|
|
| (не показаны 252 промежуточные версии 4 участников) |
| Строка 1: |
Строка 1: |
| | | Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин. |
| Комі ԋіга леԇан-ін.
| |
| Сыктывԁін кар. 1926 во.
| |
| 3000.
| |
| Му-јогӧԍԍӧмкӧԁ ԁа јогкӧԁ воԇсаԍӧм.
| |
| | |
| Уна ԉок вајӧны ԋаԋлы ԁамукӧԁ кӧԇалы му-вылын быԁмыԍ јог-турунјас. Најӧ вывті-јона јогоԍтоны тувсов кӧԇајас. Міјан сещӧм јог-турунјасыс: јӧн, шепа-турун, ԍі-турун, кортԁӧј-турун, ԋавԁа, чіпсан ԁа мукӧԁ. Оз сӧмын ԋаԋсӧ-панјыԍ гырыԍ-јог-турунјас ԉок вајны ԋаԋлы, — му-берԁас быԁмыԍ ԍін-улӧ муртса веԍкавлыԍ јогјас щӧщ вајӧны уна-ԉок.
| |
| Быԁ јог-турун, коԏ самӧј ічотыс, кӧԇалыԍ мырԁԃӧ места. Јог-меԍтаас, еԍкӧ, верміс быԁмыны унҗык ԋаԋ, унҗык, еԍкӧ, чукӧрміс му-вылыԍ. Места-кынԇі јог-турунјасыс ортчӧн сулалыԍ шепјасыслыԍ мырԁԃӧны ва, шоныԁ, југыԁ ԁај му-вынсӧ. На-вӧсна ԋаԋ лоӧ чіјӧб (җеб). Овлывлӧны нӧшта јог-турунјас, кӧԇа-пыщкас пукԍасны ԁа кӧԇалыԍ вынсӧ ԋоԋалӧны, Сеԍԍа јог-турунјас ас-выланыс віԇӧны ԁаԍ-вылын олыԍ щакјасӧс ԁа ԉок вӧ-
| |
| чыԍ гагјасӧс; отсалӧны налы котырмыны (рӧԁмыны) ԁа ԋаԋ-вылӧ вуҗны.
| |
| Та-кынԇі, јог-турунјас нӧшта ԍӧктӧԁӧны ԁа соԁтӧны уҗсӧ му-вӧԃітігӧн ԁа кӧԇа чукӧртігон, — сіјӧн ԁонԍӧԁӧны ԋаԋ-ԁонсӧ. Быԁӧн тӧԁам: јогӧԍ шабԁі вӧԃітны ԁа чукӧртны јогтӧм шабԁі-ԁорыԍ каԁ боԍтӧ јона-уна. Ԉібӧ кущӧм ԃело овлывлӧ уҗалыԍјаслы вунԁыны чіпсанӧԍ іԁ-мутӧ.
| |
| Со-кымын-нӧгӧн ԁа мынԁа вајӧны ԉоксӧ јог-турунјасыԁ. Кӧсјан-кӧ му весавны јог-туруныԍ, воԇвыв коло тӧԁмавны, кыԇі јогыс му-вылас веԍкалӧма. Сӧмын кор тӧԁмалан кыԇі-мыј муыс јогӧԍԍӧма, секі верман јогкӧԁ воԇсаԍны.
| |
| Еща креԍԏаԋінлӧн міјан кӧԇа кӧјԁыс овлӧ сӧстӧм, јог-кӧјԁыстӧм. Кӧјԁыс весалам сӧмын зыр-помыԍ гумла-тӧв-јылын. Таԇі кӧԇа кӧјԁыс весалӧм, ԃерт, абу шаԋ. Креԍԏаԋін кӧԇігас ԋаԋ-којԁыскӧԁ оз еща кӧԇ щощ јог-којԁыссӧ аслас му-вылӧ. Верԁчігӧн жуг-іԇаскӧԁ уна јог-којԁыс скотлы щӧщ веԍкалӧ. Скот ԍувјын јог-кӧјԁысԁас оз вежԍыны, асԍыныс чужанлунсӧ оз воштыны.
| |
| Сійӧ јог-кӧјԁысјасыс кујӧԁӧн щощ мунӧны му-вылӧ ԁа бара мусӧ јогӧԍтӧны.
| |
| Јог-кӧјԁысјас вывті віԋрвӧԍ, муын вермӧны кујлыны уна во-помԍа асԍыныс чужанлунсӧ воштытӧг. Сеԍԍа бурҗык-інӧ веԍкаласны ԁај кокԋіԁа чужӧны. Јог-турунјаслы пріроԁаыс ԍетӧма нӧшта уна отсаԍан-ногјас. Отсаԍан-ногјасыс јог-турунјасӧс віԇӧны бырӧмыԍ ԁа налы котырмыны отсалӧны. Ӧԏік јог-турунјас чуткаԍӧны, мукӧԁыс јӧԍјасӧн зурӧԁчӧны, коԁлӧн бара корјасыс чуткаԍӧны, ԇік піла піԋ-коԃӧԍ, скӧтлы ԍојны оз ԍетчыны. Уна јог-турунлӧн кӧјԁысыс гӧнјаса. Боԍтам кӧԏ јӧн-кӧјԁыс. Најӧс тӧв вермӧ лептыны, ԁыр новлӧԁлыны, кытчӧԇ му-вылӧ оз уԍны ԁа чужны. Сіԇ-жо і скӧт щӧщ отсалӧ јог-турунјаслы котырмыны: гӧнас кӧлаԍӧм јог-турун-којԁысјассӧ ԁа јог-турун-јурјассӧ ӧԏілаыԍ-мӧԁлаӧ новлӧԁлӧны. Сеԍԍа јог-турунјас вајӧны кӧјԁыссӧ вывті уна. Ӧԏі јӧн ԍетӧ 19.000 кӧјԁысӧԇ.
| |
| Міјан мујас ставыс торјӧԁлӧма борјасӧн. Борјасын быԁмӧны јог-турунјас. Најӧ ԍетӧны зев уна јог-кӧјԁыс. Сіјӧ кӧјԁыԍјасыс веԍкалӧны ортча му-вылас. Сы-вӧсна ічӧт мујасыԁ ԁа борјасыԁ креԍԏана кӧԇа-вӧԃітӧмлы вајӧны уна ԉок.
| |
| Уна јог-турун сеԍԍа, кӧјԁысӧн-кынԇі, котырмӧ муын быԁман поԁјасӧн ԉібӧ вуж-гарјасӧн. Сіԇі котырмӧны ԍі-турун, шепа турун, јӧн, кӧртԁој-турун. Поԁјасыс ԁа вуж-гарјасыс му-пыщкын олӧны уна воӧн, пыр ԍетӧны выԉ турунјас. Сещӧм уна-во-помԍа быԁмыԍ јог-турунјаскӧԁ воԇсаԍны ԍӧкыԁҗык кӧјԁысӧн котырмыԍ, ӧԏі во олыԍ јог-турунјаскӧԁ-ԍерԏі.
| |
| Ӧні віԇӧԁлам кыԇ-мыј воԇсаԍны јог-турунјаскӧԁ.
| |
| Јогјаскӧԁ воԇсаԍӧм-могыԍ оз ков леԇны јог-кӧјԁысјаслы веԍкавны му-вылӧ. Сы-вӧсна, ӧԏі-ко, колӧ бурҗыка весавны ԋаԋ-кӧјԁыстӧ машінајасӧн: тӧлӧԁчан машінаӧн ԁа кӧјԁыс торјӧԁан машінаӧн (сорԏірујтчан). Јогԍыԁ кӧјԁыстӧ поԅӧ торјӧԁны вӧлӧԍтса весаԍан-інын. Волоԍтын-ко сещомыс абу ԉібӧ ставлы-кӧ оз тырмы, колӧ чукӧртчыны ԁа воԍтыны вӧлӧԍто машіннеј тӧварішщество: ԋӧбны арԏеԉнеј машіна. Мӧԁ-кӧ, колӧ петкӧԁны му-вылӧ сӧмын бура сіԍмӧм кујӧԁ. Омӧԉа сіԍмӧм іԇаса кујӧԁын ем уна јог-кӧјԁысјас. Којмӧԁ-кӧ, борјас, тујјас, туј-берԁыԍ тыртӧм-інјассӧ колӧ ыщкыны быԁ
| |
| во кыкыԍ, меԁ оз вермы туруныс ԇоріԇавны ԁа кӧјԁысавны. Меԁ бур — борјассӧ бырӧԁны ԁа сы-пыԃԃі бӧрӧзԁајас лӧԍӧԁны.
| |
| Ԍерп. 1. Уна-переменаӧн му-уҗалігӧн ԋаԋ-бӧрын картупеԉ вӧԃітӧмӧн јог-турунјас му-вылыԍ ԇікӧԇ бырӧны.
| |
| Таԇі воԇԍаԍӧм-кынԇі нӧшта-на поԅӧ јог-турунјасӧс бырӧԁны со кыԇі:
| |
| 1) Колӧ јог-турун ԇоріԇавтӧԇ кӧԇа весавны јогыԍ, меԁым јог-турунјасыс
| |
| кӧјԁысавны оз уԃітны; 2) ԉібӧ јог-турунлыԍ јывјассӧ ыщкыны; 3) кӧԍкӧм уҗаломӧн: гӧрӧмӧн ԁа піԋовтӧмӧн јогјассӧ петігас помавны; 4) кӧԇа вежлалӧмӧн шуам-кӧԏ, ԋаԋ-бӧрын картупеԉ: картупеԉлы быԁмігӧн колӧ муԁјӧм, коканалӧм ԁа весалӧм; јог-турунјас картупеԉ вӧԃітігӧн ԇікӧԇ бырӧны. (Ԍерп. 1).
| |
| Сеԍԍа бара, ортча віԅӧн-віԅӧн машінаон кӧԇӧмыԁ јона отсалӧ јогкоԁ воԇсаԍны. Сещом кӧԇаыс ӧтпырјӧҗык чужӧ ԁа јог-турунсӧ оз леԇ петныс.
| |
| Тащӧм быԁ-ногӧн воԇсаԍӧмыԍ унҗык бур кутас лоны, креԍԏана-кӧ боԍԍасны тајӧ уҗ-вылӧ ставыс ӧтпырјӧ.
| |
| Секі весалӧм-мујассӧ весавтӧм-мујасыс мӧԁа-мӧԁныслыԍ оз кутны јогӧԍтыны.
| |
| | |
| А. Моԃанов.
| |
| | |
| Кӧјԁыс весалӧм.
| |
| | |
| Креԍԏана-кост ԍорԋіын міјан кывлывлан тащӧм пӧслӧвічајас:
| |
| — Мыј-нӧ кӧԇан, сіјӧ і вунԁан; — омӧԉ кӧјԁысыԍ-пӧ бур рӧԁ оз ло; — уна ԋаԋ чукӧртны-ко, колӧ кӧԇны бур кӧјԁыс; — омӧԉ кӧјԁыс ԍетӧ омӧԉ рӧԁ ԁај еща ԋаԋ.
| |
| ԃерт, тајӧс быԁ креԍԏаԋін тӧԁӧ, сӧмын ещаӧн вӧчӧны та-ԍерԏі. Міјан креԍԏаԋін кӧјԁыс тӧлӧԁӧ зыр-помыԍ гумла-тӧв-јылын. Зыр-помыԍ тӧлӧԁчігӧн тӧв торјӧԁӧ сӧмын кокԋі жуг-јогсӧ. Кӧјԁысыс уԍӧ гумла-куԅта віԅӧн. Зев еԍкӧ бур, кӧԅајіныс-кӧ кӧјԁыс-вылас торјӧԁас ас-берԁас уԍыԍ туԍјассӧ — нырсӧ. Ныр-туԍјасыс меԁ-ԍӧкыԁӧԍ, тӧв ылӧ оз ну. Овлывлӧ-ӧԁ, кӧјԁыс-вылас коԉӧны шӧрсӧ ԉібӧ бӧжсӧ вӧрӧклыԍ. Креԍԏаԋін со кыԇі арталӧ: бӧжын-пӧ кӧјԁыс посԋіҗык, пуԁјас унҗык лыԁыс; унҗыктӧ-пӧ кӧԇан-ԁа, щӧкыԁҗык кӧԇаыԁ лоӧ. Міјан креԍԏаԋін щӧкыԁ кӧԇа зев раԃејтӧ.
| |
| Ԉоас-оз омӧԉ кӧјԁысыԍ щӧкыԁ кӧԇа ԁа уна бур ԋаԋ?
| |
| Меԁ јонҗыка кутам та-јылыԍ гӧгӧрвоны, віԇӧԁлам кущӧм сіјӧ ачыс кӧјԁыс-туԍыс, кыԇі сетыԍ быԁмӧ ԋаԋыс.
| |
| Вӧлӧмкӧ, быԁ кӧјԁыс-туԍын ем ӧтар-помас ічӧԏік кӧјԁыс-пі. Сіјӧ кӧјԁыс-піыс-кынԇі кӧјԁыс туԍыс ставнас — петаслы ԍојан-запас. Кымын ыҗыԁ ԁа ԍӧкыԁ кӧјԁысыс, сымын уна сені ԍојан-запасыс. Кӧјԁыс-пі сені јонҗык ԁај ԇоԋвіԇаҗык лоӧ. Кӧјԁысыԁ-ӧԁ ԇік
| |
| кага-коԃ. Кага-понԁа-кӧ тӧжԁыԍан — пӧт; быԁмас јон, ԁа ԇоԋвіԇа, кокԋіԁа кутас вӧԇсаԍны віԍӧмјаскӧԁ, суԇчытӧмлункӧԁ. Омӧԉік щыгјавлӧм кагаыԁ быԁмас ӧԁва-ловја-коԃ: ԍӧкыԁ сещӧмыԁлы лоӧ овны. Сіԇ-жӧ і кӧјԁыс-піыԁ. Гырыԍ, ԍӧкыԁ туԍ-пыщкын сіјӧ оз щыгјав, кӧԇӧм-бӧрԏі вужјассӧ ԍетӧ јонӧс, вынаӧс. Сылӧн петасыс оз пов косыԍ ԋі кӧԇыԁыԍ. Му, ва ԁа југыԁ-понԁаыԁ сіјӧ чорыԁа јог турунјаскӧԁ воԇсаԍӧ, ԁај вермӧ-на најӧс. Вунԁіг-кежлӧ сеԍԍа ԍетӧ гырыԍ шеп, ԍӧкыԁ гырыԍ туԍаӧс. Оз таԇ быԁмы тыртӧм кӧјԁыс туԍыԁ. Уна кӧјԁыс туԍ па-піыԍ кӧԇӧм-бӧрԏі вошӧны југыԁсӧ аԁԇывтӧг: му-пыщкӧ коԉӧны кӧԅајінлы пӧԉза ԋі ԁобра вајтӧг. Мукӧԁыс бара, мытчӧны омӧԉік кеԉыԁіԋік ныр-ԁа, ԉок повоԃԃаыԍ регыԁ кулӧны. Јог-туруныс веԍіг сещӧм петастӧ пановтӧ, а коԁӧс јогыс ԇікӧԇ оз ԉічкы, вунԁіг-кежлӧ чіјӧбіԋік ԋаԋ і лоӧ.
| |
| Ӧні мі гӧгӧрвоам, мыјла колӧ кӧԇны гырыԍ-ԍӧкыԁ кӧјԁысӧн.
| |
| Гырыԍ-ԍӧкыԁ кӧјԁысыԁ ставыс чужӧ. Петасыс кынмӧм-коԍмӧмыԍ ԁа ԉок повоԃԃаыԍ оз пов, ԁај најӧс омӧԉҗы-
| |
| ка гагјас-щакјас жугӧԁӧны (уж-піԋ, шој-шеп), сеԍԍа кокԋіԁҗыка воԇсаԍӧны јог-турунјаскӧԁ ԁај вунԁіг-кежлӧ бурҗык ԁа унҗык ԋаԋ воас.
| |
| Тыртӧм-посԋі кӧјԁысыԁ частӧ ԇікӧԇ оз чуж. Пуԁјаԁ кӧԏ сіјӧ уна лыԁыс ԁа чужныс ставыс оз чуж, петасыс оз-ԋін сещӧм щӧкыԁ овлывлы, сеԍԍа петассӧ быԁмігас јог-турунјас пановтӧны, вунԁіг-кежлӧ зев шочіԋік, омоԉік шепта ԋаԋ лоӧ.
| |
| Кӧјԁыс-вылӧ гырыԍ туԍјассӧ торјӧԁтӧԇ колӧ весавны став кӧјԁыссӧ мукӧԁ-ԍікас јогјасыԍ, меԁ-јона јог-којԁысјасыԍ.
| |
| Јог-турунјас му-вылын вајӧны кык-пӧлӧс урон: ӧԏі-ногӧн-кӧ, ԋаԋыслы быԁмыны мешајтчӧны, пӧԁтӧны. Мӧԁ-ногӧн-кӧ, мулыԍ вынсӧ прӧста кыскӧны. Сіјӧ выннас, еԍкӧ, ԋаԋ вермас бурҗыка быԁмыны, унҗык чукӧрмас му-вывԍыс.
| |
| Јог-кӧјԁысыԍ-кынԇі кӧвмывлӧ весавны ӧԏі-ԍікас ԋаԋ-кӧјԁыс мӧԁ-ԍікасыԍ. Міјан іԁ-пыщкын частӧ вітӧԁ јукӧныс овлӧ зӧр,
| |
| Јог-кӧјԁыс весавны, зӧр торјӧԁны ԁа гырыԍа-посԋіԁатӧ јукны зыр-јылыԍ
| |
| тӧлӧԁӧмӧн зев ԍӧкыԁ. Јог-турун-кӧјԁысјас зев посԋіԃікӧԍ ԁа ылӧ оз мунны, уԍӧны щӧщ гырыԍ туԍјас-берԁас. Тӧлыԁ-ӧԁ абу пыр ӧткоԃ, ԁај зыр-помԍыԁ он вермы ӧткоԃа којавны, посԋі туԍјасыс щощ сорлаԍӧны гырыԍ туԍјасыскӧԁ.
| |
| Зыр-помԍыԁ тӧлӧԁчігӧн торјалӧ сӧмын кокԋі-јогыс (кышыс ԁа бусыс). Таԇтӧ тӧлӧԁчігӧн ныр-піас веԍкалӧ щӧщ бӧжыс, бӧж-піас нырыс; зор іԁјыԍ оз торјав.
| |
| Ԋаԋ кӧјԁыс торјӧԁӧны быԁ-ԍікас сорӧгыԍ, — јог-кӧјԁысыԍ, зӧрјыԍ, гырыԍа-посԋіԁасӧ јукны, — емӧԍ уна-ԍікас машінајас. Шуԍӧны најӧ тӧлӧԁчан машінајасӧн ԁа сорԏірујтчан машінајасӧн.
| |
| Тӧлӧԁчан машінајас торјӧԁӧны гырыԍ јогсӧ (кыш, бус, іԇас, тыртӧм шепјас). Сорԏірујтчан машінајас весалӧны јог-кӧјԁысыԍ ԁа зӧрјыԍ, сеԍԍа гырыԍа-посԋіԁасӧ торјӧԁӧны.
| |
| Сорԏірујтӧм кӧјԃысыԁ — гырыԍ, ԍӧкыԁ, сӧстӧм; кӧԇігӧн ещаҗык мунӧ омӧԉік весавтӧм кӧјԁыс-ԍерԏіыԁ. Мукӧԁ губерԋајасын кӧԇавлывлӧмаӧԍ-ԋін сорԏірујтӧм кӧјԁысӧн: омӧԉік весавтӧм кӧԁыс-ԍерԏіыԁ сорԏірујтӧм кӧјԁысыԁ
| |
| мунӧ сӧмын 3|4-мынԁа, ԁај унҗык чукӧрмӧ ԋаԋыс. Ԉішнеј кӧјԁыстӧ му-вылӧ прӧста којалӧм-ԁорыԍ, бурҗык кіаԁ коԉны, овмӧсаԁ-ӧԁ, мајбыр сгӧԃітчас: поԅӧ аслыԁ ԍојны, поԅӧ скӧтлы верԁны.
| |
| Міјан Комі муын кӧјԁыс сорԏірујтӧм-вӧсна војнаӧԇ-на јешщӧ јона зев тожԁыԍлӧмаӧԍ. Секі-ԋін волі вӧлӧԍтјасӧ лӧԍӧԁӧмаӧԍ сорԏірујтчан-інјас. Сӧмын креԍԏанаыс мыјла-кӧ абу гӧгӧрвоӧмаӧԍ сорԏірујтчӧмыслыԍ бурсо, омӧԉа ԋаԋсӧ сорԏірујтлӧмаӧԍ.
| |
| Ӧні меԁ-бӧрја војасас кӧјԁыс весалан-інјасын пырҗык лоӧ сорԏірујтны каԅеннеј ԋаԋ, креԍԏаԋін асԍыс ԋаԋсӧ мыјла-кӧ ӧнӧԇ-на оз вај сетчӧ. Міјан-ногӧн-кӧ, со-мыј-вӧсна оз вај сіјӧ: ӧԏі-ногӧн-кӧ, — оз тӧԁ сорԏірујтӧм кӧјԁысыслыԍ бур вајӧмсӧ; мӧԁ-ногӧн-кӧ, — прӧста оз кӧсјы „лытајтны". Ӧні сеԍԍа віԇӧԁлам кытчӧ сіјӧ „лытајтомыс" сувтӧ.
| |
| Міјан шӧркоԃԃем креԍԏаԋін іԁ-улӧ кӧԇӧ ԃеԍаԏіналыԍ 1|3. Сетчӧ сіјӧ кӧԇӧ 5-6 пуԁ сорԏірујттӧм іԁ. Сорԏірујтӧм кӧјԁысӧн-кӧ кӧԇны — ԋоԉӧԁ јукӧныс сетыԍ ԉішалӧ. Ԋоԉӧԁ јукӧныс віт-квајт
| |
| пуԁԍыԁ лоӧ 1 1/4 — 1 1/2 пуԁ. Артавны-кӧ сіјӧс 50 урӧн пуԁ, сіјӧ кутас сулавны 62-75 ур. Сы-кынԇі, сорԏірујтӧм кӧјԁысӧн кӧԇӧмӧн ԋаԋыс чукӧрмас унҗык, омӧԉіка-пырыԍ 6-8 пуԁјӧн ԃеԍаԏіна-вылӧ. Ԃеԍаԏіна 1/3-вылаԁ воас ԉішнеј 2-2 2/3 пуԁ. 80 урӧн-кӧ пуԁ арталам, воас 1 шајт ԁа 60 ур — 2 шајт 13 ур.
| |
| Ставыс ԁокоԁыс лоӧ 2 шајт 10 ур — 2 шајт 88 ур.
| |
| Ас-вӧлӧԍтаԁ 5-6 пуԁ кӧјԁыстӧ весавны креԍԏаԋінлӧн зев-ԋін ветлӧм-мунӧмнас і быԁсӧн мунас 2-3 час. Со-ӧԁ кущӧм пӧԃеԉщшаыс воӧ сіјӧ „лытаԁтӧмԍыԁ". Сіԇтӧ лытајтны, мајбыр, поԅӧ-на.
| |
| Роԍԍіјаын-кӧ кутасны ставыс сорԏірујтчыны, кӧјԁысыԍ ԉішалӧм ԋаԋнас поԅӧ пӧтны міԉԉон мортлы.
| |
| Сеԍԍа лунвылын шоча кӧԇӧмыс бурҗык, озҗык пов коԍмӧм-керӧмыԍ.
| |
| В. Ԋікіԏін.
| |
| | |
| Машінаӧн кӧԇӧм.
| |
| | |
| Ԉішнеј тув ԋаԋтӧ, ԉібӧ ԉішнеј тув кӧјԁыстӧ віԇтӧмыԁ креԍԏана овмӧсаԁ зев буртор.
| |
| Му-уҗалӧм-јылыԍ наука ԋаԋтӧ віԇтыны важӧн-ԋін тӧԁӧ, ӧԏі веԍкыԁ туј. Сещӧм ԋаԋ-віԇтыԍыс віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машіна. Сіјӧ кӧјԁыссӧ віԇтӧ кӧԇігас.
| |
| Тајӧ гіжӧԁас тӧԁмӧԁам креԍԏанаӧс сещӧм віԅа-віԅа кӧԇанас. Міјан креԍԏаналӧн-ӧԁ ԋаԋјас муртсаӧԍ, быԁ пуԁ ԋаԋ налы бур кокԋӧԁ, сіјӧн і колӧ тӧԁмаԍны віԇтӧмӧн кӧԇӧмнас.
| |
| Ԋаԋ поԅӧ кӧԇны кык-ногӧн: кыԇ-ԍурӧ којалӧмӧн ԁа віԅӧн-віԅӧн. Кыкнан ногыс поԅӧ кӧԇны кі-помыԍ ԉібӧ машінаӧн. Віԅа кӧԇасӧ унҗыкыԍ кӧԇӧны віԅӧн-віԅӧн кӧԇан машінаӧн. Віԅӧн коԇӧм-јывԍыс тані ічӧԏіка і віԍтыштам.
| |
| Мыјла нӧ сещӧм машінанас кӧԇігӧн кӧјԁысыс ещаҗык мунӧ, а ԋаԋыс оз ещаҗык чукӧрмы?
| |
| Со-мыј-восна сіԇі лоӧ. Віԅӧн-віԅӧн кӧԇан машінаыс кӧԇігас зев лӧԍыԁа кӧјԁыссӧ пукталӧ муас віԅӧн-віԅӧн, ԉішнеј ԋӧԏі ӧз шыблав. Ӧԏі кӧјԁысԍаԋ-мӧԁӧԇ коԉалӧ ічӧԏік ӧткоԃ костјас. Віԅ костјассӧ ԁа віԅас кӧјԁыс-туԍ-костјассӧ поԅӧ лӧԍӧԁны кыԇ колӧ кӧԇыԍлы. Колӧм-ԍерԏі вӧчӧны костјассӧ, меԁым кӧјԁысјасыс котырміганыс ԁа быԁміганыс мӧԁа-мӧԁыслы ез кутны мешајтчыны,
| |
| југыԁыс меԁ быԁӧнлы унҗык інмас. Кор тырмӧ југыԁ ԁа ем тырмымӧн места, сӧмын секі јона котырмӧ петасыԁ, овлӧ ӧԏі туԍԍыс 60-70 петасӧԇ. Му уҗалӧм-јылыԍ наука віԍталӧ: кымын-пӧ уна ӧԏі-туԍ-улас местаыс, сымын јона котырмӧ петасыԁ ԁа сымын уна шонԁі југыԁсӧ боԍтӧ јон чорыԁ іԇас вӧчны. Чорыԁ јон іԇаса ԋаԋыԁ оз уԍ. Міјан ԋаԋјас зера-ԁырјі ԁа тӧла-ԁырјі пыр уԍӧмаӧԍ.
| |
| Меԁ тајӧ ԍорԋіыс веԍшӧрӧ оз вош, колӧ сомын јонҗыка віԇӧԁлыны тыла-выв ԍу-вылӧ. Тыла-вылӧ кӧԇӧны шоча. Сені ӧԏі туԍ-улас ыҗыԁҗык места воӧ. Тыла-вылаԁ ӧԏі туԍԍыс артмӧ 6070 шептӧԇ. Іԇасыс јон, кыз, чорыԁ.
| |
| Віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машіна му-вылӧ пукталӧ ӧтԍер. Быԁ туԍлы места лоӧ ԉучкі-лаԁнӧ быԁмымӧн ԁа котырмымӧн. Кі помыԍ кӧԇігӧн сіԇі ԋінӧм-вылӧ он вермы вӧчны. Ічӧԏік тӧвныр-кӧ, — оз-ԋін леԇ ӧтԍер кӧԇны. Меԁ-бур кӧԇыԍыс машіна-моз ӧтԍер он вермы кӧԇны.
| |
| Та-кынԇі віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машінаыԁ, кӧԇӧм-бӧрас, кӧјԁыссӧ вевтԏӧ муӧн. Кӧјԁыссӧ му-пыщкас ԍујны поԅӧ лӧԍӧԁны, мыј-пыԁаӧ аслыԁ кӧлӧ. Тајӧ зев
| |
| бур уҗ машіналӧн. Кӧјԁыслы му-вылӧ веԍкалӧм-бӧрын колӧ чужны ԁа вужјаԍны. Чужас ԁа вужјаԍас кӧјԁыс сӧмын секі, кор сылы тырмымӧн ем ва, шоныԁ ԁа сынӧԁ. Тувсов кӧԇа міјан мукӧԁ-ԁырјі лоӧ кӧԇны тулысын воԇ. Кӧԇӧм-бӧрԏіыс на мукӧԁ асывјаснас кынмывлӧ. Кінаԁ кӧԇӧмнаԁ уна туԍ коԉӧ му-вылас кушӧн. Сещӧм вылын кујлыԍ туԍјасыслы, ӧԏі-ногӧн-кӧ, ва оз тырмы мӧԁ-ногӧн-кӧ — кӧԇыԁ асывјаснаԁ кынмалӧны-коԍмалӧны. Сіԇтӧ чужтӧԇыԁ кујлігӧн најӧ сеԍԍа коԉчӧны мукӧԁ-ԍерԏіыс быԁмӧмԍыс, петасыс лоӧ кеԉыԁ. Кеԉыԁ петасԍыԁ оз-ԋін, ԃерт, во бур ԋаԋ.
| |
| Мӧԁ-ногӧн быԁмӧ машінаӧн кӧԇӧм кӧјԁыс. Сылы ваыԁ ем мыјԁа колӧ, ԁај кынмӧм-шогыԍ муӧн вевтԏӧма, му-кӧкыԉјас-костас сынӧԁыс ем мыјԁа колӧ. Машінанаԁ кӧԇӧмӧн став кӧјԁысыс лоӧ ӧтпыԁаын. Ставыс ӧтпырјӧ чужӧны ԁа вужјаԍӧны. Машінаӧн кӧԇігон кыԇі воԇын віԍталім, кӧјԁыс муӧ поԅӧ ԍујны кыԇі аслыԁ колӧ: поԅӧ пыԁӧҗык, поԅӧ ԁӧрӧҗык, меԁ сӧмын кӧјԁыслы лӧԍыԁҗык лоӧ чужнысӧ, меԁ ӧтпырјӧ ставыс чужасны. Ӧтпырјӧ чужӧмӧн-ӧԁ ӧтпырјӧҗык ԋаԋыс воас, ԁај тыраҗык лоӧ.
| |
| Сорԏірујтігаԁ ещаҗык кутас 2-ӧԁ сортӧ ԁа 3-ӧԁ сортӧ мунны. Сеԍԍа маші-
| |
| Ԍерп. 2. Піԋанаԁ піԋовтігӧн мукӧԁ туԍјасыс веԍіг мунас оз вевтԏыԍны, мукӧԁыс вывті пыԁӧ тырӧны. Кор кыԇі піԋаыԁ кучкас, сіԇі і лоӧ.
| |
| нанаԁ кӧԇӧмӧн коԍмӧм-керӧмыԍ оз ков повны. Вермас-ӧ тащӧм лоны кі-помыԍ
| |
| кӧԇӧмӧн ԁа піԋаӧн піԋовтӧмӧн? Оз. Кі-пом-кӧԇаыԁ сещӧм ӧтԍер оз ло, ԁај піԋаыԁ четчаліг-тырјі ветлігаԁ став кӧјԁыссӧ оз вермы вевтԏыны муӧн, ԉібӧ вевтԏӧ оз ӧткоԃа.
| |
| Піԋанаԁ піԋовтігӧн мукӧԁ туԍјасыс веԍіг мунас оз вевтԏыԍны, мукӧԁыс бара вывті пыԁӧ тырӧны. Кор кыԇі піԋаыԁ кучкас, сіԇі і лоӧ. Пыԁӧ пырыԍ туԍјас бара сіԇі і кулӧны: кӧјԁыс-піыслӧн выныс оз тырмы петассӧ ԍетны-ԁа. Со мыј-вӧсна кі-пӧмԍыԁ кӧԇӧмӧн кӧјԁысыԁ мунӧ уна ԉішнеј ԁа оз ӧтԍер чуж, оз ӧтпырјӧ во. Віԅӧн-віԅӧн кӧԇыԍ машінанаԁ кӧԇӧмыԁ јона бур, кыԇ-ԍуро кіјӧн којалӧм-ԍерԏіыԁ: ӧԏі ногӧн-кӧ, кӧјԁысыс ӧтԍер му-вылас лоӧ; мӧԁ-ногӧн-кӧ, кӧјԁыс муӧ поԅӧ ԍујны мыј пыԁаӧ колӧ ԁа муӧн вевтԏыны; којмӧԁ ногӧн-кӧ, кӧјԁыс ещаҗык мунӧ.
| |
| Кіӧн кӧԇӧмон ԃеԍаԏіна-выло ԍу којаԍԍӧ пуԁ 10, іԁ — пуԁ 15-гӧгӧр, зӧр — пуԁ 17. Машінаӧн кӧԇӧмӧн ԃеԍаԏіна-вылӧ ковмас ԍу — 8 пуԁ, іԁ — 13 пуԁ-гӧгӧр, зӧр — 14 пуԁ. Ԋаԋыс оз во ещаҗык, уԁајчас ԁај унҗык-на воас. Машінаӧн-кӧ кӧԇан ыҗыԁҗык коластјасон (віԅ коластјас) меԁ верман петассӧ ве-
| |
| савны быԁмігас, ԃеԍаԏіна-вылӧ кӧјԁыс мунӧ јешщӧ еща. Ԋаԋ сы-мынԁа-жӧ воас.
| |
| Повоԁнеј уна віԇтӧма лоӧ кӧјԁыстӧ таԇітӧ кӧԇӧмӧн. Боԍтан-кӧ ӧԏі тувсов кӧԇасӧ, Комі муын лоӧ віԇтӧма 50.000 пуԁ кӧјԁыс. Машінаӧн кӧԇны міјан Комі муын ӧԏі-ногӧн абу лӧԍыԁ. Кујӧԁыс колаԍӧ му-пыщкӧԁ муныԍ нырјасас (машінаыслӧн ем нырјас-коԃ). Кутам-кӧ петкӧԁны јонҗыка сіԍмӧм, іԇастӧмҗык кујӧԁ — зев лӧԍыԁ лоӧ.
| |
| Кыԇі-мыј вӧчӧма ԁа кыԇі уҗалӧны кӧԇан машінајасыс — тані віԍтавны он вермы. Емӧԍ-ӧԁ уна-пӧлӧс машінајас. Сы-јылыԍ колӧ јуаԍны агрономјаслыԍ, најӧ віԍталасны.
| |
| Машінајас емӧԍ „машінаӧн вӧԃітчыны ԍетавлан-інјасын", поԅӧ і аслыԁ ԋӧбны „му-уҗалан машінајас вузалан-іныԍ". Ԁасӧн-ԁасвітӧн-кӧ чукӧртчан ԁа ԋӧбан, — оз вылӧ сувт, регыԁ аԍсӧ вештас ԁај уна бур вајас. Емӧԍ ӧԏі вӧлӧн кӧԇан машінајас, емӧԍ і кык вӧлајас. Ӧԏі вӧлӧн кӧԇан машінаыс 10 часӧн вермӧ кӧԇны 3 — 3 1/2 ԃеԍаԏіна. Машінаӧн-кӧԇігӧн мутӧ піԋовтӧны кӧԇтӧԇыс, кӧԇӧм-бӧраԁ сіјӧс оз-ԋін ков вӧрӧԁны.
| |
| Ԏемнојев.
| |
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.