Орфография туйдӧд (2008): различия между версиями

Материал из Wiki FU-Lab
Перейти к навигации Перейти к поиску
Нет описания правки
(Содержимое страницы заменено на «[http://wiki.komikyv.com/index.php/%D0%9E%D1%80%D1%84%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D1%83%D0%B9%D0%B4%D3%A7%D0%B…»)
 
(не показано 35 промежуточных версий 2 участников)
Строка 1: Строка 1:
 
[http://wiki.komikyv.com/index.php/%D0%9E%D1%80%D1%84%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D1%83%D0%B9%D0%B4%D3%A7%D0%B4_(2008) Видзӧд татысь]
 
= КОМИ ШЫПАСКУД =
 
'''Аа Бб Вв Гг Дд Ее Её Жж Зз Ии i Йй Кк Лл Мм Нн Оо Ӧӧ Пп Рр Сс Тт Уу Чч Шш ъ Ыы ь Ээ Юю Яя / Фф Хх Цц Щщ /'''
 
 
= КОМИ ОРФОГРАФИЯ ПРАВИЛӦЯС =
 
==Шыяс пасъянног да шыпасъяс гижанног==
 
1. Гласнӧй шыяс: ''а, и, о, ӧ, у, ы, э''.  
Гласнӧй шыяс пасйыссьӧны ''а, я, и, i, о, ӧ, э, е, ё, у, ю, ы'' шыпасъясӧн.
2. Согласнӧй шыяс: ''б, в, г, д, дь, дж, дз, ж, з, зь, й, к, л, ль, м, н, нь, п, р, c, сь, т, ть, тш, ч, ш, ф, х, ц, щ''.
Согласнӧй шыяс пасйӧны ''б, в, г, д, ж, з, й, к, л, м, н, п, р, с, т, ч, ш, ф, х, ц, щ'' шыпасъясӧн.
 
3. ''Дж, дз, тш'' шыяс пасйӧм вылӧ коми шыпаскудйын торъя шыпасъяс абуӧсь: найӧс пасйӧны кык шыпасӧн – ''дж, дз, тш'': ''джодж, джадж, дзоридз, кодзув, тшӧтш, тшак''. Кывйын орччӧн сулалысь кык дз пасйӧны куим шыпасӧн: ''кыддза, соддзӧн, воддза''.
Кывъяссӧ шыяс серти гижигӧн ''дж, дз, тш'' шыяслы пыртӧма торъя пасъяс: ''[z], [z’], [ч]'' – ''джодж [zoz], дзоридз [z’ориz’], тшӧтш [чӧч]''.
 
''ъ'' да ''ь'' пасъяс некутшӧм шы торйӧн оз петкӧдлыны. Тайӧ торйӧдан пасъяс: ''каньяс, понъяс''. ''ь'' пасйӧ тшӧтш параа согласнӧйяслысь небыдлунсӧ.
 
 
== ШЫПАСЪЯС ГИЖӦМ ==
 
===И да I гижӧм===
 
''И'' да ''і'' шыпасъясӧн пасйӧны ӧти и сійӧ жӧ [''и''] гласнӧй шы.
 
''І'' шыпас гижсьӧ
*''д, з, л, н, с, т'' параа чорыд согласнӧйяс бӧрын да петкӧдлӧ налысь чорыдлунсӧ: ''ді, зі, вӧлі, сім, ті, коді, мазі, кӧні, сійӧ, муніс''.
''И'' шыпас гижсьӧ:
* параа небыд согласнӧйяс бӧрын: ''син, чир, дзир, ли, ним'';
* паратӧм чорыд согласнӧйяс бӧрын: ''би, ки, пи, вир'';
* кыв заводитчигӧн: ''идзас, иган, ичӧт'';
* гласнӧйяс бӧрын: ''кӧин, пӧим, воис, шуис'';
* ''й'' бӧрын: ''йи, кыйим, йирны''.
 
===Е да Э гижӧм===
 
''Э'' шыпас гижсьӧ:
* параа чорыд согласнӧйяс бӧрын: ''дэбыд, нэм, сэтӧр, тэ'';
* кыв заводитчигӧн: ''эжа, эськӧ, энька, эм'';
* гласнӧйяс бӧрын рочысь пырӧм кывъясын: ''поэт, поэма, поэзия, аэропорт'';
 
''Е'' шыпас гижсьӧ:
* параа небыд согласнӧйяс бӧрын: ''зелля, некор, сетны'';
* паратӧм чорыд согласнӧйяс бӧрын: ''берд, кер, шер'';
 
===Е, Ё, Ю, Я шыпасъяс гижӧм===
 
''Е, ё, ю, я'' шыпасъяс гижсьӧны:
* д’, з’, л’, н’, с’, т’ согласнӧйяс бӧрын да петкӧдлӧны налысь небыдлунсӧ: ''небыд, нёль, нюр, сям, дябыр, зёльгыны, ляпкыд, тёпкыны'';
* кыв заводитчигӧн: ''ельдӧг, ёль, юрси, яла'';
* гласнӧйяс бӧрын: ''пиян, Тиюк, июль, Діюр, Джиян, Поёл'';
* ''ь'' да ''ъ'' бӧрын: ''каньяс, медъеджыд, Дінъёль, медъюгыд, Бадьёль, Подъельск'';
 
''я'' гижсьӧ ''й'' согласнӧй бӧрын: ''туйяс, чойяс, войяс;''
 
''ё'' гижсьӧ рочысь пырӧм кывъясын ''ч'' бӧрын: ''почёт, учёнӧй, зачёт''.
 
  Торъя пасйӧд:
  1. Небыд ''б’, в’, м’, п’, р’'' согласнӧйяс бӧрын рочысь пырӧм кывъясын гижсьӧны ''е, ё, ю, я'': ''бюро, ковёр, знамя, веритны''.
  2. ''Ч'' да ''дз'' согласнӧйяс бӧрын гижсьӧны ''а, о, у'' гласнӧйяс, а оз ''я, ё, ю'': ''чаль, чомӧр, чум, дзажнитны, дзоля, дзужгыны''.
 
===Ь да Ъ гижӧм===
 
''ь'' гижсьӧ параа небыд ''д’, з’, л’, н’, с’, т’'' согласнӧйяс бӧрын да петкӧдлӧ налысь небыдлунсӧ:
* кыв помын: ''бедь, визь, сись, пель, нянь, бать'';
* кыв шӧрын чорыд согласнӧй водзын: ''босьтны, разьны, пельса, садьмыны, паськӧм'';
* кыв шӧрын ''ӧ'' да ''ы'' гласнӧйяс водзын: ''тьӧс, льӧм, ньӧв, сьӧм'';
* кыв шӧрын кык торъялана небыд согласнӧй костын: ''разьсьыны, бадьсянь, кольччыны, куньсьыны''.
 
Торъя пасйӧд:
1. Кык ӧткодь небыд согласнӧй костӧ ''ь'' оз гижсьы:
''мыссьыны, быттьӧ, вылльӧв, бусӧссьыны, боллявны, велӧдыссянь''.
Но вежӧртас сертиыс торъялана ӧткымын кывйын небыд пасыс гижсьӧ: ''пассянь – пасьсянь, коссянь – косьсянь''.
  2. ''Ст’, ндз, нч'' шытэчасъясын ''ь'' оз гижсьы:
''востер [вос’т’эр], вӧлисти [вӧл’ис’т’и], кындзи [кын’z’и]'', а сідзжӧ рочысь пырӧм кывъясын: ''кринча, пӧдӧнча, печенча''.
 
''Б’, в’, м’, п’, р’'' шыяса роч кывъяс помын, а сідзжӧ суффиксъяс водзын ''ь'' оз гижсьы: ''буквар, пекар, лагер, календар, октябр; букварын, пекаръяс, лагеръяс, календарӧ, октябрын; дрӧб, морков, чеп''.
  Торъя пасйӧд:
  Ӧткымын рочысь пырӧм кыв шӧрын ''р’'' пасйыссьӧ рочын моз: ''моряк, зарядка, отряд'', НО ''пӧдрад, пӧрадок, радын''.
 
''Сть'' вылӧ помасян рочысь пырӧм кывъясын [''т’''] шыыс чорзьӧ, и кыв помын да суффиксъяс водзын гижсьӧ ''сьт'': ''власьт, гӧсьт, пакӧсьт, чесьт, вӧлӧсьт; власьтлы, гӧсьтъяс, пакӧсьттор, чесьтӧ (уськӧдчыны), вӧлӧсьтувса''.
 
===Торйӧдан Ь да Ъ гижӧм ===
 
* Торйӧдан ''ъ'' гижсьӧ параа чорыд согласнӧйяс бӧрын ''е, ё, ю, я'' шыпасъяс водзын: ''медъеджыд, медъён, Льӧмъю, медъяр''.
* Торйӧдан ''ь'' гижсьӧ параа небыд согласнӧйяс бӧрын ''е, ё, ю, я'' шыпасъяс водзын: ''Заречье, Бадьёль, Чудью, бадьяс''.
 
  Торъя пасйӧд:
  1. ь да ъ пасъяса рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны рочын моз: съезд, семья, ружье.
  2. Торйӧдан ъ да ь пасъяс й согласнӧй бӧрын я шыпас водзын оз гижсьыны: сойяс, мойяс, дойяс, ройяс.
 
===Ӧ да Э гижӧм===
 
Кывйын мӧд, коймӧд да бӧръяджык слогъясын, а сідзжӧ суффиксъясын гижсьӧ ''ӧ'', а оз ''э (е)'': ''пельӧс, майӧг, пӧлӧн, керӧс, котӧрӧн; воклӧн, пӧльӧ, батьӧ, пиньӧ, выльӧс; гӧгӧрвоӧдны, вайӧ, мунӧ, кайӧ; номйӧсь, гӧрдӧсь''.
 
  Торъя пасйӧд: ''Э (е)'' паныдасьлӧ тэчаса да рочысь пырӧм кывъясын мӧд слогын: ''енэж, буретш, ягсер, вабергач, море, кудель''.
 
===И да Ы гижӧм ===
 
Кык слога кывъяс помын, а сідзжӧ суффиксъясын гижсьӧ ''и (i)'', а оз ''ы'': ''чери, шабді, шонді, ёді, йики; вӧсни, посни, кокни, мелі; сэні, тані, маті, сэті, таті, nыді; бӧрти, серти, пыдди; муні, пыри, локтісны; зури-зари, люги-леги; мичаник, дзоляник, гортын, батьным''.
 
 
== ВЕЖЛАСЯН ШЫЯСА КЫВЪЯС ГИЖӦМ ==
 
===В да Л гижӧм===
 
Кыв помын да кыв шӧрын согласнӧй водзын гижсьӧ ''в'', а гласнӧйяс водзын ''л'': ''ныв, нывлӧн, нылӧй; сыв, сывны, сылӧ; пӧв, пӧвнас, пӧлыс''.
 
Торъя пасйӧд:
1. Рочысь пырӧм ӧткымын кывйын ''л'' пыдди гижсьӧ ''в'': ''чувки, шӧвк''.
2. Изобразительнӧй кывъясын согласнӧйяс водзын вермӧ гижсьыны ''в'' да ''л'': ''болскыны, кравзыны''.
3. Кывбердлӧн ''-ов, -оват'' суффиксын гижсьӧ в согласнӧй: ''вижов – вижоват, сьӧдов – сьӧдоват, гӧрдов – гӧрдоват''.
 
===Й, К, М, Т согласнӧйяс гижӧм===
 
Кыввуж бӧрын гласнӧйяс водзын уна кывйын гижсьӧны содтысян ''й, к, м, т'' согласнӧйяс: ''ош – ошкӧс, пес – пескыс, кос – коскыс, зон – зонмыс, син – синмыс, зеп – зептас, шеп – шептысь; чом – чомйын, кер – керйӧн, вон – вонйӧ, гыр – гырйӧн''.
 
Кыввужйыс кӧ помасьӧ ''й'' согласнӧйӧн, сэки сійӧ гласнӧй водзын гижсьӧ: ''койны – койис, вайны – вайис, кыйны – кыйис''.
 
  Торъя пасйӧд: Й оз гижсьы:
  1. кык гласнӧй костын: ''пӧим, куим, кӧин, туис, тоин'';
  2. гласнӧйӧн помасян кыввуж да гласнӧйӧн заводитчан суффикс костын: ''нуны – нуис, лоны – лоис, биа, киа, пуа (кӧлуй)''.
 
===Кыв водзын Г да К гижӧм ===
 
Кыв заводитчигӧн и да е водзын гижсьӧ ''г'', а оз ''дь'': ''гид, гижны, гез, геб'', НО: дерт; ''к'', а оз ''ть'': ''ки, кер, кепысь, керка, кепысь''.
  Торъя пасйӧд: ''дь'' да ''ть'' гижсьӧны:
  * изобразительнӧй кывъясын: ''тёньгыны, тивзыны, тивкъявны'';
  * рочысь пырӧм кывъясын: ''деньга, дивӧ, телега, телепон''.
 
===Кыв помын дь да йт гижӧм===
 
Кыв помын гижсьӧ ''дь'', а оз ''йд'': ''додь, бадь, садь, гадь'', НО: ''мойд, мойдны''; ''йт'', а оз ''ть'': ''няйт, квайт, войт, шайт''.
 
 
== РОЧЫСЬ ПЫРӦМ КЫВЪЯСЫН СОГЛАСНӦЙЯС ГИЖӦМ ==
 
===Ф, Х, Ц да Щ гижӧм===
 
Рочысь пырӧм кывъясын ''ф, х, ц'' шыпасъяс пыдди гижсьӧны ''п, к, ч'' шыпасъяс: ''пӧнар, кампет, шкап, укват, улича, ситеч''.
Мукӧд кывйын гижсьӧны рочын моз: ''физика, ферма, фотография, станция, химия, колхоз, циркуль''.
 
''Щ'' шы пыдди гижсьӧ ''ш'' либӧ ''тш'': ''тӧварыш, тшӧть, тшӧка, тшель''. Мукӧд кывйын гижсьӧ рочын моз жӧ: ''барабанщик, борщ, ящик, пищаль''.
 
 
== ШЫЯС АСКОДЯСИГӦН КЫВЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
Кор небыд согласнӧй аскодялӧ сы бӧрын сулалысь ''й'' согласнӧйсӧ, сэк гижсьӧ кык ӧткодь небыд согласнӧй: ''беддя [бед’д’а] < [бед’йа], молльыс [мол’л’ыс] < [мол’йыс]'', а сідзжӧ ''доддя, колльӧдны, лыддьыны, мырддьыны, вевттьыны, лёддзӧн, соддзӧн''.
''Н’й, л’й, д’й, т’й'' шытэчаса рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны шыяс аскодялӧмӧн жӧ: ''зелля, каллян, ускӧттьӧ, пӧпуттьӧ, угоддьӧ, платтьӧ, печенньӧ, варенньӧ, жалӧванньӧ, рӧзӧренньӧ, вӧскресенньӧ''.
 
Торъя пасйӧд:
Гижӧдъясын паныдасьлан общественнополитическӧй да официально-делӧвӧй кывъяс гижсьӧны шыяс аскодясьтӧг:
''правление, объявление, заседание, звание, соревнование, учреждение, занятие, предприятие, мероприятие, орудие''.
 
Бӧрын сулалысь согласнӧйыс кӧ аскодялӧ водзын сулалысьсӧ, сэк гижсьӧ сійӧ согласнӧйыс, кутшӧм кылӧ да гижсьӧ гласнӧй либӧ паратӧм гора согласнӧй ''н, м, р, л, й'' водзын:
*гортӧм согласнӧйыс гортӧммӧдӧ водзын сулалысь гора согласнӧйсӧ: ''дзебсьыны [z’эпс’ыны] – дзебӧ, гажтӧм [гаштӧм] – гажӧдны, тӧдтӧм [тӧттӧм] – тӧдӧ'';
*гора согласнӧйыс гораммӧдӧ водзын сулалысь гортӧм согласнӧйсӧ: ''ӧтгудыр [ӧдгудыр] – ӧти, ӧтнам, асдон [аздон] – аслам'';
*''дз, дж, тш, ч'' аскодялӧны водзын сулалысь ''т'' да ''д'' согласнӧйяссӧ: ''татчӧ [тач’ч’ӧ] – таті, вӧтчыны [вӧч’ч’ыны] – вӧтӧда, велӧдчыны [велӧ ч’ч’ыны] – велӧда, ӧттшӧтш [ӧччӧч] – ӧтка, ӧддзыны [ӧz’z’ыны] – ӧдыс''.
 
Торъя пасйӧд:
''чч'' гижсьӧ сэтшӧм кывъясын, кодъяслӧн важ кыввужйыс оз нин паныдасьлы:
''чеччыны, мыччыны, шойччыны, кольччыны, тувччыны, орччӧн, пӧрччысьны, мӧрччыны''.
 
Рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны ''дч, тч'' шыяс аскодявтӧг: ''кажитчыны, надейтчыны, бритчыны, рисуйтчыны, пилитчыны, докладчик, лётчик, разведчик, пулемётчик''.
 
''Сб, сд, сг'' шыпасъясӧн заводитчысь рочысь пырӧм кывъяс гижсьӧны рочын моз: ''сберкасса, сберкнижка, сбор, сдача, сдельщина, сдельнӧй, сдайтны, сгӧдитчыны, сгинитны''.
 
 
== ЭМАКЫВЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
'''Гижсьӧ ''ы'', а оз ''и'':'''
* кывдінса мӧд да мукӧд слогын, суффиксъясын чорыд согласнӧйяс бӧрын: ''эшкын, вурыс, гӧгыль, кусынь, пелысь, тамыш, кӧртым, НО ӧшинь, берин'';
* ''-ыд, -ыс, -ным, -ныд, -ныс'' морта суффиксъясын: ''батьыд, батьыс, батьным, батьныд, батьныс'';
* эмакывъяслӧн босьтан (-''лысь''), сетан (-''лы''), ина (''-ын, -аным, -аныд, -аныс''), петан (''-ысь, -сьым, -сьыд, -сьыс, -сьыным, -сьыныд, -сьыныс'') вежлӧга-морта суффиксъясын: ''воклысь, воклы; керкаын, керкааным, керкааныд, керкааныс; керкаысь, керкасьым, керкасьыд, керкасьыс, керкасьыным, керкасьыныд, керкасьыныс''.
 
'''Гижсьӧ ''и'', а оз ''ы'':'''
* кывдінса мӧд слогын, ''им, ин, ис'' шытэчасъясын, небыд согласнӧйяс бӧрын: ''нёкчим, козин, сунис;''
* кывдінса мӧд слогын, ''идз, ич, ик'' шытэчасъясын: ''пыридз, дзоридз, саридз, ӧмидз, палич, калич, вирич, курич, лабич, лудік, сӧнік, кучик''.
 
Овъяс, нимъяс да вичьяс официальнӧй (делӧвӧй) гижӧдъясын гижсьӧны рочын моз жӧ, шыяс боксянь вежсьытӧг: ''Маяковский, Горький, Алексей, Дмитрий, Космодемьянская, Иван Грозный, Илья, Игорь, Дарья, Ильич, Парасковья, Лукерья, Агафья, Валерьян, Демьян, Лазарь, Любовь, Ульяна, Наталья, Татьяна''.
 
Торъя пасйӧд:
Художествоа гижӧдъясын роч овъяс, нимъяс вермӧны гижсьыны коми ног:
''Ӧльӧш, Ӧльӧксан, Ӧстап, Митрей, Пролӧ, Ладимер, Ӧсип, Ӧгаш, Ӧнись, Ӧпрӧсся, Анӧ, Парась, Ӧгрӧ''.
 
Книга, газет, журнал, а сідзжӧ организация нимъяс торйӧдсьӧны кавычкаясӧн: ''«Алӧй лента» роман, «Коми му» газет, «Зеленеч» совхоз, «Войвыв кодзув» журнал''.
 
Торъя пасйӧд:
Предприятие, учреждение нимъяс, кӧні эм нима кыв, кавычкаӧ оз ков босьтны: ''Челядьлы С.Я. Маршак нима библиотека''.
 
Дженьдӧдӧм кывъясын вежлӧг суффиксъяс гижсьӧны визь пыр: ''СГУ-ын, КГПИ-ысь''.
 
Кык ӧткодь согласнӧя роч эмакывъясын гижсьӧ кыкнан согласнӧйыс: ''класс, металл, вӧжжи, сессия, килограмм, грипп''.
 
Торъя пасйӧд:
Вежлӧг суффиксъяс содтігӧн гижсьӧ кык ӧткодь согласнӧй, а оз куим: ''классянь, металлӧн''.
 
'''Эмакывъяс гижсьӧны ӧтлаын:'''
* артмӧмаӧсь ''кӧ ин (ін), лун, пи (пиян), тор, пу, шой, улов, ног, пом, кодь'' суффикспуӧн: ''косін, васӧдін, ворсанін, оланін, татшӧмин, сэтшӧмин, этатшӧмин; бурлун, ёнлун, кыпыдлун, сюсьлун, коланлун, кужанлун, гажлун, мичлун, томлун; кӧчпи, сирпи; буртор, лёктор, унатор, ватор, йӧвтор, быдтор, ставторсӧ, мукӧдтор; моньпу, зятьпу, дӧрӧмпу; пасьшой, дӧрӧмшой; зонулов, томулов; керпом (чурбан), гезпом; оланног, оласног, гижанног, артманног; грездкодьнас, семьякодьнас, верӧтякодь (мыччысис), чомкодь (вӧчны), кушинкодь (кушинкодьӧ веськавны)''.
 
'''Эмакывъяс гижсьӧны торйӧн:'''
* ‘мыйлӧнкӧ юкӧн’ либӧ ‘ин’ вежӧртаса ''ув, дор, выв, сай, берд, дін, йыв, пом, весьт, шор, кост, бок, водз, пытш (пытшк-)'' эмакывъяскӧд: ''пызан ув, пызан дор, пызан выв, керка дор, пывсян сай, вӧр берд, пу дін, пу йыв, чунь пом, пу кост, керка водз, туй бок, вой бок, ю шӧр, джодж шӧр, юр весьт, керка пытшкӧс, ю сай видзьяс, вӧр дор муяс, лыа выв керъяс, яг выв рыжик, град выв пуктас, ӧшинь ув йӧр, туй выв морт, горт дор удж'';
 
Торъя пасйӧд:
''Ув, дор, выв, дін, пом, йыв'' кывъя иннимъяс гижсьӧны ӧтлаын: ''Емдін, Помӧсдін, Кырув, Кӧдзвыв, Вичкодор, Шыладор, Проньдор, Межадор, Сордйыв, Катыдпом, Кывтыдпом''.
 
* кывбӧръяскӧд: ''пызан сайын, школа дорын, пу улын, керка вылын, бать дінын, йӧз моз, ош кодь; важ моз, важ бӧрын, важ вылӧ, важ дорысь, важ серти, лёк водзӧ, лёк туйӧ, лёк вылӧ, бур водзӧ'';
* петан да пыран вежлӧга формаясын орччӧн сулалігӧн: ''пуысь пуӧ, воысь воӧ, кадысь кадӧ, арысь арӧ, сюръяысь сюръяӧ'';
* джын кывкӧд: ''додь джын, ведра джын''.
 
===Тэчаса эмакывъяс гижӧм===
 
'''Тэчаса эмакывъяс гижсьӧны ӧтлаын''', кор:
* ӧти либӧ кыкнан юкӧныс пемдӧм вежӧртасаӧсь да торйӧнсӧ сёрниын оз паныдасьлыны: ''дозмук, понпуш, зарава, нырбук, синкым, вотшлы, малямуш, калябеч, кикар, тшайпод, кӧнтар, киняув, сэрапом, кодзувкот, кӧнтусь, пивер, корадодь, сунлабич, ордлы, кӧндозмӧр, палюр'';
* кыкнан юкӧныс ӧтлаын артмӧдӧны выль вежӧртаса кыв: ''шырби, кӧктоин, кӧчвӧнь, сьӧлаоз, балябӧж, турипув, ошчӧд, кӧкакань, пончӧд, уджйӧз, серпас, катшасин, номдӧра, пызандӧра'';
* юкӧн нимыс петкӧдлӧ предметсӧ ставнас: ''сьӧдбӧж, вирсин, шомкор, гӧрдъюр, лапкор'';
* артмӧмаӧсь эмакывйысь да ''ув, дор, выв, дін, пом, йыв'' кывъясысь: ''войвыв, рытыввыв, асыввыв, лунвыв, подув, мортув, пудовняув, кобув, рӧдпом, казьтыланпом, вадор, ывлавыв'';
* артмӧмаӧсь кывбердысь, эмакывйысь либӧ шӧркывйысь да ‘кад’ вежӧртаса дыр кывйысь: д''золядыр, ичӧтдыр, челядьдыр, ытшкандыр, гӧрандыр'' да с.в.
 
'''Кыка эмакывъяс гижсьӧны визьтор пыр''', артмӧмаӧсь кӧ:
* ӧткодь либӧ матын вежӧртаса кывъясысь: ''вын-эбӧс, чужӧм-рожа, олӧм-вылӧм'';
* паныд вежӧртаса кывъясысь: ''лун-вой, рыт-асыв, пырӧм-петӧм, пырысь-петысь, мунӧм-локтӧм'';
* -а суффикса кык кывйысь да петкӧдлӧны ӧтвыв босьтӧм кык предмет: ''чоя-вока, ая-пиа, эня-ныла, ныла-зонма'';
* кык кывйысь да петкӧдлӧны ӧтувтан вежӧртас: ''чой-вок, ныв-зон, ай-мам, ки-кок, сёян-юан, нянь-сов, дӧрӧм-гач, керка-карта, ныр-вом, ты-мус, видз-му, пуля-порок, ус-тош, вӧр-ва, вир-яй, чай-сакар, тасьті-пань'';
* кык кывйысь да петкӧдлӧны муюгыдлысь абу шӧр нырвизь: ''асыв-войвыв, асыв-лунвыв, рытыв-войвыв, рытыв-лунвыв''.
 
 
== КЫВБЕРД ГИЖАННОГ ==
 
Кывбердлӧн уна лыда ''-ӧсь'' суффиксын гижсьӧ ''ӧ'', а оз ''э'': ''мусаӧсь, гӧрдӧсь, сӧстӧмӧсь, няйтӧсь, ёнӧсь''.
 
Кывбердлӧн ''-ыд'' суффиксын гижсьӧ ''ы'', а оз ''и'': ''кокньыд, векньыд, еджыд, ыджыд, векньыд''.
 
''-ик, -ник, -иник(-іник), -ндзи, -индзи(-індзи)'' суффиксъясын гижсьӧ ''и'', а оз ''ы'': ''мичаник, дзоляник, томиник, косіник, ичӧтик, омӧлик, небыдик, кокньыдик, дзоляндзи, косіндзи''.
 
Кывбердлысь ӧткодялан тшупӧд артмӧдысь суффиксын гижсьӧ -''джык'', а оз ''-жык'': ''мичаджык, гырысьджык, лӧсьыдджык, бурджык''.
Медвылыс тшупӧда качество петкӧдлысь ''мед''- кывводз гижсьӧ ӧтлаын, а ''медся'' кывтор – торйӧн: ''медбур, медмича, медъён, медъюгыд; медся мича, медся муса, медся ыджыд''.
 
'''Кывбердъяс гижсьӧны торйӧн''':
* зэв, сап, вель, дзурс, чим, вывті, мырд да с.в. качество тшупӧд петкӧдлысь урчитанъяскӧд: зэв ыджыд, вывті мича, сап пемыд, вель ыджыд, дзурс пемыд, чим гӧрд, чим сьӧд, мырд юмов;
* качестволысь вылыс тшупӧд петкӧдлысь эмакывъяскӧд: би гӧрд кыа, лым еджыд дӧрӧм, са сьӧд (са кодь сьӧд).
 
'''Кывбердъяс гижсьӧны ӧтлаын''', кор:
* петкӧдлӧны рӧм либӧ рӧмсер: ''алӧйгӧрд, пемыдгӧ рд, кельыдвиж, пемыдлӧз, югыдгӧрд, яръюгыд, еджговлӧз, турунвиж, кольквиж'';
* артмӧмаӧсь нимвежтасысь либӧ урчитанысь ''сяма, ныра, нога, сикас, руа, пӧлӧс'' кывъясӧн: ''аслыссяма, аслысныра, аслыснога, аслыссикас, аслыспӧлӧс, аслысруа, асныра, асруа; татшӧмсяма, сэтшӧмсяма, быдсикас, быдсяма, быдпӧлӧс'';
* артмӧмаӧсь кодь суффикспуӧн: ''мичакодь, гажакодь, лӧсьыдкодь, турунакодь, сиракодь, руакодь, тӧлакодь, ёнкодь, госакодь; кутшӧмкодь, татшӧмкодь, сэтшӧмкодь, этатшӧмкодь, эсытшӧмкодь''.
 
Торъя пасйӧд:
Эмакывъяс пыдди мунысь кывбердъяскӧд ''кодь'' лоӧ кывбӧрӧн да гижсьӧ торйӧн:
''тӧрытъя кодь'' (орчч. ''тӧрытъя лун кодь''), ''карса кодь'' (орчч. ''карса олысь кодь''), ''коркӧя кодь'' (орчч. ''коркӧя олӧм кодь'').
* артмӧмаӧсь кык кыввуж ӧтлаӧдӧмӧн да суффикс содтӧмӧн ӧттшӧтш:
**эмакыв + ‘ин’ вежӧртаса эмакыв (''бок, выв, сай, весьт, ув, берд'' да с.в.) + суффикс: ''мувывса, вӧрбердса, вӧршӧрса, гажводзса, гӧрабокса, гӧраувса, йӧзкостса, карвесьтса, кырйывса, тӧвсайса, праздникводзвывса'';
**эмакыв + эмакыв + суффикс: ''ведраджынъя, арджынъя; кокпӧла, бордпӧла, кипӧл''а;
**эмакыв + кывбӧр + суффикс: ''берегпӧлӧнса, вочӧжся'';
**асним + эмакыв + суффикс: ''сыктывкарбердса, эжвадорса, иванлунся''. Татшӧм кывъяссӧ гижам ичӧт шыпассянь;
**нимвежтас + эмакыв + суффикс: ''асгӧгӧрса, мияндорса, мебердса, сыдінса, аскостса, быдлунъя, быдлунся'';
* артмӧмаӧсь эмакывйысь либӧ кывбердысь вевъя кывйӧн: ''зӧрвевъя, идвевъя, козвевъя, гӧрдвевъя, лӧзвевъя''.
 
Кывбердъяс гижсьӧны визьтор пыр, кор:
* петкӧдлӧны вылі тшупӧда качество: ''ыджыдыджыд, мича-мича, посни-посни, ёнысь-ён, бурысьбур, гырысьысь-гырысь, выльысь-выль'';
* петкӧдлӧны ӧтвыв босьтӧм кык признак: ''лӧза-гӧрда, сьӧда-еджыда, чера-пищаля, уска-тошка, киа-кока, китӧм-коктӧм, лӧддза-номъя, ода-кора'';
* артмӧны ӧткодь либӧ матын вежӧртаса кывъясысь: ''помтӧм-дортӧм, гуранӧсь-гӧптӧсь, сюрӧсь-пельӧсь, лыдтӧм-тшӧттӧм'';
* артмӧны ӧтувтан вежӧртаса эмакывъясысь: ''выль дӧрӧм-гача, топыд вир-яя, ён ки-кока, мича ныр-вома''.
 
 
== ЛЫДАКЫВЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
Лыдакывъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор:
* петкӧдлӧны гӧгрӧс дасъяс да сёяс: ''сизимдас, кӧкъямысдас, ӧкмысдас, кыксё, куимсё, нёльсё, витсё, квайтсё, сизимсё, кӧкъямыссё, ӧкмыссё''.
 
Лыдакывъяс гижсьӧны торйӧн:
* абу гӧгрӧс тшӧт петкӧдлігӧн: ''дас ӧти, дас вит, кызь сизим, ӧкмысдас вит, кыксё дас, ветымын вит'' да с.в.;
* ылӧс лыд петкӧдлігӧн сы водзын сулалысь эмакывкӧд: ''лун кык, керка дас, во куим, ар ветымын кымын, недель кык'';
* кывбӧръяскӧд: ''кык дінӧ, сё гӧгӧр, вит вылӧ, дас сайӧ, вит кымын, дас пӧв, кык кымын пӧв, кык пӧрйӧ, нёль пельӧ, кык ногӧн, дас мында, вит пӧлӧс''.
 
Лыдакывъяс гижсьӧны визьтор пыр, кор:
* пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв сулалӧ эмакыв бӧрын да петкӧдлӧ ылӧс лыд: ''лун-мӧд, морт-мӧд, час-мӧд-коймӧд, кыв-мӧд-коймӧд'';
* орччӧн сулалысь кык лыдакыв петкӧдлӧны ылӧс лыд: ''кык-куим лун, нёль-вит морт'';
* кык лыдакыв йитчӧны ''ӧ'' кывторйӧн: ''вит-ӧквайт керка, нёль-ӧ-вит морт''.
 
Пӧрадок петкӧдлысь ''-ӧд'' суффикс лыдпасъяскӧд гижсьӧ визьтор пыр: ''10-ӧд, 72-ӧд, 2007-ӧд''.
 
''-ным, -ныд, -ныс'' морта-лыда суффиксъяса ӧтвывтан лыдакывъясын гижсьӧ ''нн'': ''кыкнанным, кыкнанныд, кыкнанныс''.
 
==НИМВЕЖТАС ГИЖАННОГ ==
 
''Сійӧ, найӧ, эсійӧ, тайӧ, этайӧ'' морта да индана нимвежтасъясын гижсьӧ ''ӧ'', а оз ''е'' либӧ ''я''.
 
'''Нимвежтасъяс гижсьӧны ӧтлаын''', кор:
* артмӧмаӧсь ''кӧ, сюрӧ'' суффикспуӧн да ''не-'' кывводзӧн да кутӧны стӧчмӧдтӧм вежӧртас: ''кодкӧ, кодъяскӧ, кутшӧмкӧ, мыйкӧ, мыйӧнкӧ, мыйлакӧ, кымынкӧ; мыйсюрӧ, кодсюрӧ, кодсюрӧлы, кутшӧмсюрӧ; некымын, некымынӧн'';
 
  Торъя пасйӧд:
  ''кӧ'' кывтор гижсьӧ торйӧн, нимвежтас да кывтор костас кӧ эм кывбӧр: ''код вылӧ кӧ, мый йылысь кӧ, код вӧсна кӧ''.
 
* артмӧмаӧсь ''не-'' соссяна кывводзӧн: ''некод, некодлы, некодсянь, некоднанным, некутшӧм''.
'''
Нимвежтасъяс гижсьӧны торйӧн''':
* кывбӧръяскӧд: ''ме йылысь, на дырйи, став вӧсна, тэ понда, та ыджда, сы гӧгӧр, ме ног; сы моз''.
 
'''Морта-морта нимвежтасъяс гижсьӧны визьтор пыр''': ''ӧта-мӧдӧс, ӧта-мӧднымӧс, мӧда-мӧднымӧс''.
 
 
== КАДАКЫВЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
I колян када кадакывъяслӧн морта суффиксын гижсьӧ ''и (-i)'', а оз ''ы'': ''муні, мунін, муніс, мунім; вӧчи, вӧчин, вӧчис, вӧчим''.
 
Кадакыв форма артмӧдысь суффиксъясын гижсьӧ ''ы'', а оз ''и'':
* кывпод суффиксын: ''мунны, восьлавны, локны, койны'';
* уна лыда суффиксъясын: ''вӧчанныд, вӧчӧны, вӧчасны, вӧчинныд, вӧчисны, вӧчӧмныд'';
* II колян када, II морта, ӧтка лыда суффиксын: ''локтӧмыд, висьталӧмыд, сёрнитӧмыд'';
* ӧтка лыда тшӧктана да соссяна кадакывъясын: ''пуксьы, йӧкты, велӧдчы; ог сетчы, он видчы, оз шогсьы, эг вевттьы'';
* ''-ышт-, -лывл-, -ывл-'' суффиксъясын: ''пуктыштны, гажӧдлывлыны, волывлыны'';
* шӧркыв артмӧдысь ''-ысь'' суффиксын: ''сьылысь йӧз, визувтысь ю, гажӧдчысь челядь, уджалысь войтыр''.
 
II морта уна лыда кадакывъясын гижсьӧ -''нн''-: ''ваянныд, лыддянныд, коланныд, гижинныд''.
 
I колян када соссяна отсасян кадакывъясын гижсьӧ ''э'', а оз ''и'': ''эг сёй, эг вош, эз сет''.
 
Возвратнӧй кадакывъясын ''д, т'' бӧрын гижсьӧ ''-ч'' суффикс, а оз ''-сь'': ''видчыны, петкӧдчыны, лӧсьӧдчыны, кыпӧдчыны''.
 
Страдательнӧй вежӧртаса возвратнӧй кадакывъясын ''д, т, дз'' да ''ч'' бӧрын гижсьӧ ''сь'': ''нуӧдсьӧны рытпукъяс, школа ӧдйӧ стрӧитсьӧ, овмӧс ӧтувтсьӧ, сюыс кӧдзсьӧ, пыжыс вӧчсьӧ''.
 
Кадакывъяс гижсьӧны ӧтлаын, кор:
* артмӧны мунны, видзны, вартны, кывны, керны, сидзны суффикспуясӧн: ''жбырмунны, шковсидзны, пасьвидзны, пасьвартны, грымкывны, зутшкерны, ырсмунны, дзажакывны'';
* артмӧны кодь суффикспуӧн: ''пасйыштіскодь, котӧртіскодь, дӧзмыштіскодь'';
* артмӧны эмакывъя либӧ кывбӧра тэчасысь, да мӧд юкӧныс торйӧнсӧ оз паныдасьлы либӧ босьтӧ мӧд вежӧртас: ''чер тыш – чертышкавны, пинь туй – пиньтуявны, кок туй – коктуявны, кок чунь – кокчунясьны, лун тӧв – лунтӧвтны, вой тӧв – войтӧвтны, син бӧж – синбӧжавны, лэч туй – лэчтуясьны, кык мында – кыкмындаавны, уна пӧвста – унапӧвставны, кык ног – кыкногасьны''.
 
Кадакывъяс гижсьӧны торйӧн:
 
* эм кӧ кадакывлысь кыввужсӧ тӧдчӧдысь кыв: ''вурун носкиасьны, вылыс гачасьны, гын сапӧгасьны, выль шоныд дӧрӧмасьны, шӧвк чышъянасьны'';
* эм кӧ кадакыв водзас мед кывтор: ''мед пыралас, мед ваяс, мед висьталас, мед гӧгӧрвоӧдас''.
 
Кадакывъяс гижсьӧны визьтор пыр, артмӧмаӧсь кӧ:
 
* паныд вежӧртаса кывъясысь: ''кывтны-катны, пырны-петны, мунны-локны'';
* парнӧй кывъясысь: ''пуны-пӧжавны, сёйныюны, гӧрны-кӧдзны, кӧмасьны-пасьтасьны, кернывӧчны, овны-вывны'';
* ӧти кывсӧ кыкпӧвсталӧмӧн: ''муніс-муніс, олісныолісны, видзӧдісны-видзӧдісны'';
* шы сетан либӧ серпасалан кадакывйысь да прӧстӧй кадакывйысь: ''шковгыны-лыйны, пасьвартныжугӧдны, шливгыны-зэрны, пыльсъявны-серавны, варгыльтны-мунны, гиджгыны-йирны'';
* шы сетан либӧ серпасалан кыка кывйысь: ''герч-герчкерны, ува-авакывны, тяв-тявкерны, швуч-швачкерны, пусь-пасьвӧчны''.
  Торъя пасйӧд:
  ''кылӧ'' суффикспуӧн артмӧм кадакывъяс прӧстӧй кадакывъяскӧд мунӧны урчитан туйын да гижсьӧны торйӧн: ''грымкылӧ уси, швачкылӧ поті, жбыркылӧ лэбзис, шковкылӧ лыйис, буз-базкылӧ вуджисны''.
 
 
== ШӦРКЫВ ДА НОГАКЫВ ГИЖАННОГ ==
 
Ногакыв артмӧдысь -'''иг''' (-'''iг'''), -'''игӧн''' (-'''ігӧн''') суффиксын гижсьӧ '''и''', а оз '''ы''': ''узигӧн, пукалігӧн, ворсігӧн''.
Ногакыв артмӧдысь -'''мӧн''', -'''ӧмӧн''' суффиксъясын гижсьӧ '''ӧ''', а оз '''э'''.
 
'''Мед''' кывводз шӧркывкӧд гижсьӧ ӧтлаын, а '''медся''' кывтор – торйӧн: ''медтыдалана, медбӧрдысь, меддышӧдчысь; медся уджалысь, медся яндысьысь''.
 
'''-иг''' суффикса ногакывъяс '''тыр, тырйи, моз, чӧж, кості, кежлӧ''' суффикспуяскӧд гижсьӧны ӧтлаын: ''сьылігтырйи, лыддьысигмоз, шойччигмоз, сералігтыр, уджалігкості, велӧдчигкежлӧ''.
 
Шӧркывъяс да -'''ӧмӧн''' суффикса ногакывъяс '''кодь''' да '''моз''' суффикспуяскӧд гижсьӧны ӧтлаын: ''дышӧдчыськодь, ышнясьыськодь, полыськодь; чеччалӧмӧнмоз, видчӧмӧнмоз, кӧритӧмӧнмоз, нюммунӧ мӧнмоз, шмонитӧмӧнмоз, яндысьӧмӧнмоз''.
 
 
== УРЧИТАНЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
Урчитанъяс гижсьӧны ӧтлаын, артмӧмаӧсь кӧ:
* эмакывъясысь '''-быд, -йыв, -выв, -тыр''' суффикспуясӧн: ''гожӧмбыд, рытывбыд, асывбыд,  дзирйыв, тшынйыв, бӧрвыв, водзвыв, боквыв, бӧжвыв, кивыв, помвыв, дорышвыв, мышвыв, серамвыв, китыр, лунтыр, синтырнас, вомтырӧн (серавны)'';
* кывбердысь '''-выв (вылыс, вывнас, вывсьыс), -дор (дорыс, дорнас, дорӧдз), -йылысь (йывсьыс)''' суффикспуясӧн: ''аръявыв, аръявылыс, аръявывнас, бӧръявылыс, бӧръявывнас, рытъявыв, рытъявылыс, тулысъявывнас, веськыдвыв, шуйгавыв; выльвывсьыс, свежӧйвывсьыс, пӧсьвывсьыс, ловъявывсьыс, кынвывсьыс, ичӧтвывсяньыс; асъядор, рытъядорнас, асъядорӧдз; тшыгйывсьыс, пӧсьйывсьыс, скӧрйывсьыс'';
* шӧркывйысь '''-дор (дорыс, дорнас, дорӧдз), -вылысь (вывсьыс), -йылысь (йывсьыс)''' суффикспуясӧн: ''пемдандорыс, югдандорыс, чеччандор, водандор; скӧрмӧмвылысь, скӧрмӧмвывсьыс, повзьӧмйывсьыс, мудзӧмйывсьыс'';
* '''-дор, -ладор''' суффикспуясӧн: ''гортладорас, вӧрладорсяньыс, войвывладорас, пӧрысьладорыс, кыкнанладорсяньыс, меладорса, миянладорын, сыладорын, таладорас, асланымладорын, шуйгаладорас, веськыдладорас, гугладорас, рытладорыс'';
* кывбердысь, шӧркывйысь да урчитанысь '''-пырысь''' суффикспуӧн: ''лёкпырысь, сьӧкыдпырысь, збойпырысь, гажапырысь; чуймӧмпырысь, полӧмпырысь, эскытӧмпырысь, кулитанапырысь, ошканапырысь; дышпырысь, сьӧкыдапырысь, долыдапырысь, нимкодьпырысь, веськодьпырысь, окотапырысь, жальпырысь, радпырысь'';
* шӧркывйысь, кадакывйысь артмӧм эмакывъясысь '''вый- (-выйӧ, -выйын, -выйӧдз)''' суффикспуӧн: ''джынвыйӧ, тырвыйӧ, вужвыйӧдз; быранвыйын, сюранвыйын, шеданвыйын, куланвыйын, вайманвыйын, чеганвыйын'';
* '''-кӧ, -сюрӧ''' суффикспуясӧн да соссяна '''не-''' кывводзӧн да лоӧны стӧчмӧдтӧм урчитанъясӧн: ''кӧнкӧ, кыськӧ, кысянькӧ, коркӧ, кытчӧкӧ, кыдзкӧ, кутшӧмакӧ, мыйтакӧ, мыйтӧмкӧ; корсюрӧ, кытчӧсюрӧ, кӧнсюрӧ, кыдзсюрӧ; некор, некыдз, некӧн, некытчӧ, некытысь'';
* степень петкӧдлысь '''-кодь''' суффикспуӧн: ''ӧдйӧкодь, матынкодь, ёнакодь, буракодь, дышакодь, паськыдакодь'';
* урчитанысь, кывбердысь, шӧркывйысь либӧ эмакывйысь ''ног, ногӧн, моз, сорӧн'' суффикспуясӧн: ''сувтсаног, пасьтаног, лёкног, пӧлӧсног; вомӧнногӧн; мырдӧнмоз, яндысянамоз, дивитанамоз, кӧританамоз, орччӧнмоз, паныдмоз, пӧлӧсӧнмоз; нюмсорӧн, серамсорӧн, йӧктӧмсорӧн'';
* кык либӧ унджык кывдінысь да лоӧны тэчаса урчитанӧн: ''асывводз, буретш, гӧгӧрпӧв, шӧрипӧв, гӧгӧрбок, рытсёр, войдӧрлун''; кыккивежынь, кыккирудз, кыккокйыв, вомгорулас; ''талун, лунтыр, матігӧгӧр, рытгорув, весьшӧрӧ, кызмырдӧн, кодакӧ кості, сэккості'';
* кывбердысь, нимвежтасысь да дырйи кывбӧрысь: ''мукӧддырйи, ичӧтдырйи, дзолядырйи, томдырйи''.
 
'''Мед''' кывводз урчитанъяскӧд гижсьӧ ӧтлаын, а '''медся''' кывтор – торйӧн: ''медъёна, медлӧсьыда, медылӧ, медгажаа, медбура; медся бура, медся ёна, медся чӧскыда''.
 
Серпасалан урчитанъяс кадакывъяскӧд гижсьӧны торйӧн: ''грым уси, жбыр лэбзис, шков лыйис, звирк чеччыштіс''.
 
Урчитанъяс гижсьӧны визьтор пыр, артмӧмаӧсь кӧ:
* паныд, матын либӧ ӧткодь вежӧртаса кык кывйысь: ''ӧтарӧ-мӧдарӧ, бӧрӧ-водзӧ, йылӧн-дінӧн, улӧ-вылӧ, чукыльӧн-мукыльӧн, лючки-ладнӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ, сідз-тадз, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн'';
* кыкпӧвсталӧм урчитанъясысь: ''вылӧ-вылӧ, ылын-ылын, ӧдва-ӧдва, ӧдйӧ-ӧдйӧ, параӧн-параӧн, чукӧрӧн-чукӧрӧн, радӧн-радӧн, коркӧ-коркӧ, пырысьпыр, коркӧ-некоркӧ'';
* кыкпӧвсталӧм эмакывйысь: ''лун-лун, рытрыт, вой-вой; лунысь-лун, воысь-во'';
* серпасалан кыка урчитанъясысь: ''зиль-зёль, тур-тар, шкув-шков, пусь-пась, чуш-чаш, гульс-гольс, зур-зар'';
* керанторъя вежлӧг формаа урчитанысь либӧ ногакывйысь да ''-сорӧн'' кывбӧрысь: ''мырдӧн-сорӧн, подӧн-сорӧн, котӧрӧн-сорӧн, дӧзмӧмӧн-сорӧн, йӧктӧмӧн-сорӧн, бӧрдӧмӧн-сорӧн'';
* керанторъя вежлӧг формаа эмакывйысь да джынйӧн кывйысь: ''воӧн-джынйӧн, лунӧн-джынйӧн, литрӧн-джынйӧн''.
 
Урчитанъяс кывбӧръяскӧд гижсьӧны торйӧн: ''дыр бӧрын, регыд кежлӧ, недыр мысти, сэні дорысь, дыр кежлӧ, сэн моз''.
 
 
== КЫВБӦРЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
Эмакывъяскӧд да эмакыв вежысь кывбердъяскӧд, а сідзжӧ нимвежтасъяскӧд, лыдакывъяскӧд, ногакывъяскӧд да урчитанъяскӧд кывбӧръяс гижсьӧны торйӧн: ''пызан улын, ю сайын, кӧч моз, бать ног; ӧнія моз, важ ног, коркӧя кодь, важся моз; сы дорӧ, миян гӧгӧр, миян ног; вит кымын, дас сайӧ, кык мында, кык ног, ру пӧвстӧ, кык пӧлӧс; пумӧн мында, нумӧн мында, чеччӧмӧн тшӧтш, дыр кежлӧ, Выль во кузя, пидзӧс выйӧдз''.
 
''Водзвылын, бӧрвылын'' лоӧны тэчаса кывбӧръясӧн да гижсьӧны ӧтлаын: ''миян водзвылын, мужичӧйяс бӧрвылын, чукӧртчӧм водзвылын, гӧрӧм водзвылын''.
 
 
== ЙИТӦДКЫВЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
Некымын кывъя йитӧдкывъяс гижсьӧны торйӧн: ''сы вӧсна мый, сы понда мый, кӧть и, не сӧмын... но и, не то... не то''.
А союзнӧй кывтор гижсьӧ визьтор пыр: ''кӧсйис тай волыны-а, эз и лок. Зэрӧ-а, шондіа''.
 
''Сідзжӧ'' кывйитӧд гижсьӧ ӧтлаын. Ciйӧс оз ков сорлавны ''сідз'' урчитанкӧд да жӧ кывторкӧд: ''Гожӧмын турун пуктім, тшак вотім, ёг весалім, а сідзжӧ шойччим. Пиыс уджалӧ сідз жӧ, кыдзи и батьыс''.
 
''Сідзкӧ'' пыртана кыв гижсьӧ ӧтлаын. Сійӧс оз ков сорлавны ''сідз'' урчитанкӧд да кӧ кывторкӧд: ''Сідзкӧ, став тайӧ уджыс оз вош. Сідз кӧ вӧчан, ме тэкӧд ог сёрнит''.
 
''Кӧ'' кывйитӧд гижсьӧ торйӧн: ''Поводдяыс кӧ бурмас, ветлам вӧрӧ''.
 
 
== КЫВТОРЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
''Нӧ, жӧ, но, да, и, тай, кӧ, пӧ, ӧмӧй, ли, на, нин, инӧ'' кывторъяс гижсьӧны торйӧн; а ''ӧ'' да ''а'' кывторъяс – визьтор пыр: ''дыр-ӧ, тадзи кӧ-а, ылын-ӧ, ог жӧ кӧ пӧ ӧд-а''.
  Содтӧд.
  ''Кӧ'' кывтор пӧрадока лыдакывъяскӧд гижсьӧ визьтор пыр и лоӧ пыртана кывйӧн: ''мӧд-кӧ, коймӧд-кӧ''.
 
Кывбердъясын да урчитанъясын ''не'' лоӧ кывводзӧн да гижсьӧ ӧтлаын: ''неыджыд, негырысь, недыр, неважӧн, неылын, неуна''.
''Мед'' кывтор кадакывъяскӧд гижсьӧ торйӧн: ''мед олас, мед быдмас, мед юргӧ''.
 
 
== МЕЖДОМЕТИЕЯС ГИЖАННОГ ==
 
Некымынысь шуӧм междометиеяс гижсьӧны визьтор пыр: ''ой-ой-ой, ок-ок-ок, ха-ха-ха, крав-крав, ку-ку''.
 
 
== ЫДЖЫД ШЫПАС ГИЖӦМ ==
 
Сёрникузяын медводдза кывйыс гижсьӧ ыджыд шыпассянь.
 
Веськыд сёрниын медводдза кывйыс гижсьӧ ыджыд шыпассянь: ''Галя горӧдіс: «Вай тэрыбджыка вӧр!»''. А веськыд сёрни бӧрын авторлӧн кывъяс гижсьӧны ичӧт шыпассянь: ''«Кыдзи олан?» – юаліс пӧльыслысь Ваня''.
 
Ыджыд шыпассянь гижсьӧны:
* йӧзлӧн нимъяс, вичьяс, овъяс, нимпасъяс, псевдонимъяс: ''Иван Алексеевич Куратов, Нёбдінса Виттор, Йӧрш Ёгор, Кӧч Закар, Илья Ошлапов'';
* пемӧс нимъяс: ''Серко'' (вӧв), ''Катшыс'' (пон), ''Курган'' (кань), ''Сюрань'' (мӧс), ''Карко'' (вӧв);
* иннимъяс: ''Сыктывкар, Эжва, Октябр шӧртуй, Орджоникидзе улича, Вылыс Чов, Улыс Чов, Тӧвпоз из, Ираёль, Сыктыв, Синдор'';
* иннимӧ пырысь тӧдчӧдан кывъяс: ''Ыджыд Визин, Рысь Кедва, Улыс Воч'';
* газет, журнал, книга, кинофильм, спектакль да мукӧд ним: «''Войвыв кодзув» журнал, «Би кинь» журнал, «Йӧлӧга» газет, «Югыд туй» газет, «Чугра » роман, «Но-о, биа бордаяс!» пьеса'';
* космонимъяс: ''Сизима кодзув, Дзодзӧг туй, Му, Шонді'';
* йӧзлӧн уджаланін да ӧтувтчанін нимъяс: ''Коми Республикаса Каналан Сӧвет, Единая Россия, ЛДПР – Россияса либерально-демократическӧй партия, Нывбабаяслӧн Совет, Сыктывкарса канму университет, Видз-му овмӧс министерство, Коми Республикаса велӧдӧм сӧвмӧдан институт, Коми небӧг лэдзанін, Коми наука шӧрин; Сыктыв районса администрация'';
* чин да почёт нимъяс: ''Сӧветскӧй Союзса Герой, Уджвывса Герой'';
* государство, республика да мукӧд сикас мутас ним: ''Коми Республика, Казахстан, Подмосковье, Заполярье, Изьватас район, Москва обласьт'';
* орден нимъяс: ''Ленин орден, Отечественнӧй война I степеня орден; Красное Знамя орден'';
* учреждение, организация дженьдӧдӧм нимъяс: С''ГУ-са велӧдысьяс, КГПИ-са студентъяс, Госсовет, СыктГУ, Горстрой, Госснаб, РЭУ, ВАК (восьса акционер котыр); ИКК (ичӧт кывкутана котыр); ПДМ (Пытшкӧс делӧяс министерство)'';
* праздник нимъяс: ''Ыджыд верман лун, Нывбабаяслӧ н войтыркостса лун, Оланподув лун, Печать лун; Петыр лун, Иван лун, Микӧла лун, Ыджыд лун, Йӧввыв, Рӧштво, Выль во''.
 
Ичӧт шыпассянь гижсьӧны:
* абу ас нимысь артмӧм тэчаса дженьдӧдӧм нимъяс: ''профсоюз, пединститут, стенгазет, вуз'';
* ас нимысь артмӧм кывбердъяс: ''москваса войтыр, выльгортса олысьяс, сыктывкарса челядь, венгрияса учёнӧй; иванлунся гажӧдчӧм, эжвабердса видзьяс, эжвагорувса сиктъяс, лузавожса сёрнисикас''.
 
 
== ВИЗЬЫСЬ ВИЗЬӦ КЫВ ВУДЖӦДӦМ ==
 
Визьысь визьӧ кывъяс вуджӧдсьӧны слогъяс серти. Кык да унджык слога кывъясын слогъяс торйӧдсьӧны:
* согласнӧй водзті: ''пы-зан, ву-рун, лы-йис'';
* кык согласнӧй костті: ''вӧч-ны, узь-ны, кор-ны, вай-ны'';
* кык гласнӧй костті: ''кӧ-ин, пӧ-им, ну-им, во-ас''.
 
Ӧти гласнӧй шыпас визьысь визьӧ оз вуджӧдсьы, кӧть и лоӧ слогӧн: ''ӧш-инь, а оз ӧ-шинь''.
Орччӧн сулалысь кык ӧткодь согласнӧйысь ӧтиыс кольӧ воддза визяс, мӧдыс – вуджӧдсьӧ: ''вевттьыны, чеч-чы-ны, вӧч-чы-ны''.
Орччӧн сулалысь куим согласнӧй пиысь кыкыс кольӧ воддза визьӧ, коймӧдыс – вуджӧдсьӧ: ''кольччыны, шы-мырт-ны, верд-ны''.
 
''ъ, ь'' пасъяс выль визьӧ оз вуджӧдсьыны: ''видзьяс, пӧръ-яв-ны, кань-яс''.
 
 
== ИННИМЪЯС ГИЖАННОГ ==
 
Иннимъяс гижсьӧны ӧтлаын:
 
а) артмӧмаӧсь кӧ ''выв, дор, пом, йыв, дін, ув, бок'' суффикспуясӧн: ''Сотчӧмвыв, Граддор, Емдін, Изьвайыв, Катыдпом, Кырув, Мӧдлапӧв, Пӧдтыбок, Ыбпом, Сордйыв, Гортшор'';
б) мӧд юкӧныс кӧ лоӧ географическӧй терминӧн: ''чой, кыр, нырд, керӧс, мыльк, кыркӧтш, ыб, видз, кӧдж, тыла, ляга, туй'': ''Сынянырд, Сьӧдкыркӧтш, Сюзяыб, Сюлатуй, Тимушбор, Чукачой, Шӧрляга, Ыджыдвидз, Туискерӧс, Крутотыла, Гажаяг, Йӧвнӧрыс, Ёвкӧдж, Діасёръя, Кармыльк, Зӧвсьӧрт'';
в) мӧд юкӧныс кӧ лоӧ йӧз оланін петкӧдлысь кывйӧн: ''горт'' ‘сикт’, ''сикт, грезд, кар'': ''Выльгорт, Разгорт, Типӧсикт, Тимасикт, Мальцевгрезд, Сыктывкар'';
г) мӧд юкӧнас кӧ паныдасьлӧны вуджӧдӧм вежӧртаса ''вом, вож, бӧж, юр'' кывъяс: ''Усвавом, Нечавом, Льӧмтыбӧж, Нӧвикбӧж, Чаркабӧж, Изъюр, Діюр, Бедьвож'';
 
д) мӧд юкӧнас кӧ эм ''ю, ёль, вад, шор, ты, гуран, ва'' термин, а воддза юкӧныс кыдзи асшӧр ваним сытӧг оз паныдасьлы: ''Льӧмъю, Чубъю, Шаръю, Мичаю, Поскаёль, Маткаёль, Аквад, Льӧмты, Копты, Ангуран, Эжва, Изьва'';
 
е) мӧд юкӧнас кӧ паныдасьлӧ ''ю, ва, ты, ёль, вад'' кыв, но нимтӧ йӧз оланін: ''Изъяю'' (пос.), ''Ильяшор'' (пос.), ''Бадьёль'' (грезд), ''Гагшор'' (сикт).
 
Иннимъяс гижсьӧны торйӧн:
 
* воддза юкӧныс кӧ вермӧ паныдасьлыны асшӧра (''ю, ёль, вад, шор, ты, гуран, ва'' терминъястӧгыс) кыдз ваним петкӧдлысь кыв: ''Визин = Визин ю, Печора = Печора ю, Пузла = Пузла ю, Буб = Буб ю, Колва = Колва ю'';
* инним водзас кӧ эм сійӧс тӧдчӧдысь кыв: ''Важ Эжва, Улыс Чов, Ыджыд Визин, Вылыс Турунъю, Ичӧт Усва, Рысь Кедва, Улыс Дав''.

Текущая версия от 14:41, 16 августа 2017

Видзӧд татысь

Источник — http://wiki.fu-lab.ru/index.php?title=Орфография_туйдӧд_(2008)&oldid=52027