|
|
| (не показана 321 промежуточная версия 4 участников) |
| Строка 1: |
Строка 1: |
| Ԁ. Роԍԍіјскіј.
| | Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин. |
| Гут разӧԁӧ віԍӧмјас.
| |
| Роч-вылыԍ коміӧн лӧԍӧԁіс Н. Ј. Кеԁровскаја.
| |
| Комі ԋіга леԇан-ін
| |
| Сыктывԁін кар
| |
| 1925.
| |
| | |
| -Мунам лущщӧ, пӧԉӧ, собраԋԋе-вылаԁ. Кӧнкӧ-ӧԁ чукӧртчісны-ԋін. Сені ме віԍтала кыԇі вуҗан-віԍӧмјасыԁ разалӧны јӧз-костын. Секі те ачыԁ каԅалан колӧ-оз віԁчыԍны гутјасԍыԁ. | |
| Ԁоктор пӧԉкӧԁ воісны собраԋԋе-вылӧ. Сені ԁоктор віԍталіс со мыјјас:
| |
| | |
| Кыԇі віԍӧмјас вуҗӧны јӧзлы.
| |
| | |
| Унаӧн оз-на тӧԁны вуҗан-віԍӧмјас-јылыԍ: мыј-вӧсна сіјӧ лоӧ ԁа кыԇі паԍкалӧ. Тӧԁны, еԍкӧ, та-јылыԍ колӧ быԁӧнлы, меԁым кужны віԁчыԍны сыыԍ.
| |
| Јона велӧԁчӧм јӧз тӧԁмалӧмаӧԍ, мыј быԃлаын — сынӧԁын *), муын, ваын — емӧԍ лыԁтӧм-щӧттӧм посԋі гагјас — мікробјас (мӧԁ-ногӧн-кӧ шуны — бакԏеріјајас). Најӧ сещӧм посԋіӧԍ, куш ԍінмӧн он аԁԇы, каԅалан сӧмын ыҗԁӧԁан кԉаԋіча-пыр віԇӧԁӧмӧн. Сещӧм кԉаԋічајасыс пуктыԍԍӧны гӧгрӧс ыргӧн струбаӧ, шуԍӧ сіјӧ мікроскопӧн. Мікроскоп ыҗԁӧԁӧ віԁлалан-тортӧ уна-пӧв. Гырыԍҗыкјасыс вермӧны ыҗԁӧԁны веԍіг ԍурс-пӧлӧԇ.
| |
| Мікроскоп-пыр віԁлалӧмӧн велӧԁчӧм-јӧзыԁ тӧԁмӧԁалӧны мікробјастӧ. Коԁ-ԍурӧ на-піыԍ мортыԁлы ԋекущӧм ԉок оз вочны, мукӧԁыс — зев омӧԉӧԍ: веԍкаласны-кӧ мортыԁлы,
| |
| | |
| *) Сынӧԁ — возԁук.
| |
| віԍмӧԁӧны сіјӧс. Емӧԍ і бур вӧчыԍ мікробјас.
| |
| Мікробјас рӧԁмӧны зев ӧԁјӧ. Мукӧԁыс суткінас чужтӧны 16 міԉԉон выԉ мікроб. Сы-вӧсна со сеԍԍа і тырӧмаӧԍ најӧн, лыԁтӧм-щӧттӧм быԁлаын. Гожӧмјасын щајнӧј-паԋ-тыр муын ԍурӧны најӧ 3 міԉԉонӧԇ.
| |
| Мікробјас раԃејтӧны ԋајт ԁа ԁурк, кујӧԁ, бус. Југыԁыԍ ԁа шонԁіыԍ најӧ полӧны. Пемыԁіныԁ бур, јона сен рӧԁмӧны. Сы-вӧсна пемыԁ, ԁурк керкајасын мікробјасыԁ зев уна.
| |
| Велӧԁчӧм јӧз тӧԁмалӧмаӧԍ, быԁ-ԍікас вуҗан-віԍӧм-пӧ лоӧ аслыс-ԍама мікробыԍ. Мікробыԁ веԍкалас морт-піаԁ, овмӧԁчас сені, леԇас ас-пыщԍыс мортӧс-віԍмӧԁан- зеԉԉа,-мортыԁ і віԍмас.
| |
| Вуҗан-віԍӧмјас емӧԍ со кущӧмјас: коԉера, гырԁӧн-мыԏітӧм, чума, чакотка, піԍкі, скарлаԏіна, кор, ԃіфԏеріт (горш-віԍӧм), біа-віԍӧм, кынӧм-віԍӧм (брюшной тиф), ԍібірскеј јазва ԁа уна-на мукӧԁ віԍӧмјас.
| |
| Выуҗан віԍӧм-помыԍ кулӧ му-вылын уна јӧз, меԁԍа-ԋін міјан-роч-муын ԁа комі-муын. Сіјӧ сы-вӧсна, мі огӧ тӧԁӧј вуҗан-віԍӧмјассӧ-ԁа: мыјыԍ најӧ лоӧны, кыԇі наыԍ віԁчыԍны.
| |
| Кыԇі-нӧ, еԍкӧ, віԍӧмјасыԍ вуҗӧны мӧԁа-мӧԁлы, паԍкалӧны јӧз-костын?
| |
| Меԁ-јона вуҗӧ віԍӧм віԍыԍјасԍаԋ. Сіјӧ кашеԉын, ԁуԉԉын, зырымын, асмогјасын, — быԁла-
| |
| ын лыԁтӧм-щӧттӧм мікробыԁ. Сеԍԍа уна мікроб ем віԍыԍ морт-паԍкӧмын, воԉпаԍын ԁа і мукӧԁ кӧлујын, коԁӧн вӧԃітчӧ віԍыԍ, ԉібӧ коԁі сы-берԁын. Веԍіг-ӧԁ керкаыс — кӧні кујлӧ віԍыԍ-морт, — тыр мікробјаснаԁ. Җоҗјас-і, ԍтенјас-і, щеԉјас-і, быԁлаын мікробјас.
| |
| Мікробјас вермасны веԍкавны морт-тыӧ сынӧԁкӧԁ щӧщ, лолалігӧн. Сіԇі вуҗӧны: чакотка, кор, кокԉуш (чеԉаԃлӧн кызӧԁан-віԍӧм) ԁа уна-на мукӧԁ віԍӧмјас. Ԋајт ԍојан-јуан-пыр вуҗӧны: коԉера, гырԁӧн-мыԏітӧм, біа-віԍӧм (брюшной тиф). Віԍӧмыԁ вермас вуҗны і гыжна-тујӧԁ ԁа ԁој-пыр. Сіԇі вуҗӧны ԉок-віԍӧм (ԍіфіԉіс), рожа, ԍібірскеј-јазва, јӧјталан-віԍӧм — јӧјмӧм-пон куртчалӧмыԍ.
| |
| Оз ков окавны вуҗан-віԍӧмӧн віԍыԍӧс ԉібӧ вуҗан віԍӧмыԍ кулӧм-мортӧс: віԍӧмыс вермас вуҗны теныԁ.
| |
| Велӧԁчӧм-јӧз тӧԁмалӧмјас-ԍерԏі вуҗан віԍӧмјасӧс јона разӧԁалӧны гутјас, тојјас, луԁікјас ԁа пыщјас.
| |
| Тајӧ ԋігаас лоӧ віԍталӧма, кущӧм ыҗыԁ ԉок вӧчӧ мортлы гут, віԍӧмјассӧ новлӧԁлӧмӧн.
| |
| | |
| Гут разӧԁӧ вуҗан-віԍӧмјас.
| |
| | |
| Гутјасӧс, ԃерт, быԁӧн тӧԁӧны. Жар гожӧмын најӧ ԍо-ԍурсјасӧн лебалӧны керкајас-
| |
| гӧгӧр, керкајасӧԁ. Ԉокыԍ ызгӧны, ԁӧзмӧԁӧны јӧзӧс, оз ԍетны мортлы уԅны; куртчаԍӧны, гіԉӧԁчӧны; пырӧны ԍојіг-јуігаԁ веԍкыԁа вомаԁ, ԍојан-јуанаԁ. Налы веԍкоԃ кӧні војԁӧр вӧліны, кӧні лебалісны. Пукаласны ԋајт гуранјасын, кујӧԁ-вылын, закоԁјасын, сеԍԍа лебасны керкааԁ ԁај пукԍасны ԍојан-јуан-вылаԁ, таԍті-паԋ-вылаԁ.
| |
| Тулысын, мыјӧн шонԁӧԁас, керкајас завоԃітӧны гутӧԍԍыны: чужӧны керка-пыщ гутјас. Најӧ оз куртчаԍны, сӧмын ԋоԋалӧны. Вомныс налӧн сіԇі-ԋін вӧчӧма: сущкыны-быщкыны ԋі куртчыны мортлыԍ ԉібӧ скӧтлыԍ кучіксӧ оз вермыны.
| |
| Гожӧм-помын ԁа арын кыпалӧны мӧԁ-пӧлӧс гутјас — жігалкајас. Налӧн вомыс абу тувсов гутјаслӧн-коԃ, вермӧны куртчаԍны і сущкаԍны. Арԍа гутјас олӧны јӧз ԁа скӧт вірӧн. Віԇӧԁны — кыкнан-пӧлӧс гутыс ԇік ӧткоԃӧԍ. Унаӧн ӧԏіӧн і чајтӧны, сӧмын шуӧны: гожӧмнаԁ-пӧ гутјасыԁ бурӧԍ, оз куртчаԍны, ар-кежлас ԉокмӧны завоԃітӧны куртчаԍны.
| |
| Збыԉсӧ, еԍкӧ, арԍа гутыԁ тувсов гутыԁкӧԁ абу ӧткоԃӧԍ. Најӧс поԅӧ тӧԁмавны со мыј-ԍерԏі: тувсов гутыԁ пукалӧ ԍтенаԁ увлаԋ јурӧн, арԍаыԍ — вывлаԋ јурӧн.
| |
| Ем јешщӧ којмӧԁ-пӧлӧс гутјас. Најӧ піјаналӧны (вајӧны посԋіԃік номырјас — ԉічінкајас) скӧт шојјас-вылӧ, ранајасӧ, морт ԁа
| |
| скӧт ныр-пеԉӧ. Номырјас ԍојӧны, ыҗԁӧԁӧны ранатӧ. Ранајас зӧԉітӧны, віԍӧны. Меԁԍа-ԋін віԍӧԁӧны најӧ пеԉ пыщкӧстӧ ԁа ныртӧ. Веԍкаласны-кӧ сетчӧ, ԋебыԁ-інтӧ, еԍкӧ, ԍојасны-ԋін, ԁа-ӧԁ веԍіг лытӧ віԉӧԁасны. Нырԍаԋ ԁа пеԉԍаԋ номырјас вермасны веԍкавны јурлыӧ. Јур завоԃітӧ вывті јона віԍны. Овлывлӧ, морт пеԉтӧммӧ, бырӧ сылӧн ԍорԋі, вермас і кувны.
| |
| Кӧԏ гутыԁ зев ічӧт, ем сылӧн вом, зоб, кынӧм ԁај ԍув. Зобјыс ԍојігас јона паԍкалӧ, вермӧ уна ԍојан сетчӧ тӧрны.
| |
| Гутлӧн ем борԁјас, ныр, кокјас. Ставыс најӧ зев уна вӧсԋіԃік јурԍіаӧԍ.
| |
| Гутјаслӧн меԁ-муса, меԁ-чӧскыԁ ԍојаныс сіԍман торјас, кашеԉ, јӧзлӧн ԁа скӧтлӧн асмогыс ԁа вӧв кујӧԁ. Кашеԉын, асмогын, кујӧԁын, сіԍман торјасын уна быԁԍама-ԍікас вуҗан-віԍӧм мікробјас.
| |
| Гутјаслӧн муса інјасыс: нужԋікјас, картајас, лӧкаԋ кіԍталан-інјас. Сен пыр кынӧм пӧткӧԁан-торјыԁ тыр.
| |
| Гутјас рӧԁмӧны зев ӧԁјӧ. Велӧԁчӧм јӧз арталӧм-ԍерԏі ӧԏі гутлӧн быԁ-воӧн чужӧ віт ԍурс ԁа җын міԉԉарԁ гут.
| |
| | |
| Ріс. 1. Гутлӧн кокыс (ыҗԁӧԁӧмӧн)
| |
| Тувсов гутјаслӧн коԉкјасыс јеҗыԁӧԍ.
| |
| Коԉкјалӧны најӧ ӧтчукӧрӧ.
| |
| Течӧны ԉучкі віԅӧн-віԅӧн.
| |
| Ӧԏі луннас гутыԁ вермӧ вајны 120 — 150 коԉкјӧԇ. Меԁԍа-јона коԉкјалӧны најӧ вӧв-кујӧԁӧ, морт асмогӧ.
| |
| Тувсов гут номырјас вермӧны јешщӧ овны порԍ-ԁа, ыж-ԁа, чіпан-петук кујӧԁын, сіԍ јајын, лӧкаԋ кіԍталан-інын.
| |
| Шоныԁ ва-руа повоԃԃаӧн суткіыԍ регыԁӧн колкјасыԍ петӧны зев посԋіԃік номырјас, бӧрынҗык куколкајас. Коԉкјалӧмԍаԋ куколкајасыԍ гут петӧмӧԇ мунӧ кӧкјамысԍаԋ — ветымын лунӧԇ.
| |
| Шоныԁ-ԁырјі ԁа бура ԍојӧмӧн гутјас вермӧны овны ԍіԅімԁас лунӧԇ і ԁырҗык.
| |
| Ԋекор оз ков вунӧԁны, мыј гут разӧԁӧ вуҗан-віԍӧмјас.
| |
| | |
| Ріс. 2. Гутлӧн коԉкјасыс. (Јона ыҗԁӧԁӧмӧн).
| |
| Ріс. 3. Гутлӧн кокыс мікроскоп-пыр віԇӧԁӧмӧн (јона ыҗԁӧԁӧма).
| |
| | |
| Кујӧԁ, кашеԉјасті, сіԍман-ԍојан-вывті ветлігӧн гутјаслы кокјасас ԍібԁалӧны быԁԍама-пӧлӧс віԍӧмлӧн мікробјасыс.
| |
| Велӧԁчӧм јоз арталӧм-ԍерті ӧԏі гут вермӧ кӧлавны кокјасас 6 міԉԉон мікробӧԇ.
| |
| Гут ԍојӧ кашеԉсӧ чакоткаӧн віԍыԍлыԍ, асмогјас — біа-віԍӧмӧн ԁа коԉераӧн віԍыԍлыԍ.
| |
| Ԍојанӧн щӧщ веԍкалӧны сылы віԍӧмлӧн гагјасыс — мікробјасыԁ.
| |
| Мікробјас гут кынӧмын ԁа ԍувјын регыԁӧн оз кувны, тӧлыԍӧн олӧны сені, рӧԁмӧны.
| |
| Ԍојаныԁкӧԁ ԋылаласны мікробјастӧ гутјасыԁ, сеԍԍа быԁлаӧ каԍԏітӧны, бӧр коԉалӧны мікробјассӧ, разӧԁалӧны віԍӧмыԁлыԍ-гагјастӧ. Мукӧԁ гутыс луннас ветымыныԍ каԍԏітас, сітаԍас. Мыјԁа мікроб разӧԁас! Ставным тӧԁам, гут сітнаԁ гожӧмјасын ӧшіԋ курічјасыԁ * ԁа ԍԏеклӧыс тырлӧны, — ставыс ԍӧԁ чут.
| |
| Ԍојӧм-бӧрын гутјасӧс јона горԇӧԁлӧ. Ангԉіјаса велӧԁчӧм морт, Сміт, віԁлалӧм-ԍерԏі горԁԇӧԁӧм војтјасын мікробјасыԁ-пӧ емӧԍ-жӧ.
| |
| Со кымын-ногӧн гутјасыԁ разӧԁӧны вуҗан-віԍӧмтӧ. Меԁ-јона вуҗӧԁалӧны најӧ віԍӧмјастӧ ԍојан-пыр.
| |
| Ԍојан-јуантӧ вевтӧн віԇӧј, меԁым гутјас оз веԍкавны сетчӧ.
| |
| Гутјас торја-ԋін ԍојан-јуан-гӧгӧр жуӧны, вӧтлы-кӧԏ ен најӧс сетыԍ. Пукԍасны ԍојан-
| |
| | |
| *) Кӧԍакјасыԁ.
| |
| | |
| Ріс. 4. Гутлӧн нырыс (јона ыҗԁӧԁӧма).
| |
| вылаԁ, сіталӧны сетчӧ, восӧны, кокјасԍыс мікробјастӧ пыркӧԁӧны. Мортыԁ сеԍԍа ԍојас сещӧм ԍојантӧ ԁај віԍмас. Чорыԁа ԁај ԁыр вермас віԍӧԁны.
| |
| Енӧ вунӧԁӧј, гут-јасыԁ разӧԁӧны чакоткалыԍ біа-віԍӧмлыԍ, чумалыԍ, ԃіфԏерітлыԍ мікробјассӧ.
| |
| Учонеј Сміт віԇӧма чакоткаа-морт кашеԉ-вылыԍ боԍтӧм гутӧс. Ԋоԉ лун-чӧж сіјӧ гут сітыԍ ԍуралӧма чакотка мікробјас.
| |
| Ӧтвеԁајтчалӧмӧн аԁԇӧмаӧԍ, чума мікробӧн верԁӧм гут сітјасыԍ чума мікробыс ԍуралӧ 18 лун-чӧж. Со кущӧм ԁыр гутјасыԁ новлӧԁлӧны ас-пыщкас вуҗан-віԍӧм мікробјастӧ.
| |
| Меԁ-јона разӧԁӧны гутјас коԉера, біа-віԍӧм ԁа гырԁ-мыт.
| |
| Ӧтчыԁ Ітаԉіјаын јона віԍісны коԉераӧн. Ԁокторјасыс віԁлалісны боԉԋічаса ԁа боԉԋіча-гӧгӧрса гутјасӧс. Најӧ кокјасыԍ, ԍувԍыс ԁа сітԍыс ԁокторјаслы ԍуріны уна коԉера мікробјас.
| |
| Ріс. 5. Гутлӧн јурыс ԁа нырыс всԇвывԍаԋыс (јона ыҗԁӧԁӧма).
| |
| Ріс. 6. Гутлӧн тушаыс, куԅаногыс вунԁӧмӧн: о) горшыс, а) — зобјыс, v) — рушкуыс, l) — ԍувјыс. (Јона ыҗԁӧԁӧма).
| |
| | |
| Віԁлаласны гутјасӧс біа-віԍӧм ԁа гырԁӧн-мыԏітыԍ јӧз-гӧгӧрыԍ. Віԍӧм мікробјасыс ԍуралісны-жӧ. Амерікаса ԁоктор Гевіт гут-помыԍ біа-віԍӧм паԍкалӧм-јылыԍ віԍталӧ со мыј:
| |
| Ӧԏі ԋеыҗыԁ карын біа-віԍӧмӧн віԍміс јӧлӧн-вузаԍыԍ нывбаба. Сіјӧ кујім вежон кујліс гортас, сеԍԍа вӧԉіԍ нуісны боԉԋічаӧ. Вежон кык-кујім-мыԍԏі карса војтыр унаӧн віԍмісны біа-віԍӧмӧн.
| |
| Ԁокторјас віԍыԍјаслыԍ јуаԍӧмӧн тӧԁмалӧмаӧԍ, мыј ставныс најӧ ԋӧблывлӧмаӧԍ јӧв віԍыԍ нывбабалыԍ. Гортас сылӧн мужікыс віԍӧма-жӧ, сӧмын кокніа нуӧԁӧма. Јӧвнаԁ пыр вузаԍӧма. Віԁлӧмаӧԍ јӧлӧн вузаԍан лавкаԍыс-васӧ, — сӧстӧм, ԋекущӧм мікроб сен абу.
| |
| Понԁӧмаӧԍ віԁлавны лавка-гӧгӧрсӧ. I мыј-жӧ? — Закоԁыс сені матын вӧлӧма, вевттӧг віԇӧмаӧԍ. Гӧгӧрыс гутјас жуӧны-лебалӧны. Віԁлісны најӧс. Кокјасас і пыщкас — тырыс біа-віԍӧмлӧн мікробјас. Вӧлӧмкӧ, гутјасыԁ закоԁӧԁыԁ лебаласны, віԍыԍ нывбабалыԍ мікроба асмогтӧ ԍојасны, сеԍԍа — јӧв-вылӧ, јӧв-ԁозјасӧ. Быԁлаӧ разӧԁаласны, коԉаласны мікробјастӧ. Ԋӧбыԍјасыԁ ԋемтор оз ԁумајтны, јӧвтӧ быԁлун боԍтӧны. Сеԍԍа — віԍмӧны.
| |
| Веԍіг-ӧԁ тӧлын, гутјас уԅіганыс мікробјасыԁ на-пыщкын ԁыр оз кувны.
| |
| | |
| Гутјасӧс бырӧԁан, ԇоԋвіԇалунтӧ віԇан.
| |
| | |
| Кыԇі-нӧ, еԍкӧ, вермаԍны гутјаскӧԁ? Кыԇі најӧс бырӧԁны?
| |
| Меԁ-бур ԉекарство гутјасыԍ мезԁыԍны — пеԉка олӧм, аԍтӧ сӧстӧма віԇӧм. Ԁурк керкаын ԁа керка-гӧгӧрын, кӧні ԋајтыс ԁа јогыс чуԋ-суԁта, кујӧԁ ӧшіԋулыԍ оз быравлы, закоԁ воԍса, сіԍман ԍојан-јуан тырыс, — сені гутыԁ лыԁтӧм-щӧттӧм.
| |
| Гутјасыԍ мезԁыԍігӧн оз ков віԇны керкаын ԍојан-јуантӧ воԍса ԁозјасын, меԁԍа-ԋін регыԁ щыкыԍ-торјасӧс: јај ԉібӧ чері. Щыкӧм ԍојан-јуаныԁ гутјасыԁлы торја-ԋін муса. Быԁ ԍојӧм-јуӧм-бӧрын, пуԍӧм-пӧжаԍӧм-бӧрын колӧ чышкыны пызан-вывԍыԁ став ԋаԋ торпырігтӧ, пыԅтӧ. Мыԍкыны ԁозмукјастӧ. Пызан-вылаԁ ԋајт пызанԁӧра віԇны оз-жӧ
| |
| ков. Сеԍԍа ԋајт вајастӧ, помејјастӧ керкаын віԇӧмыԍ віԁчыԍӧј. Ԋајт вајастӧ кіԍтавны торја гујас колӧ коԁјыны, віԇны најӧс тупкӧсӧн. Җоҗӧ ԍӧлавны ԁа зырымјас суԉавны оз ков.
| |
| Таԇі-кӧ понԁан овны — пеԉка ԁа сӧстӧма — гутјасыԁ озҗык кутны керкааԁ ԍібӧԁчыны. Кӧԏ і пыраласны, ԍојаныԁ оз ԍур ԁа бӧр петасны. Тӧԁӧмыԍ і регыԁӧннас вермасны віԍӧмтӧ разӧԁны. Пукԍыштласны кущӧмкӧ ԍојан-вылӧ ԉібӧ морт-вылӧ, сітыштасны — сымԁа і ставыс. Сы-вӧсна колӧ тӧжԁыԍны, меԁ гутыԁ веԍіг керка-гӧгӧраԁ оз ов. Пеԉкӧԁны колӧ сеті пыр, чышкыны ԁа весавны кујӧԁыԍ ԁа јогыԍ.
| |
| Мукӧԁлӧн ԇік керка-ԁінас кіԍталӧны ԋајт вајастӧ, јогсӧ сетчӧ којӧны-і, сеԍԍа ԋемторјӧн оз вевтԏыны. Закоԁныс матын-і. Сіјӧ гутјаслы зев ԋімкоԃ, ма-ԁінӧ-моз ԍібԁӧны сетчӧ. А кымын мікроб сені! Мыјԁа віԍӧм вермасны разӧԁны.
| |
| Сы-вӧсна вуҗан сіԍӧмјасыԍ віԁчыԍӧм-куԅа керка-берԁаԁ ԋајт вајастӧ ԁа јогтӧ ԋӧтчыԁ оз ков којавны. Најӧ-кӧ емӧԍ, быԏԏӧ ачыԁ чуксалан гутјастӧ: „локтӧ-жӧ-пӧ, локтӧ, ԁона гӧԍтјас, ԍојӧ ԁа віԍмӧԁӧ міјанӧс“.
| |
| Керка-берԁаԁ матӧ оз ков стрӧјітавны гіԃԋајастӧ: вӧв кујӧԁаԁ јона рӧԁмӧны гутјасыԁ. Міјан креԍԏаналӧн керка-картаыԁ ӧт-помԍа. Сіԇ-кӧ карта-гіԃԋа-ԁортӧ колӧ віԇны
| |
| пеԉка, коса. Карта ӧԇӧсјасыԁ меԁым вӧлісны топыԁӧԍ ԁа пыр пӧԁсаӧԍ.
| |
| Карјасын ԁа ыжыԁ вӧлӧԍтјасын емӧԍ ԋаԋ ԁа булкі пӧжалан-інјас (пекарԋајас), ӧбӧԁајтан-інјас (столӧвӧјјас). Ԋаԋјастӧ, ԍојантӧ сещӧм-інјасаԁ колӧ віԇны тупкӧмӧн, меԁым гутјасыԁ оз веԍкааны на-вылӧ. Җоҗјассӧ, лабічјассӧ, җаҗјассӧ колӧ јона ԁа унҗыкыԍ мыԍкавны. Щыкӧм ԍојан-јуан віԇны столӧвӧјјасын, лавкајасын ԇік оз поԅ. Таԇі пеԉка-кӧ кутам овны, вермам мезԁыԍны гутјасыԍ.
| |
| Сеԍԍа ԋајт-ва кіԍталан-іныԁ, ԉібӧ јог чукӧрыԁ кӧԏ і абу ԇік керка-берԁаԁӧԍ, пыр-жӧ колӧ зіԉны, меԁым гутјас оз раԃејтны најӧс. Сы-вӧсна колӧ кіԍкавны најӧс іԅвескаӧн. Поԅӧ куԍкавны і караԍінӧн, сӧмын ԁонаҗык сувтас-а.
| |
| Јона отсаԍӧны міјанлы мезԁыԍны гутјасыԍ чіпан-петукјас. Кујӧԁ ԁа јог-чукӧрыԍ кокӧны најӧ гут-номырјасӧс. Чӧскыԁ ԍојантор најӧ чіпан-петукыԁлы.
| |
| Меԁым гутјас озҗык вермыны пырны керкаӧ, ӧшіԋјасӧ сувтӧԁалӧны кіԍејаӧн зевтӧм рамајас.
| |
| Ԍојанјастӧ колӧ віԇны шкапјасын, шкап ӧԇӧссӧ топыԁа тупкӧмӧн. Лавкајасын сіԇ-жӧ. Колӧ-кӧ јӧзлы ԍојан-јуантӧ петкӧԁлыны, ԁозјастӧ колӧ ԍԏеклӧыԍ вӧчны, ԉібӧ ԍԏеклӧ ӧԇӧса шкапын віԇны. Поԅӧ ԁоз вевтјассӧ сутугаыԍ кыӧм ԍеткаыԍ вӧчны. Сещӧм вевтыԁ ԁӧра
| |
| ԉібӧ кіԍеја вевтԍыԁ бурҗык. Ԁӧрааԁ ԁа кіԍејааԁ ԍојаныԁ јіҗӧ, гутјасыԁлы сіјӧ маԅ-ԋін, пыр сетчӧ кутасны пукԍыны.
| |
| Керкаын-кӧ ем віԍыԍ морт, гутјастӧ ԋекущӧма оз ков леԇны сы-ԁінӧ. Пукԍыласны-кӧ најӧ віԍыԍыԁ-вылӧ, кашеԉыс-вылӧ, ԋајт-кӧлујыс-вылӧ, сеԍԍа лебԅасны мӧԁлаӧ, разӧԁалӧны віԍӧмсӧ. Віԍыԍӧс колӧ віԇны зев сӧстӧма. Керкаас-кӧ асмогаԍӧ, асмогаԍан-ԁозсӧ колӧ віԇны топыԁа вевԏԏӧмӧн. Быԁ асмогаԍӧм-бӧрын, асмогсӧ којыштны закоԁӧ.
| |
| Керка-пыщкӧсса гутјасыԍ поԅӧ мезԁыԍ-ны јешщӧ ԅеԉԉајасӧн. Ем гут кулан щак, кабала. Најӧ ԁонтӧмӧԍ, сӧмыв абу зев шаԋӧԍ: гутјасыԁ ԋоԋаласны сетыԍ гут-ԅеԉԉасӧ, сеԍԍа уԍӧны веԍкыԁа ԍојан-пыщкӧ. Ем ԁонаҗык гут-віалан кабала, кԉеја быԏԏӧ. Гутјас мыјӧн пукԍасны сетчӧ, — ԍібԁӧны. Тащӧм кабаласӧ поԅӧ вӧчны аслыԁ, ԁонтӧмҗык сувтас. Вӧчны војԁӧр кԉеј-коԃ сорӧс каԋіпоԉыԍ ԃа ԃереваннеј ԉібӧ машіна мавтан выјыԍ. Каԋіпоԉсӧ бӧԍтны кык-јукӧн. Выјсӧ ӧԏі јукӧн. Выјсӧ војԁӧр пуԅӧԁны ԁа пуан выј-пыщкас і пуктыны каԋіпоԉтӧ. Кор сіјӧ сені сылас, сорӧснас мавтны кабала ԉіст ԍԏеклӧ торјӧн.
| |
| Ем гутјаслы зев чорыԁ јаԁ — пормаԉін. Квајт паԋ пормаԉін-вылӧ боԍтны паԋӧн-җынјӧн јӧв, кујім паԋ ва ԁа ічӧԏіка сакар. Ставсӧ ԉучкі гуԁравны, сорӧссӧ кіԍтны бԉуԁ-
| |
| јасӧ. Гутјас, јӧв-вылӧ-моз, зіԉа кутасны чукӧртчыны сетчӧ, ԍојасны јаԁтӧ ԁа пыр-жӧ і кулӧны.
| |
| Кыјӧны гутјастӧ і ԁозјасӧн. Вӧчӧмаӧԍ најӧс кԉаԋічаыԍ. Ԁозјас кіԍтӧны сур, ԉібӧ чӧскыԁ ԁука ва. Гутјасыԁ зев нырысаӧԍ: кыласны сур-ԁуктӧ ԁај пырасны ԁозјаԁ. Петныс сеԍԍа оз ԍаммыны: сіԇі-ԋін вӧчӧма ԁозјыс, — ԁај кулӧны.
| |
| Амерікаын важӧн-ԋін каԅалӧмаӧԍ гутјаслыԍ віԍӧм новлӧԁлӧмсӧ, быԁ-ногӧн зіԉӧны најӧс віавны. Ем налӧн уна гут віалан обществојас, саԋітарјас. Саԋітар кыјӧԁӧ, меԁым керка-карта-гӧгӧр, уԉічајас, вузаԍан-інјас вӧліны пеԉкӧԍ; најӧ куталӧны гутјасӧс ԁозјасӧн ԁа віалӧны. Керкајасын, картајасын, гіԃԋајасын, — быԁлаын сулалӧны гут-кыјан ԁозјас. Велӧԁчӧм јӧз віԍтавлӧны велӧԁчытӧмјаслы, кущӧм уна ԉок вајӧ јӧзлы ічӧԏік гут; гіжӧны ԁа разӧԁалӧны та-јылыԍ уна ԋіга, велӧԁӧны мезԁыԍны гутјасыԍ. Быԁ школаын тӧԁмӧԁӧны чеԉаԃӧс мыј-вӧсна колӧ повны гутјасыԍ ԃа кыԇі накӧԁ вермаԍны.
| |
| Кымынкӧ карын Амерікаын карса јуралыԍјас віӧм гутјасыԍ мынтӧны ԍӧм: ԍо віӧм гутыԍ ԍетӧны кыԅ-урӧн (20 к.).
| |
| Со кыԇі вермаԍӧны гутјаскӧԁ Амерікаын. Сы-вӧсна воыԍ-воӧ гутјас налӧн чінӧны; мукӧԁ карјасас ԋӧԏі-ԋін абу, ԇікӧԇ бырӧмаӧс. Гутјас абуӧԍ, вуҗан-віԍӧмјас шоча овлывлӧ-
| |
| ны: разӧԁныс најӧс ԋекоԁлы. Амерікаын моз-жӧ чорыԁа колӧ вермаԍны гутјаскӧԁ міјанлы, Сӧветскеј Роԍԍіјаын.
| |
| Кутам-кӧ мі овны сіԇі, кыԇі гіжӧма тајӧ ԋігаас — пеԉка ԁа сӧстӧма, — мынамӧј гутјасыԍ, віԇам аԍнымӧс уна вуҗана-віԍӧмыԍ.
| |
| Со-мыј віԍталіс ԁоктор Јазвіча-ԍіктса јӧзлы. Кывзыԍ чеԉаԃјас пыр-жӧ ӧтувтчісны вермаԍны гутјаскӧԁ. Најӧ понԁісны отсавны мамјасыслы пеԉкӧԁавны керкасӧ, горт-гӧгӧрсӧ; коԁјалісны җуҗыԁ гујас кіԍтавны ԁа шыблавны ԋајт вајас ԁа јогјас. Шуԍісны кыјавны ԁа віавны гутјасӧс быԁ-ногӧн.
| |
| Мукӧԁыс сен-жӧ і завоԃітісны гутјасӧс кутавны. Ӧԏі мінутӧн ԁас гутӧԇ куталісны. Сеԍԍа арталісны-ԁа, быԁ ԃеԏіна часнас вермас кыјны 500-600 гутӧԇ. 100 морт-кӧ часӧн лун кутасны віавны гутјасӧс, віасны 60.000 гут; гожӧмӧн — 150 лун-кӧ лыԃԃыны — бырӧԁасны ԁас міԉԉон гут.
| |
| ԁумыштӧ-жӧ, кымын віԍӧм разӧԁыԍ бырӧ секі!
| |
Быль ли, небыль... Важын ни эта вӧлӧм. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧм таланьын. Ыджыт Шонді абу и вешшывлӧм эна местаэзісь. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн басӧк лапья вӧр - Парма. Олӧмась вӧрас зверь-пӧткапӧлӧс. Отир эшӧ абу на вӧлӧм. Уна ли, етша ли чулалас кад - Пармаыс чужтас зонӧс. Шуасӧ сійӧ Пераӧн. Бытшӧм да кодя быдмас хозяин - и вӧрыслӧ, и муыслӧ. Керас сія аслыс ньӧв, лӧсьӧтас ёссез. Ветлӧтӧ пӧ аслас му кузя, видзӧтлӧ, медбы и пуэс быдмисӧ бура, медбы и зверь-пӧткапӧлӧс оліс бытшӧмика, медбы и чериыс уяліс сӧдз ваэзын. Ӧтпыр Пераыс лэдзчас Кӧсва дорӧ, аддзӧ: мышкыртчӧма кымӧрсянь сизим рӧма Енӧшка да юӧ васӧ. - Тэ мыля юан менам юись васӧ? - юалӧ Енӧшкаыслісь Пера. - Мун татісь. - Ме эг тӧд, что ваыс тэнат, - шуӧ Енӧшка, - а ютӧг ме ог вермы овны. Сет юны пӧттӧдз. - Сета, ежели тэ менӧ кайӧтан кымӧрас. Ме бы видзӧта, мый сэтчин керсьӧ. - Пуксьы, - шуӧ Енӧшка, - сюррезӧ вылӧ. Пера пуксяс сы сюррез вылӧ, мӧтыд и лэбтас сійӧ кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и оссяс сы одзын Енма. Кытчӧ оз видзӧт, быдлаын городдэз да городдэз - дӧс алмазісь да чар изісь керӧмась. Быдлаын биэз сотчӧны: ыджытӧсь и учӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыт би, Шонді-Би. Охота лоас Пераыслӧ босьтны кӧть неыджыт би тор да лэдзчӧтны сійӧ му вылас. Локтас сія Шонді-Биыс дынӧ да кватитас бы... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас - и чапкач Перасӧ ылӧ-ылӧ Би дынсяняс. Пондас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кинкӧ сійӧ, лэбтас и пуксьӧтас мыйӧкӧ небытӧ. Видзӧтӧ Пераыс - аддзӧ: пукалӧ сія кымӧровӧй подушкаэз вылын, золотӧй додьын, а кыскӧ сійӧ серебрянӧй вӧв. Бокас сыкӧт пукалӧ басӧкся-басӧк нывка. Синнэс сылӧн лӧз кымӧрись, рожабаннэс - асывся зарниись, юрсиыс - чистӧй золотоись, а паськӧмыс свиттялӧ, нельки синнэз янӧтӧ. - Тэ кин сэтшӧмыс? - юалӧ нывкаыслісь Пера. - Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асылӧ ме сайма одзджык Шондіысся и быд рытӧ вода сысся сёрӧнжык. Ме дозирайта, медбы Шондіыс некинӧс эз сот. А тэ мыля павкин Шонді-Биас? - юалӧ сія Пераыслісь. - Ме мӧді лэдзчӧтны сійӧ му вылас, - шуӧ Пера. - А мыйлӧ сія тэныт му вылас? - Медбы городдэз сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь быдмисӧ, кыдз Енмаас. - А кин пондас нія городдэзын овны? - юалӧ Зарань. - Миян тэкӧт челядьным. Эд ме тэныт, тыдалӧ, гленитчи, раз тэ менӧ дорйин, - шуӧ Пераыс. - О-о, смев тэ, зонка. Смев да удав, - шуӧ Зарань, - эшӧ некин эз на лысьт кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Эшӧ некин эз на лысьт павкӧтны Шонді-Бисӧ, а тэ павкӧтін. Дорйи бы ме кӧть кинӧс, но тэнӧ эшӧ и радейта. - Сэк лэдзчам мекӧт му вылас, - шуӧ Пера. - Ме мыччала тэныт ассим богатствоэз: керӧссэз да вӧррез, юэз да тыэз, видззез да ыббез. И иньдӧтас Зарань ассис серебрянӧй вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэдзчасӧ нія му вылӧ, и Пера пондас мыччавны Зараньыслӧ ассис богатствоэз: вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез. Гленитчӧмась нія Зараньыслӧ, и согласитчас сія кольччыны Пераыскӧт му вылас. Сэк окалас Парма-Вӧрлӧн зоныс Шонділісь нывсӧ. Казялас этӧ кымӧрсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышшас эна местаэзісь: ась пӧ кынмӧны кӧдзытсяняс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыт да пемыт, пондӧмась пӧльтны ойся тӧввез, кынмӧмась юэз да тыэз, лым столаэз тыртӧмась быд пельӧсок. Лёк тӧвчик пондӧма гӧрдззыны ассис кузь бӧж, каляннэз пондӧмась уннявны-повзьӧтчыны. Сэк Пера лэбтас Зараньсӧ киэз вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас нійӧ ласкова и дзебас аслас лапъя да небыт уввез увтӧ. Сизим год сьӧрна абу вовлӧма талань Шондіыс, сизим год сьӧрна олӧмась Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сы коста Зарань быдтас ни Пераыслӧ сизим зонӧс - вынася-вынаэзӧ да сизим нылӧс - басӧкся-басӧккезӧ. Зоннэс пондасӧ вӧравны ни, и ныввес - гортовисявны. Ветлӧтас-ветлӧтас кытӧнкӧ Шонді и охота лоас сылӧ видзӧтны, мый ни лоис нылыскӧт. Локтас сія талань бӧр. Сэк жӧ лоас бӧра шоныт да югыт. Пышшасӧ тӧввез и каляннэз, дзебсисяс тӧвчик. Сыласӧ юэз да тыэз, пондасӧ цветитны быдмассэз. Енӧшка мышкыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, медбы кайис сія бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныт да гажа, кытӧн быдӧс тырмӧ, мый бы эз ков. Зарань оз бы кай. - Меным, - шуӧ, - татӧн бур. Сэк Шонді пондас грӧзитчыны: - Ме бӧра пышша татісь, ась ті кынматӧ. Зарань и баитӧ: - Сизим год олім - эг кынмӧ. Вӧр шонтіс. - Сэк сота быдӧннытӧ ӧтлаын вӧрыскӧт, - повзьӧтлӧ Шонді. Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслӧ: - Только кымӧрас ме верма видзны сійӧ, медбы эз сот. Колас кайны. Каям быдӧнным. Пера и шуӧ: - Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча. Торйӧтасӧ сэк нія челядьнысӧ кык торйӧн - мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ кайӧтны кымӧрӧ. Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр: - Ме нійӧ шонті, верді, а нія пышшӧны бы. Ась мунӧ Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс ась кольччӧны му вылӧ! И лӧсьӧтас сія говк: ӧтӧрын ыкӧстан - мӧдӧрын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, медбы кайӧтны Енмаас: ыкӧстас ӧтӧрӧ - мӧдӧр кылӧ. Сідз нія и янсӧтчасӧ: Зарань мунас лунлань, челядьыс - ойлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но нія озӧ кылӧ. Эта коста Шондіыс сыбурна пондас сотны ни, нельки ваэз косьмасӧ, муыс потласяс, быдмассэз кельдӧтасӧ. Нем керны - Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, медбы не сетны Шондіыслӧ сотны челядьсӧ. Лишь коляс му вылас ассис серебрянӧй вӧв да золотӧй додь, медбы кӧр-нибудь кайисӧ челядьыс сы дынӧ Енмаас. Эта кадӧ Пераыс ӧктас ассис зоннэсӧ, сетас нылӧ ньӧввез да кайӧтас медвылын керӧс вылӧ мыччавны Шондісӧ. - Видзӧтӧ, - шуӧ сія нылӧ, - вон ыджытся-ыджыт би, Шонді-Би; сысянь быдӧс бурыс: шоныт и югыт, сыснь городдэз быдмӧны. Но сысянь жӧ и быдӧс умӧльыс: сія сотӧ и сія кынтӧ, сія янсӧтіс быдӧннытӧ тіянӧс и менӧ мамныткӧт. Ме пондылі сыкӧт вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні мийӧ унаӧсь. Лэбтасӧ сэк сизимнан зоныс ньӧв и лыясӧ веськыт Шонді-Биас. Ӧтдруг ныкӧт лыяс Пера аслас медыджыт ньӧлісь. Зэгалас быдӧс Шонді-Би, чеччӧвтас сы бердісь ыджыт би тор да киссяс бичиррезӧн омӧн му кузяс. Ӧзъясӧ Пармаын сэк биэз, ыджытӧсь и учӧтӧсь, лӧзӧсь и вежӧсь. И пондасӧ быдмыны городдэз, сэтшӧмӧсь жӧ гырисьӧсь да басӧкӧсь, кыдз Енмаас. Нія городдэзын важся каддэзсянь олӧ отир - Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны нійӧ пермяккезӧн да зырянаӧн. Кодя отир. И шоныт, и гажа эта странаын. Вылын мыссэз-керӧссэз да гажа вӧррез, сӧстӧм юэз да басӧк тыэз, цветитан видззез да веж ыббез, а сідзжӧ городдэз да посаддэз - ыджыт богатствоэзӧн тырӧма край. Шонді бы и ӧні пышшӧ татісь (быд годӧ сы коста тӧввез овлӧны), но оз вермы, раз ыджыт тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сія бы и сотӧ гожумнас, но Зарань оз сет. Сія сё медодз чеччӧ асывнас и медбӧръя водӧ рытнас - дозирайтӧ, медбы некинӧс эз сот Шондіыс. Только быд гожумся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Этӧ Зарань одз асывнас, кӧр эшӧ быдӧнныс узьӧны, горзӧ - гажтӧм сылӧ челядьыстӧг. Да и челядьыс сылӧн частожык баитлӧны, кыдз бы адззыны серебрянӧй вӧвсӧ золотӧй додьнас да кайны Енмаас. Одзжык эз веритлӧ, а ӧні веритӧны ни тай, что кымӧрас туйӧ кайнытӧ. Ме бы кайла жӧ сэтчин.