Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показано 212 промежуточных версий 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
А. В. Ԍеребреԋԋіков.
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
Кыԇі кутчіԍны віԇму паԍкӧԁан уҗ-берԁӧ.
Коміӧ пӧртіс Ԋ. I. ԎЕМНОЈЕВ.
Комі ԋіга леԇанін
Сыктывкар — 1929.
2500
Меԁым бурмӧԁны ԁа кокԋӧԁны олӧмсӧ уҗалыԍ јӧзлыԍ, меԁым вермыны овны аслыным респубԉікаын вӧчӧм тӧварӧн, ембурӧн, меԁым асԍыным муыԍ озырлуннымӧс ԋеԍетавны буржујјас госуԁарствојаслы ԁа ԋе ԍурны економікаӧн на кіпоԁулӧ, — вӧтӧԁны ԁа панјыны промышԉенноԍтсӧ буржуазнеј гырыԍҗык госуԁарствојасыԍ, — ревоԉутсіја ԁа војнајас-бӧрса& овмӧс ԇоԋталан војас-бӧрын Сӧвет влаԍт чорыԁа боԍтԍіс нуӧԁны пабрік-завоԁ стрӧітан уҗ (інԁустріаԉізатсіја). Сӧмын тајӧ стрӧітчан уҗсӧ он вермы ӧԁјӧ воԇӧ нуӧԁны, он-кӧ ӧтщӧщ кыпӧԁ креԍԏаналыԍ віԇму овмӧссӧ. Сы-вӧсна ԍіктјасын креԍԏаналыԍ овмӧсјассӧ гырԍӧԁалӧм, јонмӧԁалӧм ԁа бурмӧԁалӧм-могыԍ щӧщ нуӧԁӧны коԉԉекԏівізатсіја.
Віԇму бурмӧԁӧмыԁ міјан ӧтка-ӧтка посԋіԃік креԍԏана овмӧсјасаԁ ӧнӧԇ омӧԉа муніс, сіјӧн-і міјан ӧнӧԇ-на воӧ ічӧт ԁа омӧԉ урожај. Сӧвет правіԏеԉство леԇіс закон, коԁӧн шуӧма локтан віт воӧн віԇму овмӧсын выԉ-нога уҗалӧмӧн ԁа ԋеыҗыԁ выԉторјас ԍујӧмӧн урожај кыпӧԁны ӧніја-ԍерԏі којмӧԁ јукӧн-мынԁа. Кӧԇа-му таво ӧԏі воӧн паԍкӧԁны 7 прӧчент-мынԁа. Сы-пыԃԃі сӧвет правіԏел&ство законас-жӧ шуӧ выԉ-ногӧн уҗалыԍјасӧс ԁа овмӧс бурмӧԁыԍ-паԍкӧԁыԍјасӧс кокԋӧԁны віԇму вотыԍ 10 прӧчент-мынԁа.
Кущӧмҗык-ногјасӧн закӧн інԁӧ меԁвоԇ кутчіԍны віԇму бурмӧԁӧмас ԁа кыԇіҗык щук поԅӧ нуӧԁны міјан Комі муын, бура гіжӧма торја комі ԋігаын — агроном В. Ԋ. Ԋікіԏін „Кыпӧԁам урожај“ ԋігаын (леԇӧма 1929 воӧ). Поԅӧ ԋігасӧ суԇӧԁны Комі ԋіга леԇаніныԍ ԉібӧ корлыны лыԃԃыԍан керкаыԍ, а тајӧ ԋігаыс тӧԁмӧԁӧ сӧмын меԉіоратсіја уҗӧн. Меԉіоратсіја уҗыс вермас лоны уна-пӧлӧс: шыблӧс мујас ԁа віԇјас прамеј муӧ-віԇԇӧ пӧртӧм, ԋур места коԍтӧм ԁа віԇԇӧ пӧртӧм, сіԇ-жӧ вӧраін ԉібӧ мырјӧԍін му-вылӧ-ԉі, віԇ вылӧ-ԉі весалӧм, ізјоԍ мујас весалӧм ԁа с. в. Тані мі боԍтам сӧмын ԋур коԍтан уҗ ԁа кыԇі сіјӧ уҗас кутчіԍны ԁа нуӧԁны.
Комі ԋіга леԇанін.
I јукӧԁ.
 
Креԍԏаԋінлы меԁвоԇ колӧ тӧжԁыԍны кӧрым соԁтӧм-јылыԍ.
Креԍԏаԋінлы віԇму овмӧс бурмӧԁны, — кыпӧԁны ԁа паԍкӧԁны ԋаԋ кӧԇӧм, — колӧ уна кујӧԁ, сӧмын бура кујӧԁалӧмӧн му-вылӧ ԋаԋыԁ бура сувтас. Віԇӧԁлам, мыј-понԁа міјан мујас кујӧԁтӧг ԋінӧм оз вермыны быԁтыны.
Пӧрыо јӧзлыԍ кывлывлан ԍорԋі: міјан баԏјас-пӧԉјас-пӧ мусӧ парсавлӧмаӧԍ ԉок пу гӧрјасӧн ԁа бурҗыка овлӧмаӧԍ, ԋаԋаӧԍҗык вӧвлӧмаӧԍ, ӧні-пӧ-тај, роч гӧрјӧн ԁа кӧрт гӧрјасӧн гӧрам, а ԋаԋ век абу, ԃерт-жӧ-пӧ „јенмыс лӧгаԍӧма". Ԃерт-жӧ абу сіԇі! Мі-ӧԁ быԁӧн тӧԁам, важӧн ворыԁ вӧлі паԍкыԁҗык. Мусӧ вӧрын быԁ ар вевԏԏӧ гылалӧм корјаснас, лыснас ԁа увјаснас. Зерјасыԍ ԁа лымјыԍ сіја вевтасыс топалыштӧ ԁа зев регыԁӧн кӧтаԍӧ, кокԋіԁа јуӧ зер-лым ва. Вӧрын му вевтас-піыԍ ваыԁ ԁругӧн оз вермы візывтны, кыԇі візывтӧ воԍса му-ежвыла керӧса іныԍ.
Вӧрыс ачыс-на нӧшта оз леԇ вӧр-му вевтаслы коомыны ԁругӧн, оз леԇ сетчӧ шонԁі југӧр ԋі кос тӧв. Та-понԁа вӧрын му-вевтас коԍмылӧ сӧмын зев кос каԁӧ. Вӧр-му вевтас-піыԍ ваыс зев ԋӧж-
јӧн, ещаԋікӧн сӧԇӧ (јіҗӧ) му-піас. Му-піӧ сӧԇыԍ ва оз сулав ӧԏілаын, век летчӧ-ісковтӧ улӧ ԁа бӧрын пычіктӧ ԍон-пыԁӧсјасӧԁ, ју-кыр-бокјасӧԁ, тыјас-ԁорӧԁ. Мукӧԁ-ԁырјі сіјӧ петӧ бара му-вылӧ чӧжԍӧмӧн, сещӧм інсӧ шуам мі кԉучӧн. Зер ԉібӧ лым ва, му-піӧ сӧԇігӧн аскӧԁыс щощ кыскӧ муыслыԍ вынсӧ. Поԅӧ шуны мыԍкалӧ-пожјалӧ мусӧ, та-понԁа вӧрса муԍінын еща коԉӧ вынԍӧԁан торјыс. Воыԍ-воӧ мулӧн ежвылыс гӧԉмӧ, віԇӧԁлан-ԁа быԁсӧн јеҗԁӧма пыԅ пӧјімкоԃ лоӧма (поԁзол). Тащӧм јеҗԁӧм кӧԇа-ув муыс зев омӧԉа наԋтӧ быԁтас. Вӧраԁ мувылысас сӧмын ԉапкыԃік, вӧсԋіԃік муԍін-пласт-і ем бурҗыкыс. Сіјӧ мувыв ежсӧ вевԏыԍ лыс-кор пласт; вӧрсӧ-кӧ іԁравны ԁа местасӧ гӧрны, мі тӧԁам, сетчӧ вермас ԋаԋ артмыны і кујӧԁтӧг. Вӧр-му вевԏԏыԍ лыскор пластыс сіԍмӧ ԁа вынԍӧԁӧ муԍінсӧ, сіјӧ-і сетчӧ быԁмӧ ԋаԋыԁ скӧт кујӧԁтӧг. Во кык-мыԍԏі сетчӧ ԋаԋыԁ бара оз кут артмыны. Важӧн міјан ԃеԁјас, меԁым ӧԁјӧнҗык вӧрса муԍінсӧ вынԍӧԁны, тыла уҗалігӧн кӧԇа-местасӧ сотлӧмаӧԍ. Тыла-вылын пӧјім-вылас ԋаԋыԁ бура волӧма. Ӧні сіԇі вӧр жугӧԁӧмӧн ԋаԋ уҗавны оз-ԋін шогмы.
Лунвылын шоныԁ-інын вӧрыԁ абу, сен паԍтала ԍԏеп. Муԍіныс сен ԍӧԁ, черноԅомӧн шуԍӧ. Сені важыԍаԋ быԁмӧ турун, војԁӧр ԋекоԁ сіјӧс ез ыщкыв. Повоԃԁаыс сен кос ԁа жар, гожӧмын шоча овлӧ зерыԁ. Тулыс-ар туруныс сіԍмӧ ԁа пыр воԇӧ і воԇӧ вынԍӧԁӧ му ԍінсӧ; сені выныс коԉӧ муас, зер-лым ваӧн оз вермы сещӧмӧԇ мыԍ-
кавны, кыԇі міјанла-ԁорын. Сещӧм мујас-вылӧ ԋаԋ бура воӧ веԍіг кујӧԁтӧг.
Воԇын мі шулім, мыј, міјанла-ԁорын, вӧрулын му ізгармӧ, нӧшта-на татчӧ колӧ шуны, мыј ԋе сӧмын вӧр-улын, но і вӧртӧг міјанла-ԁорын му јона пожјавԍӧ ваӧн, нӧшта-на-і ԋаԋ быԁтас быԁтӧмӧн вынтӧммӧ.
Быԁԍама кӧԇа боԍтӧ муыԍ вын: іԇасӧн, кӧјԁысӧн ԁа вужја-бурторнас (картупеԉ) му-вын мунӧ бокӧ.
Таԇінаԁсо і мунӧ мујас ізгармӧм. Ԃеԁјас кыԍ боԍтлӧмаӧԍ бур ԋаԋ — ӧні мі сеԍ, огӧ-кӧ тырмымӧн кујӧԁалӧј, огӧ-ԋін вермӧј сымынԁа бурсӧ боԍтны, а кујӧԁ тырмӧм шоча овлӧ.
Оз-ӧ-нӧ поԅ кујӧԁ-пыԃԃі му-вылӧ петкӧԁны ізја вынԍӧԁантор (минеральные удобрения)?
Ізја вынԍӧԁантор ачыс бур, сӧмын кујӧԁ вештыны сіјӧ міјанын ԇікӧԇ оз вермы. Гӧріг-піԋовтігӧн му јона посԋаммӧ, быԁсӧн мукӧԁлаын бус-коԃ муыс лоӧ. Зерјасыԍ ԁа лым-ваыԍ сещӧм муыс коркаалӧ. Сещӧм коркаалӧм муас зер-ва ԁа сынӧԁ оз-ԋін вермыны му-піӧ пырны. Кымын јона гӧран-піԋовтан — сымын јонҗыка ԁа век воԇӧ муԍін щыкӧ ԁа сӧмын омӧԉа кутас сетчӧ артмыны ԋаԋ. Тащӧм щыкӧм муаԁ кӧԏ і ізја вынԍӧԁантӧ ԍујан — му оз справітчы. Меԁ јона татчӧ лӧԍалӧ кујӧԁ, поԅӧ і трунԁа муӧн бара вынԍӧԁны. Трунԁа-ԉі, кујӧԁ-ԉі муын сіԍмӧ, ԁа сіԍмігас мусӧ посԋіԁа корогалас, та-бӧрын мутӧ ізја вынԍӧԁантор вермас бурмӧԁны.
Бара-жӧ аԁԇам, мыј кујӧԁтӧг міјанлы ԋе овмӧԁчыны прамеја. Мујас міјан корӧны уна ԁа бур кујӧԁ. Сіԇ-кӧ колӧ унҗык скӧт віԇны, унҗык ԁа бурҗык кӧрым скӧтлы лӧԍӧԁны. Міјан ӧԁ скӧтлы турун уна колӧ, а віԇјас оз ԍетны унасӧ. Колӧ еԍкӧ паԍкӧԁны віԇму ԁа ԋекытчӧ-ԋін, матігӧгӧр бур местаыс абу-ԋін. Міјан ем зев уна быԁԍама-пӧлӧс ԋурјас, ԉок лӧп вущкӧԍ інјас, мӧԁ-ногӧн-кӧ шуны, шыблас мујас. Тащӧм шыблӧс муыс міјан Сӧвет Сојузын 79-90 міԉԉон гектар ув, мӧԁ-ногӧн-кӧ сы-мынԁа-жӧ мыјԁта став муыс Фінлаԋԃіјаын ԁа Поԉша-улын. Карԁор губерԋа-улӧ воӧ 30 міԉԉон гектар ув. Ԉеԋінграԁ губерԋаын сӧмын ԋур муыс 1 міԉԉон гектар, Псков кар-улын 650 ԍурс гектар, Новгороԁ губерԋаын 2 міԉԉон. Меԁ уна ԋур муыс ԃерт-жӧ міјан Коміын ԁа Карԁор кар-улын. Тула карулын сещӧм муыс меԁ еща, Астракаԋ карулын ԉок шогмытӧм муыс бара паԍкалӧ, сӧмын сен шогмытӧм, шыблӧс муыс, абу-ԋін ԋур му, а сола мујас (солонцы), ԉібӧ куш кос-лыа — пустыԋа, кӧн ԋінӧм оз вермы быԁмыны ва вајтӧг.
Шогмытӧм ԋур мујассӧ поԅӧ пӧртны бур муӧ. Меԁым еԍкӧ тӧԁны кӧԏ ылӧссӧ кущӧм мујас поԅӧ ӧні-жӧ бурмӧԁны, колӧ тӧԁны налыԍ бурлунсӧ.
 
Кущӧм шыблӧс мујас овлӧны.
 
1. Керӧс-выв зев ізја, гаԉкіа мујас, куш лыа інјас ԁа лопу баԃԃӧн тырӧм іна местајас ԇік шогмытӧмӧн оз поԅ шуны, сӧмын тащӧм інсӧ
зев ԃелӧ пӧртны бурӧ, колӧ уна кујӧԁ ԁа сыыԍ-на уна пуктыны уҗ.
2. Керӧс-выв ԋурјас. Сещӧм ԋурјас-вылас быԁмӧ сӧмын јеҗыԁ ԋіщ, туріпув, багуԉԋік ԁа шогмытӧм посԋі пожӧм вӧр. Вылыссӧ тащӧм ԋурјасыԍ перјӧны скӧтлы воԉӧс-вылӧ; шӧрас трунԁа муыс топыԁҗык ԁа сіԍмӧмҗык, сіјӧс перјӧны ломтӧм-вылӧ, пес-пыԃԃі. Пыԁӧсыс ԋурлӧн сӧмын тујӧ кӧԇа-пуктӧс-улӧ. Тащӧм ԋурјассӧ поԅӧ, ԃерт, і мӧԁ-ногӧн пӧртны бур муӧ, сӧмын колӧ ԋур-мусӧ коԍтӧм-бӧрын вылас вајавны лыа ԁа ԍој, ԁа кӧԇтӧԇыс војԁӧр кіԍкавны вылас ізја вынԍӧԁан-тор. Мі аԁԇам-ԋін, керӧсвыв ԋурјас поԅӧ-жӧ пӧртны бур муӧ, сӧмын колӧ пуктыны бара-жӧ веԉ уна труԁ ԁа ԍӧм. Тащӧм керӧс-выв ізја гаԉкіа мујас ԁа ԋурјас-берԁӧ колӧ кутчіԍны сӧмын сен, кӧні абу мукӧԁ-пӧлӧс муыс, коԁјасӧс кокԋіԁҗыка ԁа ӧԁјӧнҗык поԅӧ пӧртны бур муӧ.
Меԁ регыԁӧн ыҗыԁ пӧԉза креԍԏаԋінлы вермас вајны, кутчіԍны-кӧ віԇму паԍкӧԁны увсӧԁ ԋурјас коԍтӧмӧ. Тащӧм-ԍікас ԋур-муыс міјан быԁлаын ем. Гырыԍ ԁа посԋі јујас-бокын, тыјас-берԁын ԁа кԉучјас візывтан-інын. Быԁмӧ сені кыԇ, баԃ, коз-пу, ԍӧԁ лопу (черная ольха), ежӧр ԁа мукӧԁ-ԁырјі јона ԋіщкалӧ веж ԋіщкӧн. Частӧ тащӧм ԋурыс ојԁлӧ тувсов-арԍа ваӧн. Мукӧԁ тащӧм ԋурјас-вылас турун пуктывлӧны, сӧмын туруныс омӧԉ овлӧ ԁај еща. Нӧшта-на колӧ шуны, мыј тащӧм ԋурјасыс меԁ бурӧԍ. Сен зев уна му-выныс, сӧмын јона васӧԁ-понԁаыс оз вермы быԁмы-
ны бур турун. Татчӧ і колӧ кутчіԍны, тащӧм інӧ кутчіԍны-кӧ, труԁ веԍшӧрӧ оз вош, зев регыԁӧн вештас вӧчӧм рӧскоԁтӧ.
 
Увсӧԁ ԋурјас — бур мујас.
[Увсӧԁ ԋур Јемва-вожын.]
 
Зер ԁа лым ва керӧс-вывјасыԍ летчӧ пыр улӧ. Зер ва летчӧ улӧ кык-ногӧн: ӧԏі-кӧ, сіјӧ ісковтӧ,
візувтӧ му-вывті, мӧԁ-кӧ сіјӧ јіҗӧ і му-піӧ. Јіҗігас муыԍ сіјӧ нуӧ буртор, нуӧ ставсӧ керӧс му-піыԍ мыј вермӧ ваын сывны.
Јіҗан ваыс му-піті летчӧ век улӧ ԁа бокӧ скатлаԋыс (пӧлінлаԋыс). Керӧс-улын сіјӧ петӧ ԉібӧ јујасӧ, ԉібӧ кԉучӧн, ԉібӧ веԍкалӧ увсӧԁ ԋурјасӧ ԁа сетчӧ і коԉтчӧ ставыс, мыј локтіс ванас. Кос гожӧмын сещӧм ԋурјасас, віԇӧԁлыны-кӧ важ перјӧм трунԁа му-вылӧ, аԁԇам — трунԁаыс сені лӧзоват. Сіјӧ лӧз ԍерыс шуԍӧ „вівіаԋітӧн", сен зев уна фосфор — зев колантор быԁтас-пуктасјаслы. Мукӧԁ мујас-вылын міјан фосфорыс вывті еща, та-куԅа оз вермыны быԁмыны сені ԋаԋ кӧԇа. Сеԍԍа мукӧԁ ԋурјас-вылыԍ мі вермам, коԁјыштны-кӧ, аԁԇыны іԅвестка. Ставыс тајӧ ваӧн воӧма татчӧ керӧс-вылыԍ. Мі воԇын шулім, мыј керӧс ваыс і му вештасӧԁыс летчӧ шорјасӧн ԁа посԋі јујасӧн. Летчігас сіјӧ керӧс-улӧ вајӧ зев уна быԁԍама шактарсӧ (лӧпсӧ). Вајӧм шактарас ем сіԇ-жӧ зев уна буртор. Тајӧ став понԁаыс улыс ԋурјасын трунԁа муыс зев бур, кыԇ шуласны, озыр.
Тащӧм ԋурјасас быԁтас-пуктаслы быԁԍама ԍојанторјыс ем тырмымӧн. Быԁӧн тӧԁӧ, сещӧм ԋурјас-вылын быԁмӧ зев бура гырыԍ турун: пещӧр, гырыԍ ежӧрјас, пыреј турунјас, пӧԉанјас ԁа с. в. Со кущӧм колан бурторјас емӧԍ сещӧм ԋурјасын: (віԇӧԁ 12-ӧԁ ԉістбокыԍ).
Татыԍ мі аԁԇам — ԋур муын быԁтас-пуктаслы коланторјыс ем зев уна. Азот ԋур-муын 7 мынԁа унҗык поԁзолын-ԁорыԍ, фосфор 10 пӧв унҗык поԁзолын-ԁорыԍ, іԅвестка сіԇі-жӧ зев уна.
Міјан, коміын, поԁзол ԋіма муыс быԁлаын — вӧр-улын, мујас-вылын, пӧскӧԏіна-вылын, — быԁла-
Буртор, быԁтас-пуктаслы коланторјас Улыс ԋурјасын Черноԅем муын Поԁзолын
Быԁ 25 тувјын кос муын
Азот 114 грамм 61 грамм 16 грамм
Фосфор 261 „ 22 „ 27 „
Каліј 44 „ 227 „ 147 „
Ізвестка 392 „ 197 „ 83 „
 
ті. Вӧлӧмкӧ мі уҗалам омӧԉҗык мусӧ, а бурҗык, озырҗык мујасыс міјан кујлӧны уҗавтӧг,
Віԍталам пӧпуԏԏӧ, мыјла „бурторӧн“ мі ԋімтам: азот, фосфор, каԉіј ԁа іԅвестка. Азотыԍ быԁмантор вӧчӧ корсӧ, муын-кӧ сіјӧ еща, ԋаԋ сувтас му-вылӧ омӧԉа, артмӧ җеԋыԁ, а турун ԇікӧԇ слаба быԁмӧ. Фосфорыԍ быԁтантор вӧчӧ кӧјԁыссӧ. Ԃерт-жӧ, еща-кӧ сіјӧ му-піын, ԋаԋ воӧ жеба. Іԅвестка быԁтас&пуктаслы колӧ меԁым крепыԁҗыка артміс налӧн іԇасыс. Каԉіјтӧг омӧԉа артмӧны: кԉевер-турун, картупеԉ, шабԁі. Сіјӧ сещӧмжӧ јона колантор.
Кӧԏ і быԁԍама бурторнас трунԁа муыԁ озыр, а сіјӧ бурторјаснас вермӧны пӧԉзујтчыны сӧмын-на ежӧр турунјас ԁа сещӧм шогмытӧм гырыԍ корја турунјас. Кӧԇаыԁ ԋур-вылӧ, мі тӧԁам, оз артмы. Ԋаԋ кӧԇа пӧԁӧ ԋур-ва-піас, ԋінӧмӧн сен лолавнысӧ вужјыслы. Ԉок ежӧр ԁа мукӧԁ-пӧлӧс шогмытӧм турун вермӧны сені быԁмыны, налӧн вужјыс сені оз пӧԁ, сынӧԁыԍ вужјас летчӧ кок-
ԋыԁа кор-іԇас-пырыс. Ԋаԋ ԁа бур турун кӧԇајас ԋур му-вылын і ваԍыс пӧԁӧны ԁа і оз вермыны вужнас боԍтны сеԍ став бурторсӧ. Сіԇ-кӧ ԋур муын ем зев уна буртор быԁтас-пуктаслы ԁа сіјӧ бурторсӧ оз вермыны најӧ сетыԍ боԍтны.
 
Мыј колӧ вӧчны увсӧԁ ԋурјаскӧԁ, меԁым еԍкӧ најӧс пӧртны шогмана мујасӧ.
[Коԁјӧны вануӧԁыԍ канава.]
 
Та-бӧрын мі тӧԁам-ԋін, мыј ԋурын бур турун ԁа ԋаԋ оз быԁмыны меԁ-војԁӧр васӧԁ-понԁа. Му-
піыԍ сынӧԁсӧ ва вӧтлӧ, сы понԁа сені вермӧны быԁмыны сӧмын сещӧм пӧлӧс турунјас, коԁјаслӧн кор-іԇ-пырыс сынӧԁ вермас летчыны вужјасас. Сещӧм туруныслӧн кор-іԇас ем аслыс-пӧлӧс зев уна
ԁа посԋі струбајас, најӧ јона кокԋӧԁӧны сещӧм ԍікас турунсӧ. Боԍтам ежӧр турун, сіјӧ ачыс зев кокԋі, пыш-коԃ. Мукӧԁ-пӧлӧс бур турунлӧн абу
[Бертӧны мыр.]
сещӧм кор-іԇԇыс, сы-вӧсна бур турун і оз вермы быԁмыны ԋур му-вылын. Сіԇ-кӧ, меԁ-војԁӧр колӧ нуӧԁны, кыскыны ԋур-муыԍ ԉішнеј васӧ. Ԋурыс-кӧ ічӧԏік, сеԍ быԁӧн аԍныс вермасны нуӧԁны ԉішнеј васӧ. Канава-кӧ коԁјан — регыԁ кыскас сеԍ ԉішнеј васӧ. Ԋурыс-кӧ ыҗыԁ, секі сы-ԁінӧ ковмас боԍтԍыны обшествоӧн, секі колӧ еща мӧԁ-но-
гӧн-ԋін мӧвпыштлыны. Меԁ-воԇ колӧ шыаԍны Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁӧ, меԁым еԍкӧн сіјӧ ыстіс ԋур муԍінсӧ віԁлавны ԁа тӧԁмавны шогмана-ногсӧ ԋурлыԍ тӧԁыԍ мортӧс, спетсіаԉістӧс — луговоԁӧн шуԍӧ ԉібӧ куԉтурԏекԋікӧн. Сіјӧ сіԇ-жӧ віԍталас гырыԍ-ӧ канавајас колӧ коԁјыны, кущӧм
[Ԁренаж керјыԍ.]
турун коԍмӧм-бӧрас быԁтыны ԁа мукӧԁтор. Луговоԁ-кӧ шуас ԋурсӧ шогманаӧн коԍтыны, сек колӧ Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁ-пыр-жӧ чукӧстны ԋур коԍтыԍ спетсіаԉістӧс — гіԁроԏекԋікӧс. Сіјӧ вӧчас план (уҗпас), інԁас кыті ԁа кыԇі колӧ нуӧԁны канавајас, җуҗԁасӧ і паԍтасӧ налыԍ інԁас ԁа арталас ԁона-ӧ тајӧ уҗыс сувтас. Татӧг уҗ-берԁӧ кутчіԍны ԋекор оз ков: воԇвыв уҗсӧ ԁа ԋурсӧ тӧԁмавтӧгыԁ вермас став труԁыс вошны вешшӧрӧ.
Та-бӧрын план-ԍерԏі завоԃітӧны коԁјыны канавајас.
Ыҗԁа-ԍерԏіыс канавајас овлӧны: 1) јур-канава — рочӧн магістраԉӧн шуԍӧ; тајӧ канаваыԍ став ваыс ԋур-вылыԍ летчӧ шорӧ-ԉі, јуӧ-ԉі, тыӧ-ԉі;
2) бокыса ва чукӧртыԍ, посԋіԁҗык канавајас, вајӧԁӧны јур канаваӧ; 3) посԋі канавајас-коԍтыԍјасӧс вајӧԁӧны бокса канаваӧ, рочӧн стрелкаӧн шуԍӧны.
Канава лыԁыс, налӧн җуҗтаыс ԁа паԍтаыс вӧчԍӧ сы-серԏі, уна-ӧ колӧ нуӧԁны васӧ.
Ԋур коԍтігӧн лыԃԃӧны: канава ԋур мусӧ вермӧ коԍтыны 20 метр-паԍта ӧтарԍаԋ ԁа 20 метр-паԍта мӧԁарԍаԋ, сіԇкӧ посԋі канавајас (стрелкајас) колӧ нуӧԁны мӧԁа-мӧԁԍаԋыс 40 метр-коласӧн.
Канава нуӧԁны поԅӧ і ԋе ӧԏі воӧ. Первој вонас поԅӧ нуӧԁны јур канава, мӧԁ вонас ва чукӧртан канавајас, којмӧԁ вонас і коԍтан канавајассӧ.
Прӧстеј канава шуԍӧ воԍса канаваӧн, вӧчӧны мукӧԁ і гуԍа канавајас. Тащӧм канавајасыс мӧԁ-ногӧн шуԍӧны ԁренажӧн. Канава коԁјӧм-бӧрын, пыԁӧсас воԉсалӧны сещӧмтор, коԁ-пыр еԍкӧн верміс летчыны-візывтны ва. Воԉсалан торсӧ (рочӧн шуԍӧ ашінӧн) поԅӧ вӧчны ԋӧрјыԍ, пощкыԍ, ԏӧскыԍ, гӧрбыԉыԍ, іԇјыԍ, мыјыԍ ԁонтӧмҗык ԁа кокԋіԁҗык ԁа матынҗык. Став тајӧ уҗыс прімернӧ сувтас 50 — 100 шајтӧн быԁ гектар плошщаԃ. Коԍтӧм-бӧрын ковмас гӧрны-піԋовтны ԁа первој војасас кӧԇны сетчӧ ԋаԋ, бӧрын-ԋін шогмас кӧԇны турун.
Артыштам мыј ԁон сувтас став уҗыс вӧчны-кӧ ставсӧ ԍӧм-вылӧ меԁӧн ԁа коланторјассӧ ԋӧбны ӧԏі гектар (ԃеԍаԏін) паԍтаӧ:
Гектар-вылӧ:
1. Меԁ-воԇ куԉтурԏекԋіклӧн віԁлалӧм . . 50 ур.
2. Гіԁро-ԏекԋіклӧн арталӧм-уҗјас . . 1 ш. 25 ур.
3. Канавајасӧн коԍтӧм.............40 ш.
4. Лӧп весалӧм ԁа мыр бертӧм . . 60 ш.
5. Гӧрӧм уҗ.......................35 ш.
6. Піԋовтӧм (ронԁаԉӧн 3-ыԍ) . . . 25 ш.
7. Вынԍӧԁӧм.......................30 ш.
8. Меԁ-воԇԇа кӧԇӧм................15 ш.
9. Кӧԇа іԁралӧм...................14 ш.
10. Мӧԁ воын тулысын гӧрӧм . . . 18 ш.
11. Піԋовтӧм........................13 ш.
12. Мӧԁпӧв ԋаԋ-пӧлӧс кӧԇа-кӧԇӧм . 15 ш.
13. Іԁралӧм.........................14 ш.
14. Којмӧԁыԍ гӧрӧм..................12 ш.
15. Піԋовтӧм.........................9 ш.
16. Вынԍӧԁӧм........................30 ш.
17. Ԋаԋ кӧԇакӧԁ турун кӧԇӧм . . . 42 ш.
Ставыс . . 373 ш. 75 ур.
Татыԍ мі аԁԇам, кутчіԍнытӧ-кӧ тајӧ уҗӧ, ԋеуна ковмас ԍӧм: кӧјԁыс-вылӧ, вынԍӧԁантор-вылӧ, кущӧм ԍурӧ кӧлуј-вылӧ. Ԍӧм поԅӧ уҗјӧзӧн боԍтны, сӧмын уҗјӧз мынтан строксӧ колӧ лсԍӧԁны рӧшщӧт-ԍерԏі. Лыԃԃӧны коԍтӧм ԋур-пӧ кутас кӧԅајінлы пӧԉза сетны прамејҗыкӧс сӧмын во 5-8 мыԍԏі, ԍӧмтӧ та-вылӧ ԍетӧ уҗјӧзӧн ԍеԉско-кӧԅајственнеј банк,
Ӧтка креԍԏаналы банк вермас ԍӧмтӧ і ԋе ԍетны, ԉібӧ ԍетас меԁ-бӧрын. Меԁ воԇ ԍетӧ арԏеԉлы, тӧварішществојаслы. Јӧзыԁ оз сӧмын ԍӧм боԍтӧм-вӧсна арԏеԉтчыны тӧварішществоӧ. Арԏеԉтчыны
[Ԁренаж ізјыԍ.]
лоӧ і сы-вӧсна, ԋурыс абу ӧтка креԍԏаԋінлӧн, а став обшестволӧн-ԁа сіјӧн. Сеԍԍа-ӧԁ ԋур канавасӧ (магістраԉ) мукӧԁ-ԁырјі ковмывлӧ нуӧԁны мӧԁ обшество му-пыр, секі і сіјӧ мӧԁ обшествосӧ щӧщ колӧ чукӧстны арԏеԉтчыны. Кымын ыҗыԁ лоӧ коԍтан ԋурыс, сымын ԁонтӧмҗык сувтас быԁ гек-
тар ув коԍтӧм. Ыҗыԁ ԋурјас-вылын уҗалӧны машінаӧн — тракторјасӧн. Тракторӧн уҗ сувтӧ ԁонтӧмҗыка. Ԋур-вывті тујјас вӧчны арԏеԉӧн бара-жӧ бурҗык.
Сӧмын тӧварішществоӧ арԏеԉтчӧмӧн поԅӧ бурмӧԁны міјан васӧԁ іна шыблӧс му-віԇјас. Сӧмын тӧварішществоӧ арԏеԉтчӧмӧн поԅӧ кокԋіԁа віԇмуӧн паԍкӧԁчыны.
 
II јукӧԁ.
Кущӧм віԇму бурмӧԁан товарішществојас овлӧны.
 
Віԇму бурмӧԁан тӧварішществојас рочӧн шуԍӧны „мелиоративные товарищества“. Быԁԍама арԏеԉтчӧм ԁыр-кежлӧ, віԇму бурмӧԁан-раԃі, шуԍӧ таԇікӧн. Сіԇ-кӧ арԏеԉӧн мујас-вылӧ кујӧԁ петкӧԁӧм, ԉібӧ гӧрӧм, оз поԅ шуны меԉіораԏівнеј тӧварішществоӧн. Кујӧԁ му вынсӧԁӧ-бурмӧԁӧ регыԁ-кежлӧ, нӧшта-на і рӧскоԁ ԋекущӧмӧс оз кор. Меԉіоратсіјаӧн-жӧ шуԍӧ сӧмын сещӧм уҗ, коԁі пӧртӧ шогмытӧм, шыблӧс ԋур мујас, ԉібӧ ізја мујас — ԁыр-кежлӧ строкӧн шогмана бур муӧ. Тајӧ уҗ-нуӧԁӧм-вылӧ колӧ і ԍӧм, мукӧԁ-ԁырјі — веԉ уна, ԁај ԁругӧн оз вешты уҗсӧ ԋі ԍӧмсӧ. Меԉіоратсіјаӧн мі вермам ԇікӧԇ вежны муԍінсӧ ԁа і быԁманторсӧ. Міјанын: ԋур коԍтӧм, важ, ԋіщкалӧм віԇјас выԉ-пӧв турунԍӧԁӧм, пӧскӧԏіна бурмӧԁӧм, мујас-вылыԍ із чукӧртӧм, мыр бертӧм му вӧчігӧн, —
ставыс тајӧ кутас шуԍыны меԉіоратсіјаӧн. Ӧткӧн тащӧм уҗӧ кутчіԍны ԃерт-жӧ оз шогмы. Арԏеԉӧн кокԋіԁҗык нӧшта-на і бурҗык. Мукӧԁ уҗјассӧ сӧвԍем-ԋін оз шогмы нуӧԁны ӧткӧн. Кыԇі &воԇін шулім-ԋін, меԉіоратсіја — сещӧм уҗ, коԁӧс ӧԏі воӧ ԋе нуӧԁны, сіԇ-кӧ арԏеԉлы колӧ кущӧм-кӧ інԁӧԁ, меԁым еԍкӧ уҗыс оз торкԍы, ԁа пыр воԇӧ муніс. Сещӧм уҗ нуӧԁан інԁӧԁсӧ ԍетӧ арԏеԉлы меԉіораԏівнеј тӧварішществолӧн устав. Быԁӧн, коԁјас ӧтувтчасны, вӧчӧны уҗсӧ устав-ԍерԏі. Уставас пасјӧма унатор: кущӧм-ногӧн уҗ нуӧԁны ԁа мыјҗык быԁ пырыԍлы колӧ тӧԁны уҗ-кынԇі. Мӧԁ-ногон-кӧ уставыс закон-коԃ-жӧ.
 
Кыԍаԋ завоԃітны тајӧ уҗсӧ?
 
Меԉіораԏівнеј тӧварішщество колӧ лӧԍӧԁны тӧлкӧн, мӧвпыштӧмӧн. Колӧ сіԇі лӧԍӧԁны, меԁым быԁ морт, шԉенӧ пырыԍ зев бура мӧвпыштӧмӧн гӧгӧрвоіс ставсӧ, воԇын уставсӧ, бӧрын і уҗсӧ. Мӧвпыштны колӧ ԉучкі і сы-јылыԍ, меԁым, еԍкӧ, бӧрын зык ԋі коԍ оз ло. Кыԇ-ԍурӧ, бура ԁумышттӧг арԏеԉтчӧмыԁ бӧрыннас омӧԉ лоӧ. Со, Мӧскуа кар-улын вӧлі сещӧмтор: ӧтувтчісны ԋур коԍтыны, коԍтісны бура, гӧрісны ԁа кӧԇісны віка-турун. Віка-турун пуктісны ԁа і мӧвпалӧны кыԇі сіјӧс јукны: коԁі шуӧ јукны ԍојыԍ-лыԁ-серԏі, коԁі пај-вылӧ, коԁі кыԇі. Ԋурсӧ коԍтыны боԍтӧмаӧԍ ԍӧмсӧ банкыԍ уҗјӧзӧн. Тӧлкаҗык јӧз зырӧны мынтыны прӧчент ԁонсӧ турунӧн. Кутӧмаӧԍ зычітны, уна воштӧмаӧԍ та-вылӧ вој-лун, бӧрын ту-
рунсӧ вузалӧмаӧԍ-жӧ ԁа уҗјӧз прӧчент мынтӧмаӧԍ. Та-куԅа со і ӧнӧԇ-на овлӧны ԋеԉучкіјас. Сіԇ-кӧ і колӧ бура воԇвыв мӧвпыштны тӧварішщество лӧԍӧԁӧм-јылыԍ ԁа сӧмын секі-ԋін устав-берԁӧ боԍтчыны, кор ставыс бурӧн окоԏітчас воԇын отсавны тӧварішществолы.
Устав-ԋіга поԅӧ суԇӧԁны быԁ віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁыԍ, агроном-пыр ԉібӧ мӧԁ-ног. Бур еԍкӧ вӧлі, уставсӧ-кӧ лыԃԃігӧн щӧщ сені лоӧ агроном.
Уставсӧ лыԃԃыны колӧ ԋӧжјӧн, бура. Быԁ гӧгӧрвотӧм-ін колӧ ԉучкі тӧԁмӧԁны, быԁӧнлы јурас бура ԍујны. Уставыс-ӧԁ закон, коԁ-ԍерԏі ковмас овны уна во, воԇвыв сы-јылыԍ колӧ јонҗыка мӧвпыштны.
 
Ӧтувтчыԍ јӧзлы ԍетчӧ отсӧг.
 
Віԇӧԁлам, кыԇі отсалӧ сӧвет влаԍт меԉіораԏівнеј тӧварішществоӧ ӧтувтчыԍ јӧзлы:
1. Віԇму јуклігӧн му-віԇԇыс, коԁӧс бурмӧԁіс тӧварішщество, оз јукԍы, ԉібӧ обшество-кӧ боԍтас сіјӧс јуклыны — мынтӧ тӧварішществолы став вештытӧм рӧскоԁсӧ.
2. Кујім во чӧж меԉіоратсіјаӧн бурмӧԁӧм мујас ԉібӧ віԇјас (уҗ помаԍӧм-бӧрас) вот-улӧ оз пырны.
3. Кык во-чӧж вот-улӧ оз пырны віԇјас ԁа еновтлӧм местајас, кытчӧ весалӧм ԉібо выԉ пӧв гӧрӧм-піԋовтӧм-бӧрын кӧԇӧма турун.
4. Меԉіораԏівнеј тӧварішществојаслы віԇму пԍкӧԁӧм-вылӧ ԍетԍӧ уҗјӧзӧн ԍӧм 10 во-кежлӧ. Ԍетԍӧ вӧлӧԍтувса ісполкомјаслы 3 прӧчентӧн во-кежлӧ ԍетӧм ԍӧмыԍ.
5. Меԉіораԏівнеј тӧварішществојаслы, колкозјаслы-моз, ԅемԉеустројство-ԁырјі віԇму јукԍӧ первој очереԁ ԁон боԍттӧг.
6. Му местасӧ бурмӧԁӧм-вылӧ віԇму јуклігӧн, корӧны-кӧ унаӧн, меԁ воԇ ԍетԍӧ меԉіораԏівнеј тӧварішществојаслы.
Тајӧ отсӧгсӧ колӧ корны Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁӧ (Узем, ԉібӧ Обԅем управԉеԋԋеӧ) гіжӧԁӧн шыӧԁчӧмӧн. Вӧлӧԍтувса ісполком ԁа агроном сетчӧ пасјасны, мыј бурмӧԁӧмыс збыԉыԍ вӧчӧма.
Мукӧԁ-ԁырјі, ошкана-кӧ тӧварішществолӧн уҗыс, ісполком ԍетӧ нӧшта-на і преміја, ԃеԋгаӧн ԉібӧ колан машінаӧн.
 
III јукӧԁ.
Устав-јылыԍ тӧлкујтӧм.
 
Тајӧс лыԃԃігӧн колӧ ӧтпырјӧн лыԃԃыны меԉіораԏівнеј тӧв-волыԍ уставсӧ. Воԇін& шулім-ԋін, устав-ԋігасӧ колӧ боԍтны віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁыԍ.
Віԁлалам уставԍыс став стаԏԏајассӧ торјӧн.
1 стаԏԏа. Татчӧ, кӧн гіжӧԁыс абу, прӧстӧ чутјӧԁлӧма (воԇын сещӧм-жӧ чутјӧԁлӧмінјас лоӧны) колӧ пасјыны:
1). Ԋімсӧ тӧварішществоыслыԍ. Ԋімсӧ колӧ боԍтны җеԋыԃікӧс, шуам-кӧԏ: „Ыҗыԁ ԋур“, „Пӧрӧм ԋур“, „Коԍтыԍ“, „Воԇӧ“, ԉібӧ ԍетны ԋімсӧ ԃеревԋакӧԁ ӧтԍама: „Лӧзымса“, „Порубса“, „Парчӧгса“.
2) . Пасјыны кымын ԍікт ԉібӧ вӧлӧԍт пырӧны тӧварішществоӧ, кущӧм ујезԁувса ԁа ыҗыԁ карувса (облаԍтувса).
3) . Кытчӧ інԁӧ тӧварішщество паԏерасӧ правԉеԋԋеыслы, кущӧм ԍіктӧ.
2 стаԏԏа. Татчӧ колӧ гіжны мыјҗык кӧсјӧ тӧварішщество вӧчны „ԋур коԍтыны (гіжны кущӧм ԋур) ԉібӧ бур пӧскӧԏіна скӧтлы лӧԍӧԁны, ԉібӧ выԉ віԇму вӧчны, ԉібӧ важ мусӧ бурмӧԁны“, сӧмын пасјыны бура урчітӧмӧн местасӧ.
3-4-ӧԁ стаԏԏа. Тані „а“ шыпасӧн пасјӧма, мыј мукӧԁ уҗсӧ тӧварішщество вермӧ нуӧԁны ас-наукнас, меԁым еԍкӧ зык-понԁа уҗ сувтӧм ез вӧв (обязательный порядок). Шуам сіԇі: тӧварішщество коԍтіс ԋур, лӧԍӧԁіс бур віԇ. Кымынкӧ во-мыԍԏі ковміс канавајас весавны (кыскӧԁыс ез ло). Уҗыс ыҗыԁ, віԇ-куԅалаыс канавасӧ колӧ весавны ӧтпырјӧ. Секі правԉеԋԋе чукӧртӧ обшщеј собраԋԋе ԁа сіјӧ шуӧм-ԍерԏі ужӧԁӧ јӧзӧс, шԉенӧ пырӧм јӧз-костыԍ ԋекоԁ оз вермы ӧткажітчыны уҗыԍ.
5 ԁа 6-ӧԁ стаԏԏа. Тајӧ стаԏԏа шуӧ сӧмын сы-јылыԍ, кор тӧварішщество паԍкыԁа кӧсјӧ нуӧԁны уҗсӧ, шуам — кӧсјӧ коԍтыны зев ыҗыԁ ԋур. Јур-канавасӧ ԉібӧ мукӧԁ канавајас ковмас нуӧԁны
нӧшта-і јӧз му-вывті, завоԁса-ԉі, совкоз-ԉі, мӧԁ тӧварішществоса-ԉі, коммунаса-ԉі мујас-вывті. Секі-і најӧ сіԅ-жӧ вермасны пырны меԉіораԏівнеј тӧварішществоӧ шԉенӧ-пајӧ.
7 ԁа 8-ӧԁ стаԏԏа. Та-ԍерԏі тӧварішщество вермӧ лӧԍӧԁны аслыс машінајас, керкајас ԁа мукӧԁ-пӧлӧс колан кӧлуј. Ԉібӧ вермӧ лӧԍӧԁны меԉԋічајас, завоԁјас, вермӧ уҗԁыԍны, кӧсјыԍны лӧԍӧԁчӧмӧн коԁлыкӧ мыјкӧ керны-ԉі, суԇӧԁны-ԉі ԉібӧ уҗјӧзӧн ԍетны оӧм. Уҗјӧзсӧ-кӧ срок тырӧм-бӧрын оз мынты, сек ӧтвет кутӧ аслас овмӧснас. Овмӧсыс-кӧ оз тырмы уҗјӧзсӧ мынтыны, секі быԁ шԉен нӧшта-на мынтӧ сы-мынԁа, мыјԁа кӧсјыԍӧ ӧтвет кутны 22-ӧԁ стаԏԏа-ԍерԏі.
9-ӧԁ стаԏԏа. Тані шуӧма, мыј пајӧ пырны вермӧны торја јӧз, арԏеԉјас, тӧварішществојас. Совкоз-кӧ щӧщ пырӧ, сек татчӧ соԁтыны, щӧщ „сӧветскӧј кӧԅајство".
10 ԁа 11-ӧԁ стаԏԏа. Быԁ тӧварішществоса шԉенлы, кӧԏ сіјӧ і пуктас кык-кујім ԉібӧ унҗык пај, ԍетԍӧ ӧԏі гӧлӧс. Оз поԅ выјӧԇ пајсӧ асԍыԁ ԍетны рӧԁԋалы. Кӧԅаіныс-кӧ оз лок собраԋԋе-вылӧ, сек ԍӧмын кӧԇајкаыслы гӧлӧс ԍетԍӧ. Арԏеԉлы, коммуналы, тӧварішществолы ԍетԍӧ сымынԁа гӧлӧс, уна-ӧ шуас ԍетны обшщеј собраԋԋе. Гӧлӧс лыԁсӧ поԅӧ лӧԍӧԁны му-ԍерԏі: коммуна-арԏеԉлӧн-кӧ уна муыс ԍурӧ меԉіоратсіја улӧ, сылы вермас обшщеј собраԋԋе ԍетны і унҗык гӧлӧс.
Стаԏԏа 12 ԁа 15-ӧԁ. Тані віԍталӧма кыԇі пырны тӧварішщест. шԉенӧ. Віԇӧԁлыны со мыјјас-вылӧ:
1) Шԉенӧ пырігӧн колӧ ԍетны шыӧԁчӧм (гіжӧԁ, рочӧн шуӧны — зајавԉеԋԋе), петігӧн сіԇі-жӧ гіжӧԁӧн шыӧԁчӧм, а ԋе кывјӧн шыаԍӧмӧн.
2) Ӧтвет кутӧм-јылыԍ сіԇі-жӧ колӧ боԍтны быԁӧнлыԍ кабалаӧн шыаԍӧм. Прӧста кыв боԍтӧм ӧтвет кутӧм-јылыԍ оз ло тырмана. Правԉеԋԋелы мӧԁыԍ гашкӧ ковмас суԁ-пыр перјыԍны, а гіжӧԁа шыаԍӧм-кӧ оз ло, суԁыԁ тӧварішществолы вермас ӧткажітны.
3) 15-ӧԁ стаԏԏаын пасјӧма — тӧварішществоӧ быԁ выԉ-пырыԍ меԁ тӧԁӧ воԇвыв — тӧварішществоса воԇԇа уҗыԍ сіјӧ щӧщ кутас ӧтвечајтны. Шуам, тӧварішщество ԋӧбіс машіна, ԍӧмсӧ ԋӧбныс боԍтӧма уҗјӧзӧн банкыԍ. Ԋӧбӧм-бӧрас шԉен лыԁ соԁіс. Уҗјӧзсӧ мынтыны лоӧ ставыслы важ шԉенјаслы і выԉјаслы.
16 — 21-ӧԁ стаԏԏаӧԇ. Тані тӧварішществоыԍ петӧм-јылыԍ. Шуӧма: петны век поԅӧ, ас вӧԉаӧн-ԉі, собраԋԋе шуӧм-ԍерԏі-ԉі, сӧмын аслаԁ участок-вылын нӧшта лоас-жӧ уҗсӧ нуны меԉіораԏівнеј план-ԍерԏі-сӧ. Кулыԍӧс кірітӧны шԉеныԍ, сӧмын воԇӧ сы-пыԃԃі уҗсӧ нуӧԁӧ сіјӧ, коԁлы вуҗіс кулыԍлӧн овмӧс пајыс.
22-ӧԁ стаԏԏа. Тан зев ыҗыԁ тор-јылыԍ шуӧма. Боԍтам прімер: тӧварішществоӧ ӧтувтчӧма 300 морт, пајсӧ пуктісны 10 шајтӧн. Чукӧрміс 3.000 шајт. А уҗыс, шуам, план-ԍерԏі корӧ 6000 шајт; сіԇ-кӧ налӧн нӧшта оз тырмы 3.000 шајт. Тајӧ ԍӧмсӧ тӧварішщество вермас уҗјӧзӧн банкыԍ боԍтны. Банк вермас ԍӧм ԍетны сӧмын секі,
кор уҗԁыԍыԍ мыјкӧ вермас заклаԁујтны. Ӧткӧн ԃерт-жӧ 3.000 шајт-вылӧ заклаԁӧ ԋекоԁ оз вермы ԋінӧм пуктыны, а 300 керка јурыԍ вермас і чукӧрмыны сымынԁаыԁ. Быԁ керка јурыԍ-ԋін шуам ԍурас мыј заклаԁӧ пуктыны 20-30-50 шајт ԁон. Та-јылыԍ обшщеј собраԋԋе-вылын і колӧ ԍорԋітны ԁа шуны уна-ӧ ӧтвет вермас кутны тӧварішщество банк-воԇын уҗԁыԍігӧн. Пасјыԍӧ татчӧ ԋе сіјӧ уна-ӧ заклаԁујтас быԁ морт, а пасјыԍӧ уна-ӧ пај-кынԇі быԁ пырыԍлы лоас ӧтвечајтны шуам 2, 3, 5 мынԁа пуктӧм пај-ԍерԏіыс: 2 мынԁа-кӧ — 20 шајт-ԁон (10 шајта кӧ пајыс) кутас ӧтвечајтны, 3 мынԁа-кӧ — 30 шајт-ԁӧн& ԁа сіԇі воԇӧ. Та-ԍерԏі-і банкыԁ ԍетӧ уҗјӧзӧн сӧм. Меԉіоратсіја уҗ нуӧԁігӧн оз ков повны уна ӧтвечајтны уна кӧсјыԍӧмыԍ, тајӧ уҗыс ӧтувтчыԍ јӧзлы убытка оз вај — повны сыыԍ ԋінӧм. Вермӧны-кӧ ӧтувтчыԍ јӧз унҗык ԁон кӧсјыԍны ӧтвечајтны, сымын бур, сымын озҗык ло становка уҗыԍ ԁа ԍӧмыԍ. Мӧԁарӧ-кӧ колӧ тані шуны, унҗыкыԍ тӧварішществоын убытка овлывлӧ ԋеԉучкі уҗнуӧԁӧмыԍ. Овлывлӧ, правԉеԋԋесајасыс јулывлӧны, картіавлӧны пај оӧмсӧ, ԉібӧ уҗԁыԍӧм ԍӧмсӧ, ԉібӧ кущӧмкӧ-ногӧн обшестволыԍ ԍӧмсӧ гуԍавлӧны, лотајтӧны.
23-ӧԁԍаԋ ԁа 25-ӧԇ. Тані віԍталӧма, коԁкӧ-кӧ тӧварішществоыԍ петас, ԉібӧ пајсӧ бӧр боԍтас, сіјӧ меԉіоратсіја уҗ ештытӧԇыс щӧщ мукӧԁыскӧԁ ӧтмынԁа ӧтвет кутӧ, шуам, убытка-кӧ ԉі мыј-ԉі-кӧ лоас. Тајӧ лӧԍӧԁӧма сіјӧн, меԁым еԍкӧ уҗ-берԁӧ-кӧ кутчіԍӧма-ԋін (меԉіоратсіјаыԁ-ӧԁ зев ыҗыԁ
уҗ, ԁругӧн, ӧԏі воӧн сіјӧс ԋе вӧчны), меԁым еԍкӧ јӧзыс (шԉенјас) ез пышјавны ӧԏі-ӧԏіӧн ԁа меԁым еԍкӧ ез шыбытны став уҗјӧзсӧ ԁа уҗсӧ ещаҗык јӧз-вылӧ.
27-ԍаԋ ԁа 36 стаԏԏаӧԇ віԍталӧма, кыԇі тӧварішщество лӧԍӧԁӧ асԍыс ембурсӧ (ԍӧм-лыԁӧн). Став ԍӧмыс тӧварішществолӧн чукӧрмӧ: 1) Быԁ выԉ пырыԍ тӧварішществоӧ ԍетӧ пыран ԍӧм (вступной взнос); 2) пырӧм-бӧрас пуктӧ асԍыс пајсӧ (ԍӧмӧн-жӧ); 3) обшщеј собраԋԋе шуӧм-ԍерԏі шԉенјаслыԍ чукӧртӧм ԍӧм; 4) заԁаткі, шуам, вермӧ-кӧ тӧварішщество вузавны мыјкӧ асԍыс бокӧ (турун-ԉі, іԇас-ԉі, кӧјԁыс-ԉі, с. в.); 5) отсӧг ԍӧм (мукӧԁ-ԁырјі віԇму уҗ нуӧԁыԍ јукӧԁ ԍетӧ ԍӧм тӧварішществолы бура уҗ нуӧԁӧмыԍ); 6) уҗјӧзаԍӧм ԍӧм; 7) штрап ԍӧмыԍ (штрапсӧ лӧԍӧԁӧ обшщеј собраԋԋе, шуам, вермас шуны штрапујтны кӧԇа-вылӧ скӧт леԇӧмыԍ); 8) мукӧԁ-пӧлӧс тӧварішществоӧ локтан ԍӧм, сӧмын колӧ воԇвыв тӧԁны кыԍ-мыј вермас тӧварішществоӧ ԉокны, ԁа сы-јылыԍ пасјыны уставӧ.
Пыран ԍӧм колӧ лӧԍӧԁны ічӧтҗыкӧс, а пај колӧ, кыԇі воԇын віԍтавлім-ԋін, урчітны ыҗыԁҗыкӧс. Пај ԁа пыран ԍӧм поԅӧ лӧԍӧԁны ԋе быԏ сӧмын ԍӧмӧн, поԅӧ урчітны нӧшта-на-і мукӧԁторјӧн, шуам, уҗалан кӧлујӧн. Бурҗык ԃерт лоас ԍӧмӧн боԍтны, ԉібӧ гӧԉ јӧзӧс уҗӧԁны сы ԁон арԏеԉнеј уҗ-вылын. Ԁонсӧ лӧԍӧԁӧ правԉеԋԋе, вынԍӧԁӧ обшщеј собраԋԋе.
33-ӧԁ стаԏԏаын шуӧма, мыј тӧварішществолӧн вермас лоны нӧшта-на-і заптӧм ԍӧм, кыԇі шуԍӧ „запаснеј капітал". Тајӧ ԍӧмнас тӧварішщество вермыны кутас кусӧԁны убыткајас, лоӧны-кӧ. Та-јылыԍ скоԁ-вылын јона колӧ ԍорԋітны ԁа шуны лӧԍӧԁны заптӧм ԍӧм. Лоас-кӧ зап. ԍӧмыԁ, век-ԋін поԅас сіјӧн кусӧԁны убыткатӧ, а оз-кӧ лӧ заптӧм ԍӧмыԁ, секі убыткатӧ тупкыны бара лоас ԍӧм чукӧртны быԁ пај јурыԍ.
Заптӧм ԍӧмыс-вылӧ колӧ 20 прӧчент (быԁ 100 шајтыԍ 20 шајт) торјӧԁны барышјасыԍ (прібыԉјасыԍ), сӧмын бурҗык еԍкӧ вӧлі лӧԍӧԁны сіԇі: 20 шајт быԁ 100 шајт барышыԍ торјӧԁны запаснеј ԍӧмӧ, ԁа нӧшта-на тӧварішществоӧ быԁ локтан ԍӧмыԍ торјӧԁны кымынкӧ прӧчент. Шуам, первој ԉібӧ мӧԁ вонас кӧԇӧм-бӧрын іԁралісны пајшщікјас бобӧԋаԋ турун, ԉібӧ віка турун, ԉібӧ мукӧԁтор. Сеԍ і поԅӧ запас ԍӧмӧ шуам боԍтны 1 ԉібӧ 3 пуԁјӧн пај-вылӧ. Чукӧртны сіјӧ турунсӧ ԁа вузавны, ԁонсӧ ставсӧ пуктыны запасӧ. Зап. сӧм бурҗык ԃерт тӧварішществолы віԇны банкын, ԉібӧ сы-ԁон боԍтны воана зајом обԉігатсіја.
35-ӧԁ стаԏԏа шуӧ, тӧварішществолы поԅӧ скоԁ-вылын сіԇ-жӧ шуны мукӧԁ-пӧлӧс мог-вылӧ ԍӧм лӧԍӧԁӧм-јылыԍ. Шуам, школа стрӧітны ԉібӧ коԁӧскӧ велӧԁчыны ыстыны. Ԉібӧ-жӧ мыјкӧ бур тор вӧчны. Тајӧ ԍӧмсӧ, — кӧԏ і тӧварішщество тупкас асԍыс уҗсӧ, — оз јукны пај-вылӧ, а віԇӧны сетчӧ мыј-вылӧ вӧлі ԍӧмыс чукӧртӧма.
37-ԍаԋ ԁа 38-ӧԇ. Тајв стаԏԏајасас шуӧма кыԇі ԁа кытчӧ воштыны барыш ԉібӧ мӧԁарӧ-кӧ, кыԇі мезԁыԍны убыткаыԍ. Барыш, ԃерт, регыԁӧн, во 5-7-ыԍ воԇ, оз ло, а убытка вермас лоны регыԁ, пырыԍ-пыр-жӧ завоԃітӧмԍаԋ: сӧглас-кӧ оз ло шԉенјас-костын, ԁа правԉеԋԋе-кӧ омӧԉа кутас нуӧԁны уҗсӧ ԁа ревіԅіоннеј коміԍԍіја-кӧ оз кут бура ԁа частӧҗык віԁлавны правԉеԋԋелыԍ уҗсӧ — зев регыԁӧн і вермас тащӧм омӧԉік уҗыԁ тӧварішществоӧс вајӧԁны убыткаӧ. Тајӧ 38-ӧԁ стаԏԏаас і шуԍӧ, мыј секі пајшщікјас ӧтвет кутӧны банк-воԇын асланыс 22 стаԏ. кӧсјыԍӧм-ԍерԏі.
39-ӧԁ стаԏԏа. Тӧварішществолыԍ уҗсӧ лӧԍӧԁны ԁа нуӧԁны бӧрјӧны правԉеԋԋе ԁа ревіԅіоннеј коміԍԍіја. Кӧԅаіныс став уҗ-вылас — обшщеј собраԋԋе. Обшщеј собраԋԋе шуӧм уҗјассӧ нуӧԁӧ правԉеԋԋе, обшщеј собраԋԋе шуӧмјаслы паныԁ ԋекоԁ (пајшщік-піыԍ) оз вермы мунны. Коԁі оз кут кывзыны, сіјӧс правԉеԋԋе штрапујтӧ (57-ӧԁ стаԏԏа-ԍерԏі). Сы-вӧсна колӧ быԁ шԉенлы волыны обшщеј собраԋԋе-вылас, кор чукӧстасны, ԁа тӧлк-лаԁӧ лӧԍӧԁны. Правԉеԋԋеӧ бӧрјӧны 3-5 мортӧс ԁа 2 каԋԃіԁатӧс. Правԉеԋԋе бӧрјыԍӧ 1 во-кежлӧ меԁ уна гӧлӧс лыԁ-ԍерԏі. Татчӧ колӧ бӧрјыны тӧлка, прамеј јӧзӧс.
Правԉеԋԋеӧ зев окота-пырыԍ мукӧԁ ԁырјі пырӧԁчӧны озыр јӧз (кулакјас). Налы ԋе-сещӧм окота уҗсӧ нуӧԁны, кущӧм окота пукԍыны сетчӧ ԁа тӧварішщество-сајас ԇепԍӧмӧн вотыԍ мезԁыԍны, аслыныс бура ԋімалӧм перјыны.
Најӧ окотаыԍ боԍтԍӧны уҗсӧ нуӧԁны мынтытӧг (жаловаԋԋетӧг). Сӧмын та-јылыԍ јона колӧ мӧвпыштлыны. Оз ков правԉеԋԋеӧ пукԍӧԁны уҗалыԍјасӧс ԁон мынтытӧг, — сіԇнаԁ правԉеԋԋеӧ оз пыр гӧԉ креԍԏанаыԁ, коԁі еԍкӧ і уҗсӧ вермас нуӧԁны ԁа і раԃејтӧ сіјӧ уҗсӧ. Колӧ бӧрјыны сещӧм мортӧс, коԁі еԍкӧ верміс сіјӧ уҗсӧ ԍӧлӧмԍыс нуӧԁны ԁа мынтыны сылы, меԁ сіјӧ тӧжԁыԍтӧг вермас уҗавны.
Бур уҗалыԍјас правԉеԋԋеын овлӧны ущіԏеԉ ԁа агроном. Сӧмын агрономлӧн овлӧ уҗыс сытӧг-ԋін веԉ уна, ԁај агрономӧс уҗсӧ лӧԍӧԁны і сіԇ поԅӧ век чукӧстны. Уҗ нуӧԁыԍјаслы уҗԁонсӧ колӧ лӧԍӧԁны воԇвыв, бӧрјытӧԇыс-на.
Правԉеԋԋе ас-костас бӧрјӧ преԁԍеԁаԏеԉӧс.
40-56-ӧԁ стаԏԏајасын шуӧма мыј колӧ вӧчны, ԁа мыј вермӧ вӧчны правԉеԋԋе, кущӧм права сылы ԍетӧма законӧн.
54 стаԏԏа-ԍерԏі поԅӧ правԉеԋԋеӧс ԉібӧ торја шԉенјасӧс сеԍ чӧвтны, омӧԉа-кӧ кутасны уҗсӧ нуӧԁны. Унаыԍ овлӧ, правԉеԋԋеын преԁԍеԁаԏеԉ ӧтнас кыз уҗсӧ, ԃелӧсӧ і лӧԍӧԁӧ, шуам: ԁон лӧԍӧԁӧ уҗыԍ, ԉібӧ ас-наук-ԍерԏі ԋӧбалӧ уҗалан кӧлуј ԁа мукӧԁтор. Сіԇі уҗ нуӧԁны оз поԅ. Колӧ уҗнуӧԁӧм-вылас став правԉеԋԋеԍаԋ сӧглас, сеԍԍа колӧ сы-јылыԍ гіжавны постановԉеԋԋе-ԋігаӧ ԁа гіжԍӧԁны став шԉенсӧ правԉеԋԋеԍыс. Мӧԁарӧ-кӧ — сіԇі верман веԍкавны суԁӧ. Тајӧ уҗыс абу шутка, абу ворсӧм, — колӧ зев ԉучкі нуӧԁны, —
бура собраԋԋе нуӧԁны ԁа собраԋԋелыԍ нуӧмсӧ гіжавны протокол ԋігаӧ.
Уҗԁыԍігӧн банк воԇвыв ыстӧ тӧварішществолыԍ уҗсӧ віԁлавны асԍыс інструкторӧс. Інструктор меԁвоԇ віԇӧԁлас ставыс-ӧ правԉеԋԋеын ԉучкі, сеԍԍа тӧԁмалас збыԉыԍ-ӧ кутчіԍӧны јӧзыс (ԁа кущӧм јӧз) уҗ-берԁас. Тӧԁмаԍӧм-ԍерԏі-і банк ԍетӧ тӧварішществолы уҗјӧзӧн ԍӧм.
Інструкторыԁ меԁ јона вермас тӧԁмаԍны тӧварішщество уҗнас сӧмын обшщеј собраԋԋе протоколјас-ԍерԏі ԉібӧ правԉеԋԋе протокол-ԍерԏі. Шуам, общеј собраԋԋе-кӧ чукӧрмылӧ шоча, ԉібӧ собраԋԋе-вылын вӧлӧма сӧмын зык — інструктор вермас-ԋін тӧԁны, мыј јӧзыс тӧварішществоын оз кӧсјыны збыԉыԍ кутчіԍны уҗ-берԁӧ, ԃерт, мукӧԁ-ԁырјіыс собраԋԋесӧ чукӧртны зев ԍӧкыԁ овлӧ, вывті уна шԉеныс-ԁа. Секі поԅӧ лӧоӧԁны сіԇі: быԁ &рајјоныԍ 10 морт-піыԍ, ԉібӧ быԁ 5 морт-піыԍ бӧрјыны уполномоченнејјасӧс. Кыԇі і арталӧма 57-68-ӧԁ стаԏԏајасын. Воԇвыв правԉеԋԋе нуӧԁӧ собраԋԋејас быԁ рајјонјас ԁас шԉен-піын. Сы-бӧрын сеԍԍа чукӧртӧ уполномоченнејјассӧ обшщеј собраԋԋе-вылӧ. Бӧрјӧм уполномоченнејјас обшщеј собраԋԋе-вылын ас-рајјонса собраԋԋелыԍ шуӧмјассӧ нуӧԁӧны. Уполномоченнејјассӧ поԅӧ бӧрјыны ԍіктӧн-ԍіктӧн. Најӧ сеԍԍа обшщеј &сӧбраԋԋе-бӧрын бара, чукӧртлӧны ас рајјонса собраԋԋе ԁа віԍталӧны ставыслы кыԇі шуісны вӧчны.
69 — 78 стаԏԏајасын віԍталӧма мыј колӧ вӧчны ревіԅіоннеј коміԍԍіјалы. Унҗыкыԍсӧ рев. коміԍԍіја
сӧмын віԁлалӧ ԍӧмсӧ, кассасӧ тӧварішществолыԍ ԁа мукӧԁ-пӧлӧс ембурсӧ, кӧлуј ԁа мукӧԁтор. Татчӧ колӧ шуны, мыј таԇі оз поԅ. Сылы колӧ віԇӧԁны правԉеԋԋеса став уҗ-вылас: ԉучкі-ӧ нуӧԁӧны, став шԉеныс-ӧ правԉеԋԋеас уҗалӧны. Каԅалас-кӧ кущӧмкӧ ԋеԉучкі, пырыԍ-пыр-жӧ сылы колӧ шыаԍны правԉеԋԋеӧ, меԁым омӧԉтор ез артмы. Правԉеԋԋе-кӧ оз кут кывзыны — ревіԅіоннеј коміԍԍіја вермӧ чукӧртны обшщеј собраԋԋе ԁа сені віԍтавны. Быԁтор-јылыԍ шуӧмјас рев. коміԍԍіја сіԇі-жӧ гіжалӧ протокол ԋігаӧ, кыԇі правԉеԋԋе.
73-ӧԁ стаԏԏа. Тані первојја куш інас (гіжтӧм інас) колӧ пасјыны — корҗык уҗсӧ завоԃітны ԁа кор понавны, інԁыны војассӧ. Міјан бурҗык тані пасјыны уҗалан каԁсӧ мај 1-ј лунԍаԋ локтан воԍа ԁа апреԉ 30-ӧԁ лунӧԇ, кор став уҗјасыс понаԍӧны, турун пуктас-быԁтас тӧварішществолӧн вузалӧма, ԍӧм чукӧртӧма. Уҗпассӧ (плансӧ) гожӧм-кежлӧ вӧчӧ правԉеԋԋе воԇҗык, меԁым коԉас каԁыс гожԍа уҗсӧ лӧԍӧԁны. Мӧԁ куш інас колӧ пасјыны, корҗык правԉеԋԋелы вӧчны во-гӧгӧр вӧчӧм уҗ-јылыԍ ԍорԋі (отчот) обшщеј собраԋԋе-вылын. Сроксӧ інԁыны колӧ сещӧмӧс, меԁ воԇԇа отчота ԍорԋіыс ез вӧв вывті регыԁ уҗ завоԃітӧмԍаԋыс ԁај меԁ ез вӧв 16 тӧлыԍыԍ ԁырҗык, уҗ-јылыԍ віԍталан меԁ-бӧрја строкыс лоас, воԇын пасјӧм уҗалан каԁыс.
78-ӧԁ стаԏԏаӧ пасјыԍӧ — кущӧм кывјӧн кутас нуӧԁчыны гіжӧԁ.
79 — 88-ӧԁ стаԏԏа шуӧ кущӧм-ногӧн тӧварішщество вермас кусӧԁны асԍыс уҗсӧ. 79-ӧԁын шуӧма мыј-понԁа вермас тӧварішщество кусӧԁны асԍыс уҗсӧ.
Ӧтувтчӧмыс-кӧ тӧварішществоӧ ез ԉучкі-ногӧн ло, сек воыԍ воӧ пајшщік лыԁыс кутас чінны. Ԋоԉ пајшщік-кӧ сӧмын коԉӧ, секі тӧварішществосӧ устав-ԍерԏі кусӧԁӧны. Кустӧԇыс колӧ, ԃерт, вӧчны сіԇі, меԁым еԍкӧ тӧварішществолӧн уҗыс бӧр воԍԍас, меԁым еԍкӧ бӧр пырас пајӧ унҗык морт. Колӧ корлыны агрономӧс, луговоԁӧс ԁа інструкторӧс, меԁым еԍкӧ најӧ тӧԁмаԍісны уҗнас ԁа колана-кӧ уҗыс, јӧзсӧ выԉыԍ боԍтԍӧԁісны ӧтувтчӧм-вылӧ ԁа выԉыԍ лӧԍӧԁны уҗсӧ ԁа помӧԇ нуӧԁӧм-бӧрын вӧԉіԍ мунісны.
Тӧварішщество-кӧ оз во-мыԍԏі завоԃіт асԍыс уҗсӧ, сіԇі-жӧ лыԃԃыԍӧ кусӧмӧн; сіԇ-кӧ абу-на сылы пӧра уҗ воԍтыны.
Торјӧн (1 пунктын) нӧшта пасјсма, тӧварішщество став уставсӧ ештӧԁӧм-бӧрас вермас-кусӧԁны асԍыс уҗсӧ, сӧмын сек оз ков термаԍны ӧԁјӧнҗык чӧвтчыны.
Мукӧԁ-ԁырјі овлӧ сіԇі, уҗыс ештас ԁа јукласны бурмӧԁӧм мусӧ ԁа сы-бӧрын пырыԍ-пыр-жӧ і кусӧԁасны тӧварішществосӧ. Таԇінаԁ абу лаԁа, і со-мыј-понԁа: тӧварішщество-кӧ, шуам, коԍтіс ԋур-му, сені-ӧԁ коԉӧны канавајас, вӧлатујјас, посјӧԁјас ԁа уна мукӧԁтор. Став стрӧјбаыс корӧ, меԁым еԍкӧн коԁі-кӧ сы-гӧгӧр віԇӧԁіс, ԇоԋталіс. Меԁым еԍкӧ і скӧт ез жугӧԁлы канавајассӧ, кӧԇајас ԁа
мукӧԁтор. Кокԋіԁҗык-жӧ, ԃерт, лоӧ ставсӧ тајӧс вӧчны ԁа став вӧчӧм уҗ-вылас кӧԅајінавны ԋе ӧткӧн-ӧткӧн, а бара-жӧ ӧтув, правԉеԋԋе-пыр. Сіԇ-жӧ бурҗык ӧтув вузавны ԉішнеј турун лоӧ-кӧ ԉібӧ ӧтув паԍкӧԁны скӧт лыԁтӧ.
89-ԍаԋ 90-ӧԇ. Шуӧма, чукӧртчас-кӧ тырмӧмӧн обшщеј собраԋԋе, поԅӧ шуаԍны сек устав соԁталӧм-јылыԍ, мӧԁ-ногӧн вежӧм ԉібӧ лӧԍӧԁӧм-јылыԍ. Та-јылыԍ вежлалӧм, лӧԍӧԁӧм-бӧрын колӧ јуӧртны Обл. віԇму уҗнуӧԁан јукӧԁӧ. Сені віԁлаласны ԁа јуӧртасны поԅӧ оз сіԇі лӧԍӧԁны.
Меԁ-помас устав ԋігаас, кушінас, колӧ пасјыны мыј-кӧ оз-ӧ ло нӧшта-на соԁтӧԁ.
 
III јукӧԁ.
Ӧтувтчӧм лӧԍӧԁан собраԋԋе.
 
Устав віԁлалӧм-бӧрын, кор сіјӧс пајӧ пырыԍјас ставыс кутасны-ԋін ԉучкі гӧгӧрвоны, чукӧртӧны собраԋԋе. Собраԋԋесӧ рочӧн шуӧны „организационное собрание“.Сен чукӧртчыԍјасыс тӧлкујтӧны лӧԍӧԁны абу тащӧм тӧварішществосӧ. Лӧԍӧԁӧны шуӧм-бӧрын, лыԃԃӧны кымын морт гіжԍӧ тӧварішществоас. Гіжԍасны-кӧ кык којмӧԁ јукӧныс ԍіктыԍ, сек гіжԍытӧг ԋекоԁ оз коԉ. Закон-ԍерԏі, ԍіктын-кӧ лӧԍӧԁісны тӧварішщество ԁа 2/3-ыс-кӧ сетчӧ гіжԍіс, секі 1/3 коԉасыслы быԏ лоас гіжԍыны, нӧшта-ԋін налӧн-кӧ муыс ԉібӧ віԇԇыс щӧщ ԍурӧ меԉіоратсіја-улас.
Тані вермас лыбны зык. Мувіԇ уҗалан законыс 207 стаԏԏа-ԍерԏі сещӧм зыксӧ віԁлалӧ вӧлӧԍтувса ԉібӧ ујезԁувса, ԉібӧ ыҗыԁ карувса коміԍԍіја. Сіԇ-жӧ віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁ вермас тӧварішществолы нӧшта-на ԍетны сещӧм ԋур віԇ-му местасӧ, корны-кӧ кутас тӧварішществолӧн рӧшщӧтыс ԁа уҗпасыс (планыс).
Сіԇ-кӧ, собраԋԋе-вылын-кӧ шуасны лӧоӧԁны тӧварішщество, секі-жӧ і бӧрјӧны 3 мортӧс (учреԃіԏеԉӧ) нуӧԁны став уҗсӧ. (Татчӧ оз поԅ бӧрјыны сещӧм јӧзӧс, коԁјасӧс оз леԇны сӧветӧ бӧрјыны).
Меԁ-воԇԇа уҗыс тајӧ 5 мортыслӧн, учреԃіԏеԉјасыслӧн, со кущӧм:
1. Кабалаӧн шыаԍны Губерԋаса ԉібӧ Облаԍтувса Віԇму јукӧԁӧ. Шыӧԁчӧмас віԍтавны сещӧм сіктса јӧз-пӧ шуісны лӧԍӧԁны меԉіораԏівнеј тӧварішщество ԁа сы-куԅа-пӧ корӧны тӧԁыԍ јӧзӧс (спетсіаԉістјасӧс) волыны віԇӧԁлыны ԁа бура віԁлавны уҗ-местасӧ, коԁ-берԁӧ јӧзыс кӧсјӧны арԏеԉӧн кутчіԍны. Шогмана-кӧ уҗыс лӧԍӧԁны тӧварішществолы уҗпас (план), мыј-ԍерԏі сеԍԍа і уҗсӧ нуӧԁны.
2. Тајӧ-жӧ бӧрјӧм јӧзыс тӧԁмалӧны кыԇі ԁа кыԍ суԇӧԁны уҗјӧзӧн ԍӧм уҗсӧ нуӧԁӧм-вылӧ, кущӧм прӧчент ковмас мынтыны ԁа кущӧм строк-кежлӧ ԍетӧны ԍӧмсӧ уҗјӧзнас.
Кор лоас планыс муыслы ԁа уҗыслы тӧварішществолӧн, сек најӧ шыаԍӧны Облаԍтуса Віԇ-му уҗ нуӧԁан јукӧԁӧ, меԁым еԍкӧ сіјӧ бура віԁ-
лаліс ԁа віԍталіс поԅӧ оз уҗсӧ завоԃітны. Шыӧԁчӧмсӧ гіжӧны таԇікӧн:
Облаԍтувса Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁса Коопераԏівнеј јукӧԁӧ.
Којтыбӧжса (Сыктыв у., Ԅеԉеԋеч вӧл.) Меԉіораԏівнеј тӧварішщество лӧԍӧԁыԍјасԍаԋ: Попов Іван Івановічԍаԋ, Попов Петр Івановічԍаԋ, Поԉін Петр Петровічԍаԋ, Попов Ӧԉӧксан Макԍімовічԍаԋ ԁа Петров Іван Јаковічԍаԋ.
шыӧԁчӧм.
Такӧԁ щӧщ ыстам; 1) кујім ӧткоԃ устав Којтыбӧжса меԉіораԏівнеј тӧварішществолыԍ; 2) план керӧсув ԋур мулыԍ; 3) уҗнуӧԁан план; 4) ескӧԁанпас мыј мі, вітнаным, кутан& бӧрјыԍан права ԁа Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁӧс корам вынԍӧԁны мӧԁан планјассӧ ԁа уставсӧ регістрірујтны.
Уставсӧ, віԁлалӧм-бӧрын, міјанлы ыԍтӧј Вӧлӧԍтувса Ісполком-пыр коԁкӧ-ԋім-вылӧ.
Тӧлыԍ, лун, во.
Сеԍԍа вітнаныс аскінас кырымаԍӧны.
Кырымаԍӧмјассӧ ԍеԉсӧвет ԉібӧ вӧлӧԍтувса ісполком ескӧԁӧ (мыј збыԉыԍ најӧ аԍныс гіжԍісны) ԁа пуктӧ асԍыс печатсӧ.
Устав помас сіԇі-жӧ гіжԍӧны тајӧ бӧрјӧм јӧзыс, сетчӧ сеԍԍа ԋінӧм оз ков.
Шыӧԁчӧмыԍ ԋі уставыԍ гербовеј сбор оз боԍтԍы закон-ԍерԏі.
1 Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁлы тӧлыԍԍа срокӧн колӧ ԍетны тӧварішществолы воча кыв. Ӧтказ-кӧ лоас, сек тӧварішщество вермас та-јылыԍ јуӧртны, нораԍны Мӧскуаӧ Віԇму Коміссаріатӧ, сӧмын јуӧртӧмыс вӧчԍӧ Облаԍтувса віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁ пыр-жӧ.
 
Уҗ завӧԃітӧм.
 
Та-бӧрын, кор Віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁԍаԋ воас тӧварішществолы регістрірујтӧм уставыс, чукӧртӧны бара собраԋԋе ԁа бӧрјылӧм 5 мортыс віԍталӧны јӧзлы ставсӧ, мыј налы уԁајтчіс тӧԁмавны. Сы-бӧрын собраԋԋе уставса 58-ӧԁ стаԏԏа-ԍерԏі лӧԍӧԁӧны:
1. Уна-ӧ мынтыны уҗ нуӧԁыԍјаслы — Правԉеԋԋеса шԉенјаслы ԁа Ревіԅіоннеј Коміԍԍіјаса шԉенјаслы.
2. Бӧрјӧны јӧзӧс Правԉеԋԋе ԁа Ревіԅіоннеј коміԍԍіјаса шԉенјасӧ ԁа 2 мортӧс каԋԃіԁатӧ Правԉеԋԋеӧ, ӧԏі каԋԃіԁатӧс Рев. Коміԍԍіјаӧ.
3. Урчітӧны ԁа щӧктӧны Правԉеԋԋелы ковмас-кӧ уҗјӧзаԍны ԍӧм, лӧԍӧԁны ылӧссӧ, уна-ӧ щӧктыны ԍӧм боԍтны.
Ставыс тајӧ бура гіжԍӧ шнурујтӧм ԋігаӧ, "Обшщеј собраԋԋелӧн шуӧмјас" — ԋігаӧ.
Гӧлӧсујтігас коԁјаслы лоас меԁуна гӧлӧсыс, најӧ і пырӧны Правԉеԋԋеас.
Та-бӧрын выԉ бӧрјӧм Правԉеԋԋе завоԃітӧ нуӧԁны асԍыс уҗсӧ, сӧмын колӧ воԇвыв тӧԁны, ԃелӧсӧ колӧ јона раԃејтны, сек сӧмын уҗ кутас
бура мунны. Правԉеԋԋелы колӧ бура мӧвпыштны ӧтувја уҗ нуӧԁӧм-јылыԍ. Колӧ сылы быԁлаын тӧварішщество уҗ-јылыԍ ԍорԋі панны, меԁым еԍкӧ ԍіктса јӧзыс ставыс сіјӧ ԁумӧн-жӧ олісны, сек уҗ кутас, бура завоԃітчыны ԁа шԉен лыԁыс луныԍ-лунӧ кутас пыр соԁны.
Правԉеԋԋе бура віԁлалас плансӧ, арталас кыԇі ԁа мыјԍаԋ завоԃітны меԉіораԏівнеј уҗас, віԁлалас ԍӧм колан рӧшщӧт (смета) ԁа та-ԍерԏі лӧԍӧԁӧ лыԁпас уна-ӧ ковмас банкыԍ ԍӧм уҗԁыны. Оз ков вунӧԁны, банкыԁ уҗјӧзӧн ԍетӧ сӧмын 75 прӧчент колан ԍӧмԍыс. Шуам, уҗ-вылӧ колӧ 1000 шајт, а банк вермас ԍетны сӧмын 750 шајт.
Прошеԋԋе гіжӧны Ујезԁувса віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁ ԋім-вылӧ. Сеԍаԋ сіјӧ мунӧ Облаԍтӧ. Тӧварішщество-кӧ корӧ уҗјӧзӧн 5.000 шајтыԍ унҗык, сек прошеԋԋесӧ Облаԍтувса віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁ ыстӧ Мӧскуаӧ Віԇму Коміссаріат јукӧԁӧ.
Веԍкыԁа ӧтказ-кӧ оз ло, сек прошеԋԋеыс веԍкыԁа мунӧ банкӧ ԁа тӧварішщество сеԍԍа вермас сеԍ боԍтны уҗјӧзӧн ԍӧм.
Ԍӧм корԍігӧн оз ков вунӧԁны, влаԍтыԁ міјан ез-на уԃіт јона озырмыны, сы-вӧсна оз вермы ӧні ԍетавны уҗјӧзӧн зев ԁыр-кежлӧ ԁа уна ԍӧм, колӧ век-ԋін ас-ԍіла-вылӧ щӧщ наԃејтчыны ԁа зырны ас наԃеја-вылӧҗык, секі прӧчент-ԍӧм ԋекоԁлы оз ков ԅептыԍ ԍетны, ԋекущӧм тӧжԁыԍӧм уҗјӧзыԍ абу.
Завоԃітны тӧварішщество лӧԍӧԁны колӧ сек, кор тӧԁӧмыԍ-ԋін тулыснас поԅны кутас уҗ-берԁӧ кутчіԍны віԁлавны ԁа плантујтны местасӧ гіԁроԏекԋіккӧԁ щӧщ. Ковмас-кӧ сылы мынтыны плантујтӧмԍыс& — мынтӧны чукӧртӧм пајыԍ.
Мӧԁ во тулыс кутчіԍӧны ԋін уҗ-берԁӧ. Став уҗсӧ колӧ нуӧԁны щук план-ԍерԏі: шуам, колӧ-кӧ вӧчны тајӧ воын јур-канава — сіјӧс щук колӧ таво-жӧ вӧчны, оз ков коԉны вӧчтӧг. Он-кӧ-ӧԁ таво сіјӧс вӧч, мыј шуӧма планас, мӧԁ во бара коԉас лоас, бӧрын віԇӧԁан-ԁа план рӧшщӧт-ԍерԏі он вермы банклы мынтыԍны уҗјӧзалӧм ԍӧмсӧ.
Татчӧ колӧ нӧшта-на шуны, мыј меԉіораԏівнеј тӧварішществолы ковмас гіжԍыны — пырны пајӧ сојузӧ, „Ԍеԉскосојузӧ" (Союз сельско-хо-зяйственных кооперативов). Оз-кӧ тӧварішщество сетчӧ гіжԍы, сылы банк оз кут ԍетны уҗјӧзӧн ԍӧмтӧ.
 
IV јукӧԁ.
Кыԇі коло гіжан ԃелӧ нуӧԁны.
 
Бӧрјӧм правԉеԋԋелы колӧ щӧщ меԁвојԁӧр гіжаԍан ԁа щӧт нуӧԁан ԃӧлӧјас (делопроизводство и счетоводство) бура лӧоӧԁны.
Тӧварішщество кутас гіжаԍны (піԍмӧаԍны) мӧԁ тӧварішществокӧԁ ԉібӧ Ԍеԉскосојузкӧԁ ԉібӧ банккӧԁ, ԉібӧ віԇму уҗ нуӧԁан јукӧԁкӧԁ. Ковмас печаԏ, ковмас бланка-кабала. Меԁым еԍкӧ ставыс
вӧлі век лабутнеја вӧчӧма ԁа ԋінӧм ԋе воштӧма. Меԁым еԍкӧ ӧԏі зԁукӧн поԅіс быԁтор кабала-костыԍ аԁԇыны, ковмас-кӧ кущӧмкӧ справка.
Колӧ лӧсӧԁны шнурујтӧма ԋігајас: 1) Правԉеԋԋелыԍ шуӧмјассӧ гіжалан ԋіга, 2) Рев. Коміԍԍіјалыԍ шуӧмјассӧ гіжалан ԋіга; 3) общеј собраԋԋелыԍ шуӧмјассӧ гіжалан ԋіга; 4) шԉенјасӧс гіжалан ԋімпас ԋіга (гіжаԍԍӧ коԁі пајӧ пыріс ԁа коԁі петіс); 5) тӧварішществоӧ пыран гіжӧԁјас пасјалан ԋіга (вход. регистр. журнал); 6) тӧварішществоԍаԋ петыԍ гіжӧԁјас пасјалан ԋіга (исходящий журнал); 7) карԁоныԍ лӧԍӧԁӧм корка (папка), сетчӧ чукӧртчӧ став гіжӧм колана кабалаыс.
Кыԇі нуӧԁны тајӧ уҗсӧ, ме чајта, та-јылыԍ унҗыкыс-ԋін ԍіктын ӧні тӧԁӧны. Собраԋԋејас овлӧ зев частӧ, век-ԋін коԁі-кӧ тащӧм-жӧ уҗнуӧԁыԍ ем, ԁа і поԅӧ јуавны, шуам, кӧԏ ущіԏӧԉлыԍ, ԉібӧ ԍекретарлыԍ.
 
Щӧтнуӧԁӧм (счетоводство).
 
Ԍӧм ԁа ембур гіжавны тӧварішщество лӧԍӧԁӧ аслыс-пӧлӧс ԋігајас. Нӧшта колӧ тајӧ ԋігајассӧ бара-жӧ бура нуӧԁны, ставсӧ каԁӧ гіжавны. Тајӧ гіжалӧмсӧ вӧчӧ правԉеԋԋеԍыс ӧԏі шԉен. Тані інԁам ԋекымын ԋіга ԁа кыԇіҗык колӧ сетчӧ гіжавны. Колӧны:
1. Јур (главнеј) ԋіга.
2. Отсӧг ԋігајас:
а) Ԋаԋ-сов (продукты), кӧлуј, ембур ԁа с. в. пасјалан ԋіга;
б) пасјалан ԋіга, мыј ԁон коԁлыԍ мыј боԍтӧма ԁа коԁлы мыј ԍетӧма (лицевые счета лиц и учреждений).
в) шԉенјаслыԍ уҗ арталан-пасјалан ԋіга — "уҗӧԁан ԋіга“.
г) пітантсіја-ԋіга.
1. Јур-ԋіга — помас ем інԁӧԁ, кытчӧ мыј-јылыԍ ԁа кыԇі гіжԍӧ. Ԋігаыс јукӧма 29 пеԉӧ гіжтаӧн.
1-ја гіжта-костас гіжԍӧ во, тӧлыԍ, лун.
2-ԁӧ колӧ пасјыны мыј вӧчӧма: вузалӧма, ԉібӧ ԋӧбӧма, ԉібӧ пај боԍтӧма.
3-ԁӧ пасјыны кущӧм ԁокументјас кабала-ԍерԏі, шуам обшщеј собраԋԋе шуӧм-ԍерԏі (сек пасјыԍӧ протокол №-сӧ) ԉібӧ кущӧм № пітансіја-ԍерԏі.
4-ԁӧ пасјыԍӧ сӧмын ԍӧм, уна-ӧ кассаӧ пыріс ԉібӧ уна-ӧ тӧварішщество мынтіс. Татчӧ сӧмын оз гіжԍы, уҗаласны-кӧ шԉенјас собраԋԋе шуӧм-ԍерԏі ԍӧм мынтытӧг. А кор кущӧмкӧ шԉен-кӧ оз вермы мынтыны асԍыс пајсӧ ԍӧмӧн ԁа сы-пыԃԃі вӧчіс тӧварішществолы кущӧмкӧ уҗ, сек уҗ ԁоныс татчӧ пасјыԍӧ, быԏԏӧ ԍӧмӧн ԍетӧма ԁа воԇӧ пасјӧны сіјӧ-жӧ рӧскоԁсӧ.
5 ԁа 6 гіжтас-серԏі век-ԋін поԅӧ тӧԁмавны уна-ӧ тӧварішществолӧн ем ԍӧм (наличные деньги).
7-8-9-10-11-12-ӧԁ гіжтасјас інԁӧны уна-ӧ тӧварішществоӧ ԍӧм локтіс, уна-ӧ пыран пај ԍӧм, уна-ӧ ем шԉен пајӧн ԁа ыҗыԁ-ӧ сылӧн ем ԍӧм запас. Та-ԍерԏі поԅӧ воԇвыв віԍтавны: уна-кӧ сы-
лӧн ем пај-ԍӧм — сек сіјӧ јон, уна-кӧ запас-ԍӧм — сек сіјӧ ԁыр-олыԍ.
Тані колӧ мӧвпыштны нӧшта-на со мыј-јылыԍ: шуам, март 22 лунӧ ԋӧбіс тӧварішщество вӧв, мынтіс 200 шајт. Ԍӧмсӧ-ӧԁ сіјӧ боԍтіс ԁа мынтіс кассаыԍ, сіԇ-кӧ сетчӧ і колӧ пасјыны мыј „мынтӧма вӧлыԍ 200 шајт“. Сіԇкӧ ембурыс тӧварішществолӧн соԁіс 200 шајт ԁон. Сіјӧ-жӧ 200 шајтсӧ пасјӧны 13-ӧԁ гіжтасӧ. Бӧр-жӧ вузалас тӧварішщество сіјӧ вӧвсӧ сы-ԁоныԍ-жӧ сек пасјыԍӧ 14-ӧԁ віԅын, мыј вузалӧма 200 шајтыԍ, 200 шајтыс бӧр кассаӧ пыріс, — сіԇ-кӧ колӧ і сетчӧ пасјыны. Шуам, куліс-кӧ вӧлыс, сіԇі-жӧ нуӧԁны сіјӧс шнурујтӧм ԋіга-пыр. Таԇі пасјалӧны быԁ пырӧм-петӧм сӧм. Шуам, тӧварішщество кущӧмкӧ стрӧјба лӧԍӧԁӧ, сек став рӧскоԁсӧ пасјсны 6 гіжтасӧ ԁа воԇӧ еща сіјӧ-жӧ рӧскоԁсӧ пасјӧны 13-ԁӧ, мукӧԁ-ԁырјі лӧԍӧԁӧны і аслыс стрӧјбалы ԋіга, кытчӧ ставсӧ пасјалӧны.
Шԉенјас-кӧ ԍӧм мынтытӧг коԁјісны канава, сек сіјӧ пасјыԍӧ 19-ӧԁ гіжтасӧ.
Бергӧԁчан ԍӧм гіжԍӧ 20, 21, 22, 23-ӧԁ гіжтасӧ. Шуам тӧварішщество ԋӧбіс му бурмӧԁны 200 пуԁ іԅвестка, кассаыԍ мынтіс 120 шајт, бергӧԁчан ембур соԁіс сылӧн сы ԁон-жӧ (21-ӧԁ гіжтасӧ), сесԍа сіјӧ ізвесткасӧ тсварішщество арԏеԉӧн петкӧԁісны му-вылӧ, сіԇ-кӧ муыс бурміс 120 ш. ԁон (колӧ пасјыны 15-ӧԁ гіжтасӧ), а бергӧԁчан ембур чіні сы ԁон-жӧ (22-ӧԁ гіжтас).
Воԇӧ, овлӧ сіԇі, мувіԇ-уҗ нуӧԁыԍ јукӧԁ ԍетас тӧварішществолы ԍӧм мынтытӧг кущӧмкӧ ізја-порошкі му бурмӧԁны (шуам, суперпоспат), сек мыј ԁон жертвујтӧма пасјыны колӧ 24-ӧԁ гіжтасӧ.
27-ӧԁ гіжтасӧ пасјыԍӧ уҗјӧзаԍӧм ԍӧм. Боԍтӧма-кӧ уҗјӧзӧн колӧ пасјыны воԇын 5-ӧԁ гіжтасӧ ԁа сек-жӧ 27-ӧԁ гіжтасӧ, а ԍетӧма-кӧ уҗјӧзӧн коԁлы-кӧ сек пасјыԍӧ 6-ӧԁ ԁа 26-ӧԁӧ.
28 ԁа 29 гіжтасӧ гіжԍӧ сещӧм ԍӧм, коԁӧс лолывлӧ тӧварішществолы ԉібӧ раскоԁујтны, ԉібӧ боԍтны кытыԍ-кӧ, кыԍ ез ԁумыштлы воԇын боԍтны. Шуам, вӧв куліс — ԋекоԁ воԇвыв ез тӧԁ мыј сіјӧ кулас, сіԇ-кӧ і воԇвыв арталӧмын (ометаын) сіјӧ рӧскоԁыс ез вӧв, сіԇ-кӧ сетчӧ-і колӧ пасјыны, мыј ԁон убытка лоіс.
Колӧ частӧҗык вӧчны гіжалыԍлы аслыс прӧверка: ԉучкіӧ нуӧԁӧ сіјӧ гіжалӧмсӧ. Прӧверка вӧчӧны таԇікӧн: 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 20, 21, 23, 26, 28, гіжтајас-кӧ щӧтајтны — уна-ӧ ставыс лоас? Лоны колӧ сымынԁа-жӧ мыјԁа щӧтајтӧм-бӧрын лоас 4-ӧԁ гіжтасын. Сымыԁа-жа колӧ лоны ставыс 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 22, 27 ԁа 29-ӧԁ гіжтасјасыԍ. Тајӧ ԋіга-ԍерԏі-сӧ быԁ зԁук поԅӧ тӧԁмавны ембурсӧ тӧварішществолыԍ: 4-ӧԁ гіжтас-вермас віԍтавны јона-ӧ ԍӧм бергӧԁчӧ; 5 — 6-ӧԁ гіжтас-ԍерԏі поԅӧ віԍтавны уна-ӧ ем ԍӧмыс казна віԇыԍ кіпоԁ-улын; 8-ӧԁ інԁас уна-ӧ пыран пај воіс; 10 — 12-ӧԁ гіжтас інԁӧ ыжԁасӧ пајлыԍ ԁа запасӧ пуктӧм ԍӧмлыԍ; 13 — 14 — уна-ӧ ԍӧм віԇӧма ембур ԋӧбӧм-лӧԍӧԁӧм-вылӧ; 15 — 16-ӧԁ — уна-ӧ віԇӧма ԍӧм
му ԍін бурмӧԁӧм-вылӧ, сіјӧ-жӧ віԍталас 17 — 18-ӧԁ гіжтас; 19-ӧԁ гіжтас петкӧԁлӧ, јона-ӧ уна уҗалісны аԍныс пајшщікјас; та-ԍерԏі-жӧ поԅӧ тӧԁмавны озыр јӧз ԉі гӧԉ јӧз ӧтувтчысны, гӧԉыс-ӧԁ ачыс уҗалӧ, озырыс — меԁалӧ; 13, 15, 17, 19, гіжтасыԍ-кӧ ӧтлаавны, сек ставыс ӧтув інԁас уна-ӧ ем ԍӧм воԇӧ уҗ нуӧԁӧм-вылӧ.
Пӧԉза-кӧ воіс во-мыԍԏі, сіјӧ тӧԁчӧ 5 ԁа 24-ӧԁ гіжтас-ԍерԏі.
26 ԁа 27-ӧԁ гіжтас інԁӧ унаӧ уҗјӧз тӧварішществолӧн.
 
2. Отсаԍан ԋігајас.
 
Колӧ-на јешщӧ лӧԍӧԁны кымынкӧ отсаԍан ԋі-га. Шуам, ковміс-кӧ мыјкӧ ԋӧбны: кӧјԁыс, ізја вынԍӧԁан, кӧрта-кӧлуј, кӧрт. Јур-ԋігаӧ сы-јылыԍ сӧмын ԁонсӧ пасјам, ачыс тајӧ пасјыԍӧ аслыс пӧлӧс торја ԋігаӧ (рочӧн „приходо-расходная книга“-ӧн шуԍӧ). Татчӧ пасјыԍӧ кытыԍ мыј пыріс тӧварішщество амбарӧ, кор ԁа уна-ӧ лыԁнас ԁа мыј ԁон. Тајӧ ԋігаас мӧԁ ԉіст бокас пасјыԍӧ кытчӧ ԁа уна-ӧ віԇӧма. Со кыԇі тані гіжӧма. Віԇӧԁ 45 стр.
Тајӧ коԉӧм шыпасјасыс (12 шајт ԁа сіԇі воԇӧ став ԋіга помӧԇыс) щук колӧ лоны сы-мынԁа-жӧ, мыјта коԉас 22-ӧԁ гіжтасыԍ-кӧ мі торјӧԁам 21 гіжтасӧ пасјӧм шыпассӧ во помаԍӧм-бӧрын.
Воԇӧ, тӧварішщество шуам лӧԍӧԁіс трактор, ԋӧбаліс мукӧԁ-пӧлӧс кӧлуј: кӧртзыр, агасјас, кӧԇан машіна ԁа мукӧԁтор. Јур ԋігаӧ тајӧ пасјыԍӧ ԋӧбігӧныс, пасјыԍӧ сылӧн і ԁоныс. Јур ԋігаӧ пас-
Пырӧма амбарӧ Петкӧԁӧма амбарыԍ.
Кущӧм каԁӧ Кытыԍ вајӧма Уна-ӧ Мыј-ԁон Кущӧм каԁӧ Кытчӧ Уна-ӧ Мыј-ԁон
(кіло) (Шајт) (кіло) (Шајт)
Тӧлыԍ лун јуԉ 2 13 / 25 Ԍеԋԏ. Гӧрӧм-вылӧ трактор. 320 48
Тӧлыԍ јуԋ 10 лунӧ Обԍојузыԍ .... 1600 240 Сылы жӧ мӧԁ му „Пощӧса сај“-гӧрігӧн Сылы-жӧ із новлыны Сылы-жӧ пощӧс мајӧг ԁа пощ кыскалігӧн 400 600 200 60 90 30 I •«* сл 1
Ставыс . . . 1600 240 Ставыс . . . 1520 228
Коліс 1 окԏабр-кежлӧ 80 12
СТАВЫС . . 1600 240
Караԍі н
јӧм-кынԇі, тајӧ кӧлујсӧ пасјӧны нӧшта-на кӧлуј пасјалан ԋігаӧ. Сӧмын-ӧԁ кӧлујыԁ абу ӧткӧԃ, мукӧԁыс ԁырҗык уҗалӧ, мукӧԁыс ӧԏі во-мыԍԏі жугавлӧ-щыкӧ. Уҗ завоԃітігӧн, шуам, ԋӧбӧма лоі, а во-мыԍԏі сылӧн ԁоныс чінӧ, ԉібӧ соԁӧ. Кӧртзыр 2-3 воӧн ԋінӧмӧ пӧрӧ, а гӧр 6 во уҗалӧ, трактор 4-5 во (вогӧгӧр-чӧж-кӧ уҗ-вылын), вӧв 4-6-8 во, сіԇ-кӧ шуам тракторлӧн быԁ во чінӧ ԁоныс 300 шајт (выԉыс 1500 шајт). Тајӧ ԁон чінтӧмыс шуԍӧ аморԏізатсіјаӧн. Во помаԍӧм-бӧрын вӧчӧны ԋіга-ԍерԏі аморԏізатсіја. Гіжалӧмсӧ вӧчӧны таԇі:
 
 
№№ Кор ԋӧбӧма К ӧ і у ј
 
 
1 12-Ш-27 во Кӧрт гӧр . . . 4 15 80 68
Ӧ 8-ІІІ-27 во Кӧрт агас . . . 2 15 60 51 — —
3 1-У -27 во Кӧԇан машіна . і 10 110 99 — —
СТАВЫС . 7 ~ 250 218 — —
* Во-мыԍԏі мыјта став кӧлујыс чінтіс ԁонсӧ (250 — 218 — 32 шајт) пасјыԍӧ јур ԋігаӧ 14 гіжтасӧ.
Татчӧ-жӧ гіжԍӧ кер, лӧԍӧԁӧма-кӧ сіјӧ стрӧјба-вылӧ, із ԁа мукӧԁтор.
Аслыс-пӧлӧс јукӧԁ тајӧ-жӧ ԋігаӧ лӧԍӧԁӧны мулы, кытчӧ пасјӧны кущӧм ԁобра му-піјӧ ԍујӧма ԁа мыј ԁон (пашін, із ԁа мукӧԁтор).
Торја ԋіга колӧ лӧԍӧԁны нӧшта-на јешщӧ-і быԁ пырыԍ шԉенлы щӧт нуӧԁны. Быԁ торја шԉенӧс тајӧ ԋігаӧ пасјӧны, мыј сылыԍ боԍтӧма ԁа мыј сылы ԍетӧма. Тајӧ ԋігаӧ-жӧ пасјыԍӧ торја ԉіст бокӧ учрежԃеԋԋејас, торја јӧз, нуӧԁӧ-кӧ тӧварішщество накӧԁ кущӧмкӧ ԋӧбан-вузаԍан уҗ.
Тајӧ ԋігаӧ сӧ кыԇі колӧ гіжавны:
№ 16 — Іванов Ӧнԁреј Петровіч.
Кущӧм каԁӧ Мыјыԍ мынтӧыа Шайт Ур Кущӧм каԁӧ Мыјыс-ԍетӧма Шайт Ур
2-У-27 Пыран пај . . 1 — 17-УІІ 1929 во Віка туруп 160 клг 2 50
 
3-У-27 Пај взнос . . . 6 —
 
12-У-27 Коԁјіс канавајас 12 60 Ԍетӧма сылы лӧп пес-вылӧ . . 20 —
Тані со гіжӧма мыј Івановлы канава коԁјӧмыԍ тӧварішщество пуктіс 12 шајт ԁа 60 ур. Сіԇ-кӧ, колӧ нӧшта-на јешщӧ ԋіга, кытчӧ еԍкӧ пасјавны быԁ лун кӧні коԁі тӧварішществолы уҗалӧ. Тащӧм ԋігасӧ шуӧны „уҗӧԁан ԋігаӧн" (рабочий журнал).
Быԁ уҗ-бӧрын коміԍԍіја віԁлалӧ уҗсӧ ԁа гіжӧ акт. Рӧшщӧтсӧ уҗыԍ вӧчӧны акт гіжӧм-бӧрын.
Тӧварішщество-кӧ ыҗыԁ ԁа уҗыс сылӧн паԍкыԁ, сек ԍӧмыс ӧԏі кіпоԁулын, а уҗсӧ ԍетӧ ԁа пріԋімајтӧ мӧԁ морт. Меԁым еԍко ԋекущӧм ыстысӧм ӧԏі-мӧԁ-вылӧ ез вӧв, колӧ лӧсӧԁны пітантсіја ԋіга. Секі уҗӧԁыԍ — сетӧ уҗ пріԋімајтӧм-бӧрын пітантсіја, а сіјӧ пітантсіја-серԏі казна віԇыԍ ԍеталӧ сӧм уҗалыԍ јӧзлы.
Тані віԍталӧмыс арԏеԉа уҗтӧ нуӧԁӧм-јылыԍ абу-на ԃерт ставыс. Ставсӧ гіжны-кӧ, уна-на нӧшта ковмас, мі тані сӧмын гіжім уҗ завоԃітӧмсӧ. Воԇӧ уҗ-јылыԍ тӧварішществолы колӧ шыаԍны агроном-ԁінӧ ԉібӧ інструкторкӧԁ ԍорԋітны.
Мыј колӧ лыԃԃыны меԉіоратсіја уҗ-јылыԍ.
(Ԋігајассӧ гіжӧма рочӧн, суԇӧԁны поԅӧ Мӧскуаыԍ „Новая деревня" ізԁаԏеԉствоыԍ.
 
1. Устав мелиоративного кооперативного товарищества. 32 стр. цена 15 коп.
2. Опошко. Устройство лугов на болоте. Цена 1 рубль.
3. Флейтер. Устройство лугов и пастбищ на болоте и уход за ними. С 41 рисунком, 132 ст. Цена 1 р.
4. Кибальчич. Осушение болот. Цена 50 к. С рисунками, 52 стр.
5. Савкин. Культура болот. 96 стр. Ц. 80 к.
6. Сукачев. Болото и их образование, развитие и свойства. С 55 рисунками, стр. 169. Цена 1 руб. 50 коп.
ЈУР-ԊIГА
Касса
Пыран пај
Пај ԍӧм
Запас ԍӧм
Оспова капітал
Ԋӧбӧма, мынтӧма, ԍӧм вылӧ вузалӧма. вошӧма
Інвентар
Маԏерјал
Му
Натур.
(уҗӧн,
ԁобр.)
ԍ. мын.
Бергӧԁчан капітал
Ԋӧбӧма, мынтӧма, вузалӧма ԍӧм вылӧ
Уҗ
Маԏерјал
Ԍӧм
Воіс натураӧн ԍӧм віԇтог
Уҗјӧз
Мукӧԁ пӧлӧс воԇвыв артавтӧм рӧскоԁјас
МЫЈ ВӦЧӦМА
Тӧлыԍ,
лун
Март
1
Вуҗӧԁԍӧ ԉістбокыԍ
Мынтӧма 200 к. іԇвеԍтыԍ
ГԄУ-ыԍ отсӧг-пыԃԃі суперфосфат
Прімітӧма пыран пај Т. І. Кокашнлыԍ
Прімітӧма пај ԍӧм І.І. Шестаковлыԍ .
Віԇӧма ГԄУ-ӧ вӧтлемыԍ
Канава коԁјӧмыԍ мынтӧма
"Асја кыа“ тӧваршществоыԍ боԍтӧма уҗјӧзӧн
Турун віԇвывԍаԋ кыскалӧмыԍ мыԋтӧма
Тӧварішщество шленјас кыскалісны турун
Боԍтӧма пај ԍӧм А. І. Габовалыԍ
Мынтӧма % уҗјӧз куԅта „Асја кыа“ тӧваршщ.
„Асја кыа“ тӧв-волы уҗјӧзыԍ ԍетӧма
Ԋӧбӧма 20 кӧртзыр
Вузалӧма 2 кӧрт зыр Петровлы
Ԋӧбӧма кык уҗалыԍ вӧв
Куліс ӧԏі уҗалыԍ вӧв
Тӧваршщеԍтво шԉенјаслӧн коԁјӧма канава .
Вузалӧма 600 пуԁ турун
Мынтӧма із пазӧԁлӧмыԍ ԁа прім. 60 куб
Мынтӧма ԁа прімітӧма 120 куб. ԋӧр
Вузалӧма 20 куб із 20 шајтӧн куб.
Віԇ вылӧ кыскалӧма іԅвеԍт
ГԄУ-лы суперф. вузалӧма 10 пуԁ, 1 ш. 26 ур. пуԁ
Ԋӧбӧма обԉігатсіја креԍԏанскеј зајомыԍ
Ԍіԍмӧмԇ зорӧԁын турун 100х60 урӧн

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=52660