Пос: различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
Нет описания правки
 
(не показано 266 промежуточных версий 4 участников)
Строка 1: Строка 1:
ВРАЧ НАԂЕІН
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.
ЛУԀӦМ
 
Т. Наԃејевалыԍ-коміӧ-пӧртӧмсӧ ас-ногыс лӧԍӧԁіс, реԁаксіааліс-ԁа, А. Чеусова
СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін
1927-во, Мӧскуа
2000
Кыввоԇ.
 
Комі-јӧз-пӧвсын вывті-јона луԁӧм паԍкалӧма. Сіјӧ-віԍӧмыс ас-понԁаным, огӧ кужӧ овныс ԁа сіјӧн. Керкајасным посԋіӧԍ, ԁуркӧԍ, аԍным пыр ԋајтӧԍ, шоча мыԍԍам. Ӧԏі-вежӧсын олам унаӧн, кымынкӧ-морт. Кык-жыра-керкаыԁ грезԁјасаԁ зев еща. Сіјӧ-жӧ вежӧсын кӧԅајкајасыс шабԁісӧ коԍтӧны, ԁӧрасӧ кыӧны, курӧгјассӧ віԇӧны, пыртлӧны шонтыны баԉајассӧ ԁа порԍпіјансӧ. Сынӧԁыс керкаас пыр щыкӧма, пыр сені тырыс быԁԍама-віԍӧԁыԍ-гагјыс.
Ԁӧрӧм-гач шоча вежам: міјанын ԁӧрасӧ нылыслы пріԁаннеј-вылӧ чӧжӧны, новлӧԁны оз убеԉітны.
Ставыс тајӧ маԍт луԁӧмлы.
Тајӧ-ԋігаас лоӧ гіжӧма луԁӧм-јылыԍ: мыјыԍ сіјӧ лоӧ, кыԇі сыыԍ бурԁӧԁчыны ԁа віԁчыԍны. Быԁӧнлы колӧ лыԃԃыны ԋігасӧ ԁа ӧтвылыԍ бырӧԁны луԁӧмсӧ комі-јӧз-пӧвсыԍ.
I. Мыјла луԁӧмлы оз волы пом.
 
Міјанын шоч-керкаын оз луԁны. Боԍтны-кӧ став-роч-му-паԍтасӧ, уна-міԉԉон-морт луԁӧмаыԁ ԍурӧ. Быԁлаын ԍіктјасын олӧны ԇескыԁа, быԁ-керкаын олыԍыс уна. Сыпонԁа мукӧԁ-ԍіктас пӧшԏі став-јӧзыс луԁӧны.
Карјасын ӧԏі-вежӧсын ещаҗык-морт олӧ, сӧстӧмҗыка најӧ паԍтаԍӧны, пеԉкҗыка керкасӧ віԇӧны. Карын ԍіктын-ԁорыԍ овны лӧԍыԁҗык: віԍман ԁа сені боԉԋічајас емӧԍ, уна-пӧлӧс-ԁокторјас-ԁа. Ԁај сіјӧ-на міјан-карјасын уна луԁыԍыԁ ем, ԇікӧԇсӧ најӧ ԋекор-жӧ оз быравлыны.
Мыјла быԁлаын сещӧм-јона луԁӧмнас віԍӧны?
Тајӧ-јуалӧм-вылӧ зев-кокԋі воча-кыв шуны. Олам мі вывті-ԋајта, ԁурка, ԇескыԁ-інын. Ԋајтысла мукӧԁ-ԁырјі керкааԁ җоҗ-плакајасыс оз тӧԁчыны, а новлан-кӧлујным кормылӧ. Мыԍԍыны-керны огӧ-жӧ раԃејтӧ, ԋајт-ԍурја-коԃӧԍ ветлӧԁлам.
Мыјла сіԇі? — ԁа со-мыјла: ӧԏікӧ, мі огӧ тӧԁӧ став-ԉоклунсӧ ԋајта ԁа ԁурка-олӧмыԍ, сывӧсна огӧ сыыԍ јанԁыԍӧ; сӧстӧма-олӧмсӧ веԍкоԃӧн лыԃԃам. Мӧԁкӧ, ԍіктјаеын боԉԋі-
чајас ԁа ԁокторјас абуӧԍ; ем-кӧ, сӧмын кымынынкӧ, абу ставас. Боԉԋічаԍаԋ боԉԋічаӧԇ костјас зев-гырыԍӧԍ, уна-ԁас-верстаӧԍ. Ылын-понԁаыс креԍԏаԋінлы ԁоктор-ԁінӧ поԁӧн мунны ԁыш-а, муԇ-вӧлыслыԍ кокјассӧ „ԋінӧм-понԁаыԁ“ оз-жӧ песны-ԁај (луԁӧмтӧ-ӧԁ најӧ ԋінӧмтујӧ пуктӧны). Страԁа-ԁырјі ԁа рӧспута-ԁырјі (тулыс, арын) грезԁса-војтыр ԁокторјастӧ ԋекущӧма оз аԁԇывны.
Міјан-креԍԏана унҗык-віԍӧмсӧ пӧрӧсӧн шуӧны. Оз-кӧ кут коԁкӧ вермӧԁчыны, паччӧр-вылас кајас ԁа кујлас, ԁоктор-орԁӧ оз мун. Ԇікӧԇ-ԋін кор пӧгібӧ воас, вӧԉіԍԏі сылы ԁокторыԁ ковмас.
Луԁӧмыԁ морттӧ воԉпаԍӧԇ оз вошты, біа-віԍӧмӧн-моз оз ԍӧкыԁа віԍӧԁ. Сы-понԁа луԁӧмтӧ креԍԏана ԋінӧмӧн лыԃԃӧны.
Ӧԏі-ԁоктор віԍталӧ со-кущӧм-тор. Ӧтчыԁ-пӧ арын нуісны менӧ ылӧ грезԁӧ, ԍӧкыԁа-віԍыԍ-ԁінӧ. Віԁлалі ме сіјӧс ԁа віԁчыԍа вӧвјассӧ-шојтчӧԁӧм. Локтісны зев-уна-јӧз: коԁі віԍыԍӧс віԁлыны, коԁі ме-ԁінӧ. Віԇӧԁлі ме ӧԏі-ԃеԏіна-кі-вылӧ-ԁа — апастӧм сіјӧ: луԁӧ. Јуала баԏыслыԍ, піыԁ-нӧ, міԍа, тенаԁ луԁӧ?
— Тајӧ, Пеԏӧыс? Луԁӧ. Став-чеԉаԃӧј, буракӧ, луԁӧны.
— Уна чеԉаԃыԁ?
— Ем, тырмас сіјӧ-бур, — зев-паԍкыԁа-шпыԋмунӧмӧн шуіс баԏыс: — ԍіԅімӧн-кымын котралӧны.
Мыјла-нӧ он бурԁӧԁ луԁӧмԍыс? Тајӧ-ӧԁ зев вуҗана, ставнытӧ віԍмӧԁас. Волін, еԍкӧ, ме-орԁӧ, ԉекарство ԍеті.
— Карӧԇ? Луԁӧм-вӧсна? Луԁӧмыԁ-ӧԁ абу-на зев-ԍӧкыԁ-віԍӧм, меԁ луԁыштасны. Луԁӧм-вӧсна вӧв-кокјас огӧ-на кутӧ песны. Коркӧ-тон бурԁасны. Ештӧны-тај, меԁ гыжјаԍӧны. Уҗтӧгыԁ овны-ӧԁ ԍӧкыԁ-жӧ.
Ставныс ԍерӧктісны. Сеԍԍа быԁӧн понԁісны нораԍны ылын-олӧм-вылӧ: быԁ-віԍӧмыԍ-пӧ лун-војсӧ он ԍој ԁа вӧвтӧ он муԇты; матынӧԍ-кӧ-пӧ боԉԋічаԍаԋыԁ олім, — бурԁӧԁчім.
Сіԇі-ӧԁ і ем: маті-гӧгӧрса-креԍԏана боԉԋічааԁ щӧкыԁҗыка волӧны, бурԁӧԁчӧны, јуаԍӧны ԁокторлыԍ віԍӧмјас-јылыԍ, корӧны сылыԍ отсӧг. Ԁокторыс-кӧ бур ԁа бура-бурԁӧԁӧ, креԍԏанаыс сіјӧс јона раԃејтӧны, кывзӧны сылыԍ віԍталӧмјассӧ, вӧчӧны сіјӧ-щӧктӧм-ԍерԏі. Маті-гӧгӧрсајасыԁ мукӧԁыс і луԁӧмыԍ бурԁӧԁчӧны, волӧны сіјӧн ԁоктор-орԁӧ. Бурԁӧԁчыныс еԍкӧ і бурԁӧԁчӧны, ԁа ԇікӧԇсӧ сыыԍ мынны оз вермыны.
Луԁӧмыԁ — кучік-віԍӧм. Емӧԍ нӧшта мукӧԁ-пӧлӧс кучік-віԍӧмјас, сӧмын луԁӧмыԁ міјанын, Роч-муын, меԁ-јона паԍкалӧма. Ԁасԋоԉ-міԉԉон-кучік-віԍӧма-піын віт-міԉԉон ԁа җыныс луԁӧмӧн віԍӧ. Креԍԏаԋіныԁ ӧнӧԇ-на луԁӧмтӧ ԋінӧмтујӧ пуктӧ, он кув сыыԍ-ԁа. Сіԇнас сіԇ, луԁӧм-помыԍ ԋекоԁ-на абу кувлӧма, сӧмын
віԁчыԍны ԁа бурԁӧԁчыны сыыԍ колӧ. Он-кӧ понԁы бурԁӧԁчыны, во, ԁај кыкӧс віԍӧԁас: пыр понԁан чарсјыԍны-гыжјаԍны. Лун-ԋі-вој ԋекущӧм спокој оз ло, прамеј уԅӧм ԋі шојтчӧм. Оз понԁы ԍојԍыны. Мортыԁ омӧԉтчас. Ԋекущӧм-уҗ кіас оз понԁы пырны. Ԁај кущӧм-уҗалыԍ лоӧ сіјӧ ԍојтӧг-уԅтӧг-олігаԁ?
 
II. Мыј колӧ тӧԁны луԁӧм-јылыԍ.
 
Колӧ быԁӧнлы тӧԁны, мыјыԍ лоӧ луԁӧмыс ԁа мыј-понԁа сіјӧ сещӧм-ӧԁјӧ-паԍкалӧ. Тӧԁны-кӧ сіјӧ-торјас понԁан, кокԋіԁҗык лоӧ сыыԍ мынтӧԁчыны. А мынтӧԁчыны сыыԍ колӧ, меԁ міјан веԍіг ӧԏі-луԁыԍ ез вӧв.
Луԁӧмыԁ лоӧ зев-посԋіԃік, бусыԍ-на посԋі, гагјасԍаԋ. Ыҗԁӧԁан-ԍԏеклӧтӧг најӧс он і аԁԇы.
Луԁӧм-гагјыԁ ԁаԍ-вылын-олыԍ. Сывӧсна шуӧны сіјӧс параԅітӧн. Параԅітӧн-жӧ шуӧны быԁӧнӧс, коԁі ачыс ԋемтор оз вӧч-а, олӧ јӧз-уҗӧн, јӧз-ԍылі-вылӧ ӧшјӧма-ԁа (ревоԉутсіјаӧԇ міјанын озырјас сіԇі олісны). Параԅітыԁ уна-пӧлӧс: тој, пыщ, луԁік, уна-пӧлӧс-ков ԁа мукӧԁ. Ставныс најӧ ԁаԍ-вылын-олыԍјас, морт-јај ԍојӧны. На-піыԍ ԋекоԁ ԋемтор оз вӧч, ԋекущӧм-уҗ оз уҗав. Коԁ-ԍурӧ на-піыԍ туша-куԅа ԉуԅјалӧны (тој, луԁік ԁа с. в.), коԁ-ԍурӧ гырк-пыщкын олӧны (ковјас), а луԁӧм-гагјыԁ кучікын олӧ.
[Луԁӧм-гагјас: 1 — ај-гаг; 2 — еԋ-гаг; 3 — луԁӧм-гаг-коԉк; 4 — том-гаг.]
 
Луԁӧм-гагјыс луԁік-моԁаа. Куш-ԍінмӧн-віԇӧԁӧмӧн сіјӧ тӧԁчӧ зев-іԉӧԉік (очень малень-
кий) јеҗыԁ-чутӧн. Ыҗԁӧԁан-ԍԏеклӧ-пыр-кӧ віԇӧԁны сы-вылӧ, тушаыс сылӧн гуранӧԍ: мышку ԁа кынӧмув-кучікыс быԏԏӧ гыа — вомӧна-бӧрӧзԁааӧԍ. Мышкуас нӧшта зев уна мыԉ-коԃјас, ԉежнӧглӧн-моз сущкаԍана-посԋіԃік јем-коԃјасӧн. Кокыс ԋоԉ-гоз: кык-гозыс воԇлаԁорас, мӧԁ-кыкыс бӧрлаԁорас. Еԋ-гагјаслӧн воԇлаԁор-кокјасыс помаԍӧны ԍур-коԃӧн, бӧрлаԁорјасыс щӧԏаӧԍ. Ај-гагјаслӧн сӧмын бӧрја-бӧр-кокјасыс щӧԏаӧԍ. Воԇԇа-гоз бӧр-кокјасыс воԇлаԁор-кокјасыс-моз-жӧ ԍур-коԃӧн помаԍӧны. Јурыс тушаԍыс тӧԁчӧмӧн јансалӧ. Сіјӧ куԅныр-коԃ, вылыса-черлыыс сені.
Луԁӧм-гагјас, тој-моз-жӧ, чужӧны ԍеровјасыԍ. Ај-гаг еԋыԍ кыкпӧв ічӧт. Нӧшта кор еԋыс тыра, секі сіјӧ јешщӧ ыҗыԁ.
Гагјаслыԍ чужӧмсӧ, быԁмӧмсӧ, кущӧм-пертасаӧԍ најӧ-ԁа, поԅӧ аԁԇыны мікроскопӧн. Сӧмын мікроскоп-лӧԍӧԁӧм-бӧрын јӧзыԁ кутісны тӧԁны мыјвӧсна лоӧны быԁԍама-вуҗана-віԍӧмјас. Најӧ, вӧлӧмакӧ, лоӧны зев посԋіԃік-гагјасԍаԋ, бакԏеріјајасӧн шуӧны. Луԁӧм-гагјасыԁ бакԏеріјајас-жӧ.
Ыҗыԁ-тыра-луԁӧм-еԋ-гаг (сылӧн секі рушкуас тырыс ԍеров) мортлыԍ кучіксӧ кырлӧԁлӧ, вурԁыԍ-моз аслыс туј вӧчалӧ. Секі сіјӧ пыԁӧ кучік-пыщкӧ оз пыр, ветлӧԁлӧ меԁ-вылыса-кучік-пласт-увтіыс. Візлалӧ сіјӧ сӧмын војјасын. Мунігас јаԁ леԇӧ, сы-вӧсна, јајыԁ сотӧ-луԁӧ. Нӧшта-ԋін јона луԁӧ, жеԉнӧг-коԃ-
-сущкаԍаннас ԁојԁалӧ кучіктӧ-ԁа, веԍкалӧм-јаԁԍыс зӧԉітӧ сеті-ԁа. Мортыԁ чашјыԍӧ-гыжјаԍӧ, гыжјаԍӧмнас чајтӧ лӧԋӧԁны гагсӧ. Сы-вӧсна, со, і віԍӧмсӧ луԁӧмӧн ԋімтӧны.
Кучікӧԁ веԍкыԁа-піԍкӧԁчӧмӧн-мунігӧн еԋ-гаг коԉалӧ туј-вылас ԍеровјас, асмогсӧ-ԁа (посԋіԃік-ԍӧԁ-шыԁӧсјас быԏԏӧ).
Ај-гагјас лунын ӧԏілаын-жӧ олӧны, візлалӧны сӧмын војјасын, кучік-вывті. Кучік-пыщкӧ ԋекущӧм-тујјас најӧ оз вӧчавны.
Ај-гагјаслӧн уҗыс зев еща: ԍојӧны-јуӧны, тырԍӧԁӧны еԋ-гагјасӧс, сеԍԍа віт-ԍіԅім-лун-мыԍт-і кулӧны.
Ԍеровјасыԍ кык-кымын-лун-мыԍԏі петӧны томіԋік-гагјас. Регыԁӧн чужанінсӧ најӧ еновтӧны, петӧны кучік-вылӧ. Кык-вежон-бӧрын најӧ лоӧны гырыԍ-гагјасӧн.
Луԁӧмыԁ зев-вуҗана-віԍӧм: пырыԍ-пыр ӧԏі-ԍаԋ мӧԁлы вуҗаԍ. Вывті ӧԁјӧ сіјӧ паԍкалӧ школајасын. Ӧԏі-велӧԁчыԍ-кӧ віԍмас, регыԁ ставныс луԁны кутасны. Ԁас-лун-мыԍԏі став-велӧԁчыԍыс кутасны гыжјаԍны.
Важ-велӧԁыԍјас регыԁӧн каԅалӧны луԁӧмтӧ, пырыԍ-ныр луԁыԍӧс ыстӧны гортас, торјӧԁӧны ԇоԋвіԇа-велӧԁчыԍјасыԍ, оз леԇны сіјӧс школаӧ, кытчӧԇ ԇікӧԇ оз бурԁ. Тащӧм-торјӧԁӧмыс велӧԁыԍјасӧн віԍыԍјасӧс зев-бур-тор: уна чеԉаԃӧс віԇӧ віԍмӧмыԍ, отсалӧ віԍӧмсӧ лӧԋӧԁны-ԁа.
Томіԋік-велӧԁыԍјас унаӧн луԁӧмтӧ оз тӧԁны аԍныс, віԍыԍтӧ оз ԁругӧн каԅавны. Сы-вӧсна налӧн школаас луԁыԍыԁ пыр уна ем.
Кокԋіа разалӧ луԁӧмыԁ чеԉаԃ-пӧвсын ворсігас. Ӧԏі-луԁӧма-кӧ на-пыщкӧ веԍкалас, ставныс віԍмасны. А грезԁса-чеԉаԃ, пышкајјас-моз, велалӧмаӧԍ ӧтчукӧрын овны. Ӧԏі-кӧ кытчӧкӧ котӧртас, ставныс сы-бӧрыԍ. Луԁӧма-кӧ коԁкӧ на-пӧвсын ем, луԁӧм-гагјыс сы-вылыԍ кыԇкӧ піԍкӧԁчас-ԋін ԇоԋвіԇа-вылӧ.
Уна-чеԉаԃа-ԍемјаӧ-кӧ луԁӧмыԁ веԍкалас, ставсӧ раԁјас. Креԍԏана-чеԉаԃыԁ-ӧԁ кыԇі олӧны? Ставныс ӧԏілаын, ӧԏі-воԉпаԍын уԅлӧны, унаыԍ ӧԏі-ԁӧрӧм-гач новлӧны. Нӧшта ԁӧрӧм-гачсӧ омӧԉа песлалӧны-пожјалӧны, песлалігас оз пуԅӧԁлыны. Віԍӧԁыԍ-гагјасыс сетчӧ ловјӧн коԉӧны. Кыԇі-нӧ еԍкӧ сеԍԍа таԇі-олігӧн луԁӧмыԁ оз вуҗ мӧԁа-мӧԁлы? Веԍіг мам-баԏыс щӧщ віԍмасны.
Гырыԍ-јӧзлы (баԏ-мамлы, чој-воклы-ԁа) пыр колӧ кыјӧԁны посԋі-чеԉаԃ-бӧрԍа, меԁым оз овны ԁа оз ворсны најӧ луԁӧма-чеԉаԃкӧԁ. Аԍтӧ, ԁӧрӧм-гачтӧ ԁа воԉпаԍ-гогӧртӧ колӧ віԇны сӧстӧма. Ԁӧрӧм-гачтӧ ԁа воԉпаԍвыв-ԁӧратӧ (простыня) щӧкыԁҗыка вежлавны ԁа песлалігас бура пуны. Чеԉаԃтӧ оз ков ӧтлаын уԅтӧԁлыны. Быԁ-воԉпаԍ-вылӧ колӧ воԉсавны ԁӧра. Оз ков щук роч-ԁӧра, сӧмын меԁ сӧстӧм вӧлі-а.
Пыр колӧ тӧԁвылаԁ кутны, мыј луԁӧмыԁ вуҗӧ луԁыԍ-берԁӧ-інмӧԁчылӧмыԍ. Щӧкыԁа віԍмылӧны воԉпаԍ-ешкынԍаԋ, кӧлујԍаԋ, на-берԁӧ-кӧ віԍыԍ інмӧԁчылӧма. Ӧтлаын-уԅлігӧн ӧтпырјӧ ԍемјакоԃсӧ віԍӧԁас. Но меԁԍа-кокԋіа віԍмӧны ԋајта ԁа ԁурка-олігӧн.
 
* * *
 
Луԁӧмыԁ-кӧ кӧлаԍас, мортыс вој-вој оз кут уԅны: гагјас-візлалӧмыԍ ԁа леԇӧм-јаԁыԍ јајыс
сотчыны-луԁны понԁас, пыр лоӧ гыжјаԍны. Унмовԍыштас-кӧ муртса і сіјӧ гыжјаԍӧ, уԅігас. Паԍтӧгыс-кӧ пӧртчӧԁны сещӧм-луԁыԍӧс, јајыс туша-куԅтаыс кіԍтӧма. Меԁ-сука кіԍтӧмыс морӧсас, ԋоԋјасԍаԋыс увлаԋӧ. Сещӧм-коԃ-жӧ рушкуас, јанԇімас, кокјасас піԇӧсӧԇыс-ԁа. Меԁԍа-муса луԁӧм-гаглы кі-чуԋ-костјас, вӧсԋіԃік-кучікыс сетыԍ. Меԁ-кокԋіа сіјӧ сетчӧ кутчіԍӧ. Посԋі-чеԉаԃлӧн луԁӧм-кіԍтӧԁыԁ кок-гӧԉӧнас ԁај веԍіг кок-пыԁӧсас овлӧны. Чужӧмын ԁа ԍыліын луԁӧм-кіԍтӧԁјас шоча овлӧны.
Луԁыԍлӧн кіԍтӧмыс уна-пӧлӧс. Кіԍтӧм-костјасас омӧԉіка тыԁыштӧны гаг-ветлӧԁлан-тујјасыс: веԍкыԁӧԍ і чукԉаӧԍ, зев вӧсԋіԃікӧԍ, җеԋыԃікӧԍ-ԁа. Сы-понԁа, јона-віԇӧԁтӧг, он і аԁԇы најӧс. Тујјасыс, гаг-сіт-понԁаыс, тыԁалӧны руԁ-коԃ ԉібӧ ԍӧԁ-коԃ віԅӧн. Кызыс на-піыԍ вабоԉјасӧн помаԍӧны. Меԁ-кокԋі гаг-тујјас аԁԇыны чуԋ-костјасыԍ, кучікыс сені вӧсԋі-ԁа.
Кіԍтӧмінын пыр зев-уна гыжна. Сіјӧ-ԋін луԁыԍыслӧн аслас уҗ: коставлытӧг-луԁӧмла віԍыԍ оз вермы віԁчыԍны, ӧтарӧ гыжјаԍӧ. Мукӧԁ-ԁырјіыс вірӧԇ чарсјас, сеԍԍа лӧмалас сеті. Овлӧ, кіԍтӧмыс орӧԍԍӧ, чуԋ-костјасыԁ апастӧмӧԍ міԍтӧмӧԍ лоӧны. Орјывјасыс зӧр-туԍ (бородавка)-гырԍаӧԇ быԁмылӧны. .Туԁӧм-кіԍтӧмыԁ оз луԁӧм-гаг-помыԍ орӧԍԍы, орӧԍтӧны сіјӧс мукӧԁ-пӧлӧс-гагјас (бакԏеріјајас).
Кіаԁ-ԁа, гыж-костјасаԁ-ԁа, ԋајтыԁ міјан пыр тырмымӧн. А быԁ-ԋајт-чірын тырыс быԁԍама-бакԏеріјаыс. Гыжјаԍігӧн ԋајтыскӧԁ-щӧщ веԍкалӧны најӧ гыжна-ԁојјасӧ, пежалӧны сеті. Војԁӧр веԍкалӧм-іныс гӧрԁӧԁас, сеԍԍа орӧԍԍас.
Кіԍтӧмыԁ тушааԁ уна-пӧлӧс овлӧ. Сы-вӧсна мукӧԁ-ԁырјі віԍӧмтӧ ԍӧкыԁ тӧԁмавны, веԍіг шочіԋіка ԁокторјас ылавлӧны. Меԁ-бур луԁӧмтӧ тӧԁмавны гаг-ветлан-тујјас ԁа гагјас-ԍерԏіыс. Но најӧс корԍны, меԁԍа-ԋін гагсӧ, јона ԍӧкыԁ: сіјӧ вывті ічӧт, мікроскоптӧг он аԁԇы. Сывӧсна віԍӧмтӧ тӧԁмавны колӧ щӧктыны ԁокторлы. Сіјӧ віԁлалас ԁај віԍталас — луԁӧм-кіԍтӧм тушааԁ, аԉі кущӧмкӧ мӧԁ-пӧ-лӧс.
 
III. Кыԇі бурԁӧԁчыны луԁӧмыԍ.
 
Луԁӧмыԁ, інӧ, зев-посԋіԃік гагјас-понԁа. Тӧԁам-кӧ сіјӧ, колӧ, інӧ, кужны мезԁыԍны сыыԍ. Ԁај мезԁыԍныс, тӧԁан-кӧ коԁыԍ колӧ, кокԋіԁҗык: колӧ віны віԍӧԁыԍ-гагјассӧ. Меԁ-јона кулӧны најӧ комі-ізтӧгыԍ, сӧмын куш--сіјӧн-вӧԃітчӧмӧн луԁӧмыԍ ԇікӧԇ он мын. Мыј-вӧсна? — Ԁа сіјӧн, мыј луԁӧм-гагјас олӧны кучікын, піԍкӧԁӧм-тујјасас. Сетыԍ најӧ кучік-вылӧ шоча петалӧны, ԉекарство-улӧ оз ԍурны. Сіԇ-кӧ, колӧ најӧс кыԇкӧ кучік-вылас лептыны, кучік-пыщԍыс тујјассӧ пазӧԁавны, кучіксӧ ԋебԅӧԁны. Кучікыԁ кокԋіа ԋебԅӧ
мајтӧгӧн (зеленым мылом). Ԋебԅӧԁӧм-кучіксӧ колӧ јона-ԋіртны чорыԁ-ԁӧраӧн ԉібӧ мел-пыԅӧн. Секі гаг-тујјасыс кучікыԍ бырӧны. Ем јешщӧ-бур-ԉекарство луԁӧмыԍ — Віԉкінсон-маԅ (меԁ-воԇԇа морт луԁӧмыԍ-бурԁӧԁыԍыс тајӧ-маԅнас ԁоктор-Віԉкінсон вӧлӧма-ԁа). Маԅыс кучіксӧ ԋебԅӧԁӧ, гаг-тујјассӧ пазӧԁалӧ, гагјассӧ віалӧ. Сіјӧс вӧчӧны со кыԇі: комі-ізтӧгпыԅ ԁа кыԇ-пу-ԃӧгӧԃ боԍтӧны ӧтмынԁаӧн, шуам, 30-зӧлӧԏԋікӧн; віж-мајтӧг ԁа порԍ-гос бара ӧтмынԁаӧн, квајтымын-зӧлӧԏԋікӧн, ԁа кӧкјамыс-зӧлӧԏԋік сӧстӧм мел-пыԅ. Порԍ-госыԁ меԁым свежеј вӧлі, выԉ-начкӧм-порԍлыԍ пыщкӧсԍыс колӧ боԍтны.
Веԍітӧм-комі-ізтӧгпыԅсӧ ԁа пожналӧм-мел-пыԅсӧ колӧ пуктыны таԍтіӧ ԁа картупеԉ-ныран-коԃӧн, ԋіртӧмӧн-моз, јона-бура сорлавны најӧс. Кор мічаа ӧтлааԍасны најӧ, кіԍтӧны сетчӧ ԃӧгӧԃсӧ ԁа бара јона гуԁралӧны. Сы-бӧрын пуктӧны сетчӧ веԍітӧм-віж-мајтӧглыԍ җынсӧ ԁа бара јона ԋіртӧмӧн-моз гуԁралӧны. Мајтӧг-бӧрын пуктӧны став-порԍ-госсӧ ԁа бара бура-гуԁралӧны, меԁым таԍтіаԁ ӧткоԃ јум-коԃ артмас. Сы-бӧрын соԁтӧны сетчӧ мајтӧг-мӧԁ-җынсӧ ԁа меԁбӧрјаыԍ јона гуԁралӧны. Артмас маԅ. Маԅтӧ вӧчны комі-ізтӧгпыԅтӧ, ԃӧгӧԃтӧ, віж-мајтӧгтӧ, мел-пыԅтӧ ԁа поԅӧ боԍтны апԏекаыԍ, ԉібӧ корны пеԉшӧрјаслыԍ. Пеԉшӧрјасыԁ быԁ-вӧлӧԍтын емӧԍ, коран-кӧ, ԍеԏасны. Јона-кӧ ылын пеԉшӧрԍаԋыс олан,
мӧԁ-пӧлӧс-торјасыԍ маԅтӧ поԅӧ вӧчны. Порԍ-гос-пыԃԃіыс поԅӧ боԍтны сы-мынԁа-жӧ тӧпітӧм-мӧс-выј; віж-мајтӧг-пыԃԃіыс — мыԍԍан-мајтӧг, а кыԇ-пу-ԃӧгӧԃыԁ быԁлаыԍ ԍурӧ. Тајјасыԍ маԅсӧ вӧчны сіԇі-жӧ, кыԇі ізтӧгпыԅԍыԁ ԁа госԍыԁ вӧчԍӧ.
Кыԇі-жӧ маԅнас бурԁӧԁчыны?
Маԅӧн колӧ зыраԍны ԋоԉ-лун-чӧж быԁ-лун кыкыԍ: рытын і асылын. Јона колӧ ԋіртны маԅсӧ кучікаԁ, меԁ јіҗас сіјӧ пыщкас ԁа ԋебԅӧԁас сіјӧс, пазӧԁас сетыԍ гаг-тујјассӧ-ԁа. Луԁанінјастӧ маԅнас часҗынјӧн колӧ зыравны. Зыраԍӧмыԍ-кӧ кыткӧ пыктас, мӧԁыԍ-зыраԍігӧн сеті оз ков зыравны, меԁ шојтчас.
Сіјӧ-ԋоԉ-луннас луԁыԍлы ныр ӧԏі-ԁӧрӧм-гачӧн колӧ овны, нӧшта сы-бӧрын-на лун-мӧԁ оз ков вежԍыны. Сіјӧ сы-вӧсна, мыј ԁӧрӧм-гачын вермасны лоны луԁӧм-гагјас ԁа меԁ најӧ щӧщ кулӧны. Кӧкјамысыԍ-маԅӧн-зыраԍӧм-бӧрын поԅӧ мыԍԍыны ԁебыԁ-ваӧн ԁа выԉмыԍкӧм-ԁӧрӧм-гач паԍтавны.
Мукӧԁ-ԁырјі луԁыԍјас бурԁӧԁчӧм-бӧрас нораԍӧны: кӧкјамысыԍ-пӧ зыраԍлі-а, луԁӧмыс ез быр; маԅыс ԋекытчӧтујтӧм вӧлӧма. Сіјӧ веԍ нораԍӧм. Збылыԍ, бурԁӧԁчыԍлӧн нӧшта кымынкӧ-лун јајыс луԁас, сӧмын сіјӧ оз гагјасла, а јона-зыраԍӧмыс-понԁа. Гагјасыс секі абуӧԍ-ԋін, кулӧмаӧԍ-ԋін. Кымынкӧ-лун-мыԍԏі луԁӧмыс ԇікӧԇ бырӧ.
Овлӧ, мукӧԁ-луԁыԍыс муртса маԅсӧ ԋіртыштас ԁај шаԋ. Сіԇтӧ, ԃерт, он бурԁ. Сещӧмјаслы јешщӧ кыкԍаԋ ԋоԉыԍӧԇ поԅӧ мавтчыны, а сыыԍ унҗыкыԍ ԋекущӧма оз поԅ.
Луԁыԍлыԍ став-новлӧм-ԁӧрӧм-гачсӧ, воԉпаԍ ԁа јурлӧс-ежӧԁјассӧ, прӧстуԋԋасӧ-ԁа, пывԍанас-мыԍԍӧм-бӧрас колӧ сӧстӧма пеславны, часҗын-кымын пуны кунва-піын-ԁа. Воԉпаԍсӧ, јурлӧссӧ, ешкынсӧ, вылыс-паԍкӧмсӧ-ԁа мыјкӧԁыра колӧ віԇны пӧԍ-пывԍанын, ӧшлӧмӧн. Бӧрвылас шонԁі-воԇын ывлавылын колӧ ставсӧ јона тӧлӧԁны. Он-кӧ таԇсӧ вӧч, гагјасыс воԉпаԍ-паԍкӧмас коԉасны ԁа бӧр вуҗасны морт-вылас. Выԉыԍ луԁӧмыԁ лоӧ.
Луԁӧмтӧ уна-ногӧн-на нӧшта поԅӧ бурԁӧԁны, сӧмын мукӧԁ-ногӧн-бырӧԁігас пыр колӧны ԁокторлӧн інԁалӧмјас. Сывӧсна на-јылыԍ тајӧ-ԋігаас огӧ понԁӧ ԍорԋітны, ԁокторјасыԁ на-јылыԍ сіԇ тӧԁӧны. Ԁоктортӧг кыԇі луԁӧмыԍ мезԁӧԁчыны, лоі-ԋін гіжӧма. Ачыԁ ас-кінаԁ маԅсӧ вӧчан, ачыԁ і бурԁӧԁчан.
Меԁ оз вун, меԁын луԁӧм-јылыԍ јураԁ пыԁӧҗык пырас, шуам нӧшта:
1. Луԁӧмыԁ зев-вуҗана-віԍӧм, лоӧ гагԍаԋ.
2. Вуҗӧ луԁыԍ-берԁӧ ԁа сіјӧ-кӧлуј-берԁӧ інмӧԁчылігӧн. Меԁԍа-јона паԍкалӧ сіјӧ ԋајта ԁа ԁурка-олігӧн.
3. Луԁӧмыԍ бурԁӧԁчӧны маԅӧн. Маԅсӧ вӧчӧны комі-ізтӧг-ԁа, кыԇ-пу-ԃӧгӧԃ-ԁа, мел-пыԅ-ԁа, порԍ-гос-ԁа, віж-мајтӧг сорӧсыԍ. Кӧкјамысыԍ-мавтчӧм-бӧрын (быԁ-лун рытын ԁа асылын) колӧ луԁыԍлыԍ став-новлан-кӧлујсӧ пеславны, јона пуны кунва-пыщкын.
 
4. Пеԉка ԁа сӧстӧма-олӧм — луԁӧмлы ԍмерт.
 
Быԁ-пӧлӧс-вуҗана-віԍӧм лоӧ зев-посԋіԃік-, куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм-гагјасԍаԋ. Ԋекущӧм-вуҗана-віԍӧм оз вермы лоны, абу-кӧ віԍмӧԁыԍ-гагыс. Ԇоԋвіԇа-морт-вылӧ віԍӧԁыԍ-гагјас вуҗӧны ԉібӧ віԍыԍ-мортԍаԋ ԁа скӧтԍаԋ, ԉібӧ кӧлујыԍ ԁа сынӧԁыԍ пукԍӧны. Сіԇ-кӧ, вуҗана-віԍӧмјасӧн кык-ногӧн віԍмӧны, кык-ногӧн і колӧ бурԁӧԁны. Мӧԁкӧ, олӧмсӧ ԁа оланінсӧ віԍыԍјаслыԍ колӧ бурмӧԁны, весавны оланінԍыс гаг-позсӧ. Ԇоԋвіԇалун-кӧ колӧ, сӧстӧмҗыка колӧ овны.
Ӧні віԇӧԁламӧ, коԁ-ногыс-жӧ бурҗык гагјасӧс бырӧԁны.
Јӧзӧс-віԍмӧԁыԍ-зев-посԋіԃік-гагјастӧ, бакԏеріјајастӧ, аԁԇісны мікроскопӧн. Најӧ вывті-уна-ԉок мортыԁлы вӧчӧны. Веԍкаласны сылы ԁа пыр і віԍмӧԁасны сіјӧс. Рӧԁмасны ԁа віԍӧмыс ԍӧкыԁҗык лоӧ: унанаԁ пӧгібӧ-воштасны морттӧ.
Велӧԁчӧм-јӧз каԅалӧмаӧԍ, мыј вуҗана-віԍӧмјасыԁ гагјасԍаԋ лоӧны, ԁа пыр і понԁӧмаӧԍ велӧԁны најӧс, кыјӧԁны налыԍ олӧмсӧ, рӧԁмӧмсӧ, мыј раԃејтӧны, кытчӧ пукԍӧны, кыԇі віԍмӧԁӧны јӧзӧс ԁа скӧтӧс, мыјыԍ кулӧны, мыјыԍ оз повны. Вӧлӧмакӧ, сӧстӧма-олӧм, пеԉк-керка, сӧстӧм-паԍкӧм ԁа шонԁі-југӧр јона ӧԁјӧ віӧны посԋі-гагјасӧс. Шонԁіа-ԁырјі ԁа сӧстӧма-олігӧн гагјас оз вермыны овны.
Мӧԁарӧ: пемыԁ-,ԋајт-,ԉок-ԁука-уԉ-руа-керкајас налы зев мусаӧԍ. Рӧԁмыныс кӧԏ сені најӧ і оз рӧԁмыны, ԁа ԁыр олӧны, оз кувны. А олӧны-кӧ, ловјаӧԍ-кӧ, вермасны, інӧ, быԁ-зԁук коԁӧскӧ віԍмӧԁны, ԁажӧ віны.
Нӧшта віԍталам, кыԍ куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм-посԋіԃік-гагјас веԍкалӧны мортлы:
1) сынӧԁыԍ;
3) быԁторԍаԋ, мыј ем морт-гӧгӧрын: ваыԍ, скӧтԍаԋ, віԍыԍ-јӧзԍаԋ, кӧлујԍаԋ ԁа с. в.
Сӧстӧма-олыԍ-јон-јӧз шоча віԍӧны. Јонјас бура ԍојӧны, бура ԁӧԅӧрітӧны аԍнысӧ, сӧстӧма олӧны. Најӧс віԍӧԁыԍ-гагјас оз вермыны, аԍныс на-пыщкын ԉекарствојастӧг кулӧны.
Ԁурка-, ԋајта-олысјас (коԁјас ас-бӧрԍаыс ԋӧԏі оз кыјӧԁны, ставыс налы веԍкоԃ) ԁа коԁјас вынјаԍыс-вывті уҗалӧны, щыгјалӧны, — најӧ щӧкыԁа віԍӧны. Налӧн оргаԋізмыс віԍӧԁыԍ-гагјаскӧԁ оз вермы воԇсаԍны.
Луԁам мі ԇік ԋајта-олӧм-понԁа. Коԁлӧн керкаыԁ ԁурк, ачыс пыр ԋајт, паԍкӧмыс ԋајтысла кормӧма — ԍерыс оз тӧԁчы, сетыԍ луԁӧмыԁ оз петав. Уналаын креԍԏана луԁӧмсӧ ԋајт-віԍӧмӧн (ԋечіԍԏ) і шуӧны. Велӧԁчытӧгыс ԁа гӧгӧрвоӧмаӧԍ, кыԍаԋ сіјӧ лоӧ. Оз-кӧ кутны луԁыԍјас ԁокторлыԍ кывзыны, луԁӧмԍыс оз мынны. Нӧшта мукӧԁӧс-на віԍмӧԁасны.
Мајтӧгӧн-мыԍԍігӧн луԁӧм-гагјас кучік-вылыԍ ванас пожјаԍԍӧны, кучікыс сӧстӧммӧ. Ԁӧрӧм-гачыԍ кунваын-пујгӧн& став-гагјыс кулӧ, — кӧлујыԁ сӧстӧм-жӧ лоӧ.
Уна-морт кулӧ міјан ԋајта-олӧмыԍ, јешшӧ-уна віԍмӧ ԋајт-ва-јуӧмыԍ. Коміјас еԍкӧ шулӧны, ваӧ-пӧ ԁа ԋаԋӧ пежыԁ оз ԍібԁы, ԁа сіјӧ абу сіԇі. Оз артавны најӧ, кымын-морт ԋајт-ваыԍ віԍмӧ ԁа кулӧ. Боԍтам јукмӧс-ванымӧс. Веԍкыԁа-кӧ шуны, јукмӧсјасыԁ міјан зев ԋајтӧԍ. Віԇам мі најӧс вевттӧг. Чеԉаԃ шыблалӧны сетчӧ быԁԍама-ԋајтсӧ, лӧпсӧ-ԁа. Вала волӧны быԁԍама-пӧлӧс-јӧзыс: віԍыԍјас, ԇоԋвіԇајас. Унаыԍ овлӧ, јукмӧс-веԁра-помыԍ јуӧны, мыԉӧссӧ сеԍԍа бӧр јукмӧсас кіԍтӧны.
Ӧԏі-віԍыԍ веԁранас ԍујас бакԏеріјасӧ јукмӧсӧ, а сіјӧ сеԍаԋ паԍкалас грезԁ-паԍтаыс, віԍмӧԁас мукӧԁӧс. Кыԇі-нӧ сіԇі-олігӧн ԁа віԇігӧн јукмӧсын сӧстӧм-ва вермас лоны?
Уналаын ватӧ јуыԍ гумлалӧны, оз весіг ԋекор ԁумыштлыны мыјԁа-ԋајт сені. Коԁлӧн кущӧм-ԋајт ем, ставсӧ сетчӧ леԇӧны,
бӧрвылас сеԍԍа сіјӧ-васӧ аԍныс-жӧ і јуӧны. А бакԏеріјатӧм-ԋајтыԁ-ӧԁ оз овлы.
Керкајасным мукӧԁ-ԁырјіыс зев-ԋін ԁуркӧԍ ԁа ԋајтӧԍ, ԁа јешщӧ-на сетчӧ баԉајас ԁа порԍпіјан пыртам, чіпанјасӧс сені віԇам-ԁа. Керкасӧ гіԁӧ пӧртам. Кіным ԁа јајным міјан абу-жӧ пыр сӧстӧмӧԍ. Кітӧ ԁа чужӧмтӧ јешщӧ-на-кӧԏ омӧԉіка быԁ-лун ӧтчыԁыԍтӧ мыԍкылам-а, јајтӧ зев гежӧԁа. Мајтӧгјас аԁԇывлам шоча.
Лунтырӧн уна-пӧлӧс-уҗ вӧчам, быԁԍама-ԋајтас ԁа пежас луаԍам, карта-гӧгӧр іԁралам, мӧстӧ ԍоӧԁам, пачаԁ унаыԍ пыралам, җоҗ чышкам, а кіјаснымӧс век ог мыԍкӧ, асја мыԍԍӧм-кежыԍ олам. Шуам: ԋекор-ԁа, вуні-ԁа. Унаыԍ сіԇі, мыԍԍытӧг, пызан-сајӧ пукԍам, ԋајт-кіӧн ԍојам, ԋаԋ шӧралам, јај крӧшітам. Ԋаԋ ԁа јајыскӧԁ кіԍыным вомӧ ԋајтыс пырӧ, а ԋајтыскӧԁ-щӧщ быԁԍама зев-посԋіԃік віԍӧԁыԍ-гагјас.
Боԉԋічајасын быԁԍама-вуҗана-віԍӧмӧн-віԍӧԁыԍ-гагјас зев уна, но уҗалыԍјасыс сені (пеԉшӧр-ԁокторјас, ԍіԃелкајас-ԁа) шоча віԍмылӧны, нӧшта шоча кулӧны. Сіјӧ сывӧсна, мыј најӧ кыјӧԁӧны ас-бӧрԍаыс, віԇӧны аԍнысӧ сӧстӧма, щӧкыԁа мыԍԍӧны. Ԍіԃелкајстӧ-боԍтігӧн ԁоктор вежӧралӧ налы, кущӧм-ыҗыԁ-омӧԉ вермас лоны ԋајта-,ԁурка-олӧмыԍ. Сӧмын-пӧ сӧстӧма-олӧмӧн верманныԁ уҗавны тані, віԇны аԍнытӧ віԍмӧмыԍ ԁа ԍмертыԍ.
Коԁі сеԍԍа ԁоктор-велӧԁӧм-ԍерԏі олас, сылы віԍӧмјасыԁ озҗык і кутчіԍны.
 
5. Віԁчыԍ віԍӧмјасыԍ: бурԁӧԁчӧм-ԁорыԍ сіјӧ кокԋіԁҗык.
 
Віԍӧмјасыԍ јона колӧ віԁчыԍны, а віԍман-кӧ, ӧԁјӧнҗык колӧ мунны ԁоктор-орԁӧ ԁа бурԁӧԁчыны, вӧчны, мыј сіјӧ щӧктас, овны, кыԇ велӧԁас. Важ-јӧз шулӧмаӧԍ, віԍмыныԁ-пӧ-ӧԁ зев кокԋі, бурԁӧԁчыные јона-ԍӧкыԁ-а, віԍман ԁа војасӧн сіјӧс лоас пӧжны. Аԍныс гӧгӧрвоӧмаӧԍ, кущӧм-кокԋі ԇоԋвіԇатӧ воштыны ԁа кущӧм-ԍӧкыԁа бӧр шеԁӧ сіјӧ. Ԉібӧ: ԇоԋвіԇанымӧс-пӧ огӧ жаԉітӧ, огӧ віԇӧ аԍнымӧс-а, віԍмам ԁа матајтчам: овны ԋі уҗавны ог вермӧ, мукӧԁлы спокој огӧ ԍетӧ-ԋі. Нӧшта кор чорыԁа віԍӧԁӧ, віԍыԍ-ԁінын пыр ыҗыԁ-мортлы лоӧ бергавны. Ԋебоԍ он уҗав секі, став-уҗсӧ лоӧ еновтны.
Амерікаԋетсјас шуӧны, каԁыԁ-пӧ зарԋі. Сіјӧ сывӧсна, мыј быԁ-морт мыјкӧ вӧчӧ, а быԁ-уҗ мыјкӧ сулалӧ, кущӧмкӧ-ԁон. Быԁ-кӧԅаін-кӧ еԍкӧ течас унаӧ-каԁ сылӧн ԍемјаыскӧԁ мунӧма віԍӧмјас ԁа бурԁӧԁчӧмјас-вылӧ, вуҗӧԁас сіјӧс ԍӧм-вылӧ, соԁтас сетчӧ ԉекарствојас ԁа бурԁӧԁыԍјас-вылӧ ԁа, вӧліны-кӧ кулыԍјас, најӧс-ԇебӧм-гуалӧм-рӧскоԁсӧ, — бура уна-ӧԁ кајас. Сіјӧ-ԍӧмыс еԍкӧ уна-тор-вылӧ тырміс. Поԅіс еԍкӧ шоныԁҗык-гіԁ
вӧчны ԁа баԉапіјантӧ, кукаԋјасӧс, чіпанјасӧс, порԍпіјанӧс-ԁа віԇны сені. Секі еԍкӧ керкаыԁ сӧстӧмҗык вӧлі, ещаҗык віԍӧԁыԍ-гагјас олісны сені. Вывті-ӧԁ омӧԉ скӧт-піјантӧ керкаын-віԇӧмыԁ: најӧ јона віԍӧмјастӧ разӧԁӧны, сіт-куԇнас керкаԍыԁ сынӧԁсӧ јона щыкӧԁӧны. Керка-җоҗыԁ најӧс-віԇӧмыԍ зев-ӧԁјӧ сіԍмӧ. Лунвылын керкајасыс му-җоҗаӧԍҗык, сывӧсна сені керкајасԍыс шоміс-ԁукыс оз і быравлы.
Сіјӧ ԍӧм-вылӧ поԅіс ӧшіԋјастӧ гырԍӧԁны, форточкајас вӧчавны-ԁа. Секі еԍкӧ керка-сынӧԁтӧ щӧкыԁа тӧлӧԁім, сӧстӧм-сынӧԁа-інын олім. Керкатӧ ыҗыԁҗыкӧс ԁа бурҗыкӧс поԅіс стрӧітны. Керка-пыщкӧссӧ іԅвескаӧн беԉітны. Іԅвескаыԁ зев-бур-јаԁ віԍӧԁыԍ-гагјаслы, јона најӧ кулӧны сыыԍ. Сеԍԍа јеҗыԁ-ԍтенԍыԁ ԋајтыс лӧԍыԁа тӧԁчӧ, щӧкыԁҗыка поԅӧ ва-рузумӧн кокԋіԃіка чышкыштавны ԁа выԉыԍ беԉітны. Сы-вылӧ уна-каԁ ԁа ԍӧм оз мунны.
Поԅіс еԍкӧ унҗык-мајтӧг ԋӧбны ԁа мајтӧгӧнҗык і мыԍԍыны.
ІІоԅіс быԁ-мортлы ԍемјааԁ торја-крӧваԏ лӧԍӧԁны. Торјӧн-уԅлігӧн віԍӧмјасыԁ озҗык разавны. Ӧтлаын җоҗын тупԉаԍігӧн зев кокԋіа мӧԁа-мӧԁԍаԋ віԍман.
Ас-ԇоԋвіԇа-понԁа-кӧ мі јонҗыка понԁам мӧвпавны, оз-на веԍіг ԍӧм ков тајӧ-став-вылас, кызсӧ ԍӧмтӧг поԅӧ вӧчны: вӧрыԁ міјан ем — керкајастӧ поԅас ыҗыԁҗыкӧс
вӧчавны. Ӧні ԍемја-котырыԁ ӧԏі-пеԉӧсын олӧны-а, керка-җынԍыс-унҗык-местаыс сарај ԁа картајас-улынӧԍ. Ԋіщтӧ оз-жӧ ков ԋӧбны, — шоныԁ-гіԁыԁ артмас. Іԅвескаыԁ на-ӧԁ ԍурӧ-і, колӧ сӧмын боԍԍывны корԍны сіјӧс-а.
Керкаыԁ-кӧ гажа ԁа пеԉк, олыԍјасыс ас-бӧрԍаыс јонҗыка понԁасны кыјӧԁны: ԋајт-јајӧн ԁа ԍӧԁ-ԁӧрӧм-гачӧн јанԇім лоӧ налы овны. Понԁасны щӧкыԁҗыка бура-песлаԍны ԁа щӧкыԁа мыԍԍыны. Креԍԏана-уҗыԁ-ӧԁ ԍӧкыԁ, ԍӧԁ-уҗ: пыр ԋајт ԁа бус-пыщкын лоӧ песԍыны ԁа му-гӧгӧр уҗавны. Мырԍігас ԋајтчӧмыԍ-кынԇі јона пӧԍалӧны. Пӧԍыс ԁа ԋајтыс пукԍӧны ԁӧрӧм-гачас, зыртӧны јајсӧ, зыртӧмінӧԁыс отсалӧны пырны віԍӧԁыԍ-гагјаслы. Сывӧсна уҗалігӧн јона-щӧкыԁа ԁӧрӧм-гачтӧ колӧ вежны. Унҗык креԍԏанаыс оз вӧԃітны воԉпаԍвыв-ԁӧра. Воԉпаԍ-ежӧԁыс налӧн кормӧма ԋајтысла, тыр быԁԍама віԍӧԁыԍ-гагјасӧн. Сіԇі, ԋајт-вылас і уԅлӧны, віԍмӧԁчӧны. Сіјӧ абу бур, воԇӧ сіԇі-овны оз поԅ. Колӧ лӧԍӧԁны воԉпаԍвыв-ԁӧрајас ԁа унҗык ԁӧрӧм-гач. Меԁ ічӧԏіка-рӧскоԁ-кӧ лоӧ, ԇоԋвіԇалуныԁ-ӧԁ став-ԍӧмԍыԁ-на ԁона. Сеԍԍа-ӧԁ роч-ԁӧра сетчӧ оз ков. Креԍԏанкајслӧн& ас-кыӧм-ԁӧра уна. Вешшӧрӧ-ӧԁ најӧ нывјасыслы пріԁаннеј чӧжӧны: сіԍтӧны ԁӧрасӧ. Бурҗык-жӧ ԇоԋвіԇа-ныв быԁтыны ԁа ԇоԋвіԇа-сајӧ ԍетны сіјӧс. Ԇоԋвіԇа-мортыԁ паԍкӧмсӧ ачыс лӧԍӧԁас.
Быԁӧн тӧԁӧны, кущӧм-кокԋі мыԍԍӧм-бӧрын, быԏԏӧ вывԍыԁ ԍӧкыԁ-ноп уԍӧ. А бура верман мыԍԍыны сӧмын пывԍанын. Сывӧсна быԁ-вежонын колӧ пывԍыны.
Рочын ас-пывԍаныԁ уна-креԍԏаналӧн абу. Јӧз-орԁӧ пыр мунны абу лӧԍыԁ. Сывӧсна унҗыксӧ пывԍанын-мыԍԍытӧг і олӧны најӧ. Гырыԍ-карјасын аскежа-пывԍанјасыԁ абуӧԍ-жӧ, сені ставныс ӧтласа-пывԍанјасын пывԍӧны. Лунвылын грезԁјасын ԋекущӧм-пывԍан-перевоԁ оз тӧԁны. Шонтыштасны васӧ гортас ԁај мыԍԍӧны пачвоԇас. Тӧԁӧмыԍ, кущӧм-мыԍԍӧм сіјӧ? Сӧмын ԋајтсӧ туша-куԅаыс разӧԁӧны. Пыр-уҗалігӧн тушааԁ ԋајтыс уна чукӧрмӧ, ічӧԏіка-ванаԁ, буракӧ, сӧстӧмӧԇыԁ он мыԍԍы. Нӧшта мукӧԁ-ԁырјіыс сіјӧ-ічӧԏіка--ванас кык-кујім-морт-на мыԍԍӧны-а. Кущӧм-бур-нӧ сыыԍ? Коԁлӧнкӧ ԋајтыс јајԍыс весаԍԍас-оз? — Тӧԁӧмыԍ, оз. Сеԍԍа-ӧԁ керкајасыс посԋіӧԍ. Ӧԏі-вежӧсын віт-квајт-морт олӧны, ԍојӧны-јуӧны, сені уԅлӧны-і. ІЦӧщ-кӧ-і мыԍԍыны сені понԁасны, ог тӧԁ-ԋін мыј-і лоӧ. Мужікјас-мыԍԍігӧн нывбабајаслы лоӧ пышјывны, нывбабајас-мыԍԍігӧн — мужікјаслы. Мыԍԍіганыс став-ваыс җоҗас летчӧ. Му-җож-кӧ — ԋіԉԅӧ, ԋајтӧ пӧрӧ. Сывӧсна креԍԏанаыс мыԍԍӧны сені сӧмын гырыԍ-праԅԋікјас-воԇын. Міјан коміыԁ, пывԍаныс-кӧ аслас абу, унҗыкыԍсӧ сӧмын-жӧ гырыԍ-праԅԋікјас-воԇын пывԍӧ.
Колӧ зіԉны, гырыԍ-карјасын-моз, ӧтласа-пывԍан вӧчны. Арԏеԉӧн сувтӧԁны сіјӧс оз ло ԍӧкыԁ ԁај ԁонтӧм сувтас. Пывԍансӧ-вӧԃітӧмыс ԁонтӧмҗык-жӧ понԁас сулавны. Вӧчныс поԅӧ копераԏів-пыр. Поԅӧ сӧмын-пывԍантӧмјаслы ӧтувтчыны ԁа вӧчны.
Ӧԏі мӧԁлаын-кӧ сіԇітӧ вӧчасны, ӧтувја-пывԍаныԍ каԅаласны бурсӧ ԁа мукӧԁлаын сіԇі вӧчасны. Колӧ сӧмын коԁлыкӧ зачінсӧ вӧчны-а, сеԍԍа мӧԁас, уҗыс ачыс воԇӧсӧ нуӧԁас.
Боԍтам лыԃԃыԍан-керкајастӧ. Ԋеважӧн-на-ӧԁ на-јылыԍ веԍіг мӧвпавныс ԋекоԁ ез лыԍтлы. А ӧні? Лыԃԃыԍан-керкатӧм-вӧлӧԍтыс ԋекӧн абу. Быԁ-ԍіктӧ, быԁ-грезԁӧ ԋіга-гаԅетыԁ пырӧма, быԁлаын лыԃԃыԍан-керкајас воԍталӧмаӧԍ. Сіԇі-жӧ і ӧтласа-пывԍанјастӧ стрӧітавны: колӧмыс-кӧ лоӧ, керјыс ԁа ԍӧмыс ԍурас сы-вылӧ.
Вывті-матӧ керкајасԍаԋ пывԍантӧ оз ков сувтӧԁавны. Ӧԏікӧ, біыԍ колӧ повны; мӧԁкӧ, ԋајтыԍ віԁчыԍны. Мі-ӧԁ пывԍанаԁ быԁԍама-ԋајтсӧ леԇам.
Пывԍанјастӧ колӧ сӧстӧма віԇны: быԁ-пывԍӧм-бӧрын мічаа мыԍкыны сіјӧс ԁа бура тӧлӧԁны. Віԍыԍјаслы ԇікӧԇ-бурԁтӧԇыс пывԍанӧ оз ков ветлыны: најӧ вермасны аслас-віԍӧмнас мукӧԁӧс віԍмӧԁны. Меԁԍа-ԋін луԁыԍјаслы оз ков пывԍыны. Луԁӧм-гагјасыс ванас віԍыԍ-вылыԍ летчасны ԁа ԇоԋвіԇајаслы і кајасны.
Пывԍанаԁ пыран ԁа кӧні кӧсјан мыԍԍыны, зев-јона пуан-ванас кіԍкав сеті, меԁ, емӧԍ-кӧ сені гагјас, ставныс заварітчасны. Тајӧ ԋекоԁлы ԋекор оз ков вунӧԁны.
Ԁурк-пывԍанын быԁԍама-віԍӧԁыԍ-гагјас вермасны лоны. Бур-пыԃԃі сещӧм-пывԍанӧ-ветлӧмыԍ сӧмын зев-ыҗыԁ-ԉок.
 
6. Кывбӧр.
 
Ем кык-пӧлӧс ԉок-віԍӧм: чакотка ԁа ԉоквіԍӧм. Кыкнаныс віԍӧԁӧны куԅа (унҗыкыԍсӧ чакоткаыԁ куԅа-жӧ віԍӧԁӧ), ԍӧкыԁа. Бурԁӧԁны наыԍ віԍыԍјасӧс зев ԍӧкыԁ, оз-на бур-ԉекарствојассӧ тӧԁны-ԁа. Сывӧсна быԁ-во віӧны најӧ уна-міԉԉон-јӧзӧс. Оз-ӧԁ веԍ тајӧ-кык-віԍӧмсӧ јӧзыԁ јорны, меԁ-омӧԉ-торјӧн лыԃԃыны-ԁа. Віԍыԍјасыс аԍнысӧ меԁ-шуԁтӧм-јӧзӧн шуӧны. Сіԇі-ӧԁ-і ем: шуԁтӧмлун тајӧ кык-віԍӧмыс. Луԁӧмыԁ віԍӧм-жӧ, омӧԉ-жӧ сіјӧ, но шуԁтӧмлунӧн шуны оз поԅ сіјӧс. Абу шуԁтӧмлун сіјӧ, а ԍін-јанԇім: ԋајта-ԁурка-олӧмла луԁам. Мукӧԁ-госуԁарствојасын луԁӧмтӧ важӧн-ԋін оз тӧԁны, міјан-коԃ-ԋајта-ԁурка-олӧмыс абу-ԁа. Мі, ԃерт еԍкӧ вывті јанԇім сыыԍ-ԁа, меԁ-ԁурка-олыԍјас. Ԍӧлӧмыԁ мајышмунӧ тајӧ-кывјассӧ-шуігӧн, но шуныс колӧ.
Том-војтыр, уҗалыԍ-јӧз-ныв-піјан! Ті томӧԍ, велӧԁчӧмаӧԍ, быԁ-уҗӧ кутчіԍаԁ пӧԍ-ԍӧлӧ-
мӧн, — боԍтчылӧј вермаԍны тојӧн ԁа ԋајтӧн, тӧжԁыԍӧј ԇоԋвіԇалун-понԁаыԁ. Воԇын-олыԍјасыс-ӧԁ ті.
Лӧԍӧԁӧј асԍыныԁ олӧмнытӧ выԉ-ногӧн, бурҗыка. Ен ԍетчӧј тојлы-пыщлы віԉӧԁны аԍнытӧ. Коміын-ӧԁ, со, кымын-морт быԁ-во луԁӧмӧн віԍӧ, мукӧԁ-грезԁас ставныс, грезԁ-коԃнас. Емӧԍ торја-ԍемја-котырјас — нем-чӧжыс луԁӧны. Вермаԁ-ӧ ті, том-јӧз, віԇӧԁны тащӧм-ԉок-вылӧ куԋса-ԍінмӧн? Абу-ӧ тащӧм-ԉокыԍ щӧщ јанԇім тіјанлы? Поԅӧ-ӧ воԇӧ таԇі овны? — Оз поԅ. Колӧ пуктыны пом тащӧм-олӧмлы. Тырмас тојлы гуԉајтны міјан-вывті ԁа вірнымӧс міјанлыԍ јуны. Гырыԍ-,кык-кока-тојјасӧс вермім-а, посԋіјастӧ колӧ-ԋін вермыны. Весаламӧ ас-гӧгӧрыԍ немӧвеја-ԋајтсӧ!
Вӧԉаыԍ-олыԍ-рабочеј-креԍԏаналы важӧн-моз ԋајтын овны оз поԅ. Том-војтыр, мі наԃејтчам тіјан-вылӧ. Ԋајтӧн ԁа тојӧн-вермаԍны кужӧм ԁа вын тіјан тырмас. Мӧԁыԍҗык сіјӧ-уҗыԍ ыҗыԁ-аԏԏӧ тіјанлы шуасны ԁа бура каԅтыласны.
ЈУРІНԀАЛЫԌ:
Ԉістбок.
Кыввоԇ .... 3
Мыјла луԁӧмлы оз волы пом .... 5
Мыј колӧ тӧԁны луԁӧм-јылыԍ .... 8
Кыԇі бурԁӧԁчыны луԁӧмыԍ .... 25
Пеԉка ԁа сӧстӧма-олӧм — луԁӧмлы ԍмерт .... 19
Віԁчыԍ віԍӧмјасыԍ: бурԁӧԁчӧм-ԁорыԍ сіјӧ кокԋіԁҗык .... 23
Кывбӧр .... 28
ЈУОРТАС&
Ԇоԋвіԇа-понԁа-тӧжԁыԍӧм- јылыԍ со-кущӧм комі-ԋігајас-ԋін емӧԍ:
Ԁоныс:
Віԍӧмјас-јылыԍ, пер. Н. Чеусова и Н. Суханова. О болезнях .... 40 к.
Быԁтыԍыԍ-мамјаслы, пер. А. Чеусовой Сперанский. Азбука матери ... 20 „
Гут разӧԁӧ віԍӧмјас, пер. Н. Кедровской. Российский. Муха разносит болезни .... 7 „
Ԍін-віԍӧм, пер. М. Полещикова. Глоба. Трахома .... 15 „
Сӧстӧма-олӧм — ԇоԋвіԇа-олӧм, пер.
П. Выборова. Горбов. Чистота — залог здоровья .... 20 „
Нывбаба — віԍӧмјас, пер. Булышева.
Беседы о женских болезнях .... 24 „
Енӧ ескӧ ԋінӧмабуӧ, пер. Жижевой Дмитриева. Как люди болеют и мрут от невежества и суеверия .... 7 ,,
Віԁчыԍӧј ԁа бурԁӧԁчӧј ԉоквіԍӧмыԍ, пер. Надеевой. Беркова. Правда о сифилисе .... 30 ,,
Чакотка, пер. Худяевой. Гоффеншефер. Чахотка............................ .... 20 „

Текущая версия от 20:08, 20 апреля 2019

Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.