|
|
(не показано 156 промежуточных версий 4 участников) |
Строка 1: |
Строка 1: |
| А. Бранзбург ԁа Н. Јеԉманов-ԍерԏі
| | Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин. |
| ВУҖАНА-ВІԌӦМЈАС-
| |
| -ГОРТСА-
| |
| -КЫВТӦМ-ПЕМӦСЈАСЛӦН
| |
| ԁа
| |
| кыԇі наыԍ віԁчыԍны
| |
| Роч-ԋігајас-ԍерԏі коміӧн лӧԍӧԁісны А. Карманов-ԁа, А. Чеусова-ԁа
| |
| Мӧскуа
| |
| 1927-во
| |
| СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін
| |
| 2.000
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧмјас-гортса- кывтом-пемӧсјаслӧн.
| |
| | |
| А. Карманов.
| |
| Кущӧм-ыҗыԁ-ԉок вуҗана-віԍӧмјасыԍ.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧмјас - гортса-кывтӧм-пемӧсјаслӧн вывті-јона паԍкавлісны војна-војасӧ 1914-ԁ во-бӧрын ԁа 1921-ԁ — щыгјалан-воын. Сап, чума, ԍібырса-јазва, луԁӧм, пӧрӧсјас ԁа мукӧԁ-пӧлӧс-віԍӧмјас уна-скӧтӧс нуісны ԍӧрԍыс. Стаԏіԍԏіка-ԍерԏі (щӧтӧ, тӧԁӧмыԍ, уна-уԍӧм-пемӧс-на ез ԍур) міјан респубԉікаын чумаыԍ 1918 — 1923-војасӧ кулӧма 500.000-гырыԍ кывтӧм-пемӧс. Луԁӧмыԍ 1921-ԁ-воын кулӧма 13.000-вӧв, віԍӧма 500.000. Во-мыԍԏі, 1922-ԁ-воын луԁӧм лӧԋыштӧма, пӧшԏі җынјыс чінӧма. Асыв-лунвылын РСФСР луԁӧмӧн ыжјас јона віԍӧны ԁа кулалӧны. А сетчӧс-ыжјас лыԃԃыԍԍӧны меԁ-бур рӧԁӧн: ԋебыԁ-,вӧсԋі-гӧнаӧԍ. Вуруныс налӧн зев ԁона. Пӧрӧсӧн меԁԍа-јона віԍӧны порԍјас. Мукӧԁ-ԁырјіыс сіјӧ грезԁыԍ став-порԍсӧ нуас, орӧԁас порԍ-віԇӧмсӧ. Сіԇ, Белоруԍԍіјаын важӧн вывті-уна-порԍ віԇлӧмаӧԍ, а ӧні сӧмын ӧткымын. Пӧрӧс-віԍӧм-жӧ бырӧԁӧма најӧс. Мукӧԁ-ԃерев-
| |
| | |
| ԋаас веԍіг ӧԏі-порԍ рӧԁ-вылас абу коԉӧма. 1921-ԁ-воын Урал-облаԍтыԍ ԍібырса-јаз-ва нуӧма 40.000-ыԍ-унҗык кывтӧм-пемӧс. Со-кущӧм-ыҗыԁ-ԉок вӧчӧны вуҗана-віԍӧмјас-кывтӧм-пемӧсјаслӧн, мыјԁа кывтӧм-пемӧс бырӧԁӧны најӧ.
| |
| | |
| Мыј колӧ тӧԁны вуҗана-віԍӧмјас-јылыԍ.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧмјас-пемӧсјаслӧн вывті-ыҗыԁ-урон вајӧны креԍԏана-овмӧсын. Најӧ, меԁԍа-ԋін гырыԍ-скӧтӧс-кӧ нуасны, помӧԇ орӧԁӧны креԍԏаԋінтӧ. Кущӧмкӧ-вуҗана-віԍӧм-кӧ воас грезԁӧ ԁа он-кӧ куж сыыԍ віԇны скӧттӧ, регыԁӧн кывтӧм-пемӧс-лыԁтӧ јона чінтас. Віԍӧм лӧԋӧԁны грезԁыԍ зев ԍӧкыԁ: вӧлыԁлӧн ԉібӧ мӧскыԁлӧн віԍӧмыс мортыԁлы оз кыв; пемыԁлуныс-вӧсна ԁа ԋінӧм-тӧԁтӧмысла грезԁса-олыԍјас оз бурԁӧԁны најӧс. Грӧԅітчӧмӧн лоӧ щӧктыны віԍыԍ-скӧтсӧ бурԁӧԁны ԉібӧ начкавны. Регыԁӧн-кӧ, еԍкӧ, боԍтчан віԍӧмӧн-венԍыны, кокԋіԁҗык лоӧ сіјӧс лӧԋӧԁны. Быԁ-мортлы колӧ тӧԁны, мыј сіјӧ вуҗана-віԍӧмыс, кытыԍ сіјӧ лоӧ, кыԇі віԇны сыыԍ кывтӧм-пемӧсјасӧс, кыԇі лӧԋӧԁны ԁа бырӧԁны сіјӧ-віԍӧмјассӧ.
| |
| | |
| Кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјасыс.
| |
| | |
| Ԁыр ез тӧԁны кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјас кывтӧм-пемӧсјас-костын. Кыԍкӧ ԋемвіԁ-
| |
| чыԍтӧг воас віԍӧмыс, зев-ӧԁјӧ паԍкалас, віас уна-скӧтӧс, орӧԁас овмӧс гӧрыԍ-кӧԇыԍлыԍ. Вуҗана-віԍӧмјасӧн оз сӧмын кывтӧм-пемӧсјас віԍны, віԍӧны і јӧз. 1400-ԁ-војасӧ чумаыԍ кулӧма 25.000-морт. Уна-јӧз і ӧні-на кулӧны вуҗана-віԍӧмјасыԍ: біа-віԍӧмыԍ (ԏіпыԍ), коԉераыԍ, чакоткаыԍ ԁа мукӧԁыԍ. Војна-ԁырјі војујтігӧн - уԍӧм-ԍерԏі унҗык салԁатјаԍ кулӧны вуҗана-віԍӧмјасыԍ.
| |
| Кор ез-на тӧԁны кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјас, шуісны најӧс јен - наказаԋԋеӧн: јен-пӧ віԍӧԁӧ кущӧмкӧ-мыжјасыԍ, јен-грек суіс; рӧк таԉаліс. Јона вӧлі секі јурбітасны јенлы, моԉібенјас ԍылӧԁны ԁа ԍіԍјас сувтӧԁавны кӧсјыԍасны.
| |
| Ԋемтор оз жаԉітны, меԁ-ԋін сӧмын кыԇкӧ бурмӧԁны јенсӧ, меԁ прӧԍԏітас јӧзлыԍ грекјассӧ ԁа ԁугԁас јӧзӧс ԉібӧ скӧтӧс віԍӧԁны ԁа віавны.
| |
| Оз-тај вӧлӧм ԋкущӧм-јен ысты вуҗана-віԍӧмјастӧ. Віԍӧԁыԍјасыс вӧлӧмаӧԍ зев-посԋіԃік, куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм-гагјас. Најӧс аԁ-
| |
| | |
| 1-ԇԇа ԍер. Мікроскоп.
| |
| | |
| ԇӧмаӧԍ јона-гырԍӧԁан-ԍԏеклӧјасӧн. Сещӧм-ԍԏеклӧјассӧ течӧны ыргӧн-трубкаӧ, сеԍԍа на-пыр віԁлалӧны мыј колӧ. Трубкасӧ ԁа пызан-коԃсӧ крепітӧны кӧрт-пӧвтор-берԁӧ. Тащӧм-пріборыс шуԍӧ мікроскопӧн. Емӧԍ мікроскопјас, віԁлалан-торсӧ 1000-пӧв ыҗԁӧԁӧны, ԉібӧ нӧшта-на унҗык-пӧв. Мікроскоп-віԁлалӧмӧн ва-піыԍ ԉібӧ бус-чірыԍ зев-уна посԋіԃік-гаг аԁԇан, шуԍӧны мікробјасӧн.
| |
| | |
| Вывті-посԋі-гагјас-мікробјас, налӧн олӧмыс-ԁа.
| |
| | |
| Мікробјас быԁлаын емӧԍ: му-вылын-і му-пыщкын, ваын-і сынӧԁын. Најӧ, кыԇі і быԁԍікас ловјалов, чужӧны, быԁмӧны, ԍојӧны, јуӧны, рӧԁмӧны, паԍкалӧны. Мікробјас-піын емӧԍ бур-вӧчыԍјас, шуам: рокӧсын, сурын. Ԋаԋшомӧсын рокӧс-гагјас (щакјасӧн шуԍӧны) вӧчӧны угԉекіслота (газ). Сыыԍ ԋаԋыԁ шуԅӧ, мічаа ловԅӧ, лоӧ міча-ԍінјаса, чӧскыԁ. Рокӧссӧ-кӧ ԉібӧ ԋаԋшомсӧ пуԅӧԁан, гагјасыс кулӧны. Секі ԋаԋыԁ оз шуԅы ԋі оз ловԅы; ԍој-ԋаԋ-коԃ ԍӧкыԁ лоӧ: шԋапмунӧма. Емӧԍ мікробјас бур ԋі омӧԉ оз вӧчны, шуам, јӧз ԁа скӧт-ԍувјын-олыԍјас. Којмӧԁ-ԍікас мікробјас — ԉок-вӧчыԍјас. Наыԍ біыԍ-моз колӧ повны. Веԍкаласны-кӧ најӧ мортлы ԉібӧ скӧтлы, віԍмӧԁасны најӧс вуҗана-віԍӧмӧн, вермасны віны. Мікробјаԍ вывті-посԋіысла ԁа кокԋіыс-
| |
| ла быԁлаӧ кутчіԍӧны, быԁторјӧн разалӧны: бусӧн, кӧлујӧн, ԍојан-јуанӧн. Оз омӧԉа разӧԁны најӧс аԍныс јӧзыс, кывтӧм-пемӧсјас, гутјас, номјас, лебачјас ԁа мукӧԁ.
| |
| Мікробјас јона полӧны југыԁыԍ ԁа косыԍ, меԁԍа-ԋін шонԁі-југӧрыԍ. Кыз-мікробыс шон-
| |
| | |
| 2-ԁ ԍер. Уна-пӧлӧс-мікробјас.
| |
| | |
| ԁі-југӧрыԍ і кулӧ. Најӧ јона раԃејтӧны пемыԁ ԁа уԉ-руа-інјас. Сывӧсна, кӧні гортса-пемӧсјасӧс віԇӧны пемыԁ ԁа уԉ-руа-гіԃԋа-картајасын ԁа омӧԉа најӧс ԁӧԅӧрітӧны, сені пемӧсјас щӧкыԁа віԍӧны вуҗана-віԍӧмјасӧн. Југыԁ, кос, сӧстӧмҗык-картајасын скӧтыԁ ԇоԋвіԇаӧԍҗык.
| |
| Мікробјас ԍінтӧмӧԍ, пеԉтӧмӧԍ, коктӧмӧԍ-ԁа. Тушаыс налӧн ӧԏі-ічӧԏік-јӧртӧԁыԍ (кԉеткаыԍ). Најӧ абу ставныс ӧткоԃӧԍ, ӧтыжԁаӧԍ-ԁа. Емӧԍ гырыԍҗыкјас, посԋіҗыкјас, гӧгрӧсјас, ԋуҗмӧсјас, ԋіԇув-коԃјас ԁа мукӧԁ-пӧлӧс. Рӧԁмӧны најӧ пӧлалӧмӧн (торјалӧмӧн). Мікроб торјалӧ шӧрі: ӧԏі-мікробыԍ кык-мікроб артмӧ.
| |
| | |
| 3-ԁ ԍер. Мікробјас.
| |
| | |
| Муртса олыштасны најӧ, сеԍԍа кыкнан торјыс бара шӧрі торјалӧны, с. в.. Регыԁ-каԁӧн (суткіӧн) ӧԏі-мікробыԍ вермас лоны 16500000-посԋіԃік-гаг.
| |
| Омӧԉ-оланінӧ-кӧ (сӧмын мікроблы омӧԉ, шуам, кос-інӧ ԉібӧ југыԁ-інӧ) веԍкалас мікробыԁ, меԁ оз помаԍ сылӧн рӧԁыс, сіјӧ бергӧԁчӧ аслыс-ԍама кӧјԁысӧ, шуԍӧ спорыӧн. Сіјӧ віԋовҗык (живуч) мікробыԍ, быԁлаын вермӧ овны. Ԍібырса-јазва-мікроб кулӧ шон-
| |
| ԁі-воԇын кымынкӧ-часӧн, а спорыјасыс шонԁіыԍ оз повны. Веԍкаласны-кӧ најӧ муӧ, вермасны овны сені уна-во. Сеԍԍа, кор бӧр бур-інӧ (мікробјаслы бур) воасны, спорыјас мікробӧ пӧрӧны. Сывӧсна спорыӧ-вуҗны-вермыԍ-мікробјасыԍ меԁ-јона колӧ повны.
| |
| | |
| Кыԇі кывтӧм-пемӧсјас віԍмӧны вуҗана-віԍӧмӧн.
| |
| | |
| Уна-вуҗана-віԍӧмјас веԍкалӧны скӧт-гыркӧ кӧрымӧн ԉібӧ јуанӧн. Мукӧԁ-ԁырјіыс ԁурмӧм-пемӧсјас (бешеные) асланыс-куртчалӧмӧн віԍмӧԁӧны најӧс: ԁурман-јаԁыс-кӧ веԍкалас ԇоԋвіԇа-пемӧс-ԁојӧ ԉібӧ гыжнаӧ. Веԍіг гутјас-, номјас-куртчӧмыԍ верман віԍмыны: маԉаріјаӧн јӧз віԍӧны маԉаріја-ном-куртчӧмыԍ; гырԁ-сора-куԇ скӧтлӧн петӧ аслыс-ԍама-гагјас (клешщ) куртчӧмыԍ.
| |
| Быԁ-віԍӧмлӧн аслае мікроб: чакоткаӧн віԍмӧны сӧмын чакотка-гагјыԍ, гырԁ-мытӧн — мыт-гагјыԍ, с. в.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧм-кутчіԍӧм.
| |
| | |
| Ӧԏі-пӧлӧс-вуҗана-віԍӧм оз быԁ-пӧлӧс-пемӧсӧс віԍӧԁ. Шуам, сапӧн віԍӧны ԁа кулӧны сӧмын вӧвјас. Мӧсјас сыыԍ оз повны. Чумаыԍ мӧԁарӧ, мӧсјас віԍӧны ԁа јона кулӧны, вӧвјас оз повны. Нӧшта ӧԏі-рӧԁыԍ ԁа быԁ-пемӧс оз ӧтмоза віԍ ӧԏі-віԍӧмнас. Мукӧԁсӧ вывті-чорыԁа віԍӧԁас — кулӧны, мукӧԁсӧ — кок-
| |
| ԋіԁҗыка, регыԁӧн бурԁӧны. Емӧԍ сещӧм-вуҗана-віԍӧмјас, ӧтчыԁ-кӧ віԍӧԁас ԁа бурԁан, мӧԁыԍ сеԍԍа сіјӧн он-ԋін віԍ. Сещӧмјасыс: чума, ԍібырса-јазва ԁа мукӧԁ.
| |
| | |
| Оргаԋізмыԁ пыр воԇсаԍӧ віԍӧԁыԍ-гагјаскӧԁ.
| |
| | |
| Віԍӧԁан-гагјас мыјӧн веԍкалӧны пемӧс-гыркӧ, пӧлалӧмӧн зев-ӧԁјӧ паԍкаласны туша-куԅаыс. Быԁлаын понԁасны леԇны јаԁ. Пемӧслӧн оргаԋізмыс оз уԅ секі: зіԉӧ віны веԍкалӧм-гагјасӧс, уна-ногӧн віԇӧ скӧттӧ віԍмӧмыԍ. Унҗыкыԍсӧ пемӧсјастӧ віԍмӧм-мыԍԏіыс біалӧ, мыт боԍтӧ. Біалӧмԍыс гагјасыс кулӧны, оз вермыны сещӧм-ӧԁјӧ рӧԁмыны. Мытӧн — гагјасыс щӧщ петӧны. Меԁԍа-јона вуҗана-віԍӧмӧн-віԍмӧмыԍ віԇӧны пемӧсјастӧ јеҗыԁ-гӧгыԉјас вірын. Најӧ уԍкӧԁчӧны віԍӧԁан-гагјас-вылӧ ԁа куталӧны најӧс, ԍојӧны. Коԍаԍігас унаӧн аԍныс кулӧны. Віԍӧԁӧмыс ӧні лоӧ вермӧм-сајын: јеҗыԁ-гӧгыԉјас-кӧ вермасны гагјасӧс, пемӧс наԇӧԋікӧн бурԁас; јеҗыԁ-гӧгыԉјассӧ-кӧ гагјасыс вермасны — јона омӧԉ лоӧ: најӧ леԇасны уна-јаԁ, віасны пемӧстӧ. Кор скӧт-гыркӧ ӧԏі-пӧлӧс-віԍӧԁан-гаг мӧԁыԍ веԍкалас, секі сылы ԍӧкыԁ лоӧ сені војујтны: јеҗыԁ-вір-гӧгыԉјас кужӧны-ԋін сыкӧԁ воԇсаԍны, оз леԇны сылы паԍкӧԁчыны, регыԁӧн вермасны сіјӧс. Сыпонԁа ӧԏі-пӧлӧс-віԍӧмӧн мӧԁыԍ-віԍӧԁігӧн віԍӧԁӧ пемӧсјастӧ кокԋіа, ԉібӧ ԁажӧ оз і тӧԁчыв віԍӧмыс.
| |
| | |
| Кыԇі разалӧны вуҗана-віԍӧмјас.
| |
| | |
| Гыркӧ-веԍкалӧм -віԍӧԁан- гагјас ӧԁјӧ разалӧны туша-куԅа. Најӧс поԅӧ аԁԇыны секі скӧт-вірыԍ, ԍувјыԍ, тыыԍ, вӧркыԍ, — быԁлаыԍ. Сывӧсна, кытчӧ оз інмӧԁчыв віԍыԍ-пемӧс, кӧні оз сулышт, быԁлаӧ вермас коԉны віԍӧԁан-гагјасӧс. Луԁын-ветлігӧн віԍыԍ-пемӧсјас нӧшта-ԋін јона разӧԁӧны віԍӧмсӧ. Ӧԏі-віԍыԍԍаԋ секі вермасны віԍмыны ԍурс-ԇоԋвіԇа-пемӧс.
| |
| Віԍӧԁан-гагјас-веԍкалӧм-мыԍԏі пемӧсјасыԁлӧн віԍӧмыс оз ԁругӧн тӧԁчы. Лун-мӧԁ-којмӧԁ, мукӧԁ-ԁырјі тӧлыԍӧԇ ԉібӧ нӧшта-на ԁырҗык кысԍас сіԇі. Сещӧм тӧԁчытӧм, тыԁавтӧм-віԍӧмыс меԁ-омӧԉ. Ԋӧбан мӧскӧс ԇоԋвіԇа-пыԃԃі (ԋекущӧм-віԍӧм оз тӧԁчы), вајӧԁан гортаԁ ԇоԋвіԇа-скӧт-піӧ, віԇан ставнысӧ ӧтлаын вежон-мӧԁ — пемӧсјасыԁ віԍмасны. Вӧлӧмакӧ, выԉ-мӧскыԁ віԍлӧс. Сылӧн-віԍӧмыс мукӧԁ-пемӧсјаслы вуҗӧма. Сывӧсна выԉ-ԋӧбӧм-скӧттӧ вежон кык-кујім колӧ віԇны торјӧн мукӧԁ-скӧтыԍ. Секі, оз-кӧ кут тӧԁчыны ԋекущӧм-віԍӧм, вӧԉіԍԏі ӧтлаавны гортса-пемӧсјаскӧԁ.
| |
| Сіԇі грезԁыԍ грезԁӧ мунӧ віԍӧм, разалӧ-паԍкалӧ сені. Віԍыԍ-пемӧс-кынԇі вуҗана-віԍӧмјастӧ јона разӧԁӧны мукӧԁ-пемӧсјас (коԁјас сіјӧ-віԍӧмӧн аԍныс оз віԍны), лебачјас, гутјас, номјас, лӧԇјас, јӧз. Віԍӧмјас вуҗӧны
| |
| ваӧн, кӧрымӧн, ԍіјӧс-кӧлујӧн ԁа уна-на мукӧԁ-ногӧн. Сыпонԁа-ӧԁ і вывті-ӧԁјӧ паԍкалӧны вуҗана-віԍӧмјасыԁ, нуӧны вывті-уна-кывтӧм-пемӧс.
| |
| | |
| Кущӧмӧԍ вуҗана-віԍӧмјас.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧмјас абу ӧткоԃӧԍ: мукӧԁыс зев-регыԁӧн віԍӧԁасны, мукӧԁыс куԅа. Ԍібырса-јазваӧн-віԍмӧм-вӧв уҗалігас ԁоԃвож-костас уԍӧ ԁа кулӧ. Со-кущӧм-регыԁӧн віӧ сіјӧ пемӧстӧ. Мукӧԁ-вуҗана-віԍӧмјас куԅа віԍӧԁӧны: тӧлыԍ-мӧԁ, ԁажӧ уна-во. Сещӧм-віԍӧмјасыс ԁыр оз тӧԁчыны. Сӧмын пемӧсыԁ, кӧԏ-кущӧм бура верԁ сіјӧс, ӧтарӧ омӧԉтчӧ ԁа омӧԉтчӧ. Бӧрынҗык сӧмын-ԋін ԁовјавны понԁас, сеԍԍа ԇікӧԇ кокјывԍыс уԍӧ — кулӧ. Сіԇі віԍӧԁӧны ты, сап ԁа чакотка.
| |
| | |
| Кор поԅӧ ԁумајтны, вуҗана-віԍӧм-пӧ скӧт-вывті ветлӧԁлӧ.
| |
| | |
| Кор ӧтка-креԍԏаԋінлӧн ԉібӧ уна-креԍԏаналӧн ԍіктын кывтӧм-пемӧсјасыс ӧтмоза віԍмӧны — біаласны, понԁасны мыԏітны, кулавны, — секі поԅӧ ԁумајтны, мыј кущӧмкӧ-вуҗана-віԍӧм ветлӧԁлӧ. Ԉібӧ кывтӧм-пемӧсјасыԁ-кӧ, быԏԏӧ-ԋӧԏі-віԍтӧг, понԁасны гылавны, кулавны, — секі ԃерт-жӧ кущӧмкӧ-віԍӧм налӧн ем, колӧ ӧԁјӧнҗык корны скӧт-ԁокторӧс.
| |
| Кыԇі лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјас.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧмјас вывті-ӧԁјӧ-паԍкалӧны, а паԍкалӧм-віԍӧм лӧԋӧԁны зев ԍӧкыԁ. Сывӧсна, мыјӧн каԅалан, ԉібӧ сӧмын ԁумыштан мыј вуҗана-віԍӧм ветлӧԁлӧ, колӧ зіԉны кутны сіјӧс паԍкалӧмыԍ. Пырыԍтӧм-пыр-жӧ віԍыԍ-пемӧсӧс колӧ торјӧԁны ԇоԋвіԇајасыԍ: ԇоԋвіԇајассӧ петкӧԁны овны мӧԁлаӧ, кӧні віԍыԍјас ез вӧвны. Јуктавны-верԁны віԍыԍјасӧс торја-ԁозјыԍ. Ӧԁјӧнҗык корны скӧт-ԁокторӧс ԉібӧ пеԉшӧрӧс. Сіјӧ тӧԁмалас віԍӧмсӧ, велӧԁас бурԁӧԁны віԍыԍјасӧс ԁа віԇны віԍмӧԁӧмыԍ ԇоԋвіԇајасӧс. Інԁалас, кыԇі віԁчыԍны віԍӧм-паԍкалӧмыԍ.
| |
| | |
| Кытчӧ воштыны пемӧс-шојјас ԁа кущӧм-бур најӧс-гуалӧмыԍ.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧм-помыԍ-кулӧм-пемӧс-шојын віԍӧԁан-гагјас ԁыр-на олӧны. Сывӧсна пемӧс-шојтӧ кытчӧ-ԍурӧ-шыблавны оз поԅ. Колӧ најӧс гуавны, ԍујны пыԁӧ муӧ, меԁым гагјасыс оз вермыны вуҗны мукӧԁлы. Быԁ-ԍіктын, быԁ-грезԁын колӧ лӧԍӧԁны скӧт-клаԁбішщӧ, скӧт-ԁокторӧн інԁӧм-інӧ. Колӧ, меԁым местаыс вӧлі кос, вылын, лунвылӧ-бана, ылын јӧзоланінԍаԋ, пӧскӧԏінаԍаԋ, міртујԍаԋ. Клаԁбішщесӧ колӧ пощны, ԉібӧ гӧгӧрыс җуҗыԁҗыка ԁа паԍкыԁҗыка канава коԁјыны, меԁым пемӧсјас ез вермыны пырны сетчӧ. Скӧт-
| |
| -клаԁбішщеӧ быԁ-пемӧс-шој колӧ гуавны, кӧԏ і ез вуҗана-віԍӧмыԍ сіјӧ кув. Шојтӧ-кӧ гуавтӧг коԉан, сіјӧ сені ԋіԉԅас, сіԍмас, номырӧԍԍас. Најӧ разӧԁчасны, кајасны ловја-пемӧсјас-вылӧ — віԍмӧԁасны најӧс. Гуавтӧм-сіԍ-
| |
| | |
| 4-ԁ ԍер. Кущӧм-уна-ногӧн мӧс-шојыԍ віԍӧмыс паԍкалӧ.
| |
| | |
| -шојтӧ зер-ва пожјалас, нуас гагјассӧ шорјасӧ, јукмӧсјасӧ. Сіјӧ-васӧ јуасны пемӧсјас, — віԍмасны. Понјас ԁа лебачјас пемӧс-шојтӧ ԋещкӧны ԁа кокалӧны, понјас лыјассӧ ылӧ кыскалӧны, разӧԁӧны віԍӧмсӧ, віԍмӧԁӧны ԇоԋвіԇа-пемӧсјасӧс. Со-ӧԁ гуавтӧм-шојԍыԁ кымын-ногӧн разалӧ віԍӧмыс, кущӧм-абу-бур пемӧс-шој-гуавтӧмыԁ.
| |
| Он-кӧ тӧԁ мыјыԍ пемӧсыԁ кулі, ен куԉ сы-вылыԍ кучіксӧ. Корлы шој-ԁінас скӧт-ԁокторӧс ԁа щӧктас-кӧ куԉны, вӧԉіԍԏі куԉ.
| |
| | |
| Јешщӧ кыԇі поԅӧ лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјастӧ.
| |
| | |
| Каԅалан-кӧ вуҗана-віԍӧм кывтӧм-пемӧсјас-костыԍ гожӧмын, ԇоԋвіԇа-пемӧсјасӧс мыјкӧ-ԁыра колӧ віԇны гортын. Пӧскӧԏінајас тупкыны. Кущӧм-грезԁын віԍыԍјас емӧԍ, сетыԍ оз ков вузавны ԋі вуҗӧԁны мукӧԁ-грезԁӧ кывтӧм-пемӧсјастӧ, оз поԅ вузавны пемӧс-кујас, јај, јӧв ԁа м.-т. Таԇі-кӧ понԁан віԁчыԍны, віԍӧмыԁ ԁугԁас паԍкалӧмԍыс.
| |
| | |
| Віԇӧј кывтӧм-пемӧсјастӧ віԍмӧмыԍ піԍԏіалӧмӧн.
| |
| | |
| Меԁ-кокԋі віԇны кывтӧм-пемӧсјасӧс вуҗана-віԍӧмјасыԍ піԍԏіалӧмӧн. Кыԇі-тај мортӧс піԍԏіалӧны, меԁым сіјӧ піԍԏіӧн оз віԍ, сіԇ-жӧ колӧ піԍԏіавны вуҗана-віԍӧмјасыԍ і скӧттӧ. Ԇоԋвіԇа-пемӧслы пыщкас леԇыштӧны віԍӧԁан-јаԁ. Пемӧс сыыԍ ічӧԏіка віԍыштас ԁај бурԁас. Мӧԁыԍ, кор сещӧм-вуҗана-віԍӧмыс кутас віавны піԍԏіавтӧм-пемӧсјасӧс, піԍԏіалӧмјасыс ԇԋвіԇаӧн коԉӧны: віԍӧмыс наӧ оз вермы кутчіԍныс.
| |
| Піԍԏіалӧны гырыԍ-скӧтӧс ԍібырса-јазваыԍ, чумаыԍ; порԍјасӧс ԁа кычіјасӧс — пӧрӧсыԍ. Піԍԏіаԍӧмӧн кокԋіԁҗык лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјас.
| |
| Ӧні меԁ-јона паԍкалӧмаӧԍ со-кущӧм-вуҗана-віԍӧмјас кывтӧм-пемӧсјаслӧн: чума, сап,
| |
| | |
| 5-ԁ ԍер. Піԍԏіаԍӧны.
| |
| | |
| ԍібырса-јазва, луԁӧм ԁа пӧрӧс порԍјаслӧн. Бурҗыка тӧԁмаламӧј тајӧ-віԍӧмјассӧ: кыԇі
| |
| | |
| 6-ԁ ԍер. Піԍԏіаԍан-струментыс.
| |
| | |
| віԍӧԁӧны најӧ, кыԇі віԁчыԍны наыԍ ԁа кыԇі лӧԋӧԁны віԍӧмјассӧ.
| |
| Чума.
| |
| А. Чеусова.
| |
| | |
| Чума меԁ-омӧԉ-, меԁ-ԉок-вуҗана-віԍӧм кывтӧм-пемӧсјаслӧн. Сіјӧ віԍӧԁӧ сӧмын гырыԍ ԍура-скӧтӧс: ӧшјасӧс, мӧсјасӧс-ԁа. Му-кӧԁ-кывтӧм-пемӧсјас, сіԇі-жӧ і мортыԁ, тајӧ-чумаӧн оз віԍны.
| |
| Важӧнҗык Роԍԍіјаын чумаӧн віԍлӧмаӧԍ сӧмын лунвылынҗык. Бӧрын сеԍԍа паԍкавлӧма мукӧԁлаӧ. Вӧлӧмаӧԍ војас, ԍо-ԍурс-пемӧсӧԇ чумаыԁ ԍӧрԍыс нулӧма. Чумаыԁ јона паԍкавлӧма Роԍԍіја-паԍтаыԁ кор вӧлӧм лунвывса-пемӧсјасӧс вајӧны Піԏірӧ ԁа Мӧскуаӧ начкӧм-вылӧ поԁӧн, міртујјасті. Арԏеԉа-пемӧсјас-піаԁ віԍыԍјас веԍкавлӧмаӧԍ, туј-куԅаыс віԍӧмсӧ разӧԁавлӧмаӧԍ. Ӧні најӧс кӧрттујјасӧԁ вагонјасын новлӧԁлӧны. Каԅаласны-кӧ пемӧслыԍ ԋорпалӧм-віԍӧм, ԉібӧ сӧмын ԁумыштасны віԍӧмӧн, пырыԍ-пыр сещӧмјассӧ начкӧны. Сіјӧн јона-лӧԋӧԁісны чуматӧ. Ӧні војвывлаԁорыԍ ԁа Шӧр-Роԍԍіјаыԍ сіјӧ бырны-ԋін понԁӧма, бара-ԋін сӧмын лунвылынҗык.
| |
| Мыјыԍ чумаыс лоӧ, ӧні оз-на тӧԁны. Сӧмын тӧԁӧны, мыј віԍӧмыс мӧс-тушаас быԁлаын, щӧщ јӧлас, ԁуԉԉас, сітас ԁа нырӧԁыс-петан ԋіԉӧгас. Віԍӧмыс віас пемӧссӧ ԁа ачыс шојас ԁыр-на олас. Сывӧсна чума-разӧԁыԍјаснас лоӧны: віԍыԍ-мӧс-олан-картаыс, кујӧԁыс,
| |
| воԉӧсыс — кӧні сіјӧ кујліс, ӧбԉеԃыс, помеј-веԁраыс — коԁӧн сіјӧс јукталісны, јӧзыс — коԁјас сы-гӧгӧр бергалісны: верԁісны-јукталісны, старајтісны; понјас, порԍјас, ыжјас ԁа мукӧԁ-пемӧсјас, коԁјас аԍныс оз віԍмыны-а, віԍӧмсӧ зев кокԋіа разӧԁӧны. Веԍіг віԍыԍ-олан-
| |
| | |
| 7-ԁ ԍер. Чума-ԁојјас вом-пыщкӧсын.
| |
| | |
| -інын сынӧԁас віԍӧԁыԍјасыс емӧԍ. Чумаӧн-віԍӧԁыԍјас кујӧԁын-ԁа, муын-ԁа, вӧчтӧм-кучікын-ԁа, турунын-ԁа 4 — 5-тӧлыԍӧԇ оз кувны, гуалӧм-мӧс-шојјасын — 3-тӧлыԍӧԇ.
| |
| Чумаӧн-віԍмӧм-мыԍԏі віԍӧмсӧ пемӧсыԁлыԍ каԅалан сӧмын 5 — 7-лун-мыԍԏі, шочіԋіка 10-лун-мыԍԏі. Пемӧстӧ понԁас кынтыны: тіралӧ сіјӧ. Зев ԍӧкыԁа лолалӧ. Ԍӧлӧмыс ӧԁјӧ-ӧԁјӧ-тіпкӧ. Мӧслӧн оз ԍојԍы. Лыԍтан-мӧс-кӧ сіјӧ,
| |
| регыԁӧн јӧвсӧ чінтӧ, сеԍԍа ԇікӧԇ сувтӧ — војт оз понԁы ԍетны. Бӧрынҗык ԍінјасԍыс, нырԍыс, вомԍыс, бӧжувԍыс-ԁа понԁас петны ԋіԉӧг кіԅер-ор. Мӧскыԁлыԍ војԁӧр щӧкыԁа понԁас гырксӧ јӧртны, сеԍԍа мыт боԍтас: ԉокԁука-кіԅер петӧ. Унаыԍ мытыс гырԁ-сора овлӧ. Мӧскыԁ зев-јона омӧԉтчӧ, кокјывԍыс уԍӧ. Піԋанјасас, парјас, кывјас ԁа нырас лоӧны војԁӧр гӧрԁ-чутјас. Регыԁ најӧ тупкыԍӧны руԁоват-рӧма кеԋӧн. Сіјӧ-кеԋсӧ-кӧ вуштыштан, на местаӧ коԉӧны ԁојјас (јазвы). Сіԇ мӧскыԁ мучітчас лун 5 — 7, сеԍԍа кулӧ.
| |
| Чума-віԍӧмтӧ ԁојјас-лотӧԇыс ачыԁ он вермы тӧԁмавны мукӧԁ-вуҗана-віԍӧмјас-пыщкыԍ. Сы-вӧсна, мыјӧн каԅалан мӧскыԁлыԍ жугыԉмӧмсӧ-ԋорпалӧмсӧ, регыԁҗык колӧ корны скӧт-ԁокторӧс.
| |
| Чумаыԍ, мі шуім-ԋін-воԇын, скӧтыԁ зев-уна кулӧ. Роԍԍіја-шӧрын ԁа војвывлаԋті кор ветлӧԁліс сіјӧ, быԁ-100-віԍыԍ-мӧскыԍ бурԁліс сӧмын 5 — 6-лов, 94 — 95-ыс куліны. Лунвылын кулыԍыс та-ԁорыԍ јона-еща, пӧшԏі шӧріпӧв мунӧ: җынјыс кулӧ, мӧԁ-җынјыс бӧр бурԁӧ.
| |
| Чумаыԍ пемӧсјасӧс ԋекыԇі оз бурԁӧԁны. Сӧмын-тај ӧні, бӧрја-војасас-ԋін, понԁісны најӧс піԍԏіавны. Зев-пӧ ыҗыԁ-бур піԍԏіалӧмԍыс: уна-скӧтӧс віԇӧ кулӧмыԍ.
| |
| Чумаӧн зев-чорыԁа колӧ вермаԍны. Кущӧмкӧ-грезԁыԍ-кӧ каԅаласны чумаӧн-віԍӧм, сіјӧ-грезԁсӧ мукӧԁ-јӧзоланіныԍ кыԇ-быԏԏӧ тор-
| |
| јӧԁӧны: ӧтар-мӧԁар грезԁ-помјасас сувтӧԁӧны карауԉшщікјасӧс. Најӧ кыјӧԁӧны, меԁым сіјӧ-грезԁыԍ пемӧсјас оз петны, меԁым мукӧԁ-грезԁыԍ пемӧсјас оз локны. Сіԇі-жӧ оз леԇны петкӧԁны грезԁыԍ јај-ԋі, јӧв-ԋі, вӧчтӧм-кучікјас-ԋі, вурун-ԋі, турун-іԇас-ԋі. Став скӧтсӧ — віԍыԍјассӧ, віԍӧмнас коԁӧс сӧмын ԁумајтӧны, коԁјас віԍмӧмјаскӧԁ ӧтлаын олісны, ӧтлаын луԁын ветлӧԁлісны, — ставнысӧ најӧс јӧртӧны ӧԏі-јӧрӧ ԁа піԍԏіалӧны. Кущӧмкӧ-грезԁӧ-кӧ чумаыԁ ԇік-на первојыԍ воас, секі віԍмӧм-мӧссӧ ԁа коԁӧс ԁумајтан віԍмӧмӧн, ӧԁјӧнҗык колӧ начкыны. Кущӧм-кӧлујјас-берԁӧ (шуам: помеј-веԁра, вор, мӧс-лыԍтан-җек ԁа мукӧԁ) віԍыԍјас інмӧԁчылісны, ставсӧ најӧс колӧ сотны. Чума-ветлігӧн-начкӧм-скӧтыԍ ԁа наӧн-вӧԃітчан-кӧлуј-сотӧмыԍ правіԏеԉство ӧні мынтыԍӧ. Тӧԁӧмыԍ, чуматӧ каԅалан ԁа меԁ-бур мӧс-мӧԁӧс ԉібӧ ԁажӧ ԁасӧс начкыны: ещаҗык рӧскоԁӧн мынан. Еновтчан-кӧ, віԍӧмыс паԍкалас ԁа грезԁԍыс ӧԏітӧг став-мӧссӧ нуас, ԇікӧԇ креԍԏанатӧ рӧзӧрітас.
| |
| Віԍыԍјас-олан-картатӧ ԁа карта-гӧгӧрсӧ јона колӧ кіԍкавны ԉекарствојасӧн, скӧт-ԁоктор-велӧԁӧм-ԍерԏі.
| |
| Чумаӧн-кулӧм-пемӧсӧс колӧ гуавны пыԁӧ, скӧт-клаԁбішще-вылӧ. Кыскігас віԁчыԍны, меԁым вірыс оз војтав. Шој-кыскалан-ԁоԃсӧ бӧрвылас сотны. Кулӧм-пемӧсјас-вылыԍ кучіксӧ оз ков куԉны, ставнас колӧ гуавны.
| |
| Сап.
| |
| | |
| Сап зев-жӧ-вуҗана-віԍӧм. Віԍӧԁӧ сіјӧ вӧвјасӧс. Наԍаԋ сеԍԍа вермас вуҗны јӧз-вылӧ. Ӧшјас-мӧсјас сіјӧн оз віԍны.
| |
| Сапыԁ зев-ԋін важӧнԍа-віԍӧм. Сіјӧ јона віԍӧԁлывлӧма ԁа віалӧма пемӧсјасӧс ԁа јӧзӧс кык-ԍурс-ԁорыԍ унҗык во-сајын-на јешщӧ. 200-во-сајын-на шулӧмаӧԍ, вӧвјаслӧн-пӧ сап ԁа мортлӧн ԉоквіԍӧм (ԍіфіԉіс) сіјӧ ӧԏі-віԍӧм, ԉоквіԍӧмыс-пӧ сапԍыс і лоӧ. Сіԇі ԁумајтлӧмаӧԍ сывӧсна, мыј ӧԏі-војна-вылын вӧвјас зев јона сапӧн віԍӧмаӧԍ, а салԁатјасыс — ԉоквіԍӧмӧн. Чајтӧмаӧԍ, салԁатјасыс-пӧ вӧвјасԍаԋыс і віԍмісны.
| |
| Сапыԁ зев-омӧԉ-віԍӧм. Сіјӧн-кӧ мортыԁ віԍмас, ԋекыԇі он вермы бурԁӧԁны.
| |
| Міјан госуԁарствоын вӧвјас-вылыԍ сап ез-на быравлы: тӧв і гожӧм кӧнкӧ ԁа кӧнкӧ сіјӧ пыр ем. 1906-ԁ-воын Керсон-губерԋа-улыԍ вӧлі нуӧма 3180-вӧв, Самара-губерԋа-улыԍ — 2652. Со-кыԇі оз жаԉіт сіјӧ пемӧсјастӧ ԁа мыј-ыжԁа-урон вӧчӧ креԍԏана-кӧԅајствојасын, щӧщ, інӧ, госуԁарстволы.
| |
| Кытыԍ сапыс лоӧ? Важӧн-ԋін тӧԁӧны, мыј сапыԁ вуҗана-віԍӧм, а кыԇі сіјӧ вуҗӧ, сіјӧс ԋеважӧн-на тӧԁмалісны. Во-ԋеԉамын-сајын ӧԏі-віԍыԍ-вӧвлыԍ боԍтӧмаӧԍ зырымсӧ віԁлавны мікроскопӧн. Сеԍ аԁԇӧмаӧԍ зев-уна,
| |
| зев посԋіԃік вӧсԋіԃік паԉіч-коԃјас — бакԏеріјајас. Віԍыԍ-вӧв-зырымӧн піԍԏіалӧмаӧԍ ԇоԋвіԇа-вӧлӧс. Мыј-жӧ лоӧма? Піԍԏіалӧм-вӧв віԍмӧма сапӧн: зырымԍыс мікроскоп-пыр беԃ-коԃјас-жӧ понԁӧмаӧԍ тыԁавны.
| |
| Кыԇі тӧԁмавны сап-віԍӧм? Сапыԁ, чакотка-моз-жӧ, ԉібӧ регыԁ віԍӧԁас, ԉібӧ зев-куԅа ԋужӧԁас. Регыԁ-віԍӧԁыԍыс кымынкӧ-лунӧн крукыԉтас вӧвтӧ ԁа нуас, а куԅа-віԍӧԁыԍыс вежонјасӧн, тӧлыԍјасӧн віԍӧԁӧ. Регыԁ-віԍӧԁыԍ-сапыс шоча овлӧ, пырҗык куԅа віԍӧны. Сапӧн-віԍӧм унҗыкыԍсӧ тӧԁмалӧны ныр-пырыс, шочіԋіка — кучік-пырыс. Сывӧсна шуӧны: нырас-пӧ сапыс, ԉібӧ — кучікас.
| |
| Кор нырас сапыс, секі ныр-роԅӧԁыс (унҗыкыԍсӧ ӧԏікӧԁыс, шоча-ԋін кыкнанӧԁыс) петӧ гуԁыр-віжоват-рӧма зырым. Чуԋјаснаԁ-кӧ ныр-роԅсӧ паԍкӧԁан, ныр-вежӧсас посԋіԃік руԁоват-віж-рӧма чутјас. Бӧрынҗык наыԍ лоӧны ԁојјас. Ныр-роԅјас-берԁас зырымыс коԍмӧ пемыԁ-віжоват-рӧма-кеԋјасӧн-моз. ІЦӧкалыув-ԋерӧԁјасыс вӧвлӧн пыктӧны, зев-чорыԁӧԍ лоӧны. Најӧ оз ԁојмыны: ԉічкыштан-кӧ, вӧлыԁ оз чепӧсԍы. Мукӧԁ-пӧлӧс-віԍӧмјасӧн ԋерӧԁјасыс пыктӧны-жӧ, ԁа секі најӧ ԁојмӧны: оз леԇ вӧлыԁ веԍіг інмӧԁчыны на-
| |
| | |
| 8-ԁ ԍер. Сапӧн-віԍӧԁыԍјас.
| |
| -ԁінӧ, тракјӧԁлӧ јурнас, ԋещкыԍӧ. Јона-ԋін кор віԍӧмыс топӧԁас, вӧлыԁ зев-ԍӧкыԁа лолалӧ; нырԍыс сіԍԁука-зырым: петӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс гырԁ-сора. Вӧлыԁ зевјона омӧԉтчӧ,
| |
| | |
| 9-ԁ ԍер. Сапа-вӧвлыԍ нырсӧ віԁлалӧны.
| |
| | |
| вынтӧммӧ. Сы-бӧрын мукӧԁ-ԁырјі вӧлыԁлы быԏԏӧ кокԋіԁҗык лоӧ, віԍӧмыс быԏԏӧ лӧԋыштас: нырԍыс ещаҗык зырым петӧ, ԁојјасыс бурԁӧны, на-местаӧ коԉӧны тујјас, кыԇі-тај мортлӧн ԁој-бӧрын ԉібӧ сотӧм-местаын коԉӧ. Збыԉсӧ ԋекущӧм-бурԁӧм абу. Мӧԁарӧ, паԍкалӧ, пыԁӧ пырӧ віԍӧмыс. Ԁојјасыс пыԁынӧԍ-
| |
| җык, выԉлаын лоӧны. Віԍӧмыс вермас веԍкавны тыјасас, најӧс віԍмӧԁны. Секі ԋекущӧм-ортсі-ԁојјас абуӧԍ, он-і тӧԁ віԍӧ аԉі оз вӧлыԁ. Уҗалӧ, оз омӧԉтчы. Сӧмын коԁ-ԍурӧ-вӧвјаслӧн секі лолыс тырӧ ветлігас. Овлывлӧ-жӧ, ӧткымын-вӧв, кор сапыс тыјасас, кызыштӧны шочіԋіка, омӧԉтчыштӧны, зырымыс петӧ.
| |
| Кучік-сап овлӧ уналаын вӧв-тушаын, меԁԍа щӧкыԁа гоԉаас, кынӧмас, бӧр-кокјасас, ԉаԃвејас-ԁа (пыщкӧс-лаԁорас). Сеніјасын ӧԏі-віԅын лоӧны аԋкыщ-гырԍа-кымын чорыԁ-гӧрӧԁјас — ԋерӧԁјас, быԏԏӧ-ԍікӧщ-сыр ԋужӧԁӧма. Чуԋнаԁ-кӧ ԋірсԋітан, зев-лӧԍыԁа тӧԁчӧ. Сіјӧ-ԋерӧԁјасыс регыԁӧн ԋебԅӧны, потлаԍӧны, петӧ ор. Ԋерӧԁјас-местаас лоӧны ԁојјас. Најӧ кӧні коԍмӧны-а, кӧні выԉјас воԍԍӧны.
| |
| Кыԇі сапыс паԍкалӧ? Ӧԏі-коԋушԋаын-кӧ ԉібӧ ӧԏі-јӧрын віԇан уна-вӧлӧс ԁа леԇан на-пыщкӧ сапа-вӧлӧс, вӧвјасыԁ, гашкӧ ԃерт оз ставныс-а, віԍмасны. Віԍӧмыс вуҗӧ ԋіԉӧгӧн: віԍыԍ-вӧв кызігас ԁа ԋесјалігас резӧ сіјӧн; вуҗӧ орӧн. Вӧвјас ԁа јӧз сапӧн віԍмӧны сӧмын секі, кор віԍыԍлӧн зырымыс ԉібӧ орыс веԍкалӧны ԁојӧ ԉібӧ гыжнатујӧ, ԉі-
| |
| 10-ԁ ԍер. Сап-пыкӧс.
| |
| бӧ ԍінмӧ. Зев-ԋін шоча сап-віԍӧм веԍкавлӧ веԍкыԁа-тыјасӧ, бусӧн: віԍыԍлӧн зырымыс ԉаскыԍӧ бус-чірјӧ.
| |
| Мӧскуаын вӧлӧма со-кущӧм-тор. Воӧма боԉԋічаӧ ӧԏі-віԍыԍ. Војԁӧр-пӧ менӧ зев-јона-кынтіс: кор біалас, кор тірала кӧԇыԁысла.
| |
| | |
| 11-ԁ ԍер. Вӧв-нырын сап-ԁој ԁа сы-гӧгӧр чукыртчӧм кучікыс.
| |
| | |
| Сеԍԍа вабоԉјас кіјасын, кокјасын-ԁа лоіны. Регыԁ најӧ потлаԍісны, лоіны со ԁојјас. Віԍыԍӧс воԁтӧԁӧмаӧԍ боԉԋічаӧ. Кујім-лун-мыԍԏі сіјӧ кулӧма. Сіјӧ-мортыс віԍмытӧԇыс вӧвјасӧн вӧԃітчылӧма. Мунасны віԁлавны најӧс. Ӧԏі-вӧв вӧлӧм сапа. Сыԍаԋ і віԍмӧма мортыԁ.
| |
| Ԉеԋінграԁын скӧт-пеԉшӧр віԍмӧма: кор кынтӧ, кор біа; шујга-піԇӧсыс пыктӧма, пеԉпомјасыс ԁа гырԁԇајаԍыс-пӧ ԁојмӧны. Мунӧма боԉԋічаӧ, јурӧј-пӧ зев-јона віԍӧ, ԁај ту-
| |
| шаӧј ставнас. Быԏԏӧ-пӧ зев-муԇӧм-морт ме. Воԁтӧԁӧмаӧԍ сіјӧс боԉԋічаӧ. Регыԁ сылӧн веԍкыԁ-ԍін-лапӧԁыс пыктӧма, посԋіԃік веж-ор-јыла-ԁојјас веԍкыԁ-рожабанас лоӧмаӧԍ. Кујім-вежон-мыԍԏі сылӧн саԃыс бырӧма, веж-јыла-ԁојасыс чужӧм-паԍталаыс четчалӧмаӧԍ.
| |
| Мортыԁ кулӧма. Шојсӧ вунԁалӧмаӧԍ-ԁа — сап. Вӧлӧмакӧ, вӧв-шојјас-віԁлалігӧн сапыс вуҗӧма сы-вылӧ.
| |
| Воӧма боԉԋічаӧ јамщік. Ԋоԉӧԁ-лун-пӧ-ԋін ог вермӧԁчы, ԋорпала віԍа. Чаԉԉӧј мыјкӧ віԍӧ-і. Чаԉԉыс пыктӧма, пӧртмаԍӧ — ԁон. Кучікыс кыз, чорыԁ. Уналаын посԋіԃік веж-јыла-чіреј-коԃјас. Пӧртчӧԁӧмаӧԍ сіјӧс ԁа піԇӧсыс ԁа ԉаԃвејыс ԁон-гӧрԁӧԍ-жӧ, уналаті пыктышталӧма. Віԍыԍ нораԍӧ јур-вылас, јурӧј-пӧ бергӧԁчӧ; кынтӧ. Мӧԁ-луннас сіјӧ зев-еща уԅіс, ез кут ԍојны: ԋемтор-пӧ оз чӧсты. Луныԍ-лунӧ понԁіс омӧԉтчыны. Пыкӧсјас ԋебԅісны. Гӧрԁӧԁіс веԍкыԁ-кіыс. 10-лун-мыԍԏі кулі. Вунԁалісны, аԁԇісны: віԍӧма сапӧн,
| |
| 12-ԁ ԍер. Сапӧн-віԍмӧм-морт.
| |
| Сылӧн, буракӧ, чаԉԉас вӧлӧма гыжна, сетчӧ веԍкалӧма сап-гаг. Ачыс, еԍкӧ, шуӧ-вӧлі, ԋекущӧм ԁој ԋі гыжна-пӧ ез-вӧвны-ԁа, буракӧ, вӧлӧма. Уҗалыԍ-мортыԁ уҗалігаԁ гыжна-тујјастӧ унҗыкыԍсӧ он-і каԅавлы. Ԍуԍа-кӧ понԁан кыјӧԁны, гыжнајасыԁ кіԍыԁ оз і быравлыны.
| |
| Самара-губерԋаын ӧԏі-помешщітса вӧвјасӧс вӧлӧм јона раԃејтӧ, меԁԍа-ԋін ӧԏіӧс. Быԁ-лун вӧлӧм кі-помԍыс верԁӧ сіјӧс ԋаԋӧн ԉібӧ сакарӧн. Сылы віԍталӧмаӧԍ, віԁчыԍны-пӧ колӧ, абу-пӧ ԇоԋвіԇа вӧлыԁ: нырԍыԍ ԋесјалігас гуԁыр-зырым петӧ. Помешщітса абу кывзӧма, пыԃԃі абу пуктӧма віԍталӧмсӧ. Сіјӧ віԍмӧма: біалӧма, кіас ԁа чужӧмас веж-јыла-ԁојјас лоӧмаӧԍ. Кулӧма. Вӧлӧма сап. Начкасны вӧвсӧ. Горшас ԁа тыјасас сап-жӧ.
| |
| Оз ков вӧлӧн-вӧԃітчӧм ԁа вӧв-ԁінын-бергалӧм, сапнаԁ сіԇі верман віԍмыны. Ӧтчыԁ Ԉеԋінграԁын ізвошщікӧн вӧлӧм мунӧ барыԋа. Паныԁаԍас налы мӧԁ-ізвошщік. Ԁа-ӧԁ колӧ-жӧ сіԇі, бурещ-паныԁаԍігас сылӧн вӧлыс ԋесјас. Ва-војтјасыс резӧбтасны ԁа ӧԏі веԍкалӧ барыԋӧлы ԍінмас. Сіјӧ ныр-чышкӧԁнас кокԋіԃіка чышкыԍас ԁај вунӧԁас мыј вӧлі. Кык-вежон-мыԍԏі віԍмас, кулӧ сапӧн.
| |
| Тајӧ-віԍталӧм-торјасԍыс аԁԇам, кущӧм-омӧԉ сапыԁ, кущӧма колӧ віԁчыԍны сапа-вӧвјасыԍ. Віԍӧмыс наԍаԋ вуҗӧ ԉібӧ зырымнас, ԉібӧ орӧн ԁојјасԍыс.
| |
| Мыј вӧчны, вӧлыԁ-кӧ сапӧн віԍмас. Мі ӧні тӧԁам-ԋін, мыј сап-гагјасыԁ вуҗӧны зырымӧн ԁа орӧн. Сывӧсна, мыјӧн каԅалан вӧв-ныр-роԅјасыԍ зырым-петӧм, пыр-жӧ колӧ петкӧԁлыны сіјӧс скӧт-ԁокторлы ԉібӧ пеԉшӧрлы. Сіјӧ-вӧвсӧ мукӧԁ-вӧлыԍ колӧ торјӧԁны, торјӧн віԇны, верԁны. Оз ков сіјӧ-вӧлӧн уҗавны, ветлӧԁлыны. Уҗалігас ԁа ветлігас зырымыс војталас, віԍӧԁан-гагјасыс вермасны веԍкавны мукӧԁ-вӧвјас-вылӧ ԁа јӧзлы. Меԁ-бур сапа-вӧлӧс ӧԁјӧнҗык начкыны. Ӧні сещӧм-віԍӧмјаса-начкӧм-скӧтыԍ правіԏеԉство мынтыԍӧ. Віԍыԍ-вӧвлыԍ колӧ сотны ԉібӧ пыԁӧ гуавны став-ԍіјӧс-кӧмуԏінасӧ, ԉібӧ зев јона ԃӧгӧԃавны најӧс, меԁ став-гагыс сетыԍ кулӧ. Кулӧм ԉібӧ начкӧм вӧв-шој колӧ гуавны кучікнас, ԁа пыԁӧ. Бурҗык јешщӧ кучіксӧ уналаті керыштны, меԁ ԋекоԁ-ԋін оз куԉ сіјӧс. Ԍојан-јуан-ԁозмуксӧ віԍыԍ-вӧвлыԍ заварітны пуан-кунваӧн, ԉібӧ сотны. Коԋушԋа-ԍтенјассӧ ԁа ԉаԍԋісӧ мавтны іԅвескаӧн, ԁа кызҗыка. Кујӧԁсӧ вылі-пластсӧ колӧ петкӧԁны, нуны ыліҗык-му-вылӧ. Коԋушԋасӧ бурҗыка тӧлӧԁны.
| |
| Вӧв-нырыԍ-кӧ каԅалан зырым-петӧм, зев-віԁчыԍӧмӧн колӧ сы-гӧгӧр бергавны. Кіјастӧ щӧкыԁҗыка мыԍкыыы мајтӧгӧн. Ԋесјігас-кӧ вӧв-нырыԍ ваыс ԉібӧ кучікԍыс орыс веԍкалас чужӧмаԁ ԉібӧ кіаԁ, пырыԍтӧм-пыр сеті колӧ јона мыԍкыны сӧстӧм-ваӧн ԁа мајтӧгӧн. Вӧ-
| |
| ліны-кӧ сені кущӧмкӧ-ԁојјас ԉібӧ гыжнајас, сотны сеті ԁонӧԁӧм-кӧртӧн.
| |
| Кыԇі віԁчыԍны, меԁым ԋӧбігӧн сапа-вӧв оз веԍкав. Вӧв-ԋӧбны — зев-ыҗыԁ-уҗ. Бур-вӧв шеԁас, красујтчан; омӧԉік, віԍлӧс-вӧв шеԁас — мајета, сӧмын рӧскоԁ ԁа нӧшта уна-ԉок вермас лоны. Сывӧсна, тӧԁтӧмлыԍ-кӧ вӧвтӧ ԋӧбан, мынтыԍтӧԇыԁ ԁасыԍ сіјӧс гӧгӧр віԁлав.
| |
| Меԁым сапа-вӧв оз веԍкав, вӧлыслыԍ нырсӧ јонжыка віԁлав. Војԁӧр віԇӧԁ, оз-ӧ сетыԍ зырымыс пет, сеԍԍа зев-віԁчыԍӧмӧн нырӧԁыс боԍт ԁај лептышт, ныр-роԇјасас віԇӧԁлы — абу-ӧ сені ԁојјас ԉібӧ ԁој-тујјасыс. Сеԍԍа щӧка-увԍыс ԋерӧԁјассӧ віԁлав. Чорыԁӧԍ-кӧ најӧ, еновт вӧвсӧ, мӧԁӧс корԍ. Колӧ віԁлавны кучіксӧ гоԉаԍыс, кынӧмԍыс, кокјасԍыс-ԁа: абу-ӧ сені чорыԁ-ԋерӧԁјас.
| |
| Јармангајас-вылыԍ вӧвтӧ ԋӧбны зев абу бур: вермасны ылӧԁны, ԇоԋвіԇа-вӧв-пыԃԃі віԍыԍ-вӧв шеԁас. Сапа-вӧвјаслыԍ барышԋікјас вузавны-петкӧԁігас нырсӧ зев-мічаа весаласны, он і ԁумышт, мыј віԍӧ сіјӧ. Ԉібӧ гоԉаԍыс ԋерӧԁјассӧ бурыԍнас тупкасны, кӧсајас кыасны, ԉентајас ӧшласны. Каԅаласны-кӧ еԍкӧ пӧрјалӧмсӧ, пӧрјалӧмԍыс јона-жӧ чорыԁа суԃітӧны-ԁа.
| |
| Мыт.
| |
| | |
| Мыт — вуҗана-віԍӧм-жӧ. Віԍӧԁӧ том-вӧвјасӧс, ар-5-ӧԇ. Меԁԍа јона віԍӧны чаԋјас, арӧсӧԇ. Віт-арӧсыԍ-ыҗыԁ-вӧвјас мытӧн шоча віԍӧны. Віԍӧмыс вӧвјаслы мӧԁа-мӧԁыслы вуҗӧ ӧԏі-ԁозмукыԍ ԍојіг-јуігӧн, ӧԏілаын олігӧн. Мытӧн-віԍігӧн вӧвјаслӧн зырым-жӧ петӧ, щӧкаув-ԋерӧԁјасыс пыкталӧны-жӧ, уналӧн туша-куԅаас кучік-улас јӧнгыԉјас овлӧны. Јӧз-вылӧ мыт-віԍӧм оз вуҗ.
| |
| Мыјыԍ мыт-віԍӧмыс лоӧ? Ваҗӧн ԁумајтлӧмаӧԍ, мытыԁ-пӧ ԉібӧ кынмӧмыԍ лоӧ, ԉібӧ ічӧт ԁа ԉокԁука-коԋушԋајасыԍ, ԉібӧ омӧԉа ԁа омӧԉ-кӧрымӧн верԁӧмыԍ, сіԍмӧм-ваӧн (ԁыр-сулалӧм) јукталӧмыԍ-ԁа. Ӧні тӧԁӧны-ԋін, мыј сіјӧ абу кынмӧмыԍ ԋі кӧрым-понԁа, а кыԇі-і мукӧԁ-вуҗана-віԍӧмјас віԍӧԁана-гагјасыԍ лоӧ. Мыт-гагјасыԁ абу сап-гагјас-коԃӧԍ. Мікроскопӧн-кӧ віԇӧԁлан, најӧ быԏԏӧ зев-посԋіԃік чутјас, чепӧн-моз віԅјасӧн олӧны. Војԁӧр најӧ веԍкалӧны нырӧ, нырԍаԋ — вірӧ, а вірыс сеԍԍа разӧԁӧ туша-куԅала. Сіԇ-кӧ, мытӧн-віԍігӧн оз сӧмын нырыс віԍ, віԍӧ тушаыс ставнас.
| |
| Кыԇі тӧԁмавны мыт-віԍӧм. Вӧлӧс віԍмӧм-мыԍԏіыс лун-4 — 8-бӧрын біалӧ, туша-куԅалаыс пӧԍ. Зырым оз-на пет, оз-на поԅ шуны, мыј сіјӧ мыт. Ԍојны сылы оз кут чӧстыны. Сітыс лоӧ чорыԁ. Кызӧԁны понԁас.
| |
| Сеԍԍа ныр-пыщкӧсыс гӧрԁӧԁас, нырԍыс мӧԁас зырым петны. Војԁӧр сіјӧ кіԅер, југыԁ, сеԍԍа ӧтарӧ понԁас сукмыны, веж-ор-коԃ лоӧ. Щӧкалыув-ԋерӧԁыс пыктас. Сіјӧ ӧԁјӧ быԁмӧ, ыҗԁӧ. Лоӧ зев чорыԁ, ԁојмана: оз леԇ вӧлыԁ ԉічкыштны сіјӧс, ԋещыштӧ јурсӧ. Вӧ-
| |
| | |
| 13-ԁ ԍер. Мыт-пыкӧс.
| |
| | |
| лыс віԍігас зев-ԍӧкыԁа лолалӧ, кіргӧ. Пыр сулалӧ гоԉасӧ- ԋужӧԁӧмӧн. Ԍојны оз вермы ԋекущӧм кӧрым, кыз-мырԁӧн-сорӧн ічӧԏікаӧн сӧмын ва јуышталӧ. Кымынкӧ-лун-мыԍԏі біалӧмыс бырӧ, щӧкаув-пыкӧсыс ԋебԅӧ. Сіјӧ сеԍԍа ԋӧжјӧԋікӧн ԉібӧ ԇікӧԇ бырӧ, ԉібӧ піԍтӧ: ор петас. Нырыԍ віјавны ԁугԁӧ. Кык-кујім-вежон-мыԍԏі вӧлыс бурԁӧ.
| |
| Таԇі мунӧ віԍӧмыс кокԋіа-нуӧԁігӧн. Овлӧ, јона-чорыԁа віԍӧԁас. Секі нырԍыс вывті јона віјалӧ, пыкӧсыс зев-ыҗыԁ овлӧ. Горшыс ԁа
| |
| гоԉаыс јона віԍӧны, веԍіг тыјасыс віԍмылӧны. Ԍојны ԋі лолавны вӧԉаыԍ оз вермы. Веԍіг ԁуԉсӧ оз ԋылав, а кызӧгтігас ортсӧ леԇӧ. Кос-ԍојан ԋекущӧма оз вермы ԍојны, ԁажӧ ватӧ јуыштас ԁа сіјӧ бӧр лоӧ ныр-пырыс леԇны. Ԍӧкыԁа-мытӧн-віԍӧԁігӧн нырыԍ-віјалӧм ԁа щӧкаув-пыкӧс-кынԇі овлывлӧны нӧшта пыкӧсјас: морӧсас, бокјасас, кокјасас-ԁа. Пыкӧсјасыс војԁӧр чорыԁӧԍ, сеԍԍа кымынкӧ-лун-мыԍԏі ԋебԅӧны, ԋӧжјӧԋікӧн бырӧны ԉібӧ піԍтӧны — ор петас.
| |
| Вывті-ԍӧкыԁа-віԍӧԁігӧн вӧвсӧ мукӧԁ-ԁырјі кынтӧ: тіралӧ сіјӧ. Зев ԍӧкыԁа лолалӧ. Нырԍыс ԉокԁука-зырым віјалӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс гырԁ-сора. Вӧлыԁ секі јона омӧԉтчӧ, вынтӧммӧ. Мыт (понос) боԍтӧ. Вӧлыԁ уԍӧ.
| |
| Каԅалӧмаӧԍ, мукӧԁ-воас мытыԁ јонҗыка віԍӧԁӧ, унҗык-вӧв-вывті мунӧ, мукӧԁас-омӧԉҗыка-віԍӧԁӧ ԁај оз јона паԍкав. Пӧшԏі став-вӧлыс мытнаԁ віԍлӧны, сӧмын кокԋіа-нуӧԁӧмысла унаыԍ мі огӧ каԅавлӧ сіјӧс. Мытыԁ абу зев-полана-віԍӧм. Воас, віԍӧԁас вӧвтӧ кык-кујім-вежон ԁај бӧр бырӧ — бурԁас вӧлыԁ. Мытӧн-кулыԍ-вӧв еща: ԍо-піыԍ сӧмын ӧԏі-кык.
| |
| Важӧн шулӧмаӧԍ, ԁај ӧні-на кывлан, мытыԁ-пӧ сапӧ пӧрӧ. Сіјӧ абу сіԇі. Мытыԁ мыт і ем, а сапыԁ нач-мӧԁ-віԍӧм.
| |
| Кыԇі мытыԍ бурԁӧԁны. Мыјӧн каԅалан вӧлыԁлыԍ віԍмӧмсӧ, пыр-жӧ колӧ сіјӧс торјӧԁны ԇоԋвіԇа-скӧтыԍ. Віԍыԍлӧн лолалігас
| |
| ԁа ԋіԉӧг-зырымнас петӧны віԍӧԁыԍ-гагјас, вуҗӧны мукӧԁ-вылӧ. Віԍыԍӧс оз ков віԇны јӧрын ԉібӧ пырыс-ветлана-тӧв-вылын. Сылы колӧ шоныԁ-оланін. Віԍыԍӧс колӧ верԁны бур-турунӧн — косӧн ԉібӧ вежӧн, јуктавны іԁ ԉібӧ зӧр-кыԁја-сора помејӧн. Помеј-веԁрасӧ торјаӧс лӧԍӧԁны ԁа сӧмын сіјӧс і јуктавны сетыԍ. Веж-турун-кӧ абу, куш-кос-турун-вылын-кӧ віԍыԍтӧ лоӧ віԇны, секі помејӧ колӧ леԇыштны ԉекарство: кыкыԍ лун-кежлӧ чаԋјаслы ԍетны пунтҗынјӧн глауберовеј сов, гырыԍ-вӧвлы — пунтӧн.
| |
| Кокԋіа-кӧ віԍӧԁӧ вӧвтӧ, бурԁас ԉекарствотӧг, сӧмын шоныԁ-інын віԇ ԁа бура јуктав-верԁ сіјӧс, ԁа ԁӧԅӧріт.
| |
| Щӧкаув-пыкӧссӧ быԁ-лун колӧ мавтны сывԁӧм-госӧн ԉібӧ кослунја-выјӧн ԁа кӧртавны сы-берԁӧ ыж-ку тор. Секі пыкӧсыс регыԁҗык ԋебԅас. Ԁыр-кӧ пыкӧсыс понԁас овны ԁа ӧтарӧ ыҗԁыны, секі со-мыј колӧ вӧчны: заварітны пуан-ваӧн турун-јог (чірсԍӧм, ԁрӧбалӧм-турун), гартны сіјӧс рузум-пыщкӧ ԁа пуктыны пыкӧс-вылӧ, кӧртавны кос-рузумӧн. Сіԇі колӧ-вӧчны быԁ-лун, кык-кујім-часӧн пыкӧс-вылас кӧртӧԁсӧ віԇны. Јона-ԍӧкыԁа-віԍӧԁігӧн кӧртӧԁсӧ лунтыр оз ков раԅлыны, меԁ ԋебԅӧԁӧ пыкӧссӧ. Пыкӧсыс кор ԋебԅас, гӧныс мукӧԁ-ԁырјіыс сіјӧ-местаԍыс уԍӧ. Пыкӧсыс вермас піԍтыны, ор петны. Меԁым сіјӧ унҗык петас, пыкӧссӧ кокԋіԃіка колӧ ԉічкыштавны.
| |
| Пыкӧс-местасӧ кујімыԍ-ԋоԉыԍ лун-кежлӧ мыԍкыны міча, сӧстӧм-шоныԁ-ваӧн. Орыс-кӧ еща петас, пыкӧсыс оз чін, бара-на, інӧ, кӧртавлыны колӧ, пӧжны сіјӧс, ԋебԅӧԁны.
| |
| Овлывлӧ і сіԇі, пыкӧсыс оз јам ԋі оз піԍты ԁыр. Секі вӧлыԁлы зев ԍӧкыԁ, лолавныс прамеја оз вермы. Секі меԁ-бур пыкӧссӧ вунԁыштны, сӧмын јона-віԁчыԍӧмӧн. Вунԁыштны меԁ-ԋебыԁ-інтастті&. Ԁојсӧ мыԍкыны.
| |
| Тушаас-кӧ пыкӧсјасыс лоӧны, колӧ најӧс зыравны госӧн. Воԍԍасны-кӧ најӧ, ԁојјассӧ быԁ-лун кыкыԍ-кујімыԍ мыԍкыны сӧстӧм-ԁебыԁ-ваӧн ԁа мавтны сӧстӧм- ԃӧгӧԃӧн, ԉібӧ, сыыԍ-бур, карболовеј-выјӧн.
| |
| Вӧлыԁ-кӧ зев-ԍӧкыԁа лолалӧ, оз вермы ԋемтор ԋылавны, нырԍыс сук-зырым петӧ, секі бур пӧԍ-руӧн сіјӧс бурԁӧԁны. Вӧчԍӧ со-кыԇі: турун-јог заварітӧны пуан-ваӧн, пуктӧны паԍкыԁ-вома ԁозјӧ, леԇӧны сетчӧ паԋ-тыр ԃӧгӧԃ ԉібӧ паԋҗын скіпіԁар, кӧрталӧны вӧвлы јурас сіԇі, меԁым руыс веԍкыԁа-нырас кајас. Вӧлыԁ сӧмын сіјӧ-пӧԍ-руӧн і понԁас лолавны. Таԇі-вӧчны колӧ лун-кежлӧ кыкыԍ, віԇны нырсӧ ру-вылын часҗынјӧн. Руӧн-бурԁӧԁчыны поԅӧ, кор вӧлыԁ шоныԁ-інын олӧ. Кӧԇыԁінын-віԇігӧн руӧн-бурԁӧԁӧмыԍ сӧмын ԉок лоӧ: вӧлыԁ кынмас, віԍмас.
| |
| Мыјӧн мытыԁ ԁа сапыԁ абу ӧткоԃӧԍ.
| |
| | |
| Мытӧн ԁа сапӧн віԍӧԁігӧн нырыԍ віјалӧ, щӧкаулӧ пыкӧс леԇӧ, овлывлӧны пыкӧсјас тушаын. Кыԇі тӧԁмавны коԁ-віԍӧмыс, мытыс аԉі сапыс?
| |
| Мытӧн-віԍігӧн нырыԍ војԁӧр віјалӧ руԁоват-рӧма-ԋіԉӧг-ор, бӧрынҗык сіјӧ турун-віж-рӧма-ԍера лоӧ. Регыԁ-віԍӧԁана-сап-ԁырјі віјалыԍ ԋіԉӧгыс гуԁыр, гырԁ-сора. Ԁыр-віԍӧԁана-сап-ԁырјі віжоват-ԋајт-рӧма, ԍібԁалӧ, кԉеј-коԃ. Ныр-роԅјас-ԁорӧ коԍмӧ ԋајт-кеԋјасӧн-моз. Сап-ԁырјі унҗыкыԍсӧ віјалӧ сӧмын ӧԏі-ныр-роԅӧԁыс.
| |
| Мытӧн-віԍігӧн щӧкаув-пыкӧс ыҗыԁ, ԋебыԁҗык сап-пыкӧс-ԁорыԍ, јона ԁојмӧ: інмӧԁчыны сы-ԁінӧ вӧлыԁ оз леԇ. Сап-ԁырјі пыкӧсыс ічӧт, гуԉу-коԉк-ыжԁа-кымын сӧмын, зев чорыԁ, оз ԁојмы. Сіјӧ унҗыкыԍсӧ овлӧ ӧтар-бокас щӧкаулас.
| |
| Мытӧн-віԍігӧн туша-пыкӧсјас гырыԍӧԍ, ставыс кӧн-ԍурӧ, разі-пеԉіын. Піԍтасны-кӧ, петӧ на-піыԍ јеҗыԁ-ԋіԍӧ-руԁ-ԋіԍӧ-рӧма ор, нӧк-коԃ. Сап-ԁырјі пыкӧсјасыс ӧтлаын, віԅӧн-віԅӧн пукалӧны, абу гырыԍӧԍ најӧ. Меԁ-щӧкыԁа овлӧны најӧ гоԉаын ԁа кокјасын. Вежон, вежон-кык-мыԍԏі најӧ ԋебԅӧны, піԍтӧны, ԁојјасӧ пӧрӧны. Ԁој-ԁорјасыԍ гӧрԁӧԍ. Ԁојыс жервіԇӧ госа-пыԁӧснас. Ԁојјасыԍ сӧԇтӧ гуԁыр, ԉокԁука-ор. Пыкӧсјас вӧвјаслӧн вер-
| |
| масны лоны і нырыԍ-віјавтӧг. Ԁыр-кӧ најӧ оз бырны ԋі оз піԍтны, секі, інӧ, вӧлыԁлӧн сап-ԋін: ӧԁјӧнҗык колӧ начкыны.
| |
| | |
| Ԍібырса-јазва.
| |
| | |
| Ԍібырса-јазва зев-жӧ вуҗана-віԍӧм. Сіјӧ віԍӧԁӧ быԁ-пӧлӧс-кывтӧм-пемӧсӧс, лебачјасӧс, јӧзӧс. Ԍібырса-јазва зев важӧнԍа віԍӧм: сіјӧс вӧлӧм тӧԁӧны-ԋін 2.000-во-сајын-на јешщӧ, ԋігајасын пасјӧма. Ԍібырса-јазва му-паԍтала ветлӧ, сӧмын міјанлыԍ мунымӧс — Роԍԍіјатӧ, меԁ-јона раԃејтӧ: меԁ-щӧкыԁа віԍӧԁӧ, меԁ-уна-рӧскоԁ вӧчӧ. 1897-ԁ-воын нуӧма міјанлыԍ 137,058-пемӧс. Новгороԁ-губерԋаын ԋоԉ-воӧн ԍібырса-јазваыԍ кулӧма квајтымын-ԍурс вӧв ԁа мӧс. Меԁ-омӧԉ тајӧ-віԍӧмыс ыжјаслы: ԍурсјасӧн најӧс нуӧ. Комі-муаԁ ԍібырса-јазваыԁ воліс кӧрјас-вылӧ. 1924-ԁ-воын вӧлі нуӧма уна-ԁас-ԍурс кӧр. Ӧні бӧр лӧԋіс. Важӧн Ԍібырын ԍібырса-јазваыԍ зев-жӧ уна-кӧр ԁа мӧс уԍлӧмаӧԍ. Ԁумајтӧны вӧлӧм ԁажӧ, Ԍібырас-пӧ і чужӧ тајӧ-віԍӧмыс, сеԍаԋ сеԍԍа паԍкалӧ мукӧԁлаас. Сывӧсна-со віԍӧмсӧ веԍіг ,,ԍібырса“-ӧн-ԋімтӧмаӧԍ. Тајӧ-віԍӧм овлӧ гожӧмын, жар-ԁырјі.
| |
| Мыјыԍ ԍібырса-јазва лоӧ? Зев ԁыр абу вермӧмаӧԍ тӧԁмавны мыјыԍ ԍібырса-јазва лоӧ. Коркӧ сеԍԍа ԁырӧн мікрӧскопӧн віԍыԍ-
| |
| -вірыԍ аԁԇӧмаӧԍ посԋіԃік, вӧсԋіԃік паԉіч-коԃјас. Ӧԏі-вір-војтын сещӧм-паԉіч-коԃыс міԉԉонӧԇ. Сещӧм-паԉіч-коԃјассӧ, еԍкӧ, важӧн-ԋін каԅавлӧмаӧԍ-ԁа, абу пыԃԃі пуктылӧмаӧԍ, абу ԁумајтлӧмаӧԍ, мыј најӧ вермасны коԁӧскӧ сещӧм-чорыԁа віԍӧԁны.
| |
| Ӧԏі-франтсуз, велӧԁчӧм-морт, ԍібырса-јазваӧн-кулӧм-вӧвлыԍ вір-војтсӧ леԇӧма ԇоԋвіԇа-
| |
| | |
| 14-ԁ ԍер. Ԇоԋвіԇа-мортлӧн-вірыс.
| |
| 15-ԁ ԍер. Ԍібырса-јазваӧн-віԍыԍлӧн вірыс.
| |
| | |
| -вӧв-вірӧ. Вӧлыс-віԍмӧма, кулӧма. Сылыԍ вірсӧ віԁлалӧмаӧԍ-ԁа — зев-уна-паԉічкоԃјас сені.
| |
| Велӧԁчӧм-јӧз каԅалӧмаӧԍ, мыј сіјӧ паԉіч-коԃјасыс леԇӧны вывті посԋіԃік кӧјԁысјас-ԍібыреа-јазва-спорыјас. Најӧ быԁмасны ԁа паԉіч-коԃӧн лоӧны. Паԉіч-коԃјасыс абу кӧјԁыс-коԃыс віԋовӧԍ, регыԁ кулӧны. Кӧјԁысјасыс — спорыјасыс, зев-ԁыр вермӧны овны.
| |
| Ӧні тӧԁӧны, мыј ԍібырса-јазваыԁ веԍкалас тушаӧ ԁа зев-ӧԁјӧ сені рӧԁмӧ. Тӧԁӧны, мыј сіјӧ оз сӧмын коԁкӧ-тушаын ов, а олӧ щӧщ муын, ваын, кујӧԁын-ԁа. Сылы рӧԁмыныс колӧны сынӧԁ-ԁа, шоныԁ-ԁа, ва-ԁа. Сывӧсна-і гуԉајтӧ сіјӧ гожӧмјасын, ԁа нӧшта ԋура-інтасјасті. Веԍкалас сіјӧ сещӧм-інӧ, ԉок-бурӧн он мын сыыԍ: овмӧԁчас, рӧԁмас, турунӧн ԁа бусӧн разалас скӧтјас-вылӧ.
| |
| Мукӧԁлаас Роԍԍіјаын ԍібырса-јазваыԁ быԁ-во віԍӧԁӧ скӧтсӧ. Сіјӧ сывӧсна, мыј му-ԍінас, інӧ, сені зев-уна віԍӧԁыԍыс.
| |
| Ԍібырса-јазва-позјас. Кыԇі віԍӧмыс паԍкалӧ-ԁа. Віԍыԍ-вірын, куԇын, сітын-ԁа зев уна віԍӧԁыԍ. Кытчӧ најӧ веԍкавласны, шуам: кучікӧ, гӧнӧ, турунӧ, іԇасӧ, кујӧԁӧ, ԍіјӧсӧ ԁа мукӧԁлаӧ, — сені і лоӧны віԍӧԁыԍјасыс. Шој-вылыԍ-кӧ кучіксӧ куԉӧны, ԉібӧ мортӧс вунԁалӧны, муыс сеті вірӧԍԍӧ: віԍӧԁыԍјас-позјыԁ сені і лоӧ. Вірыс коԍмас, віԍыԍјасыс турунӧн, кучікӧн, гӧнӧн ԁа мукӧԁ-торјӧн вуҗасны мӧԁлаӧ, веԍіг мӧԁ-грезԁӧ. Кӧјінјас, понјас, ручјас, лебачјас-ԁа кыскалӧны јајсӧ ԁа лыјассӧ — разӧԁӧны віԍӧԁыԍјассӧ. Веԍіг-ӧԁ посԋіԃік-гагјас, гутјас, номјас, лӧԇјас ԁа мукӧԁ јона разӧԁӧны віԍӧмсӧ, кывтӧм-пемӧсјас-вылӧ-і, јӧз-вылӧ-і. Пукԍыласны најӧ шој-вылӧ, сеԍԍа лебԅасны ԇоԋвіԇа-пемӧс-вылӧ ԉібӧ морт-вылӧ, — віԍмӧԁасны најӧс. Сывӧсна шојјастӧ регыԁҗык пыԁӧ
| |
| му-пыщкӧ колӧ гуавны, меԁ каща-рака ԋі гутјас-номјас оз уԃітны кокавны сіјӧс.
| |
| Јона колӧ віԁчыԍны ԍібырса-јазваыԍ кучік-песыԍјаслы ԁа ыжку-вӧчыԍјаслы.
| |
| Кыԇі віԍӧԁӧ ԍібырса-јазва вӧвјасӧс. Ԍібырса-јазваӧн-віԍмӧм-бӧрын вӧвлӧн віԍӧмыс оз тӧԁчы лун ԍіԅім-кымын. Сеԍԍа ԁруг топӧԁӧ, крукыԉтӧ, віӧ сіјӧс. Мукӧԁсӧ кымынкӧ-мінутӧн-і віӧ, шуԍӧ регыԁ-віԍӧԁанаӧн. Уҗаліг-костіыс вӧлыԁ ԁрӧжжітны понԁас, ԍінјасыс гырԁӧԍԍӧны, нырԍыс ԁа вомԍыс быгја-гырԁ мӧԁас петны. Сіјӧ ԁоԃвож-костас і уԍӧ, тракԋітыштас кымыныԍкӧ кокјаснас ԁај кулӧ.
| |
| Мукӧԁ-ԁырјіыс кымынкӧ-час ԁај лун віԍӧԁӧ. Уналаын туша-кучікыс пыктӧ. Пыкӧсјасыс војԁӧрсӧ чорыԁӧԍ, пӧԍӧԍ, зев-ԁојманаӧԍ-ԁа. Сеԍԍа најӧ кӧԇалӧны, оз кутны ԁојмыны. Пыкӧсјасыс плавгӧсӧԍ, шуԍӧны карбункулӧн. Мукӧԁ-ԁырјіыс најӧ зев-гырыԍӧԍ. Меԁ-щӧкыԁа овлӧны кынӧмулас-ԁа, морӧсас-ԁа, пеԉпомвывјасас-ԁа, ԉаԃвејас-ԁа. Ӧԁјӧ-нуӧԁана-ԍібырса-јазва пырҗык віӧ віԍыԍтӧ, а куԅҗыка-віԍӧԁанаыԍ быԁ-ԍо-віԍыԍыԍ ԁасԍаԋ комынӧԇ бурԁӧны. Ԍібырса-јазваӧн-кулӧмјаслӧн шојјасыс зев-регыԁӧн сіԍмӧны; вомԍыс, нырԍыс ԁа бӧжувԍыс петӧ гырԁ-сора-быг.
| |
| Кыԇі віԍӧԁӧ ԍібырса-јазва мӧсјасӧс. Ԍібырса-јазва мӧсјасӧс регыԁӧн віԍӧԁӧ. Муніг-костіыс ԉібӧ сулаліг-костіыс мӧс-
| |
| кыԁ уԍӧ, віјԍӧ-песԍӧ кымынкӧ-мінут, нырԍыс, вомԍыс ԁа бӧжувԍыс гырԁ петӧ, — кулӧ. Унаыԍ кӧԅајкајас асывнас летчасны картаас ԁа мӧсныс ԋужвіԇӧ: кулӧма. А рытнас-на нач-ԇоԋвіԇа быԏԏӧ вӧлі: ԍоіс-јуіс, ԁолыԁа віԇӧԁіс.
| |
| Ԋужӧԁыштас-кӧ віԍӧмыс, секі уԍкӧԁтӧԇыс кымынкӧ-час-војԁӧр мӧскыԁ јона жугыԉмӧ, быԏԏӧ зев-јона муԇӧма. Оз ԍој.& ԁугԁӧ рӧміԇтыны. Ветлӧԁлігас шатлалӧ. Вом-пыщкӧсыс віжӧват-рӧма лоӧ. Тушасӧ біалас. Мӧскыԁ зев щӧкыԁа лолалӧ, вомԍыс быг петӧ. Сеԍԍа сіјӧс кынтыны завоԃітас. Ԍін-бугыԉјасыс воԇӧ петӧны, ԍін-роԅјасыс паԍкалӧны. Кымынкӧ-час-мыԍԏі мӧскыԁ кулӧ. Меԁ-воԇԇа-топӧԁӧм-бӧрас-кӧ леԇыштлас, кокԋіԁҗык лолӧ мӧскыԁлы, секі віԍӧԁӧмыс вермас ԋужавны 12-часԍаԋ 36-часӧԇ.
| |
| Кучікас-кӧ пыкӧсјас лоӧны, секі ԁырҗык віԍӧԁӧ: мӧскыԁ кулӧ 3 — 7-ӧԁ-лунјасас вӧԉіԍԏі.
| |
| Кыԇі ԍібырса-јазваӧн віԍӧны ыжјас. Ыжјасӧс ԍібырса-јазваыԁ зев-жӧ регыԁӧн віӧ: кымынкӧ-мінутӧн ԇоԋвіԇа-ыж шојӧ пӧрӧ. Сулаліг-костіыс сіјӧ уԍӧ, нырԍыс ԁа бӧжувԍыс гырԁ петӧ, песԍыштас, — кулӧ. Віԍыԍјас ставныс кулӧны, бурԁыԍјас ыжјас-піыԍ оз овлыны.
| |
| Кыԇі ԍібырса-јазваӧн порԍјас віԍӧны. Порԍјас-вылын ԍібырса-јазваыԁ шоча овлӧ. Віԍӧԁӧ најӧс сӧмын секі, кор мӧсјас
| |
| ԉібӧ вӧвјас віԍӧны. Порԍјасӧс віԍмӧм-мыԍԏіыс јона біалӧ, сіјӧ зев ԍӧкыԁа лолалӧ, оз ԁугԁыв пыр руксӧ. Нырыс пӧԍ, кос. Кывјыс пыктӧ. Вом-пыщкӧсыс гӧрԁӧԁӧ. Порԍ зев јона песԍӧ, ԋекытчӧ оз інаԍ. Віԍӧмыс сіјӧс пӧԁтӧ, порԍыԁ кулӧ.
| |
| Кыԇі ԍібырса-јазваыԁ понјасӧс ԁа каԋјасӧс віԍӧԁӧ. Понјасыԁ, каԋјасыԁ-ԁа ԍібырса-јазванаԁ зев-жӧ шоча віԍӧны. Најӧ, буракӧ, віԍмӧны шој-јај ԍојӧмыԍ, ԋулӧмыԍ-ԁа. Најӧс кыкнан-ногыс віԍӧԁӧ: регыԁ-нуӧԁанаӧн і ԋужӧԁӧмӧн, пыкӧсјасӧн. Пыкӧсјасыс овлӧны јурас, гоԉаас, вом-пыщкӧсас-ԁа.
| |
| Кыԇі ԍібырса-јазваыԁ лебачјасӧс віԍӧԁӧ. Унаыԍ гортын-олыԍ-лебачјас — уткајас, ԇоԇӧгјас, курӧг-петукјас ԁа мукӧԁ, ԁруг кулӧны. Кулӧм-воԇвылас гӧныс налӧн сувтса сувтӧ, сорсыс ԁа зобјыс лӧзӧԁӧ, тушаыс гӧрԁ-чутӧԍԍӧ. Сы-бӧрын регыԁ і кулӧны.
| |
| Мыј вӧчны, ԍібырса-јазва кор воас. Мыјӧн каԅалан ԍібырса-јазватӧ, пырыԍтӧм-пыр колӧ јуӧртны сы-јылыԍ скӧт-бурԁӧԁыԍ ԁокторӧс ԉібӧ пеԉшӧрӧс, ԉібӧ волісполкомӧ. Ԁокторыс-кӧ ԁа пеԉшӧрыс ылынӧԍ, віԁчыԍны оз ков, а пыр-жӧ колӧ корԍны кыԍ, еԍкӧ, віԍӧмыс верміс лоны. Колӧ гӧгӧр віԁлавны, абу-ӧ кӧнкӧ гуавтӧм-шој, оз-ӧ тупԉаԍны шыбытӧм-кучікјас, лыјас, гӧнјас, ԍурјас кулӧм-пемӧсјаслӧн; абу-ӧ коԁјӧм-гујас ԁа оз-ӧ понјас кыскавны сетыԍ јајсӧ ԁа лыјассӧ; ез-ӧ
| |
| шојтчыны грезԁаԁ кучікӧн, јајӧн ԁа ԍурја-сӧн вузаԍыԍјас.
| |
| Ԇоԋвіԇа-вӧвјасӧс віԍыԍјас-ԁіныԍ колӧ регыԁҗык торјӧԁны. Віԍыԍ-бӧрын кујӧԁсӧ петкӧԁны ԁа сотны. Гіԃԋа-ԍтенјассӧ ԁа ԉаԍԋітӧ мыԍкавны војԁӧр пӧԍ-кунваӧн, сеԍԍа мавтны іԅвескаӧн. Шој-кыскан-ԁоԃтӧ ԉібӧ ԏеԉегатӧ пӧԍ-кунваӧн-жӧ колӧ мыԍкыны, ԉібӧ сотны. Віԍмӧмсӧ-кӧ луԁын каԅалан, сені сеԍԍа скӧттӧ-віԇӧмыԍ колӧ ԁугԁывны. Ԇікӧԇ-кӧ-ԋін мӧԁлаын ԋекытӧні віԇны, мӧс-кујлан-інсӧ-кӧԏ колӧ војԁӧр сотны, сеԍԍа пощны. Меԁ-бур, ԃерт, мыјкӧԁыра став-скӧтсӧ віԇны картаын, тӧԁмавны, јешщӧ-абу-ӧ віԍыԍјас. Кык-вежонӧн-кӧ оз віԍмыны, вермасны коԉны ԇоԋвіԇаӧн.
| |
| Меԁ-бур ԉекарство віԍӧм-лӧԋӧԁны — іԁравны шојјас. Колӧ најӧс гуавны јона пыԁӧ, кујім-аршын-пыԁаӧ. Меԁ-бур, &ескӧ, сотны. Шојјас-вылыԍ кучіксӧ ԋекущӧма оз ков куԉны: најӧн віԍӧмыс зев-јона разалӧ.
| |
| Кыԇі-ԍібырса-јазваыԍ бурԁӧԁчыны. Ԍібырса-јазваыԁ-кӧ паԍкалӧма-ԋін, ԋем-тор і ԁумајтны бурԁӧԁчӧм-јылыԍ. Сӧмын-ԋін колӧ зіԉны лӧԋӧԁны сіјӧс, меԁым нӧшта оз паԍкав. Ыҗыԁ-пӧжар-кӧ-тај лоас, сотчыԍ-керкасӧ еновтӧны, ортчајассӧ віԇӧны, сіԇ-жӧ і тані: віԍыԍјассӧ еновтӧны, віԇӧны ԇоԋвіԇајассӧ, меԁ најӧ оз віԍмыны. Ԃерт, мыј вермӧны і віԍыԍјассӧ бурԁӧԁӧны, сӧмын-ӧԁ, шуам, регыԁ-ві-
| |
| ԍӧԁана-ԍібырса-јазваыԍ і бурԁӧԁны ԋемтор, бурыс сыыԍ абу. Куԅҗыка-віԍӧԁігас пыкӧсјас-вылас бур кӧртавлыны јі-торјас, ԉібӧ кӧԇыԁ-ваын-кӧтӧԁӧм-рузум. Овлӧ, пыкӧсјассӧ вунԁалӧны ԁа ԁојсӧ сотӧны чорыԁ-вінаӧн, купороса-ваӧн, чорыԁ карболовеј кіслотаӧн ԉібӧ ԁонӧԁӧм кӧртӧн. Пыкӧсјастӧ вунԁалӧмыԁ абу бур: ԁојыԍ-летчӧм-вірӧн віԍӧԁыԍјасыс веԍкаласны муԍінӧ (почваӧ) ԁа ԁыр оз кувны.
| |
| Ԍібырса-јазваыԍ-бурԁӧԁны аслыԁ оз ков, ԁоктор ԉібӧ пеԉшӧр бурԁӧԁасны.
| |
| Кыԇі віԇны скӧтӧс ԍібырса-јазваыԍ. Меԁ-щӧкыԁа ԁа меԁ-кокԋіа ԍібырса-јазваӧн віԍмӧны јона-уҗалӧм-понԁа ԉібӧ омӧԉа-верԁӧм-понԁа-вынтӧммӧм-вӧвјас. Сывӧсна, мыјӧн ԍібырса-јазваыԁ воас, меԁ-јона колӧ віԇны вӧвјастӧ. Сеԍԍа ылӧ-тујӧ-ветліг-мунігјасӧн шојтчан-інјасын јона-віԁчыԍӧмӧн колӧ овны: меԁ еԍкӧ сені віԍыԍ-скӧт ез-жӧ вӧвны. Турун-ԋӧбігјасӧн колӧ віԁчыԍны: віԍӧԁана-іныԍ меԁ најӧ оз ԍурны.
| |
| | |
| 16-ԁ ԍер. Ԍібырса-јазва морт-чужӧмын.
| |
| Ӧні ԍібырса-јазваԍыԁ оз-ԋін важ-моз јона повны. Ԇоԋвіԇа-скӧтсӧ сыыԍ піԍԏіалӧны, јона сіјӧн віԇӧны віԍмӧмыԍ.
| |
| Піԍԏіаԍӧмсӧ воԍтӧма велӧԁчӧм-морт, франтсуз, Паԍԏер. Сіјӧ велӧԁӧма піԍԏіавны јӧзӧс јӧјталӧмыԍ ԁурмӧм-понјасӧн-куртчалӧм-бӧрын, ԁа порԍјасӧс — рожаӧн-віԍмӧмыԍ.
| |
| Роԍԍіјаын ԍібырса-јазваыԍ скӧттӧ піԍԏіалӧны 1888-ԁ-воԍаԋ. Војԁӧр ещаӧн ԍетлісны піԍԏіавны, а ӧні аԁԇӧны сыыԍ бурсӧ ԁа аԍныс корӧны піԍԏіалыԍсӧ. Меԁԍа-ԋін уна піԍԏіалӧны лунвылын: воӧн ԍо-ԍурс-ыж ԁа ԁас-ԍурс вӧв-мӧс піԍԏіаласны. Піԍԏіаԍӧмас ԍојӧмӧ-моз-ԋін велалӧмаӧԍ, ԋӧԏі оз шенԅыны.
| |
| Понԁам наԃејтчыны, мыј ԍібырса-јазва Роԍԍіјаыԍ бырас. Піԍԏіаԍӧм отсалас сіјӧс бырӧԁны.
| |
| | |
| Јӧјталӧм (бешенство).
| |
| | |
| Јӧјталан-віԍӧмӧн вермӧны віԍмыны быԁ-пӧлӧс-гортса-кывтӧм-пемӧс, нӧшта кӧјінјас. Віԍӧны і јӧз. Јӧзыԁ секі зев-јона ваыԍ полӧны. Горшныс коԍмыны понԁас ԁа корасны ватӧ, а јуныс оз лыԍтны, полӧны веԍіг ва-ԁінас матыԍтчыны.
| |
| Меԁԍа-јона јӧјталан-віԍӧмӧн віԍӧны понјас, каԋјас-ԁа. Најӧ сеԍԍа куртчалӧны вӧвјасӧс, мӧсјасӧс, јӧзӧс, — налы віԍӧмсӧ вуҗӧԁӧны.
| |
| Јӧјталан-віԍӧмӧн Роԍԍіја-паԍтаын-жӧ віԍӧны, меԁԍа-јона гожӧмын. Тӧвјасын шочҗыка. Јӧјталан-віԍӧмӧн-віԍӧԁыԍјасыс олӧны вомын, ԁуԉ-вӧчан-ԋерӧԁјасын, ԁуԉԉын. Јӧјталӧмыс понјыԁлӧн оз-на тӧԁчы-а, ԁуԉԉас јаԁыс ем-ԋін: унҗыкыԍсӧ кык-кујім-лун воԇвыв јаԁӧԍԍӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс квајԏ-кӧкјамыс-лун воԇ. Шојјасын віԍӧԁыԍјасыс зев ԁыр олӧны, оз кувны.
| |
| Ӧні-на унаӧн шуӧны, понјасыԁ-пӧ јӧјталӧны жарыԍ, ԉібӧ горшыс коԍмӧ ԁа сіјӧн. Сіјӧ абу збыԉ. Унҗыкыс јӧјталӧны јӧјталан-пон-куртчалӧмыԍ: куртчалігас віԍӧԁыԍјасыс ԇоԋвіԇаыслы вуҗӧны. Јона колӧ повны пыԁӧ-куртчӧмыԍ. Секі јаԁа-ԁуԉԉыс понјыслӧн веԍкалӧ ԇоԋвіԇа-пемӧслы тушаас пыԁӧ. Јурсӧ-куртчалӧм зев-жӧ омӧԉ: ԍо-піыԍ 60 — 90-ыс јӧјмӧны. Абуҗык-полана гӧнсӧ-куртчалӧм, секі озҗык віԍӧмыс пыщкас веԍкав, вермас, коԁӧс куртчаліс, віԍтӧг мынны. Арталӧмаӧԍ ԁа быԁ-ԍо-куртчалӧмыԍ 15 ԉібӧ 20 сӧмын віԍмӧ.
| |
| Јӧјталан-пон-куртчалӧм-мыԍԏі пырыԍ-пыр он јӧјмы. Мукӧԁ-ԁырјі віԍмӧмыс понԁас тӧԁчыны кымынкӧ-лун-мыԍԏі, кор кымынкӧ-вежон-мыԍԏі, овлывлӧ-і во-бӧрын. Унҗыкыԍсӧ — 4-8-вежон-мыԍԏі.
| |
| Кыԇі віԍӧԁӧ јӧјталан-віԍӧмыс понјасӧс. Понјас жугыԉмӧны, пыр жӧԇӧны, ԋекыԏчӧ оз інаԍны. Омӧԉа ԍојӧны. Торјӧԁчӧны јӧзыԍ ԁа мукӧԁ-понјасыԍ, аскежа-ін корԍӧ-
| |
| ны. Пыр кытчӧкӧ пеԉӧсјасӧ, пемыԁінӧ пырӧны. Куртчалӧм-інсӧ ԋулӧны, мукӧԁ-ԁырјіыс гыжјаснас ԉібӧ піԋјаснас гырԁӧԇ гыжјалӧны. Овлӧ, пышјасны гортԍыԁ, лун-кык волытӧг ветласны. Сеԍԍа понјасыԁ ԋінӧмыԍ
| |
| | |
| 17-ԁ ԍер. Јӧјталан-пон.
| |
| | |
| ԁруг еравны понԁасны, скӧравны, уԍлаԍны јӧз-вылӧ ԁа скӧт-вылӧ, куртчавны најӧс. Кынӧм-ԍумалӧмсӧ оз понԁыны кывны, а јірӧны ԁа ԋылалӧны мыј-ԍурӧ: путӧ-і, рузумјас-і, кујӧԁтӧ-і, — быԁтор. Ваыԍ најӧ ԋӧԏі оз повны, зев-уна васӧ јуӧны. Гӧлӧсыс налӧн вежԍӧ, ԍібԁӧ. Пыр омԉалӧны. Мукӧԁ-ԁырјіыс вомԍыс уна-ԁуԉ летчӧ. Бӧрынҗык понјыԁ зев-
| |
| -јона омӧԉтчӧ, вынтӧммӧ. Ветлӧԁлігас шатлалӧ. Ԍојанјас ԋылалӧ ԍӧкыԁа. Щӧкалыыс быԏԏӧ ӧшјӧ. Сеԍԍа војԁӧр бӧрлаԁорыс коԍмас, сеԍԍа тушаыс ставнас. Сы-бӧрын квајт-кӧкјамыс-лун-мыԍԏі понјыԁ кулӧ. Таԇі віԍӧԁӧ, кор јӧјмӧм-понјыԁ уԍлаԍӧ, куртчаԍӧ (бурнеј бешенство). Ем, лӧԋа-нуӧԁӧ віԍӧмыс. Секі понјасыԁ оз куртчаԍны ԋі оз пышјавны јӧзыԍ ԁа мукӧԁ-понјасыԍ. Налӧн регыԁҗык коԍмӧ бӧрлаԁорыс, ӧшјӧ щӧкалыыс. Сы-бӧрын кулӧны кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі.
| |
| Кыԇі віԍӧны јӧјталан-віԍӧмӧн каԋјас. Каԋјасӧс віԍӧԁӧ понјасӧс-моз-жӧ. Најӧ секі уԍлаԍӧны јӧз-вылӧ, кывтӧм-пемӧсјас-вылӧ; гыжјалӧны, куртчалӧны најӧс. Јӧјталан-каԋјасыԍ зев колӧ повны: најӧ-куртчалӧм-бӧрын унҗыкԍыс ваыԍ біыԍ-моз понԁан повны.
| |
| Кыԇі віԍӧны јӧјталан-віԍӧмӧн вӧвјас. Вӧвјас песԍӧны: четчыласны, воԁласны, бара четчӧны; кокјаснас мусӧ коԁјӧны; шкоргӧны, ԋесјалӧны, гӧрԁлӧны; ԉаԍԋісӧ ԁа мукӧԁ-тор мыј-ԍурӧ јірӧны; уԍлаԍӧны мукӧԁ-пемӧсјас-вылӧ, јӧз-вылӧ; зіԉӧны најӧс куртчыны. Сеԍԍа бӧрлаԁорыс коԍмӧ. 4 — 6-лун-мыԍԏі вӧлыԁ кулӧ.
| |
| Кыԇі віԍӧны јӧјталан-віԍӧмӧн ԍура-пемӧсјас, гырыԍјас і посԋіјас. Мӧсјас-ыжјас віԍмасны ԁа пыр-жӧ жӧԇӧны. Ԉукаԍӧны, кокјаснас ԁа ԍурјаснас пыр коԁ-
| |
| јыԍӧны, баксӧны. Гӧлӧсныс вежԍӧ, міԍтӧммӧ. Ԍінјасыс гырԁӧԍԍӧны. Кынӧм-ԍумалӧмсӧ вунӧԁӧны, ԁугԁӧны рӧміԇтыны. Вомԍыс ԁуԉ летчӧ. Гырксӧ јӧртӧ.
| |
| Јӧјталан-порԍјас мӧсјас-моз-жӧ віԍӧны, сӧмын најӧ уԍлаԍӧны мукӧԁ-пемӧсјас-вылӧ ԁа јӧз-вылӧ, куртчалӧны најӧс.
| |
| Кыԇі јӧјталан-віԍӧмӧн віԍӧны јӧз. Јӧјталан-пемӧсӧн-куртчалӧм-бӧрын морттӧ оз ԁругӧн завоԃіт віԍӧԁны. Вежон кык-кујім, унҗыкыԍсӧ кык-кујім-тӧлыԍ, віԍӧмыс ԋекущӧма оз тӧԁчы. Віԍӧԁны-завоԃітігас мортыԁ жугыԉмӧ, быԁторыԍ ԁӧзмӧ, скӧрмӧ, нораԍӧ вермытӧм-вылӧ. Оз ԍојԍы сылӧн, оз јуԍы. Јурыс віԍӧ. Лолалӧ пыԁіԍаԋ, кор щӧкыԁа, кор шоча. Морӧсыслы ԍӧкыԁ, быԏԏӧ мыјӧнкӧ жмітӧма сіјӧс. Луныԍ-лунӧ сіјӧ скӧрҗык, ԁӧзмыԍҗык лоӧ. Ԍојан ԍӧкыԁа пырӧ: ԋылавны ԃелӧ. Горшыс јона коԍмӧ, ԁа јуныс оз вермы: ваԍыс полӧ. Мукӧԁ-віԍыԍыс пышјӧны, кутны он вермы. Четчыштасны воԉпаԍԍыс ԁа зев-міԍтӧм-гӧлӧсӧн ԉока-горзӧны. Аԍныс пыр саԃаӧԍ, ставсӧ тӧԁӧны мыј вӧчӧны. Таԇі оз ԁыр віԍӧԁ: кык-ԋоԉ-лун-мыԍԏі мортыԁ кулӧ.
| |
| Јӧјталан-віԍӧмыԍ-бурԁӧԁны ӧні оз-на кужны. Став-віԍыԍыс — кывтӧм-пемӧс-кӧԏ-морԏ — кулӧны. Меԁым віԍӧмыс оз боԍт, куртчалӧм-інсӧ — ԁојјассӧ, сотӧны ԁонӧԁӧм-кӧртӧн. Сӧмын сіјӧс колӧ вӧчны пырыԍтӧм-
| |
| -пыр куртчалӧм-бӧрас. Ԋужӧԁчан-кӧ час-кымын, сотӧмыԍ бурыс оз-ԋін ло. Јӧзӧс, јӧјталан-пемӧсјасӧн-куртчӧм-бӧрын, колӧ піԍԏіавны. Секі најӧ оз понԁыны повны ваыԍ. Сещӧм-піԍԏіаԍан-іныс ем Ԉеԋінграԁын, Мӧскуа-
| |
| | |
| 18-ԁ ԍер. Піԍԏіалӧны ԃеԏінаӧс јӧј-пон-куртчалӧм-бӧрын.
| |
| | |
| ын, Кіјевын, Карковын, Оԃессаын, Перымын ԁа уна-на мукӧԁ-карјасын. Коміјасӧс-піԍԏіавны нулывлісны Перымӧ.
| |
| Кыԇі лӧԋӧԁны тајӧ-віԍӧм. Віԍмӧм-кывтӧм-пемӧсјасӧс куталӧны ԁа віалӧны, ун-
| |
| җыкыԍсӧ лыјлӧны. Шојјассӧ кучікнас і ставнас зев-пыԁӧ гуалӧны. Мӧскӧс-кӧ ԉібӧ вӧлӧс јӧјталан-пемӧс куртчалас, колӧ сіјӧс торјӧԁны мукӧԁ-скӧтыԍ ԁа віԇны сіԇі тӧлыԍ-мӧԁ, кытчӧԇ он понԁы ԉучкі-тӧԁны, віԍмӧма абу сіјӧ. Віԍмасны-кӧ, пырыԍ-пыр начкыны. Куртчалӧм-понјасӧс, каԋјасӧс-ԁа, пырыԍ-пыр колӧ начкыны, выԉӧс лӧԍӧԁан. Віԍыԍјаслыԍ-оланінсӧ колӧ резны ԉекарствоӧн, віны віԍӧԁыԍ-гагјассӧ. Став горттӧм (броԃачіје)-понјассӧ колӧ віавны. Керкаын-віԇан-понјасӧс ԁа горт-гӧгӧрын-олыԍ-понјасӧс віԇны ывлаын ԁом-јылын, ныр-вомсӧ кӧрталӧмӧн (наморԁԋікӧн). Сӧмын таԇі-вӧчӧмӧн верман лӧԋӧԁны тајӧ віԍӧм, верман віԇны јӧјмӧмыԍ ԁа кулӧмыԍ уна-скӧтӧс ԁа јӧзӧс.
| |
| | |
| Луԁӧм.
| |
| | |
| Луԁӧмыԁ вуҗана-віԍӧм-жӧ. Сіјӧ быԁ-вылын овлӧ, быԁ-пӧлӧс-скӧт-вылын. Јӧзыԁ-на јона віԍӧны-і. Пемӧсјас-пӧвсын сіјӧ зев-ӧԁјӧ паԍкалӧ, віԍӧԁӧ куԅа. Еновтан-кӧ ԁа он-кӧ понԁы бурԁӧԁны најӧс, уна-војасӧн кысԍас.
| |
| Луԁӧм лоӧ кԉешщ-ԋіма-гагјыԍ. Најӧ веԍкалӧны кучікӧ, овмӧԁчӧны сені. Ԍојӧны-јуӧны госсӧ ԁа вірсӧ. Ветлӧԁлӧны кучікӧԁ ӧтарӧ-мӧԁарӧ, леԇӧны уна коԉк. Ветлӧԁлігас најӧ гіԉӧԁӧны кучіксӧ, сы-вӧена пыр лоӧ гыжјаԍны.
| |
| Кԉешщјас кокԋіа-вуҗӧны ӧԏі-пемӧс-вылыԍ мӧԁ-пемӧс-вылӧ, віԍмӧԁӧны грезԁԍыԁ став скӧтсӧ. Вуҗӧны најӧ мӧԁа-мӧԁ-берԁӧ-ԋіртчігӧн, кӧлујӧн, шуам: ԍіјӧсјасӧн, вӧжжіјасӧн,
| |
| | |
| 19-ԁ ԍер. Луԁӧм-гаг ԁа сылӧн коԉкјасыс.
| |
| | |
| сынанјасӧн ԁа м. т.; јӧз-пыр (најӧс ԁӧԅӧрітыԍјас-пыр), кујӧԁ-пыр, ӧбԉеԃ-пыр-ԁа. Віԍыԍ-оланінын быԁлаын уна-гагјас вермасны лоны.
| |
| Луԁӧм поԅӧ тӧԁмавны со-кыԇі: пемӧс-јурын, гоԉаас ԁа лопаткајасас лоӧны угрі-коԃјас; бӧрынҗык сещӧмјасыс лоӧны туша-куԅаас. Сещӧм-четчалӧмјас-інԍыс гӧныс уԍӧ. Четчалӧмјасыс потлаԍӧны, петӧ сетыԍ кіԅер-тор, кеԋԍалӧ — коԍмӧ. Кеԋԍалӧм-улас кучікыс
| |
| уԉалӧ. Гӧныс пыр-на уԍӧ. Гӧнтӧм-ін ыҗԁӧ, паԍкалӧ. Кучікыс чукыртчӧ, кӧрԍӧ. Меԁԍа-јона сещӧм-кӧрԍӧмыс тӧԁчӧ гоԉаас. Кԉешщ-ветлан-інті сотӧ-луԁӧ: пемӧсјас чарсјасны-
| |
| | |
| 20-ԁ ԍер. Еԋ ԁа ај кԉешщјас.
| |
| | |
| -гыжјаласны сеті, мукӧԁ-ԁырјіыс, вірӧԇ. Сы-вӧсна аԍныс јешщӧ-јона віԍмӧны. Он-кӧ бурԁӧԁ пемӧсјастӧ, луԁӧмыс вермӧ најӧс: пемӧсјасыԁ јона омӧԉтчӧны, ебӧсԍыс уԍӧны, кулӧны.
| |
| Меԁым мезԁыԍны луԁӧмыԍ, став-луԁыԍсӧ колӧ јансӧԁны ԇоԋвіԇајасыԍ, торја-картајасын најӧс віԇны. Важ-оланінсӧ налыԍ ԉекарствојасӧн којны, віны сетыԍ луԁӧԁыԍ-гагјасӧс. Најӧ-ӧԁ быԁлаын картааԁ вермасны лоны: ԉаԍԋіаԁ, ԍурјајаԍын, пеԉӧсјасын, ворјасын, веԁ-
| |
| рајасын ԁа мукӧԁлаын, кытчӧ інмӧԁчыліс віԍыԍ, кӧні сіјӧ гыжјаԍіс.
| |
| Кыԇі луԁӧмыԍ бурԁӧԁны. Віԍыԍјасӧс колӧ бурԁӧԁны. Он-кӧ бурԁӧԁ, луԁӧмыԁ оз-і помаԍ: воыԍ-воӧ пыр кысԍас. Бурԁӧԁны завоԃітны колӧ пырыԍтӧм-пыр мыјӧн каԅалан віԍмӧмсӧ: секі кокԋіԁҗык бурԁӧԁныԁ ԁај регыԁҗык бурԁас. Еновтчан-кӧ бурԁӧԁӧмыԍ, мӧԁыԍ, паԍкалас-ԁа, зев-ԍӧкыԁ лоӧ бурԁӧԁныԁ.
| |
| Бурԁӧԁӧны со-кыԇі: војԁӧр пемӧстӧ мыԍкӧны, ем-кӧ, віж-мајтӧгӧн, абу-кӧ, прӧстӧјӧн ԉібӧ кунваӧн. Мыԍкӧны, меԁым весавны кучіксӧ ԍібԁӧм-лӧм-коԃыԍ ԁа ԋајтыԍ. Лӧԍӧԁӧны шӧріпӧва-сорӧс караԍіныԍ ԁа кӧнтуԍ-выјыԍ. Сорӧсас кӧтӧԁӧны сӧстӧм-рузум, сеԍԍа ԋіртӧны сіјӧн луԁан-інјассӧ. Вежон-мыԍԏі мӧԁыԍ сіԇі вӧчӧны. Оз-кӧ бурԁ, којмӧԁыԍ. Бурԁӧԁӧны і табак-сулӧԁӧм-ваӧн (воԍмушка-табак бутылка-ва-вылӧ), ԃӧгӧԃа-маԅӧн- ԁа (стӧкан ԃӧгӧԃ ԁа кык-стӧкан ԃереваннеј-маслӧ-сорӧс). Ԃӧгӧԃ-маԅсӧ ној-торјӧн ԋіртӧны ԁојас ԁај ԁој-ԁорјасас, ԇоԋвіԇаінас: гагјасыс-ӧԁ вермасны лоны і сені. Кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі маԅсӧ мыԍкӧны быгја-ваӧн ԉібӧ ԁебыԁ-кунваӧн. Пемӧсыԁ-кӧ сы-бӧрын гыжјаԍны-на понԁас, мӧԁыԍ колӧ сіԇі вӧчны ԁај којмӧԁыԍ, кытчӧԇ оз бурԁ. Луԁӧмыс-кӧ туша-куԅаын, секі ӧтчыԁ-мавтӧмын мавтны ԁа ԋіртны маԅјасӧн колӧ сӧмын којмӧԁ-јукӧн-тушасӧ. Став-туша-
| |
| сӧ-кӧ ӧтпырјӧ мавтан, бур-пыԃԃі сӧмын ԉок лоӧ. Кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі важ-мавтӧм-інсӧ колӧ мыԍкыны ԁа выԉлаті којмӧԁ-јукӧн-тушасӧ маԅӧн зыравны, с. в.
| |
| Ыжјасӧс луԁӧмыԍ бурԁӧԁӧны купајтӧмӧн. Сӧмын, ԃерт, купајтӧны шоныԁ-ԁырјі ԁа шоныԁ-інјасын. Купајтан-васӧ со-кыԇі вӧчӧны: боԍтӧны мыјԁа колӧ ва, пуԅӧԁӧны сіјӧс; пуігас леԇӧны сетчӧ ԉіста-табак (пунт-табак веԁра-ва-вылӧ) ԁа тувҗын пӧјім. Купајтігас колӧ віԁчыԍны, меԁым сорлалӧм-ваыс оз веԍкав ыжыԁлы ԍінмас ԋі пеԉас. Купајттӧԇ-војԁӧр бур мыԍкыны ыжтӧ мајтӧг-быгја-ваӧн.
| |
| | |
| Шырыԍ-ԉішај.
| |
| | |
| Шырыԍ-ԉішај лоӧ бак-коԃ-щакыԍ, гӧнјасас. Гӧнјасыс сы-вӧсна чегјаԍӧны, уԍӧны. Щакыс кучік-вылысас лоӧ, быԏԏӧ топыԁ гӧгрӧс-лӧмјас.
| |
| Ӧшјаслӧн-мӧсјаслӧн шырыԍ-ԉішај завоԃітчӧ унҗыкыԍсӧ јурԍаԋыс. Ԋувԍігӧн лоӧ і мышкуас, бӧрлаԁорас. Војԁӧр четчыштас ічӧ-
| |
| | |
| 21-ԁ ԍер. Јіуԁан-ыжјасӧс купајтӧны.
| |
| ԏік-чіреј-коԃ. Сеԍԍа сетыԍ гӧныс уԍас, куш-кучікыс коԉӧ. Сіјӧ регыԁӧн тупкыԍӧ кыз, кос, руԁоват-рӧма-кеԋӧн — лӧмӧн. Кызтаыс сылӧн чуԋҗын-кызта-кымын, паԍтаыс — вершӧкҗынԍаԋ кујім-ԋоԉ-вершӧкӧԇ. Лӧм-коԃ-улас чукӧрмӧ ор. Тӧлыԍ-, кык-мыԍԏі лӧм-коԃыс уԍӧ, коԉӧ гӧнтӧм-кучікыс. Шырыԍ-ԉішајӧн-віԍігӧн мукӧԁ-ԁырјі пемӧсјас зев јона гыжјаԍӧны, луԁӧ налӧн јајыс, а мукӧԁ-ԁырјі ԋӧԏі оз.
| |
| Кыԇі бурԁӧԁны ԉішајыԍ скӧтӧс.
| |
| Бурԁӧԁны завоԃіттӧԇ колӧ лӧм-коԃсӧ весавны: колӧ зыравны віԍан-інјассӧ віж-мајтӧгӧн, креоԉінӧн, ԉібӧ госӧн. Поԅӧ мыԍкыны прӧстӧј мајтӧгӧн, кунваӧн. Кор став лӧм-коԃыс мынӧ, сӧстӧм-кучікыс коԉӧ, секі бурԁӧԁны сіԇ-жӧ, кыԇі луԁӧмыԍ бурԁӧԁӧны.
| |
| | |
| Рожа (краснуха).
| |
| | |
| Рожаӧн віԍӧны порԍпіјан, кык-тӧлыԍԍајас ԁа 1-арӧсӧԇ. Віԍӧны тулысын ԁа гожӧмын. Віԍмӧм-мыԍԏіыс віԍӧмыс тӧԁчӧ сӧмын кујім — ԍіԅім-ԍуткі-бӧрын. Порԍӧс кынтӧ. Сіјӧ тірԅӧ, пырӧ воԉӧс-улӧ. Оз ԍој. Ԍӧкыԁа асмогаԍӧ. Тушаыс гӧрԁ-чутӧԍԍӧ. Ԉічкыштан-кӧ најӧс чуԋпомнаԁ, кеԉԁӧԁасны. Чуԋтӧ боԍтан ԁа бара ӧԁјӧ гӧрԁӧԁӧны. Кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі порԍыԁ кулӧ. Мукӧԁ-ԁырјі віԍӧԁыԍјасыс вірас оз пырны, кучікас і коԉтчӧны. Секі ку-
| |
| чікыс пыкталӧ, гӧрԁӧԁӧ, сеԍԍа пӧртмаԍны понԁас, гӧрԁа-лӧза лоӧ. Секі порԍтӧ кокԋіԁа віԍӧԁас, вермас бурԁны. Рожаыԍ-кӧԏ-і порԍыԁ бурԁас, сылӧн ԍӧлӧмыс лоӧ омӧԉ, пӧԁтыны сіјӧс понԁас. Порԍыԁ луныԍ-лунӧ омӧԉтчас, вішкас сіԇі тӧлыԍ-кык-кујім, сеԍԍа кулӧ.
| |
| Кыԇі віԇны порԍјасӧс вуҗана-віԍӧмјасыԍ. Порԍтӧ ԋӧбан ԁа вежон-кујім колӧ віԇны сіјӧс торјӧн, торја-ԁозјыԍ верԁны. Сы-бӧрын, ԋекущӧм-віԍӧм-кӧ сы-вылыԍ он каԅав, поԅӧ ӧтлаавны мукӧԁ-скӧткӧԁ. Порԍјастӧ колӧ віԇны сӧстӧм, југыԁ, кос-інын. Васӧԁ-ԁа, ԋајт-ԁа, пемыԁ-інын-віԇігӧн уна-мікроб на-вылын лоӧ, уна-ԉок сетыԍ порԍыслы аслыс, мукӧԁ-кывтӧм-пемӧсјаслы ԁа јӧзлы. Оз ков леԇны порԍтӧ ԋајт-піын луаԍны, ԍојны крыса-ԁа, шыр-ԁа, каԋ-ԁа пон-шојјас, быԁ-ԍама шыблӧссӧ-ԁа. Сыыԍ сіјӧ вермас віԍмыны вуҗана-віԍӧмјасӧн. Јајас лоӧны ков-нырјас (зароԁыші). Мукӧԁыс најӧ сещӧм посԋіӧԍ, куш-ԍінмӧн-віԇӧԁӧмӧн он і аԁԇы. Шуԍӧны тріхінаӧн. Мукӧԁыс — броса-шыԁӧс-гырԍа-гаԃјас, шуԍӧны фінкаӧн. Сещӧм-порԍ-јајсӧ-кӧ омӧԉа пуан, тріхінајасыс ԋі фінкајасыс сетыԍ оз кувны, веԍкаласны ԍојыԍыслы гыркас. Тріхінаӧн-віԍмӧм-морт куԅа віԍас, сеԍԍа кулӧ. Фінкаыԍ ԍувјын ков артмӧ, зев куԅ: уна-метр-куԅа. Сіјӧ зев-јона морттӧ омӧԉтчӧԁӧ.
| |
| Порԍјастӧ коԇны оз ков кӧнӧвалјаслы ԍетны: најӧ, ԋајта-вӧԃітчігас ԁа кужтӧгыԁ,
| |
| вуҗана-віԍӧмјас вермасны вајны. Меԁым рожаыԍ віԁчыԍны, кор порԍ-ԁінаԁ скӧт-ԁокторӧс ԁа щӧкты сылы порԍтӧ піԍԏіавны. Бур піԍԏіавны луԁӧ-леԇтӧԇ, вӧлӧԍткоԃыслы. Ӧԏі-кӧ-ӧԁ піԍԏіалас, а мукӧԁыс оз, сыыԍ бурыс еща.
| |
| Мыј керны, порԍ-віԍӧмыс-кӧ ветлӧԁлӧ-ԋін. Мыјӧн каԅалан порԍ-віԍӧмтӧ, ӧԁјӧнҗык колӧ јуӧртны сы-јылыԍ скӧт-ԁокторлы. Вуҗана-віԍӧмԍыԁ омӧԉыс абу ӧтка-кӧԅајстволы, а госуԁарстволы ставнас.
| |
| Віԍыԍјасӧс коԉ овны, кӧні најӧ віԍмісны, а ԇоԋвіԇајассӧ на-ԁіныԍ петкӧԁ мӧԁлаӧ. Віԍыԍјас-бӧрԍа-ԁӧԅӧрітны колӧ коԁлыкӧ ӧԏі-мортлы; віԍыԍӧс верԁны-јуктавны торја-ԁозјыԍ.
| |
| Порԍјасӧс оз ков леԇны луԁӧ, кытчӧԇ ԁоктор оз щӧкты.
| |
| Порԍ-віԍігаԁ порԍ-ԁінаԁ бокӧвејӧс ԋекоԁӧс ен леԇ. Ԁај ачыԁ јона ен ветлӧԁлы, гортаԁҗык ов; ен паԍкӧԁ віԍӧмсӧ.
| |
| Віԍыԍ-порԍӧс ԍојӧм-вылӧ начкыны оз поԅ. Порԍ-јајтӧ поԅӧ ԍојны сӧмын ԁоктор-віԁлалӧм-бӧрын, щӧктас-кӧ сіјӧ. Оз ков вунӧԁны, віԍӧԁыԍјасыс сылӧн туша-паԍтаас: вірас і јајас.
| |
| Порԍ-шојјастӧ колӧ гуавны пыԁӧ, клаԁбішще-вылӧ. Порԍ-увԍыԁ кујӧԁсӧ колӧ сотны, ԉібӧ петкӧԁны чукӧрӧ ԁа меԁ сені јона пӧжԍас, сотчас став-гагыс. Сывӧсна кујӧԁ-чукӧрас течӧны щӧщ вӧв-кујӧԁ, ԉібӧ торф, ԉібӧ іԅвеска.
| |
| Порԍјас-вылыԍ віԍӧмсӧ, кыԇі і мукӧԁ-пемӧсјас-вылыԍ, колӧ тӧжԁыԍны бырӧԁны арԏеԉӧн,
| |
| 22-ԁ ԍер. Порԍјас луԁын ԋајтын луаԍӧны.
| |
| вӧлӧԍткоԃнаԁ. Ӧткӧн-песԍӧмыԍ бур оз ло: выныс ӧтувчӧмын.
| |
| Воԍталӧј кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котырјас.
| |
| | |
| Вуҗана-віԍӧмјастӧ кокԋі лӧԋӧԁны секі, кор креԍԏана јона-отсаԍӧны сытујӧԁ скӧт-ԁокторлы ԉібӧ пеԉшӧрлы, кор креԍԏана тӧԁӧны, кыԇі кутны віԍӧм-паԍкалӧм. Ԁокторлӧн-щӧктӧмјасыс рӧскоԁнӧ торја-кӧԅајстволы, ԁа бур обществолы ԁа госуԁарстволы. Сывӧсна віԍӧм-воӧм-мыԍԏі ӧԁјӧнҗык кӧлӧ боԍтчыны бырӧԁны сіјӧс, кутны паԍкалӧмыԍ: колӧ регыԁҗык начкавны віԍмӧм - кывтӧм-пемӧсјасӧс. Аԍныс-кӧ јӧзыс ԁокторыԁлы оз понԁыны отсаԍны, сіјӧ ӧтнасӧн ԋемтор оз вермы вӧчны: ӧԏі-мортыԁ быԁлаӧ он суԇчы. Колӧ-ӧԁ віԍыԍјасӧс бурԁӧԁны, віԇны віԍмӧмыԍ ԇоԋвіԇајасӧс, кыјӧԁны, меԁ шојјас ԉучкі іԁралісны, скӧт-клаԁбішще пощісны, віԍыԍ-пемӧсјас луԁын ез ветлыны, ез ԋӧбны-вузавны выԉ-пемӧсјасӧс, кучікјас, јај, јӧв ԁа м.-т. ԁа еща-ӧмӧј уҗыԁ ԉок-вуҗана-віԍӧм-ветлігӧн, кор скӧттӧ ԁа јӧзтӧ косаӧн-моз ыщкӧ. Сещӧм-каԁын јӧз-отсӧгыԁ вывті јона колӧ. Налы колӧ кыјӧԁны секі ас-бӧрԍаыс ԁај суԍеԁјас-бӧрԍаыс. Колӧ быԁ-грезԁын воԍтыны кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котырјас, бӧрјыны сетчӧ јӧзӧс креԍԏана-піыԍ. Најӧ понԁасны кыјӧԁны вуҗана-віԍӧм-ветлігӧн јӧз-бӧрԍаыс, быԁӧн-ӧ олӧны ԁа вӧчӧны ԁоктор-щӧктӧм-ԍерԏі. Ԁокторкӧԁ ӧтвылыԍ налы колӧ мӧвпавны ԁа лӧԍӧԁавны віԍӧм-лӧԋӧԁӧмјас, пыртны најӧс олӧмӧ. Кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍјас лоӧны скӧт-ԁоктора-јӧза-костын шӧрас, понԁасны віԍтавлыны налы ӧԏіыслыԍ і мӧԁыслыԍ колӧмјассӧ, коланторјассӧ, щӧктӧмјассӧ; понԁасны отсаԍны ӧԏіыслы і мӧԁыслы.
| |
| Унҗык кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котыр! Енӧ вунӧԁӧ, мыј вуҗана-віԍӧмјас скӧтлӧн помӧԇ орӧԁӧны кӧԅајствотӧ, уна-јӧзӧс корыԍӧ пӧртӧны. Ԉок-вӧчыԍ-віԍӧмјасыԍ мынан сӧмын секі, кор креԍԏана віԍӧм-лӧԋӧԁан-уҗсӧ ас-кіас боԍтасны.
| |
| Велӧԁчӧм-јӧз, тӧԁмӧԁалӧј велӧԁчытӧм-пемыԁ-војтырӧс кывтӧм-пемӧс-вуҗана-віԍӧмјасӧн ԁа кущӧм-ыҗыԁ-ԉок наыԍ. Велӧԁӧј најӧс віԍӧмјассӧ лӧԋӧԁны.
| |
| Лыԃԃыԍыԍ-јортјас!
| |
| СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін леԇӧ тащӧм-ԋігајассӧ ԁа корӧ креԍԏанаӧс ԁа креԍԏана-пӧвсын-уҗалыԍјасӧс гіжны Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧ.
| |
| 1) Кущӧм-ԋіга ԍӧлӧмвылаԁ воіс ԁа мыј-вӧсна?
| |
| 2) Ставыс-ӧ ԋігаас гӧгӧрвоана?
| |
| 3) Ніга-коркаыс ԁа мортјасыс ԋігаас бу-рӧԍ-абу?
| |
| 4) Кущӧм-ԋігајас, еԍкӧ, јешщӧ лыԃԃан?
| |
| 5) Бурӧԍ-абу тіјан-ногӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧн-леԇӧм мукӧԁ-ԋігајас. Гіжыштӧј щӧщ на-јылыԍ: мыј бурыс сені, мыј омӧԉыс, ковтӧмыс. Кымын-унҗык-шыӧԁчӧм ԋігајас-јылыԍ тіјанԍаԋ лоӧ, сымын бура поԅӧ лӧԍӧԁны тані уҗсӧ, бурҗык ԁа коланҗык-ԋігајас леԇны-ԁа. Секі понԁам тӧԁны, мыјҗык колӧ креԍԏаналы, мыј-јылыԍ гіжны налы.
| |
| Піԍмӧјастӧ поԅӧ ыстыны маркатӧг, со-кущӧм аԁресӧн: Москва. Никольская, 10. Центральное Издательство народов СССР. Крестьянский Отдел,
| |
| Јурінԁалыԍ:
| |
| Ԉістбок
| |
| I. Вуҗана-віԍӧмјас-гортса-кывтӧм-пемӧсјаслӧн.
| |
| Кущӧм-ыҗыԁ-ԉок-вуҗана-віԍӧмјасыԍ. 3
| |
| Мыј колӧ тӧԁны вуҗана-віԍӧмјаc-јылыԍ. 4
| |
| Кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјасыс.... —
| |
| Вывті-посԋі-гагјас — мікробјас, налӧн олӧмыс-ԁа 6
| |
| Кыԇі кывтӧм-пемӧсјас віԍмӧны вуҗана-віԍӧмӧн.... 9
| |
| Вуҗана-віԍӧм-кутчіԍӧм........ —
| |
| Оргаԋізмыԁ пыр воԇсаԍӧ віԍӧԁыԍ-гагјаскӧԁ 10
| |
| Кыԇі разалӧны вуҗана-віԍӧмјас.... 11
| |
| Кущӧмӧԍ вуҗана-віԍӧмјас...... 12
| |
| Кор поԅӧ ԁумајтны, вуҗана-віԍӧм-по скӧт-вывті ветлӧԁлӧ —
| |
| Кыԇі лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјас.... 18
| |
| Кытчӧ воштыны пемӧс-шојјас ԁа кущӧм-бур најӧс-гуалӧмыԍ —
| |
| Јешщӧ кыԇі поԅӧ лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјастӧ 15
| |
| Віԇӧј кывтӧм-пемӧсјастӧ віԍмӧмыԍ піԍԏіалӧмӧн.... —
| |
| II. Чума........................................ 17
| |
| III. Сап............................. 21
| |
| Ԉістбок.
| |
| IV. Мыт............................30
| |
| Мыјӧн мытыԁ ԁа сапыԁ абу ӧткоԃӧԍ. 33
| |
| V. Ԍібырса-јазва........ 36
| |
| VI. Јӧјталӧм (бешенство)...............44
| |
| VІІ. Луԁӧм............................50
| |
| VІІІ. Шырыԍ-ԉішај...................... 54
| |
| IX. Рожа..............................55
| |
| X. Воԍталӧј кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котырјас 59
| |