Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показано 258 промежуточных версий 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
Врач Ј. Ԍ. Кокаԋін.
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
Віна јуӧм-јылыԍ.
Комі ԋіга леԇан-ін.
Сыктывԁін кар.
1927 в.
2500
Віна јуӧм-јылыԍ.
I. Мыј сіјӧ ԍпірта јуанторјасыс?
Быԁ јуантор, коԁын ем віннеј ԍпірт — аԉкогоԉ, шуԍӧ вінаа-јуанторјӧн. Кымын уна ԍпіртыс, сымын вінаыԁ јон, чорыԁ ԁа сымын јона коԁԇӧԁӧ морттӧ. Емӧԍ јуанторјасыԁ ԋебыԁӧԍ і чорыԁӧԍ. Ԋебыԃік јуанторыԁ — сур, брага, (креԍԏанскеј сур), гӧрԁ віна, кумыс (кӧбыла јӧлыԍ вӧчӧны). Крепыԁ јуанторјасыԁ — роч-віна, коԋјак, быԁ-пӧлӧс наԉівкајас, ԉікер ԁа с. в. Ԍпіртыԍ-кынԇі вінаа-јуанторјасын кыԇ-ԍурӧ вӧчӧм-вӧсна овлӧ нӧшта мӧԁ-пӧлӧс сорӧс, шуԍӧ „ԍівушнеј-выјӧн". Ԍівушнеј-выј — јаԁ. Ԍамӧкурын сіјӧ јаԁыс, мукӧԁ вінајасын-ԍерԏі, јона уна.
Вінатӧ вӧчӧны унаторјасыԍ. Вӧчӧны картупеԉыԍ, ԋаԋыԍ: ԍуыԍ, іԁјыԍ, зӧрјыԍ ԁа с. в. Вӧчӧны вінограԁыԍ ԁа мукӧԁ быԁмыԍ-вотӧсјасыԍ. Віна јуӧмтӧ тӧԁӧны зев-ԋін важыԍаԋ. Важ јӧз: јеврејјас, јегіпԏана, грекјас, рімԉана овлісны шоныԁ-інјасын. Шоныԁ-інаԁ быԁмӧны: вінограԁјас, грушајас, уна-ԍікас јаблӧкјас ԁа мукӧԁтор. Најс сек-ԋін вӧлі тӧԁӧны: сулӧԁӧм јаблӧк-ва-кӧ јуан, коԁԇан; тӧԁӧны вӧлі і “віна" кывсӧ. Кужӧны вӧлі јуԍыны сіјӧн саԃтӧм коԁӧԇ (бібԉіјаӧ-на гіжӧма Ној-јылыԍ). Војвывса јӧзыԁ, на-піјын щӧщ і міјан јона-важ пӧԉјасыԁ, вінасӧ вӧлі вӧчӧны маыԍ, брага вӧлі вӧчӧны ԋаԋыԍ.
Чорыԁ-вінајас вӧчны ԁыр ез кужлыны. Сӧмын 500-во-сајын рытыввыв госуԁарствојасын велалісны вӧчны вінатӧ шоммӧԁӧм ԋаԋыԍ. Сетыԍаԋ сеԍԍа завоԃітісны вӧчны роч-віна (русскеј горкеј).
Ԍорӧнҗык-ԋін Роԍоіјаын роч-віна вӧчны велалісны шоммӧԁӧм-ԋаԋыԍ віјӧԁӧмӧн.
Со-ԋін корԍаԋ міјан завоԃітчӧма віна јуӧмыԁ, а ӧнја каԁӧ јона-ԋін зев паԍкалӧма.
 
2. Мыјла јуԍӧны вінаӧн.
 
Меԁԍа јона паԍкалӧ віна јуӧмыԁ јӧз-костын олӧмԍам-вӧсна ԁа гӧԉа-озыра олӧм-вӧсна.
Олӧмԍам вӧсна віна јуӧм панԍӧ быԁ помкаӧ: уҗавны-кӧ меԁаԍӧны, ԃерт-ԋін вінатӧ јуыштасны. Кер-пӧрӧԁны (сортӧвӧј уҗавны) меԁаԍан, заԁаткітӧ боԍтан-ԁа, ԃерт-ԋін „кіԍкыштан“. Ыщкынытӧ-кӧ ветлан коԁлыкӧ, бара јуыштан, помечтӧ-кӧ вӧчан, бара-на „пожјыштан“.
Кӧԏ кущӧм уҗ завоԃітігӧн „јуыштӧг оз поԅ“, а помалігаԁ-ԋін — „быԏ“. Гӧԍԏітчігаԁ — ԋнӧм і ԍорԋітны — віна суртӧгыԁ кущӧм гӧԍԏітӧм, ԉібӧ ԋімлунјастӧ „ыҗԁӧԁлам“. Сіԇ-жӧ кагатӧ пыртігӧн, муніг-гӧтраԍігӧн, пірјас-вылын, с. в.
Мірскеј-уҗјас кӧ панԍӧ, ԋінӧм і шуны — „віна јутӧг тӧлк оз боԍт, јуыштан-кӧ шыԉыԁҗыка артмас“. Пітӧ-кӧ салԁатӧ мӧԁӧԁан, шогысла ԃерт-жӧ јуыштан. Локтас ԇоԋвіԇаӧн салԁатԍыԁ бӧр, — ԋімкоԃыԁла ԃерт-ԋін став рӧԁвужнаԁ гажӧԁчан
вежон-кымын. Морттӧ і кулӧм-бӧрын-на віна-ԁорӧ „каԅтыштан".
Таԇі пыр мортыԁ рӧԃітчӧмԍаԋыс ԁа кувтӧԇыс гажӧԁчӧ і шогԍӧ, уҗалӧ і шојтчӧ пыр віна-ԁорын.
Гортса олӧмԍамыс, гӧԉлуныс ԁа пемыԁлуныс креԍԏаԋінӧс ԁа уҗалыԍ-јӧзӧс вӧтлӧ, јӧткӧ кабакӧ, півнејӧ, ԉібӧ самӧкур пуыԍ-орԁӧ. Јенлы ескӧмыԁ, аслас важԍа-ԍамнас, щӧктӧ вӧлі віна ԁа сур јуны: кага пыртігӧн, престоԉнеј праԅԋікјасӧ, ԋім-лунјасӧ, кулӧмӧс каԅтыштігӧн ԁа с. в.
Тајјас-кынԇі віна јуӧмлы паԍкавнысӧ щӧщ отсалӧны: омӧԉ оланін, омӧԉ ԍојӧм-јуӧм, ԍӧкыԁа уҗалӧм, чеԉаԃӧс кыԇ-ԍурӧ быԁтӧм, — чеԉаԃ томыԍаԋ гырыԍјаслыԍ велалӧны јуны.
Сіԇ-жӧ госуԁарство олӧм-ног-вӧсна (міјан Сӧвет-Сојузын-кынԇі быԁлаын-на госуԁарство-влаԍтыс капітаԉістјас кіын), нывбабајаслы уҗ ԍуртӧм-вӧсна лоӧ петны вінаӧн вузаԍны, ԉібӧ вузаԍыԍјаслы отсаԍны.
Уҗ ԍуртӧмыс-жӧ нывбабајастӧ вӧтлӧ проԍԏітутсіја-туј-вылӧ (вузавны асԍыныс вір-јајсӧ, кыԇ-сурӧ ԁа коԁкӧԁ-ԍурӧ овны), сы-вӧсна на-піын јона паԍкалӧны „веԋеріческеј віԍӧмјас". Уҗтӧм-вӧсна ԁа віԍӧмјас-вӧснаыԁ најӧ јона јуԍӧны.
Віԇӧԁлам-кӧ бӧр-вылӧ, аԁԇам, — віна-јуӧмыԁ Роԍԍіјааԁ пыԁӧԇ пырӧма јӧзкост-олӧмԍамӧ ԁа чорыԁа сетчӧ кутчіԍӧма.
Быԁ мірскеј-уҗјасын быԏԏӧкӧ шуӧма, — колӧ віна јуны.
Јӧзыԁ чужӧмԍаԋыс вінатӧ пуктӧны меԁ-бур-торјӧ, лыԃԃӧны сіјӧс меԁ-ыҗыԁӧн ас-выланыс. Віԇӧԁлан-ԁа — јӧзыԁлӧн немчӧжныс: і прӧст-пӧраӧ, шогысла, і праԅԋікјасӧ, ԋімкоԃысла, веԍіг кор сіјӧс і гуавныс-ԋін коԉԉӧԁӧны, — пыр кіԍԍӧ віна і віна.
 
3. Віна јуӧмыԁ гӧԉмӧԁӧ јӧзӧс.
 
Важ сар-ԁырԍа правіԏеԉство уна ԍо војасӧн паԍкӧԁіс віна пуӧм. Віна пуӧмнас сіјӧ нажӧвітчіс, чукӧртіс-пӧрјӧԁліс ԍӧкыԁ уҗӧн нажӧвітӧм грӧшјассӧ уҗалыԍ-јӧзлыԍ ԁа креԍԏаналыԍ кԋаԅјасӧс, губернаторјасӧс, ісправԋікјасӧс, пріставјасӧс, ураԃԋікјасӧс, ԅемскејасӧс ԁа попјасӧс віԇны.
Быԁ вӧлӧԍтын вӧлі воԍталӧма кабак, а боԉԋічајас ԁа школајас зев шоча вӧлі аԁԇан. Ԍекі озыр-јӧз-влаԍтысі ԋӧԏі ез тӧжԁыԍлы уҗалыԍ-јӧзлыԍ олӧм бурмӧԁӧм-вӧсна. Кабакјасыԁ налы вӧлі отсалӧны јонҗыка гӧԉмӧԁны креԍԏаналыԍ овмӧссӧ ԁа пемыԁӧн віԇны јӧзыслыԍ јур-вежӧрсӧ. А сек-ԁырԍа влаԍтлы сіјӧ і вӧлі колӧ, — уҗалыԍ-јӧз гӧԉлун ԁа пемыԁлун-отсӧгӧн і влаԍтујтісны.
Со тан ԋекымын лыԁпас петкӧԁлӧ, унаӧ ԋаԋ ԁа мукӧԁ-ԍікас ԍојантор віԇлӧмаӧԍ віна пуӧм-вылӧ.
1912 воӧ ԍпірт вӧчӧм-вылӧ Роԍԍіјаын віԇӧма: картупеԉ — 182.450.000 пуԁ, кукуруза — 7.365.000 пуԁ, руԇӧг-ԍу — 12.602.000 пуԁ, шобԁі-ԍу — 1.504.000 пуԁ, патӧка — 14.930.700 пуԁ.
Сур пуӧм-вылӧ віԇӧма: іԁ-ԍу — 14.225.952 пуԁ, таг — 167.754 пуԁ.
Гӧрԁ-віна вӧчӧм-вылӧ віԇӧма 25.000.000 пуԁ вінограԁ.
Віна пуан завӧԁјас вӧліны — 3 000. Каԅеннеј-віна вузалан склаԁјас — 700, ԁа лавкајасыс — 29.000. Сур пуан завоԁјасыс вӧлі 1000-мынԁа.
Уҗалыԍјасыс віна ԁа сур пуан завоԁјасын вӧлі 100.000-сајас. Віннеј лавкајасын ԁа склаԁјасын уҗалыԍјас ԁа служашщејјас — 50.000 морт. Тајӧ уна-ԍурс-јӧзыс, тајӧ став ԁона машінаа-завоԁјасыс лӧԍӧԁӧма вӧлі, меԁым еԍкӧ бур ԋаԋјасԍыс ԁа мукӧԁ бурторјасԍыс вӧчны зев омӧԉ ԁа нӧшта-на јаԁовітеј јуанторјас — вінајас.
Віԇӧԁлам сеԍԍа, унаӧ віԇӧма јӧзыслыԍ ԍӧмсӧ, віна јуӧм-вылас?
1911 воԍа лыԁпасјас петкӧԁлӧны: Роԍԍіјаын сіјӧ вонас вӧлі јуӧмаӧԍ ԍӧм віна-вылӧ 800 міԉԉон шајт, сур-вылӧ 118 міԉԉон шајт, вінограԁа вінаӧн 108 міԉԉон шајт. Ставыс лоӧ міԉԉіарԁ шајт-сајас. Абу еща. Міԉԉіарԁ шајттӧ-кӧ боԍтны зарԋі-ԍӧмӧн, лоӧ 16 вагон-тыр, со кущӧм „еща-ԋік" јӧзыԁ віԇісны ԍӧмтӧ віна-вылӧ.
Тајӧ ԍӧмыс ставыс вӧлі мунӧ Сар-правіԏеԉстволы. Ӧні став мувіԇ вотсӧ креԍԏаналыԍ Сӧветвлаԍт боԍтӧ сӧмын 235 міԉԉӧн& шајт, 4 пајыс сӧмын важ-ԁырԍа віна-вылӧ јуӧм-ԍӧм-ԍерԏіыԁ.
1925-1926 војасӧ міјан Комі облаԍтӧ вајӧны роч-віна 600.000 шајт ԁон. Самӧкур пуӧм-вылӧ мыјԁа віԇӧны ԋаԋ (лыԁпасыс абу), сӧмын повтӧг
поԅӧ шуны — быԁ-во міјан Комі облаԍтын мунӧ віна вылӧ 1.000.000 шајт-гӧгӧр.
Војна војасӧ ԁа ревоԉутсіја војасӧ, — ԍӧкыԁ, гӧԉ пӧраӧ Роԍԍіјаын ԁугԁылісны роч-вінајастӧ вузавлӧмыԍ, віна јуӧмыс чінлі. Сӧмын віна јуӧмыԁ пырӧма-ԋін міјан олӧмԍамӧ важыԍаԋ-ԁа, јӧзыс јутӧгыс оз вермыны овны. Роч-вінајас ез ло-ԁа, ԍіктјасын понԁісны пуны самӧкур, карјасын кутісны јуны: ԃінатурат, канжа, лак, ԁревеснеј ԍпірт.
Војна помаԍӧм-бӧрын Сӧвет-Сојузлӧн овмӧсыс кыптыштіс-ԁа самӧкур пуӧмыԁ јона зев паԍкаліс. Креԍԏаналӧн 5-ӧԁ-пај ԋаԋыс вӧлі мунӧ самӧкур пуӧм-вылӧ. Оԏік Омскеј губерԋаын 1922 воӧ самӧкур пуӧмӧ віԇӧмаӧԍ 5 міԉԉон-кымын пуԁ пыԅ.
Сӧвет-Сојуз-паԍта 1923 воын мырԃԃалӧмаӧԍ ӧбыскјас-ԁырјі 54.000 самӧкур-пуан-завоԁ (чугун ԁа вор-ԁа), 1924 воын — 74.000 самӧкур-пуан-завоԁ. Сіјӧ-жӧ воас самӧкур-пуӧмыԍ суԁӧ вӧлі ԍетӧма 275.000 мортӧс.
Віна-пуан-завоԁын ӧԏі суԉіја івінатӧ вӧчӧны 4 тув руԇӧг-пыԅыԍ, а сымԁа-жӧ граԁуса самӧкур-кӧ вӧчны, ԍӧкыԁа-ԋін лоӧ віјӧԁны 10 тув руԇӧг пыԅыԍ. Сеԍԍа соԁтӧԁ, самӧкураԁ ем мӧԁ-пӧлӧс јаԁа-сорӧс, шуоӧ "ԍівушнеј-выј“.
Роч-віна јуӧмыԁ — омӧԉтор, а самӧкурыԁ јешщӧ ԉок. Самӧкурӧн јонҗыкасӧ ԍіктјасын міјан вузаԍӧны озыра олыԍ креԍԏана — кулакјас; пӧрјӧԁлӧны, јуԍӧԁӧны гӧԉ-јӧзсӧ, — јукталӧмнас бырӧԁӧны
гӧԉ-јӧзлыԍ овмӧссӧ ԁа боԍтӧны најӧс ас-кіпоԁулас. Тајӧ ставтор-вӧснаыс, меԁым бырӧԁны самӧкур пуӧмсӧ, Сӧветскеј правіԏеԉстволы ԋевӧԉа лоі завоԃітны ԋеԁыр-кежлӧ вузаԍны роч-вінаӧн.
Роч-віна самӧкур-ԁорыԍ ԉоксӧ вајӧ ещаҗык. Сӧвет-влаԍтлы быԏ лоі боԍтны кык ԉокыԍ ӧԏісӧ, коԁыс вајӧ ещаҗык омӧԉторсӧ.
Шуны — правіԏеԉство-пӧ-тај важ-моз кутіс-на вузаԍны вінанаԁ, сіԇкӧ поԅӧ-на јуны важ-моз, — ԃерт оз поԅ. Быԁ ԍікас віна вајӧ мортлы ԉок-тор. Сы-вӧсна-і кыԇ верман ԁугԁывтӧг колӧ воԇсаԍны віна-јуӧмкӧԁ.
Ӧні міјан быԁӧнлы аслыс колӧ шуны ԁа тӧԁ-вылас кутны — „ен ју ачыԁ, ԁа і мӧԁӧс ен јуктӧԁ“.
Ущіԏеԉјаслы, ԁокторјаслы, пеԉшарјаслы, комсомоллы, нывбабајаслы, быԁӧнлы, коԁі јӧз-костын уҗалӧ, колӧ јӧзӧс тӧԁмӧԁны віна-јуӧмыԍ-ԉокторјасӧн — кыԇі вінаыԁ мортыԁлыԍ вірјајсӧ (оргаԋізмсӧ) омӧԉтчӧԁӧ ԁа быԁԍама ԉоксӧ вӧчӧ. Тајӧ — меԁ-воԇԇа ԁа меԁԍа-ыҗыԁ бур-воԍков паԍкыԁа-вужјаԍӧм віна јуӧмкӧԁ воԇсаԍӧмын.
Коԁі оз тӧԁ, кущӧм омӧԉтор вајӧ віна јуӧмыԁ? Јуӧм-вӧсна јӧзыԁ омӧԉҗыка вермӧны уҗавны-ԁа фабрік-завоԁјасын чінӧ тӧвар леԇӧмыс. Кресԏаналӧн жебмӧ овмӧсныс. Уна ԍӧм мунӧ јуыԍ-војтырӧс ԉечітӧм-вылӧ. Уна уҗалан каԁ ԇік прӧста, уҗавтӧг коԉӧ. Коԁ-јурнас јӧз віԁчыԍтӧг вӧԃітчӧны біјасӧв& ԁа мукӧԁторјӧн-ԁа, вӧчлӧны уна пакӧԍт, частӧ овлӧны коԁ-јӧз-понԁа пӧжарјас, с. в.
Віна јуӧмыԁ ԇікӧԇ гӧԉмӧԁӧ креоԏаналыԍ овмӧссӧ Овмӧсын чінӧ мукӧԁ-ԍікас кӧлуј ԋӧбан выныс: мувіԇ уҗалан машінајас, ԍіԏеч, кӧрт, с. в. Унаыԍ віна јуӧм-вӧсна торкԍывлӧ ԍемја-кост олӧмјас.
Меԁԍа-ыҗыԁ ԉокыс віна јуӧм-помԍыԁ — вірјајтӧ (оргаԋізмтӧ) алкогоԉ ԁа ԍівущнеј-выј јаԁјаснас щыкӧԁӧмыс.
 
4. Віна јуӧм-помын уна ԉоктор вӧчӧмјас.
 
Віна јуӧм паԍкӧԁӧ ԉоктор вӧчӧмјас. Ԏурмајасӧ меԁԍа-уна ԍурӧны јуыԍ војтыр. Важыԍаԋ ԋін јӧз-костын ем пӧслӧвіча — „Вино вину творит“(віна мыж вӧчӧ). Коԁ-јура мортыԁ ԋінӧм оз артав, секі сіјӧ вӧчӧ меԁԍа-омӧԉ торјассӧ: віјӧ мортӧс, вӧчӧ ранајас, уна мукӧԁтор. Мӧԁ пӧслӧвіча ем — коԁ-јура мортыԁлы пӧ-і саріԇыԁ * піԇӧсӧԇыс". Збыԉ-ӧԁ сіԇі-і ем. Коԁ-јура морттӧ ԋінӧм оз кут, сылы ԋекущӧм закон абу, ԋінӧм оз артав, мыј ԁумыштӧ, сіԇі і керӧ, вӧчӧ меԁԍа омӧԉторсӧ ас-
гӧгӧрса-јӧзыслы.
Віна јуӧм-помын быԁԍама куԉіганствоыс.
Тӧԁтӧм (бокыԍ) морт-кӧ воас ԍіктӧ праԅԋік-кежлӧ, ԉібӧ тујӧ мунігӧн праԅԋічајтан-ԍіктӧ веԍкалӧ, сылы зев гажтӧм, полӧ, а быԏ-ӧԁ пов: коԁ-јура јӧзыԁ ветлӧны ывлатіыԁ ԁа горзӧны, ԉок-ногӧн ԍылӧны, быԁ пеԉӧсын јортчӧны-маԏкӧны,
 
*Саріԇ — море.
 
ԉок-ногӧн коԍаԍӧны — пуртјасӧн, ізјасӧн ԁа зорјасӧн. Тајӧ ставторјыс-на ӧні ем міјан ԍіктјасын.
Ԍіктса ԁокторјас ԁа пеԉшарјас нораԍӧны, ԋекушӧм& ыҗыԁ праԅԋік-пӧ оз коԉлы морт вітӧг, ԉібӧ јурјас поткӧԁтӧг ԁа с. в. Быԁ праԅԋікӧ-пӧ вајӧны боԉԋічајасӧ ԁа пеԉшарјас-ԁінӧ: јур поткӧԁӧмӧн, рушку кырӧԁӧмон, јона сушкалӧмӧн, пыкӧсјасӧн. Мукӧԁыс ставыс вірӧн локтӧны, мукӧԁ-ԁырјі і кувтӧԇыс нӧјтӧмаӧԍ. Тајӧ ставыс віна јуӧмыԍ ԁа куԉігаԋітӧмыԍ.
Со лыԁпасјас — петкӧԁлӧны, кымын морт ԍурӧ ԏурмаӧ коԁ-јурӧн ԉокторјас вӧчӧмыԍ:
Гермаԋіјаын 7.392 суԃітӧм мортыо 3.324 мортыс ԍурӧмаӧԍ коԁ-јурӧн ԉокторјассӧ вӧчӧмыԍ.
Быԁ 100 суԃітӧм мортыԍ ԉокторјас вӧчӧмыԍ, нывбабајасӧс мырԁӧналӧмыԍ ԁа мукӧԁ сещӧм-нога вӧчӧмјасыԍ — 77 мортыс вӧчӧмаӧԍ коԁ-јурӧн. Быԁ 100 суԃітӧм морт-піыԍ суԃітӧмаӧԍ коԁјурӧн коԍаԍӧмыԍ ԁа пуртӧн сущкалӧмыԍ — 63 мортӧс.
Быԁ 100 суԃітӧм морт-піыԍ, коԁјурӧн гуԍаԍӧмыԍ — 32. Быԁ 100 суԃітӧм морт-піыԍ коԁјурӧн быԁԍама ԉоктор вӧчӧмјасыԍ — 42 морт. Нӧшта лыԁпасјас міјан Комі облаԍтыԍ.
1926 во апреԉ тӧлыԍԍаԋ — 1927 во јанвар-тӧлысӧԇ (9 тӧлыԍӧн) коԁ-јурӧн ԉокторјас вӧчӧмыԍ ԁа куԉігаԋітӧмыԍ суԁын вӧлӧма со кымын ԃелӧ: морт віјӧмыс — 23; војтырӧс јона нӧјтӧмыԍ 25; мукӧԁ-пӧлӧс нӧјтӧмјасыԍ — 46; нывбабајаӧс& мырԁӧналӧмыԍ — 4; мукӧԁ мырԁӧналӧмјасыԍ — 1; быԁ-пӧ-
лӧс ԉоктор вӧчӧмыԍ, олӧмног ԇугӧмјасыԍ — 35; керка ԁа мукӧԁтор ӧзталӧмыԍ — 3; ставыс віна-вӧсна суԁын вӧлӧма 140 ԃелӧ.
Став ԃелӧас віԍталӧм ԉокторјасԍыс суԁын вӧлӧма сіјӧ каԁнас: морт віјӧмыԍ — 33 морт; мукӧԁ-пӧлӧс нӧјтӧмјасыԍ — 94 морт; нывбабајасӧс мырԁӧналӧмыԍ — 8 морт; мукӧԁ-пӧлӧс мырԁӧналӧмјасыԍ — 1 морт; ԉоктор вӧчӧмјасыԍ ԁа олӧмног ԇугӧмыԍ — 57 морт; керкајас ԁа мукӧԁтор ӧзталӧмыԍ (соталӧмыԍ) — 7 морт; ставыс ԍурлӧма суԁӧ — 242 морт.
 
 
5. Кыԇі віԇӧԁӧны јӧзыс віна јуӧм-вылӧ.
 
Вінатӧ оз быԁӧн ӧткоԃа јуны. Вінајасыԁ-ӧԁ абу ԋаԋ, ва, ԉібӧ мукӧԁ ԍојантор-коԃыԁӧԍ, сіјӧ оз быԁӧнлы лӧԍавны, ԋаԋ-солыԁ-моз, сіјӧн-і быԁ мортлы оз ков ӧтмынԁа вінаыԁ.
Віна јуӧм — віԍӧм мортлӧн. Сіјӧ віԍӧмнас, ԃерт, оз віԍны став јӧзыс. Віԍыԍјасыс оз-жӧ ӧтԍамӧн віԍны: ӧԏі јонҗыка, мӧԁ омӧԉа, којмӧԁ ԋӧԏі оз і с. в. Емӧԍ јӧз, ԋӧԏі оз јуны, оз веԍіг тӧԁны віна-кӧрсӧ. Ԃерт сещӧм војтырыԁ зев шоч, унҗык јӧзыс, јона кӧԏ омӧԉа-а, јуӧны-җӧ.
Шуім-ԋін-тај, јуыԍјасыԁ абу быԁӧн ӧткоԃӧԍ. Ӧԏі морт јуӧ зев шоча ԁа ещаԋік, ԋӧтчыԁ оз ју коԁԇытӧԇыс. Мукӧԁ јуӧны сіԇ-жӧ шочіԋіка, сӧмын кущӧмкӧ ӧԏі-мӧԁ каԁјасӧ, праԅԋік-ԁырјі-ԁа кор-ԁа, а ԍурӧ-кӧ налы вомас вінаыԁ, сек сеԍԍа
јуасны-ԋін пӧттӧԇыс, он вермы најӧс ӧлӧԁны, јуасны кытчӧԇ оз сунгыԍны ныр-вылас. Којмӧԁ јӧз аԍнысӧ чајтӧны ещаԋіка іуыԍјасӧн, оз шуны аԍнысӧ пјаԋԋікјасӧн. Ԋоԉӧԁ војтыр — јуӧны јона, помала — паԉавлытӧг, тащӧм јуыԍ војтырсӧ шуӧны — алкогоԉікјасӧн. Сещӧм јӧзыс ӧԏі зԁук оз вермыны овны вінатӧг, најӧс быԏԏӧ коԁкӧ кыскӧ віна-ԁорас. Шуԁтӧм налы луныс, кор оз ԍур јуыштны. Корԍӧны быԁԍама помка, меԁ-еԍкӧ сӧмын јуыштны, а јуасны-кӧ — јуасны гачсӧ і ԁӧрӧмсӧ, ԉібӧ кытчӧԇ віԍӧмјас јуӧмыс-вӧснаыс оз воԁтӧԁны воԉпаԍӧ ԁа бӧрінас-і гуӧԇ вӧтлыны. Емӧԍ војтыр, јуӧны костјасӧн (шојтчӧмӧн): јуасны вежон віт-квајт, сы-бӧрын тӧлыԍ-мынԁа ԋӧԏі оз јуны. Тащӧм јуыԍјассӧ шуӧны запојнеј пјаԋԋікјасӧн.
Вінајас јуӧм-помыԍ јӧзыԁ ԋе тӧԉкӧ оз аԁԇыны ԉоксӧ, а нӧшта-на шуӧны: вінатӧ јуӧм-бӧрын-пӧ шонавлӧ став лыԍӧмыԁ, вӧтлӧ, ԋебԅӧԁӧ став муԇтӧ, ԍетӧ выԉ-вын ԁа бур-гаж мортыԁлы.
Со мыј шуӧны јӧзыԁ віна јуӧм-куԅаыԁ; „Віна ԍетӧ мортлы гаж, быԏԏӧ тувсов гож“, „Віна став ԁушатӧ шонтӧ, быԏԏӧ шоныԁ шонԁі“, „Вінаыԁ і пӧрыԍ јӧзлыԍ воԍтӧ ԍін“ і с. в. — со мыј шуӧны јӧзыԁ. „Муԁрејҗык“ јӧзыԁ шуӧны — „ԃерт-пӧ јона јуны абу бур, а јуны-кӧ колӧ тӧлкӧн. Муԇ-вылӧ, ԉібӧ кущӧмкӧ ԍемја-кост гаж-вӧсна, покојԋікӧс каԅтыштӧм-куԅа јуыштны — сен, ԃерт, омӧԉыс-пӧ ԋемтор абу, тајӧ сіԇі і колӧ, омӧԉіка, мічаа јуӧмԍыԁ-пӧ поԅӧ ошкыштны".
Ԃерт таԇі ошкігаԁ віна јуӧмыԁ быԏԏӧко бурӧн кажітчӧ, меԁ-ԉокторыԁ — вінаыԁ, јӧзԍін-воԇаԁ лоӧ „меԁ-бур ԁругӧн", коԁі отсалӧ колан каԁјасӧ, шуам-кӧԏ, кор мортыԁ пікӧ воас, кор јӧзӧс отсӧг-вылӧ колӧ ыштӧԁны. Бӧрнас, сеԍԍа кӧԏ мыј лоӧ, ԋінӧм оз ԁумыштлыны.
Збыԉ-ӧ вінаыԁ бур отсаԍыԍ, мі, наука віԍталӧм-ԍерԏі, корԍам сылыԍ прамеј бансӧ.
Віԇӧԁлам гӧгӧрбок вінатӧ ԁа сылыԍ уҗсӧ: корԍам бур і ԉок, огӧ-ӧ аԁԇӧ зев ошкана отсаԍыԍлыԍ, пеж, ԋекытчӧ тујтӧм ԉок віналыԍ бансӧ. Огӧ-ӧ аԁԇӧ, мыј вінатӧ ԉок јуныԁ ӧткоԃа: унаӧн кӧԏ, ещаӧн-кӧԏ, мыј сіјӧ бурсӧ оз вај, і оз ԉечіт јӧзӧс, кӧԏ і јӧзыԁ, ԁумнаныс, сіјӧс јуӧны кужӧмӧн, ешаԋікӧн.
 
6. Ебӧсаҗык-ӧ лоан віна јуӧмыԍ.
 
Віна јуыԍ-јӧз шуӧны: вінатӧ-пӧ јуан-ԁа вынаҗык лоан. Муԇӧмыԁ-пӧ бырлӧ, ԁај јонҗыка верман уҗавны. Тащӧм шуӧмјасыԁ абу збыԉ. Ӧԏі велӧԁчӧм морт Ԁукло шуліс: вјна јуӧмыԁ-пӧ пԉеԏӧн вӧлӧс кучкалӧм-коԃ. Кыԇі пԉеԏ вӧлӧс ӧԁԇӧԁӧ, вінаыԁ-пӧ морттӧ сіԇ-жӧ. Вӧвтӧ кучкан-ԁа сылы-ӧԁ ебӧссӧ оз пԉеԏыԁ сет. Ебӧссӧ вӧлыԁ боԍтӧ ас-пыщԍыс ем-на-кӧ сіјӧ, а абу-кӧ, — аслас ԇоԋвіԇалунԍыс. Сіԇ-жӧ моԁтыԁлӧн& віна јуӧмԍыԁ ебӧсыԁ оз соԁ. Вынсӧ, вінаыс-вӧсна, морт боԍтӧ ас-пыщԍыс, ас-вірјајԍыс. Вірјајыс секі јона сотчӧ, кіԍԍӧ.
Ебӧстӧ мортлы ԍетӧ јӧв, выј, јај, ԋаԋ, сіԇ воԇӧ. Тащӧм ԍојанјасыԍ гырк-пыщкӧсын артмӧны вірјајлы коланторјас: жірјас, ԉібӧ белокјас, ԉібӧ угԉевоԁјас. Ԍпіртын вірјајлы коланторјыс ԋінӧм абу, сіјӧ оз ԍет ԋекущӧм вын. Ԍо јукӧн-пыщкын быԁ пунт јајын вын ԍетан-торјыс лоас — 39 јукӧныс, сакарын — 34 јукӧн, коԉкјын — 30, јеҗыԁ-ԋаԋын — 27, картупеԉын — 8, вінаын — 0 (ԋінӧм).
Ԍетӧ-оз віна ԁа мукӧԁ ԍпірта-јуанторјас мортлы вын, поԅӧ тӧԁны нароԍнӧ вӧчӧм машінаӧн (пріборӧн), шуԍӧ „ԍіломер" — ԍіла мерајтан. Велӧԁчӧм-јӧз вӧчӧмаӧԍ віԁлӧгјас ԁа аԁԇӧмаӧԍ: быԁ-лун-кӧ јуны сур сӧмын стӧканӧн-җынјӧн, сур вермӧ чінтыны мортлыԍ уҗалан -вынсӧ, ебӧссӧ 1 1/2-пӧв.
Мӧԁ віԁлӧг: ӧԏі понјӧс 1 вежон верԁісны јајӧн ԁа сакарӧн, меԁ вежон сакар-пыԃԃіыс ԍетӧмаӧԍ ешаԋікӧн ԍпірт (кујім паԋӧн лун). Понјыԁ јајнаԁ ԁа сакарнаԁ верԁігӧн вӧлі вермӧ котӧртны віԇан-інас 24 кілометрӧн. Вӧлі јонмӧ ԁа ԍӧктаммӧ. Мӧԁ вежоннас, кор понԁісны сіјӧс јуктӧԁны ԍпіртӧн, котӧртны вермыны кутіс сӧмын 18 кілометр, завоԃітіс омӧԉтчыны ԁа чінны ԍӧкталуныс.
Ангԉіјаын ӧԏі кірпіч-вӧчан завоԁын лыԃԃӧмаӧԍ: сур јуыԍ уҗалыԍјас вонас вӧчӧны 35.131 кірпічӧн ещаҗык ԋӧԏі віна јутӧм уҗалыԍјас-ԍерԏі.
Тащӧм опытјассӧ поԅӧ зев уна вӧчлыны. Став опыт (віԁлӧгыс) вісталӧ ӧԏітор — вінајас оз јонмӧԁ
ны мортӧс, оз бурмӧԁны ԇоԋвіԇалунсӧ, оз отсавны сылы, а жугӧԁӧны сылыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ.
 
7. Шонтӧ-оз віна.
 
Шуӧны: вінатӧ-пӧ јуан-ԁа быԁӧн гӧгӧр шоналас. Сӧмын сещӧм шоналӧмыԁ кык-пома беԃ-коԃ. Ӧԏі помсӧ аԁԇӧны, мӧԁсӧ оз аԁԇыны. Ԃерт, кор ԍпіртыс віраԁ веԍкалӧм-бӧрԏі вежԍӧ (переобрабатывается), мыјкӧ-мынԁа шоныԁыԁ артмӧ, сӧмын зев еща. Румка віна шоныԁсӧ ԍетӧ ічӧԏік сакартор-ԁорыԍ ещаҗык-на.
Ԍпіртыс, јуӧм-бӧрын, мортлыԍ паокӧԁӧ кучікса посԋі вірсӧнјассӧ. Паԍкалӧм вірсӧнјасӧ локтӧ унҗык вірыс. Сы-вӧсна морт чајтӧ аԍсӧ шоналӧмӧн. Мі зев тӧԁам кӧрт пачлыԍ шоналӧмсӧ. Сіјӧ ӧԁјӧ шонавлӧ, сӧмын ӧԁјӧ-жӧ кӧԇалӧ. Сіԇі-жӧ ԍпіртыԁ морткӧԁ вӧчӧ: ортсіыс шонавлӧ, пыщкӧсыс сы-пыԃԃі јонҗыка кӧԇалӧ. Тајӧ поԅӧ тӧԁны коԁ-мортлы граԁуԍԋік пуктылӧмӧн.
Міјан Комі облаԍтын боԉԋічајасын лыԃԃӧмјас-ԍерԏі тӧԁам, — кі-кок кынтӧм, ԇікӧԇ кынмӧм ԁа сіԇ воԇӧ, овлывлӧ тӧвјасын меԁԍа-јонасӧ коԁ-јӧзкӧԁ. Тајӧ віԍіалӧмјасыԍ тыԁалӧ — коԁ-мортлӧн шоныԁыс ещаҗык ԍаԃјура-ԁырјіыс-ԁорыԍ.&
 
8. Віна ԁа ԇоԋвіԇалун.
 
Ме шулі-ԋін, міԍа, ԍпіртыԁ — јаԁ. Јаԁыԁ, мі тӧԁам, мортӧс віјӧ, щыкӧԁӧ сылыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ,
Ԍпіртыԁ сіԇі-жӧ мортлыԍ ԁај быԁ ловја-ловлыԍ щыкӧԁӧ ԇоԋвіԇалунсӧ. Сіјӧ зев бура тӧԁчас, кутан-кӧ ԍетавлыны ԍојан-піын ԁа јуан-піын віна, шуам, понпілы. Понпілӧн быԁмӧмыс ԁа јонмӧмыс вінаӧн сорлалӧмӧн ԍојанӧн верԁігӧн омӧԉҗык лоӧ. Ӧшіԋвыв чветјасӧс-кӧ понԁан кіԍкавны ԍпірт-сора ваӧн, најӧ жебҗыка-ԋін кутасны быԁмыны. Мортыԁлы ԍпіртыԁ јешщӧ-ԋін уна омӧԉсӧ вӧчӧ. Коԁјура мортыԁ јурсӧ ӧшӧԁӧма, ԁуԉсӧ леԇӧма, оз ӧшјы кок-вылас, восӧ. Мӧԁ лунас сылӧн јурыс віԍӧ, кіас ԋекущӧм уҗ оз пыр. Меԁ-јонасӧ ԍпіртыԁ, мортлы, јуӧм-бӧрԏіыс, шыбытчӧ јур-вемас.
 
9. Віна ԁа гыркпыщкӧс.
 
Вінатӧ јуыштасны ԁај шуӧны: гӧгӧр-пӧ візјӧԁлыны кутіс. Сіјӧ візјӧԁлӧмсӧ поԅӧ шуны кӧԇыԁ ва-піӧ ԁон кӧрт ԍујӧм-коԃӧн. Гыркпыщкӧс віна-вӧсна, јуӧм-бӧрԏіыс пырыԍ-пыр, јона гырԁмӧ. Сы-ԁінӧ (ԍпірт-ԁінас) шыбытчӧ уна вір. Ԃерт, сеԍԍа гыркпыщкӧс уҗыԁ (пищеварение) вежԍӧ. Коԁлӧн чорыԁаҗык вывті ԍојԍас, коԁлӧн ԇік ԋем-тор оз ԍојԍы. Кӧԏ коԁ-ногыс, мортлы сіјӧ абу шаԋ. Быԁлаӧ колӧ бурещ — гыркпыщкӧслы јешщӧ-ԋін. Щӧкыԁа, куԅа (ԁыр) вінатӧ јуӧм-бӧрԏі мортыԁлӧн ԍӧлӧмыс сотӧ, горԁԇӧԁлӧ, пагӧԁӧ, восӧԁӧ. Јона віна-јуыԍ јӧзлӧн овлӧны гыркпыщкӧс-са віԍӧмјас, кынӧм-віԍӧмјас (хроническое воспаление желудка).
Унаӧн шуӧны, вінатӧ-пӧ румка-мӧԁ колӧ јуыштлывлыны, меԁ ԍојԍасҗык ԁа меԁ-пӧ гырк-пыщкаԁ бурҗыка ԍојаныԁ разалас. Збыԉ-ӧ сіјӧ? Наука віԍталӧ: ԍпірт јуӧмыԁ-пӧ і ԍојӧм-воԇвылаԁ бур ԁорԍыс унҗык омӧԉсӧ ԍетӧ.
 
10. Віна-вӧсна вежԍӧны мус ԁа вӧркјас.
 
Ԍпіртыԁ гыркпыщкӧсԍаԋ јіҗӧ вірӧ. Вірԍаԋ сеԍԍа меԁ војԁӧр веԍкалӧ мускӧ. Мускыԁ мортлӧн куталӧ морт-пыщкӧсԍыс (вірԍыс) став ковтӧм-торјассӧ, быԁԍама јаԁсӧ ԁа ԉоксӧ, сіјӧн сіјӧ віԇӧ вірӧс сӧстӧмӧн, кущӧм колӧ лоны ԇоԋвіԇа вірлы.
Ԍпіртыԁ веԍкалӧ мортлы мускас. Мускыԁ ԍпірт-вӧсна меԁвојԁӧр пыктыштӧ, сеԍԍа госԍалӧ. Сы-бӧрԏі сіјӧ чорԅӧ, тураснас (ыжԁанас) чіныштӧ, чукыртчыштӧ. Вылысыс лоӧ сарӧга-моԁаа "шыԁӧса-коԃ“. Бура уҗалӧмыс муслӧн сы-вӧсна торкԍӧ. Мортлӧн лоӧ аслыс-пӧлӧс мус-віԍӧм. Тащӧм мус віԍӧмԍаԋыс мортлӧн лоӧ воԃанка. Щӧкыԁа тащӧм віԍӧмԍыԁ мортыԁ кувлывлӧ.
Вӧркјасыс мортлӧн вӧчӧны муслӧн-коԃ-жӧ уҗ. Віна-вӧсна, мус-моз-жӧ, вежԍӧны, торкԍӧны, завоԃітӧны уҗавны омӧԉа. Омӧԉа ужалӧмнысла вірын пыр-ӧтарӧ чукӧрмӧны вірыслы-ковтӧм-торјас ԁај сы-вӧсна мортлӧн ԇоԋвіԇалуныс бара-жӧ торкԍӧ.
11. Щӧщ вежԍӧны ԍӧлӧм ԁа вірсӧнјас.
 
Јона віна-јуыԍјаслӧн ԍӧломыс торкԍӧ ԁа вежԍӧ: ыҗԁӧ тураснас, госԍалӧ. Госԍалӧмыс-вӧсна віԍмӧ. Морт оз вермы уҗавны ԍӧкыԁ уҗјас. Сылӧн ԍӧлӧмыс четчӧ, боԍтӧ пӧԁӧм-віԍӧм. Бурԁӧԁны сещӧм віԍӧмтӧ зев ԍӧкыԁ. Унҗыкыԍсӧ віԍӧмыс помаԍӧ ԍӧлӧм-параԉічӧн, ԍӧлӧм потӧ, — мортыԁ ԁруг кулӧ.
Вірсӧнјасыс віна-јуыԍ-јӧзлӧн лоӧны рӧшкыԁӧԍ ԁај рушӧԍ. Рӧшкыԁысла ԁа рушысла ԁа уна вір чукӧрмӧмла јурвем-пыщкӧсса вірсӧнјасыс пӧтлӧны: вірыс петӧ јурвем-пыщкӧсас. Сы-вӧсна мортӧс шыбытӧ параԉіч: уԍкӧԁчӧ кіјасаԁ, ԉібӧ кокјасаԁ — најӧ коԍмӧны. Унҗыкыԍ та-вӧсна мортыԁ кувлӧ.
 
12. Віна ԁа јурвем.
 
Јурвем — інԁалыԍ. Јурвемԍаԋ кі-кокјасӧ, паԍтала став тушаӧ, — быԁлаӧ мунӧны ԋервјас (везјас). Сіјӧ ԋервјасӧԁыс јурвемԍаԋ мунӧны быԁлаӧ (морт вірјајӧ) став щӧктӧмјасыс, інԁалӧмјасыс. Ԋервјасӧԁ мунӧ јурвемӧ ставтор-јывԍыс ортсыԍаԋ: кок-ԍаԋ, быԁлаԍаԋ. Кынмӧ-кӧ, шуам, кок, — ԋервјасыс нуӧны јуӧр јурвемӧ кӧԇыԁ-јывԍыс, кынмӧм-јывԍыс, сіԇі воԇӧ. Јурвемыԁ мортлӧн меԁ-ыҗыԁ колан-тор.
Ԍпіртыԁ морт-пыщкын меԁ-јона інмӧ јурвемӧ. Јурвемлы віна јуӧмыԁ ԇік нӧшкӧн кучкӧм-коԃ.
Віна јуӧм-бӧрын мортлӧн памеԏыс чінӧ, пеԉыс (кылӧмыс) ԍӧктаммӧ, ԍінјасыс паԁмӧны, нырлӧн ԁук-тӧԁӧмыс, нырасыс& чінӧ. Омӧԉҗык лоӧ јај-кучік-выв кылӧм. Сы-вӧсна коԁ-јӧз јона кынмавлӧны, јона сотчывлӧны, — овлӧ мукӧԁ-ԁырјі кувтӧԇыс.
Јона віна-јуыԍјаслӧн торкԍывлӧ јурвем-уҗыс. Секі морт віԍмӧ уна-пӧлӧс јӧјталан віԍӧмјасӧн, меԁ-щӧкыԁа белӧј-горачкаӧн. 1902-ӧԁ воын тӧԁмавлӧмаӧԍ кущӧм помкаыԍ (мыј-вӧсна) јӧјтавлӧмаӧԍ јӧзыс ԁа каԅалӧмаӧԍ: віна јуӧм-вӧсна — 37% став јӧјталыԍ-піԍыс, ԁруг кущӧмкӧ ԋемуԉіча лоӧм-вӧсна (ыҗыԁ шог ԁруг лоӧма-ӧ, повԅалӧма-ӧ, сіԇі воԇӧ) — 20%, ԁојмӧмӧн — 7%, уҗалӧмыԍ вывті муԇӧмла (переутомление) — 5%, пӧрыԍла-ԋін — 7%.
 
13. Унаӧ кулӧ јӧз віна јуӧмыԍ.
 
Віна јуыԍ јӧзлӧн немыс җеԋыԁҗык во 10-кымын. Бара-жӧ, віна јуыԍјас-піыԍ унаӧн кулӧны томӧн ты віԍӧмыԍ. Јуыԍ-јӧз-піыԍ тӧмӧн кулӧ 1 1/2-пӧв унҗык, мукӧԁ-пӧлӧс-віԍӧмјасыԍ кулыԍ јӧз-ԍерԏіыс. Віна јуӧмыԍ јӧз кулӧны 5-мынԁа уна коԉераӧн віԍӧмӧн-ԁорыԍ.
Наука сіԇ-жӧ тӧԁӧ: віна јуыԍјас-піыԍ кулыԍјас унҗык, јутӧм-јӧз-ԁорыԍ.
Лыԁпасјас петкӧԁлӧны, унаӧ кулӧны јӧз віна јуӧм-помыԍ ԁа јутӧм-јӧз-піыԍ.
25 арӧсԍаԋ 35 ар. быԁ 1000 мортыԍ кулӧ јутӧмыс 5 морт, јуыԍ 15
35 „ 45 ,, ,,.,, ,, ,, 6 „ „ 23
45 „ 55 ,, ,, ,, ,, ,, 11 ,, ,, 35
55 ,, 65 ,, „ ,, ,, ,, 23 ,, ,, 53
Тӧԁмалӧм-ԍерԏі, Роԍԍіјаын куш віна ԁа мукӧԁ ԍпірта-јуанторјасыԍ 18 воӧн віна јуом-вӧснаыс кулӧма 84.277 морт. Профессор Ԍікорскіј лыԃԃӧм-ԍерԏі, коԁ-јурӧн ԅверјас ԍојӧмаӧԍ — 1.246 мортӧс, кынмӧмаӧԍ — 2.215, сотчӧмаӧԍ — 16.280 морт, віјӧмаӧԍ — 51.200 мортӧс, гым-ԋӧв (чарԁ-бі) віјӧма, віԁчыԍтӧмланыс — 9.909 мортӧс.
Ставыс, ԁоктор Геԉеԋіус лыԃԃӧм-ԍерԏі, віна јуӧм-вӧсна быԁво кулӧ:
Ангԉіјаын................ 40.000 морт
Франтсіјаын.............. 40.000 „
Гермаԋіјаын.............. 40.000 ,,
Швејтсаріјаын............ 10.000 „
Сканԃінавіјаын........... 10.000 ,,
Беԉгіја ԁа Голланԃіјаын . 2.000 „
Роԍԍіјаын................ 100.000 „
Татыԍ тыԁалӧ, міјан Роԍԍіјааԁ віна јуӧм-вӧсна кулыԍјасыԁ меԁ-уна, мукӧԁ госурарствојасын-ԍерԏі.
 
14. Віна јуӧмыԍ јӧзыԁ јывмӧ (жебмӧ).
 
Віна, јуыԍ-јӧзыԁ — пјаԋԋікјасыԁ асԍыс-еԍкӧ ԇоԋвіԇалунсӧ воштӧны-ԋін ԁа і чеԉаԃыслыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ жебмӧԁӧны.
Јуыԍ-јӧзлӧн ԇоԋвіԇа чеԉаԃыԁ овлӧ сӧмын 18 прӧчент. Франтсузкеј ԁоктор Ԉенгрен тӧԁмалӧма олан-ногсӧ чеԉаԃјаслыԍ 215 віна јуыштны раԃејтыԍ баԏ-мамлыԍ. 819 чеԉаԃ-піыԍ (тајӧ баԏ-мамлӧн) со кущӧм ԇоԋвіԇалунјасыс: 145 морт абу
тыр вежӧраӧԍ, 121 морт — регыԁ кулӧмаӧԍ, 55 — віԍӧны чакоткаӧн, 38 — уҗ-вылӧ оз шогмыны, 37 — воԇҗык чужӧмјас, 16 — шојӧн-чужӧмјас. Ԇоԋвіԇа јӧз на-піыԍ ԍурӧма сӧмын 407 морт, җынԍыс ещаҗык.
Ӧԏі ԍіктын, міјан Комі облаԍтын, ӧԏі ныв-баба мунӧма верӧссајӧ јуыԍ,& морт-сајӧ. Налӧн вӧлӧма віт чеԉаԃ, — 4-ыс рӧԃітчӧм-бӧрас регыԁ кулӧмаӧԍ, 10-15 лун-мыԍԏі. Меԁ-бӧрја кагаыс сіԇ-жӧ кулӧма 5 арӧсӧн. Мужікыс тајӧ нывбабаыслӧн, сотчытӧԇыс віна-јуӧмысла, кулӧма. Ԍіјӧ мунӧма мӧԁ мужік-сајӧ — јутӧм-морт-сајӧ, ӧні сы-бӧрын вӧлӧма 2 чеԉаԃ, кыкнаныс ԇоԋвіԇаӧԍ.
Баԏ-мам коԁјура-ԁырјі лоӧм чеԉаԃ нем-чӧж-кежлас лоӧны омӧԉ ԇоԋвіԇалунаӧԍ. Баԏ-мамыс ас-гӧгӧрвотӧмлаыс нем-чӧж-кежлас чеԉаԃсӧ ԋемортӧ воштӧны. Тащом чеԉаԃыԁ унҗыкыс овлывлӧ абу тыр тӧлкаӧԍ, рӧԃімечаӧԍ, ԋемејӧԍ ԁа сіԇі воԇӧ.
Ԁоктор Ԉіпԏек віԁлалӧма 97 чеԉаԃӧс јуыԍ баԏ-мамлыԍ. На-піыԍ 83 чеԉаԃыс лоӧмаӧԍ віԍыԍјас, урӧԁјас, абу тыр вежӧраӧԍ ԁа сіԇі воԇӧ.
Мыј-понԁа-нӧ баԏ-мам јуӧмысла чеԉаԃыс лоӧны віԍыԍӧԍ? Мыјла налӧн торкԍӧ ԇоԋвіԇалуныс? А со мыј-вӧсна. Вінаса ԍпіртыс ӧтлааԍӧ јуыԍ-морт вірыскӧԁ. Вірыскӧԁ сіјӧ ԍурӧ зароԁышевӧј кԉеткајасӧ, коԁјас артмӧны мужскеј ԁа женскеј полӧвеј органјасын (чеԉаԃ рӧԁмӧԁанінјасын), — сеԍԍа, ӧтлаԍӧм-бӧрас (нывбаба ԁа мужік кԉеткајас) мам кынӧмын завоԃітӧ быԁмыны морт. Сіјӧ зароԁышевӧј кԉеткајассӧ ԍпіртыс і віԍмӧԁӧ (отравԉајтӧ). Ԃерт
сеԍԍа ԇоԋвіԇа морттӧ оз-ԋін поԅ віԁчіԍныԁ. Збыԉ-ӧ тајӧ, — тыԁалӧ со мыјыԍ: боԍтам ӧткоԃ кӧјԁыс-туԍ — іԁ-ԍулыԍ ԉібӧ руԇӧг-ԍулыԍ. Ӧткоԃ кӧјԁыссӧ пуктам кык ԁозјӧ чужтыны. Ӧԏі ԁозјас понԁам кіԍкавны ԍпірт-сора ваӧн, мӧԁас куш сӧстӧм ваӧн. Ӧԏі ԁозјас, кӧні кіԍкалім ԍпірт-сора-ваӧн, быԁмыны понԁас омӧԉа, вынтӧма, регыԁӧн бӧр коԍмас — кулӧ. Мӧԁ ԁозјас быԁмыны кутас бура ԇоԋ-віԇаа. Сіԇ-жӧ і мортыԁ.
Мамјас-кӧ јуӧны, вајӧны чеԉаԃыслы ԉоксӧ кык-мынԁа. Ӧԏі-кӧ, јуыԍ-мамјаслӧн кынӧм-пыщԍаԋыс-на кагаыслы ԍурӧ вірыскӧԁ ԍпіртыс. Мӧԁ-кӧ, рӧԃітчӧм-бӧрас кагасӧ верԁӧ морӧс-јӧвнас-ԁа, јӧлыскӧԁ сіԇ-жӧ ԍурӧ вірԍаԋыс ԍпіртыс. Тајӧ петкӧԁлӧ, поԅӧ-оз јуны вінајастӧ нывбабалы — мамјаслы.
Ӧԏі ԇоԋвіԇалун-кутан јукӧԁ-берԁса журнал лыԃԃӧм-ԍерԏі, віна јуӧм ӧԏі ԁас воӧн Амерікаын со мыј вӧчӧма:
1. Віԇӧма куш ԃеԋгаӧн віна-вылӧ 1.180 міԉ. шајт.
2. Бӧкысӧн ԉок-тор вӧчӧма . . 1.180 міԉ. шајт.
3. Віԍмӧԁӧма жугӧԁӧма . . . 300.000 мортӧс.
4. Лоӧма ԍетны быԁтыԍан керкајасӧ 100.000 чеԉаԃӧс.
5. Ԏурмаӧ ԍурӧмаӧԍ .... 150.000 морт.
6. Јӧјмӧмаӧԍ.................... 1.000 „
7. Аԍнысӧ аԍныс віјӧмаӧԍ . . . 2.000 .
8. Віна јуӧм-вӧсна сотчӧма ембур (пӧжарјас-ԁырјі) 19.5 міԉ. ш.ԁон
9. Віјӧмаӧԍ .................... 1.500 мортӧс,
10. Ԁӧвајасӧн коԉӧмаӧԍ . . . 200.000 нывбаба.
11. Баԏ-мамтӧг чеԉаԃ коԉӧмаӧԍ 1.000.000 морт.
Тајӧ лыԁпасјасԍыс ԁа-і став гіжӧԁјасԍыс тыԁалӧ, віна јуӧм-вӧсна, алкогоԉізм-вӧсна, — јӧзыс ԋӧжјӧԋікӧн пыр жебмӧ, омӧԉтчӧ ԁа чінӧ.
Гіжӧԁбӧр.
 
Тајӧ став віԍталомԍыс мі аԁԇам — ԍпірта јуан-торјас јуӧмыԍ мортлы бур ԋӧԏі ԋекор оз овлы. Ԍпірта јуанторјас — јаԁа-јуанторјас, жугӧԁӧны мортлыԍ вірјајсӧ, лыԍӧмсӧ, меԁ-кӧԏ і кор ԁа мыјԁаӧн-кӧԏ сіјӧс јуан.
Віна јуӧмыԍ јӧзыԁ вочасӧн пыр віԍмӧны. Чінӧ налӧн уҗавны вын-ебӧсыс, (бӧрынас ԋӧԏі оз понԁыны вермыны). Унаӧн кулӧны томӧн, пӧратӧг-каԁтӧг Со мыј најӧ мортыԁлы віна ԁа мукӧԁ ԍпірта јуанторјастӧ јуӧмыԁ. Нӧшта-на уна ԉоктор вајӧ віна јуӧмыԁ, кор јуӧны быԁӧн, кызвын јӧзыс. Секі, віна јуӧмла, став јӧзыслӧн омӧԉтчӧ ԇонвјԇалуныс. Щыкӧ ԇоԋвіԇалун быԁмыԍ том-војтырлӧн, чеԉаԃлӧн. Соԁӧ, паԍкалӧ јӧз-костын быԁ-ԍама ԉок вӧчӧмјас. Та-вӧсна-жӧ омӧԉтчӧ овмӧсыс јӧзыслӧн, ԁа-і став госуԁарствоыслӧн. Тајӧ ставыс сулалӧ паныԁ выԉ олӧмлы, — кутӧ, торкалӧ строітны выԉ-нога, ԇоԋвіԇалуна, міча-гажа олӧмсӧ уҗалыԍ-јӧзыслы.
Кор-нӧ ԇікӧԇ бырас тајӧ немӧвӧјја ԉокыс, тајӧ ԉок, важ, зывек олӧмыс — віна јуӧмыс јӧз-костԍыс? Кор-нӧ јӧзыс бертыштасны вужԍаԋыс віна јуӧмсӧ, ӧніја сіјӧн ԉечітчӧм-пыԃԃіыс, сылыԍ гаж корԍӧм-пыԃԃіыс? Кор-нӧ вермас лоны тајӧ выԉ-нога, ԇоԋвіԇалуна, прамӧј-гажа олӧмыс? ԁырӧ оз быр віна јуӧмыс?
Тӧԁны тајӧс абу ԍӧкыԁ: віна јуӧм бырӧ сек, кор бырӧ јӧз-костыԍ ԉок олӧмыс, коԁі вӧтлӧ уҗа-
лыԍ јӧзсӧ вінасӧ јуны, кӧр уҗалыԍ јӧзыс аԁԇасны бурҗык гаж ԁа шог паԉӧԁантор, віна јуӧм пыԃԃі. Ӧні уҗалыԍ-јӧз віна јуӧмлы јона-на отсалӧ пемыԁлуныс ԁа ԍӧкыԁ олӧмыс, став олӧмԍамыс.
Мыјла фабрік-завоԁса уҗалыԁԍ-јӧз шӧјтчан-лунјасӧ клубјасӧ-пыԃԃі мунӧны півнејӧ?
Мыјла креԍԏана праԅԋіклунјасӧ нарԁомјасӧ-пыԃԃі ԁа лыԃԃыԍан керкајасӧ-пыԃԃі мунӧны јуыштны суԍеԁыс-орԁӧ, ԉібӧ кабакӧ, ԉібӧ самӧкур-пуыԍ-орԁӧ?
Уҗалыԍ јӧзыԁ ԁа креԍԏанаыԁ ӧні оз на кужны бурҗыка коԉԉӧԁны асԍыныс шојтчан-каԁсӧ, оз-на кужны кӧрԍны аслыныс выԉ-нога ӧлӧмыслыԍ гажјассӧ. Чорыԁа-на кутӧ ас-кабырнас важ олӧмԍамыс, пемыԁлуныс, — оз вермыны ԋекыԇ мезԁыԍны. Татыԍ оз поԅ мыжԁыны уҗалыԍ јӧзӧс, колӧ жаԉітны најӧс сыыԍ. Тајӧ-ӧԁ ставыс коԉі міјанлы важ-ԁырԍа нарԏітана-олӧмыԍ. Мыјԁыра-ӧԁ најӧс нарԏітісны озыр јӧзыԁ, — ез леԇлыны најӧс мӧвпыштнысӧ каԁ-вӧснаыс. Віна јуӧм-кынԇі ԋекущӧм гаж уҗалыԍ јӧз ез аԁԇывны. Сещӧм олӧм-бӧраԁ, ԃерт, сеԍԍа ԁруг он вермы вежны оломԍамтӧ.&
Меԁ бырӧԁны јӧз-костыԍ віна јуӧм, воԇвылас колӧ кыпӧԁны јӧзыслыԍ ԍуԍлунсӧ, паԉӧԁны налыԍ вежӧрсӧ, велӧԁны најӧс, меԁ-еԍкӧ најӧ аԍныс аԁԇісны ԉоксӧ віна-јуӧмыԍ ԁа велӧԁчӧм-помыԍ бурсӧ. Сек уҗалыԍ јӧзыԁ аԍныс каԅаласны выԉ-ног олӧмыслыԍ бурсӧ ԁа шыбытасны важ коԉасјассӧ.
Мӧԁ отсаԍыԍ віна јуӧмлы — ԍӧкыԁ олӧм-ног ԁа олӧмԍам. Віԇӧԁлам, кыԇі олӧ креԍԏаԋіныԁ. Лун і вој во-гӧгӧр сіјӧ ԍӧкыԁа уҗалӧ, мырԍӧ ас-овмӧс-берԁас ныр-вылас уԍтӧԇыс. Сіјӧ веԍіг прамеј кынӧмпӧт оз аԁԇыв, олӧ пемыԁіԋік ԉок керкаын, велӧԁчытӧм. Оз ԍурлы бурҗык шојтчан каԁ сылы. Ԃерт, сещӧм пемыԁа олігаԁ, ԍӧкыԁа уҗалігаԁ-ԁа немтӧ тырмытӧм-вӧснаыԁ раԁ лоан, бура шојтчӧм-пыԃԃі, вунӧԁлыны асԍыԁ шогтӧ віна суԉіја-ԁорын, вунӧԁны став тырмытӧмсӧ, став ԍӧкыԁ уҗсӧ.
Ԃерт, еԍкӧ креԍԏаԋіныԁ ез мун віна јуны, а муніс-еԍкӧ шојтчан каԁас ԋіга-гаԅет лыԃԃыны, вӧлі-кӧ сылӧн олӧмыс кокԋіҗык, ещаҗык-кӧ поԅӧ вӧлі сылы уҗавны кынӧмпӧт-вӧснаыс ԁа унҗык-кӧ вӧлі коԉӧ сылы шојтчан каԁыс.
Меԁым бырӧԁны віна јуӧм, колӧ вермаԍны со кущӧм тујјасӧн: колӧ кыпӧԁны јӧзӧс велӧԁан-уҗӧ ԁа паԍкӧԁны, воԍтавны јӧз-піас унҗык школајас, лыԃԃыԍан-керкајас, гӧрԁ-лыԃԃыԍан-пеԉӧсјас, нарԁомјас, боԉԋічајас, сіԇі воԇӧ. Сеԍԍа быԁ-ногӧн зіԉны кокԋӧԁны уҗалыԍ-јӧзлыԍ ԁа креԍԏаналыԍ олӧмсӧ, кыпоԁны став овмӧссӧ госуԁарствоыслыԍ, јӧзыслыԍ-і.
Бурҗык, ԁолыԁҗык, гажаҗык, кокԋіԁҗык олӧм, выԉ-нога-олӧмԍам, вӧтлас, помалас јӧз-костыԍ віна јуӧмлыԍ гаж.
Колӧ, ԃерт, јӧзсӧ велӧԁны, меԁ најӧ кутасны кужны уҗсӧ лӧԍӧԁны кокԋіҗыка ԁа унҗык вӧчны. Кымын-ӧԁ бурҗык овмӧс, сымын ещаҗык ԍӧ-
кыԁ уҗ ԁа унҗык шојтчан каԁ. Сымын унҗык пӧра ԍурӧ велӧԁчыны, — сымын гажаҗык, кокԋіҗык олӧм, ещаҗык јуӧмӧн — шог-паԉӧԁӧм.
Меԁ-јона колӧ віԇны ԇоԋвіԇалун том-јӧзлыԍ, чеԉаԃлыԍ, — колӧ ӧлӧԁны најӧс віна јуӧмыԍ. Ӧні міјан том-јӧз-піас щӧщ јона паԍкалӧма віна јуӧмыԁ.
Ԁоктор Коровін лыԃԃӧм-ԍерԏі Мӧскуа губерԋаын 18.134 морт велӧԁчыԍ ԃеԏінка-піыԍ (первӧј ступеԋын) — 12.152 мортыс јуӧны, ԉібо јулӧмаӧԍ-ԋін віна ԁа мукӧԁ ԍпірта-јуанторјас. Сен-жӧ велӧԁчыԍ 10.404 нывкајас-піыԍ — сіԇ-жӧ јуӧны віна.
Міјан Комі облаԍтын том-јӧз-піын віна-јуӧмыԁ нӧшта-на унҗык. Віна јуӧмкӧԁ міјан чеԉаԃыԁ тӧԁмаԍӧны 10 арӧсӧԇ-на. Унаӧн сещӧм чеԉаԃыԁ коԁԇылӧмаӧԍ-ԋін саԃтӧм коԁоԇ. Став том јӧзыс-ԋін тӧԁӧны кӧрсӧ самӧкурыслыԍ, віналыԍ-і. Быԁмыԍ, нер вірјајтӧ том јӧзыԁлыԍ віна јуӧмыԁ јешщӧ јонҗыка ԁа ӧԁјӧҗык жугӧԁӧ.
Чеԉаԃ вінајуӧмкӧԁ колӧ став вынтӧ пуктӧмон& вермаԍны. Ԃерт, тајӧ уҗӧ меԁ-воԇ колӧ боԍтԍыны баԏ-мамыслы.
Меԁ віԇны чеԉаԃӧс віна јуӧмӧ велалӧмыԍ, баԏ-мамлы аслыныс оз ков петкӧԁлыны чеԉаԃ-воԇас віна јуӧмсӧ, оз ков леԇны најӧс віна јуан-інјасӧ. Чеԉаԃыԁ-ӧԁ велалӧны быԁ ԉоксӧ вӧчны гырыԍјаслыԍ, баԏ-мамлыԍ-і. Колӧ ԍетны чеԉаԃлы сещӧм гаж меԁ-еԍкӧ најӧ оз велавны ԉок-вылас.
Тајӧ-уҗын зев-ыҗыԁ отсӧг вермас ԍетны школа ԁа мукӧԁ јӧзлыԍ-вежӧр-кыпоԁан&-уҗ-нуӧԁан-інјас: комсомол, нывбабајаслӧн оргаԋізатсіја, піоԋер чукӧр і сіԇі воԇӧ. Тајӧ оргаԋізатсіјајас отсӧгӧн колӧ лӧԍӧԁны чеԉаԃлы ԁа том јӧзлы быԁԍама выԉнога ворсан-торјас, ывлавылын вӧчавны бура шојтчан-лунјас, праԅԋікјас, ԍпектакјас, комі рытјас — ԍылӧмӧн, ворсӧмӧн, гӧрԁ војпукјас, ԁа мукӧԁ выԉ-нога міча гажјас. Тащӧм уҗсӧ колӧ нуӧԁны быԁ ԍіктын, быԁ грезԁын-і. Кужан-кӧ чукӧртны том-јӧзӧс, чеԉаԃӧс тајӧ уҗ-ԁнас, најӧ регыԁ вунӧԁасны, ԉок-зывек важ гажјастӧ, налӧн ӧԁјӧ понԁас кыптыны вежӧрыс, лоӧны јона ԇоԋвіԇаӧо. Гӧгӧрвоасны-кӧ, мӧԁыԍ најӧ оз ԋін ԍурӧԁчыны самӧкур ԁа віна гаж-улаԁ. Сіјӧ гажтӧгыс најӧ понԁасны кужны корԍны аслыныс бур выԉ-нога гажјас. Віна јуӧмкӧԁ вермаԍігӧн тајӧ уҗ-ԁінас меԁ-воԇ ковмас кутчіԍны. Вермаԍны со кущӧм тујјас: Віна пуӧмыԍ ԁугԁӧм-могыԍ колӧ суԃітны віна пуыԍјассӧ ԁа віна вузалыԍјассӧ. Шуасны, мыјла леԇісны сіԇ-кӧ вінасӧ? — Мі шуам налы: вінатӧ леԇісны регыԁ-кежлӧ. Ԍамӧкуртӧ пуӧмыԍ ԁа гуԍӧн вінатӧ вузавлӧмыԍ, ԃерт, колӧ суԃітны. Вермаԍны сещӧм јӧзыскӧԁ колӧ ӧтвылыԍ став јӧзыслы щӧщ.
Пыр ԁугԁывтӧг јуыԍ јӧзсӧ колӧ став јӧзыслы віԁны, оз ков леԇны сіјӧс мірскеј уҗ-вылӧ бӧрјыԍны, — колӧ вермаԍны сещӧм јӧзыскӧԁ бурӧн і ԉокӧн. Ԉок-торјассӧ вӧчӧмыԍ ԋӧԏі оз ков мілујтны, колӧ чорыԁа, жаԉіттӧг најӧс суԃітны.
Колӧ шуны: тајӧ став уҗ-нуӧԁӧмнаԁ, вермаԍӧмнаԁ мі ог-на вермӧ ԇікӧԇ бырӧԁны јӧз-піыԍ віна јуӧмсӧ.
Меԁ-ыҗыԁ уҗыс ӧні віна јуӧмкӧԁ вермаԍігӧн: кыпӧԁны вежӧрсӧ став јӧзыслыԍ. Сы-могыԍ колӧ паокыԁҗыка јӧз-піас разӧԁны ԇоԋвіԇалун віԇӧм-вӧсна ԍорԋіјас, лыԃԃыԍан керкајасын, школајасын, гӧрԁ пеԉӧсјасын ԁа сіԇі воԇӧ. Унҗык воԍтавны школајас, лыԃԃыԍан керкајас, быԁ ԍіктјасӧ. Ԍтав Комі му-паԍталаыс разӧԁны ԋігајас ԇоԋвіԇалун кутӧм-јылыԍ. Тајо уҗ-ԁінас колӧ кутчіԍны быԁ гӧгӧрвоана мортлы, а меԁ-воԇ — ԁокторјаслы, пеԉшарјаслы, бабкајаслы, ущіԏеԉјаслы, комсомол-чукӧрлы, ԃеԉегаткајаслы ԁа сіԇ воԇӧ.
Јӧртас.
Лістбок.
1. Мыј сіјӧ ԍпірта јуанторјасыс . . . 3
2. Мыјла јуԍӧны вінаӧн . ............4
3. Віна-јумыԁ гӧԉмӧԁӧ јӧзӧс..........6
4. Віна јуӧм-помыԍ уна ԉоктор вӧчӧмјас 10
5. Кыԇі віԇӧԁӧны јӧзыс віна јуӧм-вылӧ 12
6. Ебӧсаҗык-ӧ лоан віна јуӧмыс& ... 14
7. Щонтӧ& оз віна . . ; . . .... 16
8. Віна ԁа ԇоԋвіԇалун................ —
9. Віна ԁа гыркпыщкӧс ....... 17
10. Віна-вӧсна вежԍӧны мус ԁа вӧркјас . 18
11. Щӧщ вежԍӧны ԍӧлӧм ԁа вірсӧнјас . 19
12. Віна ԁа јурвем ................... —
13. Унаӧ кулӧ јӧз віна јуӧмыԍ ... 20
14. Віна јуӧмыԍ јӧзыԁ јывмӧ (жебмӧ) . . 21
Гіжӧԁбӧр ........................25
ЕМӦԌ
комі ԋіга леԇан-інын комі ԋі-гајас ԇоԋвіԇалун кутӧм-јылыԍ:
Ԍперанскіј. Пер Чеусова. Быԁтыԍыԍ мамјаслы. Азбука матери. Леԇӧма 1925 воӧ. 23. ԉіст-бок ԁоныс 20 ур.
Роԍԍіјскіј. Пер Кеԁровскаја. Гут разсԁӧ віԍӧмјас. Муха разносит болезни. 1926 в. 19 ԉістбок, 7 ур.
Ԁоктор Глоба. Пер. Поԉешщікова. Ԍін віԍӧм. Трахома. 1925 в. 26 ԉістбок. 15 ур.
Горбов. Пер. Выборов. Сӧстӧм олӧм — ԇоԋвіԇа олӧм. Чистота — залог здоровья. 1925 в. 21 ԉіст-бок. 20 ур.
Роԍԍіјскіј. Пер. Булышев. Нывбаба віԍӧмјас. Беселы о женскнх болезннх. 1926 в. 39 ԉіст-бок. 24 ур.
Ԃмітріјева. Пер. Жіжова. Енӧ ескӧј ԋінӧмабуӧ. Как люди болеют и мрут от невежества и суеверия. 1926 в. 18 ԉістбок. 7 ур.
Быркова. Пер. Наԃејева. Віԁчіԍӧј ԁа бурԁӧԁчӧј ԉоквіԍӧмыоԍ. 1927 в. 43 ԉістбок. 30 ур.
Кокаԋін. Ԉоквіԍӧм. 1927 в. 35 ԉістбок. 12 ур.
Ԁоктор Крустаԉов. Пер. Булышев. Скӧтԍаԋ мортлы вуҗыԍ віԍӧмјас. Зараза от животных к людям 1927 в. 35 ԉістбок.

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=52660