Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показаны 264 промежуточные версии 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
Врач І. С. Кокаԋін.
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
Віԁчіԍ
ԉоквіԍӧмыԍ.
Сыктывԁін-карі
КОМІ-ԊІГА-ЛЕԆАН-ІН.
1927 во.
3000.
Гіжыԍԍаԋ.
Міјан, комі јӧз-костын, асланым пемыԁлун-вӧсна бӧрӧ коԉӧм-вӧсна ԁа ԍӧкыԁ олӧм-вӧсна век-на ем ескӧмјас: васалы, вӧрсалы, тӧԁыԍјаслы і с. в.
Омӧԉ олӧмԍам-вӧсна віԍӧмјасӧн: ԉок-віԍӧмӧн, тракомаӧн, чакоткаӧн, луԁӧмӧн і с. в. — быԁ во кулӧны, віԍмӧны, торкԍӧны ԍоӧн, ԍурсӧн јӧзыԁ. Ӧні комі-јӧзлӧн овмӧсыс завоԃітчӧ кыптыны, олӧмыс бурмӧ, јона понԁім велӧԁчыны-ԍуԍмыны — ӧні воіс каԁ шыбітны важԍа ԉок-ногӧн олӧмсӧ.
Каԁ-ԋін боԍтчыны велӧԁны комі јӧзӧс, меԁым најӧ лоӧны јонӧԍ, ԇоԋвіԇаӧԍ, вежӧраӧԍ-тӧԁыԍӧԍ. Тајӧ менам меԁвоԇԇа комі ԋіга. Чајта, — тајӧ ԋігасӧ лыԃԃыԍјас ԍурӧны: меԁвоԇ — меԁперсонал-піыԍ, сеԍԍа учіԏеԉјас-піыԍ, лыԃԃыԍан-керкаын уҗ-нуӧԁыԍјас-піыԍ, пропаганԃістјас-піыԍ, велӧԁчӧм ԁа воԇмӧстчыԍ-тӧлка-креԍԏана-піыԍ. Тајӧ ԋіга-ԍерԏі поԅӧ вӧчны беԍеԁајас, поԅӧ лыԃԃыны креԍԏаналы лыԃԃыԍан-керкаын, школаын, гӧрԁ-пеԉӧсјасын і с. в.
Віԍтала ыҗыԁ аԏԏӧ Сӧвет-парԏіја-уҗӧ велӧԁан-інын велӧԁчыԍјаслы: Н. Г. Кызјуровлы ԁа I. I. Коноваловлы — најӧ отсалісны меным тајӧ ԋігасӧ коміӧн лӧԍӧԁны.
I. С. Кокаԋін.
Кыԇі ԁа мыјӧн бурԁӧԁӧны тӧԁыԍјас, попјас ԁа ԁокторјас.
 
Міјан комі јӧз ӧнӧԇ-на ескӧны быԁ ԋінӧм абуӧ: вӧрсаӧ, васаӧ, јереԏԋікјасӧ, щыкӧԁчыԍјасӧ ԁа мукӧԁ сещӧм торјӧ. Попјас шуӧны: віԍӧмјастӧ-пӧ јен ԍетӧ міјан грек-вӧсна.
Быԁ вӧлӧԍтын міјан ԍурӧны „тӧԁыԍјас". Тӧԁыԍјас" ԇік быԁтор тӧԁӧны, вермӧны мезԁыны быԁԍама пікӧ-воӧмыԍ, вермасны быԁторјыԍ веԍкӧԁны-бурԁӧԁны. Шуам, комі-морт мӧвпалӧм-ԍерԏі, „тӧԁыԍјас“ вермасны інԁыны: кытчӧ воші ԉібӧ коԁі нуіс скӧтӧс, коԁі гуԍаліс ԍӧм, коԁлӧн кущӧм віԍӧм ем, мыјӧн віԍӧ кага. „Тӧԁыԍјас" веԍіг вермӧны "ԍміԉітны" зонмӧс ныв-берԁӧ. Уна-на міјан емӧԍ пемыԁ-јӧз, „тӧԁыԍјассӧ" ескыԍјас. Воасны-кӧ најӧ кущӧмкӧ пікӧ, — котӧртӧны тӧԁыԍ-ԁінӧ, кыскӧны сылы быԁԍама коԅінсӧ: ԍӧмӧн ԉібӧ кущӧм-кӧ кӧлујӧн-ембурӧн.
Віԇӧԁламӧ, кыԇі бурԁӧԁӧны „тӧԁыԍјас". Уна-ногӧн најӧ бурԁӧԁӧны. Ӧԏі — шуалӧмјасӧн. Мӧԁ — јукталӧ „керӧм“-ваӧн, біјаіз-бі-пыр вежӧԁӧм-ваӧн. Којмӧԁ — вомгорулас сӧрӧмӧн ԁа „пӧԉыштӧмӧн-ԍӧлыштӧмӧн". Ԋоԉӧԁ — куш ваӧн. Вітӧԁ бурԁӧԁӧ морт ԉібӧ скӧт-куԇӧн, ԋаԋ-піӧ пӧжалӧм тојӧн, порокӧн, табакӧн, наука-віԁлавтӧм турунјасӧн сулӧԁӧм-ваӧн. Квајтӧԁ јукталӧ ԉекарствојасӧн, му-кӧԁ-ԁырјіыс јаԁа-ԉекарствојасӧн (вӧвлы-мынԁа, шуам, ԍетӧны суԉема, мышјак ԁа мукӧԁтор).
Попјас јӧзӧс бурԁӧԁӧны моԉітваӧн, моԉібенјасӧн, чуԃесајасӧн ԁа мукӧԁторјӧн. Поп-ԃаклӧн ԁа быԁ-ԍікас „веԍкӧԁчыԍјаслӧн" ԉечітӧмыс меԁ јона ԍурӧ міјан чеԉаԃлы-кагајаслы. „Тӧԁыԍ-бабітчыԍ" щӧктӧм-ԍерԏі кагалы чужан мӧԁ-лунас-ԋін ԍујӧны вомас рузумӧ-гаровтӧмӧн руԇӧг-ԋаԋ -ԋамыԉ сакарӧн. Сыыԍ ԇугыԉтчӧ кынӧмыс (гырк-пыщкӧсыс) кагалӧн, сіјӧ лун і вој равзӧ. Мыјӧн-нӧ секі сіјӧс ԉечітӧны? Бара-жӧ ԍетӧны јуны „вежӧԁӧм“-вајас (гашкӧ-ԋін віт-воԍа,) кӧрталӧны топыԁа кынӧмсӧ, јуктӧԁӧны быԁԍама-турунӧн-сулӧԁӧм вајасӧн. Кагаыԁ сещӧм „ԉекарствојастӧ" јуӧмыԍ оз-ԋін понԁы бӧрԁны, лоӧ зев "уԅыԍ“ — унҗыкыԍсӧ регыԁ кулӧ.
Сы-вӧсна міјан СССР-ын быԁ 100 кага-піыԍ во-тыртӧԇыс кулӧ 25 кага (в среднем). Міјан, Комі Облаԍтын, вотыртӧԇыс кулӧ быԁ 100 кага-піыԍ 36 кага. Јереԏԋікјас, щыкӧԁчыԍјас ԁа попјас ас-ԉечітӧмнас оз сӧмын-на щыкӧԁлыны јӧзсӧ. Најӧ сіԇ-жӧ новлӧԁлӧны-разӧԁӧны јӧз-піӧ быԁԍама кӧлаԍан-вуҗан віԍӧмјас. Шуам, воліс кущӧм-кӧ „тӧԁыԍ“-ԁінӧ ԉоквіԍӧмӧн (ԍіфјԉісӧн-віԍыԍ морт. „Тӧԁыԍ" јуктӧԁіс сіјӧс „керӧм-ваӧн“. Јуігас віԍыԍ-мортыслӧн ԁуԉԉыс коԉӧ ԁозјас, сеԍԍа „тӧԁыԍ“ сіјӧ ԁозԍыс-жӧ јукталас мӧԁӧс, којмӧԁӧс, — ставныслы налы сіјӧ ԁозԍыс вермас ԍурны тајӧ віԍӧмыс.
Попјас вічкоын ԁарјалӧмӧн, крестӧн-окӧԁӧмӧн кырым-окӧԁӧмӧн ԁа сіԇ-жӧ разӧԁӧны јӧзлы кӧлаԍан-віԍӧмјассӧ.
Уна-ԍурс-мортлы ԍурӧ ԉоквіԍӧм (ԍіфіԉіс), чакотка ԁа мукӧԁ-ԍікас віԍӧм уна-војтыркӧԁ-ӧтпырјӧ ӧԏі паԋӧн ԁарјаԍігӧн, ыҗыԁлунӧ тӧԁтӧм-војтыркӧԁ "крістос воскреԍеаԍігӧн" (окаԍігӧн), крест ԁа мощі окалігӧн.
„Вежа“-вајасын купајтчігӧн, ӧԏі ԁозјын кага-пыртігӧн, міроӧн пԉешјас мавтігӧн — сіԇ-жӧ вуҗӧ уна вуҗан віԍӧмјас.
[1. Віԍтаԍіг-ԁарјаԍігӧн паԍкалӧ ԉоквіԍӧм.]
 
Ӧні мі аԁԇам, кущӧм уна ԉок вајӧны „тӧԁыԍјас“ ԁа быԁ-ԋінӧмабуӧ ескӧмыԁ. Сіјӧ ставыс мі-
берԁӧ овмӧԁчӧ міјан тӧԁтӧмла ԁа велӧԁчытӧмла, абу міјан ԍіктјасын боԉԋічајас, ԁокторјас-ԁа.
Мыјӧн мі віԍам, кыԇ сіјӧ віԍӧмыс шеԁӧ, кыԇ сыыԍ бурԁӧԁчыны — меԁԍа бура вермасны віԍтавны-отсавны міјан ԁокторјас.
Мі тӧԁам: уна віԍӧмјас вуҗӧны віԍыԍјасԍаԋ мукӧԁлы. Шуам, ԍемјаын чеԉаԃ-піын коԁкӧ ӧԏі віԍміс "кокачӧн" (оспаӧн, піԍԏіӧн) ԉібӧ луԁӧмӧн (чесотка) — бӧрнас унҗыкыԍсӧ мукӧԁ чеԉаԃыс ставыс щӧщ віԍмӧны сіјӧ віԍӧмјаснас.
Тащӧмторјассӧ міјан олӧмыԍ поԅӧ уна аԁԇыны. Тӧԁам-на ставным мі 1918-21-ӧԁ војастӧ (годы гражданской войны). Ԍіјӧ војасас Роԍԍіја-паԍтала ветліс „сыпнӧј-ԏіп“-віԍӧм. Сіјӧ віԍӧмыс воԉсаліс-гуаліс уна ԍо-ԍурс мортӧс. 1914 воын Роԍԍіјаын „сыпнӧј-ԏіпӧн“ віԍыԍјас вӧлӧма 115.857 морт. Татыԍ мі аԁԇам: тајӧ віԍӧмӧн віԍӧны уна јӧз, тајӧ віԍӧмыс вуҗӧ мӧԁа-мӧԁлы, тајӧ — кӧлаԍан вуҗан-віԍӧм.
Велӧԁчӧм јӧз тӧԁмалӧмаӧԍ: тајӧ віԍӧмсӧ-пӧ вуҗӧԁлӧны-разӧԁӧны тојјас. Тојыԁ, віԍыԍ-мортлыԍ вір-јуӧм-бӧрын, ԇоԋвіԇа-мортӧс куртчігас вермас коԉны сылы віԍӧмсӧ.
Тащӧм віԍӧмјасыс шуԍӧны кӧлаԍан-вуҗан віԍӧмјасӧн (заразные болезни). Велӧԁчӧм јӧз (ԁокторјас) тӧԁмалісны ԁа аԁԇісны: сіјӧ віԍӧмјаснас віԍмӧԁӧны зев посԋіԃік, ԍінмӧн-аԁԇытӧм гагјас, шуԍӧны најӧ мікробјасӧн. Ԍурасны-кӧ најӧ мортлы вірас, — морт віԍмӧ. Аԁԇыны сіјӧ мікроб-
јассӧ поԅӧ сӧмын мікроскоп-пыр *. Мікроскоп вермӧ ыжԁӧԁны ԍо-пӧв, ԍурс-пӧв куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм олыԍјастӧ. Віԇӧԁны-кӧ мікробјасӧс мікроскоп-пыр міјан вірыԍ, орыԍ, ԁуԉԉыԍ, ԁа мукӧԁлаыԍ, — мі аԁԇам сетыԍ быԁԍама-пӧлӧс мікробсӧ.
Емӧԍ ԍу-туԍ-коԃӧԍ, кок-коԃӧԍ, крука-беԃ-коԃӧԍ чепкоԃӧԍ і с. в. — кущӧм віԍӧм, сещӧм і мікроб.
 
[2. Віԍӧԁыԍ гагјас.]
 
Мікробјасыԁ емӧԍ быԁлаын: муын, ваын, сынӧԁын (воздух), морт-вір-јајын, скӧтын ԁа уна мукӧԁлаын.
Мікроб морт-вірӧ веԍкалӧм-бӧрын зев ӧԁјӧ сӧвмӧ-паԍкалӧ. Ӧԏі мікробыԍ ӧԏі часӧн (бура-кӧ пукԍас-овмӧԁчас) вермас лоны міԉԉон-җын выԉ мікроб, а 36 часӧн лоас сымынԁа — 40 веԁраа-бӧчка поԅас тыртны выԉ мікробјаснас.
Мыјјасԍаԋ ԁа кыԇі вермас ԍурны віԍӧм мортлы, скӧтлы-ԁа?
 
*) Мікроскоп — ыҗԁӧԁан-віԇӧԁчан. Сы-пыр віԇӧԁлӧмӧн зев лӧԍыԁа тыԁалӧны куш ԍінмӧн аԁԇытӧм-торјас.
Окаԍігӧн вермӧ ԍурны ԉоквіԍӧм, ԃіпԏеріт, інпԉуенціја ԁа с. в.
Ԁозјас-пыр ԁа мукӧԁтор-пыр, кытчӧ кутчіԍлӧма віԍыԍ-мортыс, вуҗӧ тракома (ԍін-віԍӧм), скарлаԏіна, кор, кокач (оспа).
Вос-пыр, ԁуԉ-пыр ԁа куԇ-пыр віԍыԍ-мортԍаԋ вуҗӧ коԉера, брушнеј-ԏіп, віра-мыт, чакотка.
Тојјас разӧԁӧны сыпнеј-ԏіп; пыщјас разӧԁӧны кокач (оспа), чума; гутјас разӧԁӧны коԉера, брушнеј-ԏіп, віра-мыт; номјас разӧԁӧны ԉікораԁка і с. в.
Мі аԁԇылім, кыԇі ԁа мыјӧн ԉечітӧны „тӧԁыԍјас“ попјас ԁа мукӧԁ. Тӧԁам, коԁі новлӧԁлӧ віԍӧмјас. Тӧԁам: меԁ-бура віԍӧмтӧ вермасны тӧԁмавны ԁа ԉечітны велӧԁчӧм-јӧз, ԁокторјас,
Каԁ-ԋін шыбітны асԍыныԁ важ олӧмԍамтӧ, каԁ-ԋін мезԁыԍны быԁԍама ԉок-јӧз кабыр-улыԍ боԍтчыны лӧоӧԁны аслыныԁ олӧмсӧ выԉ-ног, југԁӧԁны вежӧртӧ.
 
Веԋеріческеј віԍӧмјас.
 
Веԋеріческеј віԍӧмјасӧн шуԍӧны: ԉоквіԍӧм, тріпер (гонореја) ԁа ԋебыԁ шанкер (мягкий шанкер).
Быԁ веԋеріческеј віԍӧмлӧн ем аслыс-ԍама мікробјас; најӧ і віԍмӧԁӧны мортјасӧс — сіԇкӧ веԋеріческеј віԍӧмјас кӧлаԍӧны, вуҗӧны ӧԏі мортԍаԋ мӧԁлы.
 
Ԉоквіԍӧмӧн віԍӧԁыԍ.
 
Воԇын мі шујім-ԋін: веԋеріческеј віԍӧмјас — вуҗан-віԍӧмјас. Ԉоквіԍӧм віԍыԍ-мортԍаԋ вуҗӧ
ԇоԋвіԇа-мортлы. Ԉоквіԍӧмлӧн сіԇ-жӧ ем аслыс-пӧлӧс мікробјас.
Ԉоквіԍӧмлыԍ мікробсӧ каԅаліс 1905 воын ӧԏі ԋемеч, јона велӧԁчӧм мӧрт.
Сіјӧ велӧԁчӧм мортыс ԉоквіԍӧмлыԍ мікробсӧ-заразасӧ шуіс „кеԉыԁ ԍпірокетаӧн" (бледная спирохета). Најӧс поԅӧ аԁԇыны сӧмын мікроскоп-пыр віԇӧԁӧмӧн. Мікроскоп-пыр "кеԉыԁ спірокета"
 
[3. Мікроскоп. Чакотка ԁа маԉаріја гагјас.]
 
тыԁалӧ зев вӧсԋі, віԋт-ногӧн ԋукԉаԍӧма суԋіс-коԃ. Воԇԇа ԍерпасас петкӧԁлӧма ԉоквіԍӧмлыԍ заразасӧ — кеԉыԁ ԍпірокетасӧ.
 
Мыјыԍ ԁа кыԇі шеԁӧ јӧзлы ԉоквіԍӧм.
 
Ԇоԋвіԇа-мортлы ԉоквіԍӧм вермӧ шеԁны віԍыԍ-морткӧԁ окаԍігӧн: вом-ԁораԁ-кӧ ем зев ічӧԏік ԁој (ранка), — сетчӧ вермас ԍурны ԍпірокета.
Вермас вуҗны унаӧн ӧԏі таԍті-паԋӧн ԍојігӧн, мӧԁа-мӧԁлыԍ чігарка-помјас курітігӧн. Ем-кӧ ԁојјас мукӧԁлаын ԁа сетчӧ інмӧԁчылас віԍыԍ-морт ԉібӧ сылӧн кӧлујыс — вермас-жӧ віԍӧмыԁ шеԁны.
Мужщіна ԁа нывбаба кӧ олӧны гозја-моз ԁа коԁныскӧ-кӧ віԍӧны ԉоквіԍӧмӧн — вермас-жӧ віԍӧмыс вуҗны мӧԁыслы.
Ывла-вылыԍ, сынӧԁыԍ ԉоквіԍӧм оз шеԁ — сынӧԁ-пыр сіјӧ оз вуҗ.
 
Мыјла олӧмԍам-вӧсна шеԁӧ ԉоквіԍӧм.
 
Мі воԇԇа-ԍорԋіыԍ тӧԁам: ԉоквіԍӧм вермӧ ԍурны оз сӧмын гозја-моз олӧмӧн — сіјӧ вермас ԍурны і мӧԁа-мӧԁкӧԁ овтӧг. Тӧԁам: віԍӧм вермӧ вуҗны окаԍӧмӧн, ӧԏі таԍті-паԋӧн ԍојӧмӧн і с. в.
Віԇӧԁлам-кӧ: кымын морт, тӧԁтӧмкӧԁ і тӧԁсакӧԁ, окаԍӧны ыҗыԁ-лун-ԁырјі.
Том војтыр, ныв-зон војпукјасын кымыныԍ коԁкӧԁ-ԍурӧ окаԍлӧны ворсіг-керігӧн.
Уналаын-на міјан ныв-зонлӧн ем "уԅлӧм“-моԁа — сек сіԇжӧ коԁкӧԁ-ԍурӧ окаԍӧны.
Нывјас печкана-рытјасын војпукјасын ӧԏі куԃеԉыԍ печкӧны кыкӧн-кујімӧн, куԃеԉсӧ ԁуԉԉалӧны, — секі вермас-жӧ шеԁны ԉоквіԍӧм.
Ныв-ԍетігјасын (ԃевішԋік-ԁырјі) кымын быԁ-ԍікас јӧзкӧԁ окаԍлӧны!
 
[4. Ԉоквіԍӧм-ԁој вомԁорын.]
 
Ԍіктјасын креԍԏана ԍојӧны-јуӧны ӧԏі-ԁозјасыԍ ӧԏік-паԋӧн, коԁ-ԍурӧ верԁӧны ӧтлаын аскӧԁныс ветлыԍ-муныԍӧс, страԋԋікјасӧс, корыԍјасӧс — таԇнаԁ сіԇжӧ вермас вуҗны віԍыԍјасԍаԋ ԇоԋвіԇа-мортлы віԍӧмыԁ.
 
[5. Ӧԏі таԍтіыԍ ԍојігӧн вуҗӧ ԉоквіԍӧм.]
 
Ставным-на мі повԋітам щыгјалан-војастӧ, војна-војастӧ, унатор сек міјан ез тырмывлы, ез вӧв веԍіг табакыԁ; сіјӧ војасас уна-ԍурс курітчыԍ бӧрԁіг-тырјі корӧ вӧлі чігаркапомјас; ӧні-на уна јӧзлӧн ем моԁа боԍтны јӧз-вомыԍ чігаркапом, ԃерт боԍтан-кӧ чігаркапомтӧ віԍыԍ-мортлыԍ, — ба-
ра-жӧ вермас ԍурны ԉоквіԍӧм (он-ӧԁ тӧԁ, коԁі віԍӧ ԁа коԁі оз).
 
[6. Јӧзлыԍ чігаркапом курітігӧн вуҗӧ ԉоквіԍӧм.]
 
Вартігӧн ԁа кыԇкӧ мукӧԁ-ногӧн веԍкавлӧ ԍінмӧ јогјас. Ԍіктјасын јогјассӧ сіјӧ перјӧны пӧчӧјас кывјалӧмӧн, — таԇнаԁ, ԃерт, бара вермас ԍурны ԉоквіԍӧм.
Унаыԍ мамјас аслас кагајаслы ԍетӧны јӧз-кагалыԍ ԍур-ԋак, — віԍӧ-кӧ ӧԏі кагаыс, вермас і мӧԁсӧ зараԅітны.
Чеԉаԃ гожӧмын унҗыкыԍсӧ ворсӧны унаӧн ӧтлаын, ворсігас чачајассӧ пыр боԍтӧны воманыс,
-чачајаснас сіԇ-жӧ мӧԁа-моԁлы вермӧ вуҗны віԍӧмыс.
Уна-ԍурс кагаӧс мамјас нуӧны вічкоӧ ԁарјӧԁны. Попјас ставсӧ паԋӧԁсны "ԁаріӧн“ ӧԏі паԋӧн. Ӧԏі кагаӧс, шуам паԋӧԁіс, а сіјӧ кагаыслӧн вомас ем ԉоквіԍӧм-ԁој; сы-бӧрԏі сіјӧ-жӧ паԋԍыс ԁарјӧԁісны ԁас-кымын кагаӧс, — налы ставныслы вермас вуҗны ԉоквіԍӧмыԁ.
Пернајас, јенјас, мошщіјас ԁа поплыԍ-кырым окалӧмӧн бара-жӧ ԍурӧ ԉоквіԍӧмыԁ уна ԍурс мортлы. (Кресттӧ ԁа јенјастӧ-ӧԁ окалӧны уна ԍо морт, а уна-піаԁ быԁԍама віԍыԍыс ем).
Маԍԏерскејјасын, — сапӧг вуран-інын, кышан-вуран-інын ԁа с. в., — уҗалыԍјас ставыс ӧԏі ԁозјыԍ боԍталӧны, кӧрттув, јемјас ԁа мукӧԁтор; унҗыкыс боԍтлӧ вомас, оз-кӧ сылы шогмы пуктӧ вомԍыс бӧр ԁозјас. Шуам, віԍыԍ-морт боԍтліс ԁа бӧр пуктіс кӧрттувсӧ ԉібӧ јемсӧ. Кӧрттувјас ԉібӧ јемас верміс коԉны ԁуԉԉыскӧԁ щӧщ ԉоквіԍӧмлӧн заразаыс. Мӧԁ-морт заразасӧ-ԋін бара боԍтас вомас.
Таԇі уҗалан-кӧлуј-пыр ԍурӧ мортлы ԉоквіԍӧм. Міјан унаыԍ ԍіктјасын страԁа-ԁырјі ԁа вӧрын уҗалігјас-ԁырјі мамјас коԉлӧны асԍыныс кагајассӧ віԇны-ԋакӧԁны (ԋоԋӧԁны) мукӧԁ нывбабајаслы. Кага-віԇыԍ нывбабаыс-кӧ віԍӧ, асԍыс віԍӧмсӧ вермас коԉӧԁны кагаыслы — віԍӧ-кӧ кагаыс, ԋоԋӧԁігас вермас вуҗны сылӧн віԍӧмыс ԋоԋӧԁыԍлы.
Уна-јӧз волывлан-інјасын ԁа керкајасын: лыԃԃыԍан-керкаын, школаын, нароԁнеј-ԁомјасын, прістаԋјасын-ԁа с. в. — ва-ԁоз-ԁорын лӧԍӧԁӧма ӧԏі јуан-ԁоз. Тајӧ јуан-ԁознас јуӧны быԁ-ԍікас јӧзыс ԇоԋвіԇаыс і віԍыԍыс. Віԍыԍјасԍаԋ јуан-ԁозјасӧн бара-жӧ вермас ԍурны ԇоԋвіԇа-војтырлы ԉоквіԍӧмыԁ.
Уна ԍіктјасын креԍԏана меԁавлывлӧны ӧтувја-скӧт-віԇыԍјасӧс (пастукӧс). Најӧс верԁӧны быԁ керкаын лунӧн-лунӧн. Вермас лоны, — скӧт-віԇыԍ віԍӧ ԉоквіԍӧмӧн, ԉібӧ кыԍкӧ ветлӧԁлӧмнаԁ ԁа ӧтлаын коԁкӧԁ-ԍурӧ ԍојіг-јуігаԁ сылы ԍурі віԍӧмыс. Ветлӧԁлігаԁ сіјӧ вермас і воԇӧ разӧԁны ԉоквіԍӧмсӧ. Ӧԏі куԅчышјанӧ (кічышкӧԁӧ) чышкыԍӧмӧн, ӧтувја новлан ԁа уԅлан кӧлујӧн вӧԃітӧмӧн сіԇ-жӧ вермӧ кутчіԍны ԁа разавны ԉоквіԍӧм јӧз-піӧ. Тајӧ коԉӧм ԍорԋіјасԍыс тӧԁлім — ԉоквіԍӧм вермас шеԁны мортлы і гозја-моз овтӧг. Таԇі вуҗан ԁа паԍкалан ԉоквіԍӧмыс шуԍӧ „олӧмԍама-ԉоквіԍӧмӧн (бытӧвеј ԍіфіԉіс).
 
[7. Ӧԏі јуан ԁоз-пыр вуҗӧ ԉоквіԍӧм.]
 
Олӧмԍама-ԉоквіԍӧм меԁ-јонасӧ лоӧ пемыԁлун-вӧсна ԁа велӧԁчытӧм-вӧсна. Мукӧԁ госуԁарствојасын јӧзыс міјан-ԁорыԍ велӧԁчӧмаӧԍҗык. Сені олӧмԍам-вӧсна ԉоквіԍӧмнас віԍӧны сӧмын 10%-ыс тајӧ віԍӧмнас віԍыԍ-піԍыс. Міјан СССР-ын олӧмԍама-ԉоквіԍӧмыс паԍкалӧма ԇоԋ 70% став ԉоквіԍӧм-піԍыс. Міјан ԍіктјасын јонҗыкасӧ паԍкалӧ ԉоквіԍӧмыԁ јӧз олӧмԍам-вӧсна.
Уна-ԋін мі ԍорԋітлім кыԇ олӧмԍам-вӧсна вермӧ шеԁны ԉоквіԍӧм. Со нӧшта ӧԏі-тор сы-јылыԍ ас Комі облаԍтыԍ:
Сыктывԁін-карса Веԋерологіческеј ԃіспанԍерӧ локтісны кујім ԍемја ӧԏі ԍіктыԍ, ԉечітчыны ԉоквіԍӧмыԍ.
Меԁ-воԇԇа ԍемјаыс віԍмӧма со кыԇ: меԁвоԇ віԍӧмыс ԍурӧма кык арӧса нывкалы, Натаԉлы, кагавіԇыԍԍаԋыс (кагавіԇыԍыс вӧлӧма мӧԁ-ԍіктыԍ). Кагавіԇыԍыс вӧлӧма віԍӧ ԁа кататӧ& окалігјасаԁ, вӧԃітчігаԁ зараԅітӧма. Сеԍԍа кагаыслӧн вуҗӧма мамыслы Пеԁӧԍԍалы& Мамысԍаԋ — мӧԁ, ԋоԉ-тӧлыԍԍа, Машук-ԋіма ԋоԋпом-кагаыслы.
Мӧԁ ԍемјаыс сіјӧ ԍіктыԍ-жӧ, воԇԇа-ԍемјаыслы лоӧ ортча керкаса суԍеԁка, Клавԃі-ԋіма олӧма-аԋ. Клавԃілӧн мужікыс лоӧ Пеԁӧԍлӧн вок. Вӧлӧма сылӧн кага-жӧ, арӧн-җынјӧна Сашук. Тајӧ ԍемјаас меԁ-војԁӧр ԍурӧма віԍӧмыс арӧн-җынјӧна Сашуклы, вуҗӧма воԇԇа-ԍемјаса кагаԍаԋыс, кык арӧса Натаԉԍаԋ, ӧтлаын ворсігӧн чачајас-пыр чеԉаԃыԁ-ӧԁ ворсантортӧ унаыԍ вомас ԍујласны).
Сы-бӧрԏі, віԍӧмыс арӧн-җынјӧна кагаыԁлӧн ԍурӧма мамыслы — Клавԃілы.
Којмӧԁ ԍемјаас віԍӧны мужікыс, Ԍԏепан-ԋіма, сылӧн гӧтырыс, Марја ԁа піыс, арӧн-җынјӧна Ваԍук. Тајӧ ԍемјаыс мӧԁ ԍемјаыслы рӧԃԋа-жӧ, Клавԃі ԁа Ԍԏепан чоја-вока. Тані віԍӧмыс меԁ-воԇ ԍурӧма арӧн-җынјӧна Ваԍуклы, мӧԁ ԍемјаса Ԍашук ворсанторјасԍаԋ. Ваԍуклӧн віԍӧмыс вуҗӧма мамыслы. Мамысԍаԋыс гозја-кост-олігаԁ вуҗӧма мужікыслы.
Мыј тајӧ петкӧԁлӧ?!. Ӧԏік ԍіктыԍ кујім ԍемјаыԍ кӧкјамысӧн віԍмӧмаӧԍ ԉоквіԍӧмӧн.
Ставыс тајӧ міјан пемыԁлун-вӧсна.
Первојја ԍемјаса кӧԅајкаыс-кӧ еԍкӧ кага-віԇыԍсӧ меԁалігӧн коріс меԁаԍыԍыслыԍ ԇоԋвіԇалун-јывԍыс ԁокторԍаԋ ескӧԁанпас (удостоверение), тащӧмторјыс еԍкӧ ез ло.
Воԇӧ-кежлӧ кага-віԇыԍ меԁалігӧн пыр колӧ корны сылыԍ ескӧԁанпас ԁокторԍаԋ, ԇоԋвіԇаӧ сіјӧ.
 
Гозја-моз-олӧмӧн вуҗыԍ ԉоквіԍӧм ԁа проԍԏітутсіја.
 
Мужік ԁа нывбаба гозја-моз олігӧн вермӧ-жӧ вуҗны ԉоквіԍӧм. Гозја-моз-олігӧн вуҗыԍ ԉоквіԍӧм
меԁ-јона паԍкалӧ проԍԏітутсіја-пыр (кыԇ-ԍурӧ, коԁкӧԁ-ԍурӧ олыԍ-нывбабајас-пыр).
Вывті ԍӧкыԁ, ԉок олӧмыс-вӧсна, щыглуныс-вӧсна нывбабајас вузавлӧны аԍнысӧ мужікјаслы ԍӧм-вылӧ, ԍојан-јуан-вылӧ уԅлӧны-олӧны коԁ-ԍу-
рӧкӧԁ — тајӧ лоӧ проԍԏітутсіја. Нывбаба-кыԇ-ԍурӧ-олӧмыс вывті-јона паԍкалӧма гырыԍ карјасын.
Лыԃԃӧм-тӧԁмалӧм-ԍерԏі мукӧԁ госуԁарствоса гырыԍ карјасын ем кыԇ-ԍурӧ олыԍ нывбабаыс:
Берԉінын (Гермаԋіјалӧн стоԉітса) быԁ 20 ныв-баба-костын 1 проԍԏітутка.
Венаын — (Венгріјалӧн стоԉітса) быԁ 22-23 нывбаба-костын 1 проԍԏітутка.
Паріжын — (Франтсіјалӧн стоԉітса) быԁ 14 ныв-баба-костын 1 проԍԏітутка.
Лонԁонын*) (Ангԉіјалӧн стоԉітса) быԁ 9 ныв-баба-костын 1 проԍԏітутка.
Ԉеԋінграԁын ԁа Мӧскуаын быԁ 20-30 нывбаба-костын 1 проԍԏітутка.
Гашкӧ јуаласны, кытыԍ ԁа мыјла сымынԁа проԍԏітуткаыс? — Мі тӧԁам ставӧн, јӧзыс важыԍаԋ-ԋін јукԍісны озыр-вылӧ ԁа гӧԉ јӧз-вылӧ. Ещаҗык јӧзыс куралісны ас-кіас став ембурсӧ; унҗыкыс коԉіны куш-кіӧн.
Озыр јӧзыс гӧԉјастӧ важыԍаԋ пыр нарԏітісны. Нывбабајасӧс му-паԍталаыс, — міјан Сӧвет-Респубԉікајас-Сојузын-кынԇі, — і ӧні-на нарԏітӧны ԁај нарԏітлісны меԁ-јона. Најӧ оз лыԍтны мӧвпыштны асԍыныс олӧмсӧ-кокԋӧԁӧм-јылыԍ, а мезԁлун-јылыԍ і вӧтаԍнысӧ лоӧ повны нарԏітӧмлаыс.
Озырјас уҗалӧм-ԁонсӧ нывбабајаслы мынтӧны ещаҗык мужікјасыԍ, ԁај ԁонтӧм-уҗыс-на став
 
* Лонԁон — меԁ-ыжыԁ кар став мувылас, тајӧ карас олӧны 3 міԉԉон морт.
-нывбабаыслы абу тырмымӧн, — ем зев уна уҗтӧм нывбаба, коԁјаслы ԍојнысӧ ԋінӧм.
Мӧԁ бокԍаԋ-кӧ — озыр-јӧз ԁа сарјас, панісны коԍ (војна), меԁ асԍыныс тӧварсӧ нуны ԁа ԁонаҗыка інӧԁны *. Сіјӧ коԍ-вылас уна міԉԉон верԍԏе-јӧзӧс, мужікјасӧс віјісны.
Меԁ-бӧрја војна-вылын 1914-18 војасын јӧзсӧ віјісны ԁа кулісны віԍӧмыԍ 36 міԉԉон морт — унҗыкыс, ԃерт, мужікјас.
Нывбабајасыԁ му-вылын ӧні јона унҗык муҗікјас-ԍерԏі&. Став мувывԍыԁ лыԃԃӧмӧн воӧ быԁ 100 мужік-вылӧ 105 нывбаба.
Којмӧԁ бокԍаԋ-кӧ віԇӧԁлам — ӧніја олӧмԍам-
ԍерԏі (буржујјас ԁа капітаԉістјас-ԁырԍа олан-ногнаԁ) прамеја гӧтраԍыԍ мужікыԁ воыԍ-воӧ чінӧ.
Мыјла? Со мыјла, уҗалыԍ јӧзыԁлӧн вывті посԋі уҗ-ԁон-вӧснаыԁ олӧмыс пыр ӧтарӧ ԉокмӧ, ԍӧктаммӧ, гӧтраԍныԁ унҗыкыс оз уԍкӧԁчыны. Гӧтраԍан-ԁа ӧԁ ковмас верԁны бабатӧ, чеԉаԃтӧ-і, а уҗалӧм-ԁоныс муртса тырмӧ сӧмын асԍыс кынӧмсӧ верԁны.
Тащӧм-олӧм-ԁырјіыԁ гӧтыртӧм мужікјас мунӧны бокӧвӧј нывбаба-ԁорӧ, а коԋӧр щыг-ԋіԍӧ-пӧтӧн олыԍ, пемыԁ, гӧгӧрвотӧм нывбабајас петӧны ԉок туј-вылӧ, вузалӧны аԍнысӧ мужікјаслы — со кыԍ лоӧ прооԏітутсіја.
 
* 1914 вонаԁ буржујјасыԁ војнатӧ панісны море-тујасӧн, кӧрттујјасӧн ԁа колоԋіјајасӧн мырԃԃыԍӧм могыԍ.
Бебеԉ јуаԍӧма 5 ԍурс проԍԏітуткалыԍ, на-піыԍ тащӧм олӧмӧԇыс воӧмаӧԍ со мыј-вӧсна:
1440 морт — гӧԉлун-вӧсна, кынӧм верԁӧм-вӧсна.
180 „ — меԁым верԁны пӧрыԍ баԏ-мамсӧ.
1250 „ — баԏтӧм-мамтӧм.
1440 „ — еновтӧмаӧԍ мужікјас раԃејтӧм-
бӧрын.
250 „ — еновтӧмаӧԍ нӧбаԍігӧн.
400 „ — пӧрјалӧмаӧԍ апітсерјас ԁа салԁатјас.
1924 воын Мӧскуаын суԃԃајас тӧԁмалӧмаӧԍ: 622 проԍԏітутка-піыԍ сіјӧ туј-вылӧ петӧма: 51%-ыс — гӧԉлун-вӧсна, ԋаԋ нажӧвітны. 25%-ыс — пӧрјалӧмаӧԍ мужікјасԁа.
8%-ыс — унатор-вӧсна.
Кущӧм јӧз-піјыԍ петӧмаӧԍ тајӧ проԍԏітуткајасыс:
1) Пріслугајас — 22%.
2) Пуан-пӧжалан-інын уҗалысјас — 12%.
3) Фабрік-завоԁын уҗалыԍјас — 9%.
4) Вузаԍан-інын уҗалыԍјас — 8%.
5) Ԇоԋвіԇалун-вӧсна уҗалыԍјас (медперсонал) — 5%.
6) Велӧԁчӧм-јӧз (интелегенты) — 5%.
7) Мукӧԁ-пӧлӧс меԁа уҗалыԍ — 4%.
8) Порԏԋікајас ԁа мукӧԁ вурыԍ-вӧчыԍ ныв-бабајас ԁа мукӧԁ — 26%.
9) Шӧркоԃԃем-буржујјас — 4%.
10) Кԋаԅ-нывјас, гырыԍ чіновԋік-нывјас ԁа мукӧԁ озыр-јӧз *) — 5%.
Татыо тыԁалӧ — нывбабајасӧс проԍԏітутсіја туј-вылӧ меԁԍасӧ ыстӧ гӧԉлун ԁа нужԁа.
Проԍԏітутсіја туј-вылӧ петӧм-бӧрын унҗык нывбабаыс 1-2 во-мыԍԏі віԍмӧны вуҗан веԋеріческеј віԍӧмјасӧн, щӧщ і ԍіпіԉісӧн.
Ӧԏі-мӧԁ ԁокторјас шуӧны: быԁ 100 прооԏітутка-піыԍ-пӧ 90-ыс віԍӧны ԉоквіԍӧмӧн.
Сіԇкӧ, віԍыԍ проԍԏітуткајас вермасны кӧлавны віԍӧмсӧ уна ԍо-ԍурс мужіклы.
Мужікјаслы ԍурӧ ԉоквіԍӧмыс-ԁа, најӧ сіјӧс разӧԁӧны воԇӧ: гӧтыра-кӧ — гӧтырыслы, сеԍԍа ԍемјаыслы і с. в.; гӧтыртӧм-кӧ — сыыԍ ԍурӧ мукӧԁ нывбабалы; нывбабаԍаԋ ԍурӧ бара мужікјаслы ԁа пыр сіԇ воԇӧ разӧԁчӧ віԍӧмыс.
 
Ԉоквіԍӧм вывті јона паԍкалӧма.
 
Міјан карјасын быԁ ԍо морт-вылӧ воӧ 3-4 ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ.
Креԍԏана-пыщкын міјан СССР-ын емӧԍ ӧԏі-мӧԁ ԍіктјас, кӧні став јӧзыс віԍӧны ԉоквіԍӧмӧн.
Монголо-Бурјатскеј Респубԉікаын јӧзсӧ віԁлалігӧн ԍурі 100 морт-піыԍ 42 морт ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍыс (матӧ җынјыс).
Ԁагестанын (Кавказын) быԁ 100 морт-піыԍ — 36 морт віԍӧ.
 
* Ревоԉутсіја-бӧрын важ кԋаԅ ԁа граф нывјаслы щыглун-вӧсна щӧщ лоі петны проԍԏітуткаавны.
Міјан Комі облаԍтын Щеԉԉајур-грезԁын віԍыԍыс ԍурі — 15% (быԁ 100 мортыԍ — 15 морт) ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ.
Уԍԏ-Щугӧр вӧлӧԍтын — 6,5%. Мылԁін вӧлӧԍтын — 3%-гӧгӧр. Міјан Сыктывԁін-карын Веԋерологіческеј ԃіспанԍер віԁлаліс служашщејјасӧс ԁа робочејјасӧс 37 учрежԃеԋԋеыԍ. Колӧ вӧлі віԁлавны 1462 служашщејӧс, на-піыԍ ез волыны пеԁкӧԁчывны 526 морт. Волӧм јӧз-піԍыс (936 м.) ԍурӧма 119 віԍыԍ морт: ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍыс — 14 морт; тріперӧн віԍыԍ — 105 морт. Сӧмын тајӧ лыԁпасјасыс абу-на стӧчӧԍ: 38% служашшејыс ез волыны петкӧԁчывныс-ԁај, тан міјан абу-на лабораторіја, оз-на вермыны вірсӧ віԍыԍјаслыԍ віԁлавны (реаксіја Васермана) ԁа уна мортлыԍ-на віԍӧмсӧ он вермы бура тӧԁны (в скрытом периоде).
Комі облаԍтын 1926 воӧ боԉԋічајасӧ волӧмаӧԍ 774 ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ ԁа 905 морт тріпер-віԍӧмӧн. Став віԍыԍыс карас ԁа облаԍтас ԃерт унҗык.
Емӧԍ ԍіктјас, кӧні ӧті мортӧԇ ставыс віԍӧны ԉоквіԍӧмӧн — Саратовскеј губерԋаын Куроносовка ԍікт сещӧмыс ем.
Меԁым тӧԁны, кыԇі разалӧма тајӧ ԉоквіԍӧмыс Роԍԍіјаын, віԇӧԁлам со кущӧм лыԁпас-вылӧ:
1913 воын быԁ 10.000 олыԍ-вылӧ вӧлі 72 морт ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ, чакоткаӧн — 50 морт, корјӧн — -31 морт, скарлаԏінаӧн — 25 морт, брушнеј ԏіпӧн — 24 морт. 1913 воын главнеј Врачебнеј інспекторлӧн Роԍԍіјаын вӧлі лыԁӧ боԍтӧма 1.248.002
мортӧс — ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍјасӧс. Татыԍ мі аԁԇам — ӧні віԍыԍјас пыр соԁӧны, лыԃԃыԍӧ міԉԉонјасӧн.
Унаӧ ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍјас мукӧԁ госуԁарствојасын тыԁалӧ со кущӧм лыԁпасыԍ:
Франтсіјаын ем 4 міԉԉон-кымын віԍыԍ, сіјӧ лоӧ 10% став олыԍ-піԍыс; ӧԏі Паріж-карас 100.000 гӧгӧр віԍыԍыс.
Берԉінын (кар) быԁ 100 мужік-морт-вылӧ — 20 мортыс віԍӧ ԉоквіԍӧмӧн, быԁ 100 нывбаба вылӧ — віԍыԍ 15-кымын.
Беԉгіјаын міԉԉон-гӧгӧр віԍыԍ; лыԃԃыны-кӧ, быԁ 7 ԇоԋвіԇа морт-вылӧ воӧ 1 віԍыԍ.
Алжірын быԁ 100 морт-піԍыс 60 віԍӧ.
Абіԍԍіԋіјаын — 100 морт-піыԍ 90-ыс віԍӧ ԉоквіԍӧмӧн.
Важ (1914-1918 воԍа) војна јона зев отсаліс ԉоквіԍӧмлы паԍкавны.
Ӧԏі Франтсіјаын сӧмын војна-ԁырјіыс лыԃԃӧмаӧԍ 250.000 выԉ віԍмыԍӧс.
Міјан сіԇ-жӧ сіјӧ војна-ԁырјі вӧлі зев уна салԁатјас віԍмӧмаӧԍ.
Гражԁанскеј војна зев-жӧ јона отсаліс віԍӧмлы паԍкавны быԁ пеԉӧсӧ. Салԁатјасыԁ бокаԁ олігӧн гозја-моз олӧны кущӧм-ԍурӧ нывбабајаскӧԁ-ԁа, налы ԍурӧ ԉоквіԍӧм; бабајасныс ӧткымынлӧн гортаныс бара-жӧ сіԇ віԍмалӧны коԁ-ԍурӧкӧԁ гозја-моз олігӧн.
Міјан комі ԍіктјасӧ салԁатјас, војна-ԁырјі сулалігас, коԉалісны-жӧ ԉоквіԍӧмтӧ. Сещӧм ԍіктја-
сыс: Ајкіна, Везԃін, Сыктыв-кар-берԁса ԍіктјас ԁа мукӧԁ, кӧні уна салԁат ԁа ԁыр овлісны. Ӧні, ме чајта, абу ԋекущӧм кар ԋі ԍікт, кытчӧ ез паԍкав, кӧні-еԍкӧ ез вӧв ԉоквіԍӧм.
Ԉоквіԍӧм ӧні вывті јона паокалӧма ставму-паԍталаыс.
 
Колӧ-ӧ јанԁыԍны ԉоквіԍӧмыԍ?
 
Унҗык јӧзыс міјан ԍіпіԉіс-віԍӧмтӧ чајтӧны меԁ-ԉок, меԁ-омӧԉ віԍӧмӧн. Сіјӧн-і ԋімсӧ веԍіг пуктылӧмаӧԍ ԉоквіԍӧм. Чајтӧны сіјӧ віԍӧмсӧ ԍуріг сӧмын коԁ-ԍурӧкӧԁ гозја-моз-олігӧн ԁа јанԁыԍӧны веԍіг і ԉечітчыныс. Мі віԍталім-ԋін, міјан 70% (100 віԍыԍ-піыԍ 70-ыс) віԍмӧны ԉоквіԍӧмӧн олӧм-ԍам-вӧсна (бытӧвӧј); гозја-моз олӧм-вӧсна сӧмын 30%. Сіԇкӧ тајӧ бокԍаԋ віԍӧмыԍ јанԁыԍны оз ков, пежыс сен ԋінӧм абу.
Сеԍԍа, мыјла-нӧ мі чакотка ог шуӧ пежӧн, огӧ јанԁыԍӧј. Сјјӧ віԍӧмнас быԁ во кулӧ 3 міԉԉон мортӧԇ став мувывԍыс. Сещӧм-жӧ чорыԁ віԍӧмјас: коԉера, ԏіп, піԍԏі (кокач, оспа), і с. в. Тајӧ став віԍӧмјасыс сіԇ-жӧ вуҗыԍ віԍӧмјас, ԍіпіԉіслӧн-моз-жӧ віԍӧԁыԍыс — мікробјас. Веԍкаласны-кӧ сіјӧ мікробјасыс морт-піӧ, сіԇ-жӧ морт віԍмӧ, а најӧс мі мыјла-кӧ огӧ шуӧ пеж, ԉок віԍӧмӧн. Сіԇ-кӧ і ԍіпіԉіс сещӧм-жӧ віԍӧм, пежыс сылӧн сымынԁа-жӧ, мыјԁа-і коԉералӧн, піԍԏілӧн (кокачлӧн), ԏіфлӧн ԁа мукӧԁлӧн.
Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ-јӧз ԋінӧмӧн абу мыжаӧԍ. Ас-шуԁтӧмлун-вӧснаыс віԍмӧмаӧԍ најӧ сіјӧ віԍӧм-
нас, ԁај куԅа олігаԁ ԋекоԁ мі огӧ вермӧ ӧткажітчыны сещӧм віԍӧмԍыс.
Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍјасӧс оз ков ԁај оз поԅ артавны пеж војтырӧн, оз ков ԍеравны ԋі, оз ков ӧтԁортны најӧс, а колӧ быԁ-ног отсавны налы регыԁҗыка ԉечітчыны. Ԍералӧм-понԁа ԁа наыԍ полӧм-вӧсна віԍыԍјасыԁ чајтӧны аԍнысӧ пежӧн-ԁа, ԇебӧны асԍыныс віԍӧмсӧ, оз віԍтавны ԁокторјаслы, оз мунны боԉԋічаӧ, сеԍԍа јона віԍмӧм-мыԍԏі і лоӧ мунны налы „тӧԁыԍјас“-ԁінӧ гуԍӧн ԉечітчыны (суԉемаӧн, быԁԍама турунјасӧн, ԁа вајасӧн). „Тӧԁыԍјаснаԁ“ ԉечітчӧмнас најӧ вајӧны зев ыҗыԁ ԉок аслыныс, воштӧны асԍыныс ԇоԋвіԇалуннысӧ, ԁај новлӧԁлӧны, разӧԁӧны віԍӧмсӧ јӧз-піӧ.
Каԁ-ԋін міјан шуны — ԉоквіԍӧм абу пеж, јанԁыԍны сыыԍ ԋінӧмла, сӧмын регыԁҗык, енӧвтчытӧг колӧ ԉечітчыны сыыԍ.
 
Кыԇі віԍӧԁӧ ԉоквіԍӧм.
 
Ԉоквіоӧм віԍӧԁӧ морттӧ ставнас, гӧгӧр (став оргаԋізмсӧ), он-кӧ ԉечітчы, вермас віԍӧԁны уна војас.
Кытчӧ меԁвоԇ мсртлы ԍурӧ віԍӧм-гагјыс, сетӧн і меԁвоԇ віԍӧмыԁ тыԁовтчас. Боԍтам сіԇ шуны: Ӧԉӧксан гозја-моз-оліс ԉоквісӧмӧн віԍыԍ нывбабакӧԁ. Сы-бӧрын вежон 2-3-мыԍԏі Ӧԉӧксанлӧн јанԇімас петас пупыш (прышщік). Сіԇкӧ ԉок-віԍӧмтӧ ԍурӧм-бӧрас тӧԁан сӧмын 2-3 вежон-мы-
ԍԏі. Сы-бӧрын сіјӧ пупышԍыс ԋӧжјӧԋікӧн понԁас лоны рана (јазва) гӧрԁ ыргӧн рӧма. Тајӧ ранаыс оз віԍ, оз луԁ-ԋі, орӧԍԍӧ омӧԉа-жӧ. Бокјасыс ԁа пыԁӧсыс ранаыслӧн зев чорыԁ. Сіјӧн тајӧ ԁојыс і шуԍӧ чорыԁ шанкрӧн (твердый шанкр).
Тајӧ ԁојас зев уна заразаыс (ԍпірокетаыс).
Тащӧм меԁ-воԇԇа јазваыс вермӧ лоны мортлӧн быԁлаын, кытчӧ ԍурӧма віԍӧмыс. Окаԍігӧн-кӧ, шуам, ԍурӧ — ԁој лоӧ вом-ԁорын і с. в.
Воԇӧ, сеԍԍа сіјӧ ԁој-берԁса ԋерӧԁјасыс (ԉімпаԏіческеј жеԉезајас) ыҗԁӧны чорԅӧны, сӧмын оз-жӧ віԍӧԁны.
Сіјӧ ԁојсӧ-кӧ бурԁӧԁны, — ӧԁјӧ зев бурԁас, унҗыкыԍсӧ-на бырлывлӧ, вошлӧ ачыс ԋӧԏі ԉечіттӧг.
Каԁыс ԁој лоӧмԍаԋыс кіԍтӧмӧԇ шуԍӧ „первічнеј“ періоԁӧн.
Вежон 5-6-бӧрын ԁој (твердый шанкр) лоӧм-мыԍԏі туша-паԍтала, став јај-вылын: кіјасын, кокјасын, морӧсын і быԁлаӧ зев посԋіԃіка кіԍтас. Кіԍтӧмыс оз луԁ, зев алӧј рӧма. Кіԍтӧмыс шуԍӧ „ԍіпіԉіԍԏіческеј роԅеоллаӧн“. Кіԍтӧм-воԇас віԍыԍ-
 
[8. Ԉоквіԍӧм-ԁој мужік-јанԇім-вылын.]
јаслӧн унҗыкыслӧн овлӧ јур-віԍӧмјас, віԍӧны лыјас, кокын јонҗыка. Тајӧ каԁнас (ԋерӧԁјас, ԉімпаԏіческеј жеԉезајас) ыҗԁӧны став јај паԍталаыс (ԍыліын, сој-ԋугԉаԍан-інын, кіԋаулын ԁа мукӧԁлаын). Тајӧ кіԍтӧмыс 1-2 тӧлыԍ-мыԍԏі вермас бырны ԉечіттӧг-жӧ. Сӧмын сы-пыԃԃі бара-на вермас кіԍтлыны быԁԍама кіԍтӧмнас. Кіԍтӧмјас сіԇжӧ оз ԁыр овны — кіԍтлас ԁа бырлӧ, кіԍтлас ԁа бырлӧ, он-кӧ понԁы ԉечітны.
Мӧԁ-ԍікас кіԍтӧмыс вермас лоны тӧԁчана, пупыш-коԃ. Сіјӧ-ԋін кі-улаԁ кылӧ, артмӧма ԁојјас (лӧмјас). Тащӧм кіԍтӧмыс шуԍӧ „папулајасӧн". Мукӧԁлаас тајӧ ԁојыс орԁӧ ԁа лоӧ-ԋін чорыԁ корка-улын. Васӧԁінјасын: вомԁорын, јанԇім-ԁорын ԁа мукӧԁлаын тащӧм чорыԁ ԁојјасыԍ артмӧ ԋебыԁ-васӧԁ-ԁојјас (мокнущие папулы). Тајӧ ԁојјасыс віԍӧԁӧныҗык-ԋін. Кіԍтӧмыс бара-жӧ вермӧ лоны вомԁораԁ, вом-пыщкӧсаԁ, ныр-пыщкын, горшын, сыыԍ-і гӧлӧсыс віԍыԍ војтырлӧн овлӧ мӧԁ-пӧлӧс (ԋаргӧ-ԉі, ԇуртӧ-ԉі) нырыс тупкӧса-коԃ.
Каԁыс меԁ-воԇԇа кіԍтӧмԍаԋыс (с первичной розеоллы) во 4-5 шуԍӧ „вторічнеј періоԁӧн“ — мӧԁ віԍӧԁан каԁ ԍіпіԉіслӧн.
 
[9. Ԉоквіԍӧмӧн кіԍтӧм чужӧм.]
Тајӧ 4-5 вонас-кӧ віԍыԍ оз ԉечітчы, ԉоквіԍӧм вуҗӧ којмӧԁ каԁӧ (треԏічнеј періоԁӧ), шуԍӧ сіјӧ мӧԁ-ногӧн „гуммознеј періоԁӧн".
Гуммознејӧн тајӧ каԁыс шуԍӧ сіјӧн, мыј тајӧ каԁнас віԍыԍлӧн ӧԏік-мӧԁлаын јај-вылас і пыщкӧсјасас-і лоӧ пыкӧсјас (опукоԉјас: мыԉккоԃјас, чірејкоԃ-ԁа). Пыкӧсыс і шуԍӧ „гуммаӧн“. Пыкӧсыс бӧрнас бырӧ, а сы-местаӧ лоӧ ԁој (рана).
Тащӧм пыкӧсјасыс, јазваыс, унҗыкыԍсӧ лоӧны кок-черјын, мускын, ԍӧлӧмын, рушку-пыщкын-ԁа. Мукӧԁ-ԁырјі овлӧны јур-вемын, ԁа ԍурԁлы (ԍурсалы)-пыщса вемын (ԍпіннеј мозг). ԁојыс-кӧ лоӧ ныр-вылын, ун-җыкыԍсӧ сы-вӧсна нырјасыԁ уԍлывлӧны, сіԍмӧны.
Сеԍԍа тајӧ віԍӧмсӧ-кӧ он ԉечіт во 25-40, вермас помаԍны віԍӧмыс мышку-коԍмӧмӧн (ԍпіннаја сукотка) ԉібӧ јурвем жугӧԁӧ параԉічӧн (прогреԍԍівнеј параԉіч).
 
Кущӧм каԁјасӧ ԉоквіԍӧм вуҗӧ.
 
Воԇыԍ мі аԁԇім: ԉоквіԍӧм немчӧжнас кујім каԁа (три стадии). Воԇԇа кык каԁнас ԉоквіԍӧм вуҗӧ — кӧлаԍӧ мӧԁа-мӧԁлы.
Којмӧԁ каԁнас (гуммознејас) ԉоквіоӧм оз-ԋін
вуҗ, вуҗлӧ-кӧ — зев-ԋін шоча.
 
[10. Ԉоквіоӧмыԍ ныр-лыыс уԍӧма (сіԍмӧма).]
Вуҗӧ-ӧ ԉонвіԍӧм баԏ-мамԍаԋ кагалы чужтӧԇыс (мам-кынӧмас.)
Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ баԏ-мамлӧн чеԉаԃыс ԉок-віԍӧмаӧԍ-жӧ. Сіԇкӧ — вуҗӧ.
Віԍӧмыс кагалы вуҗӧ мамԍаԋыс. Ӧні тӧԁӧны-ԋін, мам-кӧ віԍӧ, сылӧн віԍӧмыс, заразаыс (бԉеԁнаја спірокета) мам-кынӧмса кага-места-пырыс (через детское место — плаценту) ԍурӧ рушку-пыщса кагаыслы. Мам-кынӧмын віԍмӧм кагајас унҗыкыԍсӧ чужӧны воԇҗык ԁај шојӧн; чужӧны-кӧ ловјӧн, — кагајасыԁ зев омӧԉӧԍ, віԍлӧсӧԍ.
Франтсіјаын быԁво чужӧ ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ нывбабајаслӧн 20.000 кага-шој ԁа 4.000-кымынӧс кості вајӧны (выкіԁыш). Јӧз ԇоԋвіԇалун-вӧсна тӧжԁыԍыԍ коміссаріјат-берԁса веԋерологіческеј ԃіспарԍер * арталӧм-ԍерԏі міјан ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ мамјаслӧн 55% кага вајӧм оз ԉучкіја помаԍ, (ԉібӧ кулӧмаӧԍ, ԉібӧ кості вајӧны).
Ловјӧн чужыԍ ԉоквіԍӧма чеԉаԃлӧн олӧмыс омӧԉ-жӧ: ԉібӧ регыԁ кулӧны, ԉібӧ віԍмӧны.
Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ-мамјасыԍ чужыԍ кагајас-піыԍ унҗыкыс регыԁ кулӧны: 100 кага-піыԍ кулӧ 19-ԍаԋ 72-ӧԇ (19-72%).
Таԇі мам-баԏԍаԋ вуҗӧм віԍӧмыс шуоӧ наԍԉеԁственнејӧн.
Наԍԉеԁственнеј ԍіпіԉіслӧн ем со кущӧм кујім тӧԁпас, унҗыкыԍсӧ кујімнаныс овлӧны ӧтлаын.
 
1) Ԍін-коԉк віԍӧм (заболевание роговицы глаза)
*) Мӧскуаын.
2) Ԍӧкыԁ пеԉаӧԍ (глухота).
3) Абу тыр піԋаӧԍ — вылыс воԇ піԋјасыс гуранаӧԍ (недостаток резцов на верхнеф челюсти, выемки).
Мамјаслӧн, коԁјас пӧраӧ јона бура ԉечітчӧмаӧԍ ԉок віԍӧмыԍ, чужӧны бур ԇоԋвіԇа чеԉаԃ. Коԁјас оз ԉечітчыны, налӧн чужӧны то кущӧмӧԍ — віԇӧԁ ԍерпассӧ.
11. Ԉоквіԍӧм-вӧсна воԇпіԋјасыс гуранаӧԍ
12. Ԉоквіԍӧма кага.
Ԉоквіԍӧмыԍ поԅӧ ԇікӧԇ бурԁны.
 
Ԉоквіԍӧмыԍ колӧ повны сӧмын коԁі оз ԉечітчы сыыԍ. Ԉечітчыԍлы тајӧ віԍӧмыԍ повны ԋінӧм. Велӧԁчӧм-јӧз корԍӧмаӧԍ зев уна-пӧлӧс ԉекарствојас ԉечітны ԉоквіԍӧмтӧ.
Ӧніја-ԁырјі повтӧг-ԋін вермам шуны, — ԉоквіԍӧм поԅӧ ԇікӧԇ бырӧԁны, і кымын воԇ боԍтчан сыыԍ ԉечітчыны, сымын кокԋіҗыка ԁа ӧԁјӧҗык бурԁан. Понԁас-кӧ віԍыс морт ԉечітчыны пырыԍ-пыр ԁојјас (твердый шанкр) лоӧмԍаԋ, секі ԉок-віԍӧм бурԁӧ регыԁӧн.
3-4 тӧлыԍӧн зіԉа ԁа бура ԉечітчӧмӧн верман лоны бӧр ԇоԋвіԇаӧн.
Ԉечітны-кӧ ԉоквіԍӧм мӧԁ-каԁас (періоԁ сыпі), секі ковмас-ԋін оз 3-4 тӧлыԍ, а 2-3 во зіԉа ԁај бура ԉечітчыны. Сіԇкӧ поԅӧ-на ԉечітчыны ԁај верман-на ԇоԋвіԇа лоны мӧԁ-каԁ-бӧрас.
Којмӧԁ каԁын (гуммозный период) — 4-5-во-мыԍԏі ԉоквіԍӧм ԉечітны ԍӧкыԁҗык-ԋін, шуны веԍкыԁа-ԇікӧԇ бурԁӧм-јылыԍ оз поԅ.
Ԃерт, понԁан-кӧ ԉечітчыны і којмӧԁ каԁын віԍӧм нуӧԁас кокԋіԁҗыка. Ԉечітӧм вермас віԇны параԉічыԍ, ԉібӧ мышку коԍмӧмыԍ (от прогрессивного паралича и спинной сухотки), а ӧткымыныԍ уԁајтчывлӧ ԉечітны бурԁтӧԇ.
Быԁ віԍыԍлы колӧ тӧԁны ӧԏітор: отсавны вермаԍны тајӧ віԍӧмыԍ мынтӧԁчыны сӧмын ԁокторјас.
Попјас, тӧԁыԍјас ԁа мукӧԁ ԉекарјас, коԁјас-ԁінӧ уна віԍыԍјас-на волӧны, сӧмын јонҗыка щыкӧԁасны віԍӧмсӧ быԁԍама аслыс-пӧлӧс ԉекарствојаснас.
Таԇі віԍігӧн ԁокторјас сӧмын вермасны тӧԁны мыјӧн ԉечітчыны. Најӧ сӧмын отсаласны шеԁӧԁны, корԍны ԇоԋвіԇалун.
Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ мортлы колӧ бурмӧԁны асԍыс олӧм-ногсӧ ԍамсӧ: секі оз поԅ јуны віна ԋі сур і с. в., оз поԅ веԍіг курітчыны. Ԉечітны ԉоквіԍӧмтӧ колӧ уна ԍам, — зев ԍӧкыԁ сіјӧс ԉечітныԁ.
Ԉечітӧны уна-ногӧн: ӧԏі мортлы ԁокторјас вӧчӧны уколјас, мӧԁлы ԍетӧны мавтчыны ԉекарствојас, којмӧԁлы ԍетӧны јуны ԉекарствојас, ԋоԉӧԁлы вірсӧнӧ ԉекарство кіԍталӧны (вливание в вену сальверсана нельсоверсана і с. в.). Тајӧ ԉекарствојаснас поԅӧ ԉечітчыны сӧмын ԁоктор віԁлалӧм-щӧктӧм-ԍерԏі.
Ӧні карјасын (міјан Сыктывԁін карын ем-жӧ) емӧԍ нарошнӧ тащӧм віԍӧмјассӧ ԉечітан-інјас — Веԋерологіческеј ԃіспанԍерјас. Быԁ віԍыԍлы колӧ сетчӧ і шыаԍны, кӧні абу ԃіспанԍерыс, колӧ шыаԍны боԉԋічаӧ ԁокторјас-ԁінӧ.
Ԍіԇкӧ, быԁ мортлы, коԁі віԍмӧ ԉоквіԍӧмӧн, колӧ тӧԁны, — ԉоквіԍӧм ԉечітны поԅӧ, ԉечітӧмыс ас-сајас.
Кымын воԇҗык, регыԁҗык ԍурӧмԍаԋыс, боԍтԍан ԉечітны, сымын кокԋіҗыка, ӧԁјӧнҗык ԁа бурҗыка поԅӧ ԉечітны тајӧ віԍӧмсӧ.
Каԁ-ԋін пуктыны пом гӧгӧрвотӧм-јӧз-ԍорԋіјаслы, мыј ԍіпіԉіс „ԉок-пеж-віԍӧм“. Сен ԋінӧм абу пежыс, јанԁыԍны тајӧ віԍӧмыԍ оз-жӧ ков ԋӧԏі. Ԍіпіԉіс — сещӧм-жӧ віԍӧм, кущӧм і уна мукӧԁ кӧлаԍан-віԍӧмјас.
Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍјас ԋінӧмӧн абу мыжаӧԍ, најӧс оз ков нарԏітны, оз ков ӧтԁортны, повԅӧԁлыны, а колӧ налы отсавны ԉечітчынысӧ, віԍтавны кыԇ колӧ сыыԍ ԉечітчынысӧ — отсавны корԍны налы ԇоԋвіԇалунсӧ. Он-кӧ понԁы јанԁыԍны ԁа боԍтԍан ԉечітчыны ԉоквіԍӧмыԍ, — ԉоквіԍӧм ещаҗык лоӧ, ещаҗык лоӧ тујыс паԍкавнысӧ віԍӧмыслы.
 
Мыј колӧ тӧԁны быԁ мортлы, меԁым віԁчіԍны ԉоквіԍӧм-ԍурӧмыԍ.
 
Мі віԍталім-ԋін, ԉоквіԍӧм вермӧ ԍурны і гозја-моз овтӧг — олӧмԍам-вӧсна. Сіԇкӧ та-ԍерԏі і колӧ воԇвыв тӧжԁыԍны асԍыԁ ԇоԋвіԇалунтӧ кутны, вермаԍны быԁ віԍӧмкӧԁ, торја-ԋін ԉоквіԍӧмкӧԁ ԁа мукӧԁ вуҗан-віԍӧмјаскӧԁ.
Со мыј колӧ тӧԁны ԁа вӧчны тајӧ віԍӧмыԍ віԁчіԍӧм-куԅа:
1. Ԍіктјасын паԍкыԁҗыка нуӧԁны јӧзлыԍ вежӧр-југԁӧԁан уҗ, торја јона јӧз-піын колӧ нуӧԁны уҗ ԇоԋвіԇалун-віԇӧм-јылыԍ. Кымын паԍкыԁҗыка понԁас мунны јӧз-костын ԇоԋвіԇалун віԇӧм-јылыԍ југԁӧԁӧмыс, кымын унҗык јӧз понԁас тӧԁны ԉоквіԍӧм-јылыԍ, — мыј сіјӧ лоӧ, кыԇ сіјӧ шеԁӧ,
кыԇ сіјӧ віԍӧԁӧ, кыԇі сыыԍ віԁчыԍны і с. в., — сымын кокԋіа быԁ морт кутас вермыны віԇны аԍсӧ сіјӧ віԍӧмԍыс, вермас віԁчіԍны віԍӧм-ԍурӧмԍыс.
2. Быԁ мортлы колӧ віԁчіԍны гӧтраԍтӧԇ-мунтӧԇ коԁкӧԁ-ԍурӧ гозја-моз олӧмыԍ, сіԇ-жӧ і гӧтыраӧн.
3. Меԁԍа јона колӧ віԁчіԍны гозја-моз-олӧмыԍ кущӧм-ԍурӧ нывбабајаскӧԁ — проԍԏітуткајаскӧԁ.
4. Вӧралігјасӧн, вӧрын уҗалігӧн, ветліг-мунігӧн, сіԇ воԇӧ — колӧ јона віԁчіԍны ӧԏік таԍтіыԍ ԁа пуан-ваӧн мыԍкытӧм паԋӧн ԍојӧмјасыԍ. Пу-паԋыԁ абу ԁона, быԁӧнлы колӧ аслыԁ новлӧԁлыны.
5. Таԍтіјас, чашкајас ԁа стӧканјас быԁӧнлы колӧ лӧԍӧԁны аслыԁ торјӧн; ԃерт поԅӧ і ӧԏінас уналы јуны-ԍојны, сӧмын ԍојӧм-бӧрас пыр-жӧ колӧ мыԍкыны пуан-ваӧн (заварітӧмӧн).
6. Ԋӧтчыԁ оз ков боԍтны курітны јӧзлыԍ чігаркапом, ԋі каԉԉан, чігаркапомнаԁ ԁа каԉԉаннаԁ вермас вуҗны ԉоквіԍӧм.
7. Ԇоԋвіԇа мортлы оз ков чышкыԍны ӧԏі кічышкӧԁӧ (куԅчышјанӧ) јӧзкӧԁ, јешщӧ-ԋін он-кӧ тӧԁ, — віԍӧ оз сіјӧ. Бара-жӧ оз ков паԍтавны тӧԁтӧм јӧзлыԍ новлӧма паԍкӧм (улыс-ԋі вылыс-паԍкӧм).
8. Маԍԏерскејјасын, кӧні уҗалӧны уна јӧз, ԋӧтчыԁ оз ков боԍтны вомаԁ кӧрттув, јем, суԋіс, кіԅјас ԁа мукӧԁтор, — сені вермас лоны ԁуԉ мӧԁ мортлӧн, ԉоквіԍӧма мортлӧн.
9. Ԋӧтчыԁ оз ков сетны асԍыныԁ кагајастӧ ԋоԋӧԁны тӧԁтӧм нывбабајаслы, коԁјаслыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ он тӧԁ, сіԇжӧ оз ков боԍтны верԁны (ԋоԋӧԁны јӧзлыԍ кага — ӧԏіыслы і мӧԁыслы вермас ԍурны ԉоквіԍӧм: нывбабалӧн — кагалы, кагаԍан& — нывбабалы (віԍӧны-кӧ коԁыскӧ).
10. Ԇоԋвіԇа мортлы окаԍны коԁкӧԁ-ԍурӧ оз-жӧ поԅ: вомԁораԁ унаыԍ овлывлӧ ԁојјас — окаԍіг-мозыс, тӧԁтӧм мортԍыс вермас шеԁны ԉоквіԍӧм.
11. Јона віԁчіԍны колӧ, меԁ еԍкӧ кыԇкӧ ԁа мыјӧн-кӧ ез ԍур ԁуԉԉыс ӧԏі мортлӧн вомас ԉібӧ вом-ԁорас мӧԁ мортлы. Ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍ мортԍаԋ ԁуԉ-пыр зев јона вуҗӧ віԍӧмыс.
12. Ԍемјаын-кӧ емӧԍ віԍыԍјас ԉоквіԍӧмӧн, пырыԍ-пыр-жӧ колӧ најӧс ыстыны боԉԋічаӧ ԁоктор-ԁінӧ (ԋінӧм-вылӧ оз ков леԇны тӧԁыԍјас-ԁінӧ). Віԍыԍӧс торјӧԁӧм-бӧрын гортӧ коԉыԍјаслы колӧ бура гӧгӧр мыԍкавны-пеԉкӧԁны оланінтӧ, — колӧ јона быԁ бокԍаԋ віԁчіԍны ԉоквіԍӧм-ԍурӧмыԍ.

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Пос&oldid=52660