Пос

ГАЛИНА бутырева

ПАС ТУЙ

Бутырева Галина Васильевна чужис Удорскӧй районса Ёртома сиктын. Коми пединститут помалӧм бӧрын уна во чӧж уджаліс телевидениеын. Ӧні — Коми АССР-са культура министерствоын. Кывбуръяссӧ йӧзӧдліс республиканскӧй газетъясын, «Войвыв кодзув» журналын. Роч кыв вылын кывбур чукӧр петаліс «Северный автограф» книгаын. Г. В. Бутырева — СССР-са журналистъяслӧн Союзса член.

чужанінлы

И тӧв, и гожӧм, и ар, и тулыс, и кор ме тэсянь ылын, и кор ме тэсянь матын — сӧмын тэ йылысь и рытъя шогъясӧ, и войся вӧтъясӧ, и асъя мӧвпъясӧ.

• * *

Дона батьӧ, ме пыр кӧсйи лоны тэ кодь бур киподтуяӧн, тэ кодь кыпыд лолаӧн, тэ кодь йӧз дорӧ сибалысьӧн. Муса мамӧ, ме пыр кӧсйи лоны тэ кодь авъяӧн, тэ кодь зільӧн-уджачӧн, тэ кодь вежӧра-сьӧлӧмаӧн. Вашка юӧ, ме пыр кӧсйи лоны тэ кодь югыд видзӧдласаӧн, тэ кодь меліӧн, тэ кодь лӧньӧн. Дінъёль ягӧ, ме пыр кӧсйи лоны тэ кодь гажаӧн, тэ кодь джуджыдӧн, тэ кодь веськыдӧн. Эз тай быдтор тадзи и артмы: тыдалӧ, абу весь шулӧмаӧсь,— мыйта пӧ сетӧма, сы мында и босьтан.

КАЗЬТЫЛӦМ ПЫДДИ...

Он тай тэрмась меным воча Табъяг вывсянь... Он тай пуксьы мекӧд орччӧн, кор ме вола... Он тай чышкы менсьым синва шоныд кинад... Он тай ректы сьӧлӧм шогӧс бур кыв-ворнад... Муса мамӧй, Он тай... Он тай...

• * *

Тбилисиын менам дона ёртлӧн кувсьӧма мамыс... Лыддя та йылысь Наналысь дженьыд гижӧдсӧ, кутчыся, ог бӧрд, а ачым, быттьӧ тӧрыт на вӧлі, колльӧда медбӧръя туйӧ, Табъяг вылӧ ассьым мамӧс, воськов бӧрся воськов... Волы Тбилисиӧ,— гижӧ Нана,— кыдз аслад гортӧ: мамӧ сэтшӧма радейтіс тэнӧ, гажтӧмтчис-виччысис, ныв пыдди пуктіс... Аттьӧ тіян, менам мусаясӧй; и кодъяс Тбилисиын, и кодъяс Таллинын, и кодъяс Хельсинкиын,— быдӧнлы аттьӧ. И коді эмӧсь на, И коді абу нин... Аттьӧ сьӧлӧм шоныдсьыныд. Зэв ыджыд аттьӧ.

)))

Г. П. Лыткиналы

Видзӧдлы, кутшӧм тӧдса морт, кутшӧм ыджыд морт локтӧма талун Театрад... Збыль ӧд, тшӧкыдджыка сійӧс ми аддзывлам джуджыд трибунаяс сайсянь... Видзӧдлы, кутшӧма вежсьӧма сійӧ чужӧм вывсьыс, кутшӧм шоныд югӧрӧн ломзьӧны сылӧн синъясыс. Мелілунӧн?.. Видзӧдлы, кутшӧм шуда да лӧнь, быттьӧ кузь туй бӧрын ас гортӧ веськалӧм морт чӧсмасьӧ чужан кыв вылын сёрнинас... Видзӧдлы, тӧкӧтьӧ оз бӧрд... Но мед. Колям Сійӧс ӧтнассӧ Театрыдкӧд. Син-син. Сьӧлӧм-сьӧлӧм.

• * *

Быд выль тулыс лэбачьяскӧд тшӧтш тундраӧ воӧны кӧр видзысьяслӧн челядь. Лун-лун вына вертолетъяс корсьӧны тундра пасьта разалӧм чомъяс,— быдлаӧ эм воысь-тэрмасьысь. И кокньыдджыка лолыштӧны ай-мам, кор матігӧгӧрсӧ, лым улысь чепӧсйӧм тувсов шоръяс моз, ловзьӧдасны челядьлӧн шыясыс. И авкояс, кӧр пиян, нимкодясьӧны челядьлы, быттьӧ чой-воклы. А лым усьтӧдз, лэбачьяскӧд тшӧтш, арся вертолетъяс бӧр нуасны челядьӧс лунвывлань. И выль тулысӧдз, велӧдчан во помӧдз, челядьлӧн быд войся вӧт чужан му йылысь,— тундра йылысь.

• * *

Кувсяс пӧрысь морт — Пӧчӧ вӧлі шуӧ: кад пӧ воис... Кувсяс том морт — Медводз пӧ енмыс босьтӧ медбуръяссӧ... Кувсяс челядьпосни — анделъяс пӧ ковмӧмаӧсь... А кор кувсяс мортлӧн сьӧлӧмыс? Мый эськӧ та вылӧ шуис менам дона пӧчӧ, ловъя кӧ вӧлі... Но абу нин ловъя. Мыйла мукӧд войтырыс и сёйӧ, и юӧ, и уджалӧ, и весиг челядьӧс быдтӧ,— быттьӧ збыль ловъя морт, а шыӧдчан налӧн сьӧлӧм дорӧ, быттьӧ кын му ёкмыль киад пуктасны... Мыйла?!

• * *

Сьӧлӧмыс висьмытӧдз повзьӧма батьӧ: вичко вевт вывсянь сісь поскӧд лэччӧдӧ вит арӧса нывкаӧс — мутиыс катӧма, тыдалӧ. Пуксьӧма, кокъяснас вевт вывсянь надзӧник ӧласьӧ, нач мыйкӧ мӧвпалӧ. Дрӧчкатӧ батьӧ эз лачкы, но чорыда шуис: мед некор и некоді некутшӧм вевт вылысь сэсся эз аддзыв! Кывзыси батьӧс (тӧвбыд...), но тулыснас, шоналӧм вевт кузя гусьӧник бара кавшаси-кысйыси — быттьӧ и збыль кодкӧ шошаӧд кыпӧдіс... Ки пыдӧс вылын моз сиктса и сиктсайса олӧмыс ме водзын

бара и воссис: дзик мукӧд пӧлӧс, дзик абу мувывса! Ӧні на шонтӧны сьӧлӧмӧс менсьым керка вевт вывсянь воссьывлӧм серпасъяс! Ӧні на кыла ме кок пыдӧсъяснам косьмӧм тьӧс кузя вывлань быд воськов!

• * *

Рудзӧг му шӧрын ытшкытӧг-гӧртӧг ичӧтик ді вылын льӧм пулӧн котыр — пашкыра, джуджыда кыпӧдчӧ енэжлань... Сы пытшкын гусятор: увъясысь артмӧмтор — ичӧтик пуклӧс. Кымынысь дзебсьывлі татчӧ ме коркӧ, кымынысь ректывлі нормывлӧм сьӧлӧмӧс,— челядьдыр сӧмын мӧй? Ӧні на! Ӧні на! Дерт, ӧні мӧвпъясын сӧмын и вермывлан сэтчаньӧ волыны... Отсалӧ? Важ мозыс! Кувтӧдз на кӧсйӧм ме сьӧлӧмын видза: пидзӧсчань лэччыны льӧм котыр водзӧ, аттьыны муӧдзыс югыдсьыс, шоныдсьыс — кувтӧдз на кӧсйӧм ме сьӧлӧмын видза...

• * *

Арся сьӧд войыс сапкысис-усис му вылӧ сирва кодь пемыдӧн,— сэсся синтӧ кӧть бытшкы, нинӧм оз тыдав. Кымӧра сынӧдыс, лыа ю дорыс, ниа пес чипасыс — быттьӧкӧ сылісны, вошисны пемыдас. Лӧнь, кыдзи лым водзын. Батькӧд ми мыш-мыш шонтысям-вугралам: виччысям кулӧмын черилысь бузнитчӧм... Бузнитчис! Шедӧма! Тэрыба пыжлань! Ярлуныс черилӧн регыд и лӧнис: тыдалӧ, мудзӧма Войвывса саридзсянь Йӧртымӧдз катігас. Шлапвидзӧ-куйлӧ. Пызан пӧв кузьта. Пызан пӧв пасьта. Шензис да шензис унзіля мамӧ. Кор тайӧ вӧлі? Вӧлі-ӧ? Гашкӧ...

• * *

И вӧлі — ю. И пыж, и тас. И зарни сю. И гортӧй — ас. И сӧмын эськӧ лэдзны вуж... Но ме эг куж... А эски, эски!

БУТОРА

Ой, тӧлӧй, чизыр вой тӧлӧй. Бара нин тэ кӧсъян поткӧдны менам саридзлысь еджыд морӧссӧ. Бара нин тэ кӧсъян пасьвартны менсьым пыжсӧ. Бара нин тэ кӧсъян чашкӧдны менсьым тывъяссӧ. Бара нин тэ кӧсъян вӧтлыны менсьым зарни черисӧ. Ой, тӧлӧй, чизыр вой тӧлӧй.

• Бутора — тадзи шуӧны вой тӧвсӧ поморъяс.

• * *

Важиник, рапкысьӧм-усьӧм сьӧд керка дор. Пырзьӧма турунӧн, петшӧрӧн, ӧмидзӧн. Пожӧма ягӧ керкасянь нуӧдысь пас туйыс вушйӧма — ӧдва и аддзи: туй визьсӧ вевттьӧмны томиник пожӧмъяс, быттьӧкӧ найӧс кӧдзӧма кодкӧ: та понда ковмыліс кежавны туй вывсьыс, восьлавны орччӧн пас туйсӧ кыйӧдіг... Виччысьтӧг казялі: быттьӧкӧ ме моз жӧ, ме кодь жӧ кодкӧ дзебсясьысь туйӧдыс тэрмасьӧ-восьлалӧ. Збыль, гашкӧ, ачым да? коді тан вӧвлывлі туруна удж дырйи кызь гӧгӧр во сайын... Ме вылӧ видзӧдӧ. Быттьӧкӧ донъялӧ,— кутшӧм пӧ морт лоин, кутшӧма олан? Сӧмын на кӧсйи ме сёрнисӧ панны,— пас туйыд понӧльяс улысь и мездысис. Бара на аскӧдӧ эг удит кыв вежны.

• * *

Мыйла нӧ сэтшӧма нормӧ туй вылӧ петігӧн сьӧлӧмӧй? Быттьӧкӧ ме сійӧс кыска мырдӧнысь... Мырдӧнысь? Ог бара. Тӧвбыд ачыс пыр вӧзйысьӧ туйӧ, ыпъялӧ кӧсйӧмӧн, тэрмӧдлӧ: мед эськӧ ӧдйӧджык кадыс коляс нин, мед эськӧ карыс саймовтчас лӧзалысь вӧр саяс ӧдйӧджык, ӧдйӧджык, ӧдйӧджык. А кад воас петны нин керкаысь—- сьӧлӧмам кутчысяс повзьӧмкодь, кутшӧмкӧ падмӧмкодь, косӧдчӧм... Тадз жӧ и гижӧмӧ босьтчытӧдз: бергала-бергала удж гӧгӧр, гижнысӧ кыскӧ, но мыйкӧ и быттьӧкӧ падмӧдӧ уджсьыс... падмӧдӧ, косӧдӧ, кытчӧдз некытчӧ воштысьны лоӧ. Он кӧ пет туйӧ!

КОМИ - ИЧӦТИК ВӦР ЮЯСА МУ (Этимологияӧ пыралӧм)

Ӧнӧдз пӧ некыдзи некоді стӧча оз вермы висьтавны, коді да мыйла сетӧма КОМИ ним чужанін мунымлы. Некор эг вензьывлы ме тӧдысь войтыркӧд. Вашка ю пӧлӧн катыдсянь кывтыдӧдз слӧймыліс лэбны мен ӧтчыд сёр арӧн. Чукыль сьӧд визьӧн лымъялӧм парматі, зэвтчӧма кӧдзыдсьыс, лӧньӧма Вашка — Визувтӧ оз-ӧ нин, гӧгӧрво, колӧкӧ... Сы гӧгӧр векньыдик, дженьыдик везъяс моз, гартчӧны быттьӧкӧ Вашкалӧн сӧнъяс ли вужъяс: шоръяс да ичӧтик юяс: Веньдін да Йӧртым, Коздін да Сӧдзим... Важгортсянь неылын тыдовтчис Ку нима ичӧтик вӧр ю... Ку нима, кыланныд? Сэки и мӧвпыштчи,— збыль чужаніннымлӧн артмӧма нимыс тай финн кывйысь: КЮМИ-ысь?.. Юыс да куыс кӧ Ӧтитор вежӧртӧ — сэки и артмӧ, мый ЮЯСА МУ лоӧ КУМИ-ыс, КОМИ-ыс (кыдз и СУОМИ — тыяса, нюръяса)... Некор эг вензьывлы ме тӧдысь войтыркӧд, но аттьӧ Ку нима ичӧтик вӧр юлы: Став Коми от пасьта, гашкӧ, дзик ӧтнасӧн кольӧма сійӧ нин ПАС пыдди тӧд вылӧ меным и быдӧнлы.

ЧУЖАН СИКТЛӦН 50-ӧд ВОЯССА СЕРПАСЪЯС

1.

Вашка ю пӧлӧн — джуджыд да ён пу керкаяс: зымвидзӧны-сулалӧны, ӧта-мӧд вылас дзоргӧны-видзӧдӧны, быттьӧ рӧмпӧштанын ӧта-мӧдас тыдалӧны: ӧткодь кильчӧ содйӧн, ӧткодь пывсян-картаӧн, ӧткодь юкмӧс-струбаӧн... Некод некодысь абу дзебсьӧма-потшсьӧма, ставыслӧн ставыс син водзын, эрдын. Сӧмын ӧти ӧтувъя потшӧс гӧгӧртӧ сиктнымӧс: быттьӧ збыль сӧмын ӧти ӧтувъя котыр олӧ Йӧртымдінаным.

2.

Быд керка вевт вылын челядь и верстьӧ: кыйӧдӧ асывбыд пароход воӧм... — Тыдовтчис! Тыдовтчис!— горӧдіс кодкӧ садь быртӧдз ёся... Збыль тай нӧ, катӧ! Кӧрттувъя сайын сьӧд тшынӧн пуркъялӧ; тыдалӧ, зіля вермасьӧ ытвакӧд. Ен пӧвъя кытшъяса, еджыдсьыс-еджыд! Сердла мег бӧрын Петкӧдчис син водзӧ. Букӧстіс-тутӧстіс — Нюжӧдіс берег выв кузь лайков посъяс: ректӧ пӧ, колӧкӧ... Унатор вайи: чӧскыд и сола, курыд и вына, донтӧм и дона! Регыд ю дорӧ быттьӧкӧ лымйӧн тӧлӧдіс пызь бусӧн; еджыд и рудзӧг нянь мешӧкъяс тэчисны морт судта радъясӧ: дзик лабиринтъяс артмисны... Дорся сулалӧ-зымвидзӧ берег тыр бӧчка: ӧвтыштӧ сола саридзса трескаӧн... Тутӧстіс-кывтіс бӧр Лешукосклань пароход... Сӧмын дыр на став сиктыс Вашка ю дорын уджаліс-зілис: меститіс-идраліс вайӧдӧмторсӧ... Войбыд на бипуръяс сотчисны сэні: мудзыштӧм войтыр чӧсмасис-юис гӧрд китай-чай сора юмовтӧм спирттор... Войбыд на юргисны Йӧртымдін улын нор сьыланкывъяс — комияс, рочьяс...

• * *

Аттьӧ дона ай-мамлы, мый некутшӧм еджыд ни сьӧд уджысь некор эз ӧтдортлыны: ичӧтысянь и сёй талян, и куйӧд петкӧдан, и нитш босьтан, и керка кер волян, и пес кералан... А мӧдӧдчасны кӧ ай-мам чери кыйны, и тэ накӧд тшӧтш шоныд гожся рытгорув тыв кыскалан... Йӧр потшны, керка вевт вевттьыны, турун пуктыны, пув вотны — быдлаӧ бӧж моз ай-мам бӧрся. Та понда и оз усь менам киысь чер ни пила, тыв ни пелыс, лэбын ни нарман. Та понда и кыскӧ менӧ ас дорас вӧр-ва. Та понда и йӧз костын медводз донъяла ӧтсӧгласӧн олӧм, чоя-вока моз, Сьӧлӧм восьтӧмӧн, пыдӧсӧдзыс — нинӧм дзебтӧг.