Марий орфографий правил

Гласныйым (йоҥ буквам) возымаш

1. Гласный-влак, мут мучашысе пералтышдыме о, ӧ, е деч молыжо, ойлымо семынак возалтыт: кап, капка́, пий, колта́ш, по́рсын, кӧршӧ́к, шӧр, кугу́, куэ́, пу, туп, кӱтӱ́, пӱй, пыл, пы́рыс, эр.

2. Мут мучашысе виш мутлончышто (слогышто) пералтышдыме гласный-влак тӱрвӧ гармонийлан келыштаралт возалтыт:

а) пералтыш о, у, ю ӱмбалне лиеш гын, мут мучаште о возалтеш: ко́рно, шо́рдо, ку́рго, шу́до, ю́жо, ю́мо;

б) пералтыш ӧ, ӱ ӱмбалне лиеш гын, мут мучаште ӧ возалтеш: кӧ́ргӧ, нӧ́ргӧ, шӱ́ргӧ, шӱ́ртӧ;

в) пералтыш а, е, и, ы, э, я ӱмбалне лиеш гын, мут мучаште е возалтеш: ка́нде, те́ле, ки́нде, ты́лзе, э́рге, я́мде. Но: та́ужо;

г) руш йылме гыч пурышо мутын пытартыш мутлончыштыжо о, ё, у, ю лиеш гын, тудым вашталтыме але туддеч вес мутым ыштыме годым мучаштыже о возалтеш: ра́дио – ра́диошто, ковё́р – ковё́рышто, прези́диум – прези́диумышто, интервью́ – интервью́што, ра́дио – ра́диодымо, самолё́т – самолё́тысо, июнь – ию́ньысо, па́лубо – па́лубысо; а, е, и, ы, э, я лиеш гын, е возалтеш: о́рган – о́рганже, до́кер – до́керже, аудито́рий –аудито́рийышке, сказу́емый – сказу́емыйыште, силуэ́т – силуэ́тыште, циркуля́р – циркуля́рыште, кало́рий – кало́рийдыме, коло́ний – коло́нийысе.

П а л е м д ы м а ш. Тиде правил глаголын кӱштымӧ тайык (повелительный наклонений) шуко чот 2-шо лицаштыже (ко́дса, ко́ндыза), эртыше жап шуко чот 1-ше ден 2-шо лицаштыже (ко́дна, ко́дда; ко́ндышна, ко́ндышда; то́лынна, то́лында), лӱм мутын таҥастарыме вочмык (падеж) формыштыжо (о́лыкла, пӱ́гыла), -ге (-ке) суффиксан наречийлаште ок шукталт (йо́рге, ву́жге, рӱ́жге, йо́лтке, ро́штке, рӱ́штке).

3. Мут мучашысе пералтышдыме е, о, ӧ гласный-влак мутым вашталтыме ыштыме годым да -с частицым ушымо годым ы гласный дене алмашталтыт: ки́нде – ки́ндым, ки́ндыс; та́ле – талыра́к, та́лын; ко́рно – ко́рнысо, корные́ҥ; ку́тко – ку́ткыла, куткышуэ́; ко́ндо – ко́ндыжо, ко́ндышт; шу́до – шу́дым, шу́дыс, шудышы́рчык; пӱ́чӧ – пӱ́чым, пӱчышу́до; шӱ́льӧ – шӱ́льым, шӱ́льыс, шӱльыво́ҥго.

4. Пералтышдыме е, о, ӧ дене пытыше мутлашке пералтышан -ак, -ат частице, -ем, -ет шкенлык (притяжательный) суффикс-влакым, обстоятельственный вочмыкын -еш мучашыжым, пале мутын -ан, -аш, -алге суффиксыштым ушымо годым мут мучашысе пералтышдыме е, о, ӧ гласный-влак лектын возыт: пре́зе – презе́м, презе́т, преза́ш; ше́ре – шера́к, шера́т, шера́лге; ше́ме – шема́к, шема́т, шеме́м, шеме́т, шема́лге; ко́рно – корна́т, корне́м, корне́т, корне́ш, корна́н; о́шо – оша́к, оша́т, оше́м, оше́т, оше́ш, оша́лге; нӧ́ргӧ – нӧрга́к, нӧрга́т, нӧрге́м, нӧрге́т, нӧрге́ш.

5. е буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште да гласный почеш йэ шоктымо годым: емыж, ер, еш, аваем, каем, лие, мием, пием, коеш, лӱем;

б) пушкыдо согласный (соҥйӱк) почеш э гласныйым ончыкташ: кынелаш, кынервуй, мане, марле, мыле, нале;

в) пеҥгыде согласный почеш э гласныйым ончыкташ: канем, пеленем, теле, шолем. Но: мэр, мэрий, нэп, сэр.

6. ё буква руш йылме гыч пурышо мутлаште эре возалтеш: лётчик, почёт (таҥастаре: почет), приём, самолёт, слёт, шофёр.

7. э буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште, тыгак мут покшелне да мут мучаште гласный-влак почеш э йӱкым ончыкташ: эпос, эпохо, эр, эрла, эфир, изиэм, коэффициент, куэм, кӱэмалташ, кӱэшташ, пасуэт, постоэм, Олюэт, Ванюэт, полиэтилен, поэт, дуэт, силуэт, куэ, шуэ;

б) йыгырмутын (сложный мутын) э гласный дене тӱҥалше кокымшо ужашыштыже: вӱдэҥер, игэҥер, изэҥер, Кугэҥер, Кужэҥер, Кӱчыкэҥер, Тамшэҥер, нужэҥыр, йӱштэрге, кресэрге, Изэрге, Кугэрге.

8. ю буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште да гласный почеш йу шоктымо годым: юалге, юж, юзо, юмо, каютысо, Маюк, омыюа;

б) пушкыдо согласный почеш у йӱкым ончыкташ: лювык, лювыртаташ, Колюш, нюго, нюслаш, Санюк.

9. я буква возалтеш:

а) мут тӱҥалтыште да гласный почеш йа шоктымо годым: ял, яндар, янтарь, яра, яшлык, ояр, рояль, тоя, ӱярня, функциян, шаяраш, шияш, шуяш, шӱяш;

б) пушкыдо согласный почеш а гласныйым ончыкташ: вуляш, калькулятор, коля, пырляҥдаш, шоляш, арня, занятий, парня, пырня, азям, тяпке.

10. Мутышто ы йӱк шоктымо годым ы буква возалтеш: ойыраш, оҥылаш, комыля, ковышта, козыра, коштыра, лавыра, ладыра, падыра, пыл, соҥгыра, ӱдырамаш, чодыра, чын, шедыра, шоптыр.

Согласныйым (соҥ буквам) возымаш

11. п, т, к согласный-влак мутым вашталтыме годым гласный ончылно кузе каласалтыт, мут мучашыште да мут покшелне тугак возалтыт: клуб [клуп] – клубышто, кид [кит] – кидым, куд [кут] – кудыт, утюг [утюк] – утюгым, плуг [плук] – плугым; жап – жапын, куп – купышто, мут – мутым, шот – шотышто, курык – курыкым, пурак – пуракыште.

Ушалтше марий йыгырмутын кокымшо (але кумшо) ужаш тӱҥалтыште пич согласный почеш п, т, к, йоҥ согласный да гласный почеш в, д, г возалтыт: пырыспоч, коракпуч, иктаҥаш, урвочтар, пылыштӱҥ, поштӱр, пӧрткайык, ошкол; шурнывече, кожвоҥго, пундыштӱҥвоҥго, вӱржвоч, колявоч, шарвоч, маскавуч, омыжвуч, ӱдырвуч, шӱмвылыш, пашадар, пычалдар, волгыждӱр, шоктедӱр, кожгайык, нужгол, ужаргорак, кугорно, савагорно, шаргӱ. Но: икече, пелторта, сапондо; сылнымутвече.

П а л е м д ы м а ш. П, т, к дене возалтыт: а) йыгырмутын кокымшо ужаш тӱҥалтыште кова, коча, кува, кугыза, пеледыш, пила, пого, пӧрт, пу, пӱй, пыл, тоя, тӧр мут-влак: мӱндыркова, мӱндыркоча, озакува, оньыкува, озакугыза, оньыкугыза, кукупеледыш, изипила, ойпого, йочапӧрт, олмапу, онапу, оҥгырпӱй, шонанпыл, самтоя, ӱстелтӧр; б) пеле марлаҥдыме йыгырмут-влакын кокымшо ужашышт: автокевыт, автокорно, аэротер, газпуч, радиокече, радиотолкын, телекӱвар, фотокагаз, электрокӱтӱчӧ, электротул; йошкартаракан, шемтаракан, пелекальке, шукыточко. Но: книгагудо, кормавече, машинавече, садвече.

12. Мут покшелне йоҥ ж, з согласный-влак пич согласный ончылнат вашталтде возалтыт: кагаз – кагазше; теҥыз – теҥызше; вургыжаш – вургыжшо, вургыжтараш; куржаш – куржшо, куржталаш; ломыжаш – ломыжшо; ӧрдыж – ӧрдыжтӧ, ӧрдыжкӧ, но: ӧрдыш (кушко?) каяш. Но: коржаш – коршташ, йоҥыжаш – йоҥышташ.

13. Мутым вашталтыме але ыштыме годым икгай согласный йыгыре лиеш гын, когынекат возыман: кодда, лудда, киддыме, манна, налынна, толынна, туллан, тунеммаш тунемме, кудашше, шупшшо, кайыккомбо, паккӱзӧ, моктеммур, памашшинча.

14. и, ӱ гласный-влак дене пытыше мут мучаште, тыгак еҥ лӱмлаштат, й согласный возалтеш: ий, марий, куньырий, пий, пустырий, турий, Вачий, Каврий, Качырий, Настачий, Чачий, мӱй, ӱй, пӱй, шӱй. Но: 1) кӱ (тыгак йыгырмут-влак: вакшкӱ, йорагӱ, тулгӱ, шаргӱ, шинчагӱ, яшмыгӱ, т.м.), кӱтӱ, чӱчӱ, изи, очыни, унчыли; 2) оҥартыш мут ден йӱк мут-влак (междометий-влак): чи-чи, йыли-юли, пыли-поли, шыри-вури, т.м.

15. й мучашан мутым вашталтыме але тудын деч вес мутым ыштыме годым йэ ден йа олмеш е, я буква-влак возалтыт: мӱй – мӱем, мӱян; ший – шиет, шиялге; ӱй – ӱедаш, ӱян; вуй – вуеш, вуян; герой – героем, героят.

16. Олмештыш мут ден наречийлаште ни- частице почеш к согласный олмеш г возалтеш: нигӧ, нигудо, нигунар(е), нигузе, нигунам, нигушеч(ын), нигушто.

ъ ден ь буквам возымаш

17. ъ буква возалтеш:

а) йыгырмутлаште пеҥгыде согласный почеш е, я ончылно: йолъече, оръеҥ, пӧръеҥ, йыръюж, Азъял, Торъял, Оръю, Оръюл;

б) руш йылме гыч пурышо мутлаште: объект, подъезд, съезд, съёмко, изъявительный.

18. ь буква возалтеш:

а) согласный да о, ӧ, ы гласный-влак ончылно шогышо, мут мучашысе л ден н согласный-влакын пушкыдылыкыштым ончыкташ: выльгыжаш, кольмо, шольо, шӱльӧ, йӱштыльӧ, вольык, выль-выль, мугыль; когыньдам, ньога, оньо, кӱртньӧ, каньыле, маньым, мыскынь, пӱтынь.

П а л е м д ы м а ш. Пушкыдо л, н почеш е, и, я, ю лийыт гын, ь ок возалт: вулен, неле, ыле, шыле, алик-пылик, алят, коля, лювык, Олюк; когынек, кыне, кынервуй, мане, муний, ниялташ, манят, мыняр(е), нюрий.

б) руш йылме гыч пурышо мутлаште: ателье, рельеф, фельетон, батальон, почтальон, бильярд, браконьер, звеньевой, статья.

Вес йылме гыч пурышо мут-влакым возымаш

19. Марий йылмыште пеҥгыдемдалтше мут-влак ойлымо семынак возалтыт: вочко, газет, галанке, грамот, десятин, зубил, калош, кампет, карт, каструль, комет, котлет, кутыр, матер, минут, музык, одеял, парт, планет, плацкарт, покрывал, помазе, пошлин, правил, просек, простынь, пружин, пустынь, раке, секунд, сигарет, сирен, ситце, сукара, трахом, тренча, чаж, шале, шепка, школ, шпал, штук да т.м.

20. Мут мучаште -ия, -ие, -уя олмеш марий йылмыште -ий, -уй возалтеш: Австралия – Австралий, Карелия – Карелий, Финляндия – Финляндий, биология – биологий, партия – партий, революция – революций, станция – станций, филология – филологий, химия – химий; деепричастие – деепричастий, действие – действий, занятие – занятий, звание – званий, наречие – наречий; статуя – статуй.

21. -ея дене пытыше мутлаште пералтыш е гласный ӱмбак возеш гын, марий йылмыште -ей возалтеш: алле́я – алле́й, ассамбле́я – ассамбле́й, бакале́я – бакале́й, батаре́я – батаре́й, галере́я – галере́й, лотере́я – лотере́й, оранжере́я – оранжере́й, транше́я – транше́й, эпопе́я – эпопе́й; пералтыш я гласный ӱмбак возеш гын, мут вашталтде возалтеш: колея́, шлея́.

22. Пералтышдыме -ая, -ое дене пытыше лӱм мут да род дене вашталтше пале мут-влак -ый дене возалтыт: коте́льная – коте́льный, пра́чечная – пра́чечный, приё́мная – приё́мный; сказу́емое – сказу́емый; зао́чная, зао́чное – зао́чный; пералтышан -ая дене пытыше мут-влак -ой дене возалтыт: запята́я – запято́й, кубова́я – кубово́й, мастерска́я – мастерско́й, накладна́я – накладно́й. Но: сва́я – сва́й.

23. Мут мучашысе пералтышдыме -ок, -ек олмеш марий йылмыште -ко, -ке возалтыт: боти́нок – боти́нке, напи́ток – напи́тке, оку́рок – оку́рко, оско́лок – оско́лко, посё́лок – посё́лко, ры́нок – ры́нке, сни́мок – сни́мке, спи́сок – спи́ске, ту́рок – ту́рко, переше́ек – переше́йке. Но: за́мок, и́грек, ку́бок, хло́пок.

24. Пералтышан гласный дене пытыше мут-влак вашталтде возалтыт: глава́, госпожа́, графа́, копна́, судья́, драже́, мулине́, резюме́, уже́, фойе́, шоссе́, сырьё́, городки́ (модыш), духи́, жалюзи́, жюри́, коньки́, носки́, такси́, домино́, кино́, метро́, трико́, кенгуру́, табу́.

25. Мут мучашысе пералтышдыме а гласный ӱмбак марий йылмыште пералтыш возеш гын, а вашталтде возалтеш: бу́ква – буква́, воро́нка – вороҥга́, ка́мбала – камбала́, кни́га – книга́, кото́мка – котомка́, посы́пка – посипка́, решё́тка – решотка́, ру́чка – ручка́, тру́бка – трупка́, ча́рка – чарка́, черни́ла – чернила́.

26. Кок мутлончан мутышто мучашысе пералтышан о олмеш марий йылмыште пералтышан а каласалтме годым а возалтеш: ведро́ – ведра́, звено́ – звена́, клеймо́ – клейма́, окно́ – окна́, перо́ – пера́, пра́во – права́, село́ – села́, сукно́ ­– сукна́, число́ – числа́.

27. Мут мучашысе пералтышдыме а, о гласный-влак гармонийлан келыштаралт возалтыт: авансце́не, актри́се, анте́нне, арти́стке, ба́рже, биссектри́се, брига́де, гори́лле, директи́ве, дра́ме, интри́ге, канта́те, капе́лле, катастро́фо, копиро́вко, короле́ве, кре́сле, ла́мпе, мелодра́ме, министе́рстве, не́мке, облепи́хе, оли́фе, переда́че, пови́дле, посо́льство, пробле́ме, пу́шко, пье́се, скри́пке, сона́те, спортсме́нке, схе́ме, сце́не, табли́це, терра́се, торпе́де, фоне́ме, черепа́хе, электри́честве. Но: ли́ра, му́за (поэзийыште), о́да (почеламут), ро́за (пеледыш), э́ра, респу́блик, комму́н. -ра дене пытыше мутлаште мучаш а гласный ок возалт: гита́р, сига́р, гидросфе́р, ка́мер, о́пер, фане́р, мета́фор, фитофто́р, штор, аспиранту́р, литерату́р, скульпту́р, фигу́р, а́лгебр, зебр, домр, ка́федр, пудр, онда́тр, эска́др, цифр.

П а л е м д ы м а ш. Грек алфавитысе буква-влакын лӱмышт руш йылмысе семын возалтыт: а́льфа, ви́та, га́мма, де́льта, си́гма, оме́га.

28. о гласный мучашан музык, спорт термин-влак руш йылмысе семынак возалтыт: адажио, аллегро, каприччио, крещендо, легато, модерато, пианино, пиано, сольфеджио, сопрано, тремоло, фортепьяно, фортиссимо, маэстро; дзюдо, сальто, самбо. Тыгак: вето, гестапо, какао, радио, танго, эсперанто.

П а л е м д ы м а ш. Мутым вашталтыме але ыштыме годым о гласный аралалт кодеш: самбо – самбон, самболан, самбом, самбошто, самбошко; радио – радион, радиолан, радиом, радиошто, радиодымо, радиосо.

29. Руш йылмысе шуко чот форман мут-влак марий йылмыште шкет чот формо дене возалтыт: алименты – алимент, брюки – брюко, каникулы – каникул, клипсы – клипс, консервы – консерве, макароны – макарон, нары – нар, обои – обой, рейтузы – рейтуз, сутки – сутка, тефтели – тефтель, трусики – трусик, финансы – финанс, чулки – чулка, шаровары – шаровар, шахматы – шахмат, шпроты – шпрот, ясли – ясле. Но: джунгли.

30. -ье мучашан мут-влак (тышкак вершӧр лӱм-влакат пурат) вочмык дене вашталтме годым тыгакак возалтыт: Закавказье – Закавказьеште; Ставрополье – Ставропольеште, Ставропольем; ателье – ательен, ательешке; досье – досьем, досьеште; двоеборье – двоеборьеште, двоеборьем; многоборье – многоборьеште, многоборьем. Но: варене – вареньылан, вареньым; печене – печеньылан, печеньым; плате – платьылан, платьым, платьыште.

31. ь дене пытыше кӱсынлымӧ мутым вашталтыме да тудын деч у шомакым ыштыме годым согласный-влак да ы гласный ончылно тиде буква возалтеш: печать – печатьлан, печатьым, печатьыште, печатьге, печатьдыме, печатьысе; сирень – сиреньлан, сиреньым, сиреньыште, сиреньге; -е, -я гласный-влак ончылно -ь ок возалт: печать – печатеш, печатем, печатет, печатян; сирень – сиренеш, сиренем, сиренет, сиренян, сиренят. Но: дробь – дробан, дроблан.

32. Руш йылме гоч пурышо вершӧр лӱм-влак руш йылмысе семынак возалтыт: Аргентина, Бирма, Куба, Луанда, Польша, Украина, Иваново, Пенза, Камчатка, Сахара, Данилово, Сидорово, Ягодка (ял). Южо ола-влакын марий лӱмышт уло, нуно марла возалт кертыт: Вӱрзым, Ильна, Моско, Озаҥ, Пӱрӧ, Угарман, Ӱпӧ. Мут мучашысе пералтышдыме а, о гласный-влак мутым вашталтыме годым ойлымо семынак ы гласный дене алмашталт возалтыт: По́льша – По́льшын, По́льшышто; Камча́тка – Камча́ткым, Камча́ткышке; Си́дорово – Си́доровышко, Си́доровышто.

33. Кореш (дефис) дене возалтше вершӧр лӱм, фамилий-влак руш йылмысе семынак возалтыт: Австро-Венгрий, Орехово-Зуево, Петропавловск-на-Камчатке, Франкфурт-на-Майне, Мамин-Сибиряк, Новиков-Прибой, Соловьев-Седой. Палемдыше мутан марий вершӧр лӱм-влак кореш деч посна возалтыт: Мари-Турек – Марий Турек, Мари-Билямор – Марий Пыламарий, Руду-Шургуял – Рӱдӧ Шӱргыял. Но: Тат-Китне,Тат-Шолкер, Тат-Чодыраял.

34. Руш йылмысе род, падеж да шуко чот форман вершӧр лӱм-влак шке тӱсыштым арален коден але кусаралт возалтыт: Белая Церковь, Большое Гнездо, Ясная Поляна, Великие Луки, Минеральные Воды, Поро Ӱшан мыс, Ӱлыл Тагил, Шнуй Елена отро, Беринг пролив, Балтик теҥыз, Баренц теҥыз, Лаптевмыт теҥыз, Коммунар урем, Сӧрал урем, Йошкар Армий урем, Чодыра урем, Тыныслык урем, Икымше май урем, Совет урем, Строитель урем, Сеҥымаш бульвар.

35. Ешлӱм (фамилий), лӱм, ачалӱм руш йылмысе семынак возалтыт: Галина Петровна Ефремова, Мария Андреевна Иванова, Иванов Михаил Петрович, Рита, Маргарита, Людмила Алексеевна.

36. Организаций, предприятий (ыштыквер), тӧнеж (учреждений) лӱм-влак марий йылмылан келыштаралт возалтыт: Комбинат бытовой службы – Быт службо комбинат, Марийский машиностроительный завод – Марий машиностроений завод, Марийский государственный университет – Марий кугыжаныш университет, Марийский государственный технический университет – Марий кугыжаныш технике университет, Марийский театр юного зрителя – Марий самырык театр, Союз писателей Республики Марий Эл – Марий Эл Республик писатель ушем.

37. Руш йылмысе кореш дене возалтше йыгырмут-влак марий йылмыштат тыгак возалтыт: генерал-лейтенант, марксизм-ленинизм, премьер-министр, роман-газет, интернат-школ, корреспондент-член.

38. -ский, -ический, -ный, -ной, -овой, -овый дене пытыше пале мут-влак тыге возалтыт:

а) именительный вочмыкысо лӱм мут дене алмашталтын але -ский, -ический, -ный, -ной, -овой, -овый ужаш деч посна: коммунист партий, Совет Ушем, грамматике формо, профсоюз толкын, революций корно, декрет отпуск, федерал округ, муниципал район, социал илыш, отпуск окса, права акт, асфальт корно, участке комиссий;

б) тыгак родительный вочмыкысо лӱм мут да -се (-со), -ле (-ло), -лык, -аш (-яш) суффиксан пале мут-влак дене алмашталтын: республик каҥаш, республикын каҥашыже, республикысе каҥаш; район администраций, районын администрацийже, районысо администраций; регион таҥасымаш, регионын таҥасымашыже, регионысо таҥасымаш; тылысе часть; фронт илыш, фронтысо илыш; герой койыш, геройло койыш; конкретле ой, ударле паша; доктор диссертаций, докторлык диссертаций, кандидат диссертаций, кандидатлык диссертаций; кварталаш план, курсаш паша, курс паша;

в) марла келыштараш лийдыме годым руш йылмысе семынак: диакритический, юридический, гласный, согласный, заочный, очный, крепостной, грузовой, духовой, легковой, рядовой, рулевой, актовый.

39. -но, -ски суффиксан наречий-влак -ын суффикс дене возалт кертыт: абстрактнын, актуальнын, культурнын, официальнын, конкретлын, ударлын, геройлын.

40. Йот йылмыла гыч пурышо шкелӱм-влак (собственный лӱм-влак) марий йылмылан келыштаралт возалтыт: Гӧтеборг, Гӧттиҥген, Дьӧр, Цӱрих, Элиас Лӧннрот, Ӧдӧн Беке, Ӱрйӧ Вихманн, (йот йылмыла гыч пурышо мутлаште ӓ буква возалт кертеш) Йӱвӓскӱлӓ, Мартти Рӓсӓнен.

Йыгырмутым возымаш

41. Ушалтме йӧн дене лийше йыгырмут пырля возалтеш:

а) тудын ик але кок ужашыжат тошто ыҥжым йомдарен але вашталтен гын: авагашта, аварок, вӱдшор, вӱрвузык, вӱргече, ечыгӱч, казаварня, кугарня, Кугече, кӱжгинде, лулеге, лумӱдыр, мӱгинде, паккӱзӧ, рушарня, шаргӱ, шогавуй, шорвондо, шуматкече;

б) термин семын кучылталтеш гын (ойлымаш ужаш-влакын лӱмышт тышке огыт пуро): авагудо, вичияш (план), икияш, йолорва, кугыварня, кас-йӱдвелмарий, курыкмарий, олыкмарий, эрвелмарий, лукечаш, оргӱч, ошӱдыр, пӧртӧнчыл, тӱжемий, шӱдий; молгунамже (термин семын кучылталтдымыж годым) посна возалтеш: вич ияш йоча, ик ияш план, лу кечаш паша, ансамбльышке ош ӱдыр-влакым погеныт, пӧрт ончылно куэ кушкеш, тӱжем ий эртен;

в) икымше да кокымшо ужашыште иге, лу шомак-влак лийыт да термин семын кучылталтыт гын: комбиге, лудиге, маскаиге, мераҥиге, пириге, сӧснаиге, чывиге; игывун, игыгомбо, игымаска, игымӱкш, игысер, игышыл, игэҥер; вӱдлу, оҥылашлу, почлу, шӱргылу, эрдылу, лувем;

г) кайык, кушкыл, янлык, шӱдыр лӱмым ончыкта гын: йошкароҥ, кайыквараш, нурмузо, олагорак, пӧрткайык, шемгорак, шемшиште; аярнуж, йожгашудо, кандывуй, кугымӧр, кугырӱдывондо, кӱдыроҥгыр, лопшудо, ошкизавондо, туарашудо, ӱйвоҥго; босныголя, комаголя, коляйос, куголя, курыкказа, нурголя, тулрывыж, шемрывыж, шорыкмаска; Вӱдварашӱдыр, Коркашӱдыр, почаншӱдыр, Шоктешӱдыр. Лӱмым ок ончыкто гын, посна возалтеш: йошкар оҥан ӧрш, пеледышын канде вуйжо;

д) тошто окса чотым ончыкта гын: витлыкогыр, когыр, кумлывичыр, кумыр, латшымыр, лур. Но кызытсе окса чотым ончыкта гын, посна возалтеш: витле ыр, вич ыр, ик ыр, лу ыр.

42. Мужырлалтше йыгырмут кореш дене возалтеш: ака-шӱжар, ача-ава, изи-кугу, ик-кок, икте-весе, илаш-кутыраш, йӱаш-кочкаш, кидан-йолан, киддыме-йолдымо, кум-ныл, мурен-куштен, ныжылге-шыма, суртан-печан, толшо-кайыше, ӱяк-мӱяк, эрдене-кастене.

43. Пачаш-пачаш каласалтше мут-влак кореш дене возалтыт: воктеч-воктеч, воштыл-воштыл, выж-выж, изи-изи, йошкар-йошкар, кая-кая, корнын-корнын, кызыр-кызыр, кылтиҥ-кылтиҥ, тыгай-тыгай, ӱмбала-ӱмбала, чыла-чыла, шинчен-шинчен, шортын-шортын.

44. Икгай кокымшо ужашан кок йыгырмут ушем мут дене кылдалтмышт годым икымше ужаш деч вара кореш возалтеш: теле- да радиоувертыш, теле- да радиопрограмме, олык- да курыкмарий.

П а л е м д ы м а ш. Йыгырмутым возымо годым шарныман:

1) йыгырмут ик пералтыш дене оҥаралтеш, пералтыш эре кокымшо (але кумшо) ужашышке возеш: вакшпӧ́рт, йолвургылу́, кидпага́р, колӱ́й, коляшинчаланшу́до, коршаҥгывуйга́йык, кӱртньыго́рно, ончылму́т, ургымшӱ́ртӧ, шеҥгелмари́й;

2) мут-влак ушалтме верыште тӱрлӧ йӱквашталтыш лийын кертеш: игылудо (таҥастаре: иге + лудо), вачӱмбал (таҥастаре: ваче + ӱмбал), муноптем (таҥастаре: муно + оптем), каванвече (таҥастаре: каван + пече), издер (таҥастаре: изи + тер), Кугече (таҥастаре: кугу + кече);

3) йыгырмут оҥаралтмыже, ыҥже да грамматике койышыжо дене ойыраш лийдыме ик тичмаш лиеш, садлан тудын ончыко але ужашыже-влак коклаш ик ужашыжым гына палемдыше вес мутым ешараш ок лий (тыге ышташ лийме годым мут-влак посна возалтыт), таҥастаре: тошто вакшпӧрт (палемдыше мут тӱрыс йыгырмутым рашемда, тудым вес семын вераҥдаш ок лий), у издер (таҥастаре: изи чатка тер, пеш изи тер), палыдыме шоҥгыеҥ (таҥастаре: моткоч шоҥго еҥ).

Лӱм мутым возымаш

45. Шуко чотым ончыктышо -влак, -шамыч суффикс-влак кореш дене, -мыт, -ла – пырля возалтыт: пушеҥге-влак, ӱдыр-влак, рвезе-шамыч, тумо-шамыч, акамыт, кокамыт, олала, ялла.

46. Пералтышан гласный дене пытыше лӱм мут-влакын вочмык формылаштышт ы ок возалт: лу – лун, лу́лан, лум, лу́што, лу́шко; пасу́ – пасу́н, пасула́н, пасу́м, пасу́што, пасу́шко; паша́ – паша́н, пашала́н, паша́м, паша́ште, паша́шке; пу – пун, пула́н, пум, пу́што, пу́шко.

47. Местный да направительный вочмык-влакын мучашышт гармонийлан келыштаралт возалтыт: куп – ку́пышто, ку́пышко; под – по́дышто, по́дышко; пӧрт – пӧ́ртыштӧ, пӧ́ртышкӧ; тер – те́рыште, те́рышке; шӱм – шӱ́мыштӧ, шӱ́мышкӧ.

48. Местный да направительный вочмык-влакын мучашышт кӱчык да кужу формо дене возалт кертыт: мучаште – мучашыште, погынымаште – погынымашыште, тӱҥалтыште – тӱҥалтышыште; олаш – олашке, ӧрдыжкӧ – ӧрдыжышкӧ, пӧртыш – пӧртышкӧ, ӱстелыш – ӱстелышке, шӱрыш – шӱрышкӧ.

49. Обстоятельственный вочмыкышто пералтышан и, о, у, ӱ, ю гласный дене пытыше лӱм мутлаште -эш мучаш возалтеш: изи́ – изиэ́ш, посто́ – постоэ́ш, пасу́ – пасуэ́ш, кӱтӱ́ – кӱтӱэ́ш, меню́ – менюэ́ш. Пералтышан а, е, э, я гласный дене пытыме годым -ш возалтеш: ола́ – ола́ш, шопке́ – шопке́ш, куэ́ – куэ́ш, пырня́ – пырня́ш. Поэзий йылмыште а, я гласный-влак почеш вочмык мучашын гласныйже возалт кертеш: олаэ́ш, солаэ́ш, парняэ́ш, пӱяэ́ш. Пералтышдыме гласный да согласный дене пытыме годым -еш возалтеш, пералтышдыме гласныйже лектын возеш: пе́че – пече́ш, ко́рно – корне́ш, лӧ́дӧ – лӧде́ш, кид – киде́ш, уре́м – уреме́ш, ӱсте́л – ӱстеле́ш, шӱм – шӱме́ш.

50. Совместный вочмык мучаш эре г согласный дене возалтеш: вуйге, ешге, изайге, йолге, почге, пӧртге, ушге.

51. Шкет чот 1-ше да 2-шо лица шкенлык суффиксыште мут мучашысе пералтышан а, е, э, я гласный почеш согласный буква веле возалтеш: ава́ – ава́м, ава́т; ака́ – ака́м, ака́т; куэ́ – куэ́м, куэ́т; шерге́ – шерге́м, шерге́т; коя́ – коя́м, коят́. Поэзий йылмыште а, я гласный-влак почеш шкенлык суффиксын гласныйже возалт кертеш: ола́ – олаэ́м, сола́ – солаэ́м, пӱя́ – пӱяэ́м, пырня́ – пырняэ́м. Пералтышан и, о, у, ӱ, ю гласный дене пытыше мутлаште -эм, -эт возалтыт: изи́ – изиэ́м, изиэ́т; посто́ – постоэ́м, постоэ́т; пасу́ – пасуэ́м, пасуэ́т; кӱ – кӱэ́м, кӱэ́т; интервью́ – интервьюэ́м, интервьюэ́т. Пералтышдыме гласный да согласный дене пытыше мутлаште -ем, -ет возалтыт, пералтышдыме гласныйже лектын возеш: пы́зле – пызле́м, пызле́т; ко́рно – корне́м, корне́т; шӱ́штӧ – шӱште́м, шӱште́т; пуш – пуше́м, пуше́т; тер – тере́м, тере́т; ушме́н – ушмене́м, ушмене́т.

52. Шкет чот 3-шо лицаште гласный да сонорный л, ль, м, н, нь, ҥ, й, р, рь согласный-влак дене пытыше мутлаште -же (-жо, -жӧ) суффикс возалтеш: книга – книгаже, пасу – пасужо, поҥго – поҥгыжо, шӧртньӧ – шӧртньыжӧ; кол – колжо, роль – рольжо, шӱм – шӱмжӧ, чон – чонжо, сугынь – сугыньжо, оҥ – оҥжо, вуй – вуйжо, пӱй – пӱйжӧ, тувыр – тувыржо, букварь – букварьже. ш согласный дене пытыше мутлаште -ыже (-ыжо, -ыжӧ) возалтеш: карандаш – карандашыже, леваш – левашыже, пондаш – пондашыже, упш – упшыжо. Моло согласный-влак дене пытыше мутлаште -ше (-шо, -шӧ) суффикс возалтеш: вӱд – вӱдшӧ, кагаз – кагазше, кид – кидше, клуб – клубшо, кож – кожшо, пиж – пижше, пӧрт – пӧртшӧ, сравоч – сравочшо, тос – тосшо.

П а л е м д ы м а ш. -же (-жо, -жӧ) суффиксын гласныйже служебный мут ончылно возалтдеат кертеш: аваже пелен – аваж пелен; ачаже ден эргыже – ачаж ден эргыже; изаже деч – изаж деч; мурыжо гыч – мурыж гыч; толмыжо годым – толмыж годым; лӱдмыжӧ дене – лӱдмыж дене.

53. Родо-тукымым ончыктышо южо лӱм мутын шкет чот 2-шо лица формыштыжо ойлымо семынак ч але т буква возалтеш: веҥе – веҥыч, веҥет; нудо – нудет; оньо – оньыч; чӱчӱ – чӱчӱч; шешке – шешкыч, шешкет; шольо – шольыч; эрге – эргыч, эргет.

54. Шуко чот 2-шо лица шкенлык суффикс эре д согласный дене возалтеш: вуйда, йолда, кидда, пӧртда, пушда.

55. Организаций-влакын лӱмыштышт шуко чотым ончыктышо суффикс ок возалт: Марий Эл Республик писатель ушем, Марий Эл Республик композитор ушем, Марий Эл Республик сӱретче ушем.

56. Тылзе лӱм-влак марла тыге возалтыт: шорыкйол тылзе (январь), пургыж тылзе (февраль), ӱярня тылзе (март), вӱдшор тылзе (апрель), ага тылзе (май), пеледыш тылзе (июнь), сӱрем тылзе (июль), угинде тылзе (август), идым тылзе (сентябрь), шыжа тылзе (октябрь), кӱсӧ тылзе (ноябрь), теле тылзе (декабрь). Таче рушарня, 7-ше шорыкйол тылзе. С.Г. Чавайн 1888-ше ий 6-шо шыжа тылзын шочын. 1775-ше ий 10-шо теле тылзын Санкт-Петербургышто ужалымашке икымше марий грамматикым лукмо.

Пале мутым возымаш

57. Согласный дене пытыше шомак гыч лийше пале мутлаште -се (-со, -сӧ) суффикс ончылан ы возалтеш: клуб – клубысо, устав – уставысе, диалог – диалогысо, ӧрдыж – ӧрдыжысӧ, таз – тазысе, ончылий – ончылийысе, олык – олыкысо, кӱшыл – кӱшылысӧ, покшел – покшелысе, тӱнямбал – тӱнямбалысе, курым – курымысо, чулан – чуланысе, нӧреп – нӧрепысе, чашкер – чашкерысе, пӧрт – пӧртысӧ, класс – классысе, мучаш – мучашысе. Но: акретсе, кызытсе, ожсо, ончычсо, тугодсо, тыгодсо, ӱмашсе, шукертсе. -ым (-м) суффиксан наречийла гыч лийше пале мутлаште -се (-со, -сӧ) суффикс ончылан ы ок возалт: йӱдым – йӱдымсӧ, кеҥежым – кеҥежымсе, кечывалым – кечывалымсе, телым – телымсе, тугодым – тугодымсо, тыгодым – тыгодымсо, шыжым – шыжымсе, кунам – кунамсе, молгунам – молгунамсе, тунам – тунамсе.

58. Пералтышан гласный дене пытыше шомак гыч лийше пале мутлаште -се (-со, -сӧ) суффикс ончылан ы ок возалт: коҥга́ – коҥга́се, ола́ – ола́се, чодыра́ – чодыра́се, кафе́ – кафе́се, печке́ – печке́се, бюро́ – бюро́со, лу – лу́со, пасу́ – пасу́со, ту – ту́со, кӱтӱ́ – кӱтӱ́сӧ, куэ́ – куэ́се.

59. Пералтышан гласный да согласный дене пытыше шомак гыч лийше пале мутлаште -рак суффикс ончылно ы ок возалт: изи́ – изира́к, кугу́ – кугура́к, лапка́ – лапкара́к, шуэ́ – шуэра́к; ви́чкыж – вичкыжра́к, вия́ш – вияшра́к, куа́кш – куакшра́к, сай – сайра́к, ула́н – уланра́к.

60. Пералтышдыме гласный дене пытыше шомак гыч лийше пале мутлаште -се (-со, -сӧ), -рак суффикс-влак ончылно пералтышдыме гласный олмеш ы буква возалтеш: та́че – та́чысе, ко́рно – ко́рнысо, кӧ́ргӧ – кӧ́ргысӧ, тӱ́рвӧ – тӱ́рвысӧ; ку́кшо – кукшыра́к, нӧ́рӧ – нӧрыра́к, о́шо – ошыра́к, ше́ме – шемыра́к.

61. Ушалтме йӧн дене лийше йыгыр пале мут-влак пырля возалтыт: икгай, икмарда, икоян, иктаҥаш, вийвал, пелганде, пелияш, сылнымутан, шкешотан.

62. Мужыран пале мут-влак кореш дене возалтыт: волгыдо-йошкар(ге), нарынчалге-кӱрен, ошалге-канде, ош-чевер, пич-пычкемыш, чевер-тарай, шапалге-кӱрен, шемалге-канде, шем-ужар(ге), кӱчык-кужу, шере-лайка, ушан-шотан.

63. Пачаш-пачаш каласалтше пале мут-влак кореш дене возалтыт: канде-канде, ошо-ошо, шеме-шеме, тӱрлӧ-тӱрлӧ, шокшо-шокшо.

64. Южо пале мут кӱчык да кужу форман лиеш да кок семын возалт кертеш: йошкар – йошкарге, кошар – кошарге, ныжыл – ныжылге, ош – ошо, сай – сае, сар – саре, ужар – ужарге, шем – шеме.

Чот мутым возымаш

65. 1 гыч 9 да 11 гыч 19 марте чот мут-влак кӱчык да кужу форман лийыт да кок семын возалтыт: ик – икте (икыт), кок – кокыт, кум – кумыт, ныл – нылыт, вич – визыт, куд – кудыт, шым – шымыт, кандаш – кандаше, индеш – индеше; латик – латикте (латикыт), латкок – латкокыт, латкум – латкумыт, латныл – латнылыт, латвич – латвизыт, латкуд – латкудыт, латшым – латшымыт, латкандаш – латкандаше, латиндеш – латиндеше.

66. 20 гыч 90 марте луан чот мут-влак пырля возалтыт да мучаш гласныйышт гармонийлан келыштаралтеш: коло, кумло, нылле, витле, кудло, шымле, кандашле, индешле.

67. 200 гыч 900 марте шӱдан чот мут-влак пырля возалтыт: кокшӱдӧ, кумшӱдӧ, нылшӱдӧ, вичшӱдӧ, кудшӱдӧ, шымшӱдӧ, кандашшӱдӧ, индешшӱдӧ.

68. тӱжем, миллион, миллиард, триллион да т. м. чот мут-влак посна возалтыт: лу тӱжем, коло миллион, кок миллиард, кум триллион, ныл миллион кандаш тӱжем.

69. Йыжыҥан (составной) чот мут-влак посна возалтыт: коло визыт, кумло нылыт, шӱдӧ витле икыт, тӱжем индешшӱдӧ кандашле кандаш.

70. кумшо, шымше, тӱжемше радам чот мутлаште суффикс ончылно ы ок возалт; моло радам чот мутлаште, ты шотыштак пералтышдыме гласный дене пытыше шомак гыч лийше мутлаште пералтышдыме гласный олмеш, ы буква возалтеш: икымше, кокымшо, нылымше, визымше, луымшо, миллионымшо, миллиардымше; колымшо, кумлымшо, ныллымше, витлымше, кудлымшо, кандашлымше, индешлымше, шӱдымшӧ.

71. Дробан чот мут-влак посна возалтыт: 1/2­ – ик кокыташ, 1/3 – ик кумыташ, 2/5 – кок визыташ, 4/10 – ныл луаш, 15/25 – латвич коло визыташ, 0,8 – ноль тичмашат кандаш луаш, 2,5 – кок тичмашат вич луаш, 8,25 – кандаш тичмашат коло вич шӱдаш, 21,386 – коло ик тичмашат кумшӱдӧ кандашле куд тӱжемаш; 1,5 – иктат пеле, ик тичмашат вич луаш; 3,5 – кумытат пеле, кум тичмашат вич луаш.

72. Раш огыл чотым ончыктышо мужыран чот мут-влак кореш дене возалтыт: вич-куд, кок-кум, лу-коло, шӱдӧ-кокшӱдӧ.

73. Радам чот мутым араб цифр дене ончыктымо годым -ше (-шо, -шӧ) кореш дене возалтеш: 30-шо ийлаште, 2011-ше ий. Радам чот мутым ончыктышо цифр икмыняре лиеш гын, -ше (-шо, -шӧ) пытартыш цифр почеш веле возалтеш: 1970, 1971, 1973-шо ийлаште, 1970 – 1990-ше ийлаште; радам чот мутым рим цифр дене ончыктымо годым -ше (-шо, -шӧ) ок возалт: X курым, XVII – XIX курымлаште, мемнан эра деч ончычсо III тӱжемий.

74. пел чот мут иктаж-мон ужашыжым але мужыр предмет гыч иктыжым ончыкта гын, посна возалтеш: пел кече, пел кечаш, пел корно, пел паша, пел кем, пел кид, пел йол, пел йолан, пел пылыш, пел шинча. Но: пелвек, пелий (весе: пел ий тунеммек), пелйӱд, пеллитр, пелодар, пелоҥго, пелотро, пелторта.

75. пеле чот мут лӱм мут деч вара посна возалтеш: теҥгеат пеле, идалыкат пеле, шагатат пеле.

Олмештыш мутым возымаш

76. Лицам ончыктышо олмештыш мут-влакым тыге возыман: мый, тый, тудо, ме, те, нуно.

77. мый, тый олмештыш мут-влак дательный вочмыкышто кок семын возалт кертыт: мыланем – мылам, тыланет – тылат.

78. ме, те олмештыш мут-влак родительный, дательный, винительный вочмыклаште тыге возалтыт: мемнан, мыланна, мемнам; тендан, тыланда, тендам.

79. тиде, тудо олмештыш мут-влак дательный вочмыкышто ы деч посна возалтыт: тидлан, тудлан; деч почеш мут дене кучылталтмышт годым поснат, пырлят возалт кертыт: тидын деч – тиддеч, тудын деч – туддеч.

80. шке олмештыш мут косвенный вочмыклаште тыге возалтеш: шкемын, шкендын, шкенжын, шкенан, шкендан, шкеныштын; шканем, шкаланем; шканет, шкаланет; шканже, шкаланже; шканна, шкаланна; шканда, шкаланда; шканышт, шкаланышт; шкем(ым), шкендым, шкенжым, шкенам, шкендам, шкеныштым.

81. ала-, иктаж-, керек-, кеч-, -гынат ужашан рашемдарыше да раш палыдыме олмештыш мут-влак кореш дене возалтыт: ала-кӧ, ала-кудо, ала-мо, ала-могай, иктаж-кӧ, иктаж-кудо, иктаж-мо, иктаж-могай, керек-кудо, керек-мо, кеч-кӧ, кеч-кудо, кеч-мо, кеч-могай, кӧ-гынат, мо-гынат.

П а л е м д ы м а ш. Южо тыгай олмештыш мут деч вара кучылталтше вияҥдыше ыҥан гынат частице посна возалтеш: кеч-кӧ гынат, кеч-мо гынат, ала-мыняр гынат, керек-кузе гынат.

82. ни ужашан шӧрымӧ олмештыш мут-влак пырля возалтыт: нигӧ, нигудо, нигунар(е), нимо, нимогай, нимыняр(е).

83. Южо олмештыш мут кӱчык да кужу форман лиеш да кок семын возалт кертеш: вес – весе, икмыняр – икмыняре, кунар – кунаре, могай – могае, мочол – мочоло, мыняр – мыняре, нигунар – нигунаре, нимыняр – нимыняре, тугай – тугае, тунар – тунаре, тыгай – тыгае, тынар – тынаре.

Глаголым да глагол гыч лийше мут-влакым возымаш

84. Кокымшо спряжений глагол гыч лийше причастий, деепричастий, инфинитив, икымше эртыше жап, кӱштымӧ да шонымо (желательный) тайык формылаште, лӱм мутлаште суффикс ончылан ы буква возалтеш: кайыше, кайыме, кайышаш, кайыдыме; кайыде, кайымеке, кайымешке, кайышыла; кайыман; кайышым, кайышыч; кайыже, кайыза, кайышт; кайынем, кайынет; кайымаш; мурышо, мурымо, мурышаш, мурыдымо; мурыде, мурымеке, мурымешке, мурышыла; мурыман; мурышым, мурышыч; мурыжо, мурыза, мурышт; мурынем, мурынет; мурымаш, мурызо; руышо, руымо, руышаш, руыдымо; руыде, руымеке, руымешке, руышыла; руыман; руышым, руышыч; руыжо, руыза, руышт; руынем, руынет; руымаш.

85. Икымше спряжений глагол гыч лийше кузе лиймым ончыктышо деепричастий да кокымшо эртыше жап суффикслаште, кызытсе-шушаш жап шуко чот лица, икымше эртыше жап шкет чот 1-ше ден 2-шо лица да шуко чот 3-шо лица, кӱштымӧ тайык шуко чот 3-шо лица мучашлаште ы буква возалтеш: лудын; лудынам, лудынат, лудын, лудынна, лудында, лудыныт; лудына, лудыда, лудыт; лудым, (тый) лудыч, (нуно) лудыч; лудышт; койын; койынам, койынат, койын, койынна, койында, койыныт; койына, койыда, койыт; койым, (тый) койыч, (нуно) койыч; койышт; муын; муынам, муынат, муын, муынна, муында, муыныт; муына, муыда, муыт; муым, (тый) муыч, (нуно) муыч; муышт.

86. Кокымшо спряжений южо глаголын кӱштымӧ тайык шкет чот 2-шо лица кӱчык да кужу форман лиеш да кок семын возалт кертеш: кай – кае, кий – кие, мий – мие, чий – чие, пу – пуо, ру – руо, лӱй – лӱйӧ, тӱй – тӱйӧ.

87. Икымше спряжений глаголлаште гласный да й, л, м, н, ҥ, р согласный-влак почеш кӱштымӧ тайык шкет чот 3-шо лица формышто -же (-жо, -жӧ), шуко чот 2-шо лица формышто –за возалтеш: ийже, ийза; йӱжӧ, йӱза; кораҥже, кораҥза; лийже, лийза; манже, манза; мужо, муза; пуржо, пурза; темже, темза; толжо, толза; моло согласный-влак почеш -ше (-шо, -шӧ), -са возалтеш: йодыштшо, йодыштса; кудашше, кудашса; модшо, модса; почшо, почса; ужшо, ужса; шичше, шичса. Кокымшо спряжений глаголлаште эре -ыже (-ыжо, -ыжӧ), -ыза возалтеш: кийыже, кийыза; кондыжо, кондыза; пурыжо, пурыза; пуыжо, пуыза; руыжо, руыза; шӱрыжӧ, шӱрыза.

88. Действийын шуко гана лиймыжым ончыктышо -кал суффикс к буква дене возалтеш: вискалаш, возкалаш, каласкалаш, лугкалаш, ондалкалаш, пужкалаш, путайкалаш, пӱтыркалаш, рӱчкалаш, темкалаш, торкалаш, умылкалаш, шонкалаш, шуйкалаш, шуркалаш.

89. -дар (-тар) суффикс дене лийше глаголлаште й, м, н, ҥ согласный-влак почеш -дар, моло согласный-влак почеш -тар возалтеш: пойдараш, йомдараш, кандараш, шыҥдараш; вожылтараш, йыгыжтараш, йылгыжтараш, шижтараш, келыштараш, сӧрастараш, сӧрвалтараш, умылтараш. Но: палдараш, вӱлдараш, аждараш, йождараш, рождараш, аздараш.

90. -д (-т) суффикс дене лийше глаголлаште м, ҥ согласный-влак почеш -д, моло согласный-влак почеш -т возалтеш: весемдаш, иземдаш, лӱмдаш, пӱремдаш, пышкемдаш, томамдаш, ияҥдаш, кораҥдаш, кумдаҥдаш, лоҥдаш, чараҥдаш; вӱдыжташ, кормыжташ, пургыжташ, волташ, кепшылташ, шӱвылташ, шылташ, йошкарташ, йӧрташ, кошарташ, пурташ.

91. Жапым ончыктышо деепричастий-влакын -мек(е), -меш(ке) суффиксышт кӱчык да кужу форман лийыт да кок семын возалт кертыт: возымек – возымеке, возымеш – возымешке, лудмек – лудмеке, лудмеш – лудмешке, куымек – куымеке, куымеш – куымешке.

92. Икымше спряжений глагол тӱҥ -аҥ, -ал, -ыл, -ышт, -ешт, -ыж, -ем, -ед дене пыта гын, -ын суффиксан деепричастий суффикс деч поснат возалт кертеш: лумаҥ пыташ – лумаҥын пыташ, ончал савырнаш – ончалын савырнаш, воштыл шинчаш – воштылын шинчаш, кӱрышт кышкаш – кӱрыштын кышкаш, сылнешт шогаш – сылнештын шогаш, шыргыж ончаш – шыргыжын ончаш, саем толаш – саемын толаш, мужед ойлаш – мужедын ойлаш.

93. Ушалтме йӧн дене лийше йыгыр глагол-влак пырля возалтыт: вашлияш, вестӱрлемаш, вуйшияш, камвозаш, лыжгаяш, пичкаяш, пичколташ, пуреҥгаяш, пышткояш.

94. Мужыран глагол-влак да нунын формышт кореш дене возалтыт: йӱаш-кочкаш, йӱза-кочса, йӱде-кочде; лудаш-возаш, лудын-возен; лӱдын-вожыл, лӱдде-вожылде; мияш-толаш, миен-толын, мийыде-толде, мийыше-толшо; модаш-воштылаш, модын-воштыл; мураш-кушташ, мурыза-куштыза, мурен-куштен; пураш-лекташ, пурен-лектын, пурышо-лекше.

95. Пачаш-пачаш каласалтше глагол ден деепричастий-влак кореш дене возалтыт: воштылеш-воштылеш, воштыл-воштыл; ила-ила, илен-илен; кая-кая, каен-каен; мура-мура, мурен-мурен; шинча-шинча, шинчен-шинчен; шортеш-шортеш, шортын-шортын.

П а л е м д ы м а ш. Икымше эртыше жап шуко чот 3-шо лицаште кок формо лийын кертеш: нуно тольыч (толеве), кондышт (кондеве).

Наречийым возымаш

96. Гласный дене пытыше мут гыч лийше наречийлаште -н, -шкен суффикс-влак возалтыт: арня́ – (вес)арня́н, арняшке́н, кужу́ – кужу́н, кужушке́н, лопка́ – лопка́н, у – ун, рушарня́ – рушарня́н, ту – тушке́н, шуэ́ – шуэ́н; пералтышдыме гласный олмеш ы возалтеш: йӱ́штӧ – йӱ́штын, не́ле – не́лын, кӱ́сӧ – кӱ́сын, па́ле – па́лын, пи́се – пи́сын, та́ле – та́лын, шу́ко – шукышке́н. Согласный дене пытыше мут гыч лийше наречийлаште -ын, -ышкен возалтеш: аяр – аярын, мотор – моторын, идалык – идалыкышкен, ий – ийышкен, ятыр – ятырышкен.

97. кокыт гыч индеше марте чот мут-влакын кӱчык формышт гыч лийше наречийлаште -нек суффикс ончылан -ы возалтеш: кок – когынек, кум – кумынек, ныл – нылынек, вич – визынек, куд – кудынек, шым – шымынек, кандаш – кандашынек, индеш – индешынек. Лу чот мут гыч лийше наречийлаште ы возалтеш: луын, луынек.

98. Моло наречийыште -нек суффикс возалтеш: изи́ – изине́к, иле́ – илене́к, кугу́ – кугуне́к, ора́ – оране́к; тичма́ш – тичмашне́к, тӱже́м – тӱжемне́к, тӱ́рыс – тӱрысне́к; пералтышдыме гласный олмеш ы возалтеш: и́кте – иктыне́к, во́до – водыне́к, и́лыше – илышыне́к, ку́кшо – кукшыне́к, кӱ́чымӧ – кӱчымыне́к, но́чко – ночкыне́к, рве́зе – рвезыне́к, ужа́рге – ужаргыне́к, у́ло – улыне́к, шо́кшо – шокшыне́к.

99. -сек суффикс дене лийше наречий-влак ы деч посна возалтыт: икече – икечсек, кунам – кунамсек, ожно – ожсек, теҥгече – теҥгечсек, тымарте – тымарсек, ӱмаште – ӱмашсек, шукерте – шукертсек, эрдене – эрденсек. Но: водно – воднысек, ожно – ожнысек, шаҥге – шаҥгысек.

100. Действийын кузе лиймыжым ончыктышо наречийыште пич согласный деч вара -ке, йоҥ согласный да гласный деч вара -ге возалтеш: йолт – йолтке, кылт-колт – кылтке, кырт-корт – кыртке, роп – ропке, тӧп – тӧпке, пырт – пыртке, шырт – шыртке, роч – рочке, йошт – йоштке; копыж – копыжге, рӱж – рӱжге, мыз – мызге, тыл-тыл – тылге, рыҥ – рыҥге, тоҥ – тоҥге, йор-йор – йорге, кочыр – кочырге; кӱдӧ-гӱдӧ – кӱдыге, кыде-годо – кыдыге, лыве-лово – ловыге.

101. ала-, иктаж-, керек-, кеч-, -гынат ужашан наречий-влак кореш дене возалтыт: ала-кунам, ала-кушто, иктаж-кузе, иктаж-куш(ко), керек-кузе, керек-кунам, кеч-кузе, кеч-кушеч(ын), кузе-гынат, кунам-гынат.

102. ни ужашан наречий-влак пырля возалтыт: нигузе, нигунам, нигушан, нигушеч(ын), нигушко, нигушто.

103. Ушалтме йӧн дене лийше йыгыр наречий-влак пырля возалтыт:

а) тудын ик але кок ужашыжат шкенжын ыҥжым йомдарен але вашталтен да посна мут семын ок кучылталт гын: кечыгут, осыгечын, чараматын, йолшӱма, кидшӱма, кидмуча, омыюа, шинчаора, шкеоя;

б) тӱҥалтыш ужашыже ик чот мут лиеш гын: иквере, иквереш, иккашак, икмагал, икмардан, икоя, иктапыр, иктореш, иктура, иктӧр, иктутыш, икшырымын;

в) кокымшо ужашыже вуйын, вуя, йолын, йола, кидын, кида, мелын, мела мут-влак гыч лийын гын: унчыливуйын, унчыливуя, орвуя, чаравуйын, чаравуя, шалавуйын, шалавуя, шкевуя, яравуя, кемйола, комдыкйолын, комдыкйола, нылйола, пелйола, пидынйолын, пидынйола, чарайолын, чарайола, чарагидын, чарагида, ярагида, тувырмелын, тувырмела, шовырмелын, шовырмела;

г) кокымшо ужашыже почеш мут гыч лийын гын: кувелне, тувелне, йӱдвошт, тыгодым, ончылгоч, тӱргоч, лугыч(ын), мангыч, мургыч, пелыгыч(ын), тӱгыч(ын), угыч(ын), тымарте, кастен(е), утыжден(е), эрден(е);

д) кокымшо ужашыже ваш шомак лиеш гын: вуяваш, йырваш, йырымваш, саҥгаваш, чурийваш, шинчаваш.

104. Наречий-влак кореш дене возалтыт:

а) мужырлалтме йӧн дене ышталтыныт гын: айда-йӧра, айда-лийже, визытын-кудытын, вуйын-почын, йӧре-варе, йӱштын-шокшын, кыдач-покшеч(ын), лыкын-лукын, мӧҥгеш-оньыш, тыге-туге, уэш-пачаш, шийын-шӧртньын;

б) икгай мутвожан шомак-влак суффикс полшымо дене мужырлалтыныт гын: верын-вере, вуйын-вуя, йырым-йыр, кид-кида, мӧҥган-мӧҥгыш(кӧ), олыкан-олыкыш(ко), суртан-суртыш(ко), ялан-ялыш(ке);

в) ужаш-влак пачаш-пачаш каласалтыныт гын: алмаш-алмаш, верын-верын, вуя-вуя, каштан-каштан, пачаш-пачаш, почела-почела, поче-поче.

105. Южо наречий кӱчык да кужу форман лиеш да кок семын возалт кертеш: воктен – воктене, йымак – йымаке, кастен – кастене, лиш – лишке, мӱндырк – мӱндыркӧ, ончык – ончыко, тембак – тембаке, ӱлык – ӱлыкӧ, ӱмбак – ӱмбаке, шеҥгек – шеҥгеке, эрден – эрдене; воктеч – воктечын, йымач – йымачын, кӱшыч – кӱшычын, лишыч – лишычын, мӱндырч – мӱндырчын, ончыч – ончычын, покшеч – покшечын, тышеч – тышечын, умбач – умбачын, ӱлыч – ӱлычын, ӱмбач – ӱмбачын, шеҥгеч – шеҥгечын.

Почеш мутым возымаш

106. Почеш мут-влак ончылнышт шогышо мут деч эре посна возалтыт: илыш верч(ын), пӧрт воктек(е), пече воктелан, капка воктен(е), пушеҥге воктеч(ын), окна вошт, йӱксӧ гай, шым гана, корно гоч, ял гыч(ын), шӱй даҥыт.