыас. Аддзим со кутшӧм серпас. Мыр вылын пукаліс рака да чышкаліс нырсӧ руд гӧнысь, а пон увтіс кодӧскӧ муысь. Котӧртім, видзӧдлім — понӧль улын вӧлі йӧжгыльтчӧма кӧчпи. Ракаыс сылысь син пӧвсӧ нин удитӧма кокыштны. Лэччӧдім ичӧтикӧс гортӧ, ыджыд ящикысь поз сылы вӧчим. Кӧчильӧн асьсӧ нимтім. Лун-мӧд Кӧчиль сёян дорӧ эз матыстчыв, но сэсся сёйны жӧ кутіс. Петкӧдан сёян, а сійӧ кыккокйыв сулалӧ, воддза кокъяснас ӧдзӧссӧ парсалӧ. Вердім турунӧн да няньӧн, гежӧдика чӧсмӧдлім и морковӧн да пипу коръясӧн. — Верд, ёна верд, мед нимлун кежлад быдмас. Мамыд зэв чӧскыда пуас да пражитас, — кесйӧдіс коркӧ бать. Та вылӧ пӧльӧ шуис: — Некутшӧм жаритӧм-пражитӧм оз ло. Синтӧм да дойдалӧм пемӧс вылас тешитчыны оз позь. Тулысладор Кӧчиль збоймис. Лои вӧйджык, омӧльджыка кутіс сёйны. Лунтыръясӧн котраліс йӧрын, кодӧс вӧчлім сарайын. Тӧдчис: гажтӧмтчӧ вӧр-ваысь, ас коддьӧмысь. — Лэдзны кӧ-а? — ӧтчыд шуис пӧль Кӧчильӧс вердігӧн. — Син пӧвнас оз сюр кодлыкӧ? — юалі. — Кӧчыд ёнджыкасӧ пельяс вылас лачасӧ кутӧ. Аддзан, мый ыдждаӧсь найӧ сылӧн. Кӧчильӧс нуим вӧрӧ шойччан лунӧ сійӧ жӧ местаас, кытысь аддзим. Лэдзим мешӧкысь да сӧмын аддзылім.

Гыӧра пармаын

Дыр нин лӧсьӧдчам внуккӧд петавны вӧрӧ. Ачыс эськӧ ичӧт на, локтан ар школаӧ мунас, но зэв вежӧра. Книга вылысь торксьытӧг висьталӧ зверь-пӧткалысь нимъяссӧ, мыйсюрӧ серпасалӧ ачыс. Гожӧм-арнас тшак-вотӧс ӧктыны аскӧд вӧрӧ босьтлывла. Ӧтчыд нуӧді тӧвнас. Шойччан лунӧ чеччим водзджык, сувтім лыжи вылӧ. Мунны ылӧ оз ков: каян неыджыд чой, вуджан шыльыд эрд и — стенӧн сулалысь кыдз пу рас. Тӧвся вӧр лӧнь, быттьӧ сэні став олысьыс унмовсьӧма гожся тӧлысьясӧдз. Чорзьӧм туктаыс коз да пожӧм увъяссӧ лайкнитӧма увлань, а вӧсни пуясыс мегыр моз нюгыльтчӧмаӧсь муӧдзыс. Инмӧдчан кинад — лымйыс бруткысьӧ-усьӧ, пуыс ньӧжйӧникӧн веськӧдӧ мудзӧм коссӧ. Ывлаын ыркыд, а сынӧдыс сир кӧрӧн ӧвтӧ: лыска пуясыс тӧв и гожӧм вежӧсь, сӧмын ӧні найӧ оз быдмыны. — Кыдз оз быдмыны? — шензьӧ ичӧт морт. — Гортын тай дзоридзьясыд быдмӧны... — Кор муыс и ваыс кынмӧма-йизьӧма, вужъясыс оз вермыны вердны пусӧ, — висьтала внуклы, — а вердтӧгыд некод оз быдмы. Коръя пуяс арсянь росмӧны, тулыс виччысьӧны. Кыкӧн писькӧдчам пуяс костӧд. Быд воськолын менӧ суӧ ичӧт мортлӧн юалӧм. — Коді бара тані ёгдысьӧма? — сувтіс сійӧ ӧтка ловпу дінӧ. Видзӧдам да, пыстаяс лэбалӧны увйысь увйӧ, гарсӧ пылльӧны, а жугйыс лым вылӧ киссьӧ. Неылын кыліс сизьлӧн дорччӧм. Внукӧй ме водзын писькӧдчис шыланьыс. Гӧрд юра сизь шурснитіс пуяс костӧд, топӧдіс пу потасӧ вайӧм пу коль да босьтчис сизьдыны сэтчӧ. Лэчыд гыжъяснас шашаритчӧма пуӧ да мыджсьӧма дженьыд бӧж вылас. Килльысян пожӧм улын тырыс жӧ жуг: дыр нин уджалӧма ёсь нырнас тайӧ пӧткаыс. Шор вуджӧм бӧрын сувтім пашкыр пожӧм улӧ. Кодкӧ пуклӧс лӧсьӧдлӧма гожӧмнас, сэтчӧ и пуксим шойччыштны. Выя няньӧн пӧсь чай юим термосысь. Шондіыс сідзи и эз лыб вӧр йылӧ, син пӧвнас видзӧдчис пуяс костӧд. Пукалігӧн пожӧм вывсьыс коль жуг жӧ кутіс лым вылас гылавны. Ур, вӧлӧмкӧ, пу йылас пукалӧ, быттьӧ еджыд мач, муртса и торъялӧ лымсьыс. Гожӧмнас вотчигӧн казявлім жӧ урсӧ. Сэки пожӧм кырсь рӧма вӧлі и кажитчис ичӧтджыкӧн. Тӧв кежлӧ вежӧма пасьсӧ. Висьтала внуклы тайӧ ичӧтик зверь йывсьыс. Со, шуа, пу йывъясӧд тювӧма-локтӧма татчӧ. Лун-лун корсьӧ колля пуяс, весиг вом доръясыс вижӧдӧмаӧсь сирсьыс. Урыслӧн эм ройӧн вольсалӧм шоныд поз. Тулыснас сэні чужасны урпиян. Чой йылын внукӧй сувтовкерис да видзӧдліс ме вылӧ: — Пӧльӧ, кор сэсся волам вӧрас? — Мӧд шойччан лунӧ, оз кӧ кут турӧбавны, — вочавидзи ме да исковті внук бӧрся чой горув.

Юсь

Ӧтчыд ме локті Вадыб ты дорӧ идравны кыйсян кӧлуйӧс, йӧз син водзысь кыскыштны пыжӧс. Воддза лунас лым чиръяс нин лэбалісны енэжын. Нидзув доз, дерт, эг вунӧд. Арын, ва кӧдзалӧм бӧрын, чери чукӧртчӧ джуджыдінӧ. Веськалан кӧ местаӧ, зэв бура кыян, торйӧн нин ёкышъясӧс. Местаӧдз вои пемыднас, узьмӧдчи тыдорса керкаӧ. Асывнас садьми лыйсьӧм шыясӧ. Тыдалӧ, утка кыйысьяс войнас воӧмаӧсь. Ывлаыс гудыр рӧма на, ты вылын кылісны кутшӧмкӧ чилзӧм шыяс, быттьӧ пон чукӧр увтчис-омляліс. Пукси пыжӧ да йӧткыштчи ты шӧрланьыс. Вӧлӧмкӧ, лым еджыд гырысь лэбачьяс, гашкӧ, дасысь унджык, кытшлалӧны-лэбалӧны ва весьтӧд, зэв нора горзӧны. Кузь туй вуджигӧн, тыдалӧ, пуксьылӧмаӧсь шойччыны-пӧткӧдчыштны. Абу окота эновтны чужан-быдман местаяссӧ, сійӧн и шогалӧны. Час-мӧд вуграси. А юсьяс эз и мӧвпавны эновтны тысӧ, сӧмын качӧдчылісны пыр вылӧджык и вылӧджык, вӧчисны ыджыдджык кытшовъяс. Нора горзӧмсьыс лов вылын лои шуштӧм. Чери эз жӧ дэбӧд. Дышӧдіс пукавны, да мӧвпышті кытшовтны тысӧ. Гӧгӧрті, но нинӧм эг казяв. Петі берегӧ, пыжӧс шуи кыскыны вӧр дорас: таво волӧм оз жӧ нин ло-а. Ылісянь на видз шӧрсьыс казялі еджыд тубрас, быттьӧ еджыд чышъян павкнитӧмаӧсь. Вӧлӧмкӧ, юсь пласьтвидзӧ. Со мый вӧсна, вӧлӧм, горзӧны-бӧрдӧны ёртъясыс, чой-вокыс, бать-мамыс. Кыйӧдчигас, кӧнкӧ, чукӧрас лыйисны да талы веськалісны. Ва вылад юсьясыд матӧ оз сибӧдны. Муткыртны кутіс сьӧлӧмӧс, быттьӧ ме вӧлі мыжаыс. Сьӧлӧм дойӧн эновті тысӧ. А юсьяс пыр на кытшлалісны пыдӧстӧм енэжас.

Лысан

Толялӧн мамыс конюкалӧ, пыр доддявлӧ Лысан нима вӧлӧс. Гӧрдов гӧныс волялӧ бокъясас и мышку вылас, кок помъясыс еджыдӧсь. Кымӧс вывсяньыс ныр йылӧдзыс еджыд визь жӧ. Та вӧсна и Лысан. Толя быд лун конюшняын. Мамыслы отсасьӧ урокъяс бӧрын: разӧдӧ турун, зӧр, зыртӧ вӧв кок ув. Зонка пырджык манитчӧ Лысан дорын: шыльӧдӧ гӧгӧрбок, бусысь да гӧнъясысь весалӧ. Вӧвлы долыд, юрнас ниртӧ зонкалы пельпомас. Доддялӧм Лысанӧс мамыс сувтӧдлӧ керка дорӧ, турунла мунігӧн пӧпуттьӧ тӧвзьӧдӧ Толяӧс школаӧ. Толя пасьтасьӧма нин, виччысьӧ киас сола нянь шӧрӧмӧн. Зонкаӧс аддзӧм бӧрын вӧв гӧрӧктӧ — чолӧмасьӧ ичӧт морткӧд. Сэсся небыд льӧбъяснас босьтӧ нянь, тэрмасьтӧг сёйӧ. Мукӧддырйи мамыс сетлӧ кутны вӧжжи. Школа дорын вӧв ачыс сувтӧ тӧдса потшӧс дорӧ, весиг «тпру» оз ков шуны. Тулыснас Лысан гӧрӧ град йӧр. Ӧтчыд гӧрисны картасайса му да лӧсьӧдчисны вуджны шор сайӧ. Телегаӧ пуктісны гӧр, картупель кӧйдыс. Толяӧс батьыс пуксьӧдіс вӧв вылӧ. Нимкодь Толялы, бергӧдлӧ юрсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, медым аддзылісны тшӧтшъяясыс. Эз и тӧдлы, кыдзи дзиръяӧд петігӧн чатӧра юрыс колскысис вылыс тасӧ, весиг синъяссьыс би киньяс сявкнитісны. Копыртчыны коліс, да кысь нин гоннялігад. Здукӧн вӧв мышку вылысь исковтіс да телегаа-вӧла костӧ веськаліс. Сэтчӧ эськӧ и суис неминучаыд, но Лысан весиг воськов джын водзӧ эз вӧч, гӧрӧктіс: мый пӧ тэкӧд лоис? — Кытчӧ нӧ видзӧдан? Сямтӧм вӧв кӧ веськаліс, кольк кышӧс моз вермис жугӧдны, — ропкис батьыс да отсаліс петны вӧв кокъяс улысь.

Чавканъяс

Кольӧм воын миян сиктӧ кыськӧ локтісны да овмӧдчисны чавканъяс. Пӧжсьӧм-быдтысьӧм бӧрын налӧн лыдыс тӧдчымӧн содіс. Помасьлытӧм зык кылӧ войӧдз, весиг школа лӧскын олысь гулюясӧс кытчӧкӧ вӧтлісны. Зільӧсь тайӧ лэбачьясыс, ӧти здук весь оз овны. Меным любӧ видзӧдны налӧн ноксьӧм вылӧ. Пуксьӧ чавкан кыдз пу ув вылӧ, бокӧн сибӧдчӧ йывланьыс, гоньйӧдлӧ юрнас. Тадзсӧ сійӧ бӧрйӧ, кутшӧм рос эськӧ чегны. Мыйӧн бӧръяс, топӧдӧ вомас да бертовтӧ. Кӧдзыд асывнад бура чегъясьӧ. Нюдзджык кӧ веськалӧ роскыс да пырысь-пырсӧ оз чег, вомас топӧдӧм бӧрын выныштчӧмӧн шыбитчӧ сынӧдӧ. Коркӧ чегӧ увйыс да коркӧ оз. Оз кӧ, выльысь ставсӧ вӧчӧ. Овлӧ, мый кузьджыка роскыс чегӧ да шифер костӧд пыртігӧн оз тӧр. Этша и мырсяс, кытчӧдз вайӧмторйыс муӧ оз усь. Ӧти шойччан лунӧ куйлі вольпасьын. Кылі: сюръясянь зэвтӧм сутугаӧ кодкӧ дзенкйӧдлӧ. Чавканъяс вӧлӧмаӧсь. Руа асывнас лэбалӧны да сутугаӧ зурасьлӧны. Мыйла ковмӧма лэбавны татшӧм водзсӧ, гӧгӧрвои бӧрынджык. Моздор тыр кудель эновтлім керка кыпӧданінӧ, да сійӧс вӧлӧм лэбӧдлӧны. Сюсьӧсь. Луннад эськӧ йӧзыд казялісны пакӧститчӧмнысӧ.

Тӧлысь мамтӧг

Мамӧ курортӧ мӧдӧдчӧ. Сійӧ дас воысь нин дырджык конюкалӧ. Бӧръя кадӧ коскыс ёна висьӧ. Некутшӧм лекарство оз отсав. Колӧ пӧ няйтӧн бурдӧдчыны. — Гортса уджъяссӧ юклам ас костаным, — шуис Толик, ыджыдджык вокӧй, коді велӧдчӧ сизимӧд классын нин. Бать содтіс ассяньыс: — Бурдӧдчы, тӧлысьтӧ он и казявлы, кыдзи прӧйдитас. Овмӧсным миян ыджыд: куканя мӧс, порсь, ыжъяс, курӧгъяс, кык пон да кань. Бать шуӧ: сёян-юантӧ пӧ вӧла доддьӧн чукӧртам, а тӧвбыднад паньӧн бырӧ. Мам мунан лунӧ батьӧ удж вывсьыс воис югыдӧн на. Став ловъя ловсӧ вӧлі вердӧма-юкталӧма, керка пытшкын ӧвтіс чӧскыд сёян кӧрӧн. — Шыдтӧ ми талун книга серти пуим, — пыр жӧ ошйысис Толик. — Сӧмын тай мӧсным лысьтытӧм. Эг на индӧй, коді лысьтысьны кутас. — Петала, сідзкӧ, ме, — мыссьыштӧм бӧрын шуис батьӧ. Но регыд бӧр пырис тыртӧм пӧдӧнчанас. — Оз сибӧд Сюрукыд. Ог и тӧд, мый вӧчны. — Мамлысь паськӧмсӧ пасьтав, — велӧдіс Толик. Сідзи и вӧчисны. Мӧс дорӧ лэччисны кыкӧн. Толик петкӧдіс сола нянь шӧрӧм. Бать босьтчис лысьтысьны. — Зэв тай сьӧкыда петӧ, чуньясӧй лёталісны. Абу нин, тыдалӧ, сэсся йӧлыс. — Пӧдӧнча джынйыс на абу да. Сюрукным ӧд уна йӧв сетӧ. Вай ме видла, — корӧ Толик. — Ме ӧд лысьтысьлі нин. Толик кыкнан кинас зыраліс мӧслысь вӧрасӧ. Кыз шор моз йӧлыс мӧдіс жборгыны дозйӧ. Быдса пӧдӧнча лои. Мурка вит каньпи вайӧма гид лӧскӧ. Ме пырті найӧс гӧбӧч вылӧ. Мися, кынмасны синтӧмъясыд. Сибирскӧй рӧд миян каньыс. Ёртъяслы кӧсйыси козьнавны каньпиянсӧ. Видзӧдлі дзоляясӧс, а налӧн сӧмын местаыс. — Лапкорпель! Кӧні каньпияныс?! — сэтшӧма скӧрми. — Мый нӧ арзан, буксун. Эз и ков вӧрзьӧдны места вывсьыс. Ме нӧшта скӧрми, петук моз уськӧдчи Толик вылӧ. Дась някравны кудель кодь небыд юрсисӧ. Но ас кадӧ гӧгӧрвои: вокӧй меысь вийӧрджык, сюсьлуннас босьтӧ. Сьӧлӧмӧй личаліс, кор видзӧдлі гид лӧскӧ. Витнан каньпиыс ёкмыльӧ гаровтчӧмаӧсь. Вӧлӧмкӧ, гӧбӧч ӧшинь пыр мамыс бӧр новлӧма важ местаас. — Аски шойччан лун, пӧсь нянь, буди, колӧ дзожгыштны. Мыйкӧ артмас оз? Вӧрад тай ми няньтӧ би вылын пӧжавлам-а, беддьӧ пысалам да, — шуис бать. — Мый нӧ оз артмы? — пыр жӧ сюйсис Толик. — Йӧв пиӧ пызьтӧ гудыр-гадыр вӧчан дай, рокӧстор чепӧльӧн чӧвтан, мед ловзяс войнас, асывнас суктыштан. Мамыд тай пыр сідз вӧчлӧ. Асывнас ме садьми нырӧс чагрӧдлӧмысь. Керка пытшкын гӧвкъяліс лӧз тшын, джоджӧдз нин лэччӧма. Батьӧ ыджыд пач дорын ноксьӧ. То гургас-сюяс рачсӧ пачӧ, то босьтчас эшкынӧн ӧвтчыны. Керка ӧдзӧс гурйыв восьтӧма. Ачыс ньылӧма, чужӧмыс ыргӧн таз кодь. Шомӧскӧд орччӧн кирпич кызта книга куйлӧ. Мамӧ кор пӧжасьӧ, ми ог и кывлӧй, а батьлӧн киясыс быттьӧ косӧсь: то укват джоджӧ грымгысяс-усяс, то ачыс тэрмасигас мыйкӧ кисьтӧ-пӧрӧдӧ. — Меысь, тыдалӧ, пӧжасьысьыд... — миян водзӧ пуктіс пӧжас тыра пӧв. Кӧвдумъясыс куим чунь кызтаӧсь, быттьӧ важмӧм гоб шляпаяс. — Видлӧй шняпурейяссӧ. — Зэв тай чӧскыдӧсь, — Толик ошкӧ батьӧс. — Неуна сӧмын кызӧсьджык, но нинӧм. Ме нинӧм эг шу, кӧть няньыс пиньӧ сибдіс. Сёйыштӧм бӧрын бать лӧсьӧдчис петны, мед дзоньталыштны картупель гу. — Ме Дозмӧрӧс кыйӧда, — юӧртіс Толик. — Тыдалӧ, ортсӧ вайӧ, ньӧти кольк дозъяс абу... Ыжъяслы да куканьлы турунла ветлан, — видзӧдліс сійӧ ме вылӧ. — Лунтыр ӧд он кыйӧд, — пыр жӧ дӧзми ме. Сійӧ мӧдас кӧйвидзны град йӧрын, а ме турунӧн ташликайтчы. — Кыкӧн кыйӧдам, сэсся и турунла ветлам ӧтлаын. Вокӧй паныд нинӧм эз шу. Дас пиысь ӧти курӧг медся ыджыд. Ставӧн лым кодь еджыдӧсь, а сійӧ кӧндозмӧр кодь руд. Сійӧн и Дозмӧрӧн нимтам. Унджык колькйыс сылӧн кык пӧкъя и ёна гырысь мукӧдъяс серти. Дозмӧр пыр ӧтнас, ӧткӧн жӧ и узьлӧ ӧшинювса кыдз вылын. Сарайӧ оз колькъяв, пыр кытчӧкӧ бокӧ поз лӧсьӧдӧ. Вердӧм бӧрын бур здук купайтчас гуранкодьын, нырнас лӧсьӧдлас гӧнъяссӧ. Сэсся, суседъяслӧн петуклысь гӧлӧссӧ кылӧм бӧрын, вуджас потшӧс костті. Петрӧван быттьӧ чӧскыдтор аддзӧма, шарсйӧ-резӧ мусӧ, нем абусӧ кокалӧ-ӧктӧ котсігтыр. Ачыс Дозмӧр вылысь синсӧ оз вештыв. Талялӧм бӧрын борд пӧвнас буссӧ чышкигтыр нӧшта на кытшовтас Дозмӧр гӧгӧр. Гашкӧ, кык час нин курӧг пышъяліс картупель коръяс костӧд, абу окота вузавны кольк позсӧ. Ме звӧз вывсянь видзӧдала, а Толик потшӧс вылын пукалӧ. Кыкнанным син улын кутам мудер курӧгӧс. — Тайӧ кыйӧдчӧмнад дай, — дзугыль босьтіс Толикӧс. — Ӧти курӧг бӧрся кыкӧн вӧтлысям. Позьӧ эновтчыны ӧтинымлы, сэсся вежсьыны. Гӧгӧрвои: Пантиль керка дорын челядь мачасисны. Сэтчӧ и утьыштіс вокӧй да эновтчис курӧг видзӧмысь. Менӧ дӧзмӧдіс жӧ Дозмӧрлӧн ӧтарӧ-мӧдарӧ катласьӧмыс. Енэжын кык рака кравзігтыр вӧтлысисны варыш бӧрся. Звӧз помсянь синъясӧн недыр и колльӧді найӧс вӧрлань. Видзӧдлі град йӧрӧ: Дозмӧр некӧн эз тыдав, быттьӧ сыліс. Сэтшӧм лёк лоис лов вылын. И Толик котӧрӧн локтӧ. — Кымын кольк нӧ чукӧрмӧма? — ылісянь на юаліс сійӧ. — Пӧръясьысь — забеднӧла гӧрддзасис горшӧй. — Мӧдысь он ылӧд! — Кутасьны сюри да некыдз мынтӧдчыны эг вермы. Аддзан — быгзьытӧдз лоис, — правдайтчис вокӧй. — А Дозмӧрыд сійӧ сэтшӧм: син лапнитӧмтӧ и виччысьӧ. Кольӧм гожӧм тадзи жӧ бӧбйӧдліс менӧ. Пызан сайын висьтасьӧмӧс кывзӧм бӧрын батьным мӧрччана кӧритіс кыкнаннымӧс: — Ӧти, сідзкӧ, рака лыддис, а мӧд тӧв чужъяліс. Кукань да ыжъяс тшыгӧсь. Ми шӧйӧвошим, ӧтпырйӧ пуктім паньяснымӧс, сёян тасасис горшӧ. Толик сувтіс первойӧн. Но батьӧ ӧлӧдіс: — Мыйсюрӧ ме пыртышті. Бӧрыннас ветланныд. Ӧтувъя гырысь уджъяс муркӧдім шойччан лунъясӧ. Кольӧм шойччан лунӧ картупель босьтім, а тайӧнас лӧсьӧдчим керка пытшнымӧс пелькӧдны да мыськасьны. Мам локтігкежлӧ. Рытнас, кӧлуй кӧтӧдтӧдз, батьӧ медводдзаысь кырымаліс миянлысь дневникъяс. Водзті ми пыр мамлы мыччӧдлім. Аддзис менсьым «1»-ӧс да шуӧ: — Ерӧмакань, бедь вылӧ тай велӧдчан. Тайӧ нӧ кутшӧм удждон? — Эз правдаысь пукты, — вочавидзи веськыда синъясас видзӧдӧмӧн. — Велӧдысь тэрмӧдлӧ вӧлі, а ме, ачыд тӧдан, мавттӧм телега моз дзурта. Мыкталышті сувтӧм бӧрын, сійӧн и пуксьӧдіс бӧр. — Бара, кӧнкӧ, бӧрдін? Мый он висьтась, абу ӧд нёньпом. Ме сэтшӧм и эм. Кыв-вортӧм вӧсна мукӧддырйи ачымӧс жӧ и дойда. Агния Степановна муртса на локтіс школаӧ, оз тӧд менсьым ӧбичаӧс. Урокӧс рытсяньыс на велӧдлі. Асывнас бать миянӧс садьмӧдіс пемыднас на. Няйт паськӧмыд куим мужикыдлӧн вель уна чукӧрмӧма. Бура дыр шургим-лэдзим машина пыр. Сэсся лэччим пожъясьны. Шойччан лунад шорыд оз прӧстмыв. Помӧд пыр сюйӧма кӧрт труба, ваыс бузгӧ-петӧ ыджыд ворйӧ. Батьӧ тольӧдӧ-пожъялӧ, ме школӧда-нӧшала. Сэсся батьӧ нӧшалӧмсӧ нӧшта на ва пыр нуӧ, а Толик пыдзралӧ да тэчӧ тазъясӧ. Кыдз кӧть эг тэрмасьӧй, шор дорӧ ӧчередь чукӧрмис, ставныс нывбабаяс. Ми кылам налысь сёрни-баснисӧ: — Со кутшӧмӧсь йӧзыслӧн гач новлысьясыс. — Дивъя татшӧм отсасьысьяснад. Миянлы, дерт, любӧ. Торйӧн нин меным. Мый вынысь кучкала кӧлуй чукӧрӧ. Тэрмасьӧны батьӧ и Толик. Кӧлуй ӧшлӧм бӧрын кык вок первой новлім пывсянӧ пес-ва, сэсся пыркӧдім джодждӧра. Батьӧ кузь бедь йылӧ пысалӧм ва роскӧн чышкаліс йирк да стенъяс. Пӧжасян лунӧ прамӧй кыза саыс пуксьӧма. Ми Толиккӧд чышкалім улӧсъяс, диванъяс, шкап вывъяс. Весиг ӧшинь стеклӧяс мыським. Сэсся кутчысим джодж бердӧ. Тӧдлытӧг дзуркнитіс кильчӧ ӧдзӧс, керкаӧ пырис мамным, киас чемодан. Шӧйӧвошӧма, сулалӧ порог дорын. Татшӧм дивӧтӧ эз на аддзыв да, тыдалӧ, сы вӧсна. Батьӧ водзджык шыасис: — Аски-аскомысь тай виччысим. — Гажӧй бырис, водзджык петі. — Ура! — ставӧн уськӧдчим паныд, муртса эг уськӧдӧй мамнымӧс кокъяс вывсьыс. — Донаясӧй менам, — сӧмын и шуаліс сійӧ.

ВИТАЛИЙ УЛЯШЕВ

Тані муыслӧн шӧрыс

Гулыд ягӧй, вӧрса варов ёльӧй, Ме бӧрын на овны-вывны кольӧй. Эска ӧд ме: лӧняс лэчыд черыс, Ловзясны сэк увтасін и керӧс.

Сё во мысти ме моз кодкӧ тані Эжва юкӧд сёрни лӧня панас. Сиас, медым нэмъяс вӧлі сӧстӧм, Быд асыв мед кыа сійӧс ӧзтӧ.

Тӧдӧ татчӧс олысь — том и пӧрысь: Сӧмын тані муыслӧн и шӧрыс. Медся на тай кокньыд сэні овны, Кӧні чужим, кӧні петас ловным.

Пармалӧн мойд

Садьми кыакӧд со тай, Босьті сюмӧдысь доз. Вӧрса ёль бокысь вота Чӧскыд, кисьмӧм нин оз.

Эн жӧ муас тэ усь, Шонді чужӧма тусь — Войвыв муыслӧн юм, Гожся луныслӧн нюм.

Йӧзсьыс медводз ме чечча, Корся медыджыд яг. Менам мыш сайын лэччас Гортӧ пестер тыр тшак.

Сиа, пармаӧй, тэд, Лоин лышкыдӧн мед, Кыдзи став Коми му Да быд ёль, да быд ю.

Прӧст кад сюрас — ме нюрӧ, Медым ва выв и ув... Медбур козиныс сюрас Сэтысь мен — турипув.

Сылӧн сӧкыс оз вош, Во чӧж веськӧдас горш. Воис кад, абу водз, Ӧкта содз бӧрся содз.

Льӧм да сэтӧр, да ӧмидз Менӧ корӧны: «Вот! Шонді кисьмӧдіс помӧдз...» Бара эновта горт.

Мудзыс сьӧлӧм оз дойд... Арыс — пармалӧн мойд. Сійӧс лыддьыны Ен Сетіс меным дзонь нэм.

ЕВГЕНИЙ УЛЯШЕВ

Крестьянин да чиган

Ас тшӧтшъяяскӧд радейтлім котравны да ворсны, но батьлысь кывзысьтӧмтӧ лыддьылім ыджыд грекӧн. Шуас кӧ — быть вӧчан. Век жӧ ӧтчыд ыръянитӧмыс лоис. Сэки вӧлӧстьӧ мӧдӧдчи (гуляйтӧмтӧ тадзи шулісны). Бать лӧсйис додь сюв, зэв азыма уджаліс. Казяліс менӧ да кесйӧдіс: — Пыравлы гортӧ да табак кошельӧс вай, вунӧма аслам. — Дыш, ог эшты, — шусис менам. — Мый шуин? Ме кынми места вылӧ. Бать стрӧга видзӧдліс да бара кесйӧдіс: — Вай куритчансӧ, а сэсся пуксьыв мекӧд орччӧн да ӧти мойд кывзы. Мойдыс вӧлі со кутшӧм. Крестьянин косяліс ёль бокысь эжа, выль му вӧчис. Вӧлыс сьӧкыд уджсьыс быгзьӧма, аслас пӧсьыс руӧн петӧ. А ёль кыр йылӧ чиганъяс овмӧдчӧмаӧсь. Ӧти сьӧд тошка чиган чомйысь петіс да вель дыр видзӧдіс мужикыдлысь мырсьӧмсӧ, пу гӧр йӧткӧмсӧ. Тадз жӧ бӧрынджык видзӧдіс кӧдзӧмсӧ да агсалӧмсӧ. Мужик ас кежсьыс мӧвпаліс: «Мед видзӧдӧ, гашкӧ, му вылын уджавны кӧсйӧ велӧдчыны да». Колис кад, крестьянин воліс рудзӧгсӧ видзӧдлыны. Чига- ныд бара на синъяс улас усис: мича ӧзимӧн тшӧтш любуйтчис, плеть воропнас сапӧг гӧленьсӧ малаліс. Коркӧ сюыд гӧрддзасис. Мужиклы долыд сьӧлӧм вылас. Семен лунӧдз семьяыскӧд вундіс, сёрӧмӧдз вайӧдіс. Гумлаын чептӧн вартіс, жугсӧ торйӧдіс-тӧлӧдіс. Чиган век кыйкъяліс. Коркӧ мужик ордӧ сотскӧй локтіс: вӧлӧстнӧй правлениеӧ пӧ корисны. Муніс правлениеад, а сэні пызан сайын старӧста да мирскӧй судья пукалӧны, бокынджык чиган шпыннялӧ. Старӧста шуис чиганлы: — Ноко, чиган, висьтав, кыдзи отсасин мужикыслы? — Синмысь би петмӧн выль му вӧчигӧн эжасӧ кули, кӧдзи да агсаси, вунді да варті, мед няньсӧ шӧри юкӧ, — пӧръяліс да синнас весиг эз лапнитлы чиган. — Ог тӧд, кутшӧм кадсянь кыр йывсянь видзӧдӧмыс да тошсӧ малалӧмыс уджӧн кутіс лыддьыссьыны? — збыльсӧ висьталіс мужик. Старӧста да судья катовтлісны юрнысӧ ӧта-мӧд дінас да мыйкӧ дыра шӧпкӧдчисны. Сэсся корисны виччысьлыны, а асьныс петісны мӧд жырйӧ. — Сударьяс, кора сувтны, — шыасис правлениеса старӧста бӧр локтӧм бӧрын. — Кывзӧй судлысь индӧдсӧ. Сійӧ шуис: крестьянинлысь сюсӧ юкны кык пельӧ: мужиклы — зыр лопнас, чиганлы — воропнас. Зыр лопнад крестьяниныд аслыс став сюсӧ кураліс, а чиганлы нинӧмыс эз шед. — Тӧд, пиук: дыш мортыд некор нинӧм оз вермы шедӧдны. И тэ вунӧд «дыш» кывтӧ, — помаліс бать.

ОЛЕГ УЛЯШЕВ

Гӧрд шор

Чужӧм вылас сылы вӧлі ар дас кымын. Туша сертиыс позис сетны и унджык. Вежон сайын кайис вӧрӧ, ӧтнасӧн. Кӧсйис вӧр туй бокысь чӧд вотыштны мамыслӧн удж вылысь локтігкежлӧ. Вӧзйысьӧ вӧлі и вокыс, но эз босьт: ичӧт на, повзьӧдліс ошкӧн, тшӧктіс виччысьны, ӧшинь пыр видзӧдны. Туй бокын муртса бидон пыдӧссӧ сайӧдыштіс. Чӧдйыс вӧлі этша, да пырис вӧрас пыдӧджык. Шондіыс вӧлі рытъя югыда нин, кор гӧгӧрвоис, мый вошис. Кӧн пӧ и туйыс? Ӧтарӧ-мӧдарӧ шыбласьӧм бӧрын гӧгӧрвоис кайны пу вылӧ. Вель дыр кавшасис увтӧм пожӧм вылӧ. Дзик йылӧдзыс сідзи и эз лысьт кайнысӧ: пожӧмыс, гашкӧ, дас метраӧн на вӧлі джуджыдджык гӧгӧрыс сулалысь пуясысь. Видзӧдліс выліӧ: лӧзаліс пыдӧстӧм енэж. Сэті котӧртісны кымӧрторъяс. Видзӧдліс горулӧ: гежӧд увъяс костӧд еджыд кинь кодь тыдаліс еджыд бидоныс. Сэсся синъяснас вӧр-пу йылӧдыс гӧгӧртіс. Ставыс быттьӧ матын, воськовтан кӧ, пу йывъяссьыс артмӧм эрд вывтіыс кузяла позяс мунны. Бура дыр видзӧдіс рытъя шонді улас уна пӧлӧс рӧмӧн пӧртмасьысь мича эрд вылас, но дум вылас усис, мыйла сійӧ кайис пожӧм вылас. Читкыртіс синъяссӧ, оз-ӧ кутшӧмкӧ туй визь тӧдчы? Дыр мысти казяліс чукыльӧсь бӧрӧзда кодь гӧрд визь. Ӧдвакӧ тайӧ вӧлі вӧр туй, но мыйкӧ коліс вӧчны. Шуис видзӧдлыны. Лэччис пу вылысь, босьтіс бидонсӧ да мӧдӧдчис гӧрд визьланьыс. Бура дыр муніс аддзӧмланьыс да медбӧрти люкасис гӧрд, сімӧм ваа шорӧ. Векньыдик, воськов пасьта и эм. Мукӧдлаас нитш улӧ пыравлас да оз весиг тыдав. Дум вылас усисны мамыслӧн кывъясыс: «Визув кузяыс колӧ лэччыны, кытчӧкӧ век нин петкӧдас». Квайт лун сэсся муніс шор пӧлӧныс. Первойсӧ быттьӧ ворсӧм кодь вӧлі, но кымын водзӧ, сымын шуштӧмджык да сьӧкыдджык кутіс лоны. Эз нин гажаӧн кажитчы вӧрыс, кӧть лунъясыс сулалісны мичаӧсь. Дӧзмӧдчисны номъяс. Шор боксьыс найӧ кыпӧдчылісны кымӧръясӧн, сатшкысьлісны чужӧмӧ да киясӧ. Бур, мый ном чышъян босьтіс, эськӧ дзикӧдз нин вильӧдісны. Сутки мучитчӧм бӧрын гӧгӧрвоис сюмӧд кульыштны да бедь помӧ гартыштӧмӧн ӧзтыны, эзджык кутны сибавны вир юысьясыс. Мӧд ли коймӧд лунас гӧлӧсъяс кыліс. Лунтыр горзіс, сулаліс ӧти местаын, оз-ӧ кодкӧ сы дорӧ пет, но некод эз. Мӧвпыштіс, мый номъяслӧн зыньгӧмысь гӧлӧсъясыс каститчисны. Сэсся эз нин горзы, кӧть кадысь кадӧ весиг торъя кывъяс пельӧдзыс волісны. Вель унаысь мамыс шыасьліс, быттьӧ дзик орччӧн, мыш саяс. Небыдика нимнас чуксаліс, кыдзи висигъясӧн крӧвать дорас меліавліс. Мунны эськӧ сыланьӧ, но эз. Визулыс водзӧ корис. Нёльӧд лунас гӧгӧрвоис, кыдзи гӧлӧсъясысь мездысьны: тӧд вылас уськӧдліс кутшӧмкӧ сьыланкыв, пыр кутіс сійӧс вежӧрас, и юрас быттьӧ радиоын моз кыліс. Но тадзисӧ дышӧдіс жӧ. Мыйлакӧ юрас куим-нёль сьыланкыв и бергаліс, кӧть тӧдіс вель унаӧс. Вуджис кывбуръяс вылӧ... Медся гажтӧм вӧлі войяснас. Ӧти вой узис ноддя дорын, а сэсся сӧмын бипуръяс ӧзтыліс. Кондаыс эськӧ уна, но перочиннӧй пуртнад он тай пӧрӧд. Би гӧгӧр югзьывліс сӧмын воськов куим. Орччӧн кыліс ӧтторъя шӧпкӧдчӧм, кӧть матігӧгӧрас некод эз вӧв. Унаысь садьмывліс пулӧн дзур- тыштӧмысь, сюзьлӧн серӧктӧмысь, позьӧ кӧ ойбыртлӧмсӧ лыддьыны узьӧмӧн. Босьтліс йирмӧг асывъяснас лысва усигӧн. Некымын сакар тор да кык нянь шӧрӧм вӧрас мунігӧн босьтліс да сёйліс нин медводдза луннас. Кынӧмсӧ ылӧдліс чӧдйӧн да чай рӧма гӧрдов ваӧн. Бидонсьыс чӧдсӧ эз сёй, вӧрсьыс ӧд куш киӧн оз пет. Ӧти лунӧ кыліс кутшӧмкӧ дзижгӧм шы. Сійӧ эз вӧв номъяслӧн дзизгӧм кодь, а выль пӧлӧс. Бара каститчӧ? Оз, буракӧ. Сувтовкерис. Пыж мотор шы? Но кыдзи пыжыс вӧрас вермас лоны? Збыльысь ӧд мотор шы! Уськӧдчис котӧртны. Кокъясыс крукасьлісны, некымынысь усьліс, муртса эз кисьт чӧдсӧ, воштіс бидоныслысь вевтсӧ. Друг моторыс ланьтіс. — Эн кольӧй! Виччысьлӧй! — горзіс зонка, но вомсьыс петіс эз горзӧм, а вашкӧм. Синъясыс вазисны, а сэсся кӧтасисны дзикӧдз. Но синва пырыс мыйкӧ югзьыштіс. Кыдз пуяс воча сылы уськӧдчисны. Видз вольсыштчис кокъяс улас. Ю тыдовтчис. Кодкӧ босьтіс сійӧс моздорас: — Тэ абу-ӧ Сьӧдтыдінысь вошлӧм зонкаыс? Кыдз нӧ сизимдас верстсӧ мунін? — Эн кольӧй! — водзӧ горзіс детинка. — Со ӧд кыдзи сьӧлӧмыс вӧрзьӧма, — ышловзис морӧс бердас детинкаӧс босьтысьыс. — Куим лун корсим да эз сюр, а ловъя на вӧлӧма. Мамыс тай дзормис-а.

Василий Чувьюров

Ош

Пемыд вӧрын, сьӧд вӧр шӧрын Ветлӧ-шӧйтӧ ош. Муна вӧрӧд, ачым дзора, Мед эськӧ ог вош. Ок и ёна пола, Весиг ог и лолав. Вӧрад коді полӧ, Ошкыд паныд волӧ, Ошкыд паныд локтӧ.

Кылӧ: гора сісь пу дзуртӧ, Кывзыся ме дыр. Ош кӧ тайӧ — сёяс юртӧ Ӧні пырысь-пыр. Ок и ёна пола, Весиг ог и лолав. Вӧрад коді полӧ, Ошкыд паныд волӧ, Ошкыд паныд локтӧ.

Гортӧ вои, серам петӧ, Тешкодь, дивӧ, зон. Аддзылі пӧ, другӧ, оштӧ, Эсканныд кӧть он. Челядь, ветлӧй вӧрӧ, Ме моз энӧ дзӧрӧй. Он кӧ оштӧ вӧрӧд, Он и локтӧй бӧрӧн, Ошкыд оз и вӧрӧд.

Йӧра Вань

Оліс-выліс кыйсьысь Вань — Коми мужик, сюсь да шань.

«Окма, сё мокасьт, Окма, окма, сё мокасьт.

Зумыд, мусянь тэчаса, Сьӧд вӧр сылы копрасьӧ.

Кыйтӧм сьӧла, майбырӧй, Некор, зон, эз куштывлы.

Кыйны-вины мӧдӧдчис, Вомгорулас нурбыльтіс:

«Чорыд лазйӧс пасьтала, Шоныд кысӧс кӧмала.

Пуксьыла ме кӧтшасӧ, Чукӧста ме Катшысӧс.

Паськыд лямпа лэдза да, Эрдъяс вывті шутёвта».

Вӧр керкаясын олӧ, Чӧс туйяссӧ кытшовтӧ.

Ӧти лунӧ — Ен сетіс — Йӧра бӧрся вӧтлысис.

Йӧра бӧрся вӧтлысис, Дзикӧдз коньӧр кӧтасис.

Мӧд лун вӧтчис, мудзыштіс, Сьӧд вӧр шӧрын би видзис.

Водзӧ вӧтліс йӧраӧс, Суис зарни сюраӧс.

Сырмӧ йӧра, тіралӧ, Синва коньӧрлӧн тюрӧ.

Ваньӧ асьсӧ мыжалӧ: «Мыйла бара горшаси?»

Сьӧлӧм вины эз лэпты, Колис ловйӧн ветлыны.

Оліс-выліс кыйсьысь шань, Сэксянь нимыс — Йӧра Вань.

Окма, сё мокасьт, Окма, окма, сё мокасьт.

АЛЕКСАНДР ШЕБЫРЕВ

Вунӧдчысь морт

Тӧрыт садикӧ ме муні, Кепысь пӧлӧй гортӧ вуніс. Ветлі бӧр да, быттьӧ дзоля, Шарпӧс сэсся гортӧ коли. Ветлі шарпла, сё мокасьтӧ, Пыри садйӧ — абу пасьӧй! Воспитатель — тётя Маша — Шуис рочӧн: «Горе наше!» Коркӧ вунӧдан пӧ юртӧ, Омӧль паметь — абу буртор.

Шог

«Караул! Чик-чирик! Менам чомйысь усис йирк! Дорйӧй, ёртъяс! Эге-гей!» — Горзӧ-вийсьӧ воробей.

Чомсӧ сылысь кисьтіс сизь, Нырнас шковгис: дізь да дізь! Думсьыс эськӧ номыр корсис, Сӧмын тэрыб ёртыд сорсис.

Ыджыд мам

Коді медся муса, рам? Тайӧ — менам ыджыд мам, Ыджыд мамыд — Ыджыд Мам, Сійӧ менам мамлӧн мам.

Тӧвся вуграсьӧм

Ӧти-кык, Пысась меным, кельчи-мык! Куим-нёль, Вугыр, вужляӧ эн коль! Вит да квайт, Уна шедӧмтӧ ог чайт! Сизим, Пӧсь чайтӧгыд йизим! Кӧкъямыс, Ваыс туліс — бӧр ямис! Ӧкмыс, Кило чери ӧкмис! Дас, Мыйта кыйи — ставыс ас.

Малямуш

«Мый нӧ талун сэтшӧм руш, Небыд гӧна малямуш? Мыйла гыжъялан тэ плеш, Кытысь йӧгыс?..»

«Абу теш, Малязікӧд пыри венӧ, Сійӧ ӧбӧдитіс менӧ, — Шуис скӧрмӧм малямуш, — Сійӧн талун ме и руш».

Кит

Ӧти, кык, нёль да вит! Юрас кутчысьӧма кит. Пиньыс висьӧ — ой-ой-ой! Витӧд лун нин, витӧд вой! «Кӧні доктор Айболит? — Ымзӧ миян висьысь кит. — Коркӧ сійӧ локтас оз, Ӧдйӧ-ӧдйӧ, тӧв ныр моз?» Воис доктор Айболит. «Кӧні, — шуӧ, — висьысь кит?» Здук — и кыліс кӧнкӧ: дзинь. Лэбис китлӧн висьысь пинь.

Чирк

Кыськӧ турун вывсянь — звирк! — Усис гири-люки чирк. Вӧрзис сылӧн веськыд кок. Доймӧм кокыд — ыджыд нок.

Ковмис чирклы кӧстыль босьтны, Сэсся «больничнӧй» на восьтны. Чирклӧн ёртыс — юрсигусь — Шуис: «Тэ кӧть, чиркӧй, сюсь, Мӧдысь тадзитӧ эн дур, Вӧрзьӧм кокыд абу бур!»

Эштӧг

Ичӧт Ваньлӧн кычи эм, Нимыс сылӧн Эштӧг. Кычи сёйӧ сӧмын вем, Яйысь нырсӧ вештӧ.

Скӧрмис талун ичӧт Вань, Сетіс Эштӧглы сьӧд нянь, Шуис сылы: «Нырад тшуп: Он кӧ сёй — ме вӧтла здук...»

Повзис Эштӧг, лоис рам, Ӧдйӧ вӧчис ням да ням!

Вок

Талун менам ичӧт вокӧй Усис-муніс аслас кокӧн. Мамӧй шуис: «Муса мач, Регыд гӧнитан тэ скач!»

«Гӧстинеч»

Мамук меным Чужан лунӧ Ньӧбис кампет Уна-уна. Мамук менам — Молодеч! Да и ачым — «Гӧстинеч»!

Пӧчӧ

Менам пӧчӧ ок и шань! Шуӧ менӧ: «Рочакань». Выйӧн мавтӧм кӧвдум сетіс, Сетіс — аслас нюмыс петіс.

Кушенча

Батьыс кушенча кор сетіс, Ваньӧ ывла вылӧ петіс. Босьтіс колун. Швач! И кылӧ — Чурка потіс торъяс вылӧ. Пу зыр босьтіс, лымйӧ пырис — Кильчӧ дорысь тола бырис. Юкмӧс дорӧ Ваньӧ кайис — Кык ведраӧн васӧ вайис. Чуймис батьыс: «Мый нӧ лоис? Видзӧд, писянь отсӧг воис!» «Ачым чуймала ме, батьӧ, Таысь кушенчалы аттьӧ, — Шуис долыдпырысь Ваньӧ. — Кынӧм сюммис. Кӧні паньӧй?»

Нӧдкывъяс

Гӧрдов морӧс, Чукля ныр, Пуысь пуӧ Жбыр да жбыр!

Тӧвбыд колскӧ: Жбонь да жбонь. Ай да лэбач! Тайӧ — (жонь).

• * *

Зэрӧм бӧрын Чужис шмак. Коз пу улын Коді? (Тшак).

• * *

Мегыр кока, чукля кока, Пӧлӧс кока век... Паськыд юра, шыльыд юра, Пуысь вӧчӧм (джек).

• * *

Суслӧн колльыс Медбур нур! Пожӧм горсйын Коді? (Ур).

ЗОЯ ШИЛИКОВА

Му ловзьӧм

Шоныд лола тулысыс Ловзьӧдіс кын му. Нюдзвиж рӧма платтьӧӧн Пасьтасис вӧр-пу.

Кӧть и вӧсни кокъяса, Сырчик чегис йи. Кӧдзыд гӧптӧ котӧртім Купайтчыны ми.

Веж турунӧн ыльӧбтіс Ваӧн ойдлан видз. Ставлысь ловсӧ кыпӧдіс Ывла вывлӧн мич.

Тувсов тӧв

Кодкӧ рытнас крепыда Ывла вылын дурис. Эг и лысьт ме мыччӧдны Ӧдзӧс сайӧ юрӧс.

Мамӧлысь ме юалі: «Код нӧ тайӧ вӧлі?» Мамӧ юрӧс малыштіс, Шуис: «Тувсов тӧлыс».

Урок

Школабердса варов шорыс Сьылӧ тувсов сьыланкыв. Дыр нин классысь петны корис, Да ӧд урок — коми кыв.

Эзысь шорлӧн гажа сьылӧм Тувсов енэж кодьыс сӧдз. Сӧмын классын водзӧ кылӧ «Тулыслань» да «тулысӧдз».

РУ

Ӧшинь дорын тӧрыт рыт Чойкӧд пукалім час кык. Ывла вывсьыс унатор Аддзим, видзӧдалім кор: Дас кык керка, дас вит пу, Кӧдзӧм туруна веж му.

Талун чеччим асывводз, Весиг шондісьыс на водз. Мый нӧ тайӧ? Кӧні му? Кӧні керка? Кӧні пу? Эз жӧ найӧс войыс ну? Ставсӧ дзебӧма сук ру.

Мам

Мамыд — сійӧ шонді, Пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧ. Мамыд — югыд кодзув, Туйтӧ индӧ водзӧ. Мамлысь мелі кывсӧ, Ныв-пи, шаня кывзӧй.

Аканьлы сьыланкыв

Маша аслас «кагалы» — Веж юрсиа аканьлы — Сьылӧ сьыланкыв: «Узь жӧ, менам кагаӧй, Сьӧд синкыма аканьӧй, Унмовсь, ичӧт ныв.

Узьӧ нин со каньпиӧй, Вод жӧ, дона аканьӧй, Матыстчӧ сьӧд вой. Лэччис югыд шондіыс, Дугдіс сійӧ шонтыны, Югӧрсӧ оз кой.

Узь жӧ, менам кагаӧй, Лӧз синъяса аканьӧй, Баюшки, бай-бай. Понпи ланьтіс-унмовсис, Менӧ сідзжӧ ун босьтіс, Унмовсь зіля вай!»

Дадь

Тӧвнас медбур ёртӧй — Кокньыдик пу дадь. Нимлун кежлӧ сійӧс Меным вӧчис бать.

Дадьлы паськыд нырас Кӧрталӧма кӧв. Дадь пыдӧсас батьӧ Пуктӧма кык пӧв.

Гылыд чойсянь даддьӧн Ислалам ми дыр. Метӧг ичӧт чойӧй Гортӧ оз жӧ пыр.

Вуграсьӧм

Вугыр шатин менам кузь, Чӧвта юӧ да ог узь. Табйӧй вӧйӧ, оз коль здук — Тайӧ йӧршыд босьтіс тшук.

Яша-шофёр

Ыджыд батьыс Яшалы Ньӧбис мича «МАЗ». Ворсӧ, оз и янсӧдчыв, Вомнас содтӧ газ.

Кузолас со чачаяс Сӧвтӧма дзик тыр. Ывлаӧ кӧ петалас, Бурӧн оз и пыр.

Ыджыд бать моз Яшаыд Лоас жӧ шофёр, Сылысь сідзжӧ кывзысьны Кутас ён мотор.

Ворсӧм

Ичӧтик ручпилӧн Пыктӧма горш. Бурдӧдны висьӧмысь Локтӧма ош.

Урпикӧд ӧтвылысь Кузь пеля кӧч Видлыны ручписӧ Пырӧма тшӧтш.

Видлаліс гӧгӧрбок Ручпиӧс ош, Ма юны велӧдіс, Бурдас мед горш.

Ручпиыс бурдӧма, Некыт оз вись... Маша да Яша Ворсісны сідз.

Чоя-вока

Яша кӧть и ичӧт мортыс, Сылы гудӧк — медбур ёртыс. Яша ворсӧ, чойыс сьылӧ, Сьыланкывйыс юргӧ ылӧдз. «Шань жӧ челядь», — йӧзыс шуӧ, Таысь шуда чужан муӧй.

Валя да баля

Дасӧд арӧс тыртіс Валя, Талун сылӧн чужан лун. Ыджыд мамыс сетіс баля — Татшӧм козин дыр оз вун.

Борйысь турун нетшкӧ Валя, Вайӧ гортӧ дзик быд лун. Небыд турун сёйӧ баля, Быдмӧ сійӧ лунысь-лун.

Мамкӧд-батькӧд тшӧтш и Валя Заптӧ турун — веж да кос. Уна вурун сетас баля, Артмас уна кепысь гоз.

Васька кань

Налим сера, еджыд кыса, Войнас кыйӧ шыр да крыса. Луннас узьӧ диван вылын, Кӧні медся лӧсьыд сылы. Маша нывлы Васька каньыс — Медся мусаыс да шаньыс.

Медводдза «пятъ»

Талун Яша Долыд, гажа. Ворсӧ чойкӧд Дуртӧг, дойтӧг. Шуӧ мамыс: «Со ӧд сямыс». Радлӧ батьыс: «Бур зэв «пятьыд».

Вадорын

Шондікӧд ме ӧттшӧтш чечча, Мысся, пасьтася да лэчча Чери кыйны Эжва дорӧ, Лӧня пукавны рытсёрӧдз.

Ва моз визувтасны вояс, Кад и уджавны мен воас. Капитанӧн кӧсъя лоны, Школа помавтӧдз кык во нин.

Сьӧлаоз

Яша да Маша ёльдорса вӧрысь Вотісны чуман тыр гӧрд сьӧлаоз. Чӧскыдысь-чӧскыд вотӧслӧн кӧрыс, Мыйла тадз шусьӧ: «сьӧла» да «оз»?

Турипув

Гыбад нюрӧд собалім, Ӧктім турипув. Гортын тшӧктам мамӧлы: «Шома кисель пу». Нюрысь петім, нюмъялім, Енэж вӧлі лӧз. Мыйла тадзи вотӧссӧ Шулӧмаӧсь йӧз?

Мырпом

Кисьмӧм мырпом кольквиж юра Лыдтӧм сярвидзӧ со нюрас. Кытысь вотны, бура тӧдам, Ӧдйӧ дозъясаным лӧдам.

Сӧмын мыйла «мырпом» нимыс Тайӧ вотӧсыслы инмис?

Кор тайӧ овлӧ?

Лӧзӧдӧма гӧгӧрбок, Енэжыс и шор. Мыччысьӧма нӧрыс бок, Чепӧсйӧ веж кор.

• * *

Шонді пӧся вашъялӧ Енэж шӧрын дыр. Лэбач сьылӧм шыясӧн Чужан муӧй тыр.

• * *

Уна рӧма биясӧн Ӧзйӧма ю сай. Муяс вылысь сиктса йӧз Босьтам урожай.

• * *

Ыбъяс бара еджыдӧсь, Кыз йи улын ю. Вӧрӧ менӧ кежӧдӧ Тола вомӧн туй.

Нӧдкывъяс

Ветлӧ-тапикасьӧ вӧрӧд, Пемыд пармаын оз вош. Он кӧ дзерӧд, оз и вӧрӧд, Кӧть и зверыс тайӧ — ...(ош).

• * *

Мортлы сьӧкыд овмӧс нуны, Тайӧ пемӧс кӧ эз вӧв. Гӧрны-кӧдзны, мыйкӧ нуны Йӧзлы отсалӧ пыр ... (вӧв).

• * *

Абу ю ни абу му, Таті пыжыд оз жӧ ну. Кокнад сувтан, ваыс — тюр. Мый нӧ тайӧ лоӧ? ... (Нюр).