Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показана 31 промежуточная версия 3 участников)
Строка 1: Строка 1:
А. В. МОРКОВІН
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
ԌԈЕСАРНӦЈ УҖЈАСЛӦН ПОԀУВПАНАС НОГЈАСЫС
Коміӧн лӧԍӧԃіс А. ЧЕУСОВА
 
Наркомԏажпромлӧн ԋіга леԇан ін
Мӧскуа — 1934
 
ВОԆКЫВ
 
Ԍԉесарітны завоԃітчыԍ, коԁӧс сувтӧԁӧмаӧԍ верстак сајӧ кокԋіԃік уҗјас берԁӧ, ԋӧжјӧ кыпӧԁӧ асԍыс кваԉіфікаціјасӧ. Мукӧԁԁырјіыс сылы отсалӧны інԁалӧмјасӧн ԁа петкӧԁлӧмӧн ԁырҗык уҗалыԍ јортјасыс, а кор і ачыс аслас ӧшібкајас вылас велӧԁчӧ. А поԅӧ еԍкӧ регыԁҗык каԁӧн велавны бурҗыка ԍԉесарітны, ԋігајас отсӧгӧн. Тајӧ ԋігасӧ гіжыԍыс ас воԇас пуктӧма мог ԍетны сещӧм отсӧг ԍԉесарітны завоԃітчыԍлы. Ԍԉесарітчан уҗыԁ зев паԍкыԁ-ԁа, гіжыԍыс оз став пӧлӧс уҗсӧ боԍт, коԁі пырӧ ԍԉесарітчан спеціаԉноԍԏӧ, а сӧмын віԍталӧ, мыј колӧ ԍԉесарітны завоԃітчыԍлы воԇԇа каԁас. Җеԋыԃіка віԍталӧмӧн тӧԁмӧԁӧ інструментјаснас, зев еща віԍтавлӧ мыјыԍ ԁа кыԇі інструментсӧ вӧчӧма — ԍԉесарітны завоԃітчыԍ боԍтӧ сіјӧс сещӧмӧн, кущӧм сіјӧ ем. Но тырмӧԇ віԍтавлӧ, кыԇі пӧԉзујтчыны сіјӧ ԉібӧ тајӧ інструментӧн прӧстӧјҗык тор вӧчігӧн, коԁјасӧс лоӧ вӧчавны ԍԉесарітны завоԃітчыԍлы.
Ԍԉесарітны завоԃітчыԍ пӧшԏі пырҗык меԁвоԇԇајасыԍ завоԃітӧ ԏехԋіка јылыԍ ԋігајас лыԃԃыны, сывӧсна первојја уҗјас јылыԍ ԋігајасыԁ колӧны җеԋыԁӧԍ — кыз ԋігаыԁ выԉ лыԃԃыԍыԍтӧ повԅӧԁас. Ԁа і ыҗыԁ ԋігаԍыԁ сіјӧ ставсӧ оз вермы гӧгӧрвоны. Нач мӧԁ пӧлӧс тор ԋігаыԁ-кӧ гӧгӧрвоана, сіјӧс лыԃԃӧм мыԍԏі-кӧ понԁан вермыны уҗавны кыԇі сені велӧԁӧма. Кокԋіԃік ԋігајас отсӧгӧн уҗавны велӧԁчӧмыԁ понԁас воԇӧвылӧ боԍтчӧԁны ԍӧкыԁҗык, кызҗык ԋігајас лыԃԃыны, паԍкыԁҗыка, јешщӧ бурҗыка тӧԁмӧԁны уҗјассӧ ԁа уҗаланногјассӧ — отсалас кыпӧԁны кваԉіфікаціјасӧ нӧшта вылӧҗык.
I. ІНСТРУМЕНТ
 
Вӧчаԍӧны інструментјасӧн. Інструмент овлӧ: 1) вӧчаԍан (рабочий) ԁа 2) мерајтчан (измерительный).
 
1. Вӧчаԍан інструмент
 
Вӧчаԍан інструментыс уҗаланног ԍерԏіыс бара кык пӧлӧс:
1) Кучкалан інструмент, коԁјасӧн вӧчаԍігӧн поткӧԁчӧны, керыштӧны, ԁорӧны, чекаԋітӧны.
2) ԉічкан інструмент, коԁјасӧн кіӧн ԉічкӧмӧн ԉібӧ мехаԋіческӧј устројствојасӧн (станокјас) ԉічкӧмӧн кучкавтӧг уҗалӧны. Сещӧм інструментјаснас лоӧны напіԉԋік, піԍкӧԁчан ԁа мукӧԁ сещӧм інстументјас.
а) Кучкалан інструмент
Ӧжін (1 ԍер.) — сіјӧн боԍтӧны кыз слӧј металл заготовка вылыԍ опіловка воԇын. Ӧжінлӧн куԅтаыс уна пӧлӧс: 75 мм-ԍаԋ 500 мм-ӧԇ. Ӧжін вӧчӧны 8-ԁ № Ԁобрыԋа ԋіма уклаԁыԍ ԉібӧ 60-ԁ № іжевскӧј ԏігеԉԋејыԍ. Ӧжін тышыс, кытчӧ кучкалӧны мӧлӧтнас, вочԍӧ конусӧн. Сещӧм помыс кучкалӧмыԍ озҗык пов, оз вешлаԍ. Пеԉӧс щупӧԁјас керавны-ӧжін уҗалан помсӧ вӧчӧны паԍкыԁӧсҗык.
Ӧжінлыԍ уҗалан помсӧ тӧчітӧны 40 — 70 грасіуса пеԉӧсӧн (2 ԍер.). Кымын чорыԁҗык маԏерјалыс, сымын тӧчітан пеԉӧс гыҗысіҗык, мӧԁ-ног-кӧ — ӧжін уҗалан пом щӧщыԁҗык (тупікҗык). Унҗыкыԍсӧ ӧжін пом тӧчітӧны: ыргӧн торјас вӧчавны — 40 — 50° уклаԁлы — 60° чугунлы — 70° пеԉӧсӧн. Тӧчітӧны нажԁачнеј
 
1 ԍер. Ӧжін (зубила).
2 ԍер. Ӧжін пыран пеԉӧс.
тӧчілаӧн, сӧмын ӧжінсӧ оз паныԁ тӧчіла бергалӧмыслы кутны, а тӧчіла бергӧԁчӧмлаԋыс.
Крејцмејԍеԉ (3 ԍер.) — сіјӧн вӧчӧны металл вылын жӧлӧбјас. Паԍкыԁа-кӧ колӧ металлсӧ коԁјыны, секі војԁӧр крејцмејԍеԉӧн піԍкӧԁӧны жӧлӧб, сеԍԍа вӧԉіԍԏі жӧлӧбыслыԍ ԁорышјассӧ кералӧны ӧжінӧн. Крејцмејԍеԉлӧн вӧчаԍан помыс
ӧжін вӧчаԍан помыԍ векԋіԁҗык, но тӧчітӧны ӧжінӧс моз-жӧ (4 ԍер). Мӧԁ помыс — тышкыс — оз торјав ӧжін тышкыԍ.
Ԁорожԋікӧн піԍкӧԁӧны мавтчан канавкајас. Сылӧн вӧчаԍан помыс куԅмӧс (овала).
Мӧлӧт (5 ԍер.) вӧчӧны інструментаԉнӧј уклаԁыԍ. Тышкыс сылӧн тувкоԃ (форма клина). Тувјаԍан помыс колӧ нач
шыԉыԁ. Мӧлӧт ԍӧкта 200-ԍаԋ 835 г-ӧԇ. Меԁԍа ківевјӧса мӧлӧтјас ԍԉесарітчігӧн 500 — 600-г-јас. Мӧлӧт вороп вӧчӧны ԁубыԍ, кԉоныԍ ԉібӧ кыԇпуыԍ. Вороп куԅтасӧ лӧԍӧԁӧны мӧлӧт ԍӧкта ԍерԏіыс:
<table>
мӧлӧт ԍӧкта-кӧ (граммӧн) 200 400 700 835
вороп куԅта колӧ (міԉԉіметрӧн) 310 350 390 430
</table>
Ԃетаԉјас течігӧн ԉібӧ коԍалігӧн ԋӧтчыԁ оз ков мӧлӧтӧн кучкавны. Сы вылӧ ем ыргӧныԍ вӧчӧм кувалԁа. Кувалԁа-
3 ԍер. Крејцмејԍеԉ.
4 ԍер. Вӧчаԍан пом крејцмејԍеԉлӧн.
5 ԍер. Мӧлӧт.
јас овлӧны ԉібӧ ставнас ыргӧныԍ, ԉібӧ уклаԁыԍ, но ыргӧн помаӧԍ (6 ԍер.).
Керԋер (7 ԍер.) вӧчӧны інструментаԉнӧј уклаԁыԍ. Ӧтар помыс јоԍ, а мӧԁыс (тышкыс) конуса. Јоԍтӧмыс 60 — 90°-ӧԅ Кымын чорыԁҗык металлыс, сымын ыҗыԁҗык јоԍтан пеԉӧс граԁусыс. Керԋерӧн керԋітӧны пасјалігӧн вӧчалӧм віԅјас. Ԍверԉітчігӧн сіјӧн керԋітӧны пасјалӧм роԅ центрјас, а токарітчігӧн —
ваԉік центрјас. Емӧԍ автомаԏіческӧј керԋерјас. Најӧн керԋітчӧм ӧԁјӧ мунӧ, а став керԋітӧм коԁјӧмјас лоӧны ӧткоԃӧԍ.
Бороԁокӧн (8 ԍер.) піԍкӧԁалӧны роԅјас ԉістӧвӧј металлјасын. Бороԁоксӧ вӧчӧны інструментаԉнӧј уклаԁыԍ.
6 ԍер. Кувалԁочка.
7 ԍер. Керԋер.
8 ԍер. Бороԁок
9 ԍер. Напілокјас.
б) Ԉічкан інструмент.
Напілок. Напілок, іԉі ԍԉесарнӧј піла, кыԇі сіјӧс мӧԁног шуӧны, меԁбур уклаԁыԍ вӧчӧм брусок. Став боксӧ сылыԍ наԍечкаалӧма. Сіјӧн стружкіалӧмӧн піԉітӧны металлјас.
Напілокјас уна ԋімаӧԍ асланыс профіԉ форма ԍерԏі. 9-ԁ ԍер. вылын петкӧԁлӧма наілок профіԉјас ԁа профіԉ ԍерјасыс (изображение).
Наԍечка ԍерԏіыс напілокјас овлӧны:
1) Брусовка — гырыԍ ԁа шоч наԍечкаа. Сещӧм напілокӧн уҗалӧны грубӧј опіловка ԁырјі, кор колӧ боԍтны гырыԍ стружкіјас.
2) Ԁрачевӧј — сылӧн наԍечкаыс посԋіԁҗыкӧԍ ԁа щӧкыԁҗыкӧԍ брусовкалӧн ԁорыԍ. Ԁрачевӧј напілок кокԋіԁҗык брусовкаыԍ. Ԁрачевӧј напілокӧн уҗалӧны грубӧј опіловка ԁырјі-жӧ.
3) Ԉічнӧј — посԋі ԁа щӧкыԁ наԍечкаа. Сіјӧн уҗалӧны точнӧј опіловка вылын.
4) Бархатка — зев посԋі ԁа щӧкыԁ наԍечкаа напілок. Сіјӧн уҗалӧны точнејҗык уҗјас вылын.
Посԋі уҗјас вӧчігӧн вӧԃітчӧны зев посԋіԃік напілокјасӧн — наԁфіԉјасӧн (10 ԍер.).
Напілокјассӧ вӧчӧны угԉероԁа уклаԁыԍ, кӧні угԉероԁыс меԁ вӧлі 0,9 — 1,5%. Напілоксӧ војԁӧр ӧбжігајтӧны 900 — 750° ԏемператураын.
Меԁвоԇԇа наԍечкасӧ вӧчӧны 110° пеԉӧсӧн (11 ԍер.). Сіјӧн перјӧны кыз стружкіјас. Коԉӧԁны-кӧ сӧмын сіјӧ наԍечкасӧ, стружкіыс лоӧ паԍкыԁ. Сывӧсна вӧчӧны мӧԁ, отсаԍан наԍечка, 55° пеԉӧсӧн, воԇԇа наԍечка ԍерԏіыс којмӧԁ јукӧныс җуҗԁа.
10 ԍер. Наԁфіԉјас.
Напілокјаслӧн куԅтаыс артавԍӧ ԃујмјасӧн щӧта лыԁпасјасӧн: 4, 6, 8, с. в. — 20''-ӧԅ (Ԃујмыс пасјыԍԍӧ кык ічӧԏік віԅӧн лыԁпас веԍкыԁлаԁорас вылысас).
Закаԉітігӧн мукӧԁԁырјіыс напілок вежіԋтчӧ, потлаԍӧ. Сывӧсна уҗӧ боԍтчытӧԇ напілоксӧ колӧ проверітны.
Тујтчыштӧм напілок-кӧ верстакӧ кучкан, сіјӧ ԇікӧԇ потас. Бур напілок кӧԏ метр вылаԍаԋ вӧԉаыԍ уԍӧ җоҗӧ, ԋемтор
оз ло, ԇоԋӧн коԉас. Напілок вежіԋтчӧмсӧ ԍінмӧн поԅӧ аԁԇыны, сӧмын колӧ віԇӧԁлыны напілок полотно куԅаыс.
Напілоклыԍ бурлунсӧ поԅӧ тӧԁмавны со кыԇі. Напілоксӧ сувтӧԁӧны ԋывкӧсӧн воропнас увлаԋӧ (12 ԍер.), сеԍԍа пуктӧны сы вылӧ гӧрԁ ыргӧн кусӧк. Колӧ, меԁ ыргӧн бокыс, коԁ бокӧн сіјӧс пуктӧны напілок вылас, вӧлі шыԉыԁ, отпоԉірујтӧма. Бур напілок вылыԍ сещӧм ыргӧн кусӧк оз ісковт. Кымын сувтсӧнҗык сулалігӧн ыргӧныс оз ісковт, сымын інӧ напілокыс бур.
Напілокӧн зев еща верман вӧчны, ԁај зев ԁона сіјӧ. Сы-вӧсна напілокӧн уҗавны колӧ јона віԁчыԍӧмӧн, меԁ оз җугав сіјӧ:
1) Бархаткаӧн ԁа ԉічнӧј пілаӧн јона ԋебыԁ металл оз ков піԉітны, сыыԍ најӧ ԋајтчӧны.
2) Колӧ віԇны напілоктӧ нажԁачнӧј бусыԍ.
3) ԉічнӧј напілокјасӧн ԁа бархаткаӧн піԉітчыны сӧмын грубӧј опіловка бӧрын.
11 ԍер. Напілок наԍечкалӧн пеԉӧс.
12 ԍер. Напілок віԁлалӧм.
13 ԍер. Ножовка.
4) Ԋекущӧма оз ков пӧԉзујтчыны напілокӧн мӧлӧт пыԃԃі (оз ков кучкавны ԋі тувјавны сіјӧн).
5) Уҗалігӧн ԁа уҗ бӧрын колӧ весавны напілокјастӧ карчеткаӧн ԁа пу шомӧн.
Ножовка (13 ԍер.) вӧчӧма станокыԍ ԁа ножовочнӧј пілаыԍ. Станокјасыс овлӧны ветлана і вӧрԅывтӧмјас. Ветланајасыс уԁобнејӧԍҗык, уна ԍікас куԅта пілајас поԅӧ наӧ лӧԍӧԁны-ԁа. Станоксӧ вӧчӧны ԋебыԁ уклаԁыԍ (кӧртыԍ), а піласӧ — бур уклаԁыԍ, ԉібӧ ԋебыԁ уклаԁыԍ, но вӧчӧм бӧрас цемеԋԏірујтӧны. Меԁым піԉітчігӧн ножовка піла оз ԍібԁы, піԋјассӧ паԍкӧԁалӧма кыкнанлаԁорас, сывӧсна металлсӧ вунԁігӧн лоӧ паз — паԍтаыс сылӧн піла кызтаыԍ ыҗыԁҗык.
Шабер (14 ԍер.) вӧчӧны бурҗык уклаԁыԍ, унҗыкыԍсӧ важ напілокјасыԍ. Шабер овлӧ уна ԍікас: кујімԁорыша плавгӧс, гӧгрӧскоԃ, мечкоԃ, с. в., бӧрјӧны — кущӧм веркӧс колӧ прішабрітны. Шабер тӧчітӧны нажԁачнӧј тӧчілаӧн, 45 — 90° пеԉӧсӧн кутӧмӧн (кутӧны тӧчіла бергалӧмыслы паныԁ).
Піԍкӧԁчанјас (сверла; овлӧны: пушечнӧј, перовӧј, центровӧј, пазӧвӧј ԁа вінта (спиральные). Ԍԉесарітчігӧн ковмылӧны перовӧј, центровӧј ԁа вінта піԍкӧԁчанјас.
Піԍчӧԁчан вӧчігӧн колӧ зев бура лӧԍӧԁны, меԁ чӧрсыс сылӧн (піԍкӧԁчан куԅа шӧртіыс мунан віԅ) вӧлі ԇік шӧрас (центральный). Он-кӧ сіԇі лӧԍӧԁ, піԍкӧԁӧм роԅыс оз ло ԉучкі.
1) Перовӧј піԍкӧԁчан, іԉі перка (15 ԍер.), вӧчԍӧ уклаԁ сутугаыԍ ԉібӧ прутыԍ, коԁјасӧс шонтӧмӧн паҗӧны. Паҗӧм помсӧ (перӧјассӧ) јоԍтӧны напіԉԋікӧн, сыбӧрын піԍкӧԁчансӧ закаԉівајтӧны. Перкаӧн пырҗык піԍкӧԁчӧны кіӧн піԍкӧԁчігӧн, сылы озҗык мешајтны перекосјас ԁа нагрузка ԍӧкта вежлаԍӧм-ԁа. Омӧԉ сӧмын сіјӧн тајӧ інструментыс, мыј тӧчітӧмыԍ перӧыс чінӧ. Вунԁан ԁорышјас ӧтлааԍан пеԉӧсјас лоӧны: чугунлы 110 — 112°, ыргӧнлы 90 — 95°. Тӧчітігас піԍкӧԁчан вунԁыԍ ԁорыш вылас вӧчӧны канавка, меԁым кокԋіԁҗыка ԋіртчас, а мукӧԁԁырјіыс прӧста мӧлӧтӧн перӧјассӧ кусԋалӧны ӧтарӧ-мӧԁарӧ. Сіԇі вӧчӧмӧн тӧчітчан пеԉӧс лӧԍӧԁӧны — гӧрԁ ыргӧнлы колӧ, меԁ сіјӧ вӧлі 40 — 50°, кӧртлы 60°, уклаԁлы 75°, чугунлы 80 — 90°. 15-ԁ ԍер. вылын
14 ԍер. Шабер.
веԍкыԁлаԁорас петкӧԁлӧма, кыԇі віԇӧԁӧ перӧыс, віԇӧԁны-кӧ сы вылӧ аб віԅ пӧлӧн. Воԇвывԍыс тыԁалӧ канавка, коԁі отсалӧ лӧԍӧԁны тӧчітчан пеԉӧс (петкӧԁлӧма 40°).
2) Центровӧј піԍкӧԁчан (16 ԍер.) вӧчԍӧ перовӧј-моз-жӧ, сӧмын сылӧн вунԁалыԍ перӧјас шӧрԍаԋыс увлаԋ ԋужӧԁчыԍԍо тујԁалыԍ бӧж, а перӧјассӧ лӧԍӧԁӧма сы ԁінӧ веԍкыԁ пеԉӧсӧн. Центровӧј піԍкӧԁчанӧн піԍкӧԁчӧны секі, кор колӧ вӧчны, шуам, впотај, болт ціԉінԁріческӧј јурлы поз.
3) Вінта піԍкӧԁчанјас. Піԍкӧԁчан канавкајассӧ коԁјӧны фреԅерӧн, канавкајас пӧлӧныс, артмӧны кык вунԁалыԍ
ԁорышјас. Уҗалан помсӧ тӧчітӧмӧн лӧԍӧԁӧны конус моԁааӧс, тӧчітӧны спеціаԉнӧј стан вылын.
Піԍкӧԁчан бӧжсӧ вӧчӧны ԉібӧ коԋіческејӧс (17 ԍер.), ԉібӧ ціԉінԁріческејӧс (18 ԍер.). Посԋі піԍкӧԁчанјасыс пыр вӧчԍӧны ціԉінԁріческӧј помӧн. Цілінԁріческӧј пома піԍкӧԁчанјассӧ ԍӧкыԁҗык перјыны патроныԍ коԋіческӧј помајас ԁо-
15 ԍер. Перӧвӧј піԍкӧԁчан.
16 ԍер. Центровӧј піԍкӧԁчан
17 ԍер. Коԋіче:кӧј пома вінта піԍкӧԁчан.
18 ԍер. Ціԉінԁріческӧ] пома вінта піԍкӧԁчан.
рыԍ, но посԋі, ціԉінԁріческӧј пома піԍкӧԁчанјас гырыԍјас ԁорыԍ пыр кокԋіԁҗыка шеԁӧны.
Вінта піԍкӧԁчанјасӧн поԅӧ уҗавны сӧмын станокјас вылын. Сіјӧн піԍкӧԁчігӧн: а) поԅӧ роԅӧԁны стӧчҗык роԅ, ԋекущӧм
бокӧ вешјӧм оз ло, кыԇі артмывлӧ перовӧј піԍкӧԁчанӧн піԍкӧԁчігӧн, б) піԍкӧԁан роԅыс піԍкӧԁігас-жӧ і весаԍԍӧ бокса ԁорышјаснас. Нӧшта, тӧчітігӧн вінта піԍкӧԁчан ыҗԁа пракԏіческі оз вежԍы.
Ԁреԉјас. Ԍԉесарлы пырҗык ковмылӧ кык ԍікас ԁреԉ:
1) Прӧстӧј ԁреԉ (19 ԍер.) вӧчӧма вінта ԍԏержеԋыԍ.
Ӧтар помас ԍујԍыԍԍӧ піԍкӧԁчан, а мӧԁар помыс помаԍԍӧ воропӧн. Ԍԏержеԋ вылас ԍујӧма гајка-муфта. Улӧ-вылӧ сіјӧс вешталӧмӧн ԍԏержеԋыс бергалӧ.
2) Піԋа переԁачаа ԁреԉлӧн (20-ԁ ԍер.) ем ыҗыԁ шеԍԏерԋа, коԁ берԁӧ лӧԍӧԁӧма вороп. Ыҗыԁ шеԍԏерԋаыс бергӧԁлӧ ічӧт шеԍԏерԋа, коԁӧс лӧԍӧԁӧма патрона шпіԋԃеԉ вылын. Піԋа переԁачаа ԁреԉӧн уҗавны бурҗык прӧстӧј ԁреԉӧн ԁорыԍ: тајӧн уҗалігӧн веԍкыԁ кіыԁ рӧвнӧјҗыка ветлӧ, ԁај піԍкӧԁчаныс унҗык пӧв бергалӧ. Піԋа переԁачаа ԁреԉӧн уҗыԁ ӧԁјӧнҗык соԁӧ, унҗык верман вӧчны.
Коловоротлӧн (21 ԍер.) ԍԏержеԋыс кусіԋа. Кусіԋ шӧрас вӧԉаыԍ бергалан вороп. Сіԇі-жӧ вӧԉаыԍ бергалӧ воропыс
19 ԍер. Прӧстӧј ԁреԉ.
20 ԍер. Піԋа переԁачаа ԁреԉ.
21 ԍер. Коловорот.
і вылілаԁор помас ԍԏержеԋас, а улыс помас ԍујӧны піԍкӧԁчан. Точнеја піԍкӧԁчыны коловоротӧн оз поԅ, ԍԏержеԋ кусіԋсӧ бергӧԁлігӧн артмалӧны кӧԍітчӧмјас-ԁа, ԁај піԍкӧԁчаныс роԅас шатлалӧ.
Трещотка (22 ԍер.) — ваԉік (паԉіч). Ӧтар помыс ваԉікыслӧн јоԍтӧма конусӧн, а мӧԁарас роԅ — ԍујны піԍкӧԁчан. Ваԉік шӧрас храпӧвӧј кӧԉӧса, а ортчӧн сыкӧԁ щапа рычаг. Рычагсӧ-кӧ ӧтарӧ вештыштан, щапыс вуҗӧ (ісковтӧ) храпӧвӧј кӧԉӧса кымынкӧ піԋ вомӧн, а бӧр мӧԁарӧ рычагсӧ вештан, щапыс кваԏітӧ кӧлӧса піԋсӧ ԁа бергӧԁлӧ ваԉіксӧ, а сыкӧԁ щӧщ і піԍкӧԁчансӧ. Трещотка бур сіјӧн, мыј сіјӧн верман роԅӧԁны 25 мм-ӧԇ роԅјас сещӧм інтасын, кытчӧ мукӧԁ
інструментӧн он ԍібав, ԉібӧ ԍібалан, но уҗавныс зев ԋеуԁобнӧ. Трещоткаӧн уҗалӧм зев ԋӧжјӧ соԁӧ, сыпонԁа лӧԍӧԁӧма кык рычага трещоткајас, коԁӧн уҗыс ӧԁјӧнҗык мунӧ.
Развјорткаӧн (23 ԍер.) точнеја лӧԍӧԁӧны піԍкӧԁчанӧн піԍкӧԁӧм роԅ ыҗԁа, ачыс піԍкӧԁчаныс точнејасӧ оз вӧч-ԁа. Развјортка вӧчӧны угԉероԃістӧј уклаԁыԍ. Нарезкаыслӧн шагыс меԁ оз ло пыр ӧтыжԁаӧн, ӧткоԃ шага нарезканас развјортка уҗалігас вӧчӧ брак, роԅыс артмӧ ԁорышӧԍ (граԋонӧј). Форма ԍерԏіыс развјорткајас овлӧны ціԉінԁріческејјас і коԋіческејјас. Кыкнан пӧлӧсыс овлӧны кујім-ԋоԉ ԁа унҗык ԁорышаӧԍ (граԋаӧԍ).
Ԅенковкајас (24 ԍер.) вӧчԍӧны угԉероԃістӧј уклаԁыԍ. Најӧ овлӧны ціԉінԁріческејјас і коԋіческејјас. Ԅеԋковкајасӧн пырҗык піԍкӧԁӧны ціԉінԁріческӧј роԅ вінт јурјаслы ԁа закԉопкајаслы.
22 ԍер. Трещотка.
в) Реԅба вунԁалан інструментјас.
Реԅба вунԁалан інструментјас ԉічкӧмӧн уҗалан інструментјас-жӧ, сӧмын најӧ јона сложнејӧԍ.
Реԅба вунԁавны ковмылӧ роԅјасын і ԍԏержеԋјас вылын. Кыкнан ԍікас реԅбаыс вӧчԍӧ ӧткоԃа, сӧмын інструментјасыс јона торјалӧны.
Реԅба овлӧ уна пӧлӧс, но ԍԉесарітчан уҗын паныԁаԍлас сӧмын кујім пӧлӧс реԅба: 1) Вітворта — став размерыс ԍетчӧ
ԃујмјасӧн; 2) метріческӧј — размерјасыс міԉԉіметрјасӧн; 3) газӧвӧј — трубајас реԅбаавны, ԃујма мерајасӧн. Реԅба овлӧ веԍкыԁ і шујга.
Метчікјас. Пыщкӧс реԅба вӧчӧны метчікјасӧн. Метчікјас вӧчӧны 12 № угԉероԃістӧј уклаԁыԍ ԁа высококачественнӧј уклаԁыԍ. Быԁ пӧлӧс реԅбалы (ыҗԁа ԍерԏіыс) колӧны торја метчікјас.
Ручнӧј метчікјас (25 ԍер.). Ручнӧј метчікјас чукӧрын (комплект) кујім метчік: ӧԏіӧн реԅбасӧ тујԁалӧны, мӧԁӧн реԅбасӧ вӧчӧны, којмӧԁнас помӧԇ реԅбасӧ лӧԍӧԁӧны — шыԉӧԁӧны-весалӧны.
Маточнӧј метчікјасӧн вунԁалӧны плашкіјас.Налӧн абу
23 ԍер. Развјорткајас.
4, а б, ԉібӧ јешщӧ сыыԍ-на унҗык канавкаыс. Реԅбасӧ вӧчӧны ӧԏі метчікӧн,&
Газӧвӧј метчікјасӧс поԅӧ ортсі ԍерԏіыс тӧԁны. Налӧн нарезкајасыс вітвортовскӧј ԉібӧ метріческӧј нарезка-
јасыԍ посԋіԁҗыкӧԍ. Метчікјас ыҗԁа колӧ бӧрјыны труба ԃіаметрјас ԍерԏі.
Воротокӧн (26 ԍер.) крепітӧны метчік ручнӧј нарезка ԁырјі. Воротокјас овлӧны воԍԍанајас і воԍԍытӧмјас. Воԍԍытӧмјасыс лӧԍалӧны сӧмын урчітӧм гырԍа метчікјаслы, а воԍԍанајасыс быԁ пӧлӧс метчіклы. Нӧшта, воԍԍытӧм воротокјаслӧн ем кујім роԅ, уна ԍікас ыҗԁа метчікјаслы. Кык роԅыс абу шӧрас, сывӧсна уҗалігӧн лоӧ пеԉпомјассӧ (помјассӧ) ӧткоԃавны, кітӧ ԋӧжјӧԋікӧн шӧрлаԋас вештӧмӧн. Он-кӧ сіԇі вӧч, роԅыс вермас кӧԍітчыны.
Плашкі. Плашкіӧн вӧчӧны реԅба ԍԏержеԋјас вылын (ортсі реԅба).
Воԍԍана плашкіјас (27 ԍер.) вӧчӧны высококачественнӧј уклаԁыԍ. Кыкнан җынјыс, торјӧн, опіԉівајтчӧны, сеԍԍа ӧтлаалӧны најӧс, сӧмын кык плашкіҗын костас пуктӧны плаԍԏінка, сы кызтаӧс, меԁ сіјӧ лоӧ вунԁан плашкі 1/5 јукӧн ԃіаметр кызаыс. Пасјӧны шӧрсӧ. Роԅӧԁалӧны. Сеԍԍа ԍујӧны
24 ԍер. Ԅенковкајас.
25 ԍер. Метчікјас.
26 ԍер. Вороток.
сетчӧ кущӧмкӧ болт ԁа роԅӧԁӧны бокса роԅјассӧ — а, лӧԍӧԁны вунԁалан ԁорышјас. Роԅӧԁӧм бокса роԅас ԍущкӧны шпіԉкі ԁа мукӧԁ роԅјассӧ роԅӧԁалӧны. Бокса роԅјасԍыс, іԉі канавкајасԍыс, кыԇі јешщӧ најӧс шуӧны, артмӧны вунԁан ԁорјасыс; сеті-жӧ петӧ стружкі. Бокса роԅјас вӧчӧны мӧԁамӧԁыслы веԍкыԁ пеԉӧсӧн. Ӧԏі гоз роԅ вӧчӧны плашкі ӧтлаалан віԅ вылын. Быԁ ԍікас вінтлы (ыҗԁа ԍерԏіыс) аслыс пӧлӧс плашкі. Металлыс зев чорыԁ-ԁа, маточнӧј метчікӧн нарезкатӧ колӧ вӧчны зев віԁчыԍӧмӧн, плашкісӧ ԋепременнӧ колӧ воԇвылас сотны. Маточнӧј метчікӧн вунԁаԍіг бурҗык нарезка артмӧ метчікыслӧн вунԁалыԍ ԁорыш лыԁыс-кӧ ԋещӧт лыԁ (3, 5, 7, с. в.). Плашкіӧ оз ков јона кучкавны, оз ков јона ԉічкыны сы вылӧ, колӧ віԇны сӧстӧма.
Цеԉнӧј плашкіјас, іԉі ԉерокјас, кыԇі јеішцӧ најӧс шуӧны (28 ԍер.), гӧгрӧсӧԍ. Клуппӧ зелӧԁчӧны вінтӧн. Канавкаыс 3 — 5, ыҗԁа ԍерԏіыс. Ԉерокјасӧн лӧԍӧԁӧны ԉібӧ помӧԇ нарезывајтӧны болтјас. Быԁ ыҗԁалы колӧ аслас ԉерка. ԉерка абу уԁобнӧј сывӧсна, мыј сылӧн нарезкајасыс торјаласны-кӧ, справітны оз-ԋін поԅ, лоӧ шыбытны інструментсӧ.
Сывӧсна мукӧԁ ԉеркасӧ вӧчӧны вставнӧј нарезкаӧн.
Клуппӧн (29 ԍер.) топӧԁӧны плашкі реԅба вӧчігӧн. ԉеркајаслы вӧчӧны гӧгрӧс рамкааӧс, а воԍԍана плашкіјаслы — кваԁратнејӧс. 15 ԍікас (ыҗԁа ԍерԏіыс) плашкілы вӧчӧны 3 — 5 клупп: мукӧԁ плашкіыслӧн реԅба вӧчан јукӧнјасыс кӧԏ абу ӧтгырԍаӧԍ, а ортсі ыҗԁаыс ӧткоԃ.
27 ԍер. Плашкі.
28 ԍер. Ԉерка.
29 ԍер. Клупп.
Вінтоваԉнӧј пӧв (30 ԍер.) вӧчӧны уклаԁ плаԍԏінкаыԍ, вороп берԁас 44 мм кыза, а мӧԁар помыс — 3 мм. Мукӧԁԁырјі, маԏерјалсӧ жаԉітӧм куԅа, воропсӧ мӧԁ торјыԍ вӧчӧны.
Плаԍԏінкасӧ роԅӧԁлӧны, кымын роԅ колӧ, кущӧмјас-ԁа (ыҗԁа ԍерԏіыс), а сеԍԍа нарезкаалӧны.
Вунԁан ԁорјассӧ лӧԍӧсіны ԁа стружкіыслы петны піԍкӧԁӧны 2 — 4 канавка. Уҗалӧмјас петкӧԁлӧны, мыј оваԉнӧј формаа кујім канавкаа вінтоваԉнӧј пӧв бурҗык мукӧԁыԍ. Најӧн вӧчӧны посԋі вінтјас.
 
2. Пасјаԍан, мерајтчан ԁа прӧверајтан інструментјас
 
а) Пасјаԍан інструментјас
Пасјаԍан пԉіта шыԉыԁ,точнеја обработајтӧм вылыс веркӧса пызанкоԃ. Сы вылӧ пуктӧны іԅԃеԉіјејас пасјас вӧчавны.
Ԉіԋејка (31 ԍер.) вӧчӧны уклаԁ плаԍԏінкаыԍ. Ԁорышјасыс нач веԍкыԁӧԍ. Ӧԏі ԁорышыԍ боԍтӧма фаска. Ԉіԋејка
колӧ веԍкыԁ віԅјас гіжлаавны. Ԉіԋејкасӧ іԅԃеԉіјӧ вылас пуктӧны фасканас вывлаԋӧ, сеԍԍа фаска пӧлӧныс і віԅјӧԁлӧны.
Черԏілка — уклаԁ ԍԏержеԋ. Пырҗык сіјӧс вӧчӧны ԍеребранкаыԍ, 10 — 12 см куԅаӧс. Ӧтар помсӧ јоԍа тӧчітӧма віԅјас нуӧԁавны ԉіԋејка ԍерԏі. Овлӧны і ыргӧн черԏілкајас. Наыԍ іԅԃеԉіјӧ вылӧ коԉӧ вӧсԋіԃік слӧј ыргӧн.
Ціркуԉ (32 ԍер.) кык кока, коԁјас мӧԁа-мӧԁыскӧԁ ӧтлааԍӧны шарԋірӧн. Кокјасыс јоԍтӧмаӧԍ. Ціркуԉӧн пасјаԍӧны кыщјас вӧчалігӧн ԁа метр ԍерԏі ԃетаԉ вылӧ ԍӧктајас пасјалігӧн. Ціркуԉ вӧчӧны інструментаԉнӧј уклаԁыԍ.
Рејсмус (33 ԍер.) колӧ іԅԃеԉіјејас пасјалігӧн ԁа ԃетаԉјас ԍтенӧ лӧԍӧԁалігӧн. Стојкасӧ крепітӧма сувтсӧн улыс помас. Стојка куԅаыс ветлӧ обојма, а обојмаас сущкӧма јем-черԏілка. Пыԁӧс улыслаԁорыс прішабрітӧма.
б) Мерајтчан інструментјас
Метр. ԍԉесарітчан уҗ вылын грубеја мерајтчігӧн пӧԉ-
30 ԍер. Вінтоваԉнӧј пӧв.
31 ԍер. Прӧстӧј ԉіԋејка.
зујтчӧны склаԁнӧј уклаԁ метрӧн. Бурҗык віԇны метр ԋоԉ пӧлӧс јуклӧмјасӧн: міԉԉіметрјас, ԃујмјас, вершӧкјас ԁа ԍоӧԁ јукӧнјас сывлӧн. Но, пӧшԏі пырҗык колӧны, сӧмын міԉԉіметр ԁа ԃујма метрјас.
Масштабнӧј ԉіԋејкаӧн мерајтӧны посԋі ԃетаԉјас. Мерајтӧмыс артмӧ сӧмын грубеја-жӧ.
Штанген-ціркуԉӧн (34 ԍер.) точнеја мерајтчӧны, точноԍԏсӧ вермӧ петкӧԁлыны 0,1 — 0,02 мм-ӧԇ. Штанген-ціркуԉлӧн кык щӧка.
Ӧԏісӧ ӧтлаалӧма ԉіԋејкакӧԁ, а мӧԁсӧ — ԉіԋејка куԅтаыс ветлан рамкакӧԁ.
Ԉіԋејка вылас (масштабнӧј) пасјалӧма міԉԉіметрјас, а рамкаас (ноԋіус) ԁас јуклӧм, ӧтлаын 9 мм. куԅа. Мерајтан іԅԃеԉіјӧсӧ пуктӧны щӧкајас костас.
Віԇӧԁӧны ԉіԋејка вылас — кымын быԁса міԉԉіметр лоӧ рамкавывса ноԉӧԇыс, а сеԍԍа кущӧм јуклӧм рамка вылас лӧԍалӧ масштабнӧј ԉіԋејка јуклӧмкӧԁ. Сіјӧ лоӧ ԁасӧԁ јукӧнјас міԉԉіметрлӧн. Рамка вылын-кӧ 100 јуклӧм, 99 мм куԅа, штангенціркуԉӧн мерајтчӧм стӧчсӧ петкӧԁлӧ 0,02 мм.
Мікрометр, іԉі паԉмер (35 ԍер.), мерајтӧ стӧча 0,01 мм-ӧԇ. Мерајтан торсӧ пуктӧны наковаԉенка а ԁа ԍԏержеԋ б костӧ. Бергӧԁӧны барабанчік ввеԍкыԁлаԁорӧ ԁа кокԋіԃіка топӧԁӧны преԁметсӧ. Сыбӧрын віԇӧԁӧны, кымын быԁса міԉліметр ціԉінԁрік вылын 0-ԍаԋ барабанчік пӧкатӧԇ — г. Сеԍԍа арталӧны, кущӧм јукӧн барабанчік вылын ӧтыжԁа кущӧмкӧ віԅкӧԁ ціԉінԁрік вылын. Сіјӧ міԉԉіметр јукӧнјассӧ соԁтӧны быԁса міԉԉіметрјас ԁінӧ.
Кронціркуԉ (36 ԍер.) чукԉа кока. Сіјӧн мерајтӧны іԅԃеԉіјӧ кызта. Кокјаснас топӧԁӧны іԅԃеԉіјӧсӧ, а сеԍԍа кокјас костсӧ мерајтӧны метрӧн. Кронціркуԉ вӧчӧны інструмен-
32 ԍер. Ціркуԉ.
33 ԍер. Рејсмус.
таԉнӧј уклаԁыԍ. Колӧ віԇӧԁны, меԁым кокјасыс, коԁјасӧс лӧԍӧԁӧма урчітӧм кызтајас мерајтны, оз ԉічавны.
Нутрометрӧн (37 ԍер.) мерајтӧны іԅԃеԉіјӧ пыщкӧс
ыҗԁајас (38 ԍер). Ціԉінԁріческӧј ԃетаԉјас мерајтӧны бурҗык јоԍтӧм кока нутрометрјасӧн, ӧшібкајас озҗык лоны.
Малкалӧн (39 ԍер.) ем ӧԏі вешлаԍан бок. Сіјӧс поԅӧ лӧԍӧԁны кӧԏ кущӧм пеԉӧсӧн, сывӧсна сіјӧн поԅӧ мерајтны кӧԏ кущӧм пеԉӧс.
в) Прӧверајтан інструмјентјас.
Прӧверајтан ԉіԋејка (40 ԍер.) вӧчӧма уклаԁыԍ. Ԉіԋејкајасыс емӧԍ гырыԍҗыкјас
і посԋіҗыкјас, опіԉівајтан плоскоԍԏјас ԍерԏі. Унҗыкыԍсӧ ԉіԋејка куԅаыс овлӧ 100 — 120 мм. Мӧԁ пӧлӧс ԉіԋејка петкӧԁлӧма 41 ԍер. вылын. Фаска спіԉівајтӧны ӧтар бокас, ԉібӧ кыкнанлаԁор бокас. Бокјассӧ коԁјӧны фрезјасӧн. Ԉіԋејкаӧн прӧверајтӧны веԍкыԁа-ӧ вӧчӧма опіловка.
34 ԍер. Штанген-ціркуԉ.
35 ԍер. Мікрометр.
36 ԍер. Кронціркуԉ.
Торцовӧј ԉіԋејка (42 ԍер.) вӧчома уклаԁыԍ, емӧԍ гырыԍҗыкјас і посԋіԁҗыкјас. Сіјӧн прӧверајтӧны опіловка вклаԁыш пројмајасыԍ ԁа мукӧԁ выјемкајасыԍ, кытчӧ прӧверајтчан ԉіԋејкаӧн он ԍібав.
90°-а угоԉԋік (43 ԍер.). Сіјӧн прӧверајтӧны веԍкыԁ пеԉӧсјас. Емӧԍ бӧрԉаа угоԉԋікјас
(44 ԍер.), ԃетаԉјас пасјавны пасјаԍан пԉіта вылын. Комбіԋірованнӧј угоԉԋіклӧн (45 ԍер.) пеԉӧсјасыс
90°, 120° ԁа 135°. Сіјӧн мерајтӧны веԍкыԁ пеԉӧсјас, квајт ԁа кӧкјамыс ԁорыша гајкајас.
Прӧверочнӧј пԉіталӧн (46 ԍер.) вылыс веркӧсыс зев точнеја вӧчӧма. Сіјӧн прӧверајтӧны лучкі-ӧ вӧчӧма
37 ԍер. Нутрометр.
38 ԍер. Нутрометрӧн метрајтчӧм
39 ԍер. Малка.
шабровка веԍкыԁ веркӧсјас вылын. Меԁым сіјӧ прӧверітны, пԉітасӧ мавтӧны краскаӧн ԁа віԉсјӧԁлӧны сы куԅа плоскоԍԏнас,
коԁӧс кӧсјӧны прішабрітны. Плоскоԍԏыс кыті абу шыԉыԁ, сетчӧ кутчіԍӧ краскаыс, сеті сеԍԍа бара шыԉӧԁӧны.
4 ԍер. Прӧверајтан ԉіԋејка.
41 ԍер. Прӧверајтан ԉіԋејка.
42 ԍер. Торцовӧј ԉіԋејка.
43 ԍер. 90°-а угоԉԋік.
44 ԍер. Бӧрԉаа угоԉԋік.
45 ԍер. Комбіԋірованнӧј угоԉԋік.
46 ԍер. Прӧверочнӧј пԉіта.
3. Пріспособԉеԋԋејас
 
Пріспособԉеԋԋејасӧн лоӧны сещӧм оборуԁоваԋԋӧ преԁметјас, коԁјас кокԋӧԁӧны іԅԃеԉіјӧ обработкасӧ.
Ԏіскіӧн топӧԁӧны кіӧн обрабатывајтан іԅԃеԉіјӧ. Точнӧј ужјас вӧчігӧн, меԁым іԅԃеԉіјӧыс оз ԋовтовчав, губка вылас пуктӧны кусіԋтӧм ыргӧн плаԍԏінка.
Стулӧвӧј ԏіскілӧн (47 ԍер.) ӧԏі җынјыс вешјалана, мӧԁ җынјыс вешјавтӧм. Кыкнан җынјыс улысас ӧтлааԍӧны кӧрӧбкаӧн, а губкајас ԁінас вінтӧн. Вінтсӧ ԉічӧԁігӧн җынјас костса лӧԍӧԁӧм пружіна јӧткӧ вешјалан ԏіскі җынсӧ. Вінтсӧ зелӧԁігӧн ԉӧбјасыс (губка) топалӧны, а ԏіскіыс топӧԁӧ іԅԃеԉіјӧсӧ. Вінт јур пырыс
ԍујӧма уклаԁ ԍԏержеԋ, сіјӧн і вінтсӧ бергӧԁлӧны. Ԏіскілӧн улыс јукӧныс вӧчӧма ԋебыԁ уклаԁыԍ (кӧртыԍ), а вылысыс 10№ уклаԁыԍ. Овлӧ, ԏіскі ставнас вӧчӧма ԋебыԁ уклаԁыԍ, сӧмын секі ԉӧбјас тувјалӧны 10 № уклаԁыԍ вӧчӧм плаԍԏінка. Ԉӧбјасыс наԍечкааӧԍ, меԁым зумыԁҗыка топӧԁны іԅԃеԉіјӧсӧ. Стулӧвӧј ԏіскіјас сіјӧн абу бурӧԍ, мыј налӧн ԉӧб веркӧсјасыс абу быԁ положеԋԋеын параԉԉеԉнејӧԍ мӧԁа-мӧԁыслы. Сывӧсна најӧ став веркӧснас топӧԁӧны сӧмын урчітӧм ыҗԁаа іԅԃеԉіјӧјас. Ԋепременнӧ колӧ ԏіскісӧ сувтӧԁны сіԇі, меԁым ԉӧбјасыс вӧліны ӧтвылынаӧԍ. Ԏіскі ыҗԁа арталӧны ԍӧкта ԍерԏіыс. Емӧԍ 8 кг-јас і ԍӧкыԁҗыкјас. Стулӧвӧј ԏіскіјас вылын кераԍӧны, піԉітчӧны, шабрујтчӧны ԁа мукӧԁ пӧлӧс уҗјас вӧчӧны.
47 ԍер. Стуловӧј ԏіскі.
48 ԍер. Параԉԉеԉнӧј ԏіскі.
Параԉԉеԉнӧј ԏіскіјас (48 ԍер.) овлӧны кык ԍікас: 1) бергӧԁлана ԁа 2) бергӧԁлытӧм. Сіјӧс вӧчӧны чугуныԍ, а ԉӧбјас берԁас тувјалӧны чорыԁ уклаԁыԍ вӧчӧм плаԍԏінка.
Ӧԏі җынјыс оз вешлаԍ, а мӧԁыс (вешлаԍаныс) ветлӧ вінт куԅа. Ԏіскі ыҗԁанас шуӧны ԉӧб паԍтасӧ, міԉԉіметрјасӧн. ԉӧб паԍта ԍерԏіыс-жӧ ԏіскі җуҗԁасӧ вӧчӧны-і.
Параԉԉеԉнӧј ԏіскі вылын стулӧвӧј ԏісківылынкоԃ уҗјас-жӧ вӧчӧны, сӧмын кераԍны оз поԅ, кераԍігас ԏіскіыс вермас потны. Ԏіскісӧ ԋекущӧма оз поԅ наковаԉԋатујӧ вӧԃітны, а ԋебрежнӧј рабочејјаслӧн сіјӧ овлӧ.
Бергӧԁлана ԏіскі меԁјонасӧ ковмылӧ ԉекаԉнӧј уҗын. Ԉӧбјаслы колӧ ӧтлааԍны ԉучкі і пыр-жӧ мӧԁа-мӧԁ берԁас ԉаскыԍны куԅала ногыс.
49 ԍер. Трубнӧј ԏіскі.
50 ԍер. Ручнӧј ԏіскі.
51 ԍер. Фасочнӧј ԏіԍкі
52 ԍер. Гајка кԉуч.
53 ԍер. Гајка кԉуч бӧрјӧм. а — правіԉнӧ, б — ԋеправіԉнӧ.
Вінтсӧ колӧ мавтны гос сора оԉенафтӧн. Уҗ ештӧм бӧрын ԏіскітӧ оз ков еновтны топӧԁӧмӧн, сыыԍ сіјӧ щыкӧ. Пыр колӧ најӧс ԉічӧԁыштны, меԁым ԉӧбјас костыс век вӧлі ічӧԏіка воԍса.
Трубнӧј ԏіскіјасӧн (49 ԍер.) топӧԁӧны обрабатывајтны трубајас ԁа мукӧԁ ціԉінԁріческӧј іԅԃеԉіјӧјас.
Ручнӧԁ ԏіскіӧн (50 ԍер.) топӧԁӧны посԋі іԅԃеԉіјӧјас, кор кіӧн кутӧмӧн опіловка вӧчны он вермы, ԉібӧ ԍӧкыԁ.
Кӧсӧј ԏісочкајасӧн (51 ԍер.) топӧԁӧны іԅԃеԉіјӧјас, кор колӧ вӧчны скос ԁа фасок опіловка. Кӧсӧј ԏісочкајас топӧԁӧм іԅԃеԉіјӧјаснас топӧԁԍыԍӧны ԏіскіӧн.
Гајка кԉучјас. Меԁым быԁ ыжԁа гајкалы оз ковмы вӧчны торја кԉуч, кԉучјас вӧчӧны кык пӧлӧсӧс (52 ԍер). Гајкасӧ бергӧԁлігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁ кԉучыс топыԁа сіјӧ топӧԁас. Оз-кӧ зелыԁа топӧԁ, кԉучыс ԁа гајка ԁорышјасы& щыкӧны (53 ԍер.).
54 ԍер. Разԁвіжнӧј гајка кԉуч.
55 ԍер. Газӧвӧј кԉуч.
56 ԍер. Чепа газӧвӧј кԉуч.
Уна пӧлӧс гајка-кӧ (ыҗԁа ԍерԏіыс) колӧ віԋԏітны, секі колӧ вӧԃітны развоԁнӧј кԉуч. Ӧԏі пӧлӧс јсещӧм кԉуч петкӧԁлӧма 54 ԍер. вылын.
Газӧвӧј кԉучјасӧн віԋԏітӧны трубајас. 55 ԍер. вылын
петкӧԁлӧм кԉучлӧн ԉӧбыс щупӧԁӧԍтӧма, трубасӧ топӧԁӧны воропсӧ ԉічкӧмӧн. 56 ԍер. вылын петкӧԁлӧма чепа газӧвӧј кԉуч. Трубасӧ кваԏітӧ Гаԉԉа чеп. Ӧтар чеп помсӧ крепітӧма ӧтар јур бокас, а ӧшалан помыс крукаԍӧ піԋӧ
јур шӧрас. Кԉучсӧ бергӧԁіг чепыс ԁа јурвывса щупӧԁјасыс топыԁа кваԏітӧны трубасӧ. Сывӧсна кокԋі сіјӧс бергӧԁлыны.
Плоскогубцы (57 ԍер.) ԁа круглогубцы (58 ԍер.) колӧны ԉістӧвӧј металлјас ԁа сутугајас вылын уҗалігӧн.
Острогубцыӧн (59 ԍер.) вунԁалӧны вӧсԋі сутугајас.
57 ԍер. Плоскогубцы
58 ԍер. Круглогубцы.
59 ԍер. Острогубцы.
60 ԍер. Отвјортка.
Отвјортка (60 ԍер.). Отвјорткаӧн уҗалігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁ сылӧн ԉезвіјӧ паԍтаыс вӧлі ӧткоԃ вінт (шуруп) ԃіаметркӧԁ. Абу-кӧ ӧткоԃӧԍ најӧ, вінт јур щупӧԁјасыс щыкӧны. Отвјортка
пом колӧ тӧчітны бура, стӧча щупӧԁ паԍта ԍерԏі. Вывті јоԍа точітӧм отвјортка щыкӧԁӧ вінт јурсӧ (61 ԍер.).
Ручнӧј (62 ԍер.) ԁа рычажнӧј (63 ԍер.) ножічјас. Ручнӧј ножічӧн вунԁалӧны вӧсԋі ԉістӧвӧј металлјас, а рычажнејӧн — кызҗык ԉістјас.
Пуртјассӧ ножічас лӧԍӧԁігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁ најӧ мӧԁа-мӧԁ ԁінтіыс топыԁа ветласны. Оз-кӧ ло сіԇі, металлыс оз вунԁыԍ, а сӧмын понԁас кусԋаԍны. Пуртјассӧ тӧчітан пеԉӧсыс 70°.
4. Кыԇі вӧԃітчыны інструментјасӧн
Частӧ інструментјас ԁа пріспособԉеԋԋејас регыԁ щыкӧны накӧԁ кыԇԍурӧ, ԉокногӧн вӧԃітчӧм понԁа, ԉока вӧчӧмысла-і. Зубілӧјас ԁа крејцмејԍеԉјас унаыԍ кыԇԍурӧ вӧ-
 
61 ԍер. Отвјорткаӧн уҗалӧм. Правіԉнӧ. ԋеправіԉнӧ.
62 ԍер. Ручнӧј ножіч.
63 ԍер. Рычажнӧј ножіч.
чыштасны уклаԁыԍ ԉібӧ шыбласјасыԍ-ԁа, быԏԏӧ сіԇы& і колӧ. Рӧскоԁ ԁа вын сещӧм вӧчаԍӧм вылӧ веԍ вошӧны: омӧԉ уклаԁыԍ вӧчӧм інструментыԁ, ԉібӧ омӧԉа вӧчӧм інструментыԁ, первојја лунјаснас-жӧ і щыкӧны.
Овлӧ сіԇі: ԉокногӧн уҗалыԍ рабочеј оз ӧтмоза ԉічкы метчік вылӧ ԉібӧ плашкі вылӧ, а сыыԍ ԋещкыԍԍӧны налӧн реԅбајасыс. Ӧтмоза ԉічкытӧмыԍ, кыԇԍурӧ іԅԃеԉіјӧ пуктӧмыԍ җугавлӧны піԍкӧԁчанјас.
Напілокјас регыԁ җугавлӧны, најӧс-кӧ мӧлӧт пыԃԃі понԁан вӧԃітны, понԁан најӧн тувјаԍны. Весавтӧг еновтӧм напілокјас ԋајтчӧны, ныжмӧны. Кыԇԍурӧ-кӧ понԁан напілокјастӧ ԁа мукӧԁ інструментјас верстак вылын віԇны — ӧтчукӧрын, сыыԍ најӧ зев-жӧ ӧԁјӧ щыкӧны: ӧԁ најӧ сені мӧԁа-мӧԁыскӧԁ тощкыԍалӧны, мӧԁа-мӧԁ берԁас ԋіртчӧны. Нӧшта, ӧтчукӧрын інструментјастӧ віԇны абу лӧԍыԁ јешщӧ і сыпонԁа, мыј ковмас-кӧ рабочејлы кущӧмкӧ інструмент, ԁыр лоӧ сіјӧс корԍны.
Сіԇ-кӧ інӧ, інструментјасыԁ регыԁ торкԍӧны ԁа җугавлӧны со мыјјас вӧсна: а) ԉок маԏерјалыс понԁа, коԁыԍ інструментсӧ вӧчӧма, б) ԉокногӧн вӧчӧмысла (ремоԋԏірујтӧмысла-ԉі), в) інструментлы вывті ыҗыԁ нагрузкала ԁа г) кыԇԍурӧ, ԉібӧ кужтӧг вӧԃітӧмла.
Тајӧ ԋоԉ торԍыс-кӧ мезԁыԍан, преԁпріјаԏіјејас уна ԍурс шајтӧн економітасны быԁ во.
5. Уҗалан места лӧԍӧԁӧм
Верстак. Җуҗԁаыс 800 — 900 мм. Куԅтаыс ӧԏі уҗалыԍлы 1 м., паԍтаыс (воԇлаԁор ԁорԍаԋыс бӧрлаԁор ԁорӧԇыс вылыс пӧвјыслӧн) 600 мм. Воԇлаԁорас верстаклӧн ем воԍԍана јашщік, віԇны ԍԉесарлы пыр кіпоԁулас коланҗык інструментјас ԁа пріспособԉеԋԋејас.
Верстак берԁӧ крепітӧны ԏіскі. Сіјӧс лӧԍӧԁігӧн гӧгӧрбок колӧ віԁлавны, меԁ ԉучкі лоӧ лӧԍӧԁӧма. Улӧ ԉібӧ вылӧҗык-кӧ ԏіскітӧ лӧԍӧԁан, опіловка ԁырјі ԍԉесарлӧн понԁас артмыны „завал“, мӧԁногӧн-кӧ: вылӧҗык лӧԍӧԁӧмыԍ іԅԃеԉіјеыслыԍ воԇлаԁор јукӧнсӧ понԁас јонҗыка піԉітны, а улӧҗык лӧԍӧԁӧмыԍ мӧԁарӧ — јонҗыка піԉітас бӧрлаԁор јукӧнсӧ. Сывӧсна ԏіскітӧ верстак берԁӧ колӧ крепітны уҗалыԍ јорт туша ԍерԏіыс.
Параԉԉеԉнӧј ԏіскі колӧ лӧԍӧԁны сіԇі, меԁым чуԋјасыԁ, ԏіскі ԉӧб вылӧ кітӧ гырԁԇанаԁ пуктан-ԁа, воӧны щӧка-улӧԇыԁ (64 ԍер.).
Стулӧвӧј ԏіскі колӧ лӧԍӧԁны ԋеуна вылӧҗык секі, кор сы вылын щӧщ кераԍӧны. Ԏіскі ԉӧбјасыс меԁ лоӧны морӧс „паԋ“ вылаын. А сещӧм ԏіскі вылын-кӧ ковмас опіловка вӧчны, секі кокулаԁ плашкі пуктӧны, сы җуҗԁаӧс, меԁ сувтан сы вылӧ-ԁа, ԏіскіыс лоӧ сы вылаын-жӧ, кыԇі інԁӧма параԉԉеԉнӧј ԏіскіјаслы. Кераԍны-кӧ ковмас, плашкісӧ бӧр іԁралӧны.
Інструментјастӧ ԁа пріспособԉеԋԋејассӧ пыр колӧ віԇны верстак вылын пораԁокӧн: кущӧм інструмент боԍтԍыԍӧ веԍкыԁ кіӧ (напіԉԋік, ручԋік ԁа мукӧԁ), пыр меԁ најӧ кујласны веԍкыԁлаԁорын ԏіскіԍаԋ, а мыј боԍтӧны шујга кіӧн, најӧ меԁ ԏіскі шујгалаԁорынӧԍ (зубілӧ, крејцмејԍеԉ, ыргӧн ԉӧбјас ԁа с. в.). Мерајтчан інструментјас віԇны колӧ вӧчны җаҗјас, ԉібӧ налы колӧ јукны верстак вылыԍ торја места. Напілокјас колӧ пуктавны воропјаснас торја скӧба-поԁставка вылӧ ԁорвыв ыҗԁа ԍерԏіыс: ԏіскілаԁорас ԁорса напіԉԋікыс меԁ лоӧ меԁыҗыԁыс напілокјас чукӧрыԍ, а мӧԁар ԁорас — меԁічӧтыс. Заготовка пыр пуктӧны шујгалаԁорӧ ԏіскіԍаԋ.
Уҗ ештӧм бӧрын колӧ:
1) Ставсӧ, мыј колӧ сԁајтны, колӧ сԁајтны.
2) Став інструментсӧ колӧ чышкыны, а напіԉԋікјас весавны карчеткаӧн ԁа јашщікӧ ԁорвыв течны.
3) Ԏіскіјас вылыԍ ԁа верстак вылыԍ чышкыны піԉнӧј-пыԅсӧ.
4) Ԏіскі вінт ԉічӧԁны, меԁ ԉобјас костас лоӧ ічӧԏік щеԉ.
64 ԍер. Ԉучкі лӧԍӧԁӧм параԉԉеԉнӧј ԏіскі.
II. СԈЕСАРНӦЈ УҖЈАС
 
6. Кущӧм металлјасӧн лоӧ ԍԉесарлы уҗавны
 
Чугун сывԁӧны ԁомнајасын кӧрт руԁаыԍ. Чугуныԁ — сіјӧ кӧрт сывԁӧс угԉероԁкӧԁ, кремԋіјкӧԁ, маргаԋецкӧԁ ԁа мукӧԁкӧԁ сорӧсӧн. Угԉероԁыс, меԁколан сорӧсыс, сіјӧ-жӧ, мыј і пу ԉібӧ ізшомјас. 100 јукӧн вылӧ чугунын ем шӧркоԃа 3 1/2 јукӧныс угԉероԁ, 2 1/2 јукӧныс кремԋіј, 1 јукӧн маргаԋец, јукӧн җын фосфор, ԋеуна ԍера, а мукӧԁыс кӧрт. Чугунлӧн главнӧј сортјас: јеҗыԁ, руԁ ԁа переԃеԉнӧј. Јеҗыԁ чугун пӧшԏі он вермы обработајтны інструментӧн, сещӧм сіјӧ чорыԁ. Сыыԍ кіԍтӧны ԃетаԉјас, а ԃетаԉјассӧ сеԍԍа сотӧны — весалӧны вылыс веркӧсԍыс угԉероԁсӧ. Сіјӧ лоӧ-ԋін, сіԇ шуԍана, „ԁоран" (ковкий) чугунӧн, угԉероԁсӧ вылыс веркӧс вывԍыс бырӧԁӧм бӧрын поԅӧ чугунас кучкавны. А угԉероԁа чугунӧ-кӧ кучкан, сіјӧ чегӧ.
Руԁ чугун бура обрабатывајтчыԍӧ. Сыыԍ вӧчӧны уна пӧлӧс отԉівкајас машінајаслы. Переԃеԉнӧј чугуныԍ вӧчӧны уклаԁ.
Чугуныԁ рӧшкыԁ, сіјӧс уклаԁӧс моз ԁорны оз поԅ. „Ковкӧј“ чугунтӧ, кӧԏ сіјӧс і ковкӧјӧн шуӧны, оз-жӧ туј ԁорныԁ.
Чугун сылӧ 1050° — 1100° жарын.
Уклаԁ. Војԁӧр јансӧԁлісны уклаԁ ԁа кӧрт, а ӧні кӧртнас шуӧны сӧмын сещӧм металл, кӧні ԋекущӧм сорӧс абу, а став мукӧԁ сортсӧ шуӧны уклаԁӧн. Уклаԁ лоӧ чугуныԍ Беԍԍемер конверторјасын, мартен пачјасын ԁа мукӧԁ ногӧн сывԁӧмӧн.
Чорыԁ аԉі ԋебыԁ уклаԁ артмӧ угԉероԁ ԍерԏі, унаӧ угԉероԁ сы пыщкын: кымын уна углероԁыс, сымын уклаԁыс чорыԁҗык. Угԉероԁыс уклаԁын овлӧ 1/2 — 1 1/2%
.
Цветнӧј металлјас. Гӧрԁ ыргӧн зев ԋуԇ, бура ԁорԍӧ, Ԋужалӧ ԁа аспырыс кокԋіа леԇӧ шоныԁ. Чістӧј ыргӧныԍ отԉівкајас оз вӧчны.
Цінк. 200°-ӧԇ-кӧ цінктӧ шонтан, секі сіјӧ лоӧ зев рӧшкыԁ, поԅӧ тојны пыԅӧԇ. А јешщӧ-кӧ јона шонтан, матӧ сыв-
ԁытӧԇ (420 граԁусӧԇ кымын), секі сіјӧ лоӧ зев ԋуԇ. Кӧрт торјас-кӧ цінкујтӧма, оз сімны.
Озыԍ сылӧ 232° жарын. Сіјӧ ԋебыԁ металл, ԋуԇ, оз сім. Кусԋалігӧн трічка-трачкакылӧ. Сіјӧс пуктӧны сорӧсјасӧ, пајајтчӧны, луԃітчӧны.
Ԍвіԋеч сылӧ 327° жарын. Сіјӧ ԋебыԁ, ԋуԇ. Шоматорјас ԍвіԋечтӧ омӧԉа ԍојӧны.
Ԍвіԋеч кувалԁајасӧн торјӧԁӧны ӧԏі машіна ԃетаԉ мӧԁ вылыԍ (меԁ кучкалӧмјасыԍ кувалԁаыс кусԋаԍас, а оз ԃетаԉыс). Ԍвіԋеч сутугаӧн тӧԁмалӧны вала поԁшіпԋікајас костыԍ зазорјас.
Кор ԋекымын сорт уклаԁ јонҗыка јонмӧԁігӧн сіјӧс колӧ кӧԇӧԁны 327°-ӧԇ, секі, колан ԏемператураӧԇ шонтӧм мыԍԏі, леԇлӧны сіјӧс ԍвіԋеч сывԁӧсӧ (ԍвіԋеч ваннаӧ).
Аԉуміԋіј перјӧны аслыспӧлӧс ԍојыԍ, торјӧԁӧны еԉектрічествоӧн. Ԋебыԁ, абу куԅ нема. Сімӧ зев ԋӧжјӧ. Сылӧ 658° жарын.
Ԋікеԉ уклаԁыԍ чорыԁҗык, ԍӧкыԁа сылӧ. Сімӧ зев омӧԉа. Еԉектрічество отсӧгӧн-кӧ (гальваническим путем) іԅԃеԉіјӧјас вевԏԏыны ԋікеԉ слӧјӧн, најӧ оз сімны.
Сорӧсјас лоӧны кык ԉібӧ унҗык металл-кӧ ӧтлаӧ сывԁан. Став металлыс секі воштӧны асԍыныс сылан ԏемпературасӧ, сорӧсыс (сплав) сылӧ выԉ ԏемпература ԁырјі, ічӧтҗык жарын.
Бронза сіјӧ гӧрԁ ыргӧн ԁа озыԍ сорӧс. Мукӧԁԁырјіыс (клапанјас вылӧ) щӧщ соԁтӧны цінк, а шочіԋіка (поршеԋ коԉчајас вылӧ) пуктыԍԍӧ щӧщ ԍвіԋеч.
Латуԋ (віж ыргӧн) — сіјӧ сорӧс гӧрԁ ыргӧныԍ, цінкыԍ, ԍвіԋечыԍ ԁа озыԍыԍ.
Пріпој — сіјӧ сорӧс кык ԉібӧ унҗык кокԋіа сылыԍ металлјасыԍ. Пріпојјас овлӧны чорыԁјас і ԋебыԁјас.
7. Зубілӧӧн ԁа крејцмејԍеԉӧн вунԁалӧм
Ԍԉесарітны завоԃітчыԍлы бур завоԃітны вунԁавны ԋебыԁ полосӧвӧј уклаԁ. Колӧ боԍтны 120 мм куԅа, 50 мм паԍта ԁа 5 — 6 мм кыза уклаԁ брусок. Топӧԁны сіјӧс стулӧвӧј ԏіскіӧ сіԇі, меԁ ԉӧб вылас сіјӧ понԁас чурвіԇны унавылӧ 5 мм мынԁа, куԅаланогыс ӧтҗуҗԁа (65 ԍер.).
Сыбӧрын шујга кіӧ боԍтӧны зубілӧ, пласта бокнас кіпыԁӧслаԁорӧ. Зубілӧсӧ кутӧны шӧрӧԁыс сіԇі, меԁ вунԁаԍан помыс лоӧ улын (66 ԍер.). Сувтӧны ԏіскіыслы накӧсӧн (верстакԍаԋ кыщҗыныԍ ыҗыԁҗык). Шујга кокӧн воԇӧ тувтчӧны,
ԏіскілаԉ Веԍкыԁ коксӧ, чуԋлаԁорпомсӧ, вештӧны веԍкыԁвыв. Ԏіскіԍаԋ колӧ сулавны сыылаын, меԁ шујга кінаԁ суԇӧԁчытӧг суԇан пуктыны зубілӧсӧ плаԍԏінка вылӧ. Зубілӧыслыԍ вунԁан помсӧ лӧԍӧԁӧны плаԍԏінка ԁорыш берԁас ԏіскі веԍтас. Зубілӧа ԏіскі ԉӧбјас кост віԅ костыс меԁ лоӧ 45°, кыԇі петкӧԁлӧма 67 ԍер. вылын (вылыԍаԋ віԇӧԁіг), і 30° воԁса (горизонтальная) поверхноԍԏкӧԁ (68 ԍер.). Сыбӧрын кучкавны мӧлӧтӧн зубілӧ јурӧ.
30°-а пеԉӧс арталӧны со кыԇі: сувтӧԁӧны зубілӧсӧ ԏіскі берԁас веԍкыԁа сувтсӧн, лоӧ 90° пеԉӧс, сеԍԍа ԋоровтӧны зубілӧсӧ ԏіскі берԁас веԍкыԁківыв пеԉӧс кык којмӧԁ јукӧныс мынԁа — лоӧ 30° пеԉӧс (69 ԍер.). 45°-а пеԉӧс артмӧ, зубілӧ вылілаԁор помсӧ-кӧ вештан аслаԋыԁ 90° пеԉӧс җын мынԁаыс (70 ԍер.), сӧмын ԋоровтӧмсӧ воԁса поверхноԍԏлаԋ вежны оз ков.
Мӧлӧтӧн колӧ кучкавны зубілӧ тышкӧ сіԇі, меԁ кіыԁ ветлӧ веԍкыԁ пеԉ пӧлӧныԁ. Јонҗыка-кӧ колӧ кучкыны, мӧлӧтсӧ ԋеуна мышвыв нулӧны. Мӧлӧтӧн кучкан-ԁа, пыр-жӧ
сіјӧс бӧр вылӧ лептӧны, выԉыԍ кучкыны лӧԍӧԁчӧны, а сек кості зубілӧсӧ ԋеуна бӧрлаԋ вештыштӧны ԁа віԇӧԁӧны, меԁ вунԁан віԅыс лоӧ правіԉнӧј. Сіԇі зубілӧ вештыштӧны быԁ кучкӧм бӧрын. Вунԁігӧн колӧ віԇӧԁны зубілӧ вунԁан ԁор вылӧ ԁа меԁ сіјӧ правіԉнӧ мунӧ. Сіԇі уҗалӧны уҗ ештытӧԇыс. Ӧԏі полоса вунԁасны-ԁа, плаԍԏінкасӧ вештӧны
65 ԍер. Кыԇі лӧԍӧԁны плаԍԏінка вунԁӧм вылӧ.
66 ԍер. Кыԇј кутны зубілӧ.
67 ԍер. Зубілӧ лӧԍӧԁӧм плаԍԏінка вылӧ.
68 ԍер. Мӧлӧтӧн кучкалӧм зубілӧ јурӧ.
бара 5 мм мынԁа, мӧԁ полоса вунԁыны. Колӧ віԇӧԁны, меԁ зубілӧыԁ оз веԍкав ԏіскі ԉӧбјӧ.
Колӧ велӧԁчыны пеԉпомвывԍаԋ кучкавны, сіԇі кучкӧмыс чорыԁҗыка мӧртчӧ бокногӧн кучкалӧм ԍерԏі, ԁај уҗалыԍыс озҗык муԇ. Кокԋӧԁӧ уҗалӧмсӧ і сіјӧ, пыр-кӧ топыԁа кутны мӧлӧтсӧ веԍкыԁ певјӧн ԁа воԇчуԋӧн, а мукӧԁ кујім чуԋнас сӧмын отсавны мӧлӧтыслы кучкавныс.
Мӧлӧтсӧ пеԉпом сајаԁ лептігӧн шӧрчуԋтӧ, ԋімтӧмтӧ ԁа чаԉтӧ колӧ ԉічӧԁыштны, кутны најӧс вороп вылас. Сыыԍ мӧлӧтыԁ јонҗыка ԋоровтчӧ. А кучкігӧн сіјӧ чуԋјаснас ӧтпырјӧ топӧԁӧны мӧлӧт воропсӧ, сыыԍ мӧлӧтыс тојыштчӧ. Сіԇі уҗалігӧн веԍкыԁ кі сӧнјасыԁ омӧԉҗыка зелавлӧны.
Кучкалігӧн меԁ стӧч мӧлӧт јур шӧрыс зубілӧ тыш шӧрӧ веԍкавлӧ. Мӧлӧтсӧ кіаԁ крепыԁа колӧ кутны, меԁ оз бергав сіјӧ. Он-кӧ понԁы крепыԁа кутны, кучкӧмыс ԋелаԁнӧ вермас лоны — веԍкалас шујга кіаԁ ԉібӧ інструменттӧ щыкӧԁас.
Ԍԉесарітны завоԃітчыԍ, кор велӧԁчӧ вунԁаԍны, полӧ чорыԁа кучкалӧмыԍ, јешщӧ-ԋін јона понԁас повны, кіас-кӧ кучкылас. Сывӧсна велӧԁчыԍјаслы ем преԁохраԋіԏеԉ (71 ԍер.) Сіјӧ — кыщ, вурӧны кущӧмкӧ ԋебыԁ торјыԍ, пуктӧны кі вылӧ пев ԁа воԇчуԋ вывті ԁа кӧрталӧны кі берԁӧ тасмајасӧн. а ԁа б петԉајасӧ ԍујӧны пев ԁа воԇчуԋ. Зубілӧсӧ вунԁан помнас ԍујӧны кыщ шӧрӧԁыс, і, кор понԁан кучкавны, оз-кӧ артмы кучкӧмыс (оз зубілӧ тышкӧ веԍкав), мӧлӧтыс оз-ԋін куш кіӧ веԍкав, а кучкыԍԍас преԁохраԋіԏеԉас, кіыԁ оз ԁојмы.
69 ԍер. 30°-а пеԉӧс арталӧм.
70 ԍер. 90°-а ԁа 45°-а пеԉӧсјас арталӧм.
71 ԍер. Преԁохраԋіԏеԉ вунԁаԍігӧн.
8. Сувтса зубілӧӧн вунԁӧма
 
Полосӧвӧј ԉібӧ гӧгрӧс ԋебыԁ уклаԁ вунԁалӧны чугун бабка ԉібӧ наковаԉԋа вылын. Зубілӧ сувтӧԁӧны наковаԉԋа плоскоԍԏ берԁас веԍкыԁа сувтсӧн, кутӧны шујга кіӧн ԋоԉ чуԋӧн, а чаԉԉӧн мыҗԍӧны вунԁан полосаас (72 ԍер.).
Вунԁӧм воԇвылын зубілӧӧн пасјалӧны ԁа ԋеуна тујтчӧԁалӧны полоса гӧгӧрсӧ ԉібӧ прут гӧгӧрсӧ, меԁ сеԍԍа вунԁігас кокԋіԁҗык лоӧ зубілӧсӧ вештавны. Полосовӧј уклаԁ-кӧ вунԁӧны, војԁӧр ӧтарԍаԋыс вунԁӧны җынјӧԇыс, сеԍԍа полосасӧ бергӧԁӧны ԁа пасјалӧм тујӧԁыс мӧԁарԍаԋыс вунԁӧны. Гӧгрӧс прут-кӧ вунԁӧны, быԁ кучкӧм бӧрын сіјӧс ԋеуна бергӧԁыштӧны, меԁ мӧԁыԍ кучкӧм бӧрын ԁорвыв вунԁӧм лоӧ.
9. Чугун плоскоԍԏ вунԁӧм
Вунԁыны лӧԍӧԁӧм тор топӧԁӧны ԏіскіӧ сіԇі, меԁ поԅас вунԁыны ԉӧбјас вомӧныс (73 ԍер.).
Канавкајас вунԁытӧԇ бокјасԍыс колӧ вунԁыны скосјассӧ. Колӧ, меԁ најӧ оз воны пасјӧм канавка пыԁӧсӧԇ 0,5 мм (74 ԍер). Сіјӧ вӧчӧны сы понԁа, меԁым вунԁігас плоскоԍԏ ԁорјасыс оз щупӧԁӧԍԍыны, ԁа і крејцмејԍеԉ сувтӧԁны уԁобнӧҗык.
Сувтӧны ԏіскіԍаԋ кыщҗынмынԁа шујгалаԁорӧ, кыԇі петкӧԁлӧма коктујӧн 75 ԍер. вылын. Крејцмејԍеԉ сувтӧԁӧны ԏіскі ԉӧбјаслы вомӧн, заготовка канавка куԅа, плоскоԍԏыслы 30°-а пеԉӧсӧн (76 ԍер.). Канавка җуҗԁа меԁ вӧлі 3 — 4 мм. Кучкалӧны пеԉпомвывԍаԋ. Віԇӧԁӧны крејцмејԍеԉ вунԁалыԍ пом вылӧ, быԁ кучкӧм бӧрын сіјӧс вештыштӧны. Быԁ 2-ыԍ — 3-ыԍ кучкӧм бӧрын чугуныԍ торјалӧны посԋіԃік торјас, сывӧсна крејцмејԍеԉыԁ вермас ԋеԉучкі уҗавны, вылыԍ боԍтны. Сывӧсна сіјӧс вунԁаԍігӧн мукӧԁԁырјіыс (шыԉыԁ сколјас-кӧ) лоӧ лӧԍӧԁны 40 — 45° вылӧ.
72 ԍер. Заготовка лӧԍӧԁӧм плоскоԍԏ вунԁігӧн.
73 ԍер. Сувтсӧн вунԁаԍны зубілӧ лӧԍӧԁӧм.
74 ԍер. Скосјас вунԁӧм канавка пыԁӧсыԍ ԋеуна вылыԍаԋҗык.
Колӧ віԇӧԁны, меԁ крејцмејԍеԉыԁ кі веԍкыԁлаԁор ԋі шујгалаԁор ез кежлаԍ, меԁ сіјӧ пыр мунас канавкајас костӧԁыс. Ӧԏі стружкі вунԁасны, сеԍԍа мӧԁӧс завоԃітӧны вунԁыны, сіјӧ-жӧ канавкаыԍ. Сіԇі вунԁалӧны помӧԇ, мыј җуҗԁа канаваыс колӧ. Ӧԏі канава ештӧԁасны, мӧԁӧс сіԇі вунԁалӧны, мӧԁа-мӧԁ бӧрԍа ставсӧ ештӧԁӧны.
Шківјаслыԍ ԁа валјаслыԍ шпоночнӧј
канавкајассӧ сіԇі-жӧ вунԁалӧны, сӧмын канавка помсӧ, меԁым ԉішнӧј оз вунԁыԍԍы, вунԁӧны зубілӧӧн, ԉібӧ роԅӧԁӧны канавка вомӧныс, а мукӧԁԁырјі канавкасӧ ставнас, сеԍԍа вӧԉіԍ вунԁӧны.
Кор став канавкаыс ештас, щупӧԁјассӧ боԍталӧны (вунԁалӧны) зубілӧӧн. Сіјӧс кутӧны 45° пеԉӧсӧн (77 ԍер.). Таԇі вунԁаԍігӧн сулалӧны ԏіскі шујгалаԁорын, ԏіскіыслы 30° пеԉӧсӧн. Кӧртыԍ канавкајас перјыны кокԋіԁҗык чугуныԍ ԁорыԍ. Ԃетаԉ-кӧ ԏіскіԍыс паԍкыԁҗык, сіјӧс вунԁынысӧ топӧԁӧны вунԁан местаӧԁыс.
10. Вклаԁышјасын мавтчан канавкајас перјӧм
Меԁым іԅԃеԉіјӧ оз кусԋаԍ, ԏіскі ԉӧб вылӧ пуктӧны ыргӧн. Пасјалӧм канавкајаса вклаԁыш җын топӧԁӧны торцыӧн ԏіскіӧ кусіԋтӧм бокнас вывлаԋӧ. Ԏіскіӧ вклаԁыш меԁ пырас җынмынԁаыс (78 ԍер.), а топӧԁныс лоӧ ԋеуна вылӧҗык ԉібӧ улӧҗык, кыԇі уԁобнӧ уҗавныс. Вунԁаԍігӧн ԃетаԉсӧ лоӧ вештавны.
Ԁорожԋік колӧ боԍтны чукыԉтӧм помаӧс. Вунԁаԍан пом-
75 ԍер. Кыԇі сулавны плос-коԍԏ вунԁігӧн.
76 ԍер. Крејцмејԍеԉ лӧԍӧԁӧм вунԁаԍны.
77 ԍер. Зубілӧ лӧԍӧԁӧм вунԁаԍігӧн.
нас сувтӧԁӧны веԍкыԁлаԁор канава помас ԁа завоԃітӧны вунԁавны (79 ԍер.).
Баббіт кокԋіԁҗык вунԁыны, шуам, кӧрт ԁа чугун ԁорыԍ, сывӧсна сіјӧс вунԁігӧн мӧлӧтнаԁ ԋебыԁҗыка колӧ кучкавны.
11. Щупӧԁӧн ԍерӧԁӧм (насечка)
Ԏіскіјас, плоскогубцыјас ԁа мукӧԁ інструментјас щупӧԁӧн ԍерӧԁӧны. Іԅԃеԉіјӧсӧ топӧԁӧны ԏіскіӧн ԍерӧԁан плоскоԍԏнас. Ԍерӧԁӧны вылыссӧ. Став ԍерыс меԁ лоӧны ӧтвылаын ԏіскіԍаԋыс. Ԍерӧԁчӧны паԍкыԁ вунԁаԍана зубілӧӧн (чекан), ԉібӧ спеціаԉнӧ ԍерӧԁчыны вӧчӧм җеԋыԁ зубілӧӧн. Ԍерӧԁны завоԃітӧны асԍаԋыԁ мӧԁарлаԁорԍаԋыс, локтӧны аслаԋыԁ. Ԍерӧԁыԍлы колӧ сулавны ԏіскі ԉӧбјас пӧлӧн. Чекан сувтӧԁӧны 45°-а пеԉӧсӧн іԅԃеԉіјӧ ԁорыслы, ԋеуна ԋоровтӧны асԍаԋ мӧԁарӧ, меԁ кучкӧм бӧрын артмас „поԁнутріваԋԋе" (80 ԍер.).
Кучкалӧны веԍкыԁа, рӧвнеја, меԁ став ԍерӧԁан гураныс лоӧны ӧтҗуҗԁаӧԍ.
Первојја кучкӧмыԍ чеканлӧн вунԁаԍан јукӧныс пырӧ металлӧ ԁа ԋеуна сіјӧс кыпӧԁыштӧ, артмӧ быԏԏӧ ічӧԏік крут бока вущкоԃ. Чекансӧ, ԋеуна лептыштӧмӧн, вуҗӧԁӧны вущкоԃ мӧԁар бокас мӧԁыԍ кучкӧм вылӧ. Чекан местасӧ корԍӧны чекан помнас ԁа шујга кіса ԋімтӧмӧн ԁа чаԉԉӧн (81 сер.). Плоскоԍԏ паԍтасӧ щупӧԁӧԍтасны, сеԍԍа завоԃітӧны
78 ԍер. Кыԇі пуктыны ԏіскіӧ поԁшіпԋік.
79 ԍер. Канавка перјӧм.
80 ԍер. Ԍерӧԁчігӧн вӧчан поԁнутріваԋԋе.
сіјӧс щупӧԁӧԍтны мӧԁар бокԍаԋ, меԁ лоасны рӧвнӧј чомјас. Зубілӧсӧ вунԁан помнас сувтӧԁӧны бара 45°-а пеԉӧсӧн поверхноԍԏ мӧԁарлаԁор ԁорыслы (82 ԍер.).
 
12. Кԉопка
Ціркуԉ, нутрометр, кронціркуԉ ԁа мукӧԁ інструментјас вӧчалігӧн ԍԉесарлы лоӧ кԉопајтчыны.
Колӧ, меԁ кԉопкаыԁ чорыԁа пырас ӧтлаавлан јукӧнјас роԅӧ. Роԅсӧ ԍверԉітӧны ԉібӧ тувјалӧмӧн роԅӧԁӧны пуансонӧн. Іԅԃеԉіјӧ кыкнан ԃетаԉыслӧн роԅјасыс колӧ лоны ӧткоԃӧԍ.
Закԉопка куԅа лӧԍӧԁӧны со кыԇі: закԉопка шԉапасӧ-кӧ кӧсјӧны тувјавны впотај, ӧтлаалан торјас вылас чурвіԇан помсӧ коԉӧԁӧны закԉопка ԃіаметрӧн җынјӧн ыҗԁаыс, а высаԁнӧј шԉапаа (под обжнмку) кԉопка вӧчігӧн чурвіԇан кԉопка помыс колӧ кык закԉопка ԃіаметр куԅа (83 ԍер.).
Топӧԁӧмӧн (обжимка) кԉопајтчӧм. Меԁвојԁӧр кԉопајтан торјассӧ колӧ ӧтлаавны сіԇі, меԁ налӧн роԅјасыс лоӧны ӧтвеԍтынӧԍ. Сеԍԍа выліԍаԋыс ԍујны роԅас закԉопка ԁа бергӧԁны іԅԃеԉіјӧсӧ, пуктыны наковаԉԋа вылӧ ԉібӧ бабка вылӧ. Бурҗык велӧԁчыны ԍујны закԉопкасӧ уліԍаԋыс (84 ԍер.).
81 ԍер. Зубілӧ сувтӧԁӧм быԁ кучкӧм бӧрын.
82 ԍер. Ԍерӧԁчан (насечка) пеԉӧсјас.
83 ԍер. Закԉопка пом җуҗԁајас кԉопајтчігӧн.
84 ԍер. Кыԇі пуктыны закԉопка јур.
Іԅԃеԉіјӧсӧ кутны шујга кіӧн, а веԍкыԁ кіӧн мӧлӧт јоԍлаԁорӧн кучкавны закԉопкаӧ, пыр мӧԁ мӧԁ местаӧ. Кучкавны щӧкыԁҗыка, гырԇԇаԍаԋ кучкалӧмӧн. Кор помыс пукԍыштас, сы вылӧ пуктӧны обжімка, кутӧны сіјӧс шујга кіӧн, ԉічкӧны іԅԃеԉіјӧсӧ накӧваԉԋа берԁӧ, а веԍкыԁ кіӧн мӧлӧтӧн кучкалӧны обжімка јурӧ. Кучкалӧмыс гырԇԇаԍаԋ-жӧ (85 ԍер.). Чістӧјҗык закԉопка артмӧ, закԉопка шԉапасӧ-кӧ пуктыны мӧԁ обжімкаӧ, улыслаԁорас, коԁӧс топӧԁӧны ԏіскіӧ ԉібӧ сувтӧԁӧны наковаԉԋа роԅӧ.
Впотај кԉопајтчӧны сіԇі-жӧ. Јансалӧ обжімкаӧн кԉопајтчӧмыԍ сӧмын сіјӧн, мыј кԉопајтан помлы роԅсӧ раԅԅенковывајтӧны. Кԉопајтан помсӧ тувјалӧны раԅԅенкујтӧм роԅсӧ тырттӧԇ.
Мыј коԉӧ, піԉітӧны, а јона-кӧ куԅа коԉӧ, војԁӧр зубілӧӧн вунԁӧны, сеԍԍа вӧԉіԍ піԉітӧны — шыԉӧԁӧны.
 
13. Опіловка
Опіловка воԇвылын колӧ проверітны напілоктӧ: абу-ӧ тујтчӧма, абу-ӧ кӧрԍӧма, зелыԁ-ӧ воропыс. Уҗалігӧн-кӧ воропыс уԍӧ, напілок бӧжас ԍԉесар вермас ԁојԁны кісӧ. Напілок воропыс-кӧ потӧма, уҗавны зев-жӧ ԃелӧ: кіыԁ гаԃԃалӧ, топалӧ потӧм костас.
Напілок воропалігӧн оз ков мӧлӧтӧн кучкавны ԋі воропас, ԋі напілокас, сыыԍ сіјӧ вермас потны (86 ԍер.). Колӧ воропсӧ роԅӧԁны ԁа ԍујны сетчӧ напілок бӧжсӧ, сӧмын меԁ сіјӧ топыԁа пырас.
Іԅԃеԉіјӧ топыԁа топӧԁӧны ԏіскіӧ. Опіԉівајтан плоскоԍԏсӧ лӧԍӧԁӧны ԏіскі ԉӧбјаслы воԁсӧн (горизонтально, паԍталаыс ӧтвылаын), ԁа сы җуҗԁаӧ, меԁ ԋекущӧма оз понԁы вӧрны — ԁрӧжітны.
Опіловка вӧчыԍ сувтӧ ԏіскі шујгалаԁорӧ, 45°-пеԉӧсӧн ԏіскіыслы. Шујга кокнас тувтчыштӧ верстаклаԋ, а веԍкыԁсӧ ԋеуна паԍкӧԁыштӧ (87 ԍер.). Кокјастӧ колӧ кутны веԍкыԁа, меԁ уҗалігӧн піԇӧсӧԁыԁ оз кусіԋтчыны.
Напілок боԍтӧны воропӧԁыс веԍкыԁ кіӧ, сіԇі, меԁ вороп
85 ԍер. Обжімкаӧн кԉопајтчӧм.
помыс мыҗԍӧ кіпыԁӧсӧ (88 ԍер.). Ԋоԉ чуԋӧн кутӧны воропсӧ улыслаԁорԍаԋыс (напілок плоскоԍԏ ԍерԏіыс), а пев
пуктӧны вороп вылас (89 ԍер.). Напілок пуктӧны опіԉівајтан ԃетаԉ вылӧ бӧрлаԁор помнас, сӧмын оз
ԇік вороп берԁнас. Мӧԁар помас пуктӧны шујга кісӧ. Сіјӧ „ісхоԁнӧј положеԋԋӧ“ (90 ԍер.). Шујга кі чуԋјас завоԃітігас і уҗалігас веԍкыԁӧԍ. Посԋі напілокјасӧн уҗалігӧн напілок вылӧ шујга кісӧ оз кіпыԁӧснас пуктыны, а сӧмын чуԋјассӧ.
Ісхоԁнӧј положеԋԋӧ боԍтӧм бӧрын, напілок вылӧ кыкнан кіӧн ԉічкіг, напілоксӧ вештӧны бӧрлаԁорӧ сымԁа, меԁ шујга кіыԁ лоӧ іԅԃеԉіјӧ вылын. Сеԍԍа ӧԁјӧ (боԍтлытӧг) напілокӧн ԋірсԋітӧны воԇлаԋ веԍкыԁ мунӧс-віԅті, меԁ ӧтмоз металлсӧ боԍтас. Бара лӧԍӧԁӧны ісхоԁнӧј положеԋԋӧ ԁа віԇӧԁӧны, меԁ воропыс ԃетаԉӧԇ оз во. Сеԍԍа выԉыԍ напілоксӧ бӧрлаԋӧ нуӧԁлӧны ԁа бара ӧԁјӧ воԇӧ ԋірсԋітӧны. Сіԇі помӧԇ піԉітӧны. Сӧмын тӧԁны колӧ: напілоктӧ
86 ԍер. Напілок воропалігӧн мӧлӧтӧн кучкалӧмыԍ воропјасыс потлаԍӧны.
87. Кыԇі сулавны опіловка вӧчігӧн.
88 ԍер. Кыԇі напілок боԍтны.
89 ԍер. Кыԇі напілок кутны.
бӧрлаԁорас ԋӧжјӧҗык колӧ нуӧԁны воԇлаԁорӧ ԍерԏі, ԁа секі сы вылӧ омӧԉҗыка ԉічкыны. Бурӧн лыԃԃыԍԍӧ быԁ мінутын 40 — 50-ыԍ воԇӧ ԋірсԋітны.
Напілок вылӧ ԉічкӧмсӧ колӧ лӧԍӧԁны сіԇі: кымын пілапомыԁ җеԋыԁ, сымын сы вылӧ кінаԁ јонҗыка колӧ ԉічкыны (веԍкыԁнас і шујганас. 91 ԁа 92 ԍер.). А кор напілокыԁ іԅԃеԉіјӧ вылын шӧрнас,
секі кыкнан кінаԁ ӧтмоза колӧ ԉічкыны (93 ԍер.). Іԅԃеԉіјӧ вылӧ напілокӧн ԋоԉ пӧлӧс штріх вӧчӧны.
Веԍкыԁ штріх (долевой). Напілок новлӧԁлӧны веԍкыԁа ԏіскі ԉӧб разрезлы пӧперег. Сіјӧ меԁԍӧкыԁ штріх (94 ԍер.), штріхсӧ вӧчігӧн напілок вылӧ ӧтмоза ԉічкыны ԍӧкыԁ-ԁа, іԅԃеԉіјӧыс вермӧ „заваԉітчыны“. Веԍкыԁ штріха опіловка завоԃітӧны ԃетаԉ ӧтар ԁорԍаԋ (коԁԍаԋ уԁобнӧјҗык) і пыр ԋӧжјӧԋікӧн воӧԁчӧны мӧԁар ԁорӧԇыс. Напілоксӧ вешталӧны сіԇі, меԁ сіјӧ ӧтар помнас ічӧԏіка кватлаліс піԉітӧм-ԋін местасӧ.
Шујгавывԍаԋ веԍкыԁвыв мунан штріх. Напілок ветлӧ іԅԃеԉіјӧ шујгалаԁорԍаԋ веԍкыԁлаԁорас. Напілоксӧ пуктӧны іԅԃеԉіјӧ шујгалаԁор јукӧн вылӧ ԁа ісхоԁнӧј положеԋԋӧ ԁырјі бергӧԁӧны сылыԍ помсӧ веԍкыԁлаԁорӧ 15°. Опіловка вӧчігӧн напілоксӧ ставнас колӧ новлӧԁлыны ӧтпырјӧ воԇӧ і веԍкыԁвыв (95 ԍер.).
90 ԍер. Ісхоԁнӧј положеԋԋӧ напілоклӧн.
91 ԍер. Веԍкыԁ кіӧн јонҗыка ԉічкӧм.
92 ԍер. Шујга кіӧн јонҗыка ԉічкӧм.
93 ԍер. Ӧтмоза ԉічкӧм.
Веԍкыԁлаԁорԍаԋ шујгавылӧ мунан штріх. Напілок пуктӧны іԅԃеԉіјӧ веԍкыԁлаԁор јукӧнӧ. Опіловка вӧчӧны 15° шујгалаԁорӧ вештӧмӧн. Воԇӧ ԁа шујгалаԁорас напілоксӧ ӧтпырјӧ вешталӧны (96 ԍер.).
Сорӧм (смешанный) штріх. Сіјӧ — воԇԇа кујімнан пӧлӧс штріхыс ӧтлаын, сӧмын опіловкасӧ пыр колӧ помавны веԍкыԁ штріхӧн.
 
14. Напілокјасӧн уҗалӧм
Плавкӧс напілокјасӧн опіԉівајтӧны веԍкыԁ ԁорјаса поверхноԍԏјас (плоскость) ԁа сещӧм поверхноԍԏјас, коԁјаслӧн ԁорыс гӧгрӧс, шуам: болт пом опіловка нарезка воԇын, с. в.
Кваԁратнӧј напілокӧн уҗалӧны, кор ӧтпырјӧ колӧ опіԉітны кык плоскоԍԏ ԁа кор плоскоԍԏјасыс мӧԁ-мӧԁ берԁас лӧԍӧԁӧма 90°-а пеԉӧсӧн (97 ԍер., а).
Кујімԁорыша напілокӧн опіԉівајтӧны ӧтпырјӧ 60° пеԉӧсӧн лӧԍӧԁӧм кык плоскоԍԏ (97 ԍер., б). Нӧшта, сещӧм напілокӧн-жӧ уҗалӧны, кор колӧ опіԉітны ӧԏі плоскоԍԏ мӧԁ плоскоԍԏас інмӧԁчывтӧг (97 ԍер., в).
Полукруглӧј напілокӧн опіԉівајтӧны чукыԉа поверхноԍԏјас, шуам (97 ԍер., г) гајка кԉуч јур воропыскӧԁ ӧтлааліг, ԉібӧ плоскогубцы ручкајаслыԍ пыщкӧслаԁор поверхноԍԏсӧ. Полукруглӧј напілокӧн, кыԇі і кујімԁорыша напілокӧн, поԅӧ опіԉітны ӧԏі плоскоԍԏ, мӧԁ плоскоԍԏас інмӧԁчывтӧг, шуам, угоԉԋіклыԍ ӧтар боксӧ (97 ԍер., д).
Гӧгрӧс напілокӧн опіԉівајтӧны гӧгрӧс роԅјас. Кор
94 ԍер. Веԍкыԁ (долевой) штріх.
95 ԍер. Штріх шујгавывԍаԋ веԍкыԁвылӧ.
96 ԍер. Штріх веԍкыԁвывԍаԋ шујгавылӧ.
гӧгрӧс напілоктӧ воԇӧ јӧткан, ӧтпырјӧ кінаԁ колӧ сіјӧс ԋеуна веԍкыԁвыв бергӧԁны (97 ԍер., е).
Опіловка вӧчігӧн опіԉівајемӧј поверхноԍԏ берԁӧ ԋі напілок берԁӧ кіӧн оз ков кутчіԍны, кіыԁ пыр госа-ԁа, секі напілокыԁ металлсӧ оз понԁы боԍтны, а сӧмын поверхноԍԏ куԅаыс іславны понԁас.
Напілоктӧ новлӧԁлыны колӧ сӧмын кіјасӧн, тушаӧн отсаԍтӧг (оз ков тушанаԁ качајтчыны). Тушаӧн ӧтарӧ-мӧԁарӧ вӧрӧмыԍ рабочеј регыԁҗык муԇӧ. Сывӧсна колӧ старајтчыны кі сӧнјастӧ јонҗыка вынԍӧԁны.
 
97. Кущӧм напілокӧн мыј вӧчны.
Напілоктӧ щӧкыԁа колӧ весавны карчеткаӧн (проволока щӧтка). Он-кӧ понԁы весавны, гуранјасыс піԉнӧјпыԅнас тырасны ԁа уҗавныԁ зев ԍӧкыԁ лоӧ: омӧԉа понԁас напілокыԁ боԍтны, уна вын лоӧ пуктыны. Нӧшта, піԉнӧјпыԅыс понԁас гірсјӧԁлыны іԅԃеԉіјӧ новерхноԍԏсӧ. Піԉнӧјпыԅтӧ ԋекор оз ков весавны пӧԉыштӧмӧн, ԍінмаԁ вермас веԍкавлы. Пыр колӧ чышкыны најӧс ԍі щӧткаӧн.
Опіловка вӧчігӧн веԍшӧрӧ оз ков термаԍны, колӧ уҗавны спокојнеја. Воԇвыв колӧ тӧԁны, кущӧм местаыԍ унаӧ металл боԍтны, меԁ ԉішнӧј піԉітӧм оз ло.
 
15. Ножовкаӧн піԉітчӧм
Уклаԁ ԁа чугун вунԁӧны посԋі піԋа ножовкаӧн, а ԋебыԁ маԏерјалјас (ыргӧн, ԍвіԋеч ԁа м.) — гырыԍ піԋаӧн, меԁым ножовкаыс оз ԍібԁы. • -
Іԅԃеԉіјӧсӧ топӧԁӧны ԏіскіӧ кыԇ поԅӧ ріскінас воԁсӧн ԁај сіԇі, меԁ сіјӧ вунԁігас оз вӧр. Іԅԃеԉіјӧсӧ топӧԁӧны ԉібӧ ԏіскі вылас, ԉібӧ ԏіскі бокас.
Піԉітчытӧԇ војԁӧр колӧ прӧверітны, бура-ӧ зелтӧма ножовка полотноыс станас. Ԉічыԁа-кӧ зелтӧма, піԉітчігас вермас орны.
Ножовкаӧн піԉітчыны рабочеј сіԇі-жӧ сувтӧ, кыԇі і опіловка вӧчігӧн. Ножовка воропсӧ кутӧ веԍкыԁ кінас сіԇі-жӧ, кыԇі опіловка ԁырјі кутӧ напілок вороп. Щујга кінас боԍтӧ стан мӧԁар помсӧ. Певсӧ пуктӧ ножовка полотно вывлаԁор бокас пыщкӧслаборԍаԋыс, а воԇчуԋнас ԁа шӧрчуԋнас топӧԁӧ ортсілаԁорԍаԋыс (98 ԍер.). Пӧшԏі став уҗсӧ вӧчӧ веԍкыԁ кіыԁ, шујгаыс ԋеуна отсалыштӧ ԁа веԍкӧԁлӧ.
Кокԋіԃіка ножовкаӧн ԉічкӧмӧԇ іԅԃеԉіјӧ вылӧ, ԋӧжјӧԋік піԉітыштӧмӧн, вӧчӧны наԁрез, сеԍԍа вунԁӧны пасјӧм ріскі пӧлӧн. Піласӧ пыр ӧтмоз колӧ новлӧԁлыны, быԁ мінутӧ меԁ 40-ыԍ ԉібӧ 50-ыԍ ӧтарас ветлас. Јоԍ пеԉӧсјас вылын ножовкатӧ колӧ кутны ԋеуна пӧліԋтыштӧмӧн, меԁ піԋјасыс оз чегјаԍны. Колӧ віԇӧԁны, меԁ піԉітчігӧн ножовка полотно бокӧ оз мун. Ножовкаӧн піԉітчігӧн колӧ сулавны спокојнеја, тушаӧн вӧртӧг. Піԉітчӧны піласӧ новлӧԁлӧмӧн ԁа кіасӧн ԉічкӧмӧн.
 
16. Прӧверајтчан ԉіԋејка вӧчӧм
124 мм куԅа, 28 мм паԍта, 8 мм кыза уклаԁ плаԍԏінка топӧԁӧны торцыјасӧн ԏіскіӧ сіԇі, меԁ опілујтан паԍкыԁ плоскоԍԏыс ԏіскі вылас лоӧ пыр ӧтвылаын, 3 — 4 мм вылаын ԉӧбјасԍаԋыс (99 ԍер.). Сіјӧ плоскоԍԏсӧ опіԉівајтӧны ԁрачевӧј плоскӧј 14" напілокӧн; сорӧса штріх вӧчӧмӧн. Піԉітны колӧ поверхноԍԏ паԍтаыԍ ӧткыза пласт, 1 мм кымын кыза. Правіԉнӧ-ӧ (прямолннейность) опіловка вӧчӧма, проверајтӧны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн, фаскаа ԁорнас пуктылӧны сіјӧс куԅа ногыс, вомӧнӧн і пеԉӧсԍаԋыс плоскоԍԏ паԍтаыс. Ԉіԋејкатӧ местаыԍ местаӧ оз ков јӧткалӧмӧн вештавны, а боԍтлӧмӧн нуны ԁа пуктыны. Костыс меԁ зев ічӧԏік вӧлі і пыр ӧтыжԁа (100 ԍер.).
98 ԍер. Кыԇі кутны ножовка.
Прӧверітӧм бӧрын опіԉітом плаԍԏінкасӧ бергоԁӧны мӧԁар бокнас, кымыԋтӧны. Сеԍԍа бара сіјӧс топӧԁӧны ԏіскіӧ ԁа опіԉівајтӧны воԇԇа боксӧ моз-жӧ. Поверочнӧј ԉіԋејкаӧн кынԇі опіловка проверајтӧны јешщӧ кронціркуԉӧн. Ціркуԉ кокјассӧ паԍкӧԁӧны 6 мм паԍта ԁа віԁлалӧны кыкнан опіԉеннӧј плоскоԍԏсӧ — плоскоԍԏ паԍтаыс-ӧ ціркуԉ кокјасыс ӧтмоз плоскоԍԏас інмӧны (101 ԍер.).
Сы бӧрын опіԉівајтӧны плаԍԏінка ԁорјассӧ. Ԏіскі ԉӧб вылӧ пуктӧны ыргӧн плаԍԏінкајас, меԁ оз ԋіртчыны-кусԋаԍны опіԉітӧм паԍкыԁ плоскоԍԏјас. Заготовкасӧ топӧԁӧны ԏіскіӧ паԍкыԁ плоскоԍԏјаснас, опіԉівајтан ԁорса ԏіскі ԉӧб вылас лептӧны 5 мм мынԁа, 5-ыԍ уна оз ков. Опіԉівајтӧны сора штріхӧн. Проверајтӧны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн, угоԉԋікӧн-і (102 ԍер.).
Сеԍԍа опіԉівајтӧны мӧԁ куԅ ԁорсӧ ԁа опіловкасӧ проверітӧны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн, угоԉԋікӧн, ԉібӧ кронціркуԉӧн.
Плаԍԏінка ԁорјас опіԉівајтӧны 8" плоскӧј ԁрачевӧј напілокӧн. Поԅӧ вӧчны і 14'', сӧмын секі шујга кітӧ колӧ матыԍтны щӧрлаԋыс. Ԁор опіԉівајтігӧн быԁ ԁорыԍ боԍтӧны 1,5 мм.
Ӧні колӧ опіԉітны точнеја кыкнан паԍкыԁ плоскоԍԏсӧ. Он-кӧ сіјӧс вӧч, воԇӧ ԍӧкыԁҗык лоӧ уҗавныԁ. Топӧԁӧны
99 ԍер. Кыԇі лӧԍӧԁны плаԍԏінка опіловка ԁырјі.
100 ԍер. Поверочнӧј ԉіԋејкаӧн опіловка проверајтӧм.
101 ԍер. Кронціркуԉӧн опіловка проверітӧм.
102 ԍер. Угоԉԋікӧн опіловка проверітӧм.
сіԇі-жӧ, кыԇі грубӧј опіловка вӧчігон, торцыӧн ԏіскіӧ. Опіԉівајтӧны 8" плоскӧј ԉічнӧј напілокӧн. Опіԉівајтӧны 5,5 мм кызаӧԇ.
Колӧ-кӧ ножовкаӧн скос вунԁыны, колӧ плаԍԏінкасӧ пасјавны, кыԇі інԁӧма „Поверочнӧј ԉіԋејка пасјалӧм“ віԍтын
(120 — 121 ԍер.). Сыбӧрын ԉіԋејкасӧ топӧԁӧны ԏіскіӧ рісканас шујгалаԁорӧ, ԉӧбјасԍаԋыс 5 мм ылаӧ. Колӧ віԇӧԁны, меԁ ріскіыс лоӧ сувтса (103 ԍер). Ножовкасӧ полотнонас пуктӧны ріскіԍаԋ шујгалаԋӧ, 1,5 — 2 мм ылаӧ, ԁа сы пӧлӧн вӧчӧны прорез, оз леԇны полотнолы веԍкыԁвыв ԋі шујгавыв
ԍетчыны: веԍкыԁвыв-кӧ мунас, поԅӧ щыкӧԁны ԉіԋејка ыҗԁајас, а шујгавыв-кӧ мунас — лоӧ уна піԉітны напілокӧн.
Лоӧм скоссӧ ԁа торецсӧ колӧ грубеја опіԉітнын& 8" плоскӧј ԁрачевӧј напілокӧн, ԏіскіӧ топӧԁӧмӧн, кыԇі інԁӧма 104 ԁа 105 ԍер. вылын. Поверочнӧј ԉіԋејкаӧн проверајтӧны
103 ԍер. Кыԇі лӧԍӧԁны скос опіловка ԁырјі.
104 ԍер. Кыԇі лӧԍӧԁны торцы опіловка ԁырјі.
105 ԍер. Кыԇі лӧԍӧԁны плаԍԏінка ножовкаӧн вунԁыны.
106 ԍер. Кыԇі пӧв пуктыны опіловка вӧчігӧн.
опіловкалыԍ прамоԉінејноԍԏсӧ, а угоԉԋікӧн — веԍкыԁпеԉӧсаӧԍ-ӧ ԁорышјасыс паԍкыԁ плоскоԍԏјас ԁінас, куԅ ԁорјас ԁінас-і.
Фаскі опіԉівајтӧны фасочнӧј ԏісочкісӧ топӧԁӧмӧн, кыԇі петкӧԁлӧма 51 ԍер. вылын. Ԉіԋејкасӧ сувтӧԁӧны опіԉівајтан јукӧннас вывлаԋӧ ԁа топӧԁӧны ԏіскіӧ (106 ԍер.).
Ріскісӧ спіԉівајтны оз ков, а колӧ коԉны сіјӧс тӧԁчанаӧн точнӧј опіловка вӧчны. Вӧсԋі ԁорсӧ колӧ вӧчны 0,5 мм кызаӧс (107 ԍер.).
Піԉітӧны ԁрачевӧј плоскӧј 8" напілокӧн.
Проверајтӧны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн піԉітӧм фаска куԅа ногыс і паԍта ногыс. Сыбӧрын фаскісӧ опіԉівајтӧны точнеја ԉічнӧј 6" плоскӧј напілокӧн.
Фаска піԉітӧны ԉіԋејка куԅлаԁорԍыс ӧтар бокԍыс ԉібӧ кыкнанлаԁорбокԍыс, кущӧм ԉіԋејка колӧ — ӧԏі фаскаа аԉі кык фаскаа.
Торец опіԉівајтӧны точнеја 6" плоскӧј ԉічнӧј напілокӧн. Проверајтӧны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн ԁа угоԉԋікӧн. Ыҗԁајассӧ колӧ боԍтавны стӧча 0,2 мм-ӧԇ.
 
17. Торцовӧј ԉіԋејка вӧчӧм
Боԍтӧны 80 мм куԅа, 65 мм паԍта ԁа 8 мм кыза заготовка.
Плавкӧс ԁрачевӧј 10" напілокӧн опіԉівајтӧны војԁӧр паԍкыԁ плоскоԍтјаԍ сеԍԍа ԁорјассӧ. Штріхыс сора, меԁбӧрјаыс веԍкыԁ. Проверајтоны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн, угоԉԋікӧн ԁа кронціркуԉӧн. Опіловка бӧрын ыҗԁаыс меԁ лоӧ: куԅа ногыс71 мм, паԍтанас 57 мм, кызтанас 5,5 мм.
Пасјавны сіԇі-жӧ, кыԇі інԁӧма пасјавны 122 — 126 ԍер. вылын. Сыбӧрын заготовкасӧ топӧԁӧны ԏіскіӧ сіԇі, меԁ ріскі ӧтлааԍан пеԉӧсыс ԏіскі ԉӧбјыԍ вӧлі 2 мм вылаын. Вӧчӧны ножовкаӧн прорез 1 мм шујгавыв ріскіԍаԋ, сӧмын мӧԁ ріскіӧԇыс меԁ оз во 2 мм (108 ԍер.). Сыбӧрын заготовкасӧ бергӧԁны, улілаԁор помсӧ вылас лептыны. Первојја прорезыслӧн помыс меԁ лоӧ ԏіскі лӧбԍаԋ 3 мм вылын. Ножовкаӧн вӧчны мӧԁ прорез ԁорыш шӧрԍаԋыс первојја прорез помӧԇ (109 ԍер.). Сіјӧ прорезсӧ вӧчӧны пасјавтӧг.
107 ԍер. Опіԉітӧм фаска (0,5 мм-ӧԇ)
108 ԍер. Ножовкаӧн плаԍԏінкалыԍ ӧтарбок вунԁӧм торцовӧј ԉіԋејка вылӧ. Первојја прорез.
Бара заготовкасӧ бергӧԁны, сіԇі, меԁ первојја прорезыслӧн воԇԇа помыс лоӧ вылын. Ріскіјас ӧтлааԍан пеԉӧсыс меԁ лоӧ 2 мм вылаын ԏіскі ԉӧбԍаԋ. Којмӧԁ прорезсӧ вӧчӧны пасјавтӧг-жӧ, сӧмын улысса ріскіӧԇыс 2 мм меԁ оз во (110 ԍер.)
Сеԍԍа, заготовкасӧ бара бергӧԁан-ԁа, бара колӧ ԏіскіӧ топӧԁны, меԁ којмӧԁ прорез помыс лоӧ 3 мм вылаын ԉӧбјасԍаԋыс. Меԁбӧрја прорезсӧ ножовкаӧн колӧ вӧчны ріскіԍаԋі мм веԍкыԁвывті, вунԁыны којмӧԁ прорез помӧԇ(111 ԍер.). Мӧԁар боксӧ плаԍԏінкаыслыԍ сіԇі-жӧ вунԁӧны. Заготовкаыс лоӧ 112 ԍер. вылын петкӧԁлӧм рісуноккоԃ.
Вунԁӧм бӧрын ԁорышјасвывԍыс щупӧԁјассӧ колӧ керыштны зубілӧӧн, меԁым веԍ ԋе щыкӧԁны напіԉԋік.
Ԁорышјассӧ опіԉітны 8" ԁрачевӧј плавкӧс напілокӧн, веԍкыԁ штріхӧн, меԁ оз щыкны матыса ԁорышјасыс. Опіловка-
109 ԍер. Ножовкаӧн плаԍԏінкалыԍ ӧтарбок вунԁӧм торцовӧј ԉіԋејка вылӧ. Мӧԁ прорез.
110 ԍер. Ножовкаӧн ӧтар плаԍԏінка бок вунԁӧм торцовӧј ԉіԋејка вылӧ. Којмӧԁ прорез.
111 ԍер. Ножовкаӧн ӧтар плаԍԏінка бок вунԁӧм торцовӧј ԉіԋејка вылӧ. ԋоԉӧԁ прорез.
112 ԍер. Торцовӧј ліԋејка заготовка вунԁӧм бӧрас.
лыԍ прамоԉіԋејноԍԏсӧ проверајтӧны проверочнӧј ԉіԋејка скосӧн (113 ԍер.). Угоԉԋікӧн проверајтӧны веԍкыԁ пеԉӧсјас-ӧ лоӧмаӧԍ быԁ ԁорышыԍ ԁа паԍкыԁ плоскоԍԏыԍ. Ріскіјас колӧ коԉӧԁны тыԁаланаӧн.
Паԍкыԁ плоскоԍԏјассӧ точнеја опіԉітны колӧ 6" плоскӧј ԉічнӧј напілокӧн. Опіловка бӧрын ԉіԋејка кызаыс меԁ лоӧ
4,5 мм. Опіловкалыԍ прамоԉіԋејноԍԏсӧ проверајтӧны поверочнӧј ԉіԋејкаӧн. Ԉіԋејкаа плоскоԍԏа костас меԁ ԋекущӧм щеԉ оз ло. Кызтасӧ проверајтӧны штангенціркуԉӧн. Сылыԍ щӧкајассӧ лӧԍӧԁӧны
4,5 мм костӧн. Кыкнан щӧкаыслы кыкнан плоскоԍԏас мӧԁ-мӧԁ местаын колӧ інмыны ӧтмоза (114 ԍер.).
Тајӧ опіловкасӧ поԅӧ вӧчны мӧԁногӧн-і: посԋіԃік кӧрттувјасӧн тувјавны заготовкасӧ пу чурка вылӧ, сеԍԍа топӧԁны сіјӧс ԏіскіӧ. Бур параԉԉеԉнӧј ԏіскіын поԅӧ опіԉітны і тајӧ пріспособԉеԋԋӧтӧг.
Ԁорышјас вылын точнӧј опіловка вӧчӧны полукруглӧј ԉічнӧј 6" напілок плоскоԍԏӧн.
Ԉіԋејка торцы вылыԍ фаскі опіԉівајтӧны фасочнӧј ԏісочкаын војԁӧр 8" плоскӧј ԁрачевӧј напілокӧн, сеԍԍа точнӧја 6" ԉічнӧј плавкӧс напілокӧн. Ічӧт торцы вылыԍ фаска колӧ боԍтны паныԁа бокыԍ паԍкыԁ торцы фаскалы (115 ԍер ). Тајӧ став опіловка ԁырјіыс ԏіскі ԉӧбјас вылӧ колӧ пуктыны ыргӧн плаԍԏінкајас.
113 ԍер. Поверочнӧј ԉіԋејка скосӧн проверітӧм.
114 ԍер. Штангенціркуԉӧн проверајтӧм.
115 ԍер. Торцовӧј ԉіԋејка фаскајас піԉітӧм паныԁа бокјасыԍ.
18. Пасјаԍӧм ԁа керԋеԋԋе
 
Бур кваԉіфіцірованнӧј пасјаԍыԍлы колӧ тӧԁны черчеԋԋӧ ԁа перјыны навык пасјаԍны. Пасјаԍны уна уҗ вӧчігӧн колӧ, ставсӧ інԁыны тані он вермы, віԍталам сӧмын коланҗык інԁӧԁјас.
Пасјаԍӧмыс лоӧ черԏож вылыԍ заготовка вылӧ главнӧј ԉіԋіјајассӧ вуҗӧԁӧм, коԁјас сеԍԍа отсаласны точнеја обработајтны іԅԃеԉіјӧсӧ. Меԁым черԏілкаӧн ԉібӧ ціркуԉӧн гіжлаалӧм віԅјас іԅԃеԉіјӧ вылын тӧԁчасны, іԅԃеԉіјӧсӧ мавтӧны ваӧ сорлалӧм мелӧн (мел јӧлӧн). Мукӧԁԁырјі мел сорӧсас соԁтӧны јешщӧ ічӧԏіка кіԅер стоԉарнӧј кԉеј, меԁ іԅԃеԉіјӧ вылас краскаыс крепыԁҗыка кутчіԍас. Мелсӧ војԁӧр коԍтӧны, сеԍԍа вӧԉіԍ сы вывті гіжлаавлӧны.
Посԋі ԃетаԉјас пасјалігӧн, ԉібӧ кор колӧ меԁ регыԁ коԍмас, іԅԃеԉіјӧсӧ мавтӧны ыргӧн купорос сорӧсӧн (стӧкан ва вылӧ 2 — 3 чајнӧј паԋ купорос). Коԍмӧм бӧрас іԅԃеԉіјӧ вылас коԉӧ вӧсԋіԃік пласт ыргӧн, гіжԋітӧм віԅ сы вылын тӧԁчӧ. Оз ков вунӧԁны, мыј ыргӧн купорос јаԁӧвітӧј, сывӧсна купороса кіӧн ԍінмӧ ԋі вомӧ оз ков кутчіԍны. Кі-кӧ ԁоја, лущщӧ купоросӧн ԋе вӧԃітчыны, ԉібӧ војԁӧр ԁојсӧ колӧ кӧртавны.
Поԅӧ сіԇ-жӧ іԅԃеԉіјӧсӧ ԋіртны кос мелӧн-і.
Щӧкыԁа пӧԉзујтчӧны ыргӧн черԏілкаӧн. Іԅԃеԉіјӧвывті сіјӧс нуӧԁан-ԁа, іԅԃеԉіјӧ вылас коԉӧ ыргӧн туј. Ыргӧн черԏілкаӧн пӧԉзујтчігӧн іԅԃеԉіјӧсӧ ԋемторјӧн оз ков ԋіртны.
Обработка ԁырјі ріскіјас вермасны вушјыны, сывӧсна најӧс закерԋівајтӧны.
Отԉівка вунԁавны пасјалӧм. Плоскоԍԏсӧ мавтӧны мел сорӧсӧн ԁа косӧԁӧны.
Ціркуԉ кокјас паԍкӧԁӧны зубілӧ вунԁаԍан паԍта ԁа ӧтар пԉітка ԁорԍаԋ вӧчӧны заԍечкајас. Сеԍԍа ціркуԉ кокјас паԍкӧԁӧны крејцмејԍеԉ вунԁаԍан паԍта ԁа первојја заԍечкајасԍаԋыс мӧԁ заԍечка вӧчӧны. Сеԍԍа пыр сіԇі заԍечка вӧчӧны поверхноԍԏ ԁорјастіыс (116 ԍер.). Заԍечкајас вӧчӧм бӧрын ԉіԋејкаӧн најӧс ӧтлаавлӧны, кыԇі петкӧԁлӧма 117 ԍер. вылын. Точкајассӧ поԅӧ вӧчны сӧмын ӧтар бокас, а віԅјӧԁлыны сеԍԍа угоԉԋікӧн. Ціркуԉ пыԃԃі метрӧн ԉібӧ масштабнӧј ԉіԋејкаӧн поԅӧ мерајтчыны.
Меԁым ріскіјассӧ закерԋітны, отԉівкасӧ колӧ топӧԁны ԏіскіӧ. Ԉӧбјасԍыс 5 мм-ыԍ вылын меԁ оз ло.
Керԋер боԍтӧны шујга кіӧн, кутӧны певјӧн, воԇ ԁа шӧр чуԋјасӧн. Кі лап пуктӧны отԉівка вылӧ. Керԋерсӧ сувтсӧн
јоԍнас сувтӧԁӧны ріскі вылӧ (118 ԍер.). Керԋер меԁ ԋекоԁарӧ оз пӧліԋтчы, пӧліԋтчас-кӧ, гуранјасыс ԋеправіԉнејӧԍ лоӧны. Веԍкыԁ кіӧ мӧлӧт боԍтӧны, сіԇі, меԁ сылӧн воропыс мыҗԍас кіпыԁӧсӧ. Шӧр чуԋӧн, ԋімтӧмӧн ԁа чаԉԉӧн кутӧны воропсӧ, а пев ԁа воԇчуԋ кутӧны вороп пӧлӧныс. Кучкалӧны
мӧлӧт јурнас керԋер тышкӧ (119 ԍер.), пыр ӧтмоз. Мӧлӧтсӧ вылӧ оз ков лептавны, меԁ сӧмын кокԋіԃік гырԇԇаԍаԋ кучкалӧмјас лоӧны. Быԁ кучкӧм бӧрын керԋерсӧ ріскіӧԁыс воԇӧ вештӧны, пыр ӧтмоз. Колӧ віԇӧԁны, меԁ керԋерԍаԋ гуранјасыс пыр ӧтҗуҗԁаӧԍ вӧліны ԁа пыр ріскі шӧрас.
Поверочнӧј ԉіԋејка пасјалӧм. Заготовка ыҗԁа: 122 мм куԅа, 26 мм паԍта, 6,5 мм кыза.
Плаԍԏінкаыс меԁ вӧлі воԇвыв опіԉітӧма ԁрачевӧј напілокӧн. Плоскоԍԏсӧ мавтӧны ыргӧн купоросӧн ԁа мавтӧм бӧрас топӧԁӧны ԏіскіӧ ԉӧбјасԍаԋыс 3 мм вылаӧ.
Масштабнӧј ԉіԋејкаӧн ԉібӧ метрӧн мерајтігӧн черԏілкаӧн вӧчӧны заԍечкајас (120 ԍер.): первојја заԍечкасӧ вылысса ԁорышас шујга пелӧсԍаԋыс& 38 мм ылаӧ, мӧԁсӧ — первојԍаԋыс 7 мм ылаӧ. Җеԋыԁ (торцовӧј) ԁорышјас вылӧ заԍечка вӧчӧны улыс пеԉӧсԍаԋыс 7 мм вылаӧ, а улысса ԁорыш вылас шујгалаԁор пеԉӧсԍаԋыс 7 мм ылаӧ.
Сыбӧрын колӧ ӧтлаавны первојја точкасӧ вылысса ԁорыш вылыԍ улысса шујга пеԉӧскӧԁ, мӧԁ точкасӧ вылысса ԁорыш вылыԍ улысса ԁорышвывса заԍечкакӧԁ, сӧмын 12 — 13 мм мынԁа віԅсӧ сы ԁінӧԇ оз вајӧԁны (121 ԍер.). Веԍкыԁлаԁор торцовӧј ԁорышвывса заԍечкаԍаԋ гірсԋітны веԍкыԁ віԅ шуј-
116 ԍер. Заԍечкајас чугун отԉівка вылын.
117 ԍер. Віԅјасӧн заԍечкајас ӧтлаавлӧм.
118 ԍер. Керԋер лӧԍӧԁӧм.
119 ԍер. Керԋеԋԋе ԁырјі мӧлӧт кутӧм.
галаԁор ԁорышвывса заԍечкалаԋ гіжлаалӧм віԅкӧԁ крестаԍтӧԇ. Крестаԍанінсӧ ӧтлаавны веԍкыԁ віԅӧн улысса шујга пеԉӧскӧԁ. Гіжлаалӧм ріскіјассӧ закереԋітны.
Торцовӧј ԉіԋејка пасјалӧм. Воԇвыв опіԉітӧм уклаԁ плаԍԏінка ыҗԁа меԁ вӧлі: 73 мм куԅа, 55 мм паԍта, 5,5 мм кыза.
Ӧтар паԍкыԁ плоскоԍԏсӧ мавтӧны ыргӧн купорос сорӧсӧн ԁа мавтӧм плоскоԍԏнас вывлаԋӧ топӧԁӧны ԏіскіӧ, меԁ ԏіскі вывтіыс тыԁалӧ 2 кымын мм.
Гіжԋітӧны оԍевӧј (шӧр) віԅ. Меԁым сіјӧс вӧчны, кыкнан торцовӧј ԁорыш вылас пеԉӧсјасԍаԋыс 27,5 мм (55 : 2) ылаӧ пасјӧны чут ԁа ӧтлаалӧны најӧс віԅӧн (122 ԍер.). 17 мм вылаті улыс ԁорышԍаԋыс ԁа 15 мм ылаті вылыс ԁорышԍаԋыс віԅԋітӧны кык вспомогаԏеԉнӧј віԅ (123 ԍер.).
Сыбӧрын колӧ корԍны пеԉӧсјаслыԍ вершінајассӧ. Ціркуԉӧн пасјӧны (124 ԍер.): а) улысса вспомогаԏеԉнӧј віԅ вылӧ шӧр віԅԍаԋ кыкнанлаԁорас 9 мм-ӧн, пасјігас ціркуԉ коксӧ пуктӧны шӧр ԁа вспомогаԏеԉнӧј віԅјас крестаԍан чутас, б) вылысса вспомогаԏеԉнӧј віԅ вылӧ шӧр віԅԍаԋ кыкнанлаԁорас 7 мм-ӧн, в) вылысса торцовӧј ԁорыш вылӧ шӧр віԅ-
120 ԍер. Поверочнӧј ԉіԋејка вылӧ заԍечкајас вӧчӧм.
121 сер. Веԍкыԁ віԅјасӧн точкајассӧ ӧтлаавлӧм.
122 ԍер. Шӧр (оԍевӧј) віԅ гіжԋітӧм.
123 ԍер. Вспомогаԏеԉнӧј віԅјас гіжјӧԁлӧм.
124 ԍер. Пасјаԍігӧн пеԉӧс чутјас течӧм.
ԍаԋ кыкнанлаԁорас 18,25 мм-ӧн, г) улысса пеԉӧсјасԍаԋыс куԅ ԁорыш вылӧ 6 мм-ӧн.
Течӧм 10 чутјассӧ колӧ ӧтлаавлыны веԍкыԁ віԅјасӧн со кыԇі (125 ԍер.): а) улысса вспомогаԏеԉнӧј віԅвывса чутјас — матыса пеԉӧсјаскӧԁ (1 — 3, 2 — 4), б) шӧр віԅԍаԋ ӧтар бокын пасјӧм чутјас (3 — 5, 4 — 6), в) вылысса вспомогаԏеԉнӧј віԅвывса чутјас вылыс ԁорышвывса чутјаскӧԁ (5 — 7, 6 — 8), г) чут 9-ԍаԋ нуӧԁны веԍкыԁ віԅ чут 10-ӧԇ 1 — 3 ԁа 2 — 4 віԅјас костӧ. Сыбӧрын плаԍԏінкасӧ колӧ бергӧԁны ԏіскіас, меԁ пасјалӧм бокнас лоӧ улӧ, а вылыс пеԉӧсјасԍаԋыс пасјыны 5 мм-ӧн ԁа ӧтлаавны најӧс веԍкыԁ віԅӧн. Віԅјӧԁлыны колӧ ыргӧн черԏілкаӧн ԉібӧ віԅјӧԁлан інсӧ ԋіртны ыргӧн купоросӧн ԁа віԅјӧԁлыны уклаԁ черԏілкаӧн (126 ԍер.). Став ріскісӧ колӧ закерԋітны.
Ваԉік шӧр (центр) корԍӧм.Тајӧ разметкасӧ вӧчӧны разметочнӧј пԉіта вылын парнӧј прізмајас (127 ԍер.), рејсмус, бӧрԉаа угоԉԋік ԁа масштабнӧј ԉіԋејка отсӧгӧн. Шуам, 20 мм ԃіаметра ваԉік торец мавтӧны мелӧн. Ваԉіксӧ пуктӧны прізмајас вылӧ. Рејсмус јемсӧ лӧԍӧԁӧны ваԉік вылысса чутӧ (128 ԍер.) ԁа мерајтӧны сіјӧ җуҗԁасӧ масштабнӧј ԉіԋејкаӧн. Рејсмус јемсӧ 6 мм улӧ леԇӧны ԁа ваԉік торцы вылӧ вӧчӧны ріскі. Секі шујга кіӧн кутӧны ваԉіксӧ, а веԍкыԁӧн вештӧны рејсмус, меԁ сылӧн черԏілкаыс мунӧ торцы вывті, а ачыс рејсмусыс разметочнӧј пԉіта вывті (129 ԍер.). Бӧрԉаа угоԉԋік сувтӧԁӧны разметочнӧј пԉіта вылӧ ваԉік торцы берԁӧ, а ваԉіксӧ бергӧԁӧны сіԇі, меԁ вӧчӧм ріскіыс лоӧ угоԉԋік (90°-а пеԉӧсыс) ԁорыш пӧлӧн; сіԇ пуктӧм ваԉіксӧ кутны кіӧн ԁа вӧчны мӧԁ ріскі (130 ԍер.).
125 ԍер. Чутјассӧ веԍкыԁ віԅјасӧн ӧтлаавлӧм.
126 ԍер. Мӧԁарлаԁорас мӧԁ торцы пасјалӧм.
127 ԍер. Парнӧј прізма.
128 ԍер. Рејсмус лӧԍӧԁӧм ваԉік ԍерԏі.
129 ԍер. Первојја ріскі вӧчӧм ваԉік вылӧ.
130 ԍер. Ваԉік вылын мӧԁ ріскі вӧчӧм.
131 ԍер. Ваԉік вылын којмӧԁ ԁа ԋоԉӧԁ ріскіјас вӧчӧм.
132 ԍер. Первојја ԁіагонаԉнӧј ріскі віԅԋітӧм.
133 ԍер. Мӧԁ ԃіагонаԉнӧј ріскі віԅԋітӧм.
Ваԉіксӧ бергӧԁлӧмӧн којмӧԁ ԁај ԋоԉӧԁ ріскіјас вӧчӧны, артмӧ кваԁрат (131 ԍер.).
Сеԍԍа ваԉіксӧ колӧ бергӧԁны сіԇі, меԁ кваԁратыслӧн воча кык пеԉӧсыс вӧліны ӧтвылаынӧԍ. Секі рејсмусӧн вӧчӧны сіјӧ пеԉӧсјассӧ ӧтлаалыԍ ріскі (диагональ, 132 ԍер.). Сіԇі-жӧ мӧԁ кык пеԉӧссӧ ӧтлаалыԍ ԃіагонаԉнӧј ріскі нуӧԁны. Сіјӧ кык ԃіагонаԉнӧј ріскі крестаԍаніныс і лоӧ ваԉік шӧрӧн (центр, 133 ԍер.), коԁӧс колӧ закереԋітны.
Кущӧмкӧ гыркса ціԉінԁрлыԍ, ԉібӧ коԉчалыԍ-кӧ шӧрсӧ колӧ корԍны, војԁӧр тувјалӧны сетчӧ пу ԁа вӧԉіԍ шӧрсӧ корԍӧны, кыԇі віԍталім.
 
19. Шабровка
 
Зев-ԋін быԏԏӧ плоскоԍԏтӧ точнеја опіԉітан, ԋекущӧм щупӧсі ԋі гуран ԍінмӧн он аԁԇы, поверочнӧј ԉіԋејка ԋекытчӧ оз крукаԍлы, а щупӧԁјас, гуранјас век-жӧ емӧԍ. Сывӧсна, меԁым іԅԃеԉіјетӧ јешщӧ точнејҗыка лоӧ обработајтӧма, сіјӧс шабрујтӧны. Оз ков вунӧԁны, мыј шабровка поԅӧ
вӧчны сӧмын точнӧј опіловка бӧрын. Точнӧј опіловка вӧчтӧԇ-кӧ понԁан шабрујтчыны, вывті уна вын лоӧ пуктыны іԅԃеԉіјӧ шыԉӧԁӧм вылӧ.
Прамоԉіԋејнӧј плоскоԍԏ прішвабрујтӧны поверочнӧј пԉіта отсӧгӧн. Пԉітасӧ вӧсԋіԃіка, ӧтмоз, мавтӧны краскаӧн. Сы вылӧ пуктӧны прішабрівајтан преԁмет ԁа сіјӧс ԋеуна ԋіртӧны поверочнӧј пԉітаас, сеԍԍа бӧр боԍтӧны ԁа топӧԁӧны ԏіскіӧ. Став щупӧԁыс прішабрівајтан плоскоԍԏыԍ пԉіта вылын краскаӧԍԍӧ, тӧԁчӧны. Најӧс і колӧ шабрујтны, шыԉӧԁны.
134 ԍер. Кыԇі шабер кутны.
Шаберсӧ плоскоԍԏ вылас оз ставнас пуктыны, а ӧтар помсӧ ԋеуна лептыштӧмӧн (134 ԍер.) ԁа плӧскоԍԏ шујгалаԁор ԁорышыслы 15°-а пеԉӧсӧн (135 ԍер.). Шаберӧн вӧчалан штріхјас 10 мм-ыԍ куԅӧԍ меԁ оз лоны, вӧчны переменаӧн — војԁӧр веԍкыԁлаԁорԍаԋ шујгалаԁорӧ, сеԍԍа шујгалаԁорԍаԋ веԍкыԁлаԁорӧ. Став краскаа інјассӧ вуштӧм бӧрын прішабрујтан торсӧ бара пԉіта вылӧ пуктылӧны ԁа выԉыԍ краскааԍӧм інјассӧ бара шабрујтӧны. Сіԇі вӧчомӧн краскааԍԍӧм інјас&-ӧтторја чінасны, лоӧны посԋіԃікӧԍ. Колӧ вӧчны сетчӧԇ, меԁ 25 мм вылын лоӧ 10 — 15 кымын краскаӧԍ чут (136 ԍер.).
Станокјаслыԍ станјассӧ шабрујтӧны поверочнӧј чугун ԉіԋејка отсӧгӧн. Најӧс сіԇі-жӧ мавтӧны краскаӧн ԁа пукталӧны стаԋін берԁӧ.
Поԁшіпԋік вклаԁышјас прішабрујтӧны вал отсӧгӧн, коԁӧс сіԇі-жӧ краскаӧԍтӧны. Вклаԁышсӧ сы вылӧ пуктан ԁа, став щупӧԁыс сыԍаԋ краскаӧԍԍасны.
 
20. Шԉіпујтчӧм
 
Кіӧн шԉіпујтчӧны мелӧн ԋіртӧм бархаткаӧн (напілок), ԉібӧ посԋі нажԁачнӧј бумагаӧн. Кыкнан ногыс вӧчӧмӧн металл вывԍыс боԍтԍыԍӧ вӧсԋіԃік слӧј, поверхноԍԏыс лоӧ зев шыԉыԁ, југјалана.
Іԅԃеԉіјӧ топӧԁӧны ԏіскіӧ. Напілок-бархатка ԋіртӧны мелӧн, тыртӧны сіјӧн гуранјассӧ. Шԉіпујтчігӧн напілоксӧ кутӧны кыкнан кіӧн, кыԇі петкӧԁлӧма 137 ԍер. вылын. Іԅԃеԉіјӧсӧ ԋіртӧны веԍкыԁ штріхӧн.
Нажԁачнӧј бумагаӧн шԉіпујтчігӧн сіјӧс гартӧны бура вӧлалӧм планка вылӧ ԁа сіԇікӧн іԅԃеԉіјӧсӧ ԋіртӧны.
135 ԍер. Кыԇі правіԉнеја шабер кӧԍітны.
136 ԍер. Прішабрујтӧм плоскоԍԏ.
137 ԍер. Напілок кутӧм шԉіпујтчігӧн.
21. Пріԏірка
 
Кран лібӧ клапан пріԏірајтӧны выјӧн сорлалӧм нажԁачнӧј порошокӧн. Поԅӧ і сіԇі вӧчны: весалан местајассӧ војԁӧр выјавны, сеԍԍа порошокавны. Клапан пріԏірајтігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁ порошокыс ціԉінԁрӧ ԁа мукӧԁ ԋіртчан местајасӧ оз веԍкав.
Клапан поз выјалӧм ԁа порошокалӧм бӧрын ԍујӧны позјас клапансӧ, бергӧԁлӧны сіјӧс то веԍкыԁвылӧ, то шујгавылӧ. Мыјкӧԁыра мыԍԏі пріԏірајтан інјасыԍ сорӧссӧ чышкӧны, пріԏірајтан поверхноԍԏсӧ проверајтӧны. Пріԏірка вӧчӧмыԍ колӧ ԁугԁыны сӧмын секі, кор обрабатывајтан поверхноԍԏ вылыԍ бырас став гыжна туј. Пріԏірка помаԍіг нажԁачнӧј порошок поԅӧ вежны посԋіԃіка тојӧм ԍԏеклӧӧн.
Колӧ віԇӧԁны, меԁ нажԁачнӧј порошокын ԋі ԍԏеклӧ порошокын гырыԍ торјас оз лоны.
 
22. Роԅӧԁчӧм
 
Роԅӧԁчыны завоԃіттӧԇ колӧ віԁлавны ԁа бура лӧԍӧԁны станок, піԍкӧԁчансӧ ԁа іԅԃеԉіјосӧ.
Станок: 1) Прівоԁнӧј ремеԋјасыс меԁ вӧліны шківјас вылын, 2) шпіԋԃеԉыс меԁ ветлӧ плавнеја, 3) піԍкӧԁчан бура крепітчыԍӧ патронын, а патроныс шпіԋԃеԉын,
4) піԍкӧԁчан меԁ оз вӧр.
Піԍкӧԁчан: 1) проверітӧны, колан піԍкӧԁчан-ӧ боԍтӧма, абу-ӧ мӧԁ ԃіаметра, кущӧм колӧ, 2) бура-ӧ піԍкӧԁчансӧ тӧчітӧма — прӧверітны шаблонӧн (ԋеправіԉнӧј тӧчітӧмыс петкӧԁлӧма 138 ԍер. вылын).
Іԅԃеԉіјӧ: 1) кыті колӧ роԅӧԁны, сіјӧ местајассӧ колӧ закерԋітны (роԅӧԁчігӧн кернаас піԍкӧԁчансӧ сувтӧԁӧны), 2) іԅԃеԉіјӧсӧ бура топӧԁӧны станок пызан вылӧ, меԁ уҗалігӧн оз понԁы віԉсјавны. Он-кӧ јона топӧԁ, піԍкӧԁчаныԁ вермас жугавны.
Піԍкӧԁчан ԍујны патронӧ мыјԁа тӧрас ԁа крепітны, а патронсӧ піԍкӧԁчаннас ԍујны станок шпіԋԃеԉӧ. Лӧԍӧԁны
 
138 ԍер. Ԋеправіԉнеја піԍкӧԁчан јоԍтӧм 1. ԁорышјас откоԃӧԍ, а абу ӧткоԃ пӧката. 2. Ӧткоԃ пӧката, абу ӧткоԃ ԁорыша. 3. Абу ӧткоԃӧԍ ԋі пӧкатыс, ԋі ԁорышјасыс.
мавтас. Холостӧј шків вылыԍ ремеԋсӧ вуҗӧԁны уҗалан шків вылӧ. Іԅԃеԉіјӧвывса керн ԁорӧ вајӧԁны піԍкӧԁчан. Кор піԍкӧԁчаныс інмас іԅԃеԉіјӧӧ, ԉічкыны колӧ плавнеја: ԁруг-кӧ чорыԁа ԉічкан, піԍкӧԁчаныԁ вермас чегны. Уҗалігчӧж колӧ мавтчыны, меԁ піԍкӧԁчаныԁ оз пӧԍав. Веԍкыԁ кіӧн ԉічкӧны шпіԋԃеԉ вороп, а шујга кіӧн роԅас кіԍтӧны мавтас. Чугун ԁа ыргӧн унҗыкыԍсӧ мавтчытӧг роԅӧԁӧны, а мукӧԁԁырјі караԍінӧн мавтӧны. Піԍкӧԁчігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁ піԍкӧԁчаныԁ пыр веԍкыԁа пырас, бокӧ оз кеж.
Пырыс петан (сквозный) роԅ вӧчігӧн меԁ піԍкӧԁчаныԁ роԅԍыс (металлԍыс) 5 мм мынԁа петас, меԁ піԍкӧԁчан ԁорјаснас роԅ ԁорыс бура весаԍԍас (139 ԍер.). Мыјӧн піԍкӧԁчаныԁ роԅыԍ мытчыԍас, піԍкӧԁчансӧ кокԋіԁҗыка колӧ ԉічкыны.
Җуҗыԁа-кӧ колӧ роԅӧԁны, піԍкӧԁчантӧ канавкаԍыс пыԁӧ іԅԃеԉіјӧаԁ оз-жӧ ков ԍујны, пыԁӧ ԍујӧмԍыс канавкаыс стружкіӧн тырӧ ԁа піԍкӧԁчаныԁ вермас чегны (140 ԍер.).
Металл роԅӧԁӧм бӧрын станоксӧ сувтӧԁтӧԇ колӧ кыскыны металлыԍ піԍкӧԁчансӧ. Піԍкӧԁчансӧ кыскытӧԇ-кӧ станоксӧ сувтӧԁан, роԅас піԍкӧԁчаныс ԍібԁас, вермас чегны.
Ԋебыԁ металлјас піԍкӧԁігӧн піԍкӧԁчанлӧн ԃіаметрыс колӧ кызҗык. Шуам, колӧ-кӧ роԅӧԁны чугун ԁа бронза, бронзасӧ колӧ роԅӧԁны ԋеуна ыҗыԁҗык ԃіаметра піԍкӧԁчанӧн чугун піԍкӧԁан ԍерԏі, а піԍкӧԁӧм роԅјасыс лоӧны ӧтыжԁа ԃіаметраӧԍ.
Ем кык пӧлӧс піԍкӧԁчӧм: прохоԁӧн ԁа реԅбаӧн. Кыкнан пӧлӧс піԍкӧԁчӧмнас роԅӧԁчӧны пырыс петтӧԇ і мыј җуҗԁа колӧ (в упор).
Прохоԁӧн піԍкӧԁан піԍкӧԁчанлӧн ԃіаметрыс роԅ ԃіаметрыс ыжԁа-жӧ колӧ. Реԅбаӧн піԍкӧԁчігӧн піԍкӧԁчансӧ колӧ бӧрјыны улын вајӧԁӧм табԉіца ԍерԏі, ԋекущӧма оз поԅ піԍкӧԁчан ыҗԁасӧ „ылӧсас" бӧрјыны.
Колӧм җуҗԁа (в упор) піԍкӧԁчігӧн піԍкӧԁчансӧ пасјӧны мелӧн мыј җуҗԁа колӧ піԍкӧԁны. Мыјӧн піԍкӧԁчаныԁ воас пасјӧмӧԇыс, сіјӧс бӧр кыскӧны.
Ԉістӧвӧј металл бурҗык роԅӧԁны веԍкыԁ канавкаа піԍкӧԁчанӧн, а оз вінтаӧн.
139 ԍер. Піԍкіԁчанлӧн роԅыԍ петӧм.
140 ԍер. Тащӧм пыԁӧ піԍкӧԁчантӧ ԍујӧмыԍ абу бур: піԍкӧԁчаныԍ вермас чегны.
Піԍкӧԁчан-ыҗԁајас роԅӧԁчыны Вітворт нарезкајас вічӧмӧн шӧркоԃ чорыԁ металлјасыԍ.
Вунԁан ортсіса ԃіаметрыс ԃм.
Піԍкӧԁ-чан ԃіаметр мм
Вунԁан ортсіса ԃіа-метрыс ԁ-м.
Піԍк >ԁ-чан ԃіа-метр мм
Вунԁан ортсіса ԃііа-метрыс. ԁтм.
Піԍкӧԁ-чан ԃіа-метр м.м
Піԍкӧԁчан ыҗԁајас роԅӧԁчыны метріческ'іј нарез-
кајас вӧчӧмӧн.
Нарезкаыслӧн ортсіса ԃіаметрыс мм
Піԍкӧԁчан ԃіаметр мм.
Нарезкаыслӧн ортсіса ԃіаметрыс мм
Піԍкӧԁчан ԃіаметр мм
Нарезкаыслӧн ортсіса ԃіаметрыс мм
Піԍкӧԁчан ԃіаметр мм
Піԍкӧԁчігӧн щӧкыԁа оԉіфаӧн мавтчӧны. Сені ва ԋі кіслотајас абуӧԍ, іԅԃеԉіјӧ сыыԍ оз щык. Уҗалӧм бӧрын піԍкӧԁчантӧ косӧԇ колӧ чышкыны, он-кӧ чышкы, сы вылын оԉіфаыс кеԋԍалӧ ԁа ԍӧкыԁ лоӧ весавны, а оԉіфаа піԍкӧԁ-
чанӧн піԍкӧԁчыны ԍӧкыԁ — сіјӧ мешајтчӧ. Піԍкӧԁчігӧн щӧкыԁа мавтас пыԃԃіыс мајтӧга ваӧн пӧԉзујтчӧны, сӧмын сыыԍ іԅԃеԉіјӧыс вермас сімны.
 
23. Реԅба вунԁалӧм
 
Ԉеркаӧн уҗалӧм. Важ ԉібӧ помавтӧм реԅбаа болт топӧԁӧны ԏіскіӧ, меԁ вунԁалан јукӧныс ԏіскіԍыс вылынҗык лоӧ (141 ԍер.). Ԉеркасӧ ԍујӧны клуппӧ ԁа крепітӧны. Сеԍԍа пыранлаԁор бокнас пуктӧны болт пом вылӧ, мавтӧны і завоԃітӧны уҗавны. Клуппсӧ воропјасӧԁыс кыкнан кіӧн боԍтӧны (142 ԍер.) ԁа ӧтмоз болт вылӧ ԉічкӧмӧн, плавнеја бергӧԁӧны сіјӧс кыщ ԋоԉӧԁ јукӧн мынԁа шујгалаԁорԍаԋ веԍкыԁвылӧ (143 ԍер.), сеԍԍа ԋеуна бӧр бӧрлаԋ ԍетчӧԁӧны. Бӧрлаԋ ԍетчӧԁны ԋепременнӧ колӧ, меԁ оз ԍібԁы: он-кӧ
сіԇі вӧч, реԅбаыс вермас щыкны. Кіјас вежӧмӧн (веԍкыԁ кіӧн кутны шуіга кіӧн кутан помсӧ, а шујга кінас веԍкыԁ кіӧн кутан помсӧ, 144 ԍер.) клуппсӧ бергӧԁӧны кыщ җын мынԁа ԁа бара ԉічӧԁыштлӧны. Сіԇі вунԁӧны помӧԇ, быԁ бергӧԁӧм бӧрын ԉічӧԁыштлӧмӧн. Мавтны оз ков вунӧԁны. Вунԁыԍԍас-ԁа, колӧ проверітны, абу-ӧ кытікӧ орӧма.
Плашкіјасӧн уҗалӧм. Болт помсӧ колӧ ԋеуна опіԉітны (гӧгрӧстны). Лӧԍӧԁны мавтас. Плашкіјассӧ ԍујны клуппӧ ԁа віԇӧԁны, меԁ лыԁпасјасыс вылынӧԍ лоӧны, мӧԁа-мӧԁыслы воча, клуппвывса колан лыԁпасјаслы воча-і.
Плашкіјас вылын інԁӧм реԅба ыҗԁајас меԁ лоӧны болт ԃіаметр ԍерԏі.
Болт топӧԁӧны ԉіскіӧ. Плашкіјассӧ паԍкӧԁӧны сіԇі, меԁ најӧ пырасны болт вылӧ ԁа кокԋіԃіка крепітӧны. Сеԍԍа мавтӧны ԁа вунԁалӧны ԉеркаӧнмоз-жӧ, шујгалаԁорԍаԋ веԍкыԁвылӧ бергӧԁлӧмӧн. Быԁ бергӧԁыштӧм бӧрын колӧ ԋеуна ԉічӧԁыштны. Плашкі роԅјасыԍ стружкісӧ колӧ весавны, он-кӧ понԁы весавны — ԍібԁас, реԅбаыс щыкӧ.
Кор плашкіјасыс воасны вунԁан тор помӧԇыс, најӧс бӧр
141 ԍер. Ԏіскіӧ болт топӧԁӧм.
142 ԍер. Кыԇі кі кутны нарезка завоԃітігӧн
бергӧԁӧны. Болтсӧ мавтӧны ԁа плашкіјассо ԋеуна крепітӧмӧн, выԉыԍ вунԁӧны. Сіԇі вӧчӧны, кытчӧԇ оз ло колан җуҗԁаа реԅба. Вунԁӧмсӧ проверітӧны гајкаӧн. Гајкаыслы реԅба куԅаыс колӧ ветлыны вӧԉаыԍ, но качајтчыны оз поԅ. Колӧ проверітны, абу-ӧ кыткӧ орӧма.
Метчікјасӧн уҗалӧм. Вунԁалан гајка җынвыјӧныс топӧԁӧны ԏіскіӧ, фасканас вывлаԋӧ (145 ԍер.). Роԅӧԁӧмас ԍујны первојја метчік (на конус), бура сіјӧс мавтны, кышӧԁны сы вылӧ вороток кваԁраԏік і завоԃітны вунԁавны. Бергӧԁлыны колӧ плавнеја, шујгалаԁорԍаԋ веԍкыԁвылӧ. Быԁ бергӧԁӧм бӧрын бӧрлаԋ ԍетчӧԁыштны. Вунԁалігӧн оз ков вунӧԁны мавтны ԁа колӧ віԇӧԁны, меԁ метчікыԁ гајкаӧ пырас веԍкыԁа сувтсӧн.
Кор сылӧн нарезкаыс пырас гајкаӧ, бӧр бергӧԁны ԁа нарезкасӧ мӧԁ метчікӧн вӧчны, сеԍԍа којмӧԁӧн.
Којмӧԁ метчікӧн гајка вунԁӧм помалӧны. Сыбӧрын проверајтӧны, абу-ӧ кыткӧ реԅбаыс орӧма.
Вунԁаԍігӧн мавтас. Уклаԁ вунԁігӧн мавтчӧны порԍ госӧн, сурепнӧј выјӧн, оԉіфаӧн, мајтӧга ваӧн. Ԋекор оз ков реԅба вунԁалігӧн мавтны машіннӧј выјӧн, сіјӧн-кӧ мавтан, вунԁаԍныс ԋӧԏі мавтчытӧм ԁорыԍ ԍӧкыԁҗык лоӧ.
Чугун ԁа ыргӧн вунԁалӧны мавттӧг, сӧмын-ԋін шочіԋіка караԍінӧн мавтлӧны.
Метчікјас ԁа плашкіјас вунԁаԍӧм бӧрын колӧ косӧԇ чышкыны, он-кӧ чышкы, мавтасыс ԁа стружкіјас сетчӧ коԍмасны ԁа уҗавны ԍӧкыԁ лоӧ, реԅбасӧ щыкӧԁасны-і.
143 ԍер. Кыԇі кі кутны нарезка вӧчігӧн бергӧԁӧм бӧрын.
144 ԍер. Кыԇі кі кутны нарезка вӧчігӧн мӧԁыԍ бергӧԁігӧн.
145 ԍер. Кыԇі топӧԁны вунԁалан гајка ԏіскіӧ.
24. Піԍкӧԁӧмјассӧ раԅвјортывајтом
 
Меԁым роԅјас точнејҗыкӧԍ вӧліны, роԅӧԁчӧм борас најӧс развјортывајтӧны. Станоквывса уҗјас сіԇі-жӧ вӧчӧны, кыԇі вӧчан піԍкӧԁчігӧн.
Меԁточнеја уҗыԁ лоӧ вӧчӧма ԋечотнӧј лыԁа піԋа развјорткаӧн уҗалӧмӧн, но сещӧм развјорткалӧн точнӧј ԃіаметр ԍӧкыԁа ԍурӧ, мікрометрӧн сіјӧс мерајтны оз поԅ-ԁа. Сывӧсна колӧ боԍтны чотнӧј лыԁа піԋа развјортка, сӧмын ԋеровнӧј шагаӧс. Мавтны сіԇі-жӧ, кыԇі піԍкӧԁчігӧн мавтчӧны. Уҗ бӧрын развјорткатӧ колӧ косӧԇ чышкыны ԁа футԉарын віԇны, меԁ ԋекущӧм кучкӧм ԋі уԍӧм сы вылӧ оз ло.
 
25. Разԅенковка
 
Разԅенковкаӧн шуԍӧ роԅсӧ конус моԁаӧн вӧчӧм ԍујны сетчӧ болтјаслыԍ гуԍа јурјассӧ, ԉібӧ роԅсӧ поскӧԍтӧм гӧгрӧс јурјас потајӧ ԍујны (146 ԍер.). Уҗалан поԁувпанас ногјасыс сещӧмӧԍ-жӧ, кущӧм роԅјас піԍкӧԁігӧн.
 
26. Закалка ԁа отпуск
 
Закалка. Кор колӧ інструменттӧ чорԅӧԁны, сіјӧс војԁӧр шонтылӧны 750°-ӧԇ, ԉібӧ нӧшта јонҗыка, сеԍԍа бӧр кӧԇӧԁӧны. Цеԉԍіј ԍерԏі 700°-ыԍ-кӧ омӧԉҗыка ԁонӧԁлан, уклаԁ оз закаԉівајтчы.
Інструментјас ԁонӧԁӧны: шома горјасын, ломтыԍан муфеԉнӧј ԁа еԉектріческӧј пачјасын. Бӧрјајасыс бурҗык шонтыԍјас: сещӧм пачјасын іԅԃеԉіјӧыԁ ӧтмоз шоналӧ, вывті јона сотӧмыԍ поԅӧ віԇны-і.
Кӧԇӧԁӧны ваын, выјын, госын, ртуԏын ԁа мукӧԁ кіԅерторјасын, топӧԁӧм сынӧԁӧн-і. Кӧԇӧԁан кіԅерторјыс меԁ вӧлі тырмымӧн регыԁӧн іԅԃеԉіјӧсӧ кӧԇӧԁны. Кӧԇӧԁан ва-кӧ шоналас +30° ԉібӧ +40° Цеԉԍіј ԍерԏі, пыр-жӧ сіјӧс аԍсӧ колӧ кӧԇӧԁны, он-кӧ кӧԇӧԁ, іԅԃеԉіјӧлӧн коланвыја закалка оз ло. Меԁым васӧ кӧԇӧԁны, колӧ пуктыны сетчӧ сов ԉібӧ јуԁор лыа. Наыԍ валӧн ԏемператураыс чінӧ.
+15°-ԍаԋ +25°-ӧԇ ва ԍетӧ чорыԁ закалка. Ва вылас-кӧ кіԍтны выј, 20 мм-ԍаԋ 40 мм-ӧԇ кыза слӧј, закалкаыс лоӧ шӧркоԃ (умеренный). Шӧркоԃ закалка-жӧ лоӧ ԋефԏыԍ ԁа мазутыԍ. Завоԁјасын закалка вӧчігӧн најӧнҗык пӧԉзујтчӧны.
146 ԍер. Роԅјас разԅенкујтӧм.
Выј ԁа госыԍ бур закалка ԁртмӧ. Іԅԃеԉіјӧыс лоӧ упругӧј, абу рӧшкыԁ. Ӧԁјӧ вунԁалыԍ інструментјас кӧԇӧԁӧны топӧԁӧм сынӧԁӧн.
Бурҗык іԉі омӧԉҗык закалка артмӧ уклаԁ ԍерԏіыс, кущӧм сорт уклаԁыԍ іԅԃеԉіјӧсӧ вӧчӧма, ԁа кӧԇӧԁан кіԅертор ԍерԏіыс.
Шуӧны, 0,3% угԉероԁа ԁа сыыԍ еща угԉероԁа уклаԁ-пӧ оз закаԉівајтчы. Сіјӧ абу вернӧ. Сещӧм уклаԁыс закаԉівајтчӧ-жӧ, сӧмын омӧԉа-а.
Закалка вӧчтӧԇ колӧ тӧԁны, кымын процент угԉероԁ уклаԁын. Сіјӧ завоԁын пыр тӧԁӧны, уклаԁ леԇыԍ завоԁыс сы јылыԍ најӧс јуӧртӧ-ԁа, сеԍԍа-ӧԁ-і завоԁса лабораторіјаас віԁлалӧны-і. Уклаԁын-кӧ угԉероԁыс 0,9%, ԉібӧ сыыԍ унҗык, сещӧм уклаԁсӧ закаԉівајтігӧн 750°-ыԍ Цеԉԍіј ԍерԏі јонҗыка оз поԅ шонтыны, јонҗыка-кӧ шонтан, оз ло сещӧм чорыԁ, кущӧм колӧ. Нӧшта, 750°-а жар ԁырјі сещӧм уклаԁсӧ горјын ԁыр оз поԅ віԇны, сыыԍ сіјӧ омӧԉтчӧ-жӧ. Оз ков вунӧԁны: ԉішнӧј ԁонӧԁӧм ԁа ԉішнӧј ԁыр жарын кутӧм уклаԁсӧ омӧԉтчӧԁӧны.
Зубілӧјас ԁа крејцмејԍеԉјас ԋеуԁачнеја закаԉајтӧм овлӧ ԉішнӧј ԁонӧԁӧмыԍ. Тајӧ інструментјассӧ вӧчӧны сещӧм уклаԁыԍ, кӧні угԉероԁыс 0,6%-ԍаԋ 0,85%-ӧԇ, а ԁорігӧн куԅԋечјас ԉішнӧј шонтӧны ԁа вывті ԁыр жарас кутӧны і щыкӧԁӧны уклаԁсӧ, омӧԉтӧны сіјӧс. Сіԇі ԁорӧм бӧрын інструментсӧ выԉыԍ колӧ ԁонӧԁлыны 750°-ӧԇ Цеԉԍіј ԍерԏі, ԋеуна ԁорыштны, сеԍԍа ԋӧжјӧԋікӧн кӧԇӧԁны. Сыбӧрын вӧчны закалка. Шонтывны колӧ 780°-ӧԇ Цеԉԍіј ԍерԏі. А уклаԁын-кӧ угԉероԁыс 0,85%, секі шонтӧны сӧмын 750°-ӧԇ.
Уклаԁ ԁоналӧм арталӧны ԁонӧԁӧм рӧмыс ԍерԏі, а торја ответственнӧј случајјасын мерајтӧны пірометрӧн. Тӧԁомыԍ, ԁонӧԁӧм рӧм ԍерԏі точнӧј ԏемпература он вермы тӧԁны, сы-вӧсна унаыԍ маԏеріалјас щыкӧԁӧны.
Ԁонӧԁӧм рӧмјас
1. Ԍінјорана јеҗыԁ ............ 1.300°
2. Југыԁ ӧзјалана-гӧрԁ.........1.100°
3. Вішԋакоԃ гӧрԁ ............... 900°
4. Пемыԁ-гӧрԁ................... 700°
Ӧԁјӧвунԁалыԍ уклаԁјас (спеціаԉнејјас) закалка ԁырјі поԅӧ шонтыны пӧшԏі сывтӧԇ. Закалка вӧчігӧн іԅԃеԉіјетӧ оз ԁруг ков ԁонӧԁны, а вочасӧн (постепенно). Ԁруг ԉібӧ кыԇԍурӧ кӧԇӧԁӧмыԍ (неравномерно) мукӧԁԁырјі іԅԃеԉіјеыс кӧрԍӧ, щыкӧ.
Отпуск. Закалка ԁырјі уклаԁыԁ чорԅӧ, но і рӧшкыԁмӧ. Меԁым мезԁыԍны рӧшкалӧмԍыс, вӧчӧны отпуск. Сіјӧ овлӧ кык пӧлӧс: а) іԅԃеԉіјӧас коԉан шоныԁ щӧттујӧ, б) мӧԁыԍ шонтылӧмтујӧ. Первојја ногыс лыԃԃыԍԍӧ бурҗыкӧн.
Отпуск ԁырјі іԅԃеԉіјӧ ԁонӧԁӧны уклаԁ сорт ԍерԏі, 100°Ц — 650°Ц. Отпусксӧ-кӧ вӧчӧны мӧԁпӧрјӧ ԁонӧԁлӧмӧн, вӧчны колӧ зев віԁчыԍӧмӧн, закалка вӧчігӧн ԁорыԍ јонҗыка віԁчыԍны. Ԋекор оз ков ԁонӧԁны отпускајтан іԅԃеԉіјӧтӧ ԁруг колан ԏемператураӧԇ, а вочасӧн, ԋӧжјӧԋікӧн. Шоналӧмсӧ мерајтӧны пірометрӧн ԉібӧ ылӧссӧ тӧԁӧны побежалоԍԏ рӧм ԍерԏі. Уҗалігӧн побежалоԍԏ рӧм ԍерԏі іԅԃеԉіјӧсӧ завоԃітӧны помӧԇ кӧԇӧԁны.
Побежалоԍԏ рӧмјас:
1. Југыԁ коԉквіж.............. 220 — 230°
2. Пемыԁ коԉквіж.................. 240°
3. Руԁоват-віж.....................255°
4. Руԁоват-гӧрԁ.................. 265°
5. Пурпур-гӧрԁ.................... 275°
6. Фіоԉетовӧј..................... 280°
7. Лӧз........................... 295°
8. Кеԉыԁ лӧз...................... 315°
9. Віжоват-руԁ.................... 330°
Закаԉівајтан прімерјас. Меԁвојԁӧр колӧ тӧԁны, кыԇі зубілӧ ԁорӧма. Ԉішнӧј-кӧ вӧлі ԁонӧԁӧма сіјӧс, колӧ выԉыԍ шонтыны 760°-ӧԇ, ԁорны ԁај кӧԇӧԁны. Закалка вӧчтӧԇ колӧ лӧԍӧԁны кԉӧшщі, ва ԁа лыа.
Зубілӧ јоԍлаԁор помнас ԍујӧны горјӧ ԁа ԁонӧԁӧны, кытчӧԇ помыс 40 кымын мм куԅа (воԇчуԋҗын) оз ԁонав пемыԁ-гӧрԁ рӧмӧԇ (780°). Секі зубілӧсӧ кԉӧшщіӧн горԍыс кыскӧны ԁа шонтӧм помсӧ ӧԁјӧ ԍујӧны ваӧ, 10 — 12 мм җуҗԁа. Сені віԇӧны 10 — 15 ԍекунԁ ԁа бӧр кыскӧны. Вунԁаԍанлаԁор помԍыс ӧтар боксӧ ԋіртӧны лыаӧ, весалӧны окаԉінаыԍ, меԁ понԁас поԅны аԁԇыны рӧмјаԍ Кӧԇӧԁӧм зубілӧ помын понԁасны тыԁавны побежалӧј рӧмјас. Мыјӧн первојја, југыԁ-коԉквіжа рӧм јавітчас, зубілӧсӧ колӧ ӧԁјӧ ԍујны ваӧ ԁа помӧԇ кӧԇӧԁны. Кӧԇӧԁігчӧжыс зубілӧсӧ колӧ ваӧԁыс новлӧԁлыны. Уклаԁлы отпуск вӧчӧны пурпур-гӧрԁ ԁа фіоԉетовӧј рӧмӧԇ.
Крејцмејԍеԉ закаԉівајтӧны зубілӧӧс моз-жӧ.
Отпуска закалка мӧԁпӧрјӧ шонтӧмӧн со кыԇі вӧчӧны: 750° — 780°-ӧԇ шонтӧм іԅԃеԉіјӧ помӧԇ кӧԇӧԁлӧны, сеԍԍа, сылыԍ ӧԏі јукӧн весалӧм бӧрын, пуктӧны сіјӧс кӧртԉіст вылӧ ԁа сы вылын і ԁонӧԁӧны іԅԃеԉіјӧсӧ горјын. Віԇӧԁӧны весалӧм местаӧ, кыјӧԁӧны побежалоԍԏ рӧмјас. Кор јавітчас колан рӧм, іԅԃеԉіјӧсӧ кӧԇӧԁӧны.
Ԁыр кутӧмыԍ веԍіг ӧԏі ԏемператураын рӧмјас вежԍӧны, сывӧсна коланвыја шоналӧм бурҗык пірометрӧн тӧԁмавны. А отпуск ԁырјі, мыјӧн јавітчас колан рӧм, пырыԍтӧмпыр іԅԃеԉіјӧ кӧԇӧԁны.
Отжіг. Җугалӧм зубілӧ ԉі крејцмејԍеԉ-кӧ кӧсјан ԇоԋтыны, војԁӧр колӧ сіјӧс сотны, закаԉітӧм зубілӧтӧ напілокыԁ оз боԍт-ԁа.
Зубілӧ пуктӧны горјӧ ԁа ԁонӧԁӧны пемыԁ-гӧрԁ рӧмӧԇ (780° Ц. ԍ.), сеԍԍа вочасӧн кӧԇӧԁӧны горјас-жӧ щӧщ пӧјімыскӧԁ. Сыбӧрын зубілӧыԁ лоӧ сещӧм-жӧ, кущӧм вӧлі закалкаӧԇ, сіјӧс выԉыԍ поԅӧ опіԉівајтны. Ԇоԋтыны-кӧ колӧ војԁӧр ԁорӧмӧн, сыбӧрын опіловкаӧн, отжігајтаыс лоӧ-жӧ, ԁорны лоӧ отжігајтӧм бӧрын-ԋін. Ԋекор оз ков ԁорны отжіг вӧчтӧг, сыыԍ уклаԁыԁ щыкӧ.
 
27. Цементаціја
 
Цементаціјаӧн шуԍӧ іскуственнеја угԉероԁ соԁтӧм ԋебыԁ уклаԁӧ вылысса слӧјас (шуам: штампӧ, поршеԋ чуԋјасӧ, ваԉікӧ ԁа с. в.) сіјӧс чорԅӧԁӧм могыԍ.
Цемеԋԏірујтӧны 0,2 % — 0,4% угԉероԁа уклаԁ.
Цемеԋԏірујтӧны: коԉквіж ԍіԋ-каԉіӧн, пу ԁа ԍур шомӧн, поташӧн, соԁаӧн, сотӧм кучікӧн ԁа с. в.
Коԉквіж ԍіԋ-каԉіӧн цемеԋԏірујтӧны со кыԇі: іԅԃеԉіјӧ ԁонӧԁӧны гӧрԁӧԇ ԁа кіԍкалӧны сіјӧс посԋіа тојӧм коԉк-віж ԍіԋ-каԉі порошокӧн. Сіјӧ порошокыс сылӧ ԁа паԍкалӧ іԅԃеԉіјӧ паԍтаыс. Колӧ віԇӧԁны, меԁ іԅԃеԉіјӧ вывԍыс оз віјав. Сеԍԍа іԅԃеԉіјӧсӧ выԉыԍ горјӧ пуктӧны ԁа ԁонӧԁӧны пыр бергӧԁлӧмӧн. Кор горјыԍ кыскасны, бара коԉквіж ԍіԋ-каԉі порошокӧн кіԍкалӧны. Сіԇі вӧчӧны кыкыԍ ԉібӧ унҗыкыԍ, кущӧм чорыԁлун колӧ. Кор меԁбӧрјаыԍ іԅԃеԉіјӧсӧ порошокӧн кіԍкаласны, сіјӧс леԇӧны кӧԇыԁ ваӧ помӧԇ кӧԇӧԁӧм вылӧ. Сыыԍ цементалӧм слӧјыс закаԉајтчӧ.
Цементаціја вӧчігӧн іԅԃеԉіјӧ вылын лолӧ корка, а ваын (кӧԇӧԁігӧн) сіјӧ уԍӧ, коԉӧ чорыԁ угԉероԁалӧм поверхноԍԏ.
Ԍур ԁа пу шомӧн ԁа мукӧԁторјӧн цементаціја со кыԇі вӧчӧны. Іԅԃеԉіјӧсӧ пуктӧны кӧрт кӧрӧбкаӧ, гӧгӧрыс течӧны цемеԋԏірујтан веществосӧ сіԇі, меԁ сіјӧ іԅԃеԉіјӧ гӧгӧрыс — уліԍаԋыс, вылысас, кыкнанлаԁор бокас — лоӧ 3-4 см. кыза. Вылысса слӧјыс сіԇ-жӧ меԁ лоӧ цемеԋԏірујушщеј веществоыԍ. Ӧтпырјӧ уна іԅԃеԉіјӧ-кӧ цемеԋԏірујтчӧны, іԅԃеԉіјӧ костјасас цемеԋԏірујушщӧј веществојассӧ-жӧ колӧ течны (2 — 4 см кыза).
Кӧрӧбкасӧ топыԁа вевԏԏӧны ԁај замаԅітӧны, меԁ сетчӧ сынӧԁ оз веԍкав. Сувтӧԁӧны горјӧ ԁа ԁонӧԁӧны 850 — 900°-ӧԇ. Сіјӧ ԏемператураын кутӧны 2 час кымын. Сыбӧрын іԅԃеԉіјӧсӧ кӧрӧбкаԍыс перјӧны ԁа сені-жӧ накаԉівајтӧны кӧрӧбкаԍыс ваӧ шыбытӧмӧн. Цементаціја слӧј кыза абу пыр ӧткоԃ, овлӧны 0,5 мм-јас (ножовка полотно) і кызҗыкјас.
 
28. Тӧчітчӧм
 
Прімер пыԃԃі віԍталам, кыԇі тӧчітӧны зубілӧ. Нажԁачнӧј станок ремеԋ холостӧј шків вылыԍ вуҗӧԁны уҗалан шків вылӧ. Зубілӧ боԍтны шујга кіӧн матіті јоԍлаԁор помԍаԋыс, а веԍкыԁ кіӧн кутны бӧжлаԁорсӧ, шујга кі сајті. Вунԁан ԁорнас інмӧԁны зубілӧсӧ нажԁачнӧј кыщ берԁӧ ԁа, кокԋіԃіка ԉічкӧмӧн кыщ вылас, тӧчітан інсӧ ӧтарӧ мӧԁарӧ (веԍкыԁвыв ԁа шујгавыв) новлӧԁлыны. Оз ков ԍетны јона ԁонавны. Тӧчітны-кӧ 60° пеԉӧс вылӧ (уклаԁлы), зубілӧсӧ кыщ берԁас колӧ кутны 30° пеԉӧсӧн, меԁ артмас тӧчітан пеԉӧс җын (147 ԍер.) Ӧтар ԁорышыс тӧчітчас-ԁа, зубілӧсӧ колӧ бергӧԁны, мӧԁар ԁорышсӧ тӧчітны. Крејцмејԍеԉ зубілӧногӧн-жӧ тӧчітӧны. Тӧчітӧмсӧ проверајтӧны шаблонӧн.
 
29. Пајајтчӧм
 
Пріпој лӧԍӧԁӧм. Ломтыны гор ԁа сывԁыны сені кӧшын 1 јукӧн озыԍ (200 кымын гр.), пуктыны сетчӧ 2 јукӧн ԍвіԋеч (400 кымын гр.) ԁа бара сывԁыны, сеԍԍа кык сывԁӧссӧ бурҗыка сорлавны ԁа кӧԇӧԁны. Мукӧԁыс војԁӧр ԍвіԋечсӧ сывԁӧны, бӧрвылас озыԍсӧ, а сіјӧ абу бур: ԍвіԋечыс сылӧ 327°, а озыԍыс 232, сіԇ-кӧ інӧ — озыԍыс вермас сотчыны. Сывӧсна бурҗык војԁӧр озыԍ сывԁыны ԁа сы пыщкӧ ԍвіԋечсӧ пуктыны, а сіјӧ озыԍ сывԁӧсас 327°-ԍыс ічӧтҗык жарӧн сылас.
Пајајтчан лӧԍӧԁӧм. Јоԍлаԁорпомсӧ пајаԉԋіклыԍ опіԉітны ԁрачевӧј важ напілокӧн, выԉ напілокӧн опіԉівајт-
 
147 ԍер. Зубілӧ тӧчітӧм.
 
ны оз ков, ыргон бӧраԁ сіјӧ оз понԁы уклаԁтӧ піԉітны. Пуктыны тышлаԁорнас гор вылӧ ԁа ԁонӧԁны пемыԁ-гӧрԁӧԇ. Верстак вылӧ лӧԍӧԁны нашатыр кусӧк. Горјыԍ кыскыны шоналӧм пајаԉԋік, ԍујлыны сіјӧс помнас травԉеннӧј соԉанӧј кіслотаӧ. Шујга кіӧ боԍтны озыԍ прут. Пајаԉԋік інмӧԁлыны нашатыр берԁӧ ԁа јоԍ помнас боԍтны озыԍ војт і новлӧԁлыны щӧщ сіјӧн нашатыр кусӧк вывті. Нашатырсӧ шујга кіӧн кутны. Пајаԉԋік пом луԃітчас, мӧԁногӧн-кӧ: озыԍ слӧјӧн тупкыԍас. Колӧ тӧԁны, мыј ԉішнӧј јона ԁонӧԁӧм пајаԉԋік берԁӧ озыԍ оз кутчіԍ, сывӧсна ԉішнӧј ԁонӧԁӧмыԍ колӧ віԁчыԍны.
Ԋебыԁ пріпојӧн пајајтчӧм. Пајајтан інјас колӧ весавны сімыԍ ԁа ԋајтыԍ ԁа мавтны сеті травԉеннӧј соԉанӧј кіслотаӧн. Пајаԉԋіксӧ тышлаԁорнас пуктыны жар вылӧ ԁа шонтыны (ԉішнӧј ԁонӧԁны оз ков). Шонтӧм помсӧ ԍујлыны соԉанӧј кіслота слабіԋік сорӧсӧ (весалӧм могыԍ). Боԍтны пріпој војт ԁа нуны пајајтан інӧ. Кор сіјӧс пајајтан інас вајӧԁан, оз ков пырыԍтӧмпыр завоԃітны новлӧԁлыны, а колӧ пајаԉԋіксӧ ӧԏілаын кутыштны, шонтыштны металлсӧ. Мыјӧн металлыс шоналас, пајаԉԋіксӧ ԋӧжјӧԋікӧн новлӧԁлыны пајајтан інтіыс. Пајајтан војтсӧ пајаԉԋікӧн рӧвԋајтӧны ԁа воԇԇа мозыс-жӧ сетчӧ мӧԁ војт вајӧны, сеԍԍа којмӧԁӧс, с. в., кытчӧԇ став местасӧ оз ло пајајтӧма. Кытчӧ спајкаыс омӧԉа кутчіԍӧ, сіјӧ местајассӧ выԉыԍ колӧ весавны, мавтны травԉенӧј кіслотаӧн ԁа і пајајтны.
Чорыԁ пріпојӧн (ыргӧнӧн) пајајтчӧм. Опіԉівајтӧм інјас мічаа весавны, јітны јукӧнјассӧ ԁа кӧртавны најӧс сутугаӧн. Пајајтан інӧ пуктыны ыргӧн ԁа кіԍкавны бураӧн. Пуктыны горјӧ ԁонӧԁны.
Віԇӧԁны ԁоналӧмсӧ. Војԁӧр сылас бура. Но пріпојыс-кӧ оз сыв, јешщӧ буранас колӧ кіԍкавны. Віжоват бі-кӧ лоӧ, сіјӧ інӧ ыргӧн сылӧма. Оз ков ԍетны ыргӧныслы бокӧ візувтны, а сӧмын меԁ пајајтан інӧ разалас. Сеԍԍа біыԍ кыскыны, ԋеуна кӧԇӧԁны ԁа кӧтӧԁны ваӧн. Проверітны, крепыԁа-ӧ пајајтчӧма пајајтан торјыс.
 
30. Поԁшіпԋік кіԍтӧм
 
Ԍԉесарлы колӧ кужны вал поԁшіпԋік баббітӧн кіԍтны. Тајӧ уҗсӧ поԅӧ јукны кык пеԉӧ: 1) војԁӧр колӧ весавны поԁшіпԋіксӧ важ сплавыԍ ԁа, меԁым баббітыс бурҗыка кутчіԍас, луԃітны сіјӧс, сеԍԍа 2) поԁшіпԋіксӧ кіԍтны баббітӧн.
Поԁшіпԋік весалӧм ԁа луԃітӧм. Поԁшіпԋік пуктыны кӧрт кӧрӧбкаӧ ԁа сыкӧԁ щӧщ ԁонӧԁны горјын
кытчӧԇ оз сыв важ сплавыс. Сеԍԍа поԁшіпԋіксӧ кԉӧшщіӧн кыскыны ԁа пыркԋітны важ сплавсӧ. Поԁшіпԋік пыщкӧссӧ мавтны травԉенӧј кіслотаӧн, кіԍкавны нашатыр порошкіӧн ԁа бара шонтыны. Мӧԁпӧрјӧ пыркԋітны сплав коԉассӧ пакԉаӧн. Поԁшіпԋік вылыԍ јавітчӧм чутјас весавны шаберӧн.
Пыщкӧслаԁор поверхноԍԏсӧ, коԁӧс колӧ луԃітны, мавтны травԉенӧј кіслотаӧн, кіԍкавны нашатырӧн ԁа горјын шонтыны.
Боԍтны сорлавтӧм озыԍ пруток ԁа новлӧԁлыны сіјӧн ӧтарӧ-мӧԁарӧ обслужівајтан поверхноԍԏ паԍтала.
Кутчіԍӧм озыԍсӧ мавтны поверхноԍԏ паԍталаыс нашатырнӧј порошкіӧн кіԍкалӧм пакԉаӧн. Озыԍыс меԁ поверхноԍԏ паԍтаыс лоӧ ӧткыза слӧја. Кыті абу луԃітчыԍԍӧма, весавны шаберӧн, мавтны травԉенӧј кіслотаӧн, кіԍкавны нашатыр порошкіӧн ԁа луԃітны.
Мӧԁар җынсӧ поԁшіпԋікыслыԍ сіԇі-жӧ луԃітны. Сыбӧрын поԁшіпԋіксӧ кіԍтӧны баббітӧн.
Баббітӧн кіԍтӧм. Војԁӧр вӧчӧны пріспособԉеԋԋе. Шыԉыԁа ԁа рӧвнеја стружітӧм пӧв вылӧ (кваԁраткоԃ) шӧрас тувјалӧны штыр — тӧчітӧм пу ваԉік. Штырлӧн ԃіаметрыс меԁ 2 — 4 мм мынԁа ічӧтҗык вал ԃіаметрыԍ. Штырыс меԁ поԁшіпԋікыԍ вылынҗык лоӧ. Поԁшіпԋік җынјас костӧ пуктӧны поԁшіпԋік наԏажкалы лӧԍалан кыза проклаԁка, паԍтанас — поԁшіпԋік поверхноԍԏԍаԋыс штырӧԇ, җуҗԁанас — поԁшіпԋік җуҗԁа. Кыкнан җынсӧ ӧтлаӧ кӧрталӧны ԁа пуктӧны пӧв вылӧ сіԇі, меԁ штырыс лоӧ шӧрас. Меԁ оз вешлаԍ, поԅӧ гӧгӧрыс кӧрттувјасӧн крепітны. Мукӧԁԁырјі проклаԁкаас вӧчӧны роԅјас металлыслы вежлаԍны.
Поԁшіпԋік җынјас ӧтлааланін ԁа пӧвјыскӧԁ ӧтлааланінсӧ ортсіԍаԋыс мавтӧны біыԍповтӧм (огнеупорная) ԍојӧн, меԁ сплавыс оз віјав.
Заԉівка ԁырјі поԁшіпԋік вермас кыпавны. Меԁ сіјӧ оз ло, поԁшіпԋік вылас пуктӧны груз.
Боԍтӧны тырмымӧн мынԁа сплав ԁа гор вылын кӧшын сывԁӧны. Ԉішнӧј (ԁыр) жар вылын оз ков кутны. Гӧтов абу сплавыс, тӧԁмалӧны сы пыщкӧ леԇӧм бумажка торјӧн. Кор лоӧ гӧтов, бумажкаыс сӧмын віжӧԁӧ, а оз ӧзјы. Поԁшіпԋіксӧ колӧ шонтыны пајајтчан лампаӧн. Он-кӧ шонты, кӧԇыԁ поԁшіпԋік ԁінӧ сплавыс оз кутчіԍ. Сывԁӧм металлсӧ кіԍкавны каԋіфоԉ порошкіӧн. Сывԁӧссӧ ԁугԁывлытӧг кіԍтӧны поԁшіпԋікјас җын ԁа штыр костӧ. Кіԍтӧмԍыс-кӧ ԁугԁылан, артмас постројкакоԃ, мыјкӧмынԁа сплавыс бӧрынҗык вермас кіԍԍыны.
Заԉівка бӧрын поԁшіпԋіксӧ ԋӧжјӧԋік кӧԇӧԁӧны. Кӧԇалӧм металлсӧ віԁлалӧны кокԋіԃіка ӧтмоза мӧлӧтӧн кучкалӧмӧн. Гортӧм шы-кӧ кылӧ, металлыс поԁшіпԋік берԁӧ кутчіԍӧма. Колӧ віԁлавны, меԁ поверхноԍԏ паԍтаыс ӧткыза сплав слӧјӧн тупкӧма.
Җынјас мӧԁа-мӧԁ берԁԍыс торјӧԁӧны, проклаԁкасӧ шыбытӧны, а поԁшіпԋіксӧ ԍетӧны токарлы тӧчітны.
Јурінԁалыԍ
ԉістбок
 
I ІНСТРУМЕНТ
 
1. Вӧчаԍан інструмент....................... .................... 5
а) Кучкалан інструмент......................................... —
б) Ԉічкан інструмент ........................................... 8
в) Реԅба вунԁалан інструментјас ...............................14
2. Пасјаԍан, мерајтчан ԁа прӧверајтчан інструментјас...............17
а) Пасјаԍан інструментјас......................................... —
б) Мерајтчан інструментјас.....................................
в) Прӧверајтан інструментіас....................................19
3. Пріспособԉеԋԋејас............................................. 22
4. Кыԇі вӧԃітчыны інструментјасӧн................................. 26
5. Уҗалан места лӧԍӧԁӧм............................................27
 
II. ԌԈЕСАРНОЈ УҖЈАС
 
6. Кущӧм металлјасӧн лоӧ ԍԉесарлы уҗавны..........................29
7. Зубілӧӧн ԁа крејцмејԍеԉон вунԁалӧм..............................30
8. Сувтса зубілӧӧн вунԁӧм........................................ 33
9. Чугун плоскоԍԏ вунԁӧм............................................ —
10. Вклаԁышјасын мавтчан канавкајас перјӧм..........................34
11. Щупӧԁӧн ԍерӧԁӧм . ........................................... 35
12. Кԉопка........................................................ 36
13. Опіловка....................................................... 37
14. Напілокјасӧн уҗалӧм...........,...................... 40
15. Ножовкаӧн пілітчӧм .............................................41
16. Прӧверајтан ԉіԋејка вӧчӧм.......................................42
17. Торцовӧј ԉіԋејка вӧчӧм..........................................45
18. Пасјаԍӧм ԁа керԋеԋԋе..................... ....................48
19. Шабровка........................................................53
20. Шԉіпујтчӧм......................................................54
21. Пріԏірка........................................................55
22. Роԅӧԁчӧм ................................ . —
23. Реԅба вунԁалӧм .................................................58
24. Піԍкӧԁӧмјассӧ развјортывајтӧм ..................................60
25. Разԅенковка...................................................... —
26. Закалка ԁа отпуск.............................................. —
27. Цементаніја.....................................................63
28. Тӧчітчӧм........................................................64
29. Пајајтчӧм .................................................... —
30. Поԁшіпԋік кіԍтӧм.................... .........................65

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=52660