Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показано 280 промежуточных версий 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
А. СЕМЕНОВ
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
КЫԆІ
АРТМӦ
БУМАГА
КОМI ГIЗ
1932 во
Обложкаыс Поԉаковлӧн '
ВОԆКЫВ
Ӧні ԍӧкыԁ веԍіг мӧвпыштны, кыԇі овлісны важ јӧз бумагатӧг. Бумага мунӧ уна пӧлӧс тӧварјас тӧбӧм вылӧ. Јона кыз бумагаыԍ, картоныԍ, вӧчӧны кӧрӧбкајас, јашщікјас. Бӧрјапомыс бумагаыԍ веԍіг кутісны вӧчавны керкајас.
Меԁԍа јона бумага мунӧ ԋігајас, гаԅетјас ԁа журналјас печатајтӧм вылӧ. Сіјӧн јӧз пӧвсӧ ӧԁјӧ паԍкалӧ знаԋԋӧ. Бумага пыр мі тӧԁам, кыԇі овлісны, мыј вӧчлісны ԁа мыј мӧвпавлісны важ јӧз. Міјан піјан ԁа піјанлӧн піјаныс кутасны тӧԁны, кыԇ оламӧ мі ӧні.
Бумагатӧ му вылын олыԍјас важӧн-ԋін вӧчӧны. Ԃерт, сіјӧ ез регыԁӧн артмы. Уна вочӧж уҗалісны олыԍјас, меԁым велалісны вӧчны бумага, кытчӧ печатајтӧны ӧні гаԅетјас ԁа ԋігајас.
Важӧн бумага вӧчлісны неыҗыԁ маԍԏерскӧјјасын, бумага вӧчан меԉԋічајасын. Бумага сек вӧлі оз ков уна. Велӧԁчӧм јӧз сіјӧ каԁӧ вӧлі еща.
Ԋігајас вӧліны зев еща-жӧ.
Кымын уна лоӧ велӧԁчӧм јӧз, сымын уна ковмас бумага. Ӧні сіјӧс вӧчӧны оз посԋіԃік маԍԏерскӧјјасын, а гырыԍ фабрікајасын. Бумага вӧчӧм вылын уҗалӧны уна ԍурс робочӧј.
Сӧвет Сојузын ӧні бумагаыԁ вывті-ԋін уна колӧ. Ӧԁ,
уҗалыԍ јӧзлӧн куԉтураыс век ӧтарӧ кыпалӧ, најӧ луныԍ-лун корӧны унҗык ԋігајас, журналјас, гаԅетјас. Ревоԉуціјаӧԇ Роԍԍіја уна бумага вӧлі вајӧ заграԋічаыԍ. Ӧні сы вылӧ ԍӧм віԇны оз поԅ. Заграԋічаыԍ колӧ вајны унҗык машінајас ԁа уҗалан кӧлуј. Та вӧсна Сӧвет Сојуз ӧні чорыԁа боԍтԍіс бумага вӧчан промышԉенноԍт кыпӧԁӧм вылӧ. Ревоԉуціјаӧԇ-кӧ важ Роԍԍіјаын вӧчлісны 300 ԍурс тонна, 1931-ӧԁ воын бумага лоӧ-ԋін вӧчӧма 600 ԍурс тонна сајас, но і сіјӧ на оз тырмы. Луныԍ-лун кыпалӧны бумага вӧчан выԉ завоԁјас. 1932-ӧԁ воԍаԋ і Сыктывкарын кутас стрӧітԍыны бумага вӧчан выԉ ыҗыԁ завоԁ (быԁ во кутас вӧчны 120 ԍурс тонна бумага).
Тајӧ ԋігаас віԍтавԍыԍԍӧ, кыԇі важ јӧз овлісны бумагатӧг, кыԇі најӧ велӧԁчісны сіјӧс вӧчны ԁа кыԇі бумагасӧ вӧчӧны ӧні.
 
КЫԆІ ЈӦЗ ОВЛІСНЫ БУМАГАТӦГ
 
Велӧԁчытӧм мортлы бумага оз ков. А мукӧԁ ԁырјі, ковмас-кӧ кущӧмкӧ лыԁпасјас течны, шуам кымын ԁоԃ турун гортас воіс, ԉібӧ кымын ԉітр јӧв нуіс јӧв вӧчан завоԁӧ, сіјӧ вӧчӧ кокԋыԃіка. Боԍтас беԃ ԁа сетчӧ вӧчалӧ щупӧԁјас пуртӧн. Быԁ ӧԏі щупӧԁ кутас віԍтавны ӧԏік ԉітр јӧв, ԉібӧ турун ԁоԃ. Мукӧԁ-і мелӧн, шомӧн ԍԏенӧ гіжтӧмӧн вӧчалӧны пасјас. Таԇі-жӧ вӧчавлісны важ јӧз, кор ез вӧв бумага. Пу ԍԏенјасӧ гіжлісны шомӧн ԁа краскајасӧн.
Јегіпетын ӧнӧԇ-на віԇԍылісны гробԋіцајас Јегіпетскӧј сарјаслӧн (фаранојасӧн шуԍылісны). Гробԋіца ԍԏенјасын емӧԍ гіжӧԁјас. Велӧԁчӧм јӧз лыԃԃӧны тајӧ гжӧԁјассӧ
ԁа сіԇікӧн тӧԁмалӧны, кыԇі овлісны јегипетын ԋоԉ ԍурс во сајын. 1-ӧԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма ӧԏі тащӧм гробԋіцасӧ.
Гіжны ԍԏенјасӧ ԁа ізјӧ вӧлі зев ԍӧкыԁ, ԁа і он-ӧԁ сетчӧ унатор вермы гіжны. Ԍԏенԍыԁ гіжӧԁтӧ ас ԍӧроыԁ он боԍт. Шуам, уҗјӧзла мунігӧн уҗјӧз јывԍыԁ ԍԏенԍыԁ пасјӧԁтӧ уҗԁыԍыԍыԁлы он ну. Та вӧсна посԋіԃік пасјӧԁјас вӧлі вӧчԍӧны ԍој пласт вылӧ.
Пластыс вӧчԍывліс ыҗԁа ногыс кірпіч ыҗԁа, сӧмын јона вӧсԋі сы ԁорыԍ, 15 міԉԉіметр кызта кымын. Тащӧм ԍој пластјас вылас-і пасјавлісны, мыј вӧлі оз ков вунӧԁны. Таԇі гіжлывлісны Аԅіјаын, Месопотаміјаын. А рімԉана, коԁјас овлісны ӧніја Ітаԉіјаын, гіжлісны ыргӧн пластјасӧ ԁа ԁоскајасӧ, гіжлісны кӧртыԍ вӧчӧм јоԍ беԃԃӧн.
Ыргӧн ԉістјасӧ гіжлісны меԁԍа коланаторјас, шуам; векԍеԉјас ԁа уҗԁыԍӧм куԅа кӧсјыԍӧмјас. Коԁыр колӧ вӧлі гіжны піԍмӧ, ԉібӧ асԍыԁ мӧвптӧ, секі вӧԃітчывлісны воска ԁӧскаӧн. Воска пӧв вылӧ гіжан беԃԃыс вӧлі ӧтар помыс јоԍ, а мӧԁарыс щӧщыԁ.
Гіжӧԁыс-кӧ оз артмы, кыз помнас бӧр шыԉӧԁӧны гіжӧԁсӧ, секі пӧвјыԁ бӧр лоас важкоԃыс. Рімԉана гіжлісны тащӧм пӧвторјасас кык ԍурс во сајын-ԋін.
Ԍој ԁа ыргӧн пластјассӧ ԁа воска пӧвторјасӧ гіжны вӧлі зев ԉок. Најӧс оз поԅ вартны, оз поԅ чукӧртны ԋігаӧ, ӧтувтны. Мӧԁ-кӧ, ԍој пластјасыԁ вывті ԍӧкыԁӧԍ, а воска ԁӧскаыс регыԁ вӧлі бӧр вушјӧ гіжӧԁ. Та вӧсна, кӧні поԅіс, јӧз вӧԃітлісны пу корјас.
Лунвылын быԁмӧ зев гырыԍ корјаса пу-паԉма. Паԉма корјасыԍ корԍӧны меԁԍа шыԉыԁјассӧ, вунԁӧны, коԍтӧны,
сеԍԍа бӧрԏінас віԇӧны выјын. Тащӧм кор вылас і гіжалӧны колана гіжӧԁјас.
Тащӧм корсӧ абу ԍӧкыԁ новлӧԁлыны, поԅӧ гартыштны. Тащӧм паԉма корјас вылӧ гіжӧны ӧнӧԇ-на мукӧԁ јӧзјас, коԁјас оз тӧԁны бумага.
Јегіпетын гіжлісны папірус вылӧ. Папірус — троԍтԋік. Кыз папірус вуж вылын быԁмӧны метр 5 куԅа кымын іԇас (ԍԏебеԉјас). Торја маԍԏерскӧјјасын папірусыԍ вӧчӧны аслыс ԍама бумага гіжӧм вылӧ.
Папірус іԇсӧ вунԁаласны вӧсԋыԁ ԉістјасӧԇ ԁа ӧԏік раԁӧ лӧԍӧԁалісны топыԁа мӧԁамӧԁыскӧԁ. Ӧԏі раԁ вылас маԍԏер воԉсалас мӧԁ суԁта. Сы бӧрԏі кокԋыԃіка мӧлӧтӧн кучкалӧмӧн шыԉӧԁӧны, кыԇі сапӧг вурыԍ сапӧг пӧщва шыԉӧԁӧ. Папірус іԇјасын ем кԉеітчан сок. Мӧлӧтӧн кучкалӧмыԍ тајӧ сокыс петӧ папірусыԍ ліст костјасас ԁа топыԁа кԉеіталӧ ԉістјассӧ мӧԁамӧԁныскӧԁ.
Мӧлӧтӧн шыԉӧԁӧм ԉіст коԍтыԍԍӧ пач вылын.
Таԇі вӧчӧмӧн ԉіст, ԃерт, ез вермы лоны торја шыԉыԁ. Но тајӧ векжӧ бурҗык метаԉԉіческӧј ԁа пуыԍ вӧчӧм мукӧԁ пӧвторјасыԍ.
Татчӧ поԅӧ вӧлі гіжны краскаӧн. Папірусыԍ вӧчӧм ԉіст вӧлі кокԋыԁ ԁа оз жуглаԍ. Зев лӧԍыԁа поԅӧ гартны трубкаӧ.
Аԅіјаса ӧткымын јӧз гіжлісны посԋі скӧт кучікјасыԍ (кӧза, ыж ԁа меж кучікјасыԍ) вӧчӧм ԉістјас вылӧ.
Кучікыԍ вӧчӧм кабалаыс шуԍӧ пергаментӧн.
Пергамент вӧчлісны торја маԍԏерјас. Пергамент вӧчігӧн најӧ кучіксӧ вӧчлісны ԇік-жӧ сіԇі, кыԇі ӧні вӧчӧны кучікјас сыромјаԏ улӧ.
Војԁӧр кучіклыԍ уԍкӧԁӧны іԅвесткаӧн гӧнсӧ, а коԁыр гӧныс кутас уԍны — вуштӧны ныж пуртӧн. Табӧрын веса-
лӧны кучіклыԍ гугсӧ (јајлаԁорсӧ). Весалӧны сетчӧԇ, кытчӧԇ кучікыс оз ло вӧсԋыԁ ԁа шыԉыԁ. Меԁым вӧчны
 
1-ӧԁ ԍерпас
 
кучіксӧ вӧсԋіӧн, сіјӧс ԋужӧԁӧны рамаӧ ԁа шыԉӧԁӧм могыԍ кокԋыԃіка вуштӧны.
Тајӧ кабала вылас гіжлісны аслыс пӧлӧс краскаӧн.
Ԃерт, таԍ-ԋін тыԁалӧ, мыј пергамент сулалӧ зев ԁона, ԁа сіјӧн сетчӧ гіжісны сӧмын озырҗык јӧз. Тајӧ пергамент вылӧ гіжлісны асԍыныс пріказјас ԁа гіжӧԁјас сарјас. Пергаментыс ӧнӧԇ-на міјан ем.
 
БУМАГА ВӦЧНЫ ЗАВОԂІТӦМ
 
Ӧніјакоԃ бумагатӧ олыԍјас кутісны вӧчны важӧн-ԋін. Но, ԃерт, сіјӧ бумагаыс јона торјаліс ӧніја бумагаыԍ.
Меԁвојԁӧр кабала вӧчны кутісны Кітајын кык ԍурс во сајын.
Кабала вӧчӧм вылӧ кітајечјас боԍтлісны аслыс пӧлӧс пещӧр турун, коԁі быԁмӧ налӧн. Муӧ коԁјӧм гуӧ вӧлі течасны пещӧрсӧ слӧјјасӧн ԁа вылас кіԍкалӧны іԅвескаӧн, бӧрԏіас вылыԍаԋыс кіԍкалӧны ваӧн.
Меԁым бура гӧгӧрвоны тајӧс, віԇӧԁлам, кыԇі ԍіктјасын вӧԃітӧны-тыӧԁӧны шабԁіјас ԁа пышјас.
Керӧм шабԁі кӧртавлӧны посԋіԃік коԉтајасӧ ԁа коԍтӧны. Сеԍԍа тыӧԁӧны ваын лун 10-15, бура вывтіыс ԍӧктӧԁӧмӧн, меԁ ез лыб. Шабԁілӧн, пещӧрлӧн ԁа мукӧԁ быԁтасјаслӧн моз-жӧ іԇԇыс артмӧ зев уна сіјасыԍ. Сіыс вывԍаԋыс вевԏԏӧма кышӧн. Шабԁілӧн сіјасыс јітчӧмаӧԍ мӧԁа-мӧԁныскӧԁ. Сыпонԁа і тыӧԁӧны, меԁ торјаласны ӧта-мӧԁԍыныс. Ваын најӧ торјавлӧны.
Мукӧԁ местајасын шабԁісӧ кӧтӧԁӧны гујасын, а оз јуын ԉібӧ гӧптын. Гуас мукӧԁ ԁырјі соԁтӧны кунва, меԁ бурҗыка тыаԍас. Секі шабԁі сіјастӧ кԉеітыԍ кԉеј јона ӧԁјӧ ԋӧԇԁӧ
Кӧтӧԁӧм шабԁіӧс тӧлӧԁӧны, коԍтӧны. Сеԍԍа бӧрԏінас ԋебԅӧԁӧны ԁа ԋарјалӧны-ԋіралӧны. Шабԁіыԍ јогыс тор-
јалӧ, коԉӧ сӧмын куԃеԉ сіыс. Таԇі-жӧ вӧчӧны Кітајын пещӧркӧԁ.
Гуӧ течӧм ԁа вылыстіыс іԅвескаӧн кіԍкалӧм пещӧрлӧн сіԇ-жӧ ԋӧԇԁӧны пещӧр сіјасыс ԁа кԉеітыԍ кԉејыс.
Та бӧрԏі пещӧрӧс кӧтӧԁасны, мыԍкасны ваын, нӧјтӧмӧн торјӧԁасны сіјас ԁіныԍ јогсӧ ԁа тојӧны гырјасын.
Тоінјас ыҗыԁ ӧԁӧбӧн летчӧны — тојӧны ԁа сіјӧн
посԋӧԁлӧны сісӧ. Маԍԏер кітајеч сорлалас куԃӧԉсӧ вакӧԁ ԁа кӧшӧн кіԍкалас формаӧ. Формаыс пуыԍ вӧчӧм ԉапкыԃік јашщік, а пыԁӧсыс вӧсԋіԃік ыргӧн сутугаыԍ, быԏԏӧ пож.
Ваӧн сорлалӧм сіјассӧ маԍԏер кіԍтас формаӧ ԁа пожналас. Пожналігӧн тракӧԁӧмыԍ сіјасыс мӧԁамӧԁныскӧԁ јітчасны, ԇугԍасны. Формаԍыс васӧ кіԍтӧны, а пож ԍетка вылӧ коԉӧ бумага ԉіст.
Меԁ вӧчны бумага ԉістсӧ шыԉыԁӧн, сіјӧс пуктӧны ізјыԍ вӧчӧма шыԉыԁ пызан вылӧ ԁа вывԍаԋыс ԉічкӧны із пԉітаӧн. Та бӧрын коԍтасны ԁа артмӧ бумага.
Тајӧ Кітајскӧј бумагаыс вӧлі омӧԉ, віжов, ӧніја оберточнӧј бумагакоԃ, а ез міјан гіжан бумагакоԃ. Кабала ез вӧв шыԉыԁ, ӧԏік кыз, мӧԁ вӧсԋыԁ, черԋілаӧн гіжны оз поԅ; черԋіла паԍкаліс бумага паԍталаыс ԁа ԋінӧм оз поԅ лыԃԃыны. Лоӧ гіжны аслыс пӧлӧс краскаӧн — Кітајскӧј тушӧн. Тајӧ тушыс регыԁ коԍмӧ ԁа бумага вылӧ паԍкавнысӧ оз уԃіт.
Ӧніја бумагаыԍ Кітајын вӧчӧм бумага вӧлі јона омӧԉ. Но век-жӧ вӧлі бурҗык ԍојыԍ вӧчӧм плаԍԏінкајасыԍ, воска пӧвторјасыԍ ԁа паԉма корјыԍ. Кітајын вӧчӧм кабала вӧлі кокԋыԁ, ез жугавлы. Поԅіс гартыштны трубкаӧ, вӧчны ԋіга. Сіјӧ вӧлі јона ԁомтӧм кучікыԍ вӧчӧм пергаментыԍ ԁа ыргӧн плаԍԏінкајас ԁорыԍ ԁај.
Кітајечјас ԁыр ез віԍтавны кыԇі најӧ бумагатӧ вӧчӧны. Сӧмын 1200 во сајын бумага вӧчны кужӧм паԍкаліс мукӧԁ јӧз лӧвсӧ.
 
2-ӧԁ ԍерпас
 
Сіјӧ пӧраас кітајечјас вӧлі нуӧԁӧны војна ӧніја Туркестанын олыԍ јӧзкӧԁ. Татчӧ ԍурісны кітајечјас пԉенӧ, коԁјас пыщкын вӧліны бумага вӧчны кужыԍјас. Пԉенас ԍурӧм јӧзыс і велӧԁлісны кабала вӧчны Туркестанын олыԍ јӧзӧс.
Но шеԁі сіјӧ ез ԁруг. Туркестанын ез вӧв сіјӧ пещӧрыс, мыјыԍ вӧлі вӧчӧны бумагасӧ Кітајын. Віԁлісны маԍԏерјас вӧчны мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјасыԍ, но ԋінӧм ез артмы. Быԁтасјаслӧн сіыс вӧлі җеԋыԁ ԁа сіјӧн ез гартчыны ӧта-мӧԁыскӧԁ. Кабала пыԃԃі налӧн артмісны сі тупыԉјас. Бӧрјапонас, маԍԏерјас боԍтԍісны вӧчны бумага трапјӧыԍ. Быԁ рот, кыԇі мі тӧԁам, вӧчӧма суԋісыԍ. А быԁ суԋіс поԅӧ торјӧԁлыны сіјас вылӧ.
Маԍԏсрјас ротсӧ торјӧԁлісны тојанын. Бӧрԏінас сорлавласны ваӧн ԁа кіԍтасны формаӧ, кӧні артмӧны бумага ԉістјас. Меԁ бумагаыс лоас бурҗык ԁа јонҗык, најӧ ваас соԁтасны кԉеԍԏер. Тащӧм бумагаыс вӧлі уна бурҗык Кітајын вӧчӧм бумагаыԍ. Татчӧ вӧлі поԅӧ гіжны черԋілаӧн. Черԋілаыс ез паԍкав бумага вылас, ез јіҗ пырыс. Оз леԇ вӧлі паԍкавнысӧ бумагаас сорлалӧм кԉеԍԏерыс.
Туркестаныԍ бумага вӧчӧм вуҗіс мукӧԁ госуԁарствојасӧ: Іспаԋіјаӧ, Ітаԉіјаӧ, Франціјаӧ.
Во квајт ԍо сајын вӧлі вӧчӧма бумага вӧчан меԁвоԇԇа фабріка. Тајӧ вӧлі збыԉ фабріка. Ԃерт, сетӧні ез вӧвлы парӧвӧј коԏолјас ԁа ԁугԁывтӧг щын петан трубајас. Сен бергаліс ва кӧԉӧса ԁа бергӧԁліс машінаӧс. Машіна вӧлі зев прӧстӧј — меԉԋіча ізкі.
Бумага вӧчыԍјас регыԁӧн каԅалісны, мыј ротсӧ посԋӧԁны тојінӧн зев ԍӧкыԁ ԁај ротыс омӧԉа торјалӧ.
Ԋӧжјӧԋікӧн кутісны вежны тојінсӧ кіӧн бергӧԁлан меԉԋічајасӧн. А кіӧн уҗалан меԉԋічајас ԋӧжјӧԋікӧн лӧԍӧԁісны ва кӧԉӧсаӧн бергӧԁлыны. Ва понԁіс уҗавны морт пыԃԃі. Бумага вӧчыԍ маԍԏерлы сӧмын колӧ шыблавны ротсӧ ізкі роԅӧ ԁа бор чукӧртны ізӧм ротсӧ.
Мӧԁӧԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма сешӧм фабрікасӧ,
ԉібӧ бумага вӧчан меԉԋічасӧ. Ӧшіԋ пырыс тыԁалӧ ізкіӧс бергӧԁлыԍ ва кӧԉӧса. Маԍԏер сулалӧ ізӧм рот, ва ԁа кԉеԍԏер тыра щан ԁорын. Сіјӧ вӧлі кіԍкалӧ кіԅӧр бумагасӧ формаӧ.
Ізкі ԁорас матын ем тувјӧн топӧԁан прссс. Маԍԏер, течӧ бумага ԉіст формаыԍ ној вылӧ, вевԁорас бара пуктіс ној, ној вылас бара бумага ԉіст ԁа с. в. течӧ ӧԏіксӧ ԁа мӧԁсӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ оз чукӧрмы 100-150 ԉіст. Тајӧ стопасӧ топӧԁӧны пресс костӧ. Сетӧны топоԁӧмнас пычкӧны ԉішнӧј васӧ.
Тащӧм меԉԋічајас олісны зев ԁыр. Бумага вӧлі тырмӧ быԁсӧнлы: секі велӧԁчӧм јӧзыс вӧлі зев-на еща, ԋігајас ез печатајтны, а гіжлісны кіӧн ԁа і сіјӧс лыԃԃыԍыс вӧлі зев еща. Сӧмын ХV-ӧԁ немын, кор понԁісны печатајтны ԋігајас, ковміс уна бумага. Бумага вӧчӧм кутіс ӧԁјӧ кыпавны.
Вӧчісны бумага пӧшԏі сіԇ-жӧ, кыԇі і важӧн. Сіԇі-жӧ ізісны ротсӧ ԁа сіԇі-жӧ сорлалісны вакӧԁ ԁа сорлалӧмԍыс вӧчісны бумага ԉістјас. Торјалі сӧмын сіјӧн, мыј уҗсӧ ез вӧчны кіӧн, а машінаӧн.
Лоіны бумага вӧчан фабрікајас уна ԍурс робочӧј јӧзӧн.
Віԇӧԁлам, кыԇі ԋӧжјӧԋікӧн ԋајт уԉічӧ шыблалӧміныԍ чукӧртӧм ротыԍ артмӧ бур јеҗыԁ бумага.
 
БУМАГА ВӦЧАН ФАБРІКАЫН РОТ ВЕСАЛАНІНЫН
 
Быԁ ԍікас ротыԍ артмӧ аслыс пӧлӧс бумага. Ӧԏі пӧлӧс рот мунӧ бур гіжан бумага вылӧ, мӧԁ — прӧстӧј гіжан бумага вылӧ, којмӧԁ — курітчан бумага вылӧ ԁа с. в.
Меԁым вӧчны ыҗыԁ ԉіста вӧсԋіԁ бумага — колӧ војԁӧр фабрікаӧ воӧм став ротсӧ торјӧԁны сортјас ԍерԏі. Но і тајӧ-на еща. Ротын уна ԍурӧны вурысјас, моԉјас, кручкіјас. Ставсӧ колӧ сіјӧс реԅӧԁлыны, моԉјас, кручкіјас вунԁавны ԁа торјӧԁны ротыԍ.
Тајӧ уҗсӧ вӧчӧны бумага вӧчан фабрікаса торја рот весаланінын.
Уҗыс корӧ бура уҗалӧм ԁа кужӧм. Колӧ кужны торјӧԁны шабԁі, ној ԁа ԍіԏеч ротјас. Колӧ кужны торјӧԁнысӧ, зіԉа реԅӧԁны ԁа вунԁавны кручкіјас, кіԅјас.
Меԁвојԁӧр ротсӧ торјӧԁлӧны сортјас вылӧ.
Тајӧ уҗыс мунӧ торја комнатаын. Комнатаын ԍԏенјас пӧлӧн вӧчалӧма јащікјас, керка шӧрас рот чукӧр. Быԁ ԍікас рот течӧны торја јащікӧ.
Рот торјӧԁлыԍ оз сӧмын торјӧԁлы ној, шабԁі ԁа ԍіԏеч, сіјӧ щӧщ торјӧԁлӧ ротсӧ рӧм ԁа кызта ԍерԏі. Кыз гӧрԁ ротјас шыблалӧны ӧԏі ԁозјӧ, вӧсԋыԁ лӧз ротјас — мӧԁӧ, кыз јеҗыԁ ротјас којмӧԁӧ ԁа с. в. Рот торјӧԁлыԍјаслӧн уҗ ԍӧкыԁ.
Быԁса лун лоӧ сулавны кокјылаԁ ԁа копраԍны. Щӧщ колӧ бура вӧԇӧԁны, меԁым быԁ рот лоі шыбытӧма коланаінӧ.
Бур рот торјӧԁлыԍ вермӧ торјӧԁлыны луннас 320 кілограммӧԇ (120 пуԁ).
Бӧрјӧм сікасјас вылӧ торјӧԁӧм рот мунӧ волк-машінаӧ. Татӧн меԁвојԁӧр весалӧны ротјасыԍ буссӧ ԁа јогсӧ.
Волк-машіна вӧчӧма бергалан валјасыԍ. Валјас вылӧ вӧчӧма вілкі вожкоԃ піԋјас.
Ротын пыр ем зев уна ԋајт ԁа јог. Рог ӧктыԍјас вајалӧны быԁлаыԍ, ԍуралӧны щӧщ веԍіг ізјас. Ԍурӧны
роткӧԁ зев уна лыа, му ԁа бус. Став тајӧ ковтӧм јогсӧ весалӧ волк-машіна. Ізторјас уԍӧны, а буссӧ кыскӧ веԋԏіԉатор. Керкаԍыԁ-тај ԉок ԁурк сынӧԁсӧ, табак щынсӧ, ԍԏенӧ вӧчӧм роԅыԁ кыскӧ, сіԇ-жӧ веԋԏіԉатор кыскӧ волк-машіналыԍ буссӧ. Волк-машінаыԍ рот мунӧ ротреԅӧԁлыԍјас ԁа вунԁалыԍјас кіӧ. Вурысјас реԅӧԁлӧм, кіԅјас, кручкіјас вунԁалан уҗ мунӧ мӧԁ торја комнатаын. Тані сувтӧԁлӧма раԁӧн ӧтвеԍтӧ ԉапкыԃік пызанјас. Пызан шӧрас лӧԍӧԁӧма коса моԁаа куԅ пуртјас. Пуртсӧ пуктӧма ӧтар поннас вывлаԋҗык, а мӧԁарнас увлаԋҗык. Пызан помас рот чукӧр, а мӧԁар бокас тыртӧм ԁозјас.
Рот вунԁалыԍ боԍтӧ ротсӧ ԁа пуктӧ пурт вылӧ ԁа кыскыштӧ пурт вывті аслаԋыс.
Лечыԁ пуртӧн кокԋыԁа торјалӧ рот кык пеԉӧ. Кыкнан торјыс пырыԍ-пыр уԍӧны ԁозјӧ. Рот вурыс ԁа ԁӧмас реԅӧԁлыԍјасӧс, вунԁалыԍјасӧс моз-жӧ шуӧны реԅӧԁчыԍјасӧн. Вурысјас реԅӧԁлӧны, кіԅјас ԁа кручкіјас вунԁалӧны тајӧ-жӧ пуртјасӧн, сӧмын секі сувтсӧн сувтӧԁӧны пуртсӧ.
Меԁ уҗыс муніс ӧԁјӧн, пуртсӧ колӧ віԇны век брітвакоԃ лечыԁӧн.
Ԋеуна-кӧ пурт ныжмас, уҗ тӧԁчымӧн ԋӧжмӧ. Тавӧсна реԅӧԁчыԍлӧн пызан вылас век кујлӧ лечтан ԁа напілӧк. Сіјӧ ачыс і лечтӧ кор ныжмас пуртсӧ.
Уҗыс реԅӧԁчыԍлӧн абу ԍӧкыԁ. Вурыс реԅӧԁӧм, кручкі вунԁалӧм бӧрын сіјӧ ротсӧ пуктӧ ԁозјӧ, а кыԅјассӧ шыблалӧ. Ӧԏік реԅӧԁчыԍ луннас вермӧ реԅӧԁны 160 кілгр. (10 пуԁ) рот. Ротвунԁалыԍјас ԁа реԅӧԁчыԍјас еща зев вермӧны торјӧԁлыны ротсӧ. Колӧ посԋӧԁны ротсӧ зев посԋіа, посԋі торјасоԇ. Тајӧ уҗсӧ вӧчӧны торја машінаӧн — роткеравланӧн коԁӧс вӧчӧма ыҗыԁ ва-
 
лыԍ. Вал вылӧ саԃіталӧма сувтсӧн пуртјас. Ротсӧ вал бергалігӧн пуртјасыс шырӧны посԋыԁ торјасӧ. Роткераланыԍ, рот петӧ зев јона посԋіалӧмӧн. Бокԍаԋ віԇӧԁігӧн оз кажітчы рот-коԃ. Тані сӧмын уна-на бусыс. Сіјӧн посԋӧԁлӧм рот леԇӧны мӧԁпӧв мӧԁногҗык вӧчӧм волк-машіна пыр.
Тајӧ машінаас рот весавԍӧ став бусԍыс.
 
РОТ ПУӦМ ԀА МЫԌКӦМ
 
Рот весаланіныԍ рот петӧ посԋі торјасӧ вунԁалӧмӧн. Кіԅјас ԁа кручкіјас ротјасыԍ вунԁалӧма. Волк-машіна весаліс сетыԍ буссӧ.
Но ротын век-на ем уна ԋајт. Сетчӧ коԉі уна мукӧԁ торјас: ԍӧԁ, гос, краска, морт пӧԍыԍ ԋајтыс-і. Пач труба весалыԍлӧн ротјасыс тырӧма саӧн, краԍітчыԍлӧн паԍкӧмыс ставнас мавтчӧма краскаӧн, качегарлӧн гачыс воԉкмӧма ԋерпыԍ. Став тајӧ ԋајтсӧ колӧ весавны. Меԁым весавны ротыԍ ԋајтсӧ, сіјӧс пуӧны кунваа пӧртјын.
Кыԇі мыԍкӧны ічӧԏік мыԍкаԍан інын ԁӧрӧм-гач, тӧԁӧ быԁ кӧԅајка. Кӧлуј течӧны воԍса пӧртјӧ, кіԍталӧны кунваӧн ԁа пуӧны. Ԁыр пуӧм бӧрын ваыс ԍојӧ став ԋајтсӧ. Гырыԍ мыԍкаԍан інјасын кӧлујсӧ пуӧны оз воԍса пӧртјасын, а тупкӧсаын. Тупкӧса пӧртјасӧ течӧны мыԍкан кӧлуј ԁа кіԍталӧны кунваӧн, сеԍԍа леԇӧны пӧԍ ру. Руыс шонтӧ кунваӧс ԁа ӧԁјӧ весалӧ кӧлујыԍ ԋајтсӧ. Таԇ-жӧ вӧчӧны бумага фабрікаын. Рот пуан пӧртыс вылыԍаԋ віԇӧԁны ԇік шар-коԃ гӧгрӧс, зев ыҗыԁ. Пӧрт пыщкӧсас лӧԍӧԁӧма вӧсԋіԃік пласта беԃкоԃјас. Најӧ пуігӧн гуԁралӧны ротсӧ. Пӧртјӧ пырӧны кык трубка: ӧԏікӧԁыс леԇӧ-
 
ны ру, а мӧԁӧԁыс кунва. Пӧртјӧ рот течӧны ԁа ректӧны торја вӧчӧм вевта роԅјасӧԁ.
Бумага вӧчан фабрікаӧ вӧчалӧны зев гырыԍ пӧртјас. Сетчӧ тӧрӧ 1600 кілограмм (100 пуԁ) ԁа унҗык рот. Коԁыр пӧртјыс тыра, роԅсӧ тупкӧны ԁа леԇӧны трубкаӧԁ пӧԍ ру. Пӧртсӧ завоԃітӧны бергӧԁлыны. Пӧԍ ру пуӧ
 
3-ӧԁ ԍерпас
 
пӧрт пыщкын бергалыԍ ротсӧ. Ротені век гуԁраԍԍӧ, кіԍԍӧ ӧԏі бокԍаԋ мӧԁ бокӧ. Ӧтщӧщ рот мыԍкаԍԍӧ кунваӧн. Став ԋајтыс ԁа госыс ротыԍ мыԍкаԍԍӧ ԁа ротыс лоӧ јеҗыԁ. Ротыс тырмымӧн пуԍас-ԁа, пӧртсӧ лӧԍӧԁӧны увлаԋ роԅӧн. Пӧртыԍ леԇӧны пӧԍкунва ру, сеԍԍа леԇӧны пӧрт пыщкӧсԍыс пуԍӧм сӧстӧммӧм рот.
Ӧні ротыс абу госӧԍ ԁа ԋајтӧԍ. Но сіјӧс нӧшта колӧ мыԍкыны ԋајт кунваыԍ. Колӧ вӧчны сіԇі-жӧ, кыԇі вӧчӧны
і мыԍкаԍанінын ԁӧрӧм гачкӧԁ. Пӧртјыԍ лептӧм борын ротсӧ колӧ мыԍкыны. Таыԍ кынԇі ротсӧ колӧ нӧшта посԋӧԁны бумага коԃӧԇ.
Ставыс сіјӧ вӧчԍӧ торја машінајасӧн, голанԃерјасӧн ԉібӧ ролјасӧн.
Первојја голанԃерсӧ вӧлі вӧчӧма Голанԃіјаын, сіјӧн і шуісны машшасӧ голанԃерӧн. Којмӧԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма голанԃерӧс вывԍаԋыс Голанԃер ыҗыԁ куԅмӧс пӧрт-коԃ. Помјасыс гӧгрӧсӧԍ. Голанԃер тыртӧны
ваӧн, течӧны кунваӧн ԁа руӧн мыԍкалӧм ротјас. Ротјас бовјалӧны ваын. Голанԃер шӧрас куԅта ногыс вӧчӧма помӧԁ. Сылӧн помјасыс оз воны голанԃер ԍтенӧԇ. Ӧԏік җынјас пуктӧма лечыԁ пуртјаса барабан. Барабан горулын сувтӧԁлӧма воча пуртјас-жӧ. Мӧԁар җынјас голанԃерын мӧԁ барабан. Сіјӧ пуртјастӧм, а гӧгӧрыс тупкӧма посԋі пожјӧн.
Голанԃерӧ ԋӧжјӧԋікӧн век локтӧ, прӧјԃітӧ пуртјаса барабан пыр, сеԍаԋ мунӧ вакӧԁ мӧԁ барабанӧ ԁа ваыс пож пырыс петӧ ортсӧ.
Пуртјасыс воԇԇа барабанас торјӧԁлӧны ротсӧ суԋісјасӧԇ, а суԋіссӧ — сіјасӧԇ. Ваыс мыԍкалӧ сетыԍ став коԉӧм ԋајтсӧ ԁа пӧртӧ суԋіссӧ ԋебыԁ рокӧс коԃӧ.
Мӧԁ барабан пыр прӧјԃітӧм бӧрԏі рокӧс коԃыс коԉӧ пож вылас, а ԋајт ваыс мунӧ пож пыр ԁа петӧ голанԃерыԍ.
Тащӧм рокӧс-коԃсӧ, ԉібӧ кыԇ шуӧны сіјӧс фабрікаын бумага рокӧссӧ — вермӧ аслыс гортас быԁсӧн вӧчны. Колӧ боԍтны бумага тор, пуктыны сіјӧс ва ԁозјӧ ԁа пуны. Пуан ваӧ зев бур соԁтыны ещаԋік соԁа. Пуӧм бӧрԏі колӧ коԉны ԁозсӧ вӧрԅӧԁлытӧг мӧԁлунӧԇ. Асылӧԇ
ԁозјын оз-ԋін ло бумагаыԁ. Сіјӧ ԋӧԇԁӧ ԁа пӧрӧ бумага рокӧсӧ.
Сӧмын ԁозјын бумага рокӧсыс лоі јеҗыԁ, сӧстӧм, а голанԃерын руԁов — віж.
 
БУМАГА ЈЕҖԀӦԀӦМ ԀА КԈЕЈАЛӦМ
 
Голанԃерын кунваыԍ весалӧм бумага пыр овлӧ руԁов — віж. Меԁ еԍкӧ сетыԍ вӧчны гіжны шогмана бумага, сіјӧс колӧ јеҗԁӧԁны. Јеҗԁӧԁтӧм рокӧсыԍ вӧчӧм бумага лоӧ руԁ. Уна ног понԁылісны бумага вӧчыԍ маԍԏерјас јеҗԁӧԁны бумага рокӧссӧ. Јеҗԁӧԁлісны бумага ԉістсӧ шонԁі воԇын, кыԇі ԍіктса нывбабајас јеҗԁӧԁӧны ас кыӧм ԁӧранысӧ. Бумага рокӧсӧ сорлавлісны јеҗыԁ краскајас, но тајӧн бумага јеҗԁіс омӧԉа. Бӧрінас завоԃітісны бумага јеҗԁӧԁны хлорӧн.
Коԁі вӧвлісны імперіаԉіԍԏіческӧј војна ԁырјі гермаԋіјаса фронт вылын, сіјӧ ез-на вунӧԁ газӧвӧј атакајас. Ԋемечјас лагерԍаԋ лыбі віжов кымӧр ԁа тӧлӧн нуіс рочјаслаԋ. Тајӧ віжов кымӧрыс вӧлі мортӧс пӧԁтан газ — хлор.
Хлор — сынӧԁ ԁорыԍ ԍӧкыԁҗык ԁа сіјӧн мунӧ му берԁті: Сіјӧ ԍојӧ, војԁӧр ԍінваыԁ петны кутӧ ԁа сотны горштӧ, сеԍԍа мӧԁӧ кызӧԁны, тыԍыԁ кызігаԁ чакоткаа мортлӧн моз кутас петны вір.
Тајӧ мортӧс віны вермыԍ газыс зев бура јеҗԁӧԁӧ бумага рокӧссӧ, кытыԍ артмӧ бумагаыс.
Хлорӧн јеҗԁӧԁчӧм зев бура тӧԁана міјан песлаԍыԍјаслы. Најӧ мыԍкан кӧлуј пӧртјын пуігӧн соԁтӧны сетчӧ јеҗыԁ порошок — жавеԉ. Аԍныс песлаԍыԍјас сіјӧс оз тӧԁ-
ны, а збыԉыԍсӧ јеҗԁӧԁӧны мыԍкан кӧлујсӧ хлорӧн. Ваӧ жавеԉ ԋӧԇԁігӧн хлорыс торјалӧ жавеԉыԍ.
Жавеԉ пыԃԃіыс бумага вӧчан фабрікаын боԍтӧны ԁонтӧм јежԁӧԁан іԅвеска. Сіјӧс та понԁа і шуӧны јеҗԁӧԁчанӧн, јеҗԁӧԁӧ бумага рокӧссӧ-ԁа. Јеҗԁӧԁчан іԅвескаыԍ жавеԉыԍ моз-жӧ хлор торјалӧ.
Бумага јеҗԁӧԁӧны тајӧ-жӧ голанԃерын, кӧні артмӧ ԁа мыԍкыԍԍӧ бумага рокӧсыс.
Голанԃерын-жӧ бумагасӧ кԉејалӧны. Кԉејавтӧм бумага вылӧ гіжны оз поԅ. Черԋілаыс кутас паԍкавны, он понԁы веԍіг вермыны гіжӧԁсӧ лыԃԃыны. Сӧмын шыпасјас пыԃԃі кутасны артмавны, коԍтыԍан бумага вылын-моз гӧгыԉјас. Коԍтыԍан бумага абу-жӧ кԉејалӧма. Сы понԁа і сещӧм ӧԁјӧ пырӧ ԁа паԍкалӧ татчӧ черԋілаыс. Рот сіјас костјасын, кытыԍ вӧчӧма бумагасӧ, емӧԍ костјас. Сіыс ӧта-мӧԁ ԁінас оз топыԁа пукԍы. Лоӧны костјас. Посԋісіјасыс ӧтԁор гырыԍ сіјасыс оз-жӧ топыԁа пукԍыны: на костті коԉӧны ічӧԏік роԅјас — порајас. Тајӧ ічӧԏік, ԍінмӧн аԁԇытӧм, роԅјасас і пырӧ черԋілаыс, кыԇі пырӧ ва губкаӧ.
Меԁ черԋіла ез јіҗ, а коԍміс бумага вылас, бумагасӧ колӧ кԉејавны. Колӧ тупкыны бумагасӧ кԉеј слӧјӧн, меԁым тупкыны бумагаыԍ став ічӧԏік роԅјассӧ, порајассӧ.
Бумагаас порајасыс тупкыԍӧны ԇік сіԇі-жӧ, кыԇі пу вылыс тупкыԍԍӧ лакӧн мавтӧмӧн. Лакӧн мавтӧм пуӧ ваыс оз-ԋін пыр. Кіԍтӧј кымынкӧ ва војт краԍіттӧм пу пӧв вылӧ. Ваыс ӧԁјӧ јіҗӧ пуас.
Војтӧԁӧ краԍітӧм пӧв вылӧ кымын-кӧ војт ва. Кытчӧԇ сеԍ васӧ он чышкы ԉібӧ оз коԍмы, ачыс сетчӧԇ сіјӧ ԋекытчӧ оз ло.
Вӧјԁӧр бумага кԉејавны шеԁӧԁлісны кԉејсӧ скӧԏіна лыјасыԍ. Лыыԍ кԉеј шеԁӧԁісны лысӧ ваын јона пуӧмӧн.
Тащӧм кԉејыԁ зев ԁона. Бумага кԉејавны тащӧм кԉејӧн поԅіс сӧмын важӧн кор бумагаыс муні ԉока-на еща.
 
4-ӧԁ ԍерпас
 
Ӧні бумага кутіс ковны зев уна. Лоіс быԁногӧн ԁонтӧммӧԁны бумага вӧчӧмсӧ. Тајӧ скӧт лыјасыԍ вӧчӧм ԁона кԉејсӧ вежісны ԁонтӧм пуыԍ шеԁӧԁан кԉејӧн.
Војԁӧр бумагасӧ кԉејавлісны ԉістјасӧԇ вӧчӧм бӧрын. Сіјӧс леԇлісны кԉеја ва тыра ваннаӧ. Сыбӧрԏі выԉыԍ ԉішнӧј кԉеј васӧ бумагаыԍ војтӧԁлісны ԁа коԍтісны. Тащӧм кԉеіалӧмыԁ вӧлі сӧмын вывтіыс. Кԉејыс ез пыр бумага пыщкӧсӧԇыс, Сомын сіјӧ вывԍаԋыс вӧсԋіԃіка вевԏԏӧ.
Ӧніја бумага вӧчан фабрікаын кԉејалӧны каԋіфоԉыԍ вӧчӧм кԉејӧн.
Мыј сіјӧ сещӧм каԋіфоԉыс, ԉібӧ гарпіус, тӧԁӧ быԁсӧн. Каԋіфоԉ шеԁӧԁӧны пожӧм пуыԍ.
Быԁсӧн, ԃерт, вӧвлінныԁ пожӧм вӧрын. Аԁԇывлінныԁ сіԇ-жӧ кырԍулыԍ петӧм ԋебыԁ ԍір. Тајӧ ԍірыс шуԍӧ жівіцаӧн. Петӧ жівіцаыс вевԁорас, кыті пуыслӧн кырԍыс потӧма ԇік пуӧԇыс. Пожӧмыслӧн пуыс ԇік-жӧ морт јај-коԃ. Мортыслӧн јајас ем зев уна сӧнјас, кыті сувтлытӧг ветлӧ мортлӧн вірыс. Кытчӧ-кӧԏ ен сущкы тӧкӧԏӧ јемӧн морт јајӧ, быԁлаыԍ петӧ вір. Сіԇ-жӧ тајӧ пожӧмпуыслӧн. Пуын емӧԍ сещӧм-жӧ сӧнјас, сеті візувтӧ сіра пу сӧк. Пу кырԍсӧ-кӧ орӧԁан, пу јајыԍ петас ԍір.
Мукӧԁ местајасын, кӧні ем унҗык пожӧма вӧр, пожӧм вывԍыс кырԍсӧ вӧсԋіԃіка куԉыштӧны ԁа кырԍ орӧм інті петӧ сук ԍір. Тајӧ ԍірсӧ чукӧртӧны ԁа пуӧны ыргӧн пӧртын (віԇӧԁӧј 4-ӧԁ ԍерпас вылӧ). Тајӧ сук ԍірԍыс торјалӧ быԁсӧнлы тӧԁса скіпіԁар, а пӧрт пыԁӧсӧ коԉӧ лӧзов ԍԏеклӧ-коԃ каԋіфоԉ.
Каԋіфоԉыс шуԍӧ мӧԁног — гарпіусӧн.
Каԋіфоԉнас музыкантјас мавтӧны смычкајаснысӧ, меԁ најӧ јонҗыка ветлісны струна везјас вывтіыс ԁа. Каԋіфоԉ пыԅ кіԍталӧны фабрікјасын ремеԋјас вылӧ, меԁым ремеԋыс ез ортсӧ мун шків вывԍыс.
Каԋіфоԉ соԁтӧны мајтӧг пуігӧн гос піӧ, меԁым мајтӧгыс јонҗыка быгԅіс.
Бумага кԉејалӧны коԋіфоԉыԍ вӧчӧм клејӧн. Кԉејаԍӧ оз сӧмын бумага ԉістыс вылысԍаԋыс, кԉејавԍӧ став бумага рокӧсыс, кор сіјӧ нӧшта лӧԍӧԁӧны галанԃерын. Галанԃерын клејыс кԉејалӧ бура став бумага рокӧссӧ.
Черԋілаыԁ тащӧм бумагаӧ оз кут паԍкавны. Черԋіла коԉӧ бумага вылысӧ, кытчӧԇ наԇӧԋікӧн оз коԍмы.
 
БУМАГА ВӦЧАН МАШІНА
 
Важӧн бумага ԉістјас вӧчавлісны кіпомыԍ. Маԍԏерыс боԍтіс пожјӧн бумага рокӧс ԁа леԇіс пож пыр. Пожсӧ маԍԏер тракӧԁіс сіԇ-жӧ, кыԇі пыԅ пожналігӧн пыркӧԁӧны пожјӧн. Пожјыԍ ваыс летчіс увлаԋ, а сіјасыс кыԍісны ԁа артміс бумага ԉіст. Бумага лоіс ез ӧтырја, уҗыс муніс омӧԉа-і ԋӧжјӧн-і. Ӧԏік уҗалыԍ морт ԍӧкыԁа верміс вӧчны луннас 50 кілограмм (3 пуԁ) бумага.
Сӧмын секі кутісны фабрікајасын вӧчны топыԁ ԁа шыԉыԁ бумага ԉістјас, кор лӧԍӧԁісны бумага вӧчан машінајас. Тајӧ машінајасӧн уҗыс јона ӧԁԇіс. Бура уҗалӧмӧн бумага вӧчан машіна вермӧ вӧчны лунӧн 48.000 клг. (3000 пуԁ) гаԅета вылӧ мунан бумага. Ӧні бумага вӧчан машінајас уҗалӧны быԁ бумага вӧчан фабрікаын. Машінајасӧн вӧчӧм бумагалӧн ԁоныс јона чініс, а ԉіст лыԁыс соԁіс. Кіӧн вӧчӧм бумага мунӧ ӧні сӧмын зев колана інјасӧ. Војна воԇвылын міјанӧ тащӧм бумагасӧ вајалісны Ангԉіјаыԍ. Сещӧм кыз бумагасӧ ӧні вӧчӧны Ангԉіјаын сӧмын 3000 тонна (200,000 пуԁ.) воӧн. Војнаӧԇ тащӧм бумагасӧ вӧчісны зев ещаԋікӧн міјанын-і. Сещӧм бумагаыс мунліс госуԁарственнӧј ԁона бумагајас — векԍеԉјас — печатајтӧм вылӧ ԁа мукӧԁ ԁона уҗјас вылӧ.
Машіна вӧчӧма кӧртыԍ вӧчӧм кыз чӧрсјасыԍ (ціԉнԁрјасыԍ). Чӧрсјас вывті мунӧ помтӧм полотно. Помтӧм полотноӧн ԍӧмын сіԇ шуӧны. А збыԉыԍ, сіјӧ зев вӧсԋі-
ԃік сутугаыԍ кыӧм посԋі ԍетка. Помјассӧ тајо ԍеткаыслыԍ ӧԏілаӧԁӧма. Сіјӧ полотно вылас-і кіԍталӧны кіԅӧр бумагасӧ. Тајӧ ԍеткаыс мунӧ тракӧԁчіг тырја кыԇі пыԅ пожналыԍјас тракӧԁӧны пож. Треԍітӧмԍыс сіјасыс мӧԁа-мӧԁныскӧԁ ԇугԍӧны. Бумагаыс коԉӧ ԍетка вылас, а ваыс летчӧ ԍетка пыр. Унҗыка ваыс ԍетка вылӧ паԍкӧԁӧ бумага рокӧсыԍ пож пырыс летчӧ ԁа мӧԁ вал ԁорӧ локтӧ сӧмын уԉкоԃӧн.
Воԇӧ тајӧ уԉ бумагасӧ колӧ вӧчны сіԇ-жӧ, кыԇі вӧчлісны воԇԇа маԍԏерјас бумага ԉістјасӧс кԉіновӧј прессӧн топӧԁігӧн. Колӧ бумагасӧ топӧԁны вӧчны сіјӧс јона ӧтторјаӧн ԁа сеԍԍа коԍтыны.
Бумага летчӧ бумага вӧчан машінаыԍ орлытӧм куԅ ԉентаӧн. Тајӧ паԍкыԁ ԁӧракоԃ ԉентасӧ леԇӧны кык вал костті. Валјассӧ лӧԍӧԁӧма ӧтамӧԁԍыс зев матӧ ԁа бергалӧны вочча&. Најӧ кыскӧны ас костаныс бумагасӧ, вӧчӧны сіјӧс ӧттырјаӧн, топӧԁӧны ԁа пычкӧны сеԍ васӧ.
Бумага ӧні лоіс ӧттырја, вӧсԋіԁ ԁа топыԁ. Но сіјӧ нӧшта абу-на ԇік кос, валјас ез-на вермыны вӧтлыны став васӧ. Меԁ еԍкӧ бура коԍтыны, бумагасӧ выԉыԍ леԇӧны валјас костті. Тајӧ валыслӧн пыщкӧсыс тыртӧм. Трубајасӧԁ валјас пыщкӧ леԇӧны пӧԍ ру, коԁӧн пӧԍӧԁӧны валјас. Тајӧ вал пырыс мунӧм бӧрԏі вӧԉіԍ бура коԍмӧ бумагаыс. Валјас кост леԇӧм бӧрын бумагасӧ гартӧны струбкајас вылӧ. Кор ковмас, вунԁалӧны бумагасӧ ԉістјас вылӧ.
Нывбабајас упаковщіцајас течӧны ԉістјассӧ ԏетраԁкајасӧ, а ԏетраԁкајассӧ — ԃеԍԏӧ, а ԃеԍԏјассӧ — стопаӧ. Стопајассӧ гартлӧны (обверточнӧј) бумагаӧн ԁа таԇі ыстӧны ԋіга леԇанінјасӧ, школајасӧ.
УНА-Ӧ БУМАГА ВОӦ МОРТ ВЫЛӦ ВОӦН
 
Ӧні став му паԍталаас олӧ ӧԏі міԉԉарԁ ԁа җын гӧгӧр морт. Тајӧ лыԁсӧ ԍінвоԇӧ бура петкӧԁлыны ԋекущӧм ногӧн он вермы. Ставыс-кӧ сувтасны ӧԏі мӧԁлы бӧрвылас, секі еԍкӧ лоӧ јӧз віԅ кык ԍо ветымын ԍурс верст. Тајӧ став јӧз піԍыс, квајтӧԁ јукӧныслы оз ков ԋекущӧм бумага. Најӧ оз кужны гіжны ԋі лыԃԃыԍны. Тајӧ нач пемыԁ јӧз. Җынјыс кымын став јӧз піԍыс гіжӧны паԉма корјас вылӧ ԁа Кітајскӧј бумага вылӧ, коԁ јылыԍ мі ԍорԋітім-ԋін. Сӧмын став јӧз піԍыс којмӧԁ јукӧн јӧзыслы век колӧ гаԅетнӧј, гіжан ԁа мукӧԁ пӧлӧс бумага.
Кымын јона велӧԁчӧма морт, сымын унҗык колӧ бумага. Велӧԁчӧм морт лыԃԃӧ гаԅетјас, ԋігајас, гіжӧ піԍмӧјас ԁа с. в.
Сылы колӧ тӧԁны мыј вӧчԍӧ мувылас, кыԇі олӧны мукӧԁ странајасса јӧзыс, ԁа кыԇі бурмӧԁны асԍыс олӧмсӧ.
Став јӧз піыԍ војнаӧԇ меԁԍа уна віԇісны бумага швеԁјас ԁа ангԉічана. Швеԁјаслӧн меԁыҗыԁ кар Стокгоԉм. Рочјас ԁа ԋемечјас кост војнаӧԇ сіјӧ вӧлі-на ічӧԏік кар. Сені секі вӧлі міԉԉон җын гӧгӧр јӧз. Ԋӧԉ тащӧм Стокгоԉм-коԃ кар тӧріс міјан ӧԏі Мӧскуаӧ. А Мӧскуаын гаԅетјас леԇісны Стокгоԉм карын ԁорыԍ кујім-ԋоԉыԍӧн ещаҗык.
Помкаыс талӧн зев тыԁалана.
Војнаӧԇ роч робочӧј ԁа креԍԏаԋін шоча лыԃԃавліс гаԅетјастӧ. Ез вӧвлы прӧст каԁыс& гаԅетыс вӧлі ԁона ԁај. Секԍа каԁӧ гаԅетјасӧ ез гіжлыны робочӧјјас ԁа креԍԏана олӧм јылыԍ. Гіжлісны кыԇі сар лӧԍӧԁліс параԁ
војскајаслы, кущӧм паԍкӧмӧн вӧлі паԍтаԍԍӧма сарлӧн гӧтырыс ԁа мукӧԁ тащӧм торјас јылыԍ. А кыԇі робочӧјјаслыԍ бурмӧԁны олӧмсӧ, сыјылыԍ ез гіжлыны ԋінӧм тор.
Сар правіԏеԉство ез лыԃԃы коланаӧн велӧԁны робочӧјјасӧс ԁа креԍԏанаӧс гаԅетјас ԁа ԋігајас лыԃԃыны. Меԁԍа-пӧ бур лоӧ, најӧ-кӧ оз понԁыны кужны ԋӧԏі лыԃԃыԍныс-ԋі гіжны-ԋі.
Робочӧјјас пӧвсын, торја-ԋін нывбабајас костын вӧлі зев уна ԇік велӧԁчытӧмјас. А креԍԏанаыԁ мукӧԁ ԍіктјасын вӧлі ԁорвыв велӧԁчытӧм. Меԁым тајӧс гӧгӧрвоны, колӧ інԁыны салԁатӧ муныԍјас вылӧ, коԁјас піын ԍо морт вылӧ сӧмын гіжны ԁа лыԃԃыԍны кужыԍыс вӧлі кыԅ морт.
Швеціјаын велӧԁчытӧм морт ԋӧԏі абу. Ӧткоԃа — ставыслы робочӧјјаслы-і, креԍԏаналы-і — колӧ помавны школа.
Ԇік-жӧ тащӧм вӧлі Ангԉіјаын. Тані робочӧјјас ԁа креԍԏана пыр лыԃԃӧны гаԅет, ԋӧбӧны ԋігајас ԁа журналјас.
Налӧн клубјасын пырӧшалӧны уна гіжӧԁјас, јуӧртӧмјас, најӧ унҗык ԋӧбӧны мајтӧг, папірос ԁа мукӧԁ пӧлӧс вузӧсјас, коԁјасӧс магаԅінын гартлӧны ԉок бумагаӧн.
Абу ԃівӧ таԇнаԁ, кор быԁ ангԉічаԋін вылӧ-кӧ 1908 војасӧ вӧлі воӧ 25 кгм гӧгӧр бумага, швеԁлы лоіс тамынԁта кымын-жӧ, а Роԍԍіјаын воіс сӧмын 2,9 кілограммӧн морт вылӧ.
Мукӧԁ странајасын — Гермаԋіјаын, Франціјаын, Норвегіјаын — ӧԏік морт вылӧ воӧн воӧ бумагаыс ещаҗык
ангԉічаналы ԁа швеԁјаслы ԁорыԍ, но век-жӧ ԁас кымыныԍӧн унҗык міјан ԍерԏі.
Ӧԏі морт вылӧ воан бумага воыԍ-воӧ соԁӧ, лыԁмӧ велӧԁчӧм јӧз. Воыԍ-воӧ соԁӧ ԋігајас, гаԅетјас ԁа җурналјас печатајтӧм.
Кыԇ-ԋін мі ԍорԋітім, бумага вӧчісны важӧн сӧмын ротыԍ. Важ ротјасыԁ вӧлісны зев ԁонаӧԍ ԁа унаыԍ сіјӧ ез тырмыв. Овлывліс сіԇі, мыј бумага фабрікајас рот тырмытӧм вӧсна ез вермыны помала ԁорвыв уҗавны.
Колӧ вӧлі лӧԍӧԁны мыј-кӧ выԉтор, ԁонтӧмҗык тор, кытыԍ поԅіс вӧчны бумага ԁа коԁӧн поԅіс вежны рот.
Ԁыр лоіс песԍыны ԁа уҗавны бумага вӧчыԍ маԍԏерјаслы, кытчӧԇ ез боԍтԍыны вӧчны бумага пуыԍ.
 
ПУ ԀА ЦЕԈԈУЛОЗА
 
Коԉан ԁасӧкмысӧԁ ԋем җынјын бугмага вӧчыԍ маԍԏерјас ԁа јона велӧԁчӧм јӧз тӧԁісны-ԋін, мыј пуыс артмӧма сіԇ-жӧ сіјасыԍ. Ԁумајтчыны ротӧспуӧн вежӧмӧԇ таԍаԋ вӧлі зев-ԋін кокԋыԁ. Но кыԇі торјӧԁлыны сіјассӧ, кыԇі сіјӧс бумага вӧчтӧԇ посԋӧԁлыны?
Ԁыр мӧвпалісны тајӧ мог вылын, кытчӧԇ ԋемецкӧј учоннӧј Кеԉԉер ез вермы торјӧԁны пу сіјас. Віԍтавлӧны, мыј сіјӧ пусӧ ізӧма ізкіӧн ԁа пу пыԅсӧ понԁӧма пуны ічӧԏік ԁозјын, ԁыр пуӧма пусӧ ваын.
Ԁозсӧ шонтіс караԍіна біӧн. Лампаыс сулаліс пызан ԁӧра вылын. Кеԉԉерлӧн кыԇ-кӧ віԁчыԍтог кыскыштԍіс пызанԁӧраыс, лампаыс уԍіс җоҗас, а ԁозјыс пӧріс пызан вылӧ. Кеԉԉер уԍкӧԁчіс кусӧԁны лампасӧ ԁа кор сіјӧс кусӧԁіс, віԇӧԁліс пызан вылӧ: сені кујліс јеҗыԁ бумага-коԃ, кущӧм артмӧ бумага вӧчан фабрікаын гол-
ланԃерын рокӧс. Ваыс пызанԁӧраас јіҗӧма ԁа пызан вылӧ коԉӧма шаԋга-коԃ јеҗыԁ чукӧр.
Кеԉԉер вӧчіс мыјкӧ мынԁа тащӧм пу пыԅсӧ ԁа мӧԁліс вӧчны сетыԍ бумага сіԇ-жӧ, кыԇ і вӧчлісны важӧн маԍԏерјас. Пу пыԅсӧ ваын јона пуӧм бӧрын, сіјӧс кӧшӧн течіс ԍетка-коԃ пыԁӧса формаӧ ԁа топӧԁіс пресс костын. Артміс кабала ԉіст. Но сіјӧ вӧліс зев чорыԁ, чегјаԍыԍ. Кокԋіԃіка кучкӧмыԍ сіјӧ чегјаԍіс. Сіјӧс оз поԅ вӧлі гартовтны трубкаӧ, потлаԍіс. Ԁај рӧмыс бумагаыслӧн ез вӧв міча јеҗыԁ, а руԁов — віж.
Кеԉԉер боԍԍыліс вӧчны бумагасӧ пу ԁа рот сора бумага рокӧсыԍ. Сіјӧ боԍтіс 60%-сӧ ротыԍ вӧчӧм рокӧс ԁа 40% пуыԍ вӧчӧм рот ԁа вӧчліс бумага. Артміс бумага гіжны ԁа печатајтны зев бура шогмана.
Воԇнас пусӧ, кыԇі і важӧн ротјасӧс, посԋӧԁлісны ізкіӧн. Таԇнаԁ уҗыс муні зев омӧԉа. Наԇӧԋікӧн маԍԏерјас ԁумајтісны уна пӧлӧс машінајас, мыјјасӧн вӧлі поԅӧ посԋӧԁлыны пусӧ колана выјӧԇ.
Бумага вӧчан фабрікаӧ вајалӧны пујассӧ быԁса керјасӧн, куԅтанас 6 1/2 метра кымын (3 сыв). Меԁԍасӧ бумага вӧчӧм вылӧ вајӧны коз пу. Сіјӧ јона ԋебыԁ, регыԁӧнҗык вушјӧ посԋі сіјас вылӧ ԁа абуҗык ԍірӧԍ. Козјыԁ пожӧм ԁорԍыԁ јона віртӧм. Куԅ пусӧ оз поԅ ӧтпырјӧн вуштыны. Сіјӧс колӧ піԉітлыны җеԋыԁ чуркајасӧ ԁа куԉны кырԍсӧ. Кырԍыс вывті чорыԁ ԁа сіјӧн омӧԉтӧ бумагасӧ. Керсӧ чуркајас вылӧ піԉітлӧны гӧгрӧс пілаӧн. А кырԍсӧ куԉӧны торја станокјас вылын. Чугун кыщ вылӧ пукталӧма пыщлаԋ ԁорӧн пуртјас. Сіјӧ кыщыс пуртјаснас бергалӧ ԁа куԉӧ кырԍсӧ пулыԍ. Вывԍаԋыс робочӧј пусӧ ԉічкӧ зорјӧн.
Кырԍсӧ весалӧм бӧрын пуӧс машінаӧн торјӧԁлӧны,
посԋӧԁлӧны, ізӧны. Тајӧ уҗсо вӧчыԍ машінаыс шуԍӧ ԃефібрерӧн.
Ԃеірібрерсӧ петкӧԁлӧма 5-ӧԁ серпас вылын. Тајӧ гӧгрӧс тӧчітчан із, коԁ гӧгӧр лӧԍӧԁӧма ԋоԉ јашщік. Јашщік
пыщкӧсјасӧ пуктыԍԍӧны куԉӧм кырԍа пу чуркајас“. Чуркасӧ пуктӧны топыԁа ԁа топӧԁӧны вылыԍаԋыс пԉітаӧн, коԁ вылӧ бара-жӧ вывԍаԋыс ԉічкӧ ва. Ва ԉічкӧм улын пуыс бӧр вывлаԋӧ кајны оз вермы. Ізјыс пусӧ вуштӧ ԁа вӧчӧ посԋі пыԅӧ.
Ԋіртігӧн пу јона пӧԍалӧ, веԍкыԁа вермӧ ӧзјыны. Мі
ӧԁам, мыј важ јӧз шеԁӧԁлӧмны бісӧ пуӧс ізјӧн ԋіртӧмӧн.
Ԃікарјас тајӧ уҗсӧ вӧчлісчы кіӧн. Но кор пусӧ ізјӧн ԋіртӧны машіна вынӧн, секі пуыԁ вермӧ нӧшта регыԁҗык ӧзјыны. Меԁ еԍкӧн пуыс ез ӧзјы, із вылас пыр летчӧ ва. Ваыс кӧтӧԁӧ ізсӧ ԁа пусӧ, щӧщ торјӧԁӧ ізјыԍ ԁа пу торјыԍ бонԅӧм пусӧ..
Ԃефібрерыԍ петӧ пуыԍ артмӧм пыԅ. Пуыԍ вӧчӧм пыԅԍыс поԅӧ вӧчны сӧмын кыз бумага, мӧԁногӧн-кӧ — картон. Меԁым вӧчны гіжны ԁа ԋігајас печатајтны шогмана бумага, лоӧ сіјӧс соравны шӧрвыјӧн роткӧԁ.
Тащӧм бумагаыԁ сувтіс ез-ԋін јона ԁонӧн. Фабрікантјас бумага вӧчан фабрікајасыԍ ез вермыны бура артавны, мыј налӧн лоӧ тырмымӧн рот. Мі тӧԁам-ԋін, мыј рот чукӧртӧны кыԍԍурӧ. Ӧԏі пӧраӧ сіјӧс вермасны чукӧртны уна, а мӧԁыԍ — ещаҗык. Вӧвлісны сещӧм војас, кор бумага вӧчан фабрікајас сулавлісны сӧмын рот абутӧм вӧсна. Колӧ вӧлі мӧвпыштлыны мыјкӧ выԉыԍтор. Коліс велӧԁчыны вӧчны ԇік пуыԍ міча ԁа јон бумага.
Пуыԍ артмӧ оз сӧмын пу сіјасыԍ. Сіјаскӧԁ щӧщ сорлаԍԍӧма мукӧԁ пӧлӧс торјас,& Најӧ омӧԉтчӧԁӧны бумагасӧ, кыԇі ротыԍ весавтӧм ԋајт торкӧ ротыԍ вӧчӧм бумагасӧ. Пуын емӧԍ пемыԁ слӧјјас. Тајӧ слӧјјасас і ем пу сылыс, вірыс ԁа мукӧԁ бумага вӧчігӧн ковтӧм торјасыс. Тајӧ торсӧ колӧ ставсӧ весавны пуыԍ, меԁ сӧмын коԉіс ԇік пу сіыс.
Ԁыр уҗалісны бумага вӧчыԍ маԍԏерјас ԁа учоннӧјјас пу весалӧмын ԁа ԁыр мыԍԏі сӧмын вермісны тӧԁмавны.
Најӧ торјӧԁісны пу сіјасыԍ став пу госсӧ, ԍірсӧ ԁа став ковтӧм торјассӧ.
Сіјас вылӧ торјӧԁлӧм весалӧм пусӧ шуісны цеԉԉулозаӧн. Ӧні гӧгӧрвоана, мыј сіјӧ лоӧ цеԉԉулозаыс. Тајӧ сіјӧ-жӧ пу, сӧмын сіјӧс бура весалӧма став ковтӧм сораԍԍӧм торјасыԍ.
Цеԉԉулозасӧ понԁісны вӧчны торја фабрікајасын.
Тајӧ фабрікајасыԍ цеԉԉулоза новлӧны бумага вӧчан фабрікајасӧ. А татӧні цеԉԉулозаыԍ вӧчӧны бумага.
Ԋеԁыр мыԍԏі мукӧԁ фабрікајас цеԉԉулозасӧ аԍныс кутісны вӧчны.
Ӧні емӧԍ ас цеԉԉулозаӧн уҗалыԍ бумага вӧчан фабрікајас, емӧԍ-і бокыса фабрікаыԍ вајӧм цеԉԉулозаӧн уҗалыԍ бумага вӧчан фабрікајас.
Цеԉԉулоза вӧчӧм јона ԁонтӧг сувтӧ рот чукӧртӧм ԁорыԍ. Тајӧн јона ԁонтӧмміс бумага, коԁӧс ӧні вермӧны ԋӧбны быԁсӧн.
Фабрікајасын кутісны вӧчны уна ԍікас бумага. Ӧні ротыԍ вӧчӧны сӧмын ԁонаҗык ԁа бурҗык бумагајас. Ԋеуна омӧԉҗык бумага вӧчӧны ротӧс цеԉԉулозакӧԁ соралӧмӧн.
Нӧшта омӧԉҗык бумага вӧчӧны ԇік цеԉԉулозаыԍ. Меԁԍа ԉок бумагасӧ, шуам гаԅетнӧј бумага, вӧчӧны цеԉԉулозасӧ весавтӧм пукӧԁ сорлалӧмӧн.
Ԃерт, тајӧ бумагаыс јона омӧԉ. Зев кокԋыԁа коԍаԍлӧ, чегјаԍӧ. Гаԅетлӧн ԋемыс-ӧԁ кык-куім лун-жӧ. Талун лыԃԃін, тӧԁмаԍін выԉ торјаскӧԁ, а мӧԁлун сіјӧ оз-ԋін ков — важмӧма. Тавӧсна гаԅетјассӧ печатајтӧны ԁонтӧмҗык бумага вылӧ, меԁ быԁ морт верміс ԋӧбны.
Быԁ фабріка вӧчӧ аслыс пӧлӧс бумага. Боԍтам-кӧ, міјанлы тӧԁса Калужскӧј фабрікаӧс. Сіјӧ вӧчӧ бур пӧ-
лӧс бумага, бур ротыԍ. Вјатскӧј фабріка вӧчӧ 9-ԁ №-а курітчан бумага сіԇі-жӧ бура весалӧм ротыԍ. „Сокол“ ԋіма фабріка Вологоԁскӧј губерԋаын вӧчӧ уна пӧлӧс бумагајас куш цеԉԉулозаыԍ ԁа пуыԍ. Цеԉԉулозасӧ вӧчӧм вылӧ мунӧ јонҗыкасӧ козпу вӧр. Вӧрсӧ лӧԍӧԁӧны вӧсԋіӧс: меԁ ез вӧв кызҗык 13-17 саԋԏіметрыԍ (3-4 вершӧк) ԁа піԉітлӧны кражјас вылӧ.
Меԁым петкӧԁлыны цеԉԉулоза вӧчӧм вылӧ мунан вӧрлыԍ уналунсӧ, вајӧԁам петкӧԁлас пыԃԃі Војвыв Амерікаӧс. Сетӧні быԁ во бумага вӧчан фабрікајас бырӧԁӧны 55 міԉԉон кбм. (5 1/2 міԉԉон кбм сыв вӧр).
 
ЦЕԈԈУЛОЗА ВӦЧӦМ
 
Цеԉԉулоза торјалӧ, пуыԍ ас сӧстӧм луннас. Сені абу ԍір, сыв, коԁјасыԍ артмӧ ԍӧԁ кыщјасыс пулӧн. Цеԉԉулоза торјӧԁԍӧ пу вірыԍ&, сылыԍ сіԇ-жӧ, кыԇ-і ротыԍ, весалӧны ԋајтсӧ кунваын пуӧмӧн.
Роттӧ ԋајтыԍ весавны јона кокԋыԁҗык. Ӧԁ ротыԁ ԋебыԁҗык, сетчӧ регыԁ пырӧ пыщкӧсас кунваыс ԁа весалӧ ԋајтсӧ пыщкӧсԍыс. Торја-ԋін кокԋіԁа пырӧ кунваыс рот піас пуігӧн ԁа руӧн пӧжігӧн. Кӧԇыԁ кунва омӧԉҗыка весалӧ ротсӧ.
Віԁлӧ кӧтӧԁны пусӧ ваын, ԉібӧ пуны пӧртјын. Бӧрԏінас лептӧ пӧртјыԍ ԁа поткӧԁлӧ уна торјӧ. Аԁԇанныԁ, мыј пуыслӧн кӧтаԍлӧма сӧмын вылысыс. Пу пыщкӧсас ваыс абу пырӧма. Тајӧс поԅӧ ԍінмӧн аԁԇыны, мі-кӧ ваас пуктам ещаԋік краска. Краскаыс сӧмын краԍітас пуыслыԍ вылыссӧ. Меԁым пусӧ бура пӧжны ԁа вӧтлыны кунваӧн пуԍыс став вірсӧ& ԁа сывсӧ,
колӧ поткӧԁлыны сіјӧс посԋіԃік торјасӧ. Тајӧ еща-на Колӧ нӧшта кунсӧ вӧтлыны пу пыщкӧсԍыс. Тајӧс вермам вӧчны руӧн. Посԋӧԁлӧм пу тыра пӧртјассӧ вӧтлӧны ыҗыԁ вынӧн пӧԍ ру. Сіјӧ топӧԁӧ кунлаԋ ԁа вӧтлӧ сіјӧс пу пыщкӧсӧ. Кор воӧ пу пыщкӧсас, кунваыс, кыскӧ сеԍ став ԍірсӧ ԁа сывсӧ. Кор пу торјасыс тырмымӧн пуԍасны ԁа кунваыс кыскас пуԍыс став ԋајтсӧ, кунвасӧ леԇӧны пӧртјыԍ ԁа цеԉԉулозасӧ шеԁӧԁӧны. Сіјӧ нӧшта абу-на сӧстӧм. Пу вылӧ коԉалӧма-на ԍір војтјас. Пу пыщкас ем кунваыс-і. Сіјӧс колӧ мыԍкыны, весавны ԁа беԉітны кыԇі-і беԉітӧны весалӧм рот.
Цеԉԉулозасӧ бура мыԍкӧны ваӧн, бӧрас јеҗԁӧԁӧны іԅвесткаӧн.
Цеԉԉулоза лоіс. Ӧні сетыԍ поԅӧ вӧчны бумага сіԇ-жӧ, кыԇі і мыԍкӧм ԁа јеҗԁӧԁӧм ротыԍ.
Голланԃерын цеԉԉулоза сорлаԍԍӧ роткӧԁ ԉібӧ пуыԍ вӧчӧм пыԅкӧԁ, кԉејавԍӧ каԋіфоԉнӧј кԉејӧн ԁа леԇӧны тајӧс бумагаӧ вӧчан машінаӧ.
Пуыԍ кыԋԇі бумага нӧшта вӧчӧны іԇасыԍ, мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјасыԍ, важ бумагаыԍ-ԁа.
Важ бумага чукӧртӧны, посԋӧԁлӧны ԁа фабрікаын сетыԍ вӧчӧны омӧԉҗык пӧлӧс бумагајас — руԁ оберточнӧј бумага. Мукӧԁ местајасын пыр чукӧртӧны важ бумагасӧ.
Стокгоԉмын, мыј јылыԍ мі ԍорԋітім-ԋін, ем тащӧм моԁа: трамвајын муныԍјас, коԁлӧн лыԃԃыԍԍӧ помӧԇ гаԅет оз боԍтны ԍӧрыԍ, а коԉӧны трамвајӧ. Конԁукторјас чукӧртӧны гаԅетјассӧ ԁа шыблалӧны сы вылӧ вӧчӧм торја јашщікјасӧ. Стокгоԉмын абу велӧԁчытӧм мортыԁ. Гаԅет лыԃԃӧны ставыс. Сіјӧн, вагонјасын, ԃерт, бумага чукӧрмӧ уна.
Чукӧртӧм важ гаԅетсӧ мӧԁӧԁӧны бумага вӧчан фабрікаӧ. Сені сеԍ вӧчӧны обвјорточнӧј бумага, мыјӧн гартлӧоы& тӧварсӧ лавкајасын. Тајӧ ԍӧм вылас вӧлі іԇӧны& баԏ-мамтӧм чеԉаԃӧс віԇан керкајас (ԍіротскӧі ԁомјас).
 
БУМАГА ВОЧОМ СССР-ын
 
Русскӧј фабрікајас ԁа завоԁјас кысԍісны заграԋічаса фабрік завоԁјас бӧрын. Заграԋічаын меԁвоԇыԍ бумага вӧчан меԉԋіча лоіс XIII немын, а Роԍԍіјаын куім ԍо воӧн ԍорӧнҗык. Меԁвоԇԇа меԉԋіча вӧлі міјан вӧчӧма XVI немын. Тајӧ меԉԋічаыс ез ԁыр уҗав. Маԍԏерјас вӧліны омӧԉӧс, бумага артміс зев омӧԉ. Маԍԏерјас чајтісны аԍнысӧ уҗалӧмӧн зев бура, роч ротыс-пӧ зев омӧԉ ԁа сіјӧн сетыԍ оз поԅ вӧчны бур бумага. Первојја фабріка таԇікӧн і тупкыԍԍіс ԁа Роԍԍіјаӧ бумага кутісны вајны заграԋічаса купечјас, војԁӧрсӧ Ітаԉіјаыԍ, сеԍԍа Франціјаыԍ ԁа Гермаԋіјаыԍ, меԁбӧрын — Голланԃіјаыԍ. Сӧмын Петр І-ој ԁырјі лоісны меԁвоԇԇа бумага вӧчан меԉԋічајас, кӧні понԁісны вӧчны јона-ԋін важ ԁорыԍ бур бумага, кытчӧ поԅіс-ԋін вӧлі бура гіжны.
Таԍаԋ бумага вӧчан меԉԋічајаслӧн лыԁыс Роԍԍіјаын наԇӧԋікӧн кутіс соԁны. Петр І-ој бӧрԏі ԍо во мыԍԏі, Роԍԍіјаын уҗаліс-ԋін 25 фабріка, а нӧшта 50 во бӧрын — 60 фабріка. Роԍԍіја ԁа Гермаԋіја костын војна панӧм воԇвылын уна местајасын уҗалісны — 140 фабріка. Најӧ вӧчісны бӧрја војассӧ војна воԇвылын ԍурс тонна гӧгӧр бумага воӧн.
Первојыԍ-тӧ тајӧ кажітчӧ зев уна. Ӧткоԁалам-кӧ Ангԉііакӧԁ ԁа Швеціјакӧԁ, тајӧ лоӧ зев-на еща.
Мі ԍорԋітлім-ԋін, ӧԏі швеԁлы ԉібӧ ангԉічаԋінлы вонас колӧ 25 кілограмм бумага, а рочјаслы сӧмын 2,2 кілограмм бумага.
Ас вӧчӧм бумага Роԍԍіјаын ез тырмы, сіјӧн лоі вајны мукӧԁ госуԁарствојасыԍ, меԁԍасӧ Фінԉанԃіјаыԍ. Торја-ԋін јона бумага кутісны вајны Роԍԍіјаӧ 1904-1905 војас бӧрын: 1908 воӧ вӧлі вајӧма Роԍԍіјаӧ заграԋічаыԍ
83.000 тонна (5 міԉԉон пуԁ) пуыԍ вӧчӧм быԁԍама бумага, картон ԁа гартӧԁ бумага. Таыԍ кыԋԇі вӧлі вајӧма
8.000 тонна (500,000 пуԁ) цеԉԉулоза. Цеԉԉулоза вајӧны бумага вӧчан фабрікајасӧ, сетыԍ сені вӧчӧны бумага.
Мыјла тајӧ таԇ — гӧгӧрвоана, 1904-1905 воӧԇ сар влаԍт Роԍԍіјаын сулаліс чорыԁа. Став асԍыс вынсӧ сіјӧ пуктіс, меԁ еԍкӧн ԋе леԇны робочӧјјасӧԇ ԁа креԍԏанаӧԇ ԋіга ԁа гаԅет. 1904 воӧ вӧлі војна Јапоԋіјакӧԁ, а 1905 воӧ завоԃітчіс ревоԉуціја. Сар влаԍтлӧн поԁув вӧрԅӧм бӧрын сар влаԍт ԍетчыштіс робочӧјјаслаԋ. Понԁіс-ԋін леԇны робочӧјјаслы ԁа креԍԏаналы ԋігајас, гаԅетјас. Бумага ковны кутіс зев уна.
1897 воӧ ӧԏі морт вылӧ Роԍԍіјаын воіс сӧмын 1,4 кіло бумага, а 1908 воӧ, мӧԁ ногӧн-кӧ — воԇԇа ревоԉуціја бӧрын, воіс-ԋін 2,2 кгр., а 1914 воӧ, кор робочӧјјас ԁа креԍԏана понԁісны раԃејтны гаԅетјас, ԁугӧԁны најӧс ԋекыԇ-ԋін оз вӧлі поԅ. Секі воіс морт вылӧ 3 кілограмм бумага.
Роԍԍіјаын еща бумага вӧчӧмлы ем нӧшта помка. Тајӧ помкаыс сещӧм, міјан ԍіктјасын еԉектріфікаціја уҗыс сӧмын-на завоԃітчӧ, а боԍтам-кӧ Фінԉаԋԃіаӧс, сені быԁ ԍіктын ем еԉектріческӧј бі, еԉектріческӧј станціја.
Бумага вӧчны колӧ уна пӧлӧс. машінајас: голланԃер-
јас, ԃефібрерјас, пу кырԍ весалан станокјас, бумага вӧчан машінајас ԁа уна мукоԁ тор. Став тајӧ машінајасыслы колӧ вын.
Роԍԍіјаын вауԍјасыԁ еща. Унҗыклаас бумага вӧчан фабрікајасын машінајасыс уҗалӧны ру вынӧн. Ру пӧрт шонтыны колӧ пес ԉібӧ ізшом. А сіјӧ сувтӧ ԁонӧн. Тапонԁа-і бумага вӧчӧмыс сувтӧ Роԍԍіјааԁ Фінԉаԋԃіјаын ԁорԍыԁ ԁонаҗык.
Ревоԉуціја бӧрын Роԍԍіјаын бумага вӧчан фабрікајаслӧн лыԁыс чініс. Војна воԇвывса 140 бумага вӧчан фабрікаыԍ коԉі сӧмын 60. Тащӧм уна ӧтпырјӧн чінӧмыслӧн помкаыс сіјӧ, мыј век уна фабріка вӧлі Поԉшаын, Латвіјаын ԁа Естоԋіјаын, коԁјас ревоԉуціја бӧрын міјаныԍ торјӧԁчісны.
Чініс щӧщ бумага вӧчӧмыс-і. Важ 17-18 міԉԉон пуԁ бумага пыԃԃі СССР-ын 1923 воӧ вӧчӧма вӧлі сӧмын 5-6 міԉн. пуԁ бумага ԁа 760 ԍурс пуԁ гӧгӧр картон. Ԃерт, тајӧ еща, но коԉӧм војас ԍерԏі-кӧ артавны, бумага вӧчӧм кыптіс важ којмӧԁ јукӧн вылас.
Војна ԁырјі ԁа 1918-1920 војасын важмӧм фабрікајас понԁісны стрӧітавны выԉыԍ. Бумага вӧчан фабрікајасын ӧні уҗалӧ 22.000 робӧчӧј.
Ӧні-ӧԁ велӧԁчытӧм јӧз міјан луныԍ-лун век чінӧ, ԋіга ԁа гаԅет суԇӧԁӧны ԁа лыԃԃӧны меԁԍа ылыс грезԁјасын-ԋін.
1924-25-ԁ воын СССР-ын быԁ морт вылӧ воіс 2 1/3 кіл. бумага. _
1924 воын Швеціјаын быԁ морт вылӧ бумага воі 15 кілограммӧн, а Војвыв Амерікаын — 63 кілоӧн.
СССР-ын бумага вӧчан промышԉенноот ӧні зев јона кыптіс ԁаі воԇӧвылӧ јона кыптӧ. 1913 воӧ Роԍԍіјаын
вӧчісны 220 ԍурс тонаа гіжан бумага. 1931 воӧ мі вӧчім-ԋін 1913 во ԁорыԍ куім мынԁа унҗык — 619 ԍурс тонна гіжан бумага. Таыԍ кынԇі вӧчӧма 65,9 ԍурс тонна кыз бумага (картон). Ӧні торја-ԋін ӧԁјӧ кыптӧ гіжан бумагајас вӧчӧм (гаԅетајас печатајтан бумага). Став бумага ԁорын 1931 воӧ сіјӧ лоӧ 60%. Но быԁсӧн ті тӧԁанныԁ, ӧні мі нуӧԁам ӧԏі щупӧԁа щколајасын ԁорвыв велӧԁӧм, бырӧԁам став јӧз пӧвсыԍ велӧԁчытӧм лун. Велӧԁчӧмлун став уҗалыԍ јӧзлӧн кыптӧ зев ӧԁјӧ. Сіјӧн бумага вӧчан промышԉенноԍт тырмымӧн бумага ԍетны ез вермы. Тајӧ артміс сіјӧн, мыј ВСНХ тырмымӧн бумага вӧчӧм бӧрԍа ез віԇӧԁ, мӧԁ-кӧ — ез вӧв тырмымӧн цеԉԉулоза. Тајӧ тырмытӧм торјас лоӧ бырӧԁӧма ԁа бумага вӧчӧмын мі сувтам мірын меԁвоԇԇа странаӧ.
 
КУЩӦМ БУР ԌЕТӦ БУМАГА
 
Морт олӧмын бумага зев тӧԁчана тор. Бумага пыр јӧз тӧԁмаԍӧны ставмувывса олӧмкӧԁ. Бумага отсӧгӧн јӧз боԍтӧны тӧԁлун (знаԋԋӧ). Сіјӧ налыԍ бурмӧԁӧ олӧм. Бумага пыр ӧԏі морт асԍыс мӧвпјассӧ вермӧ віԍтавны ставмувывса јӧзыслы. Тӧԁмалас коԁкӧ кущӧмкӧ выԉ бур тор, шуам выԉ ногӧн му вынԍӧԁӧм. Тӧԁмалас сіјӧс бура ԁа гіжас сы јылыԍ ԋіга. Ԋігасӧ печатајтасны ԁа уна ԍурс јӧз тӧԁмаласны тајӧ выԉ торсӧ, кыԇі бурҗыка вынԍӧԁны му.
Тајӧ еща. Став тајӧ гіжӧԁыс коԉӧ ԋем кежлӧ. Бумага коԉӧ ԇоԋӧн јӧзыслыԍ мӧвпјассӧ. Бумага отсӧгӧн мі тӧԁам, мыј мӧвпалісны кык-куім ԍо во сајын. I міјанлыԍ олӧмнымӧс кутасны тӧԁны уна ԍо војас бӧрԏі, кыԇі мі олім ӧні.
Мортлӧн ԍорԋітны вермӧм — зев ыҗыԁ тор ывлавывлӧн. Морт ԍорԋілӧн, кытчӧԇ сіјӧс абу гіжӧма бумага вылӧ, выныс ічӧт-на. Бумага вылӧ гіжтӧм кыв ԁа ԍорԋі мӧԁа-мӧԁлы воԇӧ віԍтавлігӧн век вежлаԍԍӧ ԁа збыԉлуныс ԍорԋіыслӧн вошӧ. Мыјԁта ӧні емӧԍ важ вӧвлытӧм торјас јылыԍ ԍорԋіјас, коԁјас лоісны сіјӧн, мыј ез вермыны гіжны пырыԍпыр бумага вылӧ лоӧм ԁа вӧвлӧм торјассӧ. А ез гіжлыны најӧ сывӧсна, мыј ез кужны гіжныссӧ ԁај ԋемторјӧ вӧлі гіжныссӧ. Бумага — мортлӧн зев ыҗыԁ аԁԇӧм тор. Сіјӧ разӧԁӧ му паԍталаыс тӧԁлун, велӧԁӧ јӧзӧс, бурмӧԁӧ ԁа кокԋӧԁӧ налыԍ олӧмсӧ.
Сӧвет влаԍт кіын бумага отсалӧ робочӧј ԁа креԍԏаналы мезԁыԍны быԁԍама важ коԉасјасыԍ. Отсалӧ кыпӧԁны выԉ олӧм.
Капітаԉістјас кіыԍ бумага вӧчан фабрікајас мырԃԃӧмӧн робочӧј ԁа креԍԏана СССР-ын мырԃԃісны буржуаԅіја кіыԍ став гаԅетјас-ԋігајас, коԁјасӧн најӧ ылӧԁлісны став уҗалыԍ јӧзсӧ.
Сӧвет влаԍт бумага пыр отсалӧ робочӧјјаслы ԁак реԍԏаналы бурмӧԁны асԍыныс олӧмсӧ, лӧԍӧԁны сіјӧс сіԇі, меԁ став јӧзыс вӧліны ӧткоԃӧԍ, кӧні быԁсӧн олісны ас уҗӧн.
КОМІ ГОСІЗԀАТЛӦН
ԈІԎЕРАТУРА ЈУКӦԁ 1932 ВОЫН
ЛЕԆӦ ԊОԈ НОМЕР ХУԀОЖЕСТВОА ԈІԎЕРАТУРА АԈМАНАХ
ВЫԈ ВОЈВЫВ“
Аԉманахјасӧ лоӧ леԇӧма віԍтјас, пјесајас, кывбурјас, очеркјас, коԅтылӧмјас гражԁанскӧј војна јылыԍ, інтервенціја јылыԍ, гӧрԁ арміја јылыԍ, вӧрлеԇӧм-кылӧԁӧм јылыԍ, колхозјас течӧм јылыԍ, Војвыв крајын ԁа Комі облаԍтын інԁустріаԉізаціја мунӧм јылыԍ ԁа с. в.
КАПП-са шԉенјас, том гіжыԍ-уԁарԋікјас! Гіжӧј аԉманахӧ, паԍкӧԁӧј сіјӧс комі уҗалыԍ војтыр пӧвсӧ — вӧрӧ, колхозјасӧ, стројкајас вылӧ.
Хуԁожествоса гіжӧԁ отсӧгӧн кутам вермаԍны Выԉ інԁустріаԉнӧј соціаԉіԍԏіческӧј Војвыв вӧсна.
Гіжӧԁјас ыстӧј: Сыктывкар, Комі Госізԁат Комі хуԁожествоа ԉіԏература ԍекторӧ.
 
Ԁоныс 25 ур.
КОМІ ГОСІЗԁАТ
Петісны выԉ комі ԋігајас: „ВӦРЫН“ — Санԁрік Јогорлӧн вӧрлеԇӧм јылыԍ повеԍԏ.
„ԀОРВЫВ —
СУКԈАԌӦМ“
Роч вылыԍ коміӧԁӧм очеркјас. Сетчӧ гіжӧма, кыԇі ставмувывса капітаԉістјас, Роԍԍіјаыԍ вӧтлӧм белогварԃејечјас којӧны СССР-ӧс ԋајтӧн, боԉгӧны СССР-ын торјӧн-ԋін вӧрлеԇанінјасын мырԁӧна уҗ јылыԍ, сӧветскӧј „ԃемпінг" јылыԍ, кыԇі та вылӧ віԇӧ вочакыв СССР-са ԁа ставмувывса проԉетаріат.
РЕГЫԀ ПЕТАС:
ПЕԂ ГЕԊЛӦН колхозјас течӧм јылыԍ выԉ повесԏ „Ԍіктса асыв“
ТАЈӦ ԊІГАЈАССӦ СУԆӦԀНЫ ПОԄӦ СЫКТЫВКАРСА КОМІ ГОСІЗԀАТ МАГАԄІНЫԌ

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=52660