Пос: различия между версиями

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

@@ Строка 1: / Строка 1: @@
-Агроном ԎЕМНОЈЕВ Ԋ. I.
+Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
-Кыԇі ԁа мыјӧн мӧскӧс
-ԉучкі верԁны.
-Комі-ԋіга леԇан-ін
-Сыктывԁін кар.
-во.
-.
-Кыввоԇ.
-Ԍіктјасын міјан мӧсјас тӧвбыԁ турун-вылын ԁа іԇас-вылын олӧны. Арԍаԋыс креԍԏана верԁӧны најӧс војԁӧр бурҗык-туруннас, сеԍԍа тулыс-кежлас мукӧԁыслӧн веԍіг ԉокыс оз коԉ, посјыԍӧны куш-іԇасӧн. Мукӧԁ-воас, тулысыс-кӧ ԋужалас, скӧтыԁ зев-јона омӧԉтчылӧ. Мӧскыԁлӧн јӧлыс, еԍкӧ, секі чінлас-ԋін-ԁа, веԍіг јајԍыс најӧ уԍлӧны. Јона-омӧԉтчӧмысла быԁӧн тојӧԍԍылӧны.
-— Кыԍ-ԋін міјанлы бур-мӧсјасыԁ, — шуасны креԍԏана: — бур-туруна-војасыс ԉока-шоча овлӧны. Нӧшта віԇјасным кутісны омӧԉтчыны, турунтӧммыны. Сы-вӧсна уна-бур-турун мӧсјаслы оз вічмы, ԉокҗык-турун-вылын і лоӧ овны налы“.
-Сіԇі, воыԍ-воӧ віԇјас-омӧԉтчӧмыԍ і мӧсјас јона омӧԉтчӧны, посԋалӧны, жебмӧны (вырожԁајтчӧны).
-I. Кущӧмҗыкӧԍ комі-мӧсјас.
-Комі облаԍтын ем кымынкӧ вӧлӧԍт бурҗык ԁа унҗык туруна. Сы-вӧсна сені і мӧсјасыс гырыԍҗыкӧԍ ԁа јӧлаҗыкӧԍ мукӧԁ-вӧлӧԍтса-мӧсјас-ԁорыԍ. Шуам, Јемва-пӧлӧнын, сені скӧтсӧ верԁӧны ју-јывјасыԍ-кылӧԁӧм-турунӧн, бур-турунӧн (ју-ԁор пыреј-турун). Верԁчыны бур-ногӧн, тӧԁӧмыԍ оз-на кужны, а мӧсјас гырыԍӧԍ, јӧлаӧԍ, ԃерт, сіјӧ сӧмын бур-туруныс-раԃі. Мӧсјасыс сені 24-пуԁјаӧԍ емӧԍ, ԍетӧны јӧвсӧ во-гӧгӧрнас
-— 100 пуԁјӧԇ. Шӧркоԃԃем-мӧскыс ԍетӧ 60-пуԁ-гӧгӧр. Мукӧԁ-мӧскыс кукаԋаԍӧм-бӧрас веԁра-јӧв лыԍтӧ. Сӧмын кужтӧм-верԁчӧмыс сені креԍԏанаӧс јона-зев ӧбӧԃітӧ: ӧԏікӧ, уна-јӧла-мӧсјас кужтӧг-верԁӧмыԍ ӧԁјӧ щыкӧны; мӧԁкӧ, ԉок-ногӧн-верԁчӧмыԍ уна-ԉішнеј-кӧрым мунӧ.
-Сыктыв-вожын мӧсјас посԋіӧԍ, ічӧт-јӧлаӧԍ. Сені унҗыкыс віԇӧны најӧс ԇік-кујӧԁ-вӧсна. Віԇјас сені ԁавмӧмаӧԍ. Турун еԍкӧ мукӧԁлаас і ем, ԁа омӧԉ. Унҗыкыс гырыԍ вӧр-турун, ԉібӧ шогмытӧм ԋур-выв-турун. Коԁ-ԍурӧ-ԍіктјасын ԁа пӧчінокјасын верԁӧны мӧстӧ куш-јегыр (вӧра-ін-ԋур-выв)-турунӧн. Мӧсјас-вылӧ Сыктыв-вожсајас віԇӧԁӧны ԇік-аслыс-ногӧн: јӧв-ԍетӧмыԁ налы ԇік-веԍкоԃ, меԁтыкӧ: кујӧԁыс вӧлі-а, кујӧԁыс налы меԁ-ԁона. Ӧԁ мујас-вылӧ, пашԋа-вылӧ мыјԁа кујӧԁ колӧ, быԏ коԁӧскӧ віԇ.
-Сіԇі віԇӧԁны скӧт-вылӧ оз поԅ. Быԁ креԍԏаԋінлы щук колӧ тӧԁны со мыј: куш-кујӧԁӧн мӧс асԍыс кӧрымсӧ ԁа віԇӧмсӧ вештыны оз вермы.
-Зев-ԋін уна-пырыԍ сыктывса-мӧс (7 — 15 пуԁјаӧԍ) во-гӧгӧрӧн ԍетас 30 пуԁ јӧв (340 кріԋча). Тамԁа-јӧлӧн сіјӧ вештӧ ас веԍтԍыс сӧмын којмӧԁ јукӧн-рӧскоԁсӧ (100-пуԁ-јӧв муртса-муртса вештӧ ӧԏі-мӧскӧс верԁӧм). Міјан мӧстӧ ԉока-куԅа ԁаԍ-турунӧн лоӧ верԁны, сы-вӧсна та-јылыԍ бурҗыка колӧ мӧвпыштны.
-Печера ԁа Іԅва-вожын скӧт-віԇӧмыԁ бара аслыс-пӧлӧс. Віԇјас сені уна, турун бур, мӧсјас бурӧԍ-жӧ. Гырыԍҗык, јӧлаҗык-мӧсјас ԍетӧны 80 — 100-пуԁ-јӧв во-гӧгӧрӧн. Кујӧԁ мујас-вылӧ еща мунӧ. Коԁ-ԍурӧ скӧтсӧ віԇӧны җоҗа-картаын. Сетчӧс-олыԍјаслӧн-кӧ еԍкӧ вӧлі кӧԏ-ԋеуна-кужӧм ԉучкіҗык верԁны, ԁӧԅӧрітны скӧтӧс, секі еԍкӧ сені зев-бур-мӧсјас вермісны лоны.
-Сіԇкӧ, креԍԏаналы колӧ бура-тӧԁмавны кыԇі мӧсјасӧс бурмӧԁны, кыԇі ԉучкі-верԁӧмӧн ԁа віԇӧмӧн налыԍ јӧв соԁтыны. Сӧмын јӧлӧн вермас сіјӧ асԍыс-верԁӧм-ԁонсӧ вештыны ԁа воԇӧ кӧԅаінлы пӧԉза (барыш) ԍетны.
-Кујӧԁ-вӧсна-мӧскӧс віԇігӧн сӧмын асԍыԁ овмӧстӧ гӧԉмӧԁан. Гожӧмбыԁ мӧстӧ ԁӧԅӧріт, гожӧмбыԁ пеԍԍы тӧв-кежлӧ сылы турун лӧԍӧԁ, а пукԍан ԍојны, — јӧв-пыԃԃі ва паԋалан. Выјјастӧ, еԍкӧ, праԅԋікыԍ-ӧтԁор, он і аԁԇыв-ԁа. Тӧлын ԉібӧ, омӧԉа-ӧмӧј бабајас скӧт-гӧгӧрыԁ тӧлктӧгыԁ нокԍӧны? Сіјӧ і уҗ, сӧмын чӧскыԁҗыка ԍојыштны ԋемтор аслыныс оз ԍурлы.
-Поԅӧ, ԃерт, нӧшта со-мыј шуны: мӧскыԁ-ӧԁ јӧв-кынԇі ԍетӧ јај, — озӧ вермы сіјӧ аԍсӧ јајнас вештыны? Та-јылыԍ со мыј колӧ шуны: гожӧмын, луԁын-ветлігӧн мӧсјас справітчылӧны, јајԍавлӧны-еща, а тӧвнас јајыс налӧн бӧр чінӧ. Сіԇкӧ, јај-јылыԍ ԋінӧм і ԍорԋітны, јајӧн мӧс ас-веԍт-рӧскоԁсӧ бара-жӧ омӧԉҗыка јӧлӧн-ԁорыԍ вештӧ. Ангԉіјаын 30-во сајын-ԋін уна-ногӧн-віԁлаԍӧмӧн тӧԁмалӧмаӧԍ кыԇі поԅӧ мӧскыԍ унҗык бур боԍтны. Најӧ віԁлӧгјас-ԍерԏі јӧла-мӧс ӧԏі-вежон-чӧжӧн јӧвнас ԍетӧ 40-тув пӧтӧса-косӧԁ-тор (сухие питательные вещества), коԁі ставнас мортлы ԍоігас пӧԉза-вылӧ мунӧ. А вежон-чӧжӧн щӧгӧԁӧм-ӧш (ӧԁјӧ-щӧган бур-рӧԁыԍ) сещӧм пӧтӧса-косӧԁ-торсӧ ԍетӧма сӧмын 10,6 тув. Та-бӧрын сещӧм-жӧ-віԁлӧгјас мукӧԁлаын унаӧн вӧчлӧмаӧԍ, ԁа сіԇі-жӧ артмылӧма.
-Сіԇ-кӧ, колӧ тӧԁны: мӧс ас-веԍт-рӧскоԁсӧ јӧлӧн вештӧ ԋоԉ-пӧв ӧԁјӧнҗык јајӧн ԁорыԍ.
-II. Комі-креԍԏаналы колӧ боԍтчыны бурмӧԁны комі-мӧс-рӧԁ.
-Важӧн-ԋін, важ-ԅемство-на јешщӧ вӧлі каԅалӧма, мыј міјан-креԍԏаналӧн мӧсјасыс омӧԉӧԍ, најӧс-віԇӧмыԍ ԋекущӧм-пӧԉза креԍԏаԋінлы абу. Шуӧмаӧԍ комі-мӧс-рӧԁ бурмӧԁны вајӧм-роч-рӧԁӧн. Абу тӧԁӧмаӧԍ верміг-бурмӧԁны најӧс роч-рӧԁтӧг. Вајӧмаӧԍ міјанӧ ӧшјасӧс Вӧлӧгԁаыԍ (Ԁомшінскеј), Јарослав-кар-улыԍ (Јарославскеј), Карԁорыԍ (Колмогорскеј)-ԁа, сӧмын ԋекоԁ на-піыԍ абу лӧԍалӧмаӧԍ міјанлы. Вајлӧм-рӧԁыс ӧні пӧшԏі-бырӧма-ԋін, сӧмын кӧн-ԍурӧ ем (Сыктыв-вожын), ԁа сещӧмӧԇ жебмӧма (выроԃітчӧма), комі-мӧсјасыԍ омӧԉҗыкӧԍ лоӧмаӧԍ. Ставыс сіјӧ најӧс-віԇны-верԁны-кужтӧмла, омӧԉ-пӧскӧԏіна-вӧсна-ԁа. Боԍтам јарославса-мӧскӧс: сіјӧ 26-пуԁја, во-гӧгӧрӧн лыԍтӧ 250-веԁра-јӧв; гортас сіјӧ велалӧма овны кӧԇӧм-турун-вылын, жмык-вылын ԁа картупеԉ-ԍоркԋі-ԍікас кӧрым-вылын. Пӧскӧԏіна сені абу міјан-коԃ, а мӧԁ-пӧлӧс, бур. Јарославса-рӧԁтӧ вајӧмаӧԍ татчӧ (вајлӧмаӧԍ ӧшјасӧс), налӧн олӧмыс пыр і вежсӧма, омӧԉҗык лоӧма (пӧскӧԏінајас, кӧрымјас тані ԉокӧԍ). Ԇік сы-понԁа і ез вермы сіјӧ-рӧԁыс міјанын паԍкавны. Мукӧԁ-рӧԁ сіԇі-жӧ: абу места налы міјанын овны. Сеԍԍа, вајӧм-роч-мӧсјасыԁ кӧԏ і јӧлаӧԍҗык міјан-мӧсјасыԍ, ԁа јӧлыс налӧн кіԅӧр. Колмогорса-мӧсјаслӧн јӧв-суктаыс (жірноԍԏ) 3,5%, јарославсајаслӧн — 4%, комі-мӧсјаслӧн — 4,7% — 5/%. Воԇӧ, бур-мӧскыс налы ез-жӧ ԋабесаыԍ уԍ, аԍныс-најӧ најӧс бурмӧԁісны: бура-віԇӧмӧн ԁа ԉучкі-верԁӧмӧн. Сӧмын бура-раԃејтӧм ԁа тӧлкӧн-верԁчӧм вермас ԍетны креԍԏаԋінлы бур-мӧс. Ԋемтор і шуны,
-ӧніја-міјан-мӧсјас омӧԉӧԍ, колӧ најӧс бурмӧԁны, сӧмын ԋе вајӧм-роч-рӧԁӧн. Асланым Комі-муыԍ-на бур-мӧсјасыԁ ԍурасны, коԁјасӧс нӧшта-бурмӧԁны поԅас. Најӧ татчӧс-олӧмас велалӧмаӧԍ-ԋін, бурмӧԁны лоӧ кокԋіԁҗык. Сӧмын колӧ бурҗыка тӧԁмаԍны кыԇі скӧттӧ віԇны-верԁны. Сы-јылыԍ, ԃерт, ставсӧ віԍтавны он вермы тані, ԍорԋітыштамӧ сӧмын мӧс-верԁӧм-јылыԍ.
-III. Воԍтӧј јӧвлы туј!
-Воԇын мі віԍталім, мыј мӧс ас веԍт-рӧскоԁсӧ вермӧ вештыны сӧмын јӧлӧн. Та бӧрын оз-на поԅ шуны, мыј уна јӧв-кӧ креԍԏаԋінлӧн лоӧ, сек сіјӧ озырмас. Абу сіԇ. Мукӧԁ-кӧԅајствоын гожӧмын уна овлӧ јӧлыс, ԁа бурыс сыыԍ ічӧт: воштынысӧ сіјӧс ԋекытчӧ, — матајтчыласны. Кріԋчајасын-сулалігӧн јӧв щыкӧ, вылысыс (нӧкјыс) сылӧн вӧсԋі овлӧ. Куԅа-нӧк-чӧжігӧн сіјӧ курԁӧ, еща лоӧ, омӧԉ. Вузалігӧн сещӧм-тӧвар оз ін, ԉібӧ інас-кӧ — ԁонтӧм-ԁоныԍ. Сіԇ кӧ-нӧ, ԋінӧм і ԍорԋітны ԉучкі-скӧт-віԇӧм-верԁӧм-јылыԍ ԁа јӧв-соԁтӧм-јылыԍ? — Абу ԋінӧм. Ԍорԋітны та-јылыԍ нӧшта јона колӧ. Сӧмын тӧлкӧн-олӧмӧн, віԇӧм-верԁчӧмӧн скӧт-помыԍ уна-бур аслыԁ поԅӧ боԍтны.
-Ԉучкі, бура, воԇвыв-гӧгӧр-арталӧмӧн скӧтӧс віԇӧны сӧмын сені, кӧні ем кытчӧ јӧвсӧ вузавны. Сіԇ-кӧ, меԁ-војԁӧр колӧ воԍтыны јӧвлы туј. Тујыс паԍкыԁ сӧмын бур тӧварлы. Омӧԉ-выјлы, рыԍлы, нӧклы туј абу. Унҗык-бур-тор јӧлыԍ артмӧ сӧмын машінаӧн выј ԁа рыԍ-вӧчігӧн. Выј-вӧчан-машінајас ԁонаӧԍ, гӧԉлы сіјӧс ԋе боԍтлыны. Сеԍԍа, ӧԏі-кык мӧстӧ-віԇігӧн сіјӧ і ԉішнеј лоӧ, аԍсӧ ԁыр оз вермы вештыны. Ношта, еща-выј-вӧчігӧн і машіна бур-выј оз вермы вӧчны.
-Сылы колӧ унҗык јӧв, меԁым быԁ-вӧчігӧн веԁра-ԁас вӧлі јӧлыс. Кӧн-ԍурӧ і міјан Комі-муын гӧгӧрвоісны машінаӧн-уҗалӧмыԍ ыҗыԁ-бурсӧ, кутісны лӧԍӧԁавны арԏеԉа-завоԁјас ԁа ӧтувтчӧмӧн уҗсӧ нуны. Выј-вӧчан, ԉібӧ рыԍ-вӧчан-завоԁыс ем Ԅеԉеԋечын, Ԉајын, Часын ԁа Іԅваын. Тајӧ арԏеԉтчӧмыс зев тӧлка: аслыԁ барышнӧ, ԁа і мӧс-рӧԁыс наԇӧԋікӧн бурмӧ воыԍ-воӧ. Кӧні поԅӧ інавны јӧвтӧ јӧвнас, ԃерт, сені завоԁјас-воԍтавны оз ков. Сӧмын јӧлӧн-вузаԍыԍјаслы колӧ ӧтувтчыны кущӧмкӧ јӧв-іналан-арԏеԉӧ. Секі кокԋіԁҗык лоӧ јӧвтӧ вузавны ԁа і бурҗык-ԁон јӧв-вылӧ кутас сулавны. Јӧв-іналан-ін-воԍтытӧгыԁ јона-на міјан креԍԏанкајаслы лоӧ тујісјасӧн котравны керкаыԍ-керкаӧ, корԍны јӧв-ԋӧбыԍӧс.
-Омӧԉ сӧмын со-мыј: міјан-креԍԏана-костын ем полӧм, шуаԍӧны: завоԁын машінаӧн јӧлыԍ выј-вӧчігӧн-пӧ мӧсјас сы-понԁа щыкӧны. Сіјӧ полӧмыс ԇік-веԍшӧрӧ, асланым пемыԁлун-куԅа. Машіна ԋі завоԁ, тӧԁӧмыԍ, ԋекущӧм щыкӧԁӧм оз тӧԁны. Мортыԁ оз-кӧ быщкы, кучкы мӧстӧ, оз-жӧ вермы ԋекыті щыкӧԁны. Тајӧ-полӧмсӧ воԇӧ-кежлӧ ԇікӧԇ колӧ шыбытны.
-IV. Гожӧмын мӧстӧ гортаԁ щӧщ верԁышталӧ.
-Воԇын віԍталӧма-ԋін лоі, мыј міјан-мӧсјас абу быԁлаын ӧткоԃӧԍ: кӧнкӧ бурҗыкӧԍ, гырыоҗыкӧс ԁа јӧлаҗыкӧԍ, кӧнкӧ посԋіӧԍ ԁа омӧԉӧԍ. Бурҗык-мӧсјас бур-верԁаса-інын. Уна вӧлӧԍтын туруныс, еԍкӧ, омӧԉ-ԋін, ԁа і пӧскӧԏінаыс омӧԉ. Лунтыр ветласны мӧсјас, мукӧԁ-ԁырјі верст 10 — 15-сајӧ, ԁа гортас локтасны щыг-ԋіԍӧ-пӧтӧн. Кыс&-ԋін сеԍԍа тащӧм-ветлӧм-олӧмӧн мӧслы уна-јӧв ԍетны, сещӧмӧԇ муԇас, ӧԁва аԍсӧ вајӧ
-гортас. Со-кущӧм омӧԉ міјан-мӧс-віԇӧмыԁ. Тӧвнаԁ сіԇі-жӧ. Војԁӧрсӧ еԍкӧ і верԁасны бура-коԃ, сеԍԍа тулысла-ԁор і топӧԁас: віԇӧԁан-ԁа зорӧԁ-пыԁӧсјас, гумла-воԉӧсјас верԁӧны. Еԍкӧ бур-турун тӧвԍа-запас-вылӧ ԁӧза поԅӧ быԁлаын заптыны-ԁа, сӧмын сы-јылыԍ воԇвыв ԁумыштны колӧ. Меԁ-бур-турун — кӧԇӧм-турун. Кӧԇны места міјан ԍурӧ. Ӧні кӧн-ԍурӧ кӧԇӧны-ԋін: віԇјас-вылӧ, тыла-вылӧ, выԉ-мујас-вылӧ. Проԋԁорын (Јемԁін кар-улын) со мукӧԁ-воас ԋекымынлӧн кӧԇӧм-туруныс 40-ԁоԃԃӧԇ волӧ. Завоԃітӧны кӧԇавны і Ԅеԉеԋечын, Віԅінын ԁа Чернышын. Поԅӧ нӧшта міјанлыԍ віԇ-выв-турунтӧ кӧԇтӧг-бурмӧԁны. Јегыр-ін, ԋурјас-ԁа, колӧ коԍтыны канавајасӧн. Секі туруныԁ зев регыԁӧн вежԍас ԁа бурмас. Уна-труԁ міјан-креԍԏаналӧн мунӧ выԉ-віԇјас-весалӧм-вӧчӧм-вылӧ кытчӧкӧ ылӧ гортԍаԋыс, посԋі-ју-јывјасӧ. Сы-пыԃԃі еԍкӧ бурҗык вӧлі матӧҗык гортԍаԋыс мујастӧ вӧчны ԁа завоԃітны кӧԇны сетчӧ турун. Турун-кӧԇӧм-јывԍыс тані огӧ кутӧј уна-ԍорԋітны, тӧԁам-ԋін-тај-а, мыј скӧтлы поԅӧ турун бурӧс лӧԍӧԁны. Воԇын шулім-ԋін, пӧскӧԏіна міјан уналаын абу, скӧт вӧрын куԅа ԁа паԍкыԁа ветлӧԁлӧ, кынӧмпӧтсӧ аслыс корԍӧ. Кӧні і ем пӧскӧԏінаыс, ԁа зев сіјӧ омӧԉ. Поԅӧ, ԃерт, і пӧскӧԏінатӧ лӧԍӧԁны бурҗыкӧс, сӧмын сіјӧ зев ԍӧкыԁ. Меԁым тулыс, гожӧмын ԁа арын луԁын ветлігӧн скӧт оз щыгјавны, колӧ најӧс быԁлун верԁыштавны жмыкӧн, ӧтрубӧн, ԉібӧ кӧԇӧм-турунӧн. Ем зев-воԇ-воыԍ турун, вікаӧн шуԍӧ, зев пӧтӧс і бур. Вӧԃітӧны сіјӧс коԍкӧм-вылын. Сіјӧн-кӧ кутан верԁыштавлыны мӧстӧ гожӧмбыԁ, оз ковмыв корԍны сіјӧс, ачыс кутас гортаԁ локны, ԁа і пӧт лоӧ. Ԉок,-омӧԉ-турунтӧ віԇјас-вылыԍ колӧ бырӧԁны. Унҗык-кӧ лоас кӧԅајствоын бур-турун, ԁолыԁҗык
-лоас і скӧтлы овны. Кӧԇӧм-турунтӧг оз поԅ бурмӧԁны скӧтӧс. Заграԋітсаын бурмӧԁісны скӧт-рӧԁ сӧмын кӧԇӧм-турунӧн. Став-тајӧ-уҗсӧ кокԋіԁҗык лоас бара-жӧ ӧтувтчӧмӧн, арԏеԉӧн вӧчны.
-V. Мӧскыԁ вына-кӧрым корӧ.
-Куш-турун ԁа іԇас-вылын віԇігӧн мӧс-помыԍ ыҗыԁ-бур оз вермы лоны. Меԁым кӧԏ пыр сыыԍ-бур-турунӧн верԁан мӧстӧ, ӧԏі-пӧлӧс-кӧрымԍыԁ сіјӧ умӧ ԁа і сіԇсӧ, куш-ӧԏі-туруныԁ оз вермы лыԍтан-мӧстӧ пӧткӧԁны. Віԁлӧгјас петкӧԁлӧны, мыј уна-пӧлӧс-кӧрымӧн-верԁчӧмыԍ мӧсјас јӧлаҗыкӧԍ лоӧны. Сещӧм кӧрымсӧ, мыјыԍ јӧлыс кокԋіԁҗыка ԁа унҗык артмӧ, шуӧны вына-кӧрымӧн. Вына-кӧрымын (жмыкын, пыԅын, ӧтрубын) пӧтӧслуныс уна. Меԁ-бур-вына-кӧрым — жмык. Артмӧ сіјӧ шабԁі-кӧјԁысыԍ, кослунја-выј-вӧчігӧн. Гортын шабԁі-кӧјԁысыԍ выј-вӧчігӧн жмык артмӧ рӧшкыԁ, сылаҗык ԁа пӧтӧсҗык, сӧмын сіјӧ регыԁ щыкӧ, шогмытоммӧ. Ԁырҗык поԅӧ віԇны завоԁса жмык. Сені машінанаԁ ԉічкалігӧн выјыԁ бурҗыка кӧјԁысԍыԁ торјалӧ, жмыкаԁ сіјӧ ещажык коԉӧ, сы-вӧсна і озҗык щык. Міјан-облаԍтын сещӧм-завоԁјасыс емӧԍ Абјачојын ԁа Ајкатылаын. Жмыксӧ сені вузалӧны 80 урԍаԋ 1 шајтӧԇ пуԁ. Сіԇ-кӧ, шабԁітӧ колӧ унҗык вӧԃітны ԁа сещӧм-завоԁјас ӧтувтчӧмӧн воԍтавны. Бурҗыка шабԁі воӧ бара-жӧ турун-кӧԇлӧм-бӧрын, ежа-пласт мыш-вылас. Важӧн міјан жмыктӧ пыԃԃі ез пуктывны, вузалӧны вӧлі заграԋітсаӧ. 1913-ԁ-воын вӧлі вузалӧмаӧԍ сетчӧ 100 міԉԉон пуԁ-гӧгӧр. Ӧԏі шајтӧн пуԁ кӧ артавны, ставсӧ, інӧ, 100-м.-шајт-ԁон сетӧмаӧԍ. Тајӧ-ԍо-міԉԉон-пуԁ-жмыксӧ-кӧ еԍкӧ верԁӧма вӧлі асланым мӧсјаслы, поԅіс еԍкӧ јӧвԍыс 12-міԉԉон-пуԁ выј вӧчны.
--шајтӧн пуԁ-кӧ выјсӧ артавны, лоӧ 180-м.-шајт-ԁон. Налыԍ-жӧ еԍкӧ сіјӧс боԍтім. А выјсӧ-петкӧԁӧмыс сіјӧ-воӧ лоӧма сӧмын 5-міԉԉон пуԁ. Мі аԍным секі егӧ кужӧ скӧтнымӧс жмыкнаԁ верԁны, сы-пыԃԃі заграԋітсаса мӧсјас бурмісны, унҗык јӧлаӧԍ лоіны. Сені міјан-вына-кӧрым-помыԍ лӧԍӧԁісны зев-бур ԁона-скӧт-рӧԁ. Војнаӧԇ Ԁаԋіјаын, поԅӧ шуны, верԁісны скӧтсӧ ԇік-куш міјаныԍ-вајӧм-жмыкӧн. 1912-13-воын сені мӧсјас ԍетӧмаӧԍ сымԁа јӧв, мыј во-гӧгӧрӧн быԁ мӧс-вылӧ воӧма выјыс 8 пуԁ ԁа 24 тув. (Жмыкӧн верԁігӧн мӧслӧн јӧлыс вылысаҗык — кызҗык-нӧкја, ԁај чӧскыԁҗык овлӧ). Мыјӧн рочыԍ ԁугԁісны жмык-петкӧԁны војна-вӧсна, пырыԍ-пыр-жӧ ԁаԋіјаса-мӧсјаслӧн јӧлыс чіні. 1918-19-воын быԁ мӧс-вылӧ воӧма сӧмын 5 пуԁ ԁа 37 тув выј. Чінӧма 2 пуԁ ԁа 27 тувӧн. Ӧні Ԁаԋіјаын аԍныс кутісны вӧчны жмыктӧ ԁа бара јӧлыс важ-мынԁаӧԇыс соԁӧма. Та-ԍерԏі со мі аԁԇам кущӧм-колантор жмыкыԁ.
-Шӧркоԃ-јӧла мӧс жмык-рӧскоԁсӧ ӧԁјӧ вештӧ.
-Быԁ-пуԁ-жмык вермӧ ԍетны пуԁјӧн-җынјӧн јӧв, ԉібӧ тувјӧн җынјӧн выј. Пуԁ жмыкыс сулалӧ ӧԏі-шајт, а тувјӧн-җынјӧн выјыс, еща-пырыԍ, 1 ш. ԁа 80 ур. Ӧԏі лыԍтан-мӧслы тӧвбыԁ-кежлӧ жмыкыԁ колӧ 24-кымын-пуԁ. Сіԇкӧ барыш ԁа рӧскоԁ-арталӧм-ԍерԏі мӧсјасӧс колӧ верԁны вына, бур-пӧтӧса &корымӧн. Сытӧг налы ԃелӧ овны ԁа і уна-јӧв ԍетны оз вермыны. Бӧрынҗык мі віԍталам жмыкӧн-верԁчӧм-јылыԍ: кыԇі сіјӧн верԁчыны ԁа унаӧ ԍетны ӧԏі-мӧслы ӧԏі-лунӧ.
-VI. Бура-верԁӧмыԁ абу-на ставыс.
-Кывлывлан креԍԏана-костын ԍорԋі: сіјӧ-пӧ-ӧԁ бура верԁӧ скӧтсӧ.
-Бура-верԁӧмыԁ абу-на ставыс. Кӧлӧ нӧшта ԉучкі-верԁӧм. Мӧсјасыԁ-ӧԁ абу ӧткоԃ-јӧлаӧԍ. Ӧткоԃ-јӧлајассӧ ӧтмоза верԁан ԁај сіјӧ-на оз ӧтмынԁа јӧвсӧ ԍетны-а. Ставыс сіјӧ кужтӧг, ԉок-ногон-верԁчӧмыԍ. Мӧстӧ-віԇігӧн колӧ артавны, меԁым еԍкӧ јӧлыс сылӧн кӧԅаіныслы ез-жӧ ԁонӧн сувт, колӧ віԁчіԍны мӧс-кӧрым-вылӧ уна-рӧскоԁ вӧчӧмыԍ. Мӧстӧ колӧ верԁны сіԇі, меԁым сіјӧ ез омӧԉтчы, меԁым унҗык бур-јӧв ԍетіс ԁа бур, ԇоԋвіԇа-кукаԋ вајіс. Сіԇкӧ, јонҗыка, но ԉучкі верԁны колӧ тыра-мӧскӧс, ыҗыԁҗык тушааӧс ԁа уна-сук-јӧлаӧс.
-Ԃерт, коԉтчыны-кӧ важ-моз овны ԁа во-гӧгӧрԍа 35 — 50-пуԁ јӧлӧн мірітчыны, секі ԋекущӧм-кужӧм верԁчыны оз ков, сӧмын леԇав сарајԍыԁ турунтӧ кор мӧсјасыԁ баксӧны. Верԁчыны-кужӧм ковмас, кор гӧгӧрвоан, мыј таԇі віԇігӧн ԁа верԁігӧн оз тенӧ скӧтыԁ верԁ, а те најӧс верԁан.
-VII. Җын-кӧрымыԍ, мӧслӧн, јӧлыс артмӧ.
-Боԍтамӧ лыстан ԁа лыԍтытӧм (сулалыԍ) мӧсјас. Кыкнаныслы налы мунӧ кӧрым. Лыԍтан-мӧскӧс-верԁігӧн кӧрым мунӧ мӧссӧ-віԇӧм-вылӧ ԁај і јӧв-вӧчӧм-вылӧ, а лыԍтытӧмсӧ — сӧмын мӧссӧ-віԇӧм-вылӧ, меԁ сіјӧ оз омӧԉтчы. Омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрымсӧ рочјас шуӧны „поԃԃержівајущеј" кӧрымӧн, а мӧԁсӧ „проԁукԏівнеј“-ӧн (прӧԁукт-вӧчан-кӧрым). Мӧскӧс ԉучкі-верԁігӧн җын-кӧрымыс мунӧ омӧԉтчӧмыԍ-віԇӧм-вылӧ, мӧԁ-җынјыс — јӧв-вӧчӧм-вылӧ. Сӧмын вывті-уна-јӧла-мӧслӧн јӧв-вӧчӧм-вылас җын-кӧрымԍыс унҗык-ԋін мунӧ. Вер&рӧм-бӧраԁ кӧрымлӧн-пӧтӧсыс војԁӧр мунӧ омӧԉтчӧмыԍ-віԇӧм-вылӧ, коԉасыс сеԍԍа вӧԉіԍ јӧв-вӧчӧм-вылӧ. Мӧс-
-лы-кӧ, шуам, омӧԉтчӧмыԍ-віԇӧм-раԃі суткіӧн колӧ 30-тув-турун, а мі ԍетам сылы пуԁ-турун, секі, інӧ, јӧв-вӧчӧм-вылас коԉӧ сылӧн сӧмын 10-тув-турун. Сіԇкӧ, омӧԉа-кӧ мӧстӧ верԁан, сылы јӧв-вӧчны ԋінӧмыԍ. Сӧмын выԉ-вајӧм мӧс ԇік-пыр-кукаԋаԍӧм-бӧрас вермӧ вӧчны јӧвсӧ аслас јајԍыс, кӧԏ сіјӧс і щыгјӧн віԇан. Колӧ мӧстӧ верԁны сіԇі, меԁым сіјӧ пыр ӧткоԃ-јӧла ԁа ԇоԋвіԇа вӧлі. Омӧԉтчӧм мӧс оз вермы сетны уна-јӧв ԁа бур-кукаԋ.
-Креԍԏана-костын кывлывлан ԍорԋі, — мӧскыԁлӧн-пӧ јӧлыс вомас: бура-кӧ сіјӧс верԁан, унҗык і јӧв ԍетас. Вӧлӧмкӧ сіјӧ абу ԇік сіԇі. Мукӧԁ мӧссӧ кӧԏ јешщӧ-јона-верԁ, јӧвсӧ пыр-жӧ ԋін еща ԍетӧ. Амерікаын кӧрым-понԁа јӧв-чінӧм-соԁӧмтӧ зев-уна-ногӧн тӧԁмалӧмаӧԍ. Најӧ-віԁлӧгјас-ԍерԏі мукӧԁ-мӧскыс бура ԁа ԉучкі-верԁӧмыԍ 50% — 107% јӧвсӧ соԁтӧ, мукӧԁыс сӧмын 10% — 12%-ӧԇ. Вӧлӧмаӧԍ і мӧԁарӧ: коԁ-ԍурӧлӧн таԇі верԁӧмыԍ јӧлыс чінӧма 20% — 36%. П. Н. Куԉешов, пропессор, амерікаса-віԁлӧгјасӧн со-кыԇі ӧні креԍԏанаӧс тӧԁмӧԁӧ (віԇӧԁ мӧԁарԍыс ԃіаграммасӧ).
-Сіјӧ ԃіаграммасӧ таԇі колӧ гӧгӧрвоны:
-Кыԇі мі і воԇын віԍтавлім, ԉучкі мӧскӧс верԁјгӧн җын пӧтӧслуныс кӧрымлӧн мунӧ прӧԁукт-вӧчӧм-вылӧ — сеԍ јӧв артмӧ; мӧԁ-җынјыс омӧԉтчӧмыԍ мӧскӧс віԇӧ, кыԇі інԁӧма меԁ-воԇԇа віԅас. Арталӧмӧн (воԇын віԍталам, кыԇі колӧ артавны) поԅӧ тӧԁны, сіԇі-ӧ мунӧ мӧскӧс верԁӧм. Сіԇ-кӧ лоӧ, сек ԍмела поԅӧ шуны, мыј мӧс вајӧ кӧԅаінлы пӧԉза.
-Щӧган-мӧс омӧԉтчӧмыԍ-віԇӧм-кӧрымсӧ сымынԁа-жӧ-кӧ віԇӧ — ԉучкі верԁігӧн прӧԁукт-вӧчан-кӧрымԍыс артмӧ јӧв ԁа гос, ставԍыс оз вермы јӧв артмыны (мӧԁ віԅыс).
-Суԇчытӧма верԁігӧн ԃерт оз вермы јӧлыс уна артмыны, кыԇі мі віԍтавлім воԇын; кӧрымлӧн пӧтӧслуныс мунӧ војԁӧр омӧԉтчӧмыԍ-віԇӧм-вылас, сы-бӧрын коԉасыс мунӧ јӧв артмӧм-вылӧ (којмӧԁ віԅыс).
-Верԁны-кӧ мӧскӧс сӧмын омӧԉтчӧмыԍ-віԇӧм-раԃі, мӧскыԁ регыԁӧн сувтас, оз кут јӧвсӧ ԍетны (ԋоԉӧԁ віԅыс). Јона-јӧла мӧс, лунтырја кӧрымԍыс 3/4-сӧ вермӧ пӧртны јӧлӧ.
-Ԃіаграмма.
-Кытчӧ мунӧ ԍојӧм-кӧрымлӧн пӧтӧслуныс:
-Омӧԉтчӧмыԍ віԇӧм вылӧ.
-Прӧԁукт-вӧчӧм-вылӧ.
-. Шӧркоԃ-јӧла-мӧскӧс ԉучкі верԁігӧн (йӧв)
-. Щӧган-мӧскӧс ԉучкі верԁігӧн (йӧв, гос)
-. Суԇчытӧма, зелыԁа-пырыԍ, скупа верԁігӧн (йӧв)
-. Куш-омӧԉтчӧмыԍ віԇігӧн
-. Зев-ыҗыԁ јӧла мӧскӧс вывті бура (обильно) верԁігӧн. (йӧв)
-VIII. Тӧԁмав војԁӧр мӧслыԍ-бурлунсӧ!
-Омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым, мі аԁԇам віԅјасыԍ, пыр ӧткоԃ, оз вежлаԍ. Вежлаԍӧ сӧмын јӧв-вылӧ-мунан кӧрым. Омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым кӧԅаінлы ԋекущӧм пӧԉза (кујӧԁ-кынԇі) оз ԍет. Пӧԉза воӧ сӧмын прӧԁукт-кӧрымыԍ — јӧлӧн. Сіԇ-кӧ, меԁым унҗык-пӧԉза боԍтны мӧскыԍ, креԍԏаԋінлы колӧ віԇны сӧмын јӧлаҗык мӧс. Јӧла абу мӧскыԁ поԅӧ тӧԁмавны во-гӧгӧрԍа лыԍтӧм-ԍерԏі. Со-кыԇі сіјӧ артавԍӧ: во-чӧж быԁ-тӧлыԍԍа 1, 11 ԁа 21-ԁ лунјасӧ колӧ пасјыны унаӧ-јӧв ԍетас мӧскыԁ сіјӧ лунјасас. Шуам:
-март-тӧлыԍԍа 1-лунӧ ԍетіс 12 тув .
-„ „11 ,, ,, 15 „
-„ „ 21„ „14„
-Та-ԍерԏі поԅӧ шуны, мыј мартын 10-лун мӧс ԍетӧма јӧв 12-тувӧн, ставсӧ — 120 тув; 11-ԁ-лунԍаԋ 21-ӧԁ-лунӧԇ (бара-жӧ ԁас лун) — 15-тувӧн-ԋін лун, ставсӧ — 150 тув; 21-ԁ-лунԍаԋ 30-ӧԁ-лунӧԇ 14 тувӧн, ставсӧ — 154 тув. Ставсӧ-інӧ, март-тӧлыԍын сіјӧ ԍетӧма 424 тув јӧв.
-Таԇі-жӧ воԇӧ быԁ-тӧлыԍын артавны. Воыс помаԍас ԁа ставсӧ ӧтлаавны, — тӧԁмалан, унаӧ јӧв во-гӧгӧрӧн лыԍтӧма.
-Омӧԉік, ічӧт-јӧла-мӧсјас во-гӧгӧрӧн ԍетӧны јӧвсӧ сӧмын 60 пуԁӧԇ.
-Шӧркоԃԃем-мӧсјас — 100 пуԁӧԇ.
-Бур, јӧла-мӧсјас — 250 „
-Вывті-ԋін бур-мӧсјас 350 „
-Мӧстӧ туша-ԍерԏіыс он вермы тӧԁмавны ыҗыԁ-јӧла аԉі ічӧт-јӧла сіјӧ. Міјан-ног-кӧ быԏԏӧ, ыҗыԁ-кӧ
-мӧскыԁ, унҗык і јӧв сіјӧ ԍетас, ічӧт-кӧ, — еща-јӧла, інӧ, сіјӧ. Збыԉсӧ абу ԇік сіԇі. Овлывлӧ, ічӧт-тушаа-мӧскыс ԁа ыҗыԁ-тушаа-мӧскыс ӧтмынԁа-јӧлаӧԍ. Боотам, шуам, ыҗыԁ-тушаа, — 40-пуԁа мӧскӧс, сетӧ сіјӧ 160-пуԁ-јӧв, ԁа мӧԁ-мӧс, сӧмын 20-пуԁа, 160-пуԁ-јӧв-жӧ ԍетӧ. Коԁсӧ тајӧ кык-піыԍ бурҗык віԇны? Тӧԁӧмыԍ, ԇоԉаҗыксӧ. Уна-мӧс-піыԍ-кӧ тӧԁмавны бурҗык мӧс, колӧ јӧв пуԁ-лыԁсӧ јукны ԍӧкта пуԁ-лыԁ-вылас (160 п. : 40=4; 160 : 20 = 8).
-Омӧԉ-мӧсјаслӧн таԇі јукӧм-бӧрас лоӧ 3 ԁа ещаҗык,
-шӧркоԃԃемјаслӧн.....................4 „
-бурјаслӧн...........................5 .
-зев-бурјаслӧн.......................6 „ „
-бурыԍ-бурјаслӧн.....................7 ԁа унҗык.
-Сеԍԍа јешщӧ квајтӧԁыԍ-кукаԋаԍтӧԇ мӧслӧн јӧлыс соԁӧ; квајтԍаԋ ԁасӧԇ пыр пӧшԏі ӧтмоза ԍетӧ; ԁасӧԁыԍ-кукаԋаԍӧмԍаԋ сеԍԍа завоԃітӧ чінны. Шоча-ԋін овлӧ мыј мӧс соԁтӧ јӧвсӧ 7-ԁ кукаԋӧԇыс ԁа 14-ԁ кукаԋаԍӧмӧԇыс бура ԍетӧ.
-Амерікаса пропессор Воԉԉ во-гӧгӧрԍа-выј-ԍетӧм-ԍерԏіыс арталӧма пӧԉза 400-мӧслыԍ. Сылӧн віԁлӧгјасыс бара-жӧ петкӧԁлӧны: јӧлаҗык мӧскӧс барышнӧҗык віԇны. (табԉітԍасӧ віԇӧԁ мӧԁарԍыс). 400 мӧссӧ сіјӧ, јӧв-ԍерԏіыс, јукӧма 3-пеԉӧ ԁа арталӧма (арталӧмыс ӧԏі-мӧс-вылӧ):
-I чукӧр: јӧла-мӧс . . . 660 тув. 158 шајт 174 шајт
-II чукӧр: шӧркоԃԃем-јӧла-мӧс . . . 525 „ 140„ 126 „
-III чукӧр: омӧԉҗык мӧс 415 „ 130„ 84 „
-Со і роч-муын Смоԉенскеј-кар-улын агроном Маковскејлӧн арталӧмыс:
--веԁра-јӧв-кӧ-пӧ лыԍтӧ мӧс, сіјӧ во-гӧгӧрӧн ԍетӧ 16-шајт-убытка.
--веԁра-јӧв-кӧ-пӧ лыԍтӧ мӧс, сіјӧ во-гӧгӧрӧн ԍетӧ 5-шајт ԁа 50 ур убытка.
--веԁра-јӧв-кӧ-пӧ лыԍтӧ мӧс, сіјӧ во-гӧгӧрӧн ԍетӧ 1 шајт ԁа 50 ур пӧԉза.
--веԁра-јӧв-кӧ-пӧ лыԍтӧ мӧс, сіјӧ во-гӧгӧрӧн ԍетӧ 5 шајт ԁа 50-ур пӧлза.
-Кыԇ-ԍурӧ верԁігӧн-кӧ мӧскыԁ еща-јӧв ԍетӧ, сыыԍ сіјӧс оз-на поԅ омӧԉтны ԁа еща-јӧлаӧн шуны. Колӧ завоԃітлыны сіјӧс бура, ԉучкі-верԁны, — гашкӧ сіјӧ унҗык кутас лыԍтыны, пӧԉза вајны. Мӧсјасыԁ-ӧԁ міјан кужтӧг ԁа кыԇ-ԍурӧ-верԁӧмыԍ омӧԉӧԍ ԁа ічӧт-јӧлаӧԍ.
-IX. Арталӧмӧн колӧ мӧстӧ верԁны!
-Мӧсјасӧс кык-ног верԁӧны: ԍетӧны сылы турун ԁа іԇас мыјԁа тӧрас ԉаԍԋіӧ, — пӧтас-пӧ ԁа ачыс ԁугԁас ԍојны, — ԉібӧ тӧԁмалӧмӧн, уна-ӧ-жӧ сылы ԍојныс колӧ.
-Міјан креԍԏана ӧнӧԇ-на сӧмын воԇԇа-ногыс верԁчӧны. Сіԇі-верԁігӧн, тӧԁӧмыԍ, ԋекор он кут тӧԁны бурещ-кӧрым: ԉібӧ кутан вывті-уна верԁны, ԉібӧ мӧскыԁлы оз ло пӧттӧԇыс. Бур,-чӧскыԁ-турун мӧс уна вермас ԍојны, морт-моз-жӧ сіјӧ горшаԍӧ. Рушкуӧ кӧрым уна тӧрӧ. Рушкуԍаԋыс кӧрым-пӧтӧс јіҗӧ вірӧ. Віԁлаԍӧмӧн тӧԁмалӧмаӧԍ, мыј уна-кӧ мӧс ԍојас кӧрымсӧ, пӧтӧсыс сылӧн оз вермы ставнас вірӧ јіҗны. Сіԇ-кӧ, ԉішнеј уна-кӧрым бырӧԁӧмыԍ кӧԅајінлы пӧԉза абу, вошӧ сіјӧ веԍшӧрӧ, кујӧԁӧн бӧр петӧ. Нӧшта колӧ тӧԁны: рушкуын-кӧ ԉішнеј-кӧрым, сы-вӧсна мӧслы лолавныс ԍӧкыԁ. Мӧԁарӧ, омӧԉ-кӧрымтӧ мӧскыԁ ԉішнеј оз ԍој. Омӧԉ-турунтӧ ԍетан-ԁа, сіјӧ војԁӧр ԁыр лукјыԍӧ, бурҗык, пӧтӧсҗык турун сеԍ корԍӧ. Омӧԉсӧ нырнас вешталӧ, кокјаснас таԉалӧ. Мукӧԁ-ԁырјі, ԍетӧм-турунԍыс пӧтмӧн бур-туруныс оз ԍур ԁа сесԍа кујӧԁԍыс кутас бӧрјыԍны ԁа бара-на оз ло пӧттӧԇыс. Мӧскыԁ туруна-ԁырјі-ԁа щыг-ԋіԍӧ-пӧтӧн кутас овны, омӧԉтчас, жугыԉмӧ, јӧвсӧ чінтӧ, ачыс баксӧ. Кӧԅајін ԉок-турун оз жаԉіт, помтӧг верԁӧ мӧскӧс, мыјԁа-кӧрым веԍ віԇӧ. Тӧвбыԁ таԇі, пӧԉзатӧг, сіјӧ верԁас асԍыс мӧссӧ. Тулысла-ԁор віԇӧԁлас сарајас ԁа шенԅӧ: „Турунӧј-тај-нӧ зев-уна вӧлі-а, чајті, тырмас..." Тулысын турун міјан зев ԁона, ԋӧбны он вермы, — ԋевеԉаыԍ лоӧ карта-вывԍыԁ скӧттӧ чінтыны. Сіԇ-кӧ, воԇвыв-арталӧмӧн мӧскӧс верԁны меԁ-бур. Секі ставыс лоӧ ԍінвоԇаԁ, тӧԁны кутан кытчӧ мыјԁа кӧрым мунӧ.
-X. Омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым ԍӧкта-ԍерԏі артавԍӧ.
-Омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым мӧслы мӧс-ԍӧкта-ԍерԏіыс ԍетӧны. Мӧс-ԍӧкта поԅӧ тӧԁмавны со кыԇі: шӧртӧн-мурталӧмӧн (ԍерпас-вылын кыԇі петкӧԁлӧма) војԁӧр тӧԁмавны кымын вершӧка мӧс-туша куԅта-ногыс. Сеԍԍа сіԇі-жӧ муртавны сылыԍ кызтасӧ морӧс-гӧгӧрыс, воԇ лопатка-сајтіыс. Куԅта-петкӧԁлан-вершӧк-лыԁсӧ сеԍԍа боԍтны кызта-лыԁ-мынԁаыс, — сіјӧ і лоас мӧс-ԍӧктаыԁ, сымԁа тув. Пуԁ-лыԁӧ-кӧ колӧ сіјӧс пӧртны, сӧмын јук 40-пеԉӧ. Роч-рӧԁ-сора-кӧ мӧскыԁ ԁа јаја-кӧ сіјӧ, артмӧм пуԁ-лыԁ-ԁінаԁ 2-пуԁ нӧшта соԁтыԍԍӧ. Мӧслӧн-кӧ, шуам, тушаыс куԅта-ногыс 25-вершӧка, кызтаыс морӧс-гӧгӧрыс 42-вершӧка, — ԍӧктаыс сылӧн лоас (25 х 42) 1050 тув — (1050 : 40) 26 п. ԁа 10 тув. Мӧс мурталігаԁ колӧ, меԁым мӧскыԁ сулаліс веԍкыԁа, гоԉасӧ веԍкыԁа-жӧ кутіс. Бурҗык сувтӧԁны сіјӧс мурталіг-кежлаԁ кущӧмкӧ җоҗ-вылӧ. Посԋі, кокԋіԁҗык-мӧслы омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрымыс ԍӧкыԁ ԁа ыҗыԁ мӧслы-ԁорыԍ ещаҗык ԍетчӧ. Сіԇ-кӧ, бурҗык быԁ-мӧскӧс торјӧн верԁны, быԁ-мӧслы торја-ԉаԍԋі лӧԍӧԁны. Сіјӧ-кӧрым мӧслы ԍетчӧ турунӧн, ԉібӧ іԇасӧн, ԉібӧ
-[Ловја-мӧслыԍ ԍӧктасӧ тӧԁмалӧм.]
-жугјӧн. Бур еԍкӧ вӧлі быԁ-лун-кӧ ещаԋікӧн став-ԍікассӧ ԍетны. Мӧс-кӧрым со-кыԇі колӧ артавны: быԁ-пуԁ-ловја-вес-вылӧ ԍетӧны 1-тув віԇ-выв-турун. Мӧскыԁ-кӧ 15-пуԁа, омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым коммас сылы 15-тув-турун; 25-пуԁа-кӧ, — 23 — 24-тув-турун (гырыԍ-мӧслы вес-ԍерԏіыс тув-мӧԁ поԅӧ чінтыштны).
-Іԁ-іԇас бур-турун-ԁорыԍ омӧԉҗык, вынтӧмҗык. Вежны-кӧ, шуам, турун іԇасӧн, колӧ шуам-кӧԏ 24 тувлыԍ җынсӧ — 12 тувсӧ, секі-ԋін іԇасыԁ соԁтыԍӧ: 12-тув-пыԃԃіыс колӧ-ԋін ԍетны 16-тув іԇас. Ԍоркԋіӧн-кӧ мӧстӧ верԁан, секі турунтӧ поԅӧ чінтыштны. Кӧрым-ԍетігӧн ԁа арталігӧн зев ковмывлӧ тӧԁны кущӧм пӧтӧслун вӧр-турунлӧн, руԇӧг-іԇаслӧн, іԁ-іԇаслӧн, кӧԇӧм-бобӧԋаԋ-турунлӧн (кԉевер), жуглӧн ԁа мукӧԁ-пӧлӧс ԍојанлӧн. Пӧтӧслунсӧ арталӧны пыԅ-пӧтӧслун-ԍерԏі: ӧԏі-тув-пыԅ бӧԍтӧны арталігӧн ӧԏі-пӧтлӧс-муртӧс (кормоваја јеԁіԋітса)-пыԃԃі.
-Ӧԏі-пӧтлӧс-муртӧслы воча:
--тув пыԅ.
-/4-тув жмык.
--тув бобӧԋаԋ-турун (кԉевер.)
--тув віԇвыв турун.
--тув зӧр ԉібӧ іԁ-іԇас.
--тув картупеԉ.
--тув скӧт-морков.
--тув скӧт-ԍвеклӧ.
--тув мӧс-ԍоркԋі — турнепс.
--ԉібӧ 6-тув ԍу-іԇас.
--тув ԋур-турун ԉібӧ вӧр-турун
--тув ԁа 1/2 зӧр-жуг.
--тув ԁа 1/4 руԇӧг-жуг.
-Тајӧ-петкӧԁлас-ԍерԏіыс, уна-пӧлӧс-кӧрымӧн-верԁчігӧн оз ло ԍӧкыԁ артавны унаӧ-турун-пыԃԃі мыј ԍетны. Шуам, мӧс міјан 25-пуԁја, лун-кежлӧ колӧ сылы ԍетны 24-тув-турун: 12-тувсӧ турунӧн, мӧԁ-12 сӧ, турун-пыԃԃіыс, шуам, іԁ-іԇасӧн ԁа зӧр-жугјӧн, шӧріӧн пӧтлӧс-муртӧс-ԍерԏіыс. Артавны колӧ со-кыԇі: 12-тув-віԇ-выв-турунын 4 пӧтлӧс-муртӧс. Кык-пӧтлӧс-муртӧссӧ міјан колӧ ԍетны іԁ-іԇасӧн, мӧԁ-кыксӧ — зӧр-жугјӧн. Быԁ-пӧтлӧс-муртӧслы-жӧ воча 3-тув ԁа 1/2 зӧр-жуг, кык-пӧтлӧс-муртӧслы лоӧ-ԋін воча 7-тув зӧр-жуг. Сіԇ-кӧ, лунтырӧн колӧ ԍетны мӧслы 12-тув-турун, 8-тув іԁ-іԇас ԁа 7 тув зӧр-жуг. Тамынԁаӧн ԍетӧм тајӧ-кујім-пӧлӧс кӧрымыслӧн пӧтӧслуныс лоӧ воча 24-тув віԇ-выв турункӧԁ.
-Лунтырја-кӧрым мӧслы поԅӧ артавны нӧшта і мӧԁ-ногӧн: быԁ-3-пуԁ ловја-вес-вылӧ мӧслы колӧ ԍетны ӧԏі-пӧтлӧс-муртӧс. Мӧскыԁ-кӧ, шуам,
--пуԁја, сылы ковмас сіԇкӧ ԍетны кӧрым 6-пӧтлӧс-муртӧс. Куш-віԇ-выв-турунӧн-кӧ верԁны, колӧ-інӧ ԍетны сылы 18-тув-турун (квајтыԍ боԍтны 3-тувјӧн). Уна-пӧлӧс-кӧрымӧн-кӧ 6-пӧтлӧс-муртӧссӧ сетны, колӧ артавны &вӧԇын віԍталӧм-ԍерԏі.
-Быԁ-лун кӧрым-веԍітны маԋԉівӧ, ԁај ԁӧзман. Меԁым мезԁыԍны сыыԍ, колӧ лӧԍӧԁны нароԍнӧ-сы-вылӧ ԁозјас. Ӧтчыԁ веԍітан кӧрымтӧ ԁозјас, ԁа пасјан унаӧ лоӧ, мӧԁыԍ сеԍԍа пас-ԍерԏіыс і ԍетан, оз ков веԍітчыны. Тӧԁӧмыԍ, јона бур лоӧ, лӧԍӧԁан-кӧ сарајаԁ вес-
-[Турун-нӧб мурталӧм.]
-ін ԉібӧ беԅмен ԁа шочіԋіка кутан-жӧ ӧшлывлыны кӧрымтӧ, — тӧԁмавны, онӧ торкԍы ԍетӧмӧн.
-Іԇас бурҗык верԁны шырӧмӧн. Шырны колӧ вершӧкӧн-җынјӧн гырԍаӧ. Шырӧм-іԇассӧ кӧтӧԁӧны. Кӧтӧԁчӧны кык-ногӧн. Ӧԏіыс: шырӧм-іԇассӧ веԍітӧм-бӧрын пуктӧны пеԉсаӧ ԁа кіԍкалӧны сіјӧс пуан-ваӧн (ԉішнеј уна-ва кіԍтны оз ков); кӧԇалыштас — поԅӧ мӧслы ԍетны. Мӧԁ-ногӧн: шырӧм-іԇассӧ зелыԁа течӧны пеԉсаӧ ԉібӧ кущӧмкӧ ԁозјӧ, кіԍкалӧны шоныԁ-ваӧн, сӧмын меԁ іԇасыс кӧтаԍыштас (уна-ва оз ков), тупкӧны рӧгӧзаӧн ԉібӧ кущӧмкӧ ԁӧраӧн, вевԏԏӧны пӧвјӧн ԁа кущӧмкӧ ԍӧкыԁ-торјӧн і ԉічкӧны. 2-3-лун-мыԍԏі іԇасыс сені шоналас ԁа ԋебԅас — поԅӧ верԁны. Таԇі кӧтӧԁчігӧн колӧ лӧԍӧԁны кујім ԁоз (картааԁ і поԅӧ кӧтӧԁчыны) ԁа кӧтӧԁны іԇастӧ ӧԏі ԁозјӧ быԁ-лун. Он-кӧ кут быԁ-лун кӧтӧԁны, іԇасӧн-верԁчӧмыԁ костаммас. Кӧтӧԁӧм-іԇас-верԁігӧн колӧ сіјӧс солыштны. Ӧԏі-мӧслы тӧлыԍ-кежлӧ еща-пырыԍ колӧ солыс 1-тув. Бур еԍкӧ сіјӧс і пыԅторјӧн ԍавкԋітыштны-ԁа. Кӧтӧԁӧм-іԇастӧ пӧԍӧн поԅӧ сетны сӧмын картаыԁ-кӧ шоныԁ. Кӧԇыԁ-кӧ сіјӧ, шоныԁ-кӧрымыԍ колӧ віԁчыԍны.
-Кӧԇыԁ-картаын-віԇігӧн мӧслы кӧрым колӧ унҗык. Кӧԇыԁ-ԁырјі суткіӧн 5-10-тув ԉішнеј-турун колӧ ԍетны сылы. Кӧԇыԁ-картаын-віԇігӧн тӧвбыԁӧн ӧԏі-мӧслы мунӧ ԉішнеј турун 20 — 30-пуԁјӧԇ.
-XI. Прӧԁукт-вӧчан-кӧрым јӧв-ԍерԏіыс ԍетчӧ.
-Прӧԁукт-вӧчан-кӧрым-јылыԍ емӧԍ уна віԁлӧгјас. Најӧ петкӧԁлӧны, мыј веԍіг гырыԍ мӧсјас суткіӧн вермӧны ԍојны пӧԉзаӧн сӧмын 35-36-тувјӧԇ чорыԁ-кӧрым (турун, ԉібӧ іԇас, ԉібӧ жуг). Таыԍ-уна ԍетан-кӧ мӧс-
-лы чӧскыԁ,-кӧԇӧм-бобӧԋаԋ-турун, сіјӧ, ԃерт, ԍојас, сӧмын сеԍ кӧԅаінлы пӧԉзаыс оз во-а: ԉішнеј-кӧрымлӧн пӧтӧслуныс оз вермы мӧс-рушкуԍаԋ вірас вуҗны.
-Шуам, мӧслы вірас јіҗіс 36-тув чӧскыԁ-кӧԇӧм-турунлӧн пӧтӧслуныс. Таыԍ сіјӧ вермас вӧчны зев-ԋін 28-тув јӧв, сыыԍ уна оз. Сіјӧ-чӧскыԁ-кӧрым-вылӧ-кӧ нӧшта соԁтан вына-кӧрым, сіјӧ-жӧ мӧс вермас еԍкӧ сетны 60-тувјӧԇ- јӧвсӧ.
-Прӧԁукт-вӧчан-кӧрым мӧслы ԍетчӧ: 1) јӧв-ԍерԏіыс ԁа 2) тыра-ԍерԏіыс. Сіԇ-кӧ, меԁ-војԁӧр колӧ тӧԁны, унаӧ ԁа кущӧм-јӧла мӧскыԁ. Унаӧсӧ тӧԁмалӧны весӧн. Јӧв веԍітӧны беԅменӧн ԉібӧ тӧԁмалӧны сылыԍ вессӧ кущӧмкӧ веса-ԁозјӧн. Ылӧссӧ поԅӧ тӧԁмавны прӧстӧј стӧканӧн: стӧканӧ тӧрӧ тувҗын јӧв. Колӧ щӧщ тӧԁны јӧвлыԍ суклунсӧ. Сіјӧ тӧԁмавны машіна тсентропуга ем агрономјаслӧн, вӧԃітӧны ԍӧрԍыс. Јӧв-суктатӧ ылӧссӧ поԅӧ тӧԁмавны і гортаԁ. Быԁ-кӧԅајка тӧԁӧ сук-јӧла аԉі абу сылӧн мӧскыс. Тајӧ-тӧԁмалӧм-бӧрын арталӧны кӧрым кыԇі ԍетны.
-Суткіӧн быԁ-кујім-тув-јӧв-вылӧ ԍетчӧ 1-тув вына прӧԁукт-вӧчан-кӧрым (пыԅ, жмык, ӧтруб). Мі тӧԁам-ԋін, 1-тув-пыԅын, 74-тув-жмыкын кыкнаныслӧн выныс 1-пӧтлӧс-муртӧсӧн. Прӧԁукт-вӧчан-кӧрым-јывԍыԁ &пӧԅӧ ԉібӧ шуны со-кыԇі: быԁ 3-тув-јӧв-вылӧ колӧ сетны мӧслы ӧԏі-пӧтлӧс-муртӧс вына-кӧрымӧн. Сук-јӧла-кӧ мӧскыԁ, секі ӧԏі-пӧтлӧс муртӧс вына-кӧрымӧн ԍетчӧ-ԋін быԁ 2-ԁа-җын-тув-јӧв-вылӧ. Жмык-кӧ ԁонтӧм, а јӧлыс ԁонӧнҗык, інӧ, секі 1-пӧтлӧс-муртӧс-кӧрымтӧ колӧ-ԋін ԍетны быԁ-2-тув-јӧв-вылӧ. Бурҗык еԍкӧ лоӧ став вына-кӧрымсӧ (жмыксӧ, пыԅсӧ ԁа ӧтрубсӧ) верԁны сорлалӧмӧн.
-Ԋекор оз ков вына-кӧрым сетны мӧслы туԍӧн, ԉібӧ помејын. Колӧ верԁны сіјӧс аԍсӧ-торјӧн, ічӧԏіка кӧтӧԁыштӧмӧн.
-Бур веԍітны јӧв быԁ-лун, ԉібӧ он-кӧ сіԇісӧ слӧјмы — быԁ 3-7 суткі-мыԍԏі. Секі кутан тӧԁны соԁтӧ оз мӧскыԁ јӧвсӧ. Кӧрымтӧмла-омӧԉтчылӧм, јӧлыԍ-уԍлӧм-мӧс ԁругӧн оз вермы петкӧԁлыны асԍыс бур-лунсӧ: јӧла аԉі јӧвтӧм сіјӧ. Воас јајас, секі јӧв кутас соԁны.
-Прӧԁукт-вӧчан-кӧрымӧн скӧтӧс-верԁны-завоԃітігӧн колӧ војԁӧр тӧԁмавны, унаӧ-жӧ јӧв вермас соԁтыны мӧс ԉучкі-верԁӧмӧн. Мыјӧн мӧскыԁлӧн јӧлыс кутас соԁны ԁа арталӧмыс кутас інԁыны, мыј мӧскӧс ԉучкі-верԁӧм лоі, колӧ соԁтыны сылы лун-кежлӧ 1-тув вына-кӧрым. Сы-бӧрын мӧслы нӧшта јӧвсӧ колӧ соԁтыны. Сіԇ-кӧ лоӧ, і кӧԅаінлы быԁ 7 лун-мыԍԏі колӧ соԁтыны јешщӧ 1-тувјӧн вына-кӧрым лун-кежлӧ. Сіԇ воԇӧ, кытчӧԇ оз ԁугԁы јӧв-соԁӧмыс. Мыјӧн ԁугԁас, лун 10 — 15-мыԍԏі колӧ артыштны: унаӧ лунтырӧн кутіс вына-кӧрым мунны, мыј ԁон; уна-ӧ јӧв мӧскыԁ ԍетӧ лунтырӧн, мыј ԁон. Арталан і аԁԇан, ем-абу пӧԉза вына-кӧрымӧн-верԁӧмыԍ. Ем-кӧ, воԇӧ сіԇі кутан верԁны, абу-кӧ, ԉібӧ еща-кӧ, колӧ чінтыштны вына-кӧрымтӧ. Чінтыны сіјӧс оз ков ӧтпырјӧ &јӧна уна, а ԋӧжјӧԋікӧн, соԁталӧм-мозыс-жӧ. Сетчӧԇ чінтыԍӧ, кытчӧԇ јӧв-ԁон оз понԁы вештыны кӧрым-ԁонсӧ, нӧшта барыштор-на коԉыштны-і. Выј-вӧчан-завоԁ-кӧ матын, јӧла-мӧсјасыԍ зев-ыҗыԁ пӧԉза, оз ков жаԉітны на-вылӧ вына-кӧрым.
-Тыра-мӧслы колӧ ԍетны вына-кӧрымтӧ унҗык. Тырԍалӧмсӧ мӧслыԍ быԁ-кӧԅајка тӧԁӧ, нӧјтчӧм (корԍыԍӧм)-ԍерԏіыс. Тырԍалӧмыслы-кӧ 3 тӧлыԍ-гӧгӧр-ԋін, колӧ сылы ԍетны ԉішнеј 1-тув вына-кӧрым; җын-кы-
-нӧмалы — тувјӧн-җынјӧн вына-кӧрым; бӧрја-помнас, кукаԋаԍан -гӧгӧрыс-ԋін — 2-тувјӧн.
-Нӧшта ӧԏі-тор колӧ тӧԁны креԍԏаналы, со мыј: јӧла-мӧслы кукаԋаԍӧм-бӧрын 3 — 5 тӧлыԍ колӧ вына-кӧрымсӧ ԁа чорыԁ-кӧрымсӧ ԍетны пӧтлӧс-муртӧс-ԍерԏіыс шӧріӧн. Меԁым еԍкӧ лунтырја-кӧрымыԍ җын-пӧтӧс-луныс вӧлі вына-кӧрымыслӧн. Шуам, мӧслы лунтырӧн омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым 8-пӧтлӧс-муртӧс ԍетлім ԁа јӧв-вӧчӧм-вылӧ — 6-пӧтлӧс-муртӧс, ставсӧ — 14-пӧтлӧс-муртӧс. Сіјӧ-жӧ мӧслы выԉ-вајӧм-бӧрын колӧ-ԋін ԍетны чорыԁ-кӧрымсӧ сӧмын 7-пӧтлӧс-муртӧс, а мӧԁ 7-сӧ — вына кӧрым.
-Быԁ-мӧскӧс кукаԋаԍӧм-бӧрас ӧԏі вежон, а верман-кӧ і кыкӧс, колӧ верԁны бура: ԋебыԁ, пӧтӧс-кӧрымӧн. Поԅӧ ԍетыштавны щӧщ ічӧԏікаӧн ва-пыщкӧ-гуԁралӧмӧн пыԅ. Тӧлыԍҗын-мыԍԏі сеԍԍа бара колӧ арталӧмӧн завоԃітчыны верԁны.
-XII. Тӧлын мӧстӧ веж-кӧрымӧн-жӧ верԁ!
-Мі быԁӧн тӧԁам, мыј гожӧмын луԁын ветлігӧн, веж-турун ԍојігӧн мӧсјас јӧлаӧԍҗык овлӧны *. Мукӧԁ-ԁырјі бур,-сыла-туруна-інӧкӧ веԍкавлас мӧскыԁ, јӧлыс сылӧн тӧԁчымӧн соԁӧ. Сіјӧ сы-понԁа, мыј веж-туруныс мӧслы јона лӧԍалӧ: веж-турун отсалӧ вӧчны уна-јӧв.
-Тӧлын картаын-олігӧн мӧскыԁ веж-кӧрымсӧ оз аԁԇыв, кос-чорыԁ-кӧрым-вылын олӧ 7 — 8-тӧлыԍӧԇ.
-Јӧзын муԃерҗыкӧԍ міјан-ԁорыԍ. Кӧн-ԍурӧ лӧԍӧԁӧмаӧԍ скӧтлы тӧвԍа-пӧскӧԏіна ԁа веж-турун-пыԃԃі ас-
-*) Веж-турунын ем аслыс-пӧлӧс тор — вітамінӧн шуԍӧ. Сы вӧсна і шуӧны, веж турун-вылын-пӧ мӧсјасыԁ јӧлаӧԍҗык.
-лыԍ пӧлӧс-кӧрым. Вӧлӧмакӧ, тајјасӧс лӧсӧԁны зев-кокԋі, сӧмын колӧ корԍны сещӧм-кӧрымсӧ. Сещӧм-кӧрымыс Комі-муын вермас-жӧ лоны. Важӧн еԍкӧ поԅіс вӧԃітны сіјӧс-ԁа, егӧ тӧԁлӧј-а.
-Картупеԉыԁ-нӧ?!. Оз-ӧмӧј-нӧ поԅ сіјӧс вӧԃітны уна, щӧщ скӧтлы верԁны-і? — поԅӧ, ԃерт.
-Сіјӧ бур-кӧрым мӧскыԁлы, ӧԁјӧ ԁа кокԋіԁа пӧрӧ јӧлӧ. Сіјӧс колӧ верԁны кыннас, путӧг. Војԁӧр мыԍкавны, сеԍԍа гырыԍсӧ посԋӧԁны, меԁым мӧс-вомӧ тӧріс, зев-посԋісӧ шырны, меԁым ԍојігас сещӧмнас ез віԋԁыны ԁа ез куртчавтӧг ԋылавны најӧс. Нырԍалӧм, щыкӧм, кынмавлӧм, сіԍ-картупеԉӧн оз ков мӧстӧ верԁны. Оз ков верԁны ӧтпырјӧ і уна-картупеԉ. 25 — 30-тувјыԍ уна лунтырӧн оз поԅ ԍетны. Уна-картупеԉыԍ вермас мыт боԍтны, выјыс і јӧлыс лоӧны омӧԉӧԍ.
--тув-картупеԉын пӧтӧсыс 1-тув-пыԅын-мынԁа-жӧ. Јӧв-вӧчан-вына-кӧрым мыјкӧ-мынԁа картупеԉӧн поԅӧ вежны. Шуам, мӧслы, јӧв-ԍетӧм-ԍерԏіыс, лунтырӧн колӧ 6-тув вына-кӧрым (6-пӧтлӧс-муртӧс). Ԍетны поԅӧ со-кыԇі: 3-тув-пыԅ, ԉібӧ жмык, ԉібӧ ӧтруб (меԁ-бур став-пӧлӧсԍыс сорӧс) ԁа 15 тув картупеԉ. Картупеԉӧн-верԁігӧн мӧскыԁ јӧлаҗык лоас.
-Картупеԉыԍ-ӧтԁор тӧлын верԁны мӧскӧс веж-кӧрымјас нӧшта-на вермасны лоны, картупеԉԍыс бур. Сіјӧ — морков; тӧвбыԁ вермас номсӧԁлыны мӧскӧс ԁа ԇоԋвіԇалунсӧ сылыԍ кутны. Морковӧн-верԁігӧн мӧс-јӧлыԁ бурҗык, чӧскыԁҗык ԁа зԁоровҗык. Выјыс — сіԇ-жӧ. Морков ԍетчӧ мӧслы кыннас, мыԍкалӧмӧн. Лун-тырӧн повтӧг поԅӧ верԁны сіјӧс 50 — 60-тувјӧԇ мӧс-кылӧ&. Пӧтӧслун-ԍерԏіыс 7 — 8-тув-морков воча ӧԏі-&вӧтлӧс-муртӧслы (1-тув-пыԅлы). Скӧтлы-верԁан мӧр&пов ем аслыс-пӧлӧс, абу сојан-коԃ.
-Сеԍԍа ем бур веж-кӧрым — турԋепс, мӧс-ԍоркԋіӧн міјан шуӧны. Сылыԍ бур-лунсӧ оз-на ставныс міјан тӧԁны, еща-во-на міјанын вӧԁітӧны. Турԋепс зев-јона лӧԍалӧ мӧслы. Верԁны сіјӧс сіԇі-жӧ, кыԇі і кын-картупеԉ: војԁӧр мыԍкыны, сеԍԍа посԋӧԁны. Турԋепс посԋӧԁны ем машіна, регыԁҗык сіјӧн уҗыԁ мунас. Машінасӧ поԅӧ боԍтны ӧткӧн (абу зев ԁона), ԉібӧ арԏеԉтчӧмӧн. Пӧтӧс-луныс 10 — 12-тув турԋепслӧн 1-тув-пыԅын-мынԁа-жӧ; мӧԁ-ног-кӧ шуны 1-пӧтлӧс-муртӧслы воча 10 — 12-тув турнепс. Лунтырӧн поԅӧ сіјӧс ԍетны ӧԏі-мӧслы 2-пуԁјсԇ. Гырыԍ, ыҗыԁ-јӧла-мӧсјаслы поԅӧ ԍетны сіјӧс і унҗык.
-Тащӧм-кӧрымјасас мӧскӧс (ԁа і мукӧԁ-скӧтӧс) колӧ велӧԁны наԇӧԋікӧн. Ԁруг уна-верԁӧмыԍ вермас мыт боԍтны. Выԉ-кӧрымӧ-велӧԁігӧн војԁӧр вежон колӧ верԁны сіјӧн сӧмын 5-тувјӧн, сеԍса быԁ-лун ічӧԏікаӧн соԁтыштавны.
-Міјанын, Комі-муын, мӧс-ԍоркԋіыԍ-бур кӧрым мӧслы ԋінӧм абу. Унҗык воыс міјанын зера, а зерыс ԍоркԋіыԁлы зев лӧԍалӧ: быԁмӧ сіјӧ бура, ԁај воӧ уна (пуԁовԋаув-іԁ-му-ыжԁа-местаӧ бур-воӧ вермас воны 120 — 150 пуԁјӧԇ). Ӧԏі-мӧслы-кӧ тӧвбыԁ-кежлӧ лоӧ 100-пуԁ-гӧгӧр ԍоркԋі, сіјӧ зев бура тӧвјас.
-Сіԇ-кӧ, інӧ, колӧ турԋепстӧ унҗык кӧԇны, меԁым мӧсјасыԁ і тӧлын вежӧԁ вылын олісны. Секі најӧ бурмасны, шаԋмасны ԁа во-чӧж јӧлаӧԍҗык лоӧны.
-XIII. Ԉаԍԋітӧ мӧскыԁлы лӧԍӧԁ бурӧс.
-Мукӧԁ-мӧртыс ԍојігӧн нач-ԍамтӧм: став-ԍојантӧ пызан-вылӧ ԁа воԇас кіԍкалас. Сещӧм-мортсӧ еԉтӧны мӧскӧн: мӧс-моз-пӧ ԍојӧ. Тајӧ-шуӧмыс важыԍаԋ-ԋін
-мунӧ. Мӧскӧс, ԃерт, ԋекоԁ ԍојны ез велӧԁлы, аслас сылӧн вежӧрыс морт-вежӧрыо јона-ічӧт-ԁај. Мортыԁ ԍојігас ԍојансӧ паԋӧн паԋалӧ ԁа кіԍкалӧ-а, мӧскыԁ, ԃерт-ԋін, кіԍкалас. Сӧмын сылӧн кіԍкалӧмыс кӧԅајіныслы јона мӧртчӧ. Ԉаԍԋіјас міјан омӧԉікӧԍ: карта-пеԉӧсӧ тувјыштасны кык-кујім паԉіч ԁа вот теныԁ і ԉаԍԋі. Сещӧм унҗык-кӧԅајствоас. Ԉаԍԋі-роԅӧԁ кӧԅајкајас турунсӧ леԇалӧны віла-помӧн-тојлалӧмӧн, ԉібӧ кокӧн таԉалӧмӧн. Кытчӧ туруныс летчас, налы ԇік-веԍкоԃ: кынӧмыс-кӧ-пӧ мӧскыслӧн ԍумалӧ — аԁԇас. Віԇӧԁлан-кӧ, — туруныс җынјыс паԉіч-костјасӧԁыс везјӧԁчӧма ԉаԍԋі-бокас, наԇӧԋікӧн гылалӧмӧс-кок-улӧ. Мӧскыԁ, тӧԁӧмыԍ, оз віԇӧԁлы сы-вылӧ, таԉалӧ сіјӧс. Нӧшта ԉаԍԋіԍыс ԍојігӧн-на нырнас мыјԁа-турун ортсӧ којас, бурҗык ԁа сылаҗык турун корԍігӧн. Сіԇ-кӧ, мукӧԁ-ԁырјі сӧмын җын-кӧрымыс мӧс-вомаԁ воӧ. Мукӧԁыслӧн нӧшта ԋекущӧм ԉаԍԋі абу, сарај-җоҗ шӧрас роԅтор вӧчыштӧмаӧԍ ԁа турунсӧ сеті сіԇі веԍкыԁа-картаас і леԇӧны. Таԇінаԁ јешщӧ-ԋін омӧԉ, скӧтыԁ ԋекор прамеја-оз-пӧтлы. Турун міјан пӧраӧн зев ԁона овлӧ, таԇі скӧтӧс верԁны абу тӧлка. Артыштны-кӧ став омӧԉсӧ таԇі-верԁӧмыԍ, зев-ӧԁ уна кајас. Таԉалӧм-турун-ԁоныс еԍкӧ кущӧм-бура поԅіс мӧстӧ віԇны. Колӧ вӧчны сіԇі, меԁым мсскыԁлы сетӧм-туруныс (ӧбԉеԃыԍ-кынԇі) ставнас вомас воіс. Секі еԍкӧ поԅіс ԉішнеј-турунсӧ бокӧ вузавны ԁа сы-ԁон ԋӧбны вына-кӧрым (жмык, пыԅ). Колӧ вӧчны бур-ԉаԍԋіјас, кытыԍ еԍкӧ кӧрымыԁ ез гылав, ез којԍы мӧс-нырӧн, ԁа поԅіс еԍкӧ сетчӧ-жӧ сетны сылы вына-прӧԁукт-вӧчан кӧрым.
-Выԉ-нога-ԉаԍԋі — верԁчан-ԁоз (рочӧн-кӧ — кормушка) вӧчны колӧ пӧвјасыԍ, паԍкыԁӧԍ, аршын-паԍтаӧс-
-кымын, меԁым сіјӧ вӧлі пызан-коԃ. Крепітны сіјӧс аршын-суԁтаа кокјас-вылӧ. Кујімла-ԁор боксӧ веԍт кујім-ԋоԉ-суԁта вӧсԋіԃік пӧвјӧн ԁоравны, меԁым турун сетыԍ ез гылав бокӧ. Воԇлаԁорас вӧчны мӧс-јур-тӧріг-ыжԁа роԅ. Воԇлаԁорас-жӧ ԉаԍԋіас, пызаныскӧԁ ӧтвылаӧ, бур еԍкӧ вӧчны вор плакаыԍ, топыԁа; меԁым сіјӧ-ворјас поԅіс ԍетны мӧслы шырӧм, ԉібӧ кӧтӧԁӧм-кӧрым. Ворсӧ кӧлӧ вӧчны сіԇі, меԁым турунсӧ ԍојігӧн мӧскыԁ суԇӧԁаліс сіјӧс вор-вомӧныс.
-[Верԁчан-ԁоз уна мӧслы ԍԏенӧ крепітӧмӧн.]
-Тащӧм-верԁчан-ԁозјыԁ тӧлыԍ-кыкӧн аԍсӧ вештас. Лункосмӧсӧн колӧ сіјӧс весавны бусыԍ, коԉӧм шогмытӧм-ӧбԉеԃыԍ. Ворсӧ колӧ кор-ԍурӧ пожјыштавлыны ваӧн. Верԁчан-ԁозтӧ поԅӧ картааԁ кытчӧкӧ ԍԏен-берԁӧ тувјавны, поԅӧ лӧԍӧԁны і новлӧԁланаӧс. Тӧԁӧмыԍ, новлӧԁлана-верԁчан-ԁозјыԁ бурҗык. Поԅӧ, ԃерт, верԁчан-ԁозтӧ мӧԁ-пӧлӧсӧс вӧчны, сӧмын меԁ сіјӧ ӧнја-міјан-ԉаԍԋіјасыԍ бур вӧлі-а, скӧтлы лӧԍаліс ԁа меԁ ԍојан сеԍ ез гылав; ез лојԍы кујӧԁӧ.
-[Новлӧԁлана верԁчан-ԁоз ӧԏік мӧслы.]
-XIV. Кыԇі верԁны мӧскӧс.
-Міјан унҗыкыс лунтырӧн верԁӧны скӧтсӧ кујімыԍ. Куш-турун-іԇасӧн-верԁчігӧн сіԇі і колӧ. Туруныԍ-ӧпріч-кӧ вына-кӧрымӧн ԁа турԋепсӧн кутан верԁчыны секі суткінас сӧмын кык-пӧрјӧ колӧ. Верԁны колӧ пыр ӧԏі-каԁӧ: ӧтчыԁсӧ 5 — 7-часын асылын, мӧԁыԍсӧ — 5 — 7-часын рытын. Верԁӧм-воԇвылас асылын 4 — 5-часын мӧстӧ колӧ лыԍтыны, ԉаԍԋісӧ весавны бусыԍ-јо-
-гыԍ. Мӧслы војԁӧр колӧ сетны вына-кӧрым, лунтырја-пајлыԍ җынсӧ. Пыԅтӧ, ӧтрубтӧ ԁа жмыктӧ оз ков ԍетны помејӧн, колӧ сӧмын пуркјалӧмԍыс ԋеуна кӧтӧԁыштны најӧс. Поԅӧ ԍетны кӧтӧԁӧм-шырӧм-іԇаскӧԁ сорлалӧмӧн, сӧмын іԇассӧ колӧ боԍтны кык-пӧв унҗык вына-кӧрым-ԁорыԍ. Вына-кӧрым-ԍојԍӧм-бӧрын ԍетӧны мӧслы шырӧм-турԋепс, җынсӧ жӧ лунтырја-пајлыԍ. Турԋепс-бӧрын вӧԉіԍԏі ԍетӧны турун, җынсӧ-жӧ. Бурҗык турунсӧ ԋе ӧтпырјӧ ԍетны, а кујім-ԋоԉ-пеԉӧ јукӧмӧн сіјӧ-җын-пајсӧ. Верԁӧм-бӧрын мӧскӧс колӧ јуктавны шоныԁ-ваӧн, гортын-шонтӧм, а картаыԁ-кӧ шоныԁ, поԅӧ і сен. Луншӧркаԁӧԇ сеԍԍа мӧслы колӧ спокој ԍетны. Секі сіјӧс мӧԁ-пӧв лыԍтыны. Рытја-верԁӧм асја-верԁӧм-ногыԍ-жӧ нуӧԁны. Сӧмын лыԍтыны секі верԁчӧм-бӧрас-ԋін колӧ.
-XV. Мыј колӧ тӧԁны лыԍтыԍӧм-јылыԍ.
-Лыԍтысӧм-јылыԍ меԁ-војԁӧр колӧ тӧԁны кымыныԍ поԅӧ мӧскӧс лыԍтыны. Меԁ-ыҗыԁ-вӧраа-мӧслӧн вӧраас тӧрӧ сӧмын 8-тув-јӧв (2 кріԋча ԁа җын). Мӧԁарӧ, мі тӧԁам, мукӧԁ-мӧскыс ӧтчыԁыԍӧн лыԍтӧ (20-тувјӧԇ 2/3 веԁра). Та-ԍерԏі, інӧ, мукӧԁыслӧн јӧлыс лыԍтігас щӧщ артмӧ, вірнас вӧраас локтӧ. Сіԇ-кӧ, мукӧԁсӧ унҗыкыԍ колӧ лыԍтыны, унҗык-јӧв ԍетасны. Коміын міјан лун-кежлӧ лыԍтӧны кыкыԍ. Кыкыԍӧн-кӧ суткіӧн ԍетӧ мӧскыԁ 24-тув-јӧв, секі кујімыԍӧн ԍетас сіјӧ 26 — 28 тувјӧԇ, унҗык 13,7%-вылӧ. Ԋоԉыԍ-кӧ лыԍтан, јешщӧ-уна јӧв чӧжан. Вітыԍ-квајтыԍ-лыԍтӧмӧн јӧлыԁ оз-ԋін кут соԁны, а чінас. Мӧскыԁ секі вӧјмӧ, жугыԉмӧ. Јӧла мӧсјасӧс колӧ лыԍтыны кујімыԍ, ічӧт-јӧлајасӧс бурҗык кыкыԍ. &Вӧ-гӧгӧрӧн-кӧ мӧс ԍетӧ ԍо (100)-пуԁ
-јӧв (кукаԋаԍӧм-бӧрын суткінас 25-тув), колӧ сіјӧс кујімыԍ лыԍтыны, ещаҗык-кӧ, — кыкыԍ. Кујімыԍ-лыԍтігӧн мӧслӧн јӧлыс сукмӧҗык.
-Лыԍтыԍны колӧ пыр ӧԏі-каԁын. Кор-ԍурӧ-лыԍтыԍӧмыԍ јӧлыс чінӧ. Кыкыԍ лыԍтыԍігӧн лыԍтыԍӧм-костас колӧ лӧԍӧԁны 12-час, кујімыԍ лыԍгыԍігӧн — 8-час.
-Пропессор Івашкевіч шуӧ, ме-ногӧн-пӧ, 100-140-пуԁ-јӧв-ԍетан-мӧскӧс кукаԋаԍӧм-бӧрас 4-тӧлыԍ колӧ лыԍтыԍны кујімыԍ, а бӧрынас — кыкыԍ. Лыԍтыԍігӧн мӧс-вӧраыԍ војԁӧр петӧ кіԅӧр-јӧв, сеԍԍа сіјӧ пыр ӧтарӧ сукмӧ ԁа сукмӧ. Лыԍтыны пыр колӧ помӧԇыс, меԁым вӧраас ԋӧԏі јӧлыс ез коԉ. Помӧԇ-лыԍтытӧмыԍ, луныԍ-лунӧ јӧв-коԉышталӧмыԍ вӧраыс вермас віԍмыны, щыкны. Јӧвтӧ оз помӧԇ лыԍтыны чеԉаԃ-улов, ԉібӧ кор мӧскыԁлӧн ԋоԋјасыс вартчӧмаӧԍ ԉібӧ ԁојмӧмаӧԍ ԁа чужјаԍӧ, оз ԍет јӧвсӧ. Сеԍԍа-ӧԁ уна-мӧс помӧԇ оз вермы ԍетны јӧвсӧ лыԍтігас — ԁојԁалӧмысла, кужтӧм лыԍтыԍӧмла. Бабајаслы-кӧ шуан, мыј најӧ лыԍтыԍны оз кужны, сӧмын ԍерӧктасны: нем-пӧ лыԍтыԍім-ԁа кужам-жӧ-кӧ а. Еԍкӧ збыԉ оз кужны, велӧԁчыны колӧ.
-Јонҗыка колӧ тӧԁны лыԍтыԍӧм-јылыԍ ыҗыԁ-јӧла-мӧскӧс-віԇігӧн. Ԉучкі-лыԍтӧмӧн сещӧм-мӧслӧн вӧраыс бурҗыка уҗалӧ. Картаын мӧс-вылӧ ԋекор оз ков горзыны, колӧ сы-ԁінӧ раміԋіка матыԍтчыны, бурӧн. Горзыны ԁа нӧјтны-кӧ мӧстӧ понԁан, јӧвсӧ сіјӧ чінтӧ, ачыс вӧјмӧ. Лыԍтыԍӧм-воԇвылын колӧ кітӧ мајтӧгӧн мыԍкавны ԁа мічаа-косӧԇ чышкыны. Мӧскыԁ-кӧ уна, кујімӧс лыԍтӧм-бӧрын кітӧ колӧ выԉпӧв мыԍкавны. Пӧԁӧԋчатӧ колӧ боԍтны сӧстӧмӧс. Сеԍԍа торја-ԁозјӧн боԍтны сӧстӧм-ԁебыԁ-ва ԁа ԋебыԃік-рузум — чышкӧԁ. Лыԍтыԍны-завоԃіттӧԇ-војԁӧр сіјӧ ԁебыԁ-ванас колӧ мыԍ-
-кавны мӧскыԁлыԍ ԋоԋјассӧ ԁа мічаа косӧԇ чышкыны. Сеԍԍа пукԍыны җек-вылӧ ԁа мінут-мӧԁ кокԋіԃіка зыравны вӧрасӧ ԋоԋјассӧ кыскалӧмӧн. Зыралыштӧмыс зев-ԋін лӧԍалӧ том-мӧсјаслы, кукаԋаԍӧм-бӧрас.
-Мукӧԁ-јӧла-мӧсјаслӧн пыктыштавлӧ вӧраыс ԁа ԋоԋјасыс, — секі ԋебыԃіка зыралыштӧмыԁ зев-жӧ лӧԍалӧ. Сещӧм-мӧсјастӧ колӧ лыԍтыны ԋӧжјӧԋікӧн, віԁчыԍӧмӧн, куԅа. Лыԍтыны, кытчӧԇ став-јӧлыс вӧраԍыс оз пет.
-Мукӧԁ-мӧсјасыԁ зелыԁ-ԋоԋаӧԍ, став јӧвсӧ оз ԁругӧн ԍетны. Сещӧм-мӧсјассӧ 10 — 15-мінут-косталыштӧм-мыԍԏі колӧ бара лыԍтыны, овлывлӧ 2 — 3-тув јешщӧ-на ԍетасны. Бурҗык лыԍтыны ӧтпырјӧ кык-ԋоԋ.
-[Со-кыԇі колӧ лыԍтыԍны.]
-Лыԍтігӧн ԋоԋјассӧ оз ков везјӧԁлыны кык-чуԋӧн, а колӧ боԍтны најӧс кулакаԁ ԁа вылыԍаԋыс ԁорвыв-чуԋјастӧ-топӧԁыштӧмӧн і лыԍтыны. Таԇі-лыԍтыԍны завоԃітчігӧн војԁӧрсӧ зев-ԃелӧ кажітчас, сеԍԍа велалан-
--ԁа, кокԋі лоӧ. Таԇі-лыԍтігӧн ԋоԋјасыс оз везјыԍны, оз ԁојмыны; ӧԁјӧҗык лыԍтыԍԍӧ.
-Лыԍтыԍны колӧ кітӧ-кресталӧмӧн. Профессор Івашкевіч шуӧм-ԍерԏі-кӧ, бурҗык лыԍтыны војԁӧр кык-воԇԇа ԋоԋсӧ, бӧрынас — кык-бӧрсасӧ. Скӧт-ԁоктор Скомороков шуӧм-ԍерԏі поԅӧ лыԍтыны крестӧн-крестӧн: војԁӧр, шуам, веԍкыԁ-бӧрсасӧ. Сӧмын веԍкыԁ-кіаԁ пырҗык колӧ боԍтны зелыԁҗык ԋоԋсӧ.
-Меԁ-воԇԇа јӧв-војтјассӧ колӧ леԇны бокӧ, ортсӧ, оз пӧԁӧԋчаӧ. Лыԍтыԁігӧн ԋоԋјассӧ ԋінӧмӧн оз поԅ мавтны. Ԁугԁас јӧв петӧмыс, нӧрӧвітышт, бара вӧрасӧ ԋебыԃіка ԋірсјӧԁлы, — сеԍԍа выԉыԍ лыԍты, помӧԇыс. Ԇікӧԇ-лыԍтыԍԍӧм-бӧрын бара ԋоԋјассӧ мыԍкав ԁа бура косӧԇ чышкы. Верԁны мӧстӧ лыԍтігас ԋінӧмӧн оз ков. Зев-кӧ-ԋін јона кутас песԍыны сіјӧ, сек поԅӧ ԍетыштны ԋеуна-турун.
-XVI. Кыԇі верԁӧны ԁа кущімҗыка лыԍтӧны мӧсјас мукӧԁ-госуԁарствојасын.
-Јурмаԉіт ԁа профессор Куԉешов ветлӧмаӧԍ 1923-ԁ воын віԁлаԍны, кыԇі ԁа мыјӧн верԁӧны мӧсјасӧс Амерікаын, Ангԉіјаын ԁа Ԁаԋіјаын. Амерікаын суткіӧн ԍетӧны мӧслы вына-кӧрым (сильный корм) 10 — 15-тувјӧԇ; вывті-ԋін бур-мӧсјаслы 25 — 38 тувјӧԇ. Поԅӧ шуны, міјан-креԍԏаналы-кӧ сіјӧ веԍкыԁ-рӧзӧреԋԋӧ. Сені меԁ-бур мӧсјас-піԍыс ӧԏі-мӧс, „Меј Вокер-Оԉԉі“-ԋіма, во-гӧгӧрнас лыԍтӧ 1000-пуԁ-јӧв, кыԍ артмӧ 50-пуԁ-выј. Ӧԏі сещӧм-жӧ уна-јӧла-мӧслы („Белла Поԋԏіак“-ԋіма) кукаԋаԍӧм-бӧрас быԁ-лун верԁӧны 37-тув-вына-кӧрым, 70 тув турԋепс, 25-тув аслыс-ногӧн-шом-
-мӧԁӧм (ԍілос)-кӧрым ԁа ԉутсерна-турун. Вына-кӧрымас сорлалӧны тув-ԋоԉӧԁ-јукӧԁ сов ԁа кітыр-тојӧм-шом. Сещӧм-мӧсјасыс зев ԁона налӧн ас-костаныс. Кукаԋ-ԁонсӧ тӧргјас-вылын лептылӧны 20.000 шајтӧԇ. Ӧшјас сыыԍ ԁонаӧԍ, 3 — 4-пӧв-на јешщӧ. Аслыс-пӧлӧс шоммӧԁӧм-кӧрым (ԍілосӧн шуԍӧ) Амерікаын зев раԃејтӧны. Ԍілостӧг сені скӧтӧс ԋекоԁ оз віԇ. Сеԍԍа верԁӧны кӧԇӧм-турунӧн ԁа турԋепсӧн. Ӧԏі-тув вына-кӧрым ԍетӧны мӧслы 3-тув-ԍетӧм-јӧв-вылӧ. Ԁаԋіјаын јона верԁӧны турԋепс-пӧлӧс-кӧрымӧн. Ԍетӧны сіјӧс суткіӧн быԁ-мӧслы 2-пуԁјӧԇ. Чорыԁ-кӧрымӧн (турун, іԇас) верԁчӧны зев-омӧԉа: суткінас ԍетӧны сӧмын 10 — 12-тув мӧс-вылӧ. Турԋепс-пӧлӧс-кӧрымсӧ (турԋепс, ԍвеклӧ, &мӧрков, картупеԉ) ԍетӧны сені ԇоԋнас, а вына-кӧрымсӧ — коснас. Верԁчан-кӧрым најӧ арталӧны щӧщ јӧв-суклун ԍерԏіыс-і: сукҗык јӧла-мӧслы унҗык кӧрым ԍетӧны. Арталӧны најӧ со-кыԇі: омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым быԁ 500 кілограмм (31 1/4-пуԁ)-вылӧ ловја-мӧс ԍӧкта-ԍерԏі ԍетӧны сымԁа, выныс кӧні 4-кілограмм-вына-кӧрымын-мынԁа-жӧ (10 тув). Прӧԁукт-вӧчан-кӧрым-пыԃԃі ԍетчӧ 3-тув-јӧв-вылӧ 1-тув-вына-кӧрым; шӧркоԃԃем-сука-јӧлалы ԍетчӧ унҗык: 2-ԁа-җын-тув-јӧв-вылӧ — 1-тув вына-кӧрым; сук-јӧлалы 2-тув-јӧв-вылӧ — 1-тув. Та-бӧрын сеԍԍа арталӧны унаӧ ԁа мыјҗык мӧслы ԍетны. Шуам, прімер, мӧс 28-пуԁја, суткіӧн лыԍтӧ 62-тув (кык-веԁра)-јӧв (тамԁа лыԍтӧны сені шӧркоԃԃем-мӧсјас). Сещӧм-мӧслы ԍетӧны сені 12-тув турун, 75-тув ԍвеклӧ ԁа вына-кӧрым 18-тув.
--ԁ-воын ӧԏі-олыԍлӧн Ԁаԋіјаын вӧлӧма кык мӧс. Најӧ со кущӧма лыԍтӧмаӧԍ:
-Во-гӧгӧрԍа
-Лыԁпас мӧслӧн. Арлыԁ. јӧв: выј
-пуԁ-лыԁ суклуныс (% жира) пуԁ-лыԁ тув
-13 809 1/2 3,4 25 17
-12 811 4 24 16
-Ӧні сені емӧԍ таыԍ-на-јӧла мӧсјас. Рочын, кӧні завоԃітӧмаӧԍ скӧтӧс ԉучкі-віԇны ԁа верԁны кӧн-ԍурӧ бур-мӧсјас-жӧ-ԋін лоӧмаӧԍ. Мӧскуа-берԁын Бутырскеј куторын ӧні 500-веԁраӧԇ-ԋін мӧсјасыс лыԍтӧны. Емӧԍ мӧсјас (Череповетскеј губерԋаын), 13-ԁа-җын-пуԁјӧԇ выј во-гӧгӧрӧн ԍетӧны.
-XVII. Вермас-ӧ-нӧ міјан-мӧсјас-помыԍ мыјкӧ бурыс лоны?
-Воԇын віԍталӧм-ԍерԏі мі аԁԇам, мыј міјан мӧсјас бура-верԁӧм-віԇӧмӧн вермасны јӧлаӧԍ лоны, ԁа і рӧԁыс ԋӧжјӧԋікӧн вермас справітчыны. Сіјӧ ставыс ас-сајаным. Креԍԏаналы јона колӧ быԁтор тӧԁны скӧт-јылыԍ, уна колӧ сы-јылыԍ лыԃԃыны. Агрономтӧ-ӧԁ пыр он ԍӧраԁ новлӧԁлы, колӧ аслыԁ велӧԁчыны бура-тӧԁмавны ԉучкі скӧтӧс верԁны. Міјан, Комі-муын, агрономјас вӧчавлісны верԁӧм-віԁлӧгјас креԍԏанскеј-мӧсјас-вылын зев-уналаын: Віԅінын, Абјачојын, Кулӧмԁі-
-нын, Часын, Јемԁінын ԁа мукӧԁлаын. Віԁлӧгјас-ԍерԏі міјан-мӧсјас ԉучкі-верԁӧмӧн пырыԍ-пыр-жӧ вермӧны соԁтыны јӧвсӧ 100 — 200 %-ӧԇ. Та-ԍерԏі і поԅӧ шуны, мыј міјан мӧсјас ԉучкі, арталӧмӧн-верԁӧмӧн вермасны јӧлаӧԍ лоны. Скӧт-бурмӧм міјан ӧԁјӧнҗык мӧԁас, креԍԏана-кӧ арԏеԉтчӧмӧн ԁа товарішществојасӧн боԍтчасны тајӧ-уҗас.
-XVIII. Ӧԏі петкӧԁтас, кыԇі ԉучкі мӧскӧс верԁны.
-Шуам, мӧс-міјан татчӧс-рӧԁыԍ, 7-ӧԁ-тӧлыԍ кукаԋаԍӧмыслы, 6-ԁ-тӧлыԍ тырԍалӧмыслы. Мерајтӧмӧн-мурталӧмӧн сіјӧ 18-пуԁја. Лунтырӧн бура-верԁӧмӧн (абу-кӧ омӧԉтчылӧм-бӧрын) ԍетӧ јӧвсӧ 15-тув. Јӧлыс сук. Колӧ тӧԁмавны: уна-ӧ-жӧ сылы кӧрым ԍетны, ԁа мыјӧн?
-Артавны колӧ со-кыԇі:
-. Омӧԉтчӧмыԍ-віԇан кӧрым: 18-пуԁја-мӧслы ԍетчӧ (18:3=) 6-пӧтлӧс-муртӧс.
-. Прӧԁукт-вӧчан-кӧрым: 15-тув сук-јӧв-вылӧ ԍетчӧ (воԇын шуӧм-ԍерԏі, 15 : 2 1/2 =) 6-пӧтлӧс-муртӧс. Нӧшта җын-кынӧма (6-тӧлыԍԍа)-мӧслы тырԍалӧм-раԃіыс ԍетчӧ 1 ԁа җын пӧтлӧс-муртӧс.
-Ставыс, інӧ, 13-ԁа-җын-пӧтлӧс-муртӧс.
-Воԇын мі шулім, мыј омӧԉтчӧмыԍ-віԇан-кӧрым ԍетчӧ мӧслы турунӧн ԉібӧ іԇасӧн, ԉібӧ жугјӧн, а прӧԁукт-вӧчан-кӧрым — вына-кӧрымӧн.
-Сеԍԍа віԇӧԁлам, кущӧм-кӧрым міјан-кӧԅајствоын ем? Шуам, ем: шӧркоԃԃема-віԇвыв-турун, ԋур-турун, іԁ-іԇас, жмык, пыԅ, турԋепс (мӧс-ԍоркԋі) ԁа картупеԉ.
-Тамԁа-ԍікас-кӧрымӧн со-кыԇі колӧ верԁчыны:
-боԍтам:
-. Омӧԉтчӧмыԍ віԇан-кӧрым шуім колӧ сетны 6-пӧтлӧс муртӧс:
-турун 6 тув = 2 пӧтлӧс-мурт.
-ԋур-турун 8 тув = 2 пӧтлӧс-мурт.
-іԁ-іԇас 8 тув = 2 пӧтлӧс-мурт.
-Ставыс 6 пӧтлӧс-мурт.
-. Вына-кӧрым шуім колӧ ԍетны 7 1/2-пӧтлӧс-муртӧс.
-пыԅ 3 1/2 тув = 3 1/2 п.-м.
-жмык сорӧс картупеԉ 10-тув = 2 п.-м.
-турԋепс 24-тув = 2 п.-м.
-сов 4-5 зӧлӧԏԋік
-Ставыс 7 1/2 п.-м.
-Ԇік-ставыс 13 ԁа-җын п.-м.
-Поԅӧ, ԃерт, і мӧԁ-ногӧн вӧчны, сы-ԍерԏі, кущӧм кӧрым ԁонтӧмҗык ԁа кущӧм унҗык кӧԅајствоын ем. Тані мі сӧмын воԇын-шуӧм-серԏі вӧчім.
-Віԍталам нӧшта, тані кущӧм вынаӧԍ вына-кӧрымјас.
-Вына ԍікас кӧрымјас:
--тув-сорлалӧм пыԅын 1 пӧтлӧс-муртӧс.
-Тувҗын шабԁі-кӧјԁысын 1 -п.-м.
--тув ӧтрубын 1 п.-м.
--тув аԋкыщ ԁа віка-пыԅын 1 п.-м.
-Вежӧԁ кӧрымјас: вежнас
--тув мувыв-турунын 1 п.-м.
--тув віԇ-выв турунын 1 п.-м.
--тув вікаын 1 п.-м.
-— 8 тув бобӧԋаԋын 1 п.-м.
--тув капуста-корјын 1 п.-м.
-Кущӧм-ԋігајас креԍԏаԋінлы колӧ лыԃԃыны:
-. А. Н. Юрмалиат. Как кормить и содержать коров и телят .... 10 к.
-. А. Н. Юрмалиат. Как кормить молочный скот .... 9 к.
-. А. А. Скоморохов. Будет за коровой уход, будет от нее и доход .... 15 к.
-. Долигин Молочное дело в крестьянском хозяйстве .... 9 к.
-Гаркава. Как правильно кормить молочных коров .... 15 к.
-. Зубрилин. Травосеяние на крестьянских землях .... 15 к.
-. Харченко. Корнеплоды .... 8 к.
-. Орлов. Как правильно кормить и содержать скот .... 12 к.
-. Браунер. Как заставить корову давать больше молоко .... 8 к.
-. Ростовцев. Выбор молочной коровы .... 6 к.
-. Брауэр Ядовитые растения .... 30 к.
-. Базыкин. Крестьянская конференция .... 12 к.
-. Субботин. Суд над коровой (пьеса) .... 30 к.
-. Добровольский. Устройство и оборудование небольших маслобойных заводов .... 20 к.
-. Лискун. Корова на дворе — вода на столе .... 15 к.
-. Фридолин. Выбор молочной коровы .... 15 к.
-. Фридолин. Кормление с расчетом .... 15 к.
-. Заражский. Возделывание вики и пеллюш .... 15 к.

Пос: различия между версиями

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Навигация

Поиск