|
|
| (не показано 307 промежуточных версий 4 участников) |
| Строка 1: |
Строка 1: |
| В. Ԁмітріјева.
| | Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин. |
| Ен ескӧј ԋінӧмабуӧ.
| |
| Роч-вылыԍ коміӧн лӧсӧԁіс М. Жыжова.
| |
| Комі-ԋіга-леԇан-ін
| |
| Сыктывԁін-кар
| |
| 1926 во.
| |
| Зырлит № 279.
| |
| Кыԇі јӧз віԍӧны ԁа кулӧны аслас велӧԁчытӧмысла ԁа ԋінӧмабуӧ ескӧмысла.
| |
| | |
| Ԍіктјасын ӧнӧԇ-на јӧз кутчіԍӧны важ-омӧԉ-оланногӧ: бурԁӧԁчӧны „тӧԁыԍјас“-орԁын, ескӧны „вӧрсајасӧс", „олыԍаӧс“. Сіјӧ ставыс сы-понԁа, мыј сар-ԁырјі креԍԏанаӧс нароԍнӧ ез велӧԁны грамотаӧ, кутісны пемыԁӧн. Веԍіг-ӧԁ секі ԍіктјасӧ ыстӧны вӧлі сӧмын сещӧм ԋігајас, кӧні гіжӧма кыԇі чӧва,-лаԋтӧмӧн-овны, ескыны јенјасӧс, раԃејтны сарјасӧс ԁа на-ԁор сулавны.
| |
| Меԁԍа уна велӧԁчытӧмыс нывбаба. Сы-вӧсна ӧнӧԇ-на ԍіктјасын уна быԁԍама-ԍікас пӧверјӧ. На-јылыԍ і кутам гіжны тајӧ-ԋігаын.
| |
| Ӧнӧԇ-на креԍԏаналӧн олӧм абу бура лӧԍӧԁӧма, јона-на налы ԍӧкыԁа овԍӧ. Керкајас посԋіӧԍ, пемыԁӧԍ, ԋајтӧԍ. Ӧткымынлаын керкајасас јӧзыскӧԁ-щӧщ олӧны кукаԋјасыс-і, баԉајасыс-і, порԍ-піјаныс-і. Уԅлӧны семја-коԃыс ставныс ӧтчукӧрын, уҗалан-паԍкӧмнас. Сы-вӧсна керкааныс ԋајт, ԉок-ԁук. Ԋајтыԍ чужӧны тојјас, луԁікјас; ԋајта-олӧмла лоӧны быԁԍама віԍӧмјас: лӧмӧԍԍӧм, луԁӧм, ԍінвіԍӧм ԁа мукӧԁ. Бурԁӧԁчыны ԋекор, пыр шуӧны, гашкӧ сіԇ бурԁас. Бурԁӧԁчӧм-јылыԍ,
| |
| віԍӧмјас-јылыԍ ԋігајас ез вӧвны, ԁа кӧԏ і вӧліны, лыԃԃыныс, еԍкӧ, ԋекоԁлы вӧлі. Велӧԁчӧм, бурԁӧԁны-кужыԍ-морт маті-гӧгӧрын абу. Емӧԍ сӧмын „тӧԁыԍјас", попјас-ԁа, ԁај сіјӧ на-ԁінӧ мунӧны кор ԇік-ԋін матӧвоасны. Вот тащӧм-ԋајта,-ԁурка,-гӧԉа,-пемыԁа-олігас, гӧбӧч-ԍтен щакԍалӧм-моз-жӧ, быԁмӧны, паскалӧны быԁԍама-пӧверјӧыс, ԋінӧм-абу мојԁкывјыс.
| |
| Віԍмас-кӧ коԁкӧ ԍемја-пыщкыԍ, кытчӧ, коԁ-орԁӧ мунан, мыјӧн бурԁӧԁчан?
| |
| Мунӧны „тӧԁыԍ“-орԁӧ. Сіјӧ шӧпчітас мыјкӧ, мыјкӧ пуктас віԍан-інӧ; ӧԇӧс-вуг-мыԍкӧм-ваӧн ԉібӧ шом-пыр-леԇӧм-ваӧн віԍыԍӧс јуктӧԁас, пызјас. Бурԁас віԍыԍ, — бур; кулӧ, — сылы-пӧ сіԇі јен шуӧма.
| |
| Кывтӧм-пемӧсјас кутасны омӧԉтчыны, оз ԍојны, мӧсјас јӧв чінтӧны, вӧрајасыс налӧн коԍмӧны, вӧв кутас чотны, — пемыԁ-војтыр шуӧны: олыԍаыс-пӧ најӧс оз раԃејт, мӧслыԍ јӧвсӧ ԋоԋалӧ, вӧлӧс војбыԁ гуԉајтӧԁӧ.
| |
| Мыјԁа быԁԍама шогсӧ, зык-шумсӧ, уронсӧ ԏерпітӧ креԍԏаԋін аслас-велӧԁчытӧмла, пемыԁ-лунла.
| |
| Меԁ-јона, ԃерт, велӧԁчытӧмла быԁ-ԉокыс інмӧ чеԉаԃлы. Чужӧ зев зумыԁ, крепыԁ, ԇоԋвіԇа кага. Сылы меԁ-воԇԇа лунас-жӧ ԍујӧны вомас рузум-ԋоԋ, руԇӧг-ԋаԋ акԉалӧмаӧԍ-ԁа. Ԍеԍԍа быԁміг-чӧжыс сіԇі щӧщ верԁӧны. Пӧрыԍјас шуӧны: „Мам-јӧлыԁ-пӧ кагаыԁлы еща; кущӧм пӧтӧс сені сӧмын ва-ԁа; те сылы ԋаԋтӧ куртчышт ԁа ԍујыш-
| |
| тав вомас, роктӧ ԉібӧ-ԉі, — сыыԍ кагаыԁ јонмӧҗык; мам-јӧв-вылын-віԇігӧн кагатӧ щыгјӧн мӧрітан". Мам кывзӧ налыԍ, верԁӧ кагаӧс рузум-ԋоԋӧн, аслас, еԍкӧ, ԋоԋјасыс јӧлысла пӧԉтчӧмаӧԍ, потны кӧсјӧны.
| |
| Ԍујалас мам лаԃеԋечлы куртчалӧм-ԋаԋ вомас, а сіјӧ оз-на вермы ԋаԋа-тортӧ ԍојны. Сы-вӧсна акԉалӧм-ԋаԋыс комӧкјасӧн кујлӧны кага ԍувјын, сіԍмӧны сені, шоммӧны. Кынӧм ԁунԁӧ, барабан-коԃ чорыԁ лоӧ. Кагалы ԃелӧ, кынӧмсӧ орјӧԁлыны-вунԁавны кутас. Сіјӧ горзӧ, пеԍԍӧ, чужјаԍӧ.
| |
| — Вомԇалӧмаӧԍ кагатӧ, — шуӧны пӧчјас: — колӧ пызјыны ӧԇӧс-вуг-мыԍкалӧм-ваӧн.
| |
| Пызјӧны, шӧпчітӧны, кі-кок мурталӧны. Мітрӧпан-„угоԃԋік“ вӧԋӧн вӧԋӧԁлӧны, — сеԍԍа пыр-жӧ ԋаԋ-акыԉ вомас ԍујӧны. Сіԇі-віԇӧмыԍ кага јешщӧ јона омӧԉтчӧ, јӧв ԍојны оз вермы, сіјӧ бӧр петӧ горԇӧԁлӧмӧн.
| |
| — Тајӧс пӧԍ-пывԍанын колӧ пывԍӧԁны, — шуӧны пӧчјас.
| |
| Пывԍӧԁасны, петкӧԁасны сетыԍ кагаӧс ӧԁва-ловјаӧн, горзыныс-ԋін оз вермы. Пӧрыԍјаслы ԉубӧ, жерјалӧны:
| |
| — Со-ӧԁ і лаԋтіс. Ӧні сеԍԍа бурԁас-ԋін.
| |
| Кага оз бурԁ. Пывԍан-жарыԍ-паԉалӧм-бӧрын
| |
| сіјӧ выԉыԍ чужјаԍӧ-бӧрԁӧ. Мамлы щӧктӧны јуктӧԁны кагаӧс мыјӧн-ԍурӧ. Мам јукталӧ, мукӧԁ-ԁырјі, тӧԁтӧгыԁ, веԍіг кулан-ԅеԉԉаӧн. Сы-понԁа кага жугыԉмӧ, омӧԉа ԍојӧ, ԋӧжјо быԁмӧ, сылӧ
| |
| ԍіԍ-моз — кулӧ. Мам бӧрԁӧ, шогԍӧ. Сіјӧс бурӧԁӧны пӧчӧјас: „Ен бӧрԁ. Том-на-ӧԁ те, выԉӧс вајан".
| |
| Ԋаԋ-акыԉыԍ ԁа кыԇ-ԍурӧ мыјӧн-ԍурӧ верԁӧмыԍ ԋоԋпом-кагајаслӧн овлывлӧны со-кущӧм-віԍӧмјас: вом-пыщкӧс чвеԏітӧм, — вом пыщкӧсыс ставыс јеҗыԁ; зыԋгӧм-віԍӧм, — кага омӧԉ, бԉеԁ, ӧԁва-ловја, ԁа ангԉіјскеј віԍӧм — рахіт, велӧԁчӧм-јӧз-ногӧн-кӧ.
| |
| Вајасны кагатӧ боԉԋічаӧ, раԅасны ԋајт-рузумтӧ, — мытчыԍӧ ԁокторлы ічӧԏік, омӧԉік, коԋӧр-коԃ ловја лов. Віԇӧԁныс сы-вылӧ ԍӧкыԁ, полана. Чужӧмыс ічӧԏік, чукыра; кі-кокјасыс пԉеԏ-коԃ вӧсԋіԃікӧԍ; рушкуыс зев ыҗыԁ, барабан-коԃ. Зелтчӧм-кынӧмас тӧԁчӧ став сӧныс. Ԍінјасыс гырыԍӧԍ, паԍкыԁӧԍ; віԇӧԁӧны скӧра, жугыԉа, быԏԏӧ кӧсјӧны јуавны: мыјла-нӧ-пӧ менӧ чужтіԁ? Ӧні кагаыс оз-ԋін горзы, оз чужјаԍ, сӧмын піԋтӧм-вомсӧ воԍталӧ ԁа ԋӧжјӧԋік пԉеԏ-коԃ-кіјаснас вӧрӧшітышталӧ.
| |
| — Ыҗыԁӧ-ԋін кагаыԁ? — јуалӧ ԁоктор.
| |
| — Којмӧԁ-во-вылӧ-ԋін петіс, — шог-пырыԍ шуӧ мамыс.
| |
| — Којмӧԁ арӧс!.. Кујім-арӧса ԇоԋвіԇа-чеԉаԃыԁ котралӧны-ԋін, ԍорԋітӧны, ԁолыԁ-ԁырјі ԍералӧны, віԍігӧн, ԁојмӧм-бӧрын бӧрԁӧны. Тенаԁ со кагаыԁ пӧрыԍмӧма-ԋін, олӧмыс талӧн овԍӧма-ԋін. Ӧԁва лолалӧ. Пӧԉыштан — кусас. Мыј-нӧ те такӧԁ вӧчін? — кагасӧ жаԉітӧмӧн јуалӧ ԁоктор.
| |
| — Прітча суіс.
| |
| — Кущӧм прітча?
| |
| — Ԉок-јӧз вомԇалісны. Ег-жӧ, еԍкӧ, тащӧмӧс чужтыв-ԁа... Ԇоԋвіԇа, зумыԁ-ԃеԏіна вӧлі. Палаԃ вомԇаліс, шуӧ: "Кагаыԁ тенаԁ кущӧм міча ԁа јон". Ачыс сіјӧ зев ԉок-віра, томыԍаԋыс. Сесаԋ сеԍԍа ԃіԏаӧј менам кутіс горзыны-ԁа, горзыны-ԁа... Сывны кутіс... Сеԍԍа і горзыныс ез кут вермыны. Мыјсӧ-ԋін мі такӧԁ егӧ вӧчӧ, кыԇ-ԋін егӧ бурԁӧԁӧ: пывԍӧԁім, пеж-вор-улын віԇім, кујім-асја-кыа-ԁырјі ԋім кутім, — ԋемтор ез отсав. Бурԁӧԁ кыԇкӧ те, баԏушко-ԁоктор.
| |
| Мыјӧн, кыԇ талы отсалан? Ԋінӧмӧн-ԋін тајӧ ӧні оз ԉечмы, вывті-ԋін-јона мыјӧн-ԍурӧ „бурԁӧԁӧмныԁ“-ԁа. Тащӧм-чеԉаԃыԁ шочыс коԉӧ овны, унҗыкыс ічӧтыԍаԋ і кулӧ. Овмӧԁчасны-кӧ, ӧткоԃ, прамеј-јӧз наыԍ оз-ԋін лоны. Лоӧны најӧ зев омӧԉікӧԍ, гӧрбаӧԍ, чукԉа-кокаӧԍ. Уҗ-вылӧ оз кут-ны тујны.
| |
| Кор ԁоктор віԍтавлӧ мамјаслы, мыј чеԉаԃ віԍмӧны оз воміԇыԍ, ԋекущӧм прітча најӧс оз су, а віԍмӧны куртчалӧм-ԋаԋӧн ԁа мукӧԁ-пӧлӧс ԍӧкыԁ-,чорыԁ-ԍојанӧн-верԁӧмыԍ, мамјас скӧрмӧны, шуӧны: „Мыј-нӧ те, баԏушко-ԁоктор, шуан, мыј ԋакԉалӧм-ԋаԋӧн-верԁӧмыԍ кага віԍмӧ? Абу-ӧԁ міјан-чеԉаԃыԁ госпоԁскеј-чеԉаԃјас. Міјан најӧ быԁ-пӧлӧс-ԍојанӧ велалӧмаӧԍ".
| |
| Кымыныԍ нывбабалы он віԍтав, мыј абу ԋекущӧм воміԇ, јенԍаԋ-шуӧм-віԍӧм, најӧ пыр асԍыныс ԁоԉӧны. Чеԉаԃыԁ-ӧԁ віԍӧны ас-понԁаным, ас-пемыԁлун-понԁаным, кыԇ-ԍурӧ верԁӧмыԍ, віԇӧмыԍ.
| |
| Госпоԁалӧн-кӧԏ, креԍԏаналӧн чеԉаԃ ставыс ӧткоԃӧԍ, ставсӧ ӧткоԃа колӧ верԁны, віԇны-ԁа.
| |
| Ӧткымын-мамыԁ ескас тенаԁ віԍталӧмлы, кӧсјыԍас віԇны,-верԁны кагасӧ щӧктӧм-ԍерԏі. Сӧмын гортас воас, кущӧмкӧ пӧрыԍ-ԏӧтӧ шуас кыв-мӧԁ кага-верԁӧм-јылыԍ, мамыԁлӧн став-кӧсјыԍӧмыс вунӧ: бара кутас віԇны-верԁны кагасӧ важ-мозыс.
| |
| Ставныс тӧԁӧны, кыԇі ԍіктјасын кагајас, гутјас-моз, кулӧны. Кущӧм-нывбабаӧс он јуав, сылӧн ԁасӧԏі-чеԉаԃыԍ коԉӧма овны сӧмын віт-квајт, мукӧԁлӧн сіԅімыԍ — кујім. Шочлӧн-ԋін коԉӧны овны став-чеԉаԃыс.
| |
| Креԍԏана чужӧмԍаԋыс гуӧ-пыртӧԇныс олӧны чераԋвезјӧ-моз шеԁӧмӧн ԋінӧмабуӧ-ескӧмӧ. Налы кажітчӧ, мыј најӧ абу ыҗыԁӧԍ аԍныс ас-выланыс, мыј ԍінмӧн-аԁԇытӧм, тӧԁтӧм-вынјас на-вылын ыҗыԁалыԍјас, коԁјас і бергӧԁлӧны став олӧмнас. Збыԉсӧ, ԃерт, ԋекущӧм сещӧм-вын абу, і прамеја-кӧ мӧвпыштны ԁа бурҗыка гӧгӧр-бок вежӧравны, аԁԇан: ставыс му-вылын гӧгӧрвоана, југыԁ-лун-коԃ тыԁалана.
| |
| Унаыԍ кывлывлан ԍіктјасын тащӧм-ԍорԋі: унмовԍӧма-пӧ вӧрын, ԉібӧ му-вылын, морт. Уԅігас сылы вомас пырӧма ԋіԇув (ԋігԉеј), ԉібӧ четчыштӧма ԉагуша, позјалӧма рушкуас, піјанаԍӧма. Сыԍаԋ сеԍԍа мортыс і віԍмӧма. Бурԁӧԁчӧма, бурԁӧԁчӧма сіјӧ "тӧԁыԍјас“-орԁын, абу бурԁӧма. Мунӧма боԉԋічаӧ. Сені віԁчыԍӧма кор став јӧзыс разӧԁчас, сеԍԍа бӧрԁӧмӧн кутӧма нораԍны ԁок-
| |
| торлы: „Отсав, баԏушко-ԁоктор, кувны куті. Ԋіԇув пыщкӧ пыріс ԁа овмӧԁчіс сетчӧ“.
| |
| — Ԋіԇув?! Кыԇі-нӧ?
| |
| — Ме ог тӧԁ. Шуӧны-тај, вӧрын-пӧ, уԅігӧн-а. Кыла кыԇ сіјӧ сен ветлӧԁлӧ, шојтчӧг оз ԍетлы. Ԋекущӧм-ԍојан лов оз лепты. Мукӧԁ-ԁырјі морӧсӧ кајас ԁа сещӧма топӧԁас, лолавны ог вермы. Вӧрӧшітчыны понԁас, — сӧлӧмӧј мајыш-мунӧ.
| |
| Віԁлалан віԍыԍӧс. Тӧԁӧмыԍ, ԋекущӧм ԋіԇув он аԁԇы, а мортлы ԍувјас чужӧма плавгӧс віԅа-ков — соԉіԏор, кыԇ шуӧны сіјӧс велӧԁчӧм-јӧз. Сіјӧ зев ԉок-тор. Сы-понԁа морт јона омӧԉтчӧ, воштӧ вынсӧ; овлывлӧ, мортӧс кутас шыблӧԁлыны, лыјас јукавны-віԍны. Ков унҗыкыԍсӧ чужӧ пуԍытӧм порԍ ԁа ӧш-јај сојӧмыс, јајјасыс-кӧ соԉіԏораӧԍ вӧлӧмаӧԍ. Ков вӧтлыны абу пыр кокԋі. Сіјӧ вермас вӧчны сӧмын ԁоктор, аслыс-пӧлӧс ԉекарствојасӧн. Ков-вӧтлӧм-бӧрын морт ԇікӧԇ справітчӧ.
| |
| Вӧлі і со кущӧм віԍыԍ. Нывбабалы шуӧмаӧԍ, кынӧмаԁ-пӧ теныԁ пырӧма ԉагуша, бергалӧ сені ԁа горзӧ, меԁԍа-ԋін-јона ԍојӧм-јуӧм-бӧрын. Кор мі кутім віԁлавны сіјӧс, каԅалім, желуԁокыс сылӧн ыҗԁӧма (ем сещӧм віԍӧм). Таԇі віԍігӧн желуԁокӧ-кӧ уна-ва веԍкалас, сіјӧ, бутылкаын-моз, буԉкјавны сені понԁас. Сіјӧ ва-шысӧ јӧзыԁ і шуӧны вӧлӧм ԉагуша-горзӧмнаԁ. Желуԁок-ыҗԁӧм-віԍӧмыԍ поԅӧ бурԁӧԁчыны: колӧ боԉԋічаын желуԁоктӧ пожјавны, весавны сы-вылӧ лӧԍӧԁӧм-ін-
| |
| струментјасӧн, сеԍԍа јуны ԉекарство, мыјкӧ-ԁыра віԁчыԍны ԍӧкыԁ-,чорыԁ-ԍојаныԍ ԁа уна-ва јуӧмыԍ.
| |
| Мӧԁ-нывбаба вајіс боԉԋічаӧ асԍыс кагасӧ, шуӧ, јурас-пӧ кыԇкӧ шыр веԍкалӧма. Кӧԏ-пӧ кывзышт, вӧрӧмыс і чівзӧмыс кылӧ.
| |
| „Абу-ԋін тајӧ олыԍ талаԁор-југыԁын, страԍт-ӧԁ“, шуӧ мамыс.
| |
| Пӧртчіс чышјансӧ кага-јурыԍ, інԁӧ јур-воԇла-ԁорас.
| |
| Кагајаслӧн јур-лыјас-бурԁтӧԇыс (ӧтлааԍавтӧԇыс) јурас овлӧны ԋебыԃік-інјас — рӧмыԍтанјас. Сетчӧ-кӧ пеԉтӧ пуктан ԁа кутан кывзыны, быԏԏӧ сені мыјкӧ ԏіпіктӧ. Сіјӧ — сӧнјасӧԁыс вӧрӧ-ветлӧԁлӧ вірыс, ԍетчӧ јурас. Велӧԁчытӧм,-пемыԁ-ԏӧткаыԁ сіјӧ вір-мунӧмсӧ і чајтӧма шырӧн.
| |
| Ԍіктјасын ем нӧшта ӧԏі ескӧм. Шуӧны: вӧв јурԍі-кӧ-пӧ веԍкалӧ ваӧ, сен сіјӧ ловԅӧ, пӧрӧ куԅ вӧсԋі-ԋіԇувӧ, „јурԍі-аԋ“-ӧ, кыԇ шуӧны пемыԁ-јӧз. Сіјӧ „јурԍі-аԋ“-ыс-пӧ чіпсӧ, кор щыг; „јурԍі-аԋ“-а-ваын-пӧ купајтчыны оз поԅ. Сещӧм-ваын-кӧ купајтчан, "јурԍі-аԋ“-ыс пырас јајаԁ ԁа јывмас сені. Сы-вӧсна сеԍԍа туша-куԅаыԁ мыԉјас петӧны, лӧмӧԍԍан, меԁԍа-ԋін чуԋјасыԁ віԍмӧны. Збыԉсӧ, еԍкӧ, ԋекущӧм ловја-јурԍі абу-ԋі, оз сіјӧ вермы лоны-ԋі. Чуԋјас пыктылӧны, ӧԁлӧны, ԋајт-јемӧн-сущкыԍԍӧмыԍ; морт чірејӧԍԍылӧ, мыԉԉӧԍԍылӧ ԋајта-ԁурка олӧмыԍ, ԉібӧ вірас колан-торјыс абу тырмымӧн ԁа сіјӧн. Сіјӧ унҗыкԍыс омӧԉ-ԍојаныԍ, щыгјалӧмыԍ овлӧ. „Јурԍі-аԋ"-ыԁ — сіјӧ
| |
| прӧстӧј баба-ԍорԋі. Ԋекущӧм ԅмеј-ԋі, ԉагуша-ԋі, пежгаг-ԋі морт-піын овны оз вермы. Шуам, кӧԏ і веԍкаласны најӧ сетчӧ, пыр і пӧԁӧны: сынӧԁтӧгыԁ-ӧԁ, буракӧ, он ов. Ԍӧмын ковјас морт-пыщкын вермӧны овны ԁај сіјӧ поԅӧ најӧс вӧтлыны, ԁоктор вӧтлас.
| |
| Куԅ-ковјасыԁ еԍкӧ збыԉыԍ прамеја морттӧ вермасны повԅӧԁны-ԁа: метрҗын-ыжԁа ковјыԁ петас-ԁа, ԃерт, сіјӧс сеԍԍа верман ԅмејӧн і чајтны. Ԉібӧ ԋајт-ваын купајтчӧм-бӧрын лӧмӧԍԍан, чірејӧԍԍан, кіԍтас, — пемыԁ-,велӧԁчытӧм-мортыԁлы мыјыԍ-пӧ сіјӧ і лоі, і ԁумајтӧ — ва-јурԍі-понԁа. Тајӧјаслы ескӧмыԁ абу-на сещӧм-ԏешкоԃ. Овлывлӧ таыԍ омӧԉ. Шуам, коԁлыкӧ вӧтыс ԉібӧ біа-ԁырԍа сӧрӧмыс паԉалӧм-мыԍԏіыс збыԉӧн кутас кажітчыны, сы-јылыԍ сіјӧ коԁлыкӧ-мӧԁлы віԍталас. Мӧԁыс ескыны-жӧ кутас, којмӧԁлы віԍталас, нӧшта мыјкӧ асԍаԋыс соԁтыштӧмӧн. Вӧлӧԍт-куԅа паԍкалас јуӧр, Трӧш-Марја-орԁӧ-пӧ војјасын волывлӧ ԍура-омӧԉ, ас-ԍіннас-пӧ сіјӧс аԁԇылӧма Лукјан-гӧтыр. Марја јурбітӧ, крестаԍӧ: ԍо-јеј-бог-пӧ ԋекущӧм-омӧԉ оз волывлы, — ԁа сылыԍ кыв пыԃԃі оз пуктыны, оз ескыны.
| |
| Бӧрынҗык сещӧм-ԍорԋіјасыԍ Марјалы шуштӧм лоӧ, повны кутас. Кутас сылы кажітчыны, быԏԏӧ сы-пыщкын збыԉыԍ ем омӧԉыс. Тащӧм-ԉок-славајас меԁԍа-јона лӧԍӧԁалӧны ӧтка-олыԍ-нывбабајас, ԁӧвајас ԁа салԁаткајас-вылӧ. Мужіктӧг-олӧмыԍ уна-нывбаба віԍмӧны іԍԏеріјаӧн (ԁокторјас віԍӧмсӧ сіԇі шуӧны). Ӧтка-олыԍ-мортлы
| |
| гажтӧм, шуштӧм; пыр быԏԏӧ кулӧм ԉібӧ мунӧм-мортсӧ віԁчыԍԍӧ, пеԉ-чошкӧԁӧмӧн пыр кывзыԍан. Сы-вӧсна сіјӧ лоӧ полыԍӧн, ԋаргыԍӧн: став ԍӧлӧмӧј-пӧ-ԋін ԁојмаліс, веԍкыԁа потӧ шогӧјла. Збыԉсӧ, ескӧ, ԃерт, ԋекущӧм ԍӧлӧм-віԍӧм абу, гажтӧмыс најӧс ԍојӧ. Сещӧма гажтӧмчӧмысла ԁа шогԍӧмысла уна-нывбаба немыс-кежлӧ вошӧны. Рамҗыкјасыс завоԃітӧны вічкоӧ ветлыны, блажітны; збојҗыкјасыс гуԉајтны зонјаскӧԁ, курітчыны, віна-јуны. Вӧлӧԍт-куԅа мунӧ на-јылыԍ омӧԉ ԍорԋі. Сіјӧ-ԍорԋіыс нывбабаӧс јонҗыка скӧрмӧԁӧ, — сіјӧ јонҗыка гуԉајтны завоԃітӧ. Гуԉајтӧмнас ԁа јуӧмнас ԇоԋвіԇалунсӧ, вынсӧ воштӧ. Завоԃітӧ горзыны мыј-ԍурӧ, кущӧм-ԍурӧ гӧлӧсӧн. Сіԇі-жӧ вермас лоны јона-јурбітыԍ јеннога-морткӧԁ. Јурбітас сіјӧ јӧјмытӧԇыс, јурвежӧр-воштӧԇыс. Кутасны сылы каԍԏітчыны ангелјас, омӧԉјас, аԁын сотчӧм, — быԁтор, мыј вічкоын кывлас поплыԍ сӧрӧмсӧ. Коԁјураыԁлы ԉібӧ јурбітӧмла-јӧјмӧмлы-кӧ коԁкӧ вашԋітас: „те-орԁӧ-пӧ војнас омӧԉјас волӧны", — сылы сіјӧ збыԉӧн понԁас кажітчыны. Омӧԉыс-пӧ воас ԁа мужікӧ пӧртчӧ, малалӧ менӧ, жаԉітӧ, окалӧ...
| |
| Наука-ԍерԏі-кӧ еԍкӧ, тајӧ-нывбабаыс,-інӧ, віԍмӧма, вежӧрыс сылӧн торкԍӧма, колӧ ԉечітны сіјӧс. А пемыԁ-,велӧԁчытӧм-јӧз-ног-кӧ, ԃавӧлыс престолнас пырӧма сы-пыщкӧ. Попавны-пӧ сіјӧс ко-лӧ, ԉібӧ "тӧԁыԍ“-орԁӧ нулыны. Еԍкӧ, ԋекущӧм-попԍаԋ, ԋі „тӧԁыԍԍаԋ ԋекущӧм-отсӧг оз вермы лоны віԍыԍлы. Колӧ еԍкӧ сіјӧс велӧԁыштны ԁа
| |
| ԍетны сылы бурҗык-ԋіга лыԃԃыны. Бур-ԋігајас-лыԃԃӧмыԍ креԍԏанаыԁлӧн јурыс југԁасҗык. Секі најӧ оз кутны ескыны быԁԍама-сӧрӧмлы, мојԁкывлы, ԋінӧмабулы. Щын-моз сіјӧ ставыс разалӧ. Олӧм налӧн лоӧ ԁолыԁҗык, гажаҗык; аԍныс ԇоԋвіԇаӧԍҗык.
| |
| Уна омӧԉ вӧчӧны ԍіктјасын „тӧԁыԍ“-јас. Унҗыкыс на-піыԍ ԍуԍ, муԃер-војтыр. Најӧ тӧԁӧны ԍіктса-јӧзлыԍ пемыԁлунсӧ, быԁторлы ескӧмсӧ, ворсӧны најӧн, ылӧԁлӧны быԁ-ногӧн аслыныс пӧԉза-понԁа. Јӧз наыԍ полӧны, раԃејтӧны најӧс, оз лыԍтны воча веԍіг ԉок-кыв шуны. Пірјас-ԁырјі, праԅԋікјас-ԁырјі меԁ-бур гӧԍтјас најӧ. Он-кӧ-ӧԁ кор, ԉібӧ омӧԉа-кӧ пӧшщујтан најӧс, лӧгаԍасны ԁа кераснн: ічмоԋ-гозјаыԁ мӧԁ-лунԍаԋыс-жӧ піԋаԍны ԁа коԍаԍны понԁасны, ԉібӧ коԁкӧ — морт-ԉі скӧтыԁ-ԉі — віԍмасны. Збыԉыԍ, овлывлӧ сещӧм-ԃівӧыԁ: ічмоԋ-гозја мӧԁлунԍаԋыс-жӧ кӧјіна-пона-моз олӧны, ԍіннас мӧԁа-мӧԁнысӧ оз аԁԇыны, сӧмын сіјӧ абу „тӧԁыԍ"-вӧсна. Мырԁӧн мӧԁа-мӧԁыслы-мустӧм-јӧзӧс гӧтралӧмла-ԍетӧмла сіјӧ. Меԁ-воԇԇа-војԍаԋыс најӧ јешщӧ-ԋін јона мӧԁа-мӧԁыслы мустӧммӧны. Скӧтыԁ ԉібӧ, оз-жӧ-ӧԁ сіјӧ „тӧԁыԍ“-помыԍ віԍмы, а омӧԉ кӧрымыԍ, ԁӧԅӧріттӧмыԍ. пемыԁ,-ԇескыԁ,-ԁука-картајасыԍ ԁа мукӧԁыԍ. Ӧтчыԁ со-кущӧм-тор вӧлӧма. Матӧвоӧмаӧо вӧлӧн, ԋекыԇі-пӧ оз ԍетчы ԁоԃԃавны: јурнас і став кокјаснас пеԍԍӧ. Кутӧмаӧԍ мыжавны сетыԍ "тӧԁыԍ“-Трӧшӧс: керіс-пӧ сіјӧ. Збыԉсӧ еԍкӧ вӧлӧм гыж-костас пыԁӧ жеԉ пырӧма ԁа ԁојмӧмысла вӧлӧм
| |
| оз ԍетчы ԁоԃԃавны. Жеԉсӧ перјӧмаӧԍ, — вӧв важ-коԃыс рам лоӧма.
| |
| „Тӧԁыԍ“-ӧс-раԃејтӧм меԁԍа-јона пырӧма ныв-бабајас-костӧ. Велӧԁчӧм нывбабаыԁ-ӧԁ еща-на. Сы-вӧсна најӧ ӧнӧԇ меԁ-јонасӧ тӧжԁыԍлісны асланыс гырԋіч-кашԋікјас, кага-рузумјас-понԁаыс. Сар-ԁырјі налӧн веԍіг-мужікјас-коԃ-ічӧԏік-праваыс ез вӧв, ез вермывны најӧ бӧрјыԍны ԋі бӧрјыны общественнеј службаӧ, ез вермывны шыаԍны олӧмӧн-веԍкӧԁлӧмӧ. Сӧветскеј влаԍт мезԁіс уҗалыԍ-јӧзӧс сар-кіпоԁ-улыԍ, нывбабајаслы ԍетіс ӧткоԃ-права мужщінајаскӧԁ. Сы-бӧрԏі најӧ ԋӧжјӧԋікӧн кутісны велӧԁчыны грамотаӧ, гырԋіч-кашԋікјасыс-понԁа-тӧжԁыԍӧмыԍ-ӧпріч лоіны і мукӧԁ могјас. Луныԍ-лунӧ тӧжԁыԍӧм ԁа уҗ налӧн кутіс соԁны: ӧԏі ԃеԉегаткаӧ мунӧ, мӧԁ — сеԉсӧветӧ, којмӧԁ — копераԏівӧ уҗавны. Уҗалігӧн ԋекор лоӧ ԋінӧмабу-јылыԍ мӧвпавны, ԋінӧмабуӧ-ескӧм ԋӧжјӧԋікӧн ачыс бырӧ. Војԁӧр мужщінајасыԁ кӧԏ і велӧԁчытӧмӧԍ-жӧ вӧліны, ԁа најӧ, нывбабајас-моз, езҗык гортаныс овны. Најӧ вӧлі ветлӧны уҗавны бокӧ, карјасӧ, пыраласны сені щајнејӧ, Нарԁомјасын тојлыштчасны, мыј-ԍурӧ кывласны, аԁԇыласны. Нывбабајасыԁ-жӧ пыр гортанысӧԍ пач-гӧгӧрыс ԁа чеԉаԃыскӧԁ нокԍӧны. Ԃерт, сеԍԍа, сещӧм-гажтӧма-олігаԁ быԁԍама-торјыс кутас пырны јураԁ. Чукӧртчасны кытчӧкӧ нывбаба-чукӧр, мӧԁасны ԍорԋітны „керыԍјас", "тӧԁыԍјас“-јылыԍ, ԁа кымын збыԉ-вылӧ пуктыны-поԅтӧм-ԍорԋіыс, сымын сіјӧ налы ԃівӧ, — ставсӧ збыԉӧ пуктӧны. Ра-
| |
| зӧԁчасны сеԍԍа, гортаныс муналасны, — аԍныс полӧны. Куԅ арԍа ԁа тӧвԍа пемыԁ-војјаснаԁ гажтӧм налы, војбыԁ мыјкӧ каԍԏітчӧ: быԏԏӧ гӧбӧчӧԁыԁ „олыԍа“ ветлӧԁлӧ, паччӧр-серӧгаԁ коԁкӧ печкӧ ԁа мыј-ԁа.
| |
| Велӧԁчытӧм-јӧз-мӧвпалӧм-ԍерԏі „тӧԁыԍјас“-ыԁ, ӧԏі-ногӧн, зев-ԉок-јӧз, пыр пов наыԍ; мӧԁ-ногӧн — колан-војтыр: натӧг овны оз поԅ. Најӧ-ӧԁ і ныв-зонтӧ "ӧтлаалӧны“-і, гозја-кост-олӧмтӧ "лӧԍӧԁӧны“ і, віԍӧмјасԍыԁ „кокԋӧԁӧны“-і. Уԁајтчас ԁа мӧԁар-југыԁӧԇ вӧтласны, шуасны сӧмын: „сіԇі-ԋін талы јенмыс шуӧма".
| |
| Ӧԏілаын вӧлӧма со-кущӧм-тор: морт зев-јона омӧԉтчӧма, вірпас чужӧм-вывԍыс бырӧма, жӧвјалӧ-ветлӧԁлӧ.
| |
| Мунас сіјӧ бурԁӧԁчыны „тӧԁыԍ“-орԁӧ. „Тӧԁыԍ“ шуӧ: „Тенӧ-пӧ щыкӧԁӧмаӧԍ; кытчӧԇ щыкӧԁыԍсӧ он тӧԁмав, пыр омӧԉтчан“.
| |
| — Кыԇі-нӧ ме сіјӧс корԍа? Отсав, ԍо-јенмогыԍӧн, ог вунӧԁ тенԍыԁ буртӧ. Боԍт мыј колӧ, сӧмын отсав. Ԇікӧԇ-ӧԁ-ԋін матӧвоі, ебӧстӧммі.
| |
| „Тӧԁыԍ“ сӧрӧ мыј-ԍурӧ, мыј тӧԁ-вылас уԍӧ, велӧԁӧ бурԁӧԁчыны. Віԍыԍлы ԋімкоԃ. Віԍыԍ „тӧԁыԍ“-лы вајӧ выјтӧ-і, јӧвтӧ-і, јајтӧ-і, пыԅтӧ-і, оз убӧԉіт ачыс ԍојны. Оз вежӧрав коԋӧр-пемыԁ-јорт, мыј віԍӧмыс сылӧн јона-уҗалӧмыԍ-муԇӧмла ԁа пӧттӧԇ-сојтӧмла. Омӧԉ-ԍојаныԍ сылӧн вірас чінӧма колан-торјасыс. Сы-понԁа і сіјӧ омӧԉтчӧма, кеԉԁӧԁӧма. Рочӧн сіјӧ-віԍӧмсӧ малокровіјӧӧн шуӧны. Еща-віра-мортлы еԍкӧ шојтчыны, кујлышт-
| |
| ны гортын ԋінӧм-уҗавтӧг, ԍојны пӧттӧԇ сылаҗыка-ԍојан, јуны ԉекарство ԁоктор інԁӧм-ԍерԏі. Секі еԍкӧ сылӧн вірыс бара чӧжԍас, бара мортыԁ јонмас. "Тӧԁыԍ"-ыԁлы веԍ-нуалӧм-ԁорыԍ, тӧԁӧмыԍ, бурҗык аслыԁ чеԉаԃыԁкӧԁ выј-јајтӧ ԍојны.
| |
| Нӧшта „тӧԁыԍ"-јас бурԁӧԁӧны ускоп-віԍӧмыԍ. Сіјӧн-пӧ віԍӧны сӧмын нывбабајас ԁа кагајас. Ускоп-віԍӧмыс-пӧ зев омӧԉ, сыыԍ-пӧ сӧмын гуԍӧн бурԁӧԁчӧны. Ӧтчыԁ сещӧм-віԍыԍлыԍ јуаԍӧ ԁоктор: „віԍтав, кыті тенаԁ віԍӧ, мыј секі текӧԁ лолӧ?“
| |
| — Јурын ԁугԁывтӧг пыр жувгӧ, — шуӧ віԍыԍ. — Сеԍԍа, коԁкӧ быԏԏӧ пыр чуксалӧ менӧ, ԍорԋітӧԁӧ“.
| |
| — Мыј-нӧ ԍорԋітӧԁӧ?
| |
| — Коԁ-тӧԁӧ мыј... Віԁчӧны, піԋалӧны менӧ. Грӧԅітчӧны віны. Мукӧԁ-ԁырјі му-вывті ԉібӧ вӧрӧԁ мунігӧн зев норіԋіка горзӧны: „Ӧкԍіԋ! Сарство ԋебеснеј теныԁ..." Саԃ-быртӧԇ повԅӧԁасны, кок-јылыԍ уԍтӧԇ...“
| |
| Тӧԁӧмыԍ, тајӧ віԍӧ, колӧ боԍтчыны сіјӧс збыԉыԍ-бурԁӧԁны. Еновтчан-кӧ, лун-мӧԁ-мыԍԏі сіјӧ понԁас горзыны, шуасны: шеваа-пӧ. Меԁ-бур сещӧм-віԍыԍӧс боԉԋічаӧ воԁтӧԁны. Шојтчыштас сені мыјкӧ-ԁыра, уԅас спокојнеја, — ускопыԁ і бырӧ, быԏԏӧ абу і вӧвлӧма.
| |
| Чеԉаԃлӧн мукӧԁ-ԁырјіыс јур-вемыс віԍӧ. Кујлӧ сіјӧ саԃтӧгыс, сӧрӧ, ԋекоԁӧс оз тӧԁ, горзӧ, сінјассӧ кылӧԁӧма. Тащӧм-віԍӧмсӧ ԃеревԋааԁ „ускоп"-ӧн-жӧ шуӧны. Тајӧ-віԍӧмыԍ бурԁӧԁны ԍӧ-
| |
| кыԁ. Ԍӧмын пӧраын-кӧ боԍтчан, нуан віԍыԍӧс боԉԋічаӧ, а он кыскав „тӧԁыԍ“-јас, велӧԁчытӧм-бурԁӧԁчыԍјас-орԁӧԁ, — верман.
| |
| Мі огӧ-ԋін кутӧј ԍорԋітны быԁԍама олыԍајас, вӧрсајас, васајас ԁа мукӧԁ-повԅӧԁчыԍјас-јылыԍ, коԁјас-јылыԍ куԅ-тӧвԍа-рытбыԁ пӧлаԏ-паччӧрын мојԁӧны пӧԉјас ԁа пӧчјас. Ԋекущӧм вӧрсајас, васајас, олыԍајас абуӧԍ. На-јылыԍ мојԁ-віԍтасјас вуҗісны міјанӧ важ-пемыԁ-пӧрыԍ-јӧзԍаԋ.
| |
| Ӧні-на-кӧ, кор-ԋін гӧгӧр котралӧны паракоԁјас, машінајас, еԉектріческеј трамвајјас, лебалӧны ајеропланјас, — ем уна пемыԁ,-велӧԁчытӧм-јӧз, важӧн креԍԏанаыԁ ставыс ԋеграмотнејӧԍ вӧліны. Быԁ гӧгӧрвотӧм, тӧԁтӧм-торјыԍ најӧ полісны, чајтісны, ԉібӧ-пӧ сіјӧс бур-јен вӧчӧ, ԉібӧ ԉок-омӧԉ. Ескісны најӧ вӧтјасӧ, каԍԏітчӧмӧ, гаԁајтчӧмӧ, — ставыс-пӧ тајӧ ԃавӧлԍаԋ, омӧԉԍаԋ.
| |
| Ԉібӧ кос-повоԃԃа-кӧ пукԍас, турун-ԋаԋ коԍмасны, ыҗыԁ пӧжарјас лоӧны, ыҗыԁ ытва, скӧтјас кутасны кулавны, віԍӧмјас понԁасны ветлӧԁлыны, — сіјӧ ставыс јенԍаԋ, јӧз-грек-понԁа, асланым омӧԉ-олӧм-понԁа.
| |
| Ԍіԇ војԁӧр важ-јӧз і олісны, поліг-тырјі јенмыԍ ԁа ԍураыԍ. Песԍісны кыкнаннысӧ најӧс бурмӧԁны, меԁ еԍкӧ кыԇкӧ ԉок-торјасыԍ мезԁыԍны, бура нем-чӧж овны. Сы-вӧсна јен воԇӧ ԍіԍјас ломԇӧԁавлісны, вічкӧ-кӧлӧкӧлјас кіԍтавлісны, ӧбразјас гіжӧԁавлісны, моԉебенјас ԍылӧԁавлісны. Омӧԉлы жертва-вылӧ вӧлі вајӧны ԍӧԁ-каԋјасӧс, ԍӧԁ-пе-
| |
| тукјасӧс, ԍӧԁ-кӧзајасӧс. Наыԍ-мезԁыԍӧм-могыԍ ԋімјас віԇӧны, вежаваӧн којԍӧны.
| |
| Бӧрынҗык, кор кутіс паԍкавны грамота, воԍталісны школајас, леԇісны бур-ԋігајас, соԁіс велӧԁчӧм-јӧз, — секі уна-тӧԁтӧм-тор лоі тӧԁса. Уна повԅӧԁчыԍјас ԁа пӧверјӧјас кутісны бырны. Ӧні веԍіг ічӧт-школаын-велӧԁчыԍ-быԁ-ԃеԏіна-ԋін тӧԁӧ гым-чарԁлыԍ, зерлыԍ артмӧмсӧ, оз-ԋін шу, тајӧ-пӧ ԋебесаӧԁ Іԉԉа-пророк гуԉајтӧ. Сіјӧ тӧԁӧ, гым-чарԁлоӧны еԉектрічествоыԍ. Ԋекущӧм ԃаԃӧ оз повԅы саԃ-быртӧԇыс, аԁԇас-кӧ автомобіԉ ԉібӧ трамвај, еԉектрічество-ԉі, ԏеԉеграп-ԉі, ԏеԉепон-ԉі. Тӧԁӧ сіјӧ, оз ԍура-вын сені уҗав, а еԉектрічество.
| |
| Сіԇі наԇӧԋікӧн, воыԍ-воӧ јӧз велӧԁчӧ, ԍуԍмӧ. Велӧԁчӧмӧн-щӧщ јӧз-костын бырӧны важ-ногса олӧм, ԋінӧмабуӧ ескӧм. Сы-вӧсна быԁ-мортлы колӧ зіԉны велӧԁчыны, југԁӧԁны асԍыс вежӧрсӧ. Колӧ воԍтавны школајас, леԇны унҗык бур-ԋігајас ԁа ԇікӧԇ-бырӧԁны пемыԁлун јӧз-костыԍ. Секі, гашкӧ, регыԁҗык Ԉеԋін-јортлӧн-колӧмыс пырас олӧмӧ, міјан быԁлаын лоӧ еԉектрічество, пукԍас кокԋіԁҗык, ԁолыԁ олӧм.
| |
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.