Пос

А. Бранзбург ԁа Н. Јеԉманов-ԍерԏі ВУҖАНА-ВІԌӦМЈАС- -ГОРТСА- -КЫВТӦМ-ПЕМӦСЈАСЛӦН ԁа кыԇі наыԍ віԁчыԍны Роч-ԋігајас-ԍерԏі коміӧн лӧԍӧԁісны А. Карманов-ԁа, А. Чеусова-ԁа Мӧскуа 1927-во СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін 2.000

Вуҗана-віԍӧмјас-гортса- кывтом-пемӧсјаслӧн.

А. Карманов. Кущӧм-ыҗыԁ-ԉок вуҗана-віԍӧмјасыԍ.

Вуҗана-віԍӧмјас - гортса-кывтӧм-пемӧсјаслӧн вывті-јона паԍкавлісны војна-војасӧ 1914-ԁ во-бӧрын ԁа 1921-ԁ — щыгјалан-воын. Сап, чума, ԍібырса-јазва, луԁӧм, пӧрӧсјас ԁа мукӧԁ-пӧлӧс-віԍӧмјас уна-скӧтӧс нуісны ԍӧрԍыс. Стаԏіԍԏіка-ԍерԏі (щӧтӧ, тӧԁӧмыԍ, уна-уԍӧм-пемӧс-на ез ԍур) міјан респубԉікаын чумаыԍ 1918 — 1923-војасӧ кулӧма 500.000-гырыԍ кывтӧм-пемӧс. Луԁӧмыԍ 1921-ԁ-воын кулӧма 13.000-вӧв, віԍӧма 500.000. Во-мыԍԏі, 1922-ԁ-воын луԁӧм лӧԋыштӧма, пӧшԏі җынјыс чінӧма. Асыв-лунвылын РСФСР луԁӧмӧн ыжјас јона віԍӧны ԁа кулалӧны. А сетчӧс-ыжјас лыԃԃыԍԍӧны меԁ-бур рӧԁӧн: ԋебыԁ-,вӧсԋі-гӧнаӧԍ. Вуруныс налӧн зев ԁона. Пӧрӧсӧн меԁԍа-јона віԍӧны порԍјас. Мукӧԁ-ԁырјіыс сіјӧ грезԁыԍ став-порԍсӧ нуас, орӧԁас порԍ-віԇӧмсӧ. Сіԇ, Белоруԍԍіјаын важӧн вывті-уна-порԍ віԇлӧмаӧԍ, а ӧні сӧмын ӧткымын. Пӧрӧс-віԍӧм-жӧ бырӧԁӧма најӧс. Мукӧԁ-ԃерев-

ԋаас веԍіг ӧԏі-порԍ рӧԁ-вылас абу коԉӧма. 1921-ԁ-воын Урал-облаԍтыԍ ԍібырса-јаз-ва нуӧма 40.000-ыԍ-унҗык кывтӧм-пемӧс. Со-кущӧм-ыҗыԁ-ԉок вӧчӧны вуҗана-віԍӧмјас-кывтӧм-пемӧсјаслӧн, мыјԁа кывтӧм-пемӧс бырӧԁӧны најӧ.

Мыј колӧ тӧԁны вуҗана-віԍӧмјас-јылыԍ.

Вуҗана-віԍӧмјас-пемӧсјаслӧн вывті-ыҗыԁ-урон вајӧны креԍԏана-овмӧсын. Најӧ, меԁԍа-ԋін гырыԍ-скӧтӧс-кӧ нуасны, помӧԇ орӧԁӧны креԍԏаԋінтӧ. Кущӧмкӧ-вуҗана-віԍӧм-кӧ воас грезԁӧ ԁа он-кӧ куж сыыԍ віԇны скӧттӧ, регыԁӧн кывтӧм-пемӧс-лыԁтӧ јона чінтас. Віԍӧм лӧԋӧԁны грезԁыԍ зев ԍӧкыԁ: вӧлыԁлӧн ԉібӧ мӧскыԁлӧн віԍӧмыс мортыԁлы оз кыв; пемыԁлуныс-вӧсна ԁа ԋінӧм-тӧԁтӧмысла грезԁса-олыԍјас оз бурԁӧԁны најӧс. Грӧԅітчӧмӧн лоӧ щӧктыны віԍыԍ-скӧтсӧ бурԁӧԁны ԉібӧ начкавны. Регыԁӧн-кӧ, еԍкӧ, боԍтчан віԍӧмӧн-венԍыны, кокԋіԁҗык лоӧ сіјӧс лӧԋӧԁны. Быԁ-мортлы колӧ тӧԁны, мыј сіјӧ вуҗана-віԍӧмыс, кытыԍ сіјӧ лоӧ, кыԇі віԇны сыыԍ кывтӧм-пемӧсјасӧс, кыԇі лӧԋӧԁны ԁа бырӧԁны сіјӧ-віԍӧмјассӧ.

Кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјасыс.

Ԁыр ез тӧԁны кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјас кывтӧм-пемӧсјас-костын. Кыԍкӧ ԋемвіԁ- чыԍтӧг воас віԍӧмыс, зев-ӧԁјӧ паԍкалас, віас уна-скӧтӧс, орӧԁас овмӧс гӧрыԍ-кӧԇыԍлыԍ. Вуҗана-віԍӧмјасӧн оз сӧмын кывтӧм-пемӧсјас віԍны, віԍӧны і јӧз. 1400-ԁ-војасӧ чумаыԍ кулӧма 25.000-морт. Уна-јӧз і ӧні-на кулӧны вуҗана-віԍӧмјасыԍ: біа-віԍӧмыԍ (ԏіпыԍ), коԉераыԍ, чакоткаыԍ ԁа мукӧԁыԍ. Војна-ԁырјі војујтігӧн - уԍӧм-ԍерԏі унҗык салԁатјаԍ кулӧны вуҗана-віԍӧмјасыԍ. Кор ез-на тӧԁны кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјас, шуісны најӧс јен - наказаԋԋеӧн: јен-пӧ віԍӧԁӧ кущӧмкӧ-мыжјасыԍ, јен-грек суіс; рӧк таԉаліс. Јона вӧлі секі јурбітасны јенлы, моԉібенјас ԍылӧԁны ԁа ԍіԍјас сувтӧԁавны кӧсјыԍасны. Ԋемтор оз жаԉітны, меԁ-ԋін сӧмын кыԇкӧ бурмӧԁны јенсӧ, меԁ прӧԍԏітас јӧзлыԍ грекјассӧ ԁа ԁугԁас јӧзӧс ԉібӧ скӧтӧс віԍӧԁны ԁа віавны. Оз-тај вӧлӧм ԋкущӧм-јен ысты вуҗана-віԍӧмјастӧ. Віԍӧԁыԍјасыс вӧлӧмаӧԍ зев-посԋіԃік, куш-ԍінмӧн-аԁԇытӧм-гагјас. Најӧс аԁ-

1-ԇԇа ԍер. Мікроскоп.

ԇӧмаӧԍ јона-гырԍӧԁан-ԍԏеклӧјасӧн. Сещӧм-ԍԏеклӧјассӧ течӧны ыргӧн-трубкаӧ, сеԍԍа на-пыр віԁлалӧны мыј колӧ. Трубкасӧ ԁа пызан-коԃсӧ крепітӧны кӧрт-пӧвтор-берԁӧ. Тащӧм-пріборыс шуԍӧ мікроскопӧн. Емӧԍ мікроскопјас, віԁлалан-торсӧ 1000-пӧв ыҗԁӧԁӧны, ԉібӧ нӧшта-на унҗык-пӧв. Мікроскоп-віԁлалӧмӧн ва-піыԍ ԉібӧ бус-чірыԍ зев-уна посԋіԃік-гаг аԁԇан, шуԍӧны мікробјасӧн.

Вывті-посԋі-гагјас-мікробјас, налӧн олӧмыс-ԁа.

Мікробјас быԁлаын емӧԍ: му-вылын-і му-пыщкын, ваын-і сынӧԁын. Најӧ, кыԇі і быԁԍікас ловјалов, чужӧны, быԁмӧны, ԍојӧны, јуӧны, рӧԁмӧны, паԍкалӧны. Мікробјас-піын емӧԍ бур-вӧчыԍјас, шуам: рокӧсын, сурын. Ԋаԋшомӧсын рокӧс-гагјас (щакјасӧн шуԍӧны) вӧчӧны угԉекіслота (газ). Сыыԍ ԋаԋыԁ шуԅӧ, мічаа ловԅӧ, лоӧ міча-ԍінјаса, чӧскыԁ. Рокӧссӧ-кӧ ԉібӧ ԋаԋшомсӧ пуԅӧԁан, гагјасыс кулӧны. Секі ԋаԋыԁ оз шуԅы ԋі оз ловԅы; ԍој-ԋаԋ-коԃ ԍӧкыԁ лоӧ: шԋапмунӧма. Емӧԍ мікробјас бур ԋі омӧԉ оз вӧчны, шуам, јӧз ԁа скӧт-ԍувјын-олыԍјас. Којмӧԁ-ԍікас мікробјас — ԉок-вӧчыԍјас. Наыԍ біыԍ-моз колӧ повны. Веԍкаласны-кӧ најӧ мортлы ԉібӧ скӧтлы, віԍмӧԁасны најӧс вуҗана-віԍӧмӧн, вермасны віны. Мікробјаԍ вывті-посԋіысла ԁа кокԋіыс- ла быԁлаӧ кутчіԍӧны, быԁторјӧн разалӧны: бусӧн, кӧлујӧн, ԍојан-јуанӧн. Оз омӧԉа разӧԁны најӧс аԍныс јӧзыс, кывтӧм-пемӧсјас, гутјас, номјас, лебачјас ԁа мукӧԁ. Мікробјас јона полӧны југыԁыԍ ԁа косыԍ, меԁԍа-ԋін шонԁі-југӧрыԍ. Кыз-мікробыс шон-

2-ԁ ԍер. Уна-пӧлӧс-мікробјас.

ԁі-југӧрыԍ і кулӧ. Најӧ јона раԃејтӧны пемыԁ ԁа уԉ-руа-інјас. Сывӧсна, кӧні гортса-пемӧсјасӧс віԇӧны пемыԁ ԁа уԉ-руа-гіԃԋа-картајасын ԁа омӧԉа најӧс ԁӧԅӧрітӧны, сені пемӧсјас щӧкыԁа віԍӧны вуҗана-віԍӧмјасӧн. Југыԁ, кос, сӧстӧмҗык-картајасын скӧтыԁ ԇоԋвіԇаӧԍҗык. Мікробјас ԍінтӧмӧԍ, пеԉтӧмӧԍ, коктӧмӧԍ-ԁа. Тушаыс налӧн ӧԏі-ічӧԏік-јӧртӧԁыԍ (кԉеткаыԍ). Најӧ абу ставныс ӧткоԃӧԍ, ӧтыжԁаӧԍ-ԁа. Емӧԍ гырыԍҗыкјас, посԋіҗыкјас, гӧгрӧсјас, ԋуҗмӧсјас, ԋіԇув-коԃјас ԁа мукӧԁ-пӧлӧс. Рӧԁмӧны најӧ пӧлалӧмӧн (торјалӧмӧн). Мікроб торјалӧ шӧрі: ӧԏі-мікробыԍ кык-мікроб артмӧ.

3-ԁ ԍер. Мікробјас.

Муртса олыштасны најӧ, сеԍԍа кыкнан торјыс бара шӧрі торјалӧны, с. в.. Регыԁ-каԁӧн (суткіӧн) ӧԏі-мікробыԍ вермас лоны 16500000-посԋіԃік-гаг. Омӧԉ-оланінӧ-кӧ (сӧмын мікроблы омӧԉ, шуам, кос-інӧ ԉібӧ југыԁ-інӧ) веԍкалас мікробыԁ, меԁ оз помаԍ сылӧн рӧԁыс, сіјӧ бергӧԁчӧ аслыс-ԍама кӧјԁысӧ, шуԍӧ спорыӧн. Сіјӧ віԋовҗык (живуч) мікробыԍ, быԁлаын вермӧ овны. Ԍібырса-јазва-мікроб кулӧ шон- ԁі-воԇын кымынкӧ-часӧн, а спорыјасыс шонԁіыԍ оз повны. Веԍкаласны-кӧ најӧ муӧ, вермасны овны сені уна-во. Сеԍԍа, кор бӧр бур-інӧ (мікробјаслы бур) воасны, спорыјас мікробӧ пӧрӧны. Сывӧсна спорыӧ-вуҗны-вермыԍ-мікробјасыԍ меԁ-јона колӧ повны.

Кыԇі кывтӧм-пемӧсјас віԍмӧны вуҗана-віԍӧмӧн.

Уна-вуҗана-віԍӧмјас веԍкалӧны скӧт-гыркӧ кӧрымӧн ԉібӧ јуанӧн. Мукӧԁ-ԁырјіыс ԁурмӧм-пемӧсјас (бешеные) асланыс-куртчалӧмӧн віԍмӧԁӧны најӧс: ԁурман-јаԁыс-кӧ веԍкалас ԇоԋвіԇа-пемӧс-ԁојӧ ԉібӧ гыжнаӧ. Веԍіг гутјас-, номјас-куртчӧмыԍ верман віԍмыны: маԉаріјаӧн јӧз віԍӧны маԉаріја-ном-куртчӧмыԍ; гырԁ-сора-куԇ скӧтлӧн петӧ аслыс-ԍама-гагјас (клешщ) куртчӧмыԍ. Быԁ-віԍӧмлӧн аслае мікроб: чакоткаӧн віԍмӧны сӧмын чакотка-гагјыԍ, гырԁ-мытӧн — мыт-гагјыԍ, с. в.

Вуҗана-віԍӧм-кутчіԍӧм.

Ӧԏі-пӧлӧс-вуҗана-віԍӧм оз быԁ-пӧлӧс-пемӧсӧс віԍӧԁ. Шуам, сапӧн віԍӧны ԁа кулӧны сӧмын вӧвјас. Мӧсјас сыыԍ оз повны. Чумаыԍ мӧԁарӧ, мӧсјас віԍӧны ԁа јона кулӧны, вӧвјас оз повны. Нӧшта ӧԏі-рӧԁыԍ ԁа быԁ-пемӧс оз ӧтмоза віԍ ӧԏі-віԍӧмнас. Мукӧԁсӧ вывті-чорыԁа віԍӧԁас — кулӧны, мукӧԁсӧ — кок- ԋіԁҗыка, регыԁӧн бурԁӧны. Емӧԍ сещӧм-вуҗана-віԍӧмјас, ӧтчыԁ-кӧ віԍӧԁас ԁа бурԁан, мӧԁыԍ сеԍԍа сіјӧн он-ԋін віԍ. Сещӧмјасыс: чума, ԍібырса-јазва ԁа мукӧԁ.

Оргаԋізмыԁ пыр воԇсаԍӧ віԍӧԁыԍ-гагјаскӧԁ.

Віԍӧԁан-гагјас мыјӧн веԍкалӧны пемӧс-гыркӧ, пӧлалӧмӧн зев-ӧԁјӧ паԍкаласны туша-куԅаыс. Быԁлаын понԁасны леԇны јаԁ. Пемӧслӧн оргаԋізмыс оз уԅ секі: зіԉӧ віны веԍкалӧм-гагјасӧс, уна-ногӧн віԇӧ скӧттӧ віԍмӧмыԍ. Унҗыкыԍсӧ пемӧсјастӧ віԍмӧм-мыԍԏіыс біалӧ, мыт боԍтӧ. Біалӧмԍыс гагјасыс кулӧны, оз вермыны сещӧм-ӧԁјӧ рӧԁмыны. Мытӧн — гагјасыс щӧщ петӧны. Меԁԍа-јона вуҗана-віԍӧмӧн-віԍмӧмыԍ віԇӧны пемӧсјастӧ јеҗыԁ-гӧгыԉјас вірын. Најӧ уԍкӧԁчӧны віԍӧԁан-гагјас-вылӧ ԁа куталӧны најӧс, ԍојӧны. Коԍаԍігас унаӧн аԍныс кулӧны. Віԍӧԁӧмыс ӧні лоӧ вермӧм-сајын: јеҗыԁ-гӧгыԉјас-кӧ вермасны гагјасӧс, пемӧс наԇӧԋікӧн бурԁас; јеҗыԁ-гӧгыԉјассӧ-кӧ гагјасыс вермасны — јона омӧԉ лоӧ: најӧ леԇасны уна-јаԁ, віасны пемӧстӧ. Кор скӧт-гыркӧ ӧԏі-пӧлӧс-віԍӧԁан-гаг мӧԁыԍ веԍкалас, секі сылы ԍӧкыԁ лоӧ сені војујтны: јеҗыԁ-вір-гӧгыԉјас кужӧны-ԋін сыкӧԁ воԇсаԍны, оз леԇны сылы паԍкӧԁчыны, регыԁӧн вермасны сіјӧс. Сыпонԁа ӧԏі-пӧлӧс-віԍӧмӧн мӧԁыԍ-віԍӧԁігӧн віԍӧԁӧ пемӧсјастӧ кокԋіа, ԉібӧ ԁажӧ оз і тӧԁчыв віԍӧмыс.

Кыԇі разалӧны вуҗана-віԍӧмјас.

Гыркӧ-веԍкалӧм -віԍӧԁан- гагјас ӧԁјӧ разалӧны туша-куԅа. Најӧс поԅӧ аԁԇыны секі скӧт-вірыԍ, ԍувјыԍ, тыыԍ, вӧркыԍ, — быԁлаыԍ. Сывӧсна, кытчӧ оз інмӧԁчыв віԍыԍ-пемӧс, кӧні оз сулышт, быԁлаӧ вермас коԉны віԍӧԁан-гагјасӧс. Луԁын-ветлігӧн віԍыԍ-пемӧсјас нӧшта-ԋін јона разӧԁӧны віԍӧмсӧ. Ӧԏі-віԍыԍԍаԋ секі вермасны віԍмыны ԍурс-ԇоԋвіԇа-пемӧс. Віԍӧԁан-гагјас-веԍкалӧм-мыԍԏі пемӧсјасыԁлӧн віԍӧмыс оз ԁругӧн тӧԁчы. Лун-мӧԁ-којмӧԁ, мукӧԁ-ԁырјі тӧлыԍӧԇ ԉібӧ нӧшта-на ԁырҗык кысԍас сіԇі. Сещӧм тӧԁчытӧм, тыԁавтӧм-віԍӧмыс меԁ-омӧԉ. Ԋӧбан мӧскӧс ԇоԋвіԇа-пыԃԃі (ԋекущӧм-віԍӧм оз тӧԁчы), вајӧԁан гортаԁ ԇоԋвіԇа-скӧт-піӧ, віԇан ставнысӧ ӧтлаын вежон-мӧԁ — пемӧсјасыԁ віԍмасны. Вӧлӧмакӧ, выԉ-мӧскыԁ віԍлӧс. Сылӧн-віԍӧмыс мукӧԁ-пемӧсјаслы вуҗӧма. Сывӧсна выԉ-ԋӧбӧм-скӧттӧ вежон кык-кујім колӧ віԇны торјӧн мукӧԁ-скӧтыԍ. Секі, оз-кӧ кут тӧԁчыны ԋекущӧм-віԍӧм, вӧԉіԍԏі ӧтлаавны гортса-пемӧсјаскӧԁ. Сіԇі грезԁыԍ грезԁӧ мунӧ віԍӧм, разалӧ-паԍкалӧ сені. Віԍыԍ-пемӧс-кынԇі вуҗана-віԍӧмјастӧ јона разӧԁӧны мукӧԁ-пемӧсјас (коԁјас сіјӧ-віԍӧмӧн аԍныс оз віԍны), лебачјас, гутјас, номјас, лӧԇјас, јӧз. Віԍӧмјас вуҗӧны ваӧн, кӧрымӧн, ԍіјӧс-кӧлујӧн ԁа уна-на мукӧԁ-ногӧн. Сыпонԁа-ӧԁ і вывті-ӧԁјӧ паԍкалӧны вуҗана-віԍӧмјасыԁ, нуӧны вывті-уна-кывтӧм-пемӧс.

Кущӧмӧԍ вуҗана-віԍӧмјас.

Вуҗана-віԍӧмјас абу ӧткоԃӧԍ: мукӧԁыс зев-регыԁӧн віԍӧԁасны, мукӧԁыс куԅа. Ԍібырса-јазваӧн-віԍмӧм-вӧв уҗалігас ԁоԃвож-костас уԍӧ ԁа кулӧ. Со-кущӧм-регыԁӧн віӧ сіјӧ пемӧстӧ. Мукӧԁ-вуҗана-віԍӧмјас куԅа віԍӧԁӧны: тӧлыԍ-мӧԁ, ԁажӧ уна-во. Сещӧм-віԍӧмјасыс ԁыр оз тӧԁчыны. Сӧмын пемӧсыԁ, кӧԏ-кущӧм бура верԁ сіјӧс, ӧтарӧ омӧԉтчӧ ԁа омӧԉтчӧ. Бӧрынҗык сӧмын-ԋін ԁовјавны понԁас, сеԍԍа ԇікӧԇ кокјывԍыс уԍӧ — кулӧ. Сіԇі віԍӧԁӧны ты, сап ԁа чакотка.

Кор поԅӧ ԁумајтны, вуҗана-віԍӧм-пӧ скӧт-вывті ветлӧԁлӧ.

Кор ӧтка-креԍԏаԋінлӧн ԉібӧ уна-креԍԏаналӧн ԍіктын кывтӧм-пемӧсјасыс ӧтмоза віԍмӧны — біаласны, понԁасны мыԏітны, кулавны, — секі поԅӧ ԁумајтны, мыј кущӧмкӧ-вуҗана-віԍӧм ветлӧԁлӧ. Ԉібӧ кывтӧм-пемӧсјасыԁ-кӧ, быԏԏӧ-ԋӧԏі-віԍтӧг, понԁасны гылавны, кулавны, — секі ԃерт-жӧ кущӧмкӧ-віԍӧм налӧн ем, колӧ ӧԁјӧнҗык корны скӧт-ԁокторӧс. Кыԇі лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјас.

Вуҗана-віԍӧмјас вывті-ӧԁјӧ-паԍкалӧны, а паԍкалӧм-віԍӧм лӧԋӧԁны зев ԍӧкыԁ. Сывӧсна, мыјӧн каԅалан, ԉібӧ сӧмын ԁумыштан мыј вуҗана-віԍӧм ветлӧԁлӧ, колӧ зіԉны кутны сіјӧс паԍкалӧмыԍ. Пырыԍтӧм-пыр-жӧ віԍыԍ-пемӧсӧс колӧ торјӧԁны ԇоԋвіԇајасыԍ: ԇоԋвіԇајассӧ петкӧԁны овны мӧԁлаӧ, кӧні віԍыԍјас ез вӧвны. Јуктавны-верԁны віԍыԍјасӧс торја-ԁозјыԍ. Ӧԁјӧнҗык корны скӧт-ԁокторӧс ԉібӧ пеԉшӧрӧс. Сіјӧ тӧԁмалас віԍӧмсӧ, велӧԁас бурԁӧԁны віԍыԍјасӧс ԁа віԇны віԍмӧԁӧмыԍ ԇоԋвіԇајасӧс. Інԁалас, кыԇі віԁчыԍны віԍӧм-паԍкалӧмыԍ.

Кытчӧ воштыны пемӧс-шојјас ԁа кущӧм-бур најӧс-гуалӧмыԍ.

Вуҗана-віԍӧм-помыԍ-кулӧм-пемӧс-шојын віԍӧԁан-гагјас ԁыр-на олӧны. Сывӧсна пемӧс-шојтӧ кытчӧ-ԍурӧ-шыблавны оз поԅ. Колӧ најӧс гуавны, ԍујны пыԁӧ муӧ, меԁым гагјасыс оз вермыны вуҗны мукӧԁлы. Быԁ-ԍіктын, быԁ-грезԁын колӧ лӧԍӧԁны скӧт-клаԁбішщӧ, скӧт-ԁокторӧн інԁӧм-інӧ. Колӧ, меԁым местаыс вӧлі кос, вылын, лунвылӧ-бана, ылын јӧзоланінԍаԋ, пӧскӧԏінаԍаԋ, міртујԍаԋ. Клаԁбішщесӧ колӧ пощны, ԉібӧ гӧгӧрыс җуҗыԁҗыка ԁа паԍкыԁҗыка канава коԁјыны, меԁым пемӧсјас ез вермыны пырны сетчӧ. Скӧт- -клаԁбішщеӧ быԁ-пемӧс-шој колӧ гуавны, кӧԏ і ез вуҗана-віԍӧмыԍ сіјӧ кув. Шојтӧ-кӧ гуавтӧг коԉан, сіјӧ сені ԋіԉԅас, сіԍмас, номырӧԍԍас. Најӧ разӧԁчасны, кајасны ловја-пемӧсјас-вылӧ — віԍмӧԁасны најӧс. Гуавтӧм-сіԍ-

4-ԁ ԍер. Кущӧм-уна-ногӧн мӧс-шојыԍ віԍӧмыс паԍкалӧ.

-шојтӧ зер-ва пожјалас, нуас гагјассӧ шорјасӧ, јукмӧсјасӧ. Сіјӧ-васӧ јуасны пемӧсјас, — віԍмасны. Понјас ԁа лебачјас пемӧс-шојтӧ ԋещкӧны ԁа кокалӧны, понјас лыјассӧ ылӧ кыскалӧны, разӧԁӧны віԍӧмсӧ, віԍмӧԁӧны ԇоԋвіԇа-пемӧсјасӧс. Со-ӧԁ гуавтӧм-шојԍыԁ кымын-ногӧн разалӧ віԍӧмыс, кущӧм-абу-бур пемӧс-шој-гуавтӧмыԁ. Он-кӧ тӧԁ мыјыԍ пемӧсыԁ кулі, ен куԉ сы-вылыԍ кучіксӧ. Корлы шој-ԁінас скӧт-ԁокторӧс ԁа щӧктас-кӧ куԉны, вӧԉіԍԏі куԉ.

Јешщӧ кыԇі поԅӧ лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјастӧ.

Каԅалан-кӧ вуҗана-віԍӧм кывтӧм-пемӧсјас-костыԍ гожӧмын, ԇоԋвіԇа-пемӧсјасӧс мыјкӧ-ԁыра колӧ віԇны гортын. Пӧскӧԏінајас тупкыны. Кущӧм-грезԁын віԍыԍјас емӧԍ, сетыԍ оз ков вузавны ԋі вуҗӧԁны мукӧԁ-грезԁӧ кывтӧм-пемӧсјастӧ, оз поԅ вузавны пемӧс-кујас, јај, јӧв ԁа м.-т. Таԇі-кӧ понԁан віԁчыԍны, віԍӧмыԁ ԁугԁас паԍкалӧмԍыс.

Віԇӧј кывтӧм-пемӧсјастӧ віԍмӧмыԍ піԍԏіалӧмӧн.

Меԁ-кокԋі віԇны кывтӧм-пемӧсјасӧс вуҗана-віԍӧмјасыԍ піԍԏіалӧмӧн. Кыԇі-тај мортӧс піԍԏіалӧны, меԁым сіјӧ піԍԏіӧн оз віԍ, сіԇ-жӧ колӧ піԍԏіавны вуҗана-віԍӧмјасыԍ і скӧттӧ. Ԇоԋвіԇа-пемӧслы пыщкас леԇыштӧны віԍӧԁан-јаԁ. Пемӧс сыыԍ ічӧԏіка віԍыштас ԁај бурԁас. Мӧԁыԍ, кор сещӧм-вуҗана-віԍӧмыс кутас віавны піԍԏіавтӧм-пемӧсјасӧс, піԍԏіалӧмјасыс ԇԋвіԇаӧн коԉӧны: віԍӧмыс наӧ оз вермы кутчіԍныс. Піԍԏіалӧны гырыԍ-скӧтӧс ԍібырса-јазваыԍ, чумаыԍ; порԍјасӧс ԁа кычіјасӧс — пӧрӧсыԍ. Піԍԏіаԍӧмӧн кокԋіԁҗык лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјас. Ӧні меԁ-јона паԍкалӧмаӧԍ со-кущӧм-вуҗана-віԍӧмјас кывтӧм-пемӧсјаслӧн: чума, сап,

5-ԁ ԍер. Піԍԏіаԍӧны.

ԍібырса-јазва, луԁӧм ԁа пӧрӧс порԍјаслӧн. Бурҗыка тӧԁмаламӧј тајӧ-віԍӧмјассӧ: кыԇі

6-ԁ ԍер. Піԍԏіаԍан-струментыс.

віԍӧԁӧны најӧ, кыԇі віԁчыԍны наыԍ ԁа кыԇі лӧԋӧԁны віԍӧмјассӧ. Чума. А. Чеусова.

Чума меԁ-омӧԉ-, меԁ-ԉок-вуҗана-віԍӧм кывтӧм-пемӧсјаслӧн. Сіјӧ віԍӧԁӧ сӧмын гырыԍ ԍура-скӧтӧс: ӧшјасӧс, мӧсјасӧс-ԁа. Му-кӧԁ-кывтӧм-пемӧсјас, сіԇі-жӧ і мортыԁ, тајӧ-чумаӧн оз віԍны. Важӧнҗык Роԍԍіјаын чумаӧн віԍлӧмаӧԍ сӧмын лунвылынҗык. Бӧрын сеԍԍа паԍкавлӧма мукӧԁлаӧ. Вӧлӧмаӧԍ војас, ԍо-ԍурс-пемӧсӧԇ чумаыԁ ԍӧрԍыс нулӧма. Чумаыԁ јона паԍкавлӧма Роԍԍіја-паԍтаыԁ кор вӧлӧм лунвывса-пемӧсјасӧс вајӧны Піԏірӧ ԁа Мӧскуаӧ начкӧм-вылӧ поԁӧн, міртујјасті. Арԏеԉа-пемӧсјас-піаԁ віԍыԍјас веԍкавлӧмаӧԍ, туј-куԅаыс віԍӧмсӧ разӧԁавлӧмаӧԍ. Ӧні најӧс кӧрттујјасӧԁ вагонјасын новлӧԁлӧны. Каԅаласны-кӧ пемӧслыԍ ԋорпалӧм-віԍӧм, ԉібӧ сӧмын ԁумыштасны віԍӧмӧн, пырыԍ-пыр сещӧмјассӧ начкӧны. Сіјӧн јона-лӧԋӧԁісны чуматӧ. Ӧні војвывлаԁорыԍ ԁа Шӧр-Роԍԍіјаыԍ сіјӧ бырны-ԋін понԁӧма, бара-ԋін сӧмын лунвылынҗык. Мыјыԍ чумаыс лоӧ, ӧні оз-на тӧԁны. Сӧмын тӧԁӧны, мыј віԍӧмыс мӧс-тушаас быԁлаын, щӧщ јӧлас, ԁуԉԉас, сітас ԁа нырӧԁыс-петан ԋіԉӧгас. Віԍӧмыс віас пемӧссӧ ԁа ачыс шојас ԁыр-на олас. Сывӧсна чума-разӧԁыԍјаснас лоӧны: віԍыԍ-мӧс-олан-картаыс, кујӧԁыс, воԉӧсыс — кӧні сіјӧ кујліс, ӧбԉеԃыс, помеј-веԁраыс — коԁӧн сіјӧс јукталісны, јӧзыс — коԁјас сы-гӧгӧр бергалісны: верԁісны-јукталісны, старајтісны; понјас, порԍјас, ыжјас ԁа мукӧԁ-пемӧсјас, коԁјас аԍныс оз віԍмыны-а, віԍӧмсӧ зев кокԋіа разӧԁӧны. Веԍіг віԍыԍ-олан-

7-ԁ ԍер. Чума-ԁојјас вом-пыщкӧсын.

-інын сынӧԁас віԍӧԁыԍјасыс емӧԍ. Чумаӧн-віԍӧԁыԍјас кујӧԁын-ԁа, муын-ԁа, вӧчтӧм-кучікын-ԁа, турунын-ԁа 4 — 5-тӧлыԍӧԇ оз кувны, гуалӧм-мӧс-шојјасын — 3-тӧлыԍӧԇ. Чумаӧн-віԍмӧм-мыԍԏі віԍӧмсӧ пемӧсыԁлыԍ каԅалан сӧмын 5 — 7-лун-мыԍԏі, шочіԋіка 10-лун-мыԍԏі. Пемӧстӧ понԁас кынтыны: тіралӧ сіјӧ. Зев ԍӧкыԁа лолалӧ. Ԍӧлӧмыс ӧԁјӧ-ӧԁјӧ-тіпкӧ. Мӧслӧн оз ԍојԍы. Лыԍтан-мӧс-кӧ сіјӧ, регыԁӧн јӧвсӧ чінтӧ, сеԍԍа ԇікӧԇ сувтӧ — војт оз понԁы ԍетны. Бӧрынҗык ԍінјасԍыс, нырԍыс, вомԍыс, бӧжувԍыс-ԁа понԁас петны ԋіԉӧг кіԅер-ор. Мӧскыԁлыԍ војԁӧр щӧкыԁа понԁас гырксӧ јӧртны, сеԍԍа мыт боԍтас: ԉокԁука-кіԅер петӧ. Унаыԍ мытыс гырԁ-сора овлӧ. Мӧскыԁ зев-јона омӧԉтчӧ, кокјывԍыс уԍӧ. Піԋанјасас, парјас, кывјас ԁа нырас лоӧны војԁӧр гӧрԁ-чутјас. Регыԁ најӧ тупкыԍӧны руԁоват-рӧма кеԋӧн. Сіјӧ-кеԋсӧ-кӧ вуштыштан, на местаӧ коԉӧны ԁојјас (јазвы). Сіԇ мӧскыԁ мучітчас лун 5 — 7, сеԍԍа кулӧ. Чума-віԍӧмтӧ ԁојјас-лотӧԇыс ачыԁ он вермы тӧԁмавны мукӧԁ-вуҗана-віԍӧмјас-пыщкыԍ. Сы-вӧсна, мыјӧн каԅалан мӧскыԁлыԍ жугыԉмӧмсӧ-ԋорпалӧмсӧ, регыԁҗык колӧ корны скӧт-ԁокторӧс. Чумаыԍ, мі шуім-ԋін-воԇын, скӧтыԁ зев-уна кулӧ. Роԍԍіја-шӧрын ԁа војвывлаԋті кор ветлӧԁліс сіјӧ, быԁ-100-віԍыԍ-мӧскыԍ бурԁліс сӧмын 5 — 6-лов, 94 — 95-ыс куліны. Лунвылын кулыԍыс та-ԁорыԍ јона-еща, пӧшԏі шӧріпӧв мунӧ: җынјыс кулӧ, мӧԁ-җынјыс бӧр бурԁӧ. Чумаыԍ пемӧсјасӧс ԋекыԇі оз бурԁӧԁны. Сӧмын-тај ӧні, бӧрја-војасас-ԋін, понԁісны најӧс піԍԏіавны. Зев-пӧ ыҗыԁ-бур піԍԏіалӧмԍыс: уна-скӧтӧс віԇӧ кулӧмыԍ. Чумаӧн зев-чорыԁа колӧ вермаԍны. Кущӧмкӧ-грезԁыԍ-кӧ каԅаласны чумаӧн-віԍӧм, сіјӧ-грезԁсӧ мукӧԁ-јӧзоланіныԍ кыԇ-быԏԏӧ тор- јӧԁӧны: ӧтар-мӧԁар грезԁ-помјасас сувтӧԁӧны карауԉшщікјасӧс. Најӧ кыјӧԁӧны, меԁым сіјӧ-грезԁыԍ пемӧсјас оз петны, меԁым мукӧԁ-грезԁыԍ пемӧсјас оз локны. Сіԇі-жӧ оз леԇны петкӧԁны грезԁыԍ јај-ԋі, јӧв-ԋі, вӧчтӧм-кучікјас-ԋі, вурун-ԋі, турун-іԇас-ԋі. Став скӧтсӧ — віԍыԍјассӧ, віԍӧмнас коԁӧс сӧмын ԁумајтӧны, коԁјас віԍмӧмјаскӧԁ ӧтлаын олісны, ӧтлаын луԁын ветлӧԁлісны, — ставнысӧ најӧс јӧртӧны ӧԏі-јӧрӧ ԁа піԍԏіалӧны. Кущӧмкӧ-грезԁӧ-кӧ чумаыԁ ԇік-на первојыԍ воас, секі віԍмӧм-мӧссӧ ԁа коԁӧс ԁумајтан віԍмӧмӧн, ӧԁјӧнҗык колӧ начкыны. Кущӧм-кӧлујјас-берԁӧ (шуам: помеј-веԁра, вор, мӧс-лыԍтан-җек ԁа мукӧԁ) віԍыԍјас інмӧԁчылісны, ставсӧ најӧс колӧ сотны. Чума-ветлігӧн-начкӧм-скӧтыԍ ԁа наӧн-вӧԃітчан-кӧлуј-сотӧмыԍ правіԏеԉство ӧні мынтыԍӧ. Тӧԁӧмыԍ, чуматӧ каԅалан ԁа меԁ-бур мӧс-мӧԁӧс ԉібӧ ԁажӧ ԁасӧс начкыны: ещаҗык рӧскоԁӧн мынан. Еновтчан-кӧ, віԍӧмыс паԍкалас ԁа грезԁԍыс ӧԏітӧг став-мӧссӧ нуас, ԇікӧԇ креԍԏанатӧ рӧзӧрітас. Віԍыԍјас-олан-картатӧ ԁа карта-гӧгӧрсӧ јона колӧ кіԍкавны ԉекарствојасӧн, скӧт-ԁоктор-велӧԁӧм-ԍерԏі. Чумаӧн-кулӧм-пемӧсӧс колӧ гуавны пыԁӧ, скӧт-клаԁбішще-вылӧ. Кыскігас віԁчыԍны, меԁым вірыс оз војтав. Шој-кыскалан-ԁоԃсӧ бӧрвылас сотны. Кулӧм-пемӧсјас-вылыԍ кучіксӧ оз ков куԉны, ставнас колӧ гуавны. Сап.

Сап зев-жӧ-вуҗана-віԍӧм. Віԍӧԁӧ сіјӧ вӧвјасӧс. Наԍаԋ сеԍԍа вермас вуҗны јӧз-вылӧ. Ӧшјас-мӧсјас сіјӧн оз віԍны. Сапыԁ зев-ԋін важӧнԍа-віԍӧм. Сіјӧ јона віԍӧԁлывлӧма ԁа віалӧма пемӧсјасӧс ԁа јӧзӧс кык-ԍурс-ԁорыԍ унҗык во-сајын-на јешщӧ. 200-во-сајын-на шулӧмаӧԍ, вӧвјаслӧн-пӧ сап ԁа мортлӧн ԉоквіԍӧм (ԍіфіԉіс) сіјӧ ӧԏі-віԍӧм, ԉоквіԍӧмыс-пӧ сапԍыс і лоӧ. Сіԇі ԁумајтлӧмаӧԍ сывӧсна, мыј ӧԏі-војна-вылын вӧвјас зев јона сапӧн віԍӧмаӧԍ, а салԁатјасыс — ԉоквіԍӧмӧн. Чајтӧмаӧԍ, салԁатјасыс-пӧ вӧвјасԍаԋыс і віԍмісны. Сапыԁ зев-омӧԉ-віԍӧм. Сіјӧн-кӧ мортыԁ віԍмас, ԋекыԇі он вермы бурԁӧԁны. Міјан госуԁарствоын вӧвјас-вылыԍ сап ез-на быравлы: тӧв і гожӧм кӧнкӧ ԁа кӧнкӧ сіјӧ пыр ем. 1906-ԁ-воын Керсон-губерԋа-улыԍ вӧлі нуӧма 3180-вӧв, Самара-губерԋа-улыԍ — 2652. Со-кыԇі оз жаԉіт сіјӧ пемӧсјастӧ ԁа мыј-ыжԁа-урон вӧчӧ креԍԏана-кӧԅајствојасын, щӧщ, інӧ, госуԁарстволы. Кытыԍ сапыс лоӧ? Важӧн-ԋін тӧԁӧны, мыј сапыԁ вуҗана-віԍӧм, а кыԇі сіјӧ вуҗӧ, сіјӧс ԋеважӧн-на тӧԁмалісны. Во-ԋеԉамын-сајын ӧԏі-віԍыԍ-вӧвлыԍ боԍтӧмаӧԍ зырымсӧ віԁлавны мікроскопӧн. Сеԍ аԁԇӧмаӧԍ зев-уна, зев посԋіԃік вӧсԋіԃік паԉіч-коԃјас — бакԏеріјајас. Віԍыԍ-вӧв-зырымӧн піԍԏіалӧмаӧԍ ԇоԋвіԇа-вӧлӧс. Мыј-жӧ лоӧма? Піԍԏіалӧм-вӧв віԍмӧма сапӧн: зырымԍыс мікроскоп-пыр беԃ-коԃјас-жӧ понԁӧмаӧԍ тыԁавны. Кыԇі тӧԁмавны сап-віԍӧм? Сапыԁ, чакотка-моз-жӧ, ԉібӧ регыԁ віԍӧԁас, ԉібӧ зев-куԅа ԋужӧԁас. Регыԁ-віԍӧԁыԍыс кымынкӧ-лунӧн крукыԉтас вӧвтӧ ԁа нуас, а куԅа-віԍӧԁыԍыс вежонјасӧн, тӧлыԍјасӧн віԍӧԁӧ. Регыԁ-віԍӧԁыԍ-сапыс шоча овлӧ, пырҗык куԅа віԍӧны. Сапӧн-віԍӧм унҗыкыԍсӧ тӧԁмалӧны ныр-пырыс, шочіԋіка — кучік-пырыс. Сывӧсна шуӧны: нырас-пӧ сапыс, ԉібӧ — кучікас. Кор нырас сапыс, секі ныр-роԅӧԁыс (унҗыкыԍсӧ ӧԏікӧԁыс, шоча-ԋін кыкнанӧԁыс) петӧ гуԁыр-віжоват-рӧма зырым. Чуԋјаснаԁ-кӧ ныр-роԅсӧ паԍкӧԁан, ныр-вежӧсас посԋіԃік руԁоват-віж-рӧма чутјас. Бӧрынҗык наыԍ лоӧны ԁојјас. Ныр-роԅјас-берԁас зырымыс коԍмӧ пемыԁ-віжоват-рӧма-кеԋјасӧн-моз. ІЦӧкалыув-ԋерӧԁјасыс вӧвлӧн пыктӧны, зев-чорыԁӧԍ лоӧны. Најӧ оз ԁојмыны: ԉічкыштан-кӧ, вӧлыԁ оз чепӧсԍы. Мукӧԁ-пӧлӧс-віԍӧмјасӧн ԋерӧԁјасыс пыктӧны-жӧ, ԁа секі најӧ ԁојмӧны: оз леԇ вӧлыԁ веԍіг інмӧԁчыны на-

8-ԁ ԍер. Сапӧн-віԍӧԁыԍјас. -ԁінӧ, тракјӧԁлӧ јурнас, ԋещкыԍӧ. Јона-ԋін кор віԍӧмыс топӧԁас, вӧлыԁ зев-ԍӧкыԁа лолалӧ; нырԍыс сіԍԁука-зырым: петӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс гырԁ-сора. Вӧлыԁ зевјона омӧԉтчӧ,

9-ԁ ԍер. Сапа-вӧвлыԍ нырсӧ віԁлалӧны.

вынтӧммӧ. Сы-бӧрын мукӧԁ-ԁырјі вӧлыԁлы быԏԏӧ кокԋіԁҗык лоӧ, віԍӧмыс быԏԏӧ лӧԋыштас: нырԍыс ещаҗык зырым петӧ, ԁојјасыс бурԁӧны, на-местаӧ коԉӧны тујјас, кыԇі-тај мортлӧн ԁој-бӧрын ԉібӧ сотӧм-местаын коԉӧ. Збыԉсӧ ԋекущӧм-бурԁӧм абу. Мӧԁарӧ, паԍкалӧ, пыԁӧ пырӧ віԍӧмыс. Ԁојјасыс пыԁынӧԍ- җык, выԉлаын лоӧны. Віԍӧмыс вермас веԍкавны тыјасас, најӧс віԍмӧԁны. Секі ԋекущӧм-ортсі-ԁојјас абуӧԍ, он-і тӧԁ віԍӧ аԉі оз вӧлыԁ. Уҗалӧ, оз омӧԉтчы. Сӧмын коԁ-ԍурӧ-вӧвјаслӧн секі лолыс тырӧ ветлігас. Овлывлӧ-жӧ, ӧткымын-вӧв, кор сапыс тыјасас, кызыштӧны шочіԋіка, омӧԉтчыштӧны, зырымыс петӧ. Кучік-сап овлӧ уналаын вӧв-тушаын, меԁԍа щӧкыԁа гоԉаас, кынӧмас, бӧр-кокјасас, ԉаԃвејас-ԁа (пыщкӧс-лаԁорас). Сеніјасын ӧԏі-віԅын лоӧны аԋкыщ-гырԍа-кымын чорыԁ-гӧрӧԁјас — ԋерӧԁјас, быԏԏӧ-ԍікӧщ-сыр ԋужӧԁӧма. Чуԋнаԁ-кӧ ԋірсԋітан, зев-лӧԍыԁа тӧԁчӧ. Сіјӧ-ԋерӧԁјасыс регыԁӧн ԋебԅӧны, потлаԍӧны, петӧ ор. Ԋерӧԁјас-местаас лоӧны ԁојјас. Најӧ кӧні коԍмӧны-а, кӧні выԉјас воԍԍӧны. Кыԇі сапыс паԍкалӧ? Ӧԏі-коԋушԋаын-кӧ ԉібӧ ӧԏі-јӧрын віԇан уна-вӧлӧс ԁа леԇан на-пыщкӧ сапа-вӧлӧс, вӧвјасыԁ, гашкӧ ԃерт оз ставныс-а, віԍмасны. Віԍӧмыс вуҗӧ ԋіԉӧгӧн: віԍыԍ-вӧв кызігас ԁа ԋесјалігас резӧ сіјӧн; вуҗӧ орӧн. Вӧвјас ԁа јӧз сапӧн віԍмӧны сӧмын секі, кор віԍыԍлӧн зырымыс ԉібӧ орыс веԍкалӧны ԁојӧ ԉібӧ гыжнатујӧ, ԉі- 10-ԁ ԍер. Сап-пыкӧс. бӧ ԍінмӧ. Зев-ԋін шоча сап-віԍӧм веԍкавлӧ веԍкыԁа-тыјасӧ, бусӧн: віԍыԍлӧн зырымыс ԉаскыԍӧ бус-чірјӧ. Мӧскуаын вӧлӧма со-кущӧм-тор. Воӧма боԉԋічаӧ ӧԏі-віԍыԍ. Војԁӧр-пӧ менӧ зев-јона-кынтіс: кор біалас, кор тірала кӧԇыԁысла.

11-ԁ ԍер. Вӧв-нырын сап-ԁој ԁа сы-гӧгӧр чукыртчӧм кучікыс.

Сеԍԍа вабоԉјас кіјасын, кокјасын-ԁа лоіны. Регыԁ најӧ потлаԍісны, лоіны со ԁојјас. Віԍыԍӧс воԁтӧԁӧмаӧԍ боԉԋічаӧ. Кујім-лун-мыԍԏі сіјӧ кулӧма. Сіјӧ-мортыс віԍмытӧԇыс вӧвјасӧн вӧԃітчылӧма. Мунасны віԁлавны најӧс. Ӧԏі-вӧв вӧлӧм сапа. Сыԍаԋ і віԍмӧма мортыԁ. Ԉеԋінграԁын скӧт-пеԉшӧр віԍмӧма: кор кынтӧ, кор біа; шујга-піԇӧсыс пыктӧма, пеԉпомјасыс ԁа гырԁԇајаԍыс-пӧ ԁојмӧны. Мунӧма боԉԋічаӧ, јурӧј-пӧ зев-јона віԍӧ, ԁај ту- шаӧј ставнас. Быԏԏӧ-пӧ зев-муԇӧм-морт ме. Воԁтӧԁӧмаӧԍ сіјӧс боԉԋічаӧ. Регыԁ сылӧн веԍкыԁ-ԍін-лапӧԁыс пыктӧма, посԋіԃік веж-ор-јыла-ԁојјас веԍкыԁ-рожабанас лоӧмаӧԍ. Кујім-вежон-мыԍԏі сылӧн саԃыс бырӧма, веж-јыла-ԁојасыс чужӧм-паԍталаыс четчалӧмаӧԍ. Мортыԁ кулӧма. Шојсӧ вунԁалӧмаӧԍ-ԁа — сап. Вӧлӧмакӧ, вӧв-шојјас-віԁлалігӧн сапыс вуҗӧма сы-вылӧ. Воӧма боԉԋічаӧ јамщік. Ԋоԉӧԁ-лун-пӧ-ԋін ог вермӧԁчы, ԋорпала віԍа. Чаԉԉӧј мыјкӧ віԍӧ-і. Чаԉԉыс пыктӧма, пӧртмаԍӧ — ԁон. Кучікыс кыз, чорыԁ. Уналаын посԋіԃік веж-јыла-чіреј-коԃјас. Пӧртчӧԁӧмаӧԍ сіјӧс ԁа піԇӧсыс ԁа ԉаԃвејыс ԁон-гӧрԁӧԍ-жӧ, уналаті пыктышталӧма. Віԍыԍ нораԍӧ јур-вылас, јурӧј-пӧ бергӧԁчӧ; кынтӧ. Мӧԁ-луннас сіјӧ зев-еща уԅіс, ез кут ԍојны: ԋемтор-пӧ оз чӧсты. Луныԍ-лунӧ понԁіс омӧԉтчыны. Пыкӧсјас ԋебԅісны. Гӧрԁӧԁіс веԍкыԁ-кіыс. 10-лун-мыԍԏі кулі. Вунԁалісны, аԁԇісны: віԍӧма сапӧн, 12-ԁ ԍер. Сапӧн-віԍмӧм-морт. Сылӧн, буракӧ, чаԉԉас вӧлӧма гыжна, сетчӧ веԍкалӧма сап-гаг. Ачыс, еԍкӧ, шуӧ-вӧлі, ԋекущӧм ԁој ԋі гыжна-пӧ ез-вӧвны-ԁа, буракӧ, вӧлӧма. Уҗалыԍ-мортыԁ уҗалігаԁ гыжна-тујјастӧ унҗыкыԍсӧ он-і каԅавлы. Ԍуԍа-кӧ понԁан кыјӧԁны, гыжнајасыԁ кіԍыԁ оз і быравлыны. Самара-губерԋаын ӧԏі-помешщітса вӧвјасӧс вӧлӧм јона раԃејтӧ, меԁԍа-ԋін ӧԏіӧс. Быԁ-лун вӧлӧм кі-помԍыс верԁӧ сіјӧс ԋаԋӧн ԉібӧ сакарӧн. Сылы віԍталӧмаӧԍ, віԁчыԍны-пӧ колӧ, абу-пӧ ԇоԋвіԇа вӧлыԁ: нырԍыԍ ԋесјалігас гуԁыр-зырым петӧ. Помешщітса абу кывзӧма, пыԃԃі абу пуктӧма віԍталӧмсӧ. Сіјӧ віԍмӧма: біалӧма, кіас ԁа чужӧмас веж-јыла-ԁојјас лоӧмаӧԍ. Кулӧма. Вӧлӧма сап. Начкасны вӧвсӧ. Горшас ԁа тыјасас сап-жӧ. Оз ков вӧлӧн-вӧԃітчӧм ԁа вӧв-ԁінын-бергалӧм, сапнаԁ сіԇі верман віԍмыны. Ӧтчыԁ Ԉеԋінграԁын ізвошщікӧн вӧлӧм мунӧ барыԋа. Паныԁаԍас налы мӧԁ-ізвошщік. Ԁа-ӧԁ колӧ-жӧ сіԇі, бурещ-паныԁаԍігас сылӧн вӧлыс ԋесјас. Ва-војтјасыс резӧбтасны ԁа ӧԏі веԍкалӧ барыԋӧлы ԍінмас. Сіјӧ ныр-чышкӧԁнас кокԋіԃіка чышкыԍас ԁај вунӧԁас мыј вӧлі. Кык-вежон-мыԍԏі віԍмас, кулӧ сапӧн. Тајӧ-віԍталӧм-торјасԍыс аԁԇам, кущӧм-омӧԉ сапыԁ, кущӧма колӧ віԁчыԍны сапа-вӧвјасыԍ. Віԍӧмыс наԍаԋ вуҗӧ ԉібӧ зырымнас, ԉібӧ орӧн ԁојјасԍыс. Мыј вӧчны, вӧлыԁ-кӧ сапӧн віԍмас. Мі ӧні тӧԁам-ԋін, мыј сап-гагјасыԁ вуҗӧны зырымӧн ԁа орӧн. Сывӧсна, мыјӧн каԅалан вӧв-ныр-роԅјасыԍ зырым-петӧм, пыр-жӧ колӧ петкӧԁлыны сіјӧс скӧт-ԁокторлы ԉібӧ пеԉшӧрлы. Сіјӧ-вӧвсӧ мукӧԁ-вӧлыԍ колӧ торјӧԁны, торјӧн віԇны, верԁны. Оз ков сіјӧ-вӧлӧн уҗавны, ветлӧԁлыны. Уҗалігас ԁа ветлігас зырымыс војталас, віԍӧԁан-гагјасыс вермасны веԍкавны мукӧԁ-вӧвјас-вылӧ ԁа јӧзлы. Меԁ-бур сапа-вӧлӧс ӧԁјӧнҗык начкыны. Ӧні сещӧм-віԍӧмјаса-начкӧм-скӧтыԍ правіԏеԉство мынтыԍӧ. Віԍыԍ-вӧвлыԍ колӧ сотны ԉібӧ пыԁӧ гуавны став-ԍіјӧс-кӧмуԏінасӧ, ԉібӧ зев јона ԃӧгӧԃавны најӧс, меԁ став-гагыс сетыԍ кулӧ. Кулӧм ԉібӧ начкӧм вӧв-шој колӧ гуавны кучікнас, ԁа пыԁӧ. Бурҗык јешщӧ кучіксӧ уналаті керыштны, меԁ ԋекоԁ-ԋін оз куԉ сіјӧс. Ԍојан-јуан-ԁозмуксӧ віԍыԍ-вӧвлыԍ заварітны пуан-кунваӧн, ԉібӧ сотны. Коԋушԋа-ԍтенјассӧ ԁа ԉаԍԋісӧ мавтны іԅвескаӧн, ԁа кызҗыка. Кујӧԁсӧ вылі-пластсӧ колӧ петкӧԁны, нуны ыліҗык-му-вылӧ. Коԋушԋасӧ бурҗыка тӧлӧԁны. Вӧв-нырыԍ-кӧ каԅалан зырым-петӧм, зев-віԁчыԍӧмӧн колӧ сы-гӧгӧр бергавны. Кіјастӧ щӧкыԁҗыка мыԍкыыы мајтӧгӧн. Ԋесјігас-кӧ вӧв-нырыԍ ваыс ԉібӧ кучікԍыс орыс веԍкалас чужӧмаԁ ԉібӧ кіаԁ, пырыԍтӧм-пыр сеті колӧ јона мыԍкыны сӧстӧм-ваӧн ԁа мајтӧгӧн. Вӧ- ліны-кӧ сені кущӧмкӧ-ԁојјас ԉібӧ гыжнајас, сотны сеті ԁонӧԁӧм-кӧртӧн. Кыԇі віԁчыԍны, меԁым ԋӧбігӧн сапа-вӧв оз веԍкав. Вӧв-ԋӧбны — зев-ыҗыԁ-уҗ. Бур-вӧв шеԁас, красујтчан; омӧԉік, віԍлӧс-вӧв шеԁас — мајета, сӧмын рӧскоԁ ԁа нӧшта уна-ԉок вермас лоны. Сывӧсна, тӧԁтӧмлыԍ-кӧ вӧвтӧ ԋӧбан, мынтыԍтӧԇыԁ ԁасыԍ сіјӧс гӧгӧр віԁлав. Меԁым сапа-вӧв оз веԍкав, вӧлыслыԍ нырсӧ јонжыка віԁлав. Војԁӧр віԇӧԁ, оз-ӧ сетыԍ зырымыс пет, сеԍԍа зев-віԁчыԍӧмӧн нырӧԁыс боԍт ԁај лептышт, ныр-роԇјасас віԇӧԁлы — абу-ӧ сені ԁојјас ԉібӧ ԁој-тујјасыс. Сеԍԍа щӧка-увԍыс ԋерӧԁјассӧ віԁлав. Чорыԁӧԍ-кӧ најӧ, еновт вӧвсӧ, мӧԁӧс корԍ. Колӧ віԁлавны кучіксӧ гоԉаԍыс, кынӧмԍыс, кокјасԍыс-ԁа: абу-ӧ сені чорыԁ-ԋерӧԁјас. Јармангајас-вылыԍ вӧвтӧ ԋӧбны зев абу бур: вермасны ылӧԁны, ԇоԋвіԇа-вӧв-пыԃԃі віԍыԍ-вӧв шеԁас. Сапа-вӧвјаслыԍ барышԋікјас вузавны-петкӧԁігас нырсӧ зев-мічаа весаласны, он і ԁумышт, мыј віԍӧ сіјӧ. Ԉібӧ гоԉаԍыс ԋерӧԁјассӧ бурыԍнас тупкасны, кӧсајас кыасны, ԉентајас ӧшласны. Каԅаласны-кӧ еԍкӧ пӧрјалӧмсӧ, пӧрјалӧмԍыс јона-жӧ чорыԁа суԃітӧны-ԁа. Мыт.

Мыт — вуҗана-віԍӧм-жӧ. Віԍӧԁӧ том-вӧвјасӧс, ар-5-ӧԇ. Меԁԍа јона віԍӧны чаԋјас, арӧсӧԇ. Віт-арӧсыԍ-ыҗыԁ-вӧвјас мытӧн шоча віԍӧны. Віԍӧмыс вӧвјаслы мӧԁа-мӧԁыслы вуҗӧ ӧԏі-ԁозмукыԍ ԍојіг-јуігӧн, ӧԏілаын олігӧн. Мытӧн-віԍігӧн вӧвјаслӧн зырым-жӧ петӧ, щӧкаув-ԋерӧԁјасыс пыкталӧны-жӧ, уналӧн туша-куԅаас кучік-улас јӧнгыԉјас овлӧны. Јӧз-вылӧ мыт-віԍӧм оз вуҗ. Мыјыԍ мыт-віԍӧмыс лоӧ? Ваҗӧн ԁумајтлӧмаӧԍ, мытыԁ-пӧ ԉібӧ кынмӧмыԍ лоӧ, ԉібӧ ічӧт ԁа ԉокԁука-коԋушԋајасыԍ, ԉібӧ омӧԉа ԁа омӧԉ-кӧрымӧн верԁӧмыԍ, сіԍмӧм-ваӧн (ԁыр-сулалӧм) јукталӧмыԍ-ԁа. Ӧні тӧԁӧны-ԋін, мыј сіјӧ абу кынмӧмыԍ ԋі кӧрым-понԁа, а кыԇі-і мукӧԁ-вуҗана-віԍӧмјас віԍӧԁана-гагјасыԍ лоӧ. Мыт-гагјасыԁ абу сап-гагјас-коԃӧԍ. Мікроскопӧн-кӧ віԇӧԁлан, најӧ быԏԏӧ зев-посԋіԃік чутјас, чепӧн-моз віԅјасӧн олӧны. Војԁӧр најӧ веԍкалӧны нырӧ, нырԍаԋ — вірӧ, а вірыс сеԍԍа разӧԁӧ туша-куԅала. Сіԇ-кӧ, мытӧн-віԍігӧн оз сӧмын нырыс віԍ, віԍӧ тушаыс ставнас. Кыԇі тӧԁмавны мыт-віԍӧм. Вӧлӧс віԍмӧм-мыԍԏіыс лун-4 — 8-бӧрын біалӧ, туша-куԅалаыс пӧԍ. Зырым оз-на пет, оз-на поԅ шуны, мыј сіјӧ мыт. Ԍојны сылы оз кут чӧстыны. Сітыс лоӧ чорыԁ. Кызӧԁны понԁас. Сеԍԍа ныр-пыщкӧсыс гӧрԁӧԁас, нырԍыс мӧԁас зырым петны. Војԁӧр сіјӧ кіԅер, југыԁ, сеԍԍа ӧтарӧ понԁас сукмыны, веж-ор-коԃ лоӧ. Щӧкалыув-ԋерӧԁыс пыктас. Сіјӧ ӧԁјӧ быԁмӧ, ыҗԁӧ. Лоӧ зев чорыԁ, ԁојмана: оз леԇ вӧлыԁ ԉічкыштны сіјӧс, ԋещыштӧ јурсӧ. Вӧ-

13-ԁ ԍер. Мыт-пыкӧс.

лыс віԍігас зев-ԍӧкыԁа лолалӧ, кіргӧ. Пыр сулалӧ гоԉасӧ- ԋужӧԁӧмӧн. Ԍојны оз вермы ԋекущӧм кӧрым, кыз-мырԁӧн-сорӧн ічӧԏікаӧн сӧмын ва јуышталӧ. Кымынкӧ-лун-мыԍԏі біалӧмыс бырӧ, щӧкаув-пыкӧсыс ԋебԅӧ. Сіјӧ сеԍԍа ԋӧжјӧԋікӧн ԉібӧ ԇікӧԇ бырӧ, ԉібӧ піԍтӧ: ор петас. Нырыԍ віјавны ԁугԁӧ. Кык-кујім-вежон-мыԍԏі вӧлыс бурԁӧ. Таԇі мунӧ віԍӧмыс кокԋіа-нуӧԁігӧн. Овлӧ, јона-чорыԁа віԍӧԁас. Секі нырԍыс вывті јона віјалӧ, пыкӧсыс зев-ыҗыԁ овлӧ. Горшыс ԁа гоԉаыс јона віԍӧны, веԍіг тыјасыс віԍмылӧны. Ԍојны ԋі лолавны вӧԉаыԍ оз вермы. Веԍіг ԁуԉсӧ оз ԋылав, а кызӧгтігас ортсӧ леԇӧ. Кос-ԍојан ԋекущӧма оз вермы ԍојны, ԁажӧ ватӧ јуыштас ԁа сіјӧ бӧр лоӧ ныр-пырыс леԇны. Ԍӧкыԁа-мытӧн-віԍӧԁігӧн нырыԍ-віјалӧм ԁа щӧкаув-пыкӧс-кынԇі овлывлӧны нӧшта пыкӧсјас: морӧсас, бокјасас, кокјасас-ԁа. Пыкӧсјасыс војԁӧр чорыԁӧԍ, сеԍԍа кымынкӧ-лун-мыԍԏі ԋебԅӧны, ԋӧжјӧԋікӧн бырӧны ԉібӧ піԍтӧны — ор петас. Вывті-ԍӧкыԁа-віԍӧԁігӧн вӧвсӧ мукӧԁ-ԁырјі кынтӧ: тіралӧ сіјӧ. Зев ԍӧкыԁа лолалӧ. Нырԍыс ԉокԁука-зырым віјалӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс гырԁ-сора. Вӧлыԁ секі јона омӧԉтчӧ, вынтӧммӧ. Мыт (понос) боԍтӧ. Вӧлыԁ уԍӧ. Каԅалӧмаӧԍ, мукӧԁ-воас мытыԁ јонҗыка віԍӧԁӧ, унҗык-вӧв-вывті мунӧ, мукӧԁас-омӧԉҗыка-віԍӧԁӧ ԁај оз јона паԍкав. Пӧшԏі став-вӧлыс мытнаԁ віԍлӧны, сӧмын кокԋіа-нуӧԁӧмысла унаыԍ мі огӧ каԅавлӧ сіјӧс. Мытыԁ абу зев-полана-віԍӧм. Воас, віԍӧԁас вӧвтӧ кык-кујім-вежон ԁај бӧр бырӧ — бурԁас вӧлыԁ. Мытӧн-кулыԍ-вӧв еща: ԍо-піыԍ сӧмын ӧԏі-кык. Важӧн шулӧмаӧԍ, ԁај ӧні-на кывлан, мытыԁ-пӧ сапӧ пӧрӧ. Сіјӧ абу сіԇі. Мытыԁ мыт і ем, а сапыԁ нач-мӧԁ-віԍӧм. Кыԇі мытыԍ бурԁӧԁны. Мыјӧн каԅалан вӧлыԁлыԍ віԍмӧмсӧ, пыр-жӧ колӧ сіјӧс торјӧԁны ԇоԋвіԇа-скӧтыԍ. Віԍыԍлӧн лолалігас ԁа ԋіԉӧг-зырымнас петӧны віԍӧԁыԍ-гагјас, вуҗӧны мукӧԁ-вылӧ. Віԍыԍӧс оз ков віԇны јӧрын ԉібӧ пырыс-ветлана-тӧв-вылын. Сылы колӧ шоныԁ-оланін. Віԍыԍӧс колӧ верԁны бур-турунӧн — косӧн ԉібӧ вежӧн, јуктавны іԁ ԉібӧ зӧр-кыԁја-сора помејӧн. Помеј-веԁрасӧ торјаӧс лӧԍӧԁны ԁа сӧмын сіјӧс і јуктавны сетыԍ. Веж-турун-кӧ абу, куш-кос-турун-вылын-кӧ віԍыԍтӧ лоӧ віԇны, секі помејӧ колӧ леԇыштны ԉекарство: кыкыԍ лун-кежлӧ чаԋјаслы ԍетны пунтҗынјӧн глауберовеј сов, гырыԍ-вӧвлы — пунтӧн. Кокԋіа-кӧ віԍӧԁӧ вӧвтӧ, бурԁас ԉекарствотӧг, сӧмын шоныԁ-інын віԇ ԁа бура јуктав-верԁ сіјӧс, ԁа ԁӧԅӧріт. Щӧкаув-пыкӧссӧ быԁ-лун колӧ мавтны сывԁӧм-госӧн ԉібӧ кослунја-выјӧн ԁа кӧртавны сы-берԁӧ ыж-ку тор. Секі пыкӧсыс регыԁҗык ԋебԅас. Ԁыр-кӧ пыкӧсыс понԁас овны ԁа ӧтарӧ ыҗԁыны, секі со-мыј колӧ вӧчны: заварітны пуан-ваӧн турун-јог (чірсԍӧм, ԁрӧбалӧм-турун), гартны сіјӧс рузум-пыщкӧ ԁа пуктыны пыкӧс-вылӧ, кӧртавны кос-рузумӧн. Сіԇі колӧ-вӧчны быԁ-лун, кык-кујім-часӧн пыкӧс-вылас кӧртӧԁсӧ віԇны. Јона-ԍӧкыԁа-віԍӧԁігӧн кӧртӧԁсӧ лунтыр оз ков раԅлыны, меԁ ԋебԅӧԁӧ пыкӧссӧ. Пыкӧсыс кор ԋебԅас, гӧныс мукӧԁ-ԁырјіыс сіјӧ-местаԍыс уԍӧ. Пыкӧсыс вермас піԍтыны, ор петны. Меԁым сіјӧ унҗык петас, пыкӧссӧ кокԋіԃіка колӧ ԉічкыштавны. Пыкӧс-местасӧ кујімыԍ-ԋоԉыԍ лун-кежлӧ мыԍкыны міча, сӧстӧм-шоныԁ-ваӧн. Орыс-кӧ еща петас, пыкӧсыс оз чін, бара-на, інӧ, кӧртавлыны колӧ, пӧжны сіјӧс, ԋебԅӧԁны. Овлывлӧ і сіԇі, пыкӧсыс оз јам ԋі оз піԍты ԁыр. Секі вӧлыԁлы зев ԍӧкыԁ, лолавныс прамеја оз вермы. Секі меԁ-бур пыкӧссӧ вунԁыштны, сӧмын јона-віԁчыԍӧмӧн. Вунԁыштны меԁ-ԋебыԁ-інтастті&. Ԁојсӧ мыԍкыны. Тушаас-кӧ пыкӧсјасыс лоӧны, колӧ најӧс зыравны госӧн. Воԍԍасны-кӧ најӧ, ԁојјассӧ быԁ-лун кыкыԍ-кујімыԍ мыԍкыны сӧстӧм-ԁебыԁ-ваӧн ԁа мавтны сӧстӧм- ԃӧгӧԃӧн, ԉібӧ, сыыԍ-бур, карболовеј-выјӧн. Вӧлыԁ-кӧ зев-ԍӧкыԁа лолалӧ, оз вермы ԋемтор ԋылавны, нырԍыс сук-зырым петӧ, секі бур пӧԍ-руӧн сіјӧс бурԁӧԁны. Вӧчԍӧ со-кыԇі: турун-јог заварітӧны пуан-ваӧн, пуктӧны паԍкыԁ-вома ԁозјӧ, леԇӧны сетчӧ паԋ-тыр ԃӧгӧԃ ԉібӧ паԋҗын скіпіԁар, кӧрталӧны вӧвлы јурас сіԇі, меԁым руыс веԍкыԁа-нырас кајас. Вӧлыԁ сӧмын сіјӧ-пӧԍ-руӧн і понԁас лолавны. Таԇі-вӧчны колӧ лун-кежлӧ кыкыԍ, віԇны нырсӧ ру-вылын часҗынјӧн. Руӧн-бурԁӧԁчыны поԅӧ, кор вӧлыԁ шоныԁ-інын олӧ. Кӧԇыԁінын-віԇігӧн руӧн-бурԁӧԁӧмыԍ сӧмын ԉок лоӧ: вӧлыԁ кынмас, віԍмас. Мыјӧн мытыԁ ԁа сапыԁ абу ӧткоԃӧԍ.

Мытӧн ԁа сапӧн віԍӧԁігӧн нырыԍ віјалӧ, щӧкаулӧ пыкӧс леԇӧ, овлывлӧны пыкӧсјас тушаын. Кыԇі тӧԁмавны коԁ-віԍӧмыс, мытыс аԉі сапыс? Мытӧн-віԍігӧн нырыԍ војԁӧр віјалӧ руԁоват-рӧма-ԋіԉӧг-ор, бӧрынҗык сіјӧ турун-віж-рӧма-ԍера лоӧ. Регыԁ-віԍӧԁана-сап-ԁырјі віјалыԍ ԋіԉӧгыс гуԁыр, гырԁ-сора. Ԁыр-віԍӧԁана-сап-ԁырјі віжоват-ԋајт-рӧма, ԍібԁалӧ, кԉеј-коԃ. Ныр-роԅјас-ԁорӧ коԍмӧ ԋајт-кеԋјасӧн-моз. Сап-ԁырјі унҗыкыԍсӧ віјалӧ сӧмын ӧԏі-ныр-роԅӧԁыс. Мытӧн-віԍігӧн щӧкаув-пыкӧс ыҗыԁ, ԋебыԁҗык сап-пыкӧс-ԁорыԍ, јона ԁојмӧ: інмӧԁчыны сы-ԁінӧ вӧлыԁ оз леԇ. Сап-ԁырјі пыкӧсыс ічӧт, гуԉу-коԉк-ыжԁа-кымын сӧмын, зев чорыԁ, оз ԁојмы. Сіјӧ унҗыкыԍсӧ овлӧ ӧтар-бокас щӧкаулас. Мытӧн-віԍігӧн туша-пыкӧсјас гырыԍӧԍ, ставыс кӧн-ԍурӧ, разі-пеԉіын. Піԍтасны-кӧ, петӧ на-піыԍ јеҗыԁ-ԋіԍӧ-руԁ-ԋіԍӧ-рӧма ор, нӧк-коԃ. Сап-ԁырјі пыкӧсјасыс ӧтлаын, віԅӧн-віԅӧн пукалӧны, абу гырыԍӧԍ најӧ. Меԁ-щӧкыԁа овлӧны најӧ гоԉаын ԁа кокјасын. Вежон, вежон-кык-мыԍԏі најӧ ԋебԅӧны, піԍтӧны, ԁојјасӧ пӧрӧны. Ԁој-ԁорјасыԍ гӧрԁӧԍ. Ԁојыс жервіԇӧ госа-пыԁӧснас. Ԁојјасыԍ сӧԇтӧ гуԁыр, ԉокԁука-ор. Пыкӧсјас вӧвјаслӧн вер- масны лоны і нырыԍ-віјавтӧг. Ԁыр-кӧ најӧ оз бырны ԋі оз піԍтны, секі, інӧ, вӧлыԁлӧн сап-ԋін: ӧԁјӧнҗык колӧ начкыны.

Ԍібырса-јазва.

Ԍібырса-јазва зев-жӧ вуҗана-віԍӧм. Сіјӧ віԍӧԁӧ быԁ-пӧлӧс-кывтӧм-пемӧсӧс, лебачјасӧс, јӧзӧс. Ԍібырса-јазва зев важӧнԍа віԍӧм: сіјӧс вӧлӧм тӧԁӧны-ԋін 2.000-во-сајын-на јешщӧ, ԋігајасын пасјӧма. Ԍібырса-јазва му-паԍтала ветлӧ, сӧмын міјанлыԍ мунымӧс — Роԍԍіјатӧ, меԁ-јона раԃејтӧ: меԁ-щӧкыԁа віԍӧԁӧ, меԁ-уна-рӧскоԁ вӧчӧ. 1897-ԁ-воын нуӧма міјанлыԍ 137,058-пемӧс. Новгороԁ-губерԋаын ԋоԉ-воӧн ԍібырса-јазваыԍ кулӧма квајтымын-ԍурс вӧв ԁа мӧс. Меԁ-омӧԉ тајӧ-віԍӧмыс ыжјаслы: ԍурсјасӧн најӧс нуӧ. Комі-муаԁ ԍібырса-јазваыԁ воліс кӧрјас-вылӧ. 1924-ԁ-воын вӧлі нуӧма уна-ԁас-ԍурс кӧр. Ӧні бӧр лӧԋіс. Важӧн Ԍібырын ԍібырса-јазваыԍ зев-жӧ уна-кӧр ԁа мӧс уԍлӧмаӧԍ. Ԁумајтӧны вӧлӧм ԁажӧ, Ԍібырас-пӧ і чужӧ тајӧ-віԍӧмыс, сеԍаԋ сеԍԍа паԍкалӧ мукӧԁлаас. Сывӧсна-со віԍӧмсӧ веԍіг ,,ԍібырса“-ӧн-ԋімтӧмаӧԍ. Тајӧ-віԍӧм овлӧ гожӧмын, жар-ԁырјі. Мыјыԍ ԍібырса-јазва лоӧ? Зев ԁыр абу вермӧмаӧԍ тӧԁмавны мыјыԍ ԍібырса-јазва лоӧ. Коркӧ сеԍԍа ԁырӧн мікрӧскопӧн віԍыԍ- -вірыԍ аԁԇӧмаӧԍ посԋіԃік, вӧсԋіԃік паԉіч-коԃјас. Ӧԏі-вір-војтын сещӧм-паԉіч-коԃыс міԉԉонӧԇ. Сещӧм-паԉіч-коԃјассӧ, еԍкӧ, важӧн-ԋін каԅавлӧмаӧԍ-ԁа, абу пыԃԃі пуктылӧмаӧԍ, абу ԁумајтлӧмаӧԍ, мыј најӧ вермасны коԁӧскӧ сещӧм-чорыԁа віԍӧԁны. Ӧԏі-франтсуз, велӧԁчӧм-морт, ԍібырса-јазваӧн-кулӧм-вӧвлыԍ вір-војтсӧ леԇӧма ԇоԋвіԇа-

14-ԁ ԍер. Ԇоԋвіԇа-мортлӧн-вірыс. 15-ԁ ԍер. Ԍібырса-јазваӧн-віԍыԍлӧн вірыс.

-вӧв-вірӧ. Вӧлыс-віԍмӧма, кулӧма. Сылыԍ вірсӧ віԁлалӧмаӧԍ-ԁа — зев-уна-паԉічкоԃјас сені. Велӧԁчӧм-јӧз каԅалӧмаӧԍ, мыј сіјӧ паԉіч-коԃјасыс леԇӧны вывті посԋіԃік кӧјԁысјас-ԍібыреа-јазва-спорыјас. Најӧ быԁмасны ԁа паԉіч-коԃӧн лоӧны. Паԉіч-коԃјасыс абу кӧјԁыс-коԃыс віԋовӧԍ, регыԁ кулӧны. Кӧјԁысјасыс — спорыјасыс, зев-ԁыр вермӧны овны. Ӧні тӧԁӧны, мыј ԍібырса-јазваыԁ веԍкалас тушаӧ ԁа зев-ӧԁјӧ сені рӧԁмӧ. Тӧԁӧны, мыј сіјӧ оз сӧмын коԁкӧ-тушаын ов, а олӧ щӧщ муын, ваын, кујӧԁын-ԁа. Сылы рӧԁмыныс колӧны сынӧԁ-ԁа, шоныԁ-ԁа, ва-ԁа. Сывӧсна-і гуԉајтӧ сіјӧ гожӧмјасын, ԁа нӧшта ԋура-інтасјасті. Веԍкалас сіјӧ сещӧм-інӧ, ԉок-бурӧн он мын сыыԍ: овмӧԁчас, рӧԁмас, турунӧн ԁа бусӧн разалас скӧтјас-вылӧ. Мукӧԁлаас Роԍԍіјаын ԍібырса-јазваыԁ быԁ-во віԍӧԁӧ скӧтсӧ. Сіјӧ сывӧсна, мыј му-ԍінас, інӧ, сені зев-уна віԍӧԁыԍыс. Ԍібырса-јазва-позјас. Кыԇі віԍӧмыс паԍкалӧ-ԁа. Віԍыԍ-вірын, куԇын, сітын-ԁа зев уна віԍӧԁыԍ. Кытчӧ најӧ веԍкавласны, шуам: кучікӧ, гӧнӧ, турунӧ, іԇасӧ, кујӧԁӧ, ԍіјӧсӧ ԁа мукӧԁлаӧ, — сені і лоӧны віԍӧԁыԍјасыс. Шој-вылыԍ-кӧ кучіксӧ куԉӧны, ԉібӧ мортӧс вунԁалӧны, муыс сеті вірӧԍԍӧ: віԍӧԁыԍјас-позјыԁ сені і лоӧ. Вірыс коԍмас, віԍыԍјасыс турунӧн, кучікӧн, гӧнӧн ԁа мукӧԁ-торјӧн вуҗасны мӧԁлаӧ, веԍіг мӧԁ-грезԁӧ. Кӧјінјас, понјас, ручјас, лебачјас-ԁа кыскалӧны јајсӧ ԁа лыјассӧ — разӧԁӧны віԍӧԁыԍјассӧ. Веԍіг-ӧԁ посԋіԃік-гагјас, гутјас, номјас, лӧԇјас ԁа мукӧԁ јона разӧԁӧны віԍӧмсӧ, кывтӧм-пемӧсјас-вылӧ-і, јӧз-вылӧ-і. Пукԍыласны најӧ шој-вылӧ, сеԍԍа лебԅасны ԇоԋвіԇа-пемӧс-вылӧ ԉібӧ морт-вылӧ, — віԍмӧԁасны најӧс. Сывӧсна шојјастӧ регыԁҗык пыԁӧ му-пыщкӧ колӧ гуавны, меԁ каща-рака ԋі гутјас-номјас оз уԃітны кокавны сіјӧс. Јона колӧ віԁчыԍны ԍібырса-јазваыԍ кучік-песыԍјаслы ԁа ыжку-вӧчыԍјаслы. Кыԇі віԍӧԁӧ ԍібырса-јазва вӧвјасӧс. Ԍібырса-јазваӧн-віԍмӧм-бӧрын вӧвлӧн віԍӧмыс оз тӧԁчы лун ԍіԅім-кымын. Сеԍԍа ԁруг топӧԁӧ, крукыԉтӧ, віӧ сіјӧс. Мукӧԁсӧ кымынкӧ-мінутӧн-і віӧ, шуԍӧ регыԁ-віԍӧԁанаӧн. Уҗаліг-костіыс вӧлыԁ ԁрӧжжітны понԁас, ԍінјасыс гырԁӧԍԍӧны, нырԍыс ԁа вомԍыс быгја-гырԁ мӧԁас петны. Сіјӧ ԁоԃвож-костас і уԍӧ, тракԋітыштас кымыныԍкӧ кокјаснас ԁај кулӧ. Мукӧԁ-ԁырјіыс кымынкӧ-час ԁај лун віԍӧԁӧ. Уналаын туша-кучікыс пыктӧ. Пыкӧсјасыс војԁӧрсӧ чорыԁӧԍ, пӧԍӧԍ, зев-ԁојманаӧԍ-ԁа. Сеԍԍа најӧ кӧԇалӧны, оз кутны ԁојмыны. Пыкӧсјасыс плавгӧсӧԍ, шуԍӧны карбункулӧн. Мукӧԁ-ԁырјіыс најӧ зев-гырыԍӧԍ. Меԁ-щӧкыԁа овлӧны кынӧмулас-ԁа, морӧсас-ԁа, пеԉпомвывјасас-ԁа, ԉаԃвејас-ԁа. Ӧԁјӧ-нуӧԁана-ԍібырса-јазва пырҗык віӧ віԍыԍтӧ, а куԅҗыка-віԍӧԁанаыԍ быԁ-ԍо-віԍыԍыԍ ԁасԍаԋ комынӧԇ бурԁӧны. Ԍібырса-јазваӧн-кулӧмјаслӧн шојјасыс зев-регыԁӧн сіԍмӧны; вомԍыс, нырԍыс ԁа бӧжувԍыс петӧ гырԁ-сора-быг. Кыԇі віԍӧԁӧ ԍібырса-јазва мӧсјасӧс. Ԍібырса-јазва мӧсјасӧс регыԁӧн віԍӧԁӧ. Муніг-костіыс ԉібӧ сулаліг-костіыс мӧс- кыԁ уԍӧ, віјԍӧ-песԍӧ кымынкӧ-мінут, нырԍыс, вомԍыс ԁа бӧжувԍыс гырԁ петӧ, — кулӧ. Унаыԍ кӧԅајкајас асывнас летчасны картаас ԁа мӧсныс ԋужвіԇӧ: кулӧма. А рытнас-на нач-ԇоԋвіԇа быԏԏӧ вӧлі: ԍоіс-јуіс, ԁолыԁа віԇӧԁіс. Ԋужӧԁыштас-кӧ віԍӧмыс, секі уԍкӧԁтӧԇыс кымынкӧ-час-војԁӧр мӧскыԁ јона жугыԉмӧ, быԏԏӧ зев-јона муԇӧма. Оз ԍој.& ԁугԁӧ рӧміԇтыны. Ветлӧԁлігас шатлалӧ. Вом-пыщкӧсыс віжӧват-рӧма лоӧ. Тушасӧ біалас. Мӧскыԁ зев щӧкыԁа лолалӧ, вомԍыс быг петӧ. Сеԍԍа сіјӧс кынтыны завоԃітас. Ԍін-бугыԉјасыс воԇӧ петӧны, ԍін-роԅјасыс паԍкалӧны. Кымынкӧ-час-мыԍԏі мӧскыԁ кулӧ. Меԁ-воԇԇа-топӧԁӧм-бӧрас-кӧ леԇыштлас, кокԋіԁҗык лолӧ мӧскыԁлы, секі віԍӧԁӧмыс вермас ԋужавны 12-часԍаԋ 36-часӧԇ. Кучікас-кӧ пыкӧсјас лоӧны, секі ԁырҗык віԍӧԁӧ: мӧскыԁ кулӧ 3 — 7-ӧԁ-лунјасас вӧԉіԍԏі. Кыԇі ԍібырса-јазваӧн віԍӧны ыжјас. Ыжјасӧс ԍібырса-јазваыԁ зев-жӧ регыԁӧн віӧ: кымынкӧ-мінутӧн ԇоԋвіԇа-ыж шојӧ пӧрӧ. Сулаліг-костіыс сіјӧ уԍӧ, нырԍыс ԁа бӧжувԍыс гырԁ петӧ, песԍыштас, — кулӧ. Віԍыԍјас ставныс кулӧны, бурԁыԍјас ыжјас-піыԍ оз овлыны. Кыԇі ԍібырса-јазваӧн порԍјас віԍӧны. Порԍјас-вылын ԍібырса-јазваыԁ шоча овлӧ. Віԍӧԁӧ најӧс сӧмын секі, кор мӧсјас ԉібӧ вӧвјас віԍӧны. Порԍјасӧс віԍмӧм-мыԍԏіыс јона біалӧ, сіјӧ зев ԍӧкыԁа лолалӧ, оз ԁугԁыв пыр руксӧ. Нырыс пӧԍ, кос. Кывјыс пыктӧ. Вом-пыщкӧсыс гӧрԁӧԁӧ. Порԍ зев јона песԍӧ, ԋекытчӧ оз інаԍ. Віԍӧмыс сіјӧс пӧԁтӧ, порԍыԁ кулӧ. Кыԇі ԍібырса-јазваыԁ понјасӧс ԁа каԋјасӧс віԍӧԁӧ. Понјасыԁ, каԋјасыԁ-ԁа ԍібырса-јазванаԁ зев-жӧ шоча віԍӧны. Најӧ, буракӧ, віԍмӧны шој-јај ԍојӧмыԍ, ԋулӧмыԍ-ԁа. Најӧс кыкнан-ногыс віԍӧԁӧ: регыԁ-нуӧԁанаӧн і ԋужӧԁӧмӧн, пыкӧсјасӧн. Пыкӧсјасыс овлӧны јурас, гоԉаас, вом-пыщкӧсас-ԁа. Кыԇі ԍібырса-јазваыԁ лебачјасӧс віԍӧԁӧ. Унаыԍ гортын-олыԍ-лебачјас — уткајас, ԇоԇӧгјас, курӧг-петукјас ԁа мукӧԁ, ԁруг кулӧны. Кулӧм-воԇвылас гӧныс налӧн сувтса сувтӧ, сорсыс ԁа зобјыс лӧзӧԁӧ, тушаыс гӧрԁ-чутӧԍԍӧ. Сы-бӧрын регыԁ і кулӧны. Мыј вӧчны, ԍібырса-јазва кор воас. Мыјӧн каԅалан ԍібырса-јазватӧ, пырыԍтӧм-пыр колӧ јуӧртны сы-јылыԍ скӧт-бурԁӧԁыԍ ԁокторӧс ԉібӧ пеԉшӧрӧс, ԉібӧ волісполкомӧ. Ԁокторыс-кӧ ԁа пеԉшӧрыс ылынӧԍ, віԁчыԍны оз ков, а пыр-жӧ колӧ корԍны кыԍ, еԍкӧ, віԍӧмыс верміс лоны. Колӧ гӧгӧр віԁлавны, абу-ӧ кӧнкӧ гуавтӧм-шој, оз-ӧ тупԉаԍны шыбытӧм-кучікјас, лыјас, гӧнјас, ԍурјас кулӧм-пемӧсјаслӧн; абу-ӧ коԁјӧм-гујас ԁа оз-ӧ понјас кыскавны сетыԍ јајсӧ ԁа лыјассӧ; ез-ӧ шојтчыны грезԁаԁ кучікӧн, јајӧн ԁа ԍурја-сӧн вузаԍыԍјас. Ԇоԋвіԇа-вӧвјасӧс віԍыԍјас-ԁіныԍ колӧ регыԁҗык торјӧԁны. Віԍыԍ-бӧрын кујӧԁсӧ петкӧԁны ԁа сотны. Гіԃԋа-ԍтенјассӧ ԁа ԉаԍԋітӧ мыԍкавны војԁӧр пӧԍ-кунваӧн, сеԍԍа мавтны іԅвескаӧн. Шој-кыскан-ԁоԃтӧ ԉібӧ ԏеԉегатӧ пӧԍ-кунваӧн-жӧ колӧ мыԍкыны, ԉібӧ сотны. Віԍмӧмсӧ-кӧ луԁын каԅалан, сені сеԍԍа скӧттӧ-віԇӧмыԍ колӧ ԁугԁывны. Ԇікӧԇ-кӧ-ԋін мӧԁлаын ԋекытӧні віԇны, мӧс-кујлан-інсӧ-кӧԏ колӧ војԁӧр сотны, сеԍԍа пощны. Меԁ-бур, ԃерт, мыјкӧԁыра став-скӧтсӧ віԇны картаын, тӧԁмавны, јешщӧ-абу-ӧ віԍыԍјас. Кык-вежонӧн-кӧ оз віԍмыны, вермасны коԉны ԇоԋвіԇаӧн. Меԁ-бур ԉекарство віԍӧм-лӧԋӧԁны — іԁравны шојјас. Колӧ најӧс гуавны јона пыԁӧ, кујім-аршын-пыԁаӧ. Меԁ-бур, &ескӧ, сотны. Шојјас-вылыԍ кучіксӧ ԋекущӧма оз ков куԉны: најӧн віԍӧмыс зев-јона разалӧ. Кыԇі-ԍібырса-јазваыԍ бурԁӧԁчыны. Ԍібырса-јазваыԁ-кӧ паԍкалӧма-ԋін, ԋем-тор і ԁумајтны бурԁӧԁчӧм-јылыԍ. Сӧмын-ԋін колӧ зіԉны лӧԋӧԁны сіјӧс, меԁым нӧшта оз паԍкав. Ыҗыԁ-пӧжар-кӧ-тај лоас, сотчыԍ-керкасӧ еновтӧны, ортчајассӧ віԇӧны, сіԇ-жӧ і тані: віԍыԍјассӧ еновтӧны, віԇӧны ԇоԋвіԇајассӧ, меԁ најӧ оз віԍмыны. Ԃерт, мыј вермӧны і віԍыԍјассӧ бурԁӧԁӧны, сӧмын-ӧԁ, шуам, регыԁ-ві- ԍӧԁана-ԍібырса-јазваыԍ і бурԁӧԁны ԋемтор, бурыс сыыԍ абу. Куԅҗыка-віԍӧԁігас пыкӧсјас-вылас бур кӧртавлыны јі-торјас, ԉібӧ кӧԇыԁ-ваын-кӧтӧԁӧм-рузум. Овлӧ, пыкӧсјассӧ вунԁалӧны ԁа ԁојсӧ сотӧны чорыԁ-вінаӧн, купороса-ваӧн, чорыԁ карболовеј кіслотаӧн ԉібӧ ԁонӧԁӧм кӧртӧн. Пыкӧсјастӧ вунԁалӧмыԁ абу бур: ԁојыԍ-летчӧм-вірӧн віԍӧԁыԍјасыс веԍкаласны муԍінӧ (почваӧ) ԁа ԁыр оз кувны. Ԍібырса-јазваыԍ-бурԁӧԁны аслыԁ оз ков, ԁоктор ԉібӧ пеԉшӧр бурԁӧԁасны. Кыԇі віԇны скӧтӧс ԍібырса-јазваыԍ. Меԁ-щӧкыԁа ԁа меԁ-кокԋіа ԍібырса-јазваӧн віԍмӧны јона-уҗалӧм-понԁа ԉібӧ омӧԉа-верԁӧм-понԁа-вынтӧммӧм-вӧвјас. Сывӧсна, мыјӧн ԍібырса-јазваыԁ воас, меԁ-јона колӧ віԇны вӧвјастӧ. Сеԍԍа ылӧ-тујӧ-ветліг-мунігјасӧн шојтчан-інјасын јона-віԁчыԍӧмӧн колӧ овны: меԁ еԍкӧ сені віԍыԍ-скӧт ез-жӧ вӧвны. Турун-ԋӧбігјасӧн колӧ віԁчыԍны: віԍӧԁана-іныԍ меԁ најӧ оз ԍурны.

16-ԁ ԍер. Ԍібырса-јазва морт-чужӧмын. Ӧні ԍібырса-јазваԍыԁ оз-ԋін важ-моз јона повны. Ԇоԋвіԇа-скӧтсӧ сыыԍ піԍԏіалӧны, јона сіјӧн віԇӧны віԍмӧмыԍ. Піԍԏіаԍӧмсӧ воԍтӧма велӧԁчӧм-морт, франтсуз, Паԍԏер. Сіјӧ велӧԁӧма піԍԏіавны јӧзӧс јӧјталӧмыԍ ԁурмӧм-понјасӧн-куртчалӧм-бӧрын, ԁа порԍјасӧс — рожаӧн-віԍмӧмыԍ. Роԍԍіјаын ԍібырса-јазваыԍ скӧттӧ піԍԏіалӧны 1888-ԁ-воԍаԋ. Војԁӧр ещаӧн ԍетлісны піԍԏіавны, а ӧні аԁԇӧны сыыԍ бурсӧ ԁа аԍныс корӧны піԍԏіалыԍсӧ. Меԁԍа-ԋін уна піԍԏіалӧны лунвылын: воӧн ԍо-ԍурс-ыж ԁа ԁас-ԍурс вӧв-мӧс піԍԏіаласны. Піԍԏіаԍӧмас ԍојӧмӧ-моз-ԋін велалӧмаӧԍ, ԋӧԏі оз шенԅыны. Понԁам наԃејтчыны, мыј ԍібырса-јазва Роԍԍіјаыԍ бырас. Піԍԏіаԍӧм отсалас сіјӧс бырӧԁны.

Јӧјталӧм (бешенство).

Јӧјталан-віԍӧмӧн вермӧны віԍмыны быԁ-пӧлӧс-гортса-кывтӧм-пемӧс, нӧшта кӧјінјас. Віԍӧны і јӧз. Јӧзыԁ секі зев-јона ваыԍ полӧны. Горшныс коԍмыны понԁас ԁа корасны ватӧ, а јуныс оз лыԍтны, полӧны веԍіг ва-ԁінас матыԍтчыны. Меԁԍа-јона јӧјталан-віԍӧмӧн віԍӧны понјас, каԋјас-ԁа. Најӧ сеԍԍа куртчалӧны вӧвјасӧс, мӧсјасӧс, јӧзӧс, — налы віԍӧмсӧ вуҗӧԁӧны. Јӧјталан-віԍӧмӧн Роԍԍіја-паԍтаын-жӧ віԍӧны, меԁԍа-јона гожӧмын. Тӧвјасын шочҗыка. Јӧјталан-віԍӧмӧн-віԍӧԁыԍјасыс олӧны вомын, ԁуԉ-вӧчан-ԋерӧԁјасын, ԁуԉԉын. Јӧјталӧмыс понјыԁлӧн оз-на тӧԁчы-а, ԁуԉԉас јаԁыс ем-ԋін: унҗыкыԍсӧ кык-кујім-лун воԇвыв јаԁӧԍԍӧ, мукӧԁ-ԁырјіыс квајԏ-кӧкјамыс-лун воԇ. Шојјасын віԍӧԁыԍјасыс зев ԁыр олӧны, оз кувны. Ӧні-на унаӧн шуӧны, понјасыԁ-пӧ јӧјталӧны жарыԍ, ԉібӧ горшыс коԍмӧ ԁа сіјӧн. Сіјӧ абу збыԉ. Унҗыкыс јӧјталӧны јӧјталан-пон-куртчалӧмыԍ: куртчалігас віԍӧԁыԍјасыс ԇоԋвіԇаыслы вуҗӧны. Јона колӧ повны пыԁӧ-куртчӧмыԍ. Секі јаԁа-ԁуԉԉыс понјыслӧн веԍкалӧ ԇоԋвіԇа-пемӧслы тушаас пыԁӧ. Јурсӧ-куртчалӧм зев-жӧ омӧԉ: ԍо-піыԍ 60 — 90-ыс јӧјмӧны. Абуҗык-полана гӧнсӧ-куртчалӧм, секі озҗык віԍӧмыс пыщкас веԍкав, вермас, коԁӧс куртчаліс, віԍтӧг мынны. Арталӧмаӧԍ ԁа быԁ-ԍо-куртчалӧмыԍ 15 ԉібӧ 20 сӧмын віԍмӧ. Јӧјталан-пон-куртчалӧм-мыԍԏі пырыԍ-пыр он јӧјмы. Мукӧԁ-ԁырјі віԍмӧмыс понԁас тӧԁчыны кымынкӧ-лун-мыԍԏі, кор кымынкӧ-вежон-мыԍԏі, овлывлӧ-і во-бӧрын. Унҗыкыԍсӧ — 4-8-вежон-мыԍԏі. Кыԇі віԍӧԁӧ јӧјталан-віԍӧмыс понјасӧс. Понјас жугыԉмӧны, пыр жӧԇӧны, ԋекыԏчӧ оз інаԍны. Омӧԉа ԍојӧны. Торјӧԁчӧны јӧзыԍ ԁа мукӧԁ-понјасыԍ, аскежа-ін корԍӧ- ны. Пыр кытчӧкӧ пеԉӧсјасӧ, пемыԁінӧ пырӧны. Куртчалӧм-інсӧ ԋулӧны, мукӧԁ-ԁырјіыс гыжјаснас ԉібӧ піԋјаснас гырԁӧԇ гыжјалӧны. Овлӧ, пышјасны гортԍыԁ, лун-кык волытӧг ветласны. Сеԍԍа понјасыԁ ԋінӧмыԍ

17-ԁ ԍер. Јӧјталан-пон.

ԁруг еравны понԁасны, скӧравны, уԍлаԍны јӧз-вылӧ ԁа скӧт-вылӧ, куртчавны најӧс. Кынӧм-ԍумалӧмсӧ оз понԁыны кывны, а јірӧны ԁа ԋылалӧны мыј-ԍурӧ: путӧ-і, рузумјас-і, кујӧԁтӧ-і, — быԁтор. Ваыԍ најӧ ԋӧԏі оз повны, зев-уна васӧ јуӧны. Гӧлӧсыс налӧн вежԍӧ, ԍібԁӧ. Пыр омԉалӧны. Мукӧԁ-ԁырјіыс вомԍыс уна-ԁуԉ летчӧ. Бӧрынҗык понјыԁ зев- -јона омӧԉтчӧ, вынтӧммӧ. Ветлӧԁлігас шатлалӧ. Ԍојанјас ԋылалӧ ԍӧкыԁа. Щӧкалыыс быԏԏӧ ӧшјӧ. Сеԍԍа војԁӧр бӧрлаԁорыс коԍмас, сеԍԍа тушаыс ставнас. Сы-бӧрын квајт-кӧкјамыс-лун-мыԍԏі понјыԁ кулӧ. Таԇі віԍӧԁӧ, кор јӧјмӧм-понјыԁ уԍлаԍӧ, куртчаԍӧ (бурнеј бешенство). Ем, лӧԋа-нуӧԁӧ віԍӧмыс. Секі понјасыԁ оз куртчаԍны ԋі оз пышјавны јӧзыԍ ԁа мукӧԁ-понјасыԍ. Налӧн регыԁҗык коԍмӧ бӧрлаԁорыс, ӧшјӧ щӧкалыыс. Сы-бӧрын кулӧны кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі. Кыԇі віԍӧны јӧјталан-віԍӧмӧн каԋјас. Каԋјасӧс віԍӧԁӧ понјасӧс-моз-жӧ. Најӧ секі уԍлаԍӧны јӧз-вылӧ, кывтӧм-пемӧсјас-вылӧ; гыжјалӧны, куртчалӧны најӧс. Јӧјталан-каԋјасыԍ зев колӧ повны: најӧ-куртчалӧм-бӧрын унҗыкԍыс ваыԍ біыԍ-моз понԁан повны. Кыԇі віԍӧны јӧјталан-віԍӧмӧн вӧвјас. Вӧвјас песԍӧны: четчыласны, воԁласны, бара четчӧны; кокјаснас мусӧ коԁјӧны; шкоргӧны, ԋесјалӧны, гӧрԁлӧны; ԉаԍԋісӧ ԁа мукӧԁ-тор мыј-ԍурӧ јірӧны; уԍлаԍӧны мукӧԁ-пемӧсјас-вылӧ, јӧз-вылӧ; зіԉӧны најӧс куртчыны. Сеԍԍа бӧрлаԁорыс коԍмӧ. 4 — 6-лун-мыԍԏі вӧлыԁ кулӧ. Кыԇі віԍӧны јӧјталан-віԍӧмӧн ԍура-пемӧсјас, гырыԍјас і посԋіјас. Мӧсјас-ыжјас віԍмасны ԁа пыр-жӧ жӧԇӧны. Ԉукаԍӧны, кокјаснас ԁа ԍурјаснас пыр коԁ- јыԍӧны, баксӧны. Гӧлӧсныс вежԍӧ, міԍтӧммӧ. Ԍінјасыс гырԁӧԍԍӧны. Кынӧм-ԍумалӧмсӧ вунӧԁӧны, ԁугԁӧны рӧміԇтыны. Вомԍыс ԁуԉ летчӧ. Гырксӧ јӧртӧ. Јӧјталан-порԍјас мӧсјас-моз-жӧ віԍӧны, сӧмын најӧ уԍлаԍӧны мукӧԁ-пемӧсјас-вылӧ ԁа јӧз-вылӧ, куртчалӧны најӧс. Кыԇі јӧјталан-віԍӧмӧн віԍӧны јӧз. Јӧјталан-пемӧсӧн-куртчалӧм-бӧрын морттӧ оз ԁругӧн завоԃіт віԍӧԁны. Вежон кык-кујім, унҗыкыԍсӧ кык-кујім-тӧлыԍ, віԍӧмыс ԋекущӧма оз тӧԁчы. Віԍӧԁны-завоԃітігас мортыԁ жугыԉмӧ, быԁторыԍ ԁӧзмӧ, скӧрмӧ, нораԍӧ вермытӧм-вылӧ. Оз ԍојԍы сылӧн, оз јуԍы. Јурыс віԍӧ. Лолалӧ пыԁіԍаԋ, кор щӧкыԁа, кор шоча. Морӧсыслы ԍӧкыԁ, быԏԏӧ мыјӧнкӧ жмітӧма сіјӧс. Луныԍ-лунӧ сіјӧ скӧрҗык, ԁӧзмыԍҗык лоӧ. Ԍојан ԍӧкыԁа пырӧ: ԋылавны ԃелӧ. Горшыс јона коԍмӧ, ԁа јуныс оз вермы: ваԍыс полӧ. Мукӧԁ-віԍыԍыс пышјӧны, кутны он вермы. Четчыштасны воԉпаԍԍыс ԁа зев-міԍтӧм-гӧлӧсӧн ԉока-горзӧны. Аԍныс пыр саԃаӧԍ, ставсӧ тӧԁӧны мыј вӧчӧны. Таԇі оз ԁыр віԍӧԁ: кык-ԋоԉ-лун-мыԍԏі мортыԁ кулӧ. Јӧјталан-віԍӧмыԍ-бурԁӧԁны ӧні оз-на кужны. Став-віԍыԍыс — кывтӧм-пемӧс-кӧԏ-морԏ — кулӧны. Меԁым віԍӧмыс оз боԍт, куртчалӧм-інсӧ — ԁојјассӧ, сотӧны ԁонӧԁӧм-кӧртӧн. Сӧмын сіјӧс колӧ вӧчны пырыԍтӧм- -пыр куртчалӧм-бӧрас. Ԋужӧԁчан-кӧ час-кымын, сотӧмыԍ бурыс оз-ԋін ло. Јӧзӧс, јӧјталан-пемӧсјасӧн-куртчӧм-бӧрын, колӧ піԍԏіавны. Секі најӧ оз понԁыны повны ваыԍ. Сещӧм-піԍԏіаԍан-іныс ем Ԉеԋінграԁын, Мӧскуа-

18-ԁ ԍер. Піԍԏіалӧны ԃеԏінаӧс јӧј-пон-куртчалӧм-бӧрын.

ын, Кіјевын, Карковын, Оԃессаын, Перымын ԁа уна-на мукӧԁ-карјасын. Коміјасӧс-піԍԏіавны нулывлісны Перымӧ. Кыԇі лӧԋӧԁны тајӧ-віԍӧм. Віԍмӧм-кывтӧм-пемӧсјасӧс куталӧны ԁа віалӧны, ун- җыкыԍсӧ лыјлӧны. Шојјассӧ кучікнас і ставнас зев-пыԁӧ гуалӧны. Мӧскӧс-кӧ ԉібӧ вӧлӧс јӧјталан-пемӧс куртчалас, колӧ сіјӧс торјӧԁны мукӧԁ-скӧтыԍ ԁа віԇны сіԇі тӧлыԍ-мӧԁ, кытчӧԇ он понԁы ԉучкі-тӧԁны, віԍмӧма абу сіјӧ. Віԍмасны-кӧ, пырыԍ-пыр начкыны. Куртчалӧм-понјасӧс, каԋјасӧс-ԁа, пырыԍ-пыр колӧ начкыны, выԉӧс лӧԍӧԁан. Віԍыԍјаслыԍ-оланінсӧ колӧ резны ԉекарствоӧн, віны віԍӧԁыԍ-гагјассӧ. Став горттӧм (броԃачіје)-понјассӧ колӧ віавны. Керкаын-віԇан-понјасӧс ԁа горт-гӧгӧрын-олыԍ-понјасӧс віԇны ывлаын ԁом-јылын, ныр-вомсӧ кӧрталӧмӧн (наморԁԋікӧн). Сӧмын таԇі-вӧчӧмӧн верман лӧԋӧԁны тајӧ віԍӧм, верман віԇны јӧјмӧмыԍ ԁа кулӧмыԍ уна-скӧтӧс ԁа јӧзӧс.

Луԁӧм.

Луԁӧмыԁ вуҗана-віԍӧм-жӧ. Сіјӧ быԁ-вылын овлӧ, быԁ-пӧлӧс-скӧт-вылын. Јӧзыԁ-на јона віԍӧны-і. Пемӧсјас-пӧвсын сіјӧ зев-ӧԁјӧ паԍкалӧ, віԍӧԁӧ куԅа. Еновтан-кӧ ԁа он-кӧ понԁы бурԁӧԁны најӧс, уна-војасӧн кысԍас. Луԁӧм лоӧ кԉешщ-ԋіма-гагјыԍ. Најӧ веԍкалӧны кучікӧ, овмӧԁчӧны сені. Ԍојӧны-јуӧны госсӧ ԁа вірсӧ. Ветлӧԁлӧны кучікӧԁ ӧтарӧ-мӧԁарӧ, леԇӧны уна коԉк. Ветлӧԁлігас најӧ гіԉӧԁӧны кучіксӧ, сы-вӧена пыр лоӧ гыжјаԍны. Кԉешщјас кокԋіа-вуҗӧны ӧԏі-пемӧс-вылыԍ мӧԁ-пемӧс-вылӧ, віԍмӧԁӧны грезԁԍыԁ став скӧтсӧ. Вуҗӧны најӧ мӧԁа-мӧԁ-берԁӧ-ԋіртчігӧн, кӧлујӧн, шуам: ԍіјӧсјасӧн, вӧжжіјасӧн,

19-ԁ ԍер. Луԁӧм-гаг ԁа сылӧн коԉкјасыс.

сынанјасӧн ԁа м. т.; јӧз-пыр (најӧс ԁӧԅӧрітыԍјас-пыр), кујӧԁ-пыр, ӧбԉеԃ-пыр-ԁа. Віԍыԍ-оланінын быԁлаын уна-гагјас вермасны лоны. Луԁӧм поԅӧ тӧԁмавны со-кыԇі: пемӧс-јурын, гоԉаас ԁа лопаткајасас лоӧны угрі-коԃјас; бӧрынҗык сещӧмјасыс лоӧны туша-куԅаас. Сещӧм-четчалӧмјас-інԍыс гӧныс уԍӧ. Четчалӧмјасыс потлаԍӧны, петӧ сетыԍ кіԅер-тор, кеԋԍалӧ — коԍмӧ. Кеԋԍалӧм-улас кучікыс уԉалӧ. Гӧныс пыр-на уԍӧ. Гӧнтӧм-ін ыҗԁӧ, паԍкалӧ. Кучікыс чукыртчӧ, кӧрԍӧ. Меԁԍа-јона сещӧм-кӧрԍӧмыс тӧԁчӧ гоԉаас. Кԉешщ-ветлан-інті сотӧ-луԁӧ: пемӧсјас чарсјасны-

20-ԁ ԍер. Еԋ ԁа ај кԉешщјас.

-гыжјаласны сеті, мукӧԁ-ԁырјіыс, вірӧԇ. Сы-вӧсна аԍныс јешщӧ-јона віԍмӧны. Он-кӧ бурԁӧԁ пемӧсјастӧ, луԁӧмыс вермӧ најӧс: пемӧсјасыԁ јона омӧԉтчӧны, ебӧсԍыс уԍӧны, кулӧны. Меԁым мезԁыԍны луԁӧмыԍ, став-луԁыԍсӧ колӧ јансӧԁны ԇоԋвіԇајасыԍ, торја-картајасын најӧс віԇны. Важ-оланінсӧ налыԍ ԉекарствојасӧн којны, віны сетыԍ луԁӧԁыԍ-гагјасӧс. Најӧ-ӧԁ быԁлаын картааԁ вермасны лоны: ԉаԍԋіаԁ, ԍурјајаԍын, пеԉӧсјасын, ворјасын, веԁ- рајасын ԁа мукӧԁлаын, кытчӧ інмӧԁчыліс віԍыԍ, кӧні сіјӧ гыжјаԍіс. Кыԇі луԁӧмыԍ бурԁӧԁны. Віԍыԍјасӧс колӧ бурԁӧԁны. Он-кӧ бурԁӧԁ, луԁӧмыԁ оз-і помаԍ: воыԍ-воӧ пыр кысԍас. Бурԁӧԁны завоԃітны колӧ пырыԍтӧм-пыр мыјӧн каԅалан віԍмӧмсӧ: секі кокԋіԁҗык бурԁӧԁныԁ ԁај регыԁҗык бурԁас. Еновтчан-кӧ бурԁӧԁӧмыԍ, мӧԁыԍ, паԍкалас-ԁа, зев-ԍӧкыԁ лоӧ бурԁӧԁныԁ. Бурԁӧԁӧны со-кыԇі: војԁӧр пемӧстӧ мыԍкӧны, ем-кӧ, віж-мајтӧгӧн, абу-кӧ, прӧстӧјӧн ԉібӧ кунваӧн. Мыԍкӧны, меԁым весавны кучіксӧ ԍібԁӧм-лӧм-коԃыԍ ԁа ԋајтыԍ. Лӧԍӧԁӧны шӧріпӧва-сорӧс караԍіныԍ ԁа кӧнтуԍ-выјыԍ. Сорӧсас кӧтӧԁӧны сӧстӧм-рузум, сеԍԍа ԋіртӧны сіјӧн луԁан-інјассӧ. Вежон-мыԍԏі мӧԁыԍ сіԇі вӧчӧны. Оз-кӧ бурԁ, којмӧԁыԍ. Бурԁӧԁӧны і табак-сулӧԁӧм-ваӧн (воԍмушка-табак бутылка-ва-вылӧ), ԃӧгӧԃа-маԅӧн- ԁа (стӧкан ԃӧгӧԃ ԁа кык-стӧкан ԃереваннеј-маслӧ-сорӧс). Ԃӧгӧԃ-маԅсӧ ној-торјӧн ԋіртӧны ԁојас ԁај ԁој-ԁорјасас, ԇоԋвіԇаінас: гагјасыс-ӧԁ вермасны лоны і сені. Кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі маԅсӧ мыԍкӧны быгја-ваӧн ԉібӧ ԁебыԁ-кунваӧн. Пемӧсыԁ-кӧ сы-бӧрын гыжјаԍны-на понԁас, мӧԁыԍ колӧ сіԇі вӧчны ԁај којмӧԁыԍ, кытчӧԇ оз бурԁ. Луԁӧмыс-кӧ туша-куԅаын, секі ӧтчыԁ-мавтӧмын мавтны ԁа ԋіртны маԅјасӧн колӧ сӧмын којмӧԁ-јукӧн-тушасӧ. Став-туша- сӧ-кӧ ӧтпырјӧ мавтан, бур-пыԃԃі сӧмын ԉок лоӧ. Кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі важ-мавтӧм-інсӧ колӧ мыԍкыны ԁа выԉлаті којмӧԁ-јукӧн-тушасӧ маԅӧн зыравны, с. в. Ыжјасӧс луԁӧмыԍ бурԁӧԁӧны купајтӧмӧн. Сӧмын, ԃерт, купајтӧны шоныԁ-ԁырјі ԁа шоныԁ-інјасын. Купајтан-васӧ со-кыԇі вӧчӧны: боԍтӧны мыјԁа колӧ ва, пуԅӧԁӧны сіјӧс; пуігас леԇӧны сетчӧ ԉіста-табак (пунт-табак веԁра-ва-вылӧ) ԁа тувҗын пӧјім. Купајтігас колӧ віԁчыԍны, меԁым сорлалӧм-ваыс оз веԍкав ыжыԁлы ԍінмас ԋі пеԉас. Купајттӧԇ-војԁӧр бур мыԍкыны ыжтӧ мајтӧг-быгја-ваӧн.

Шырыԍ-ԉішај.

Шырыԍ-ԉішај лоӧ бак-коԃ-щакыԍ, гӧнјасас. Гӧнјасыс сы-вӧсна чегјаԍӧны, уԍӧны. Щакыс кучік-вылысас лоӧ, быԏԏӧ топыԁ гӧгрӧс-лӧмјас. Ӧшјаслӧн-мӧсјаслӧн шырыԍ-ԉішај завоԃітчӧ унҗыкыԍсӧ јурԍаԋыс. Ԋувԍігӧн лоӧ і мышкуас, бӧрлаԁорас. Војԁӧр четчыштас ічӧ-

21-ԁ ԍер. Јіуԁан-ыжјасӧс купајтӧны. ԏік-чіреј-коԃ. Сеԍԍа сетыԍ гӧныс уԍас, куш-кучікыс коԉӧ. Сіјӧ регыԁӧн тупкыԍӧ кыз, кос, руԁоват-рӧма-кеԋӧн — лӧмӧн. Кызтаыс сылӧн чуԋҗын-кызта-кымын, паԍтаыс — вершӧкҗынԍаԋ кујім-ԋоԉ-вершӧкӧԇ. Лӧм-коԃ-улас чукӧрмӧ ор. Тӧлыԍ-, кык-мыԍԏі лӧм-коԃыс уԍӧ, коԉӧ гӧнтӧм-кучікыс. Шырыԍ-ԉішајӧн-віԍігӧн мукӧԁ-ԁырјі пемӧсјас зев јона гыжјаԍӧны, луԁӧ налӧн јајыс, а мукӧԁ-ԁырјі ԋӧԏі оз. Кыԇі бурԁӧԁны ԉішајыԍ скӧтӧс. Бурԁӧԁны завоԃіттӧԇ колӧ лӧм-коԃсӧ весавны: колӧ зыравны віԍан-інјассӧ віж-мајтӧгӧн, креоԉінӧн, ԉібӧ госӧн. Поԅӧ мыԍкыны прӧстӧј мајтӧгӧн, кунваӧн. Кор став лӧм-коԃыс мынӧ, сӧстӧм-кучікыс коԉӧ, секі бурԁӧԁны сіԇ-жӧ, кыԇі луԁӧмыԍ бурԁӧԁӧны.

Рожа (краснуха).

Рожаӧн віԍӧны порԍпіјан, кык-тӧлыԍԍајас ԁа 1-арӧсӧԇ. Віԍӧны тулысын ԁа гожӧмын. Віԍмӧм-мыԍԏіыс віԍӧмыс тӧԁчӧ сӧмын кујім — ԍіԅім-ԍуткі-бӧрын. Порԍӧс кынтӧ. Сіјӧ тірԅӧ, пырӧ воԉӧс-улӧ. Оз ԍој. Ԍӧкыԁа асмогаԍӧ. Тушаыс гӧрԁ-чутӧԍԍӧ. Ԉічкыштан-кӧ најӧс чуԋпомнаԁ, кеԉԁӧԁасны. Чуԋтӧ боԍтан ԁа бара ӧԁјӧ гӧрԁӧԁӧны. Кујім-ԋоԉ-лун-мыԍԏі порԍыԁ кулӧ. Мукӧԁ-ԁырјі віԍӧԁыԍјасыс вірас оз пырны, кучікас і коԉтчӧны. Секі ку- чікыс пыкталӧ, гӧрԁӧԁӧ, сеԍԍа пӧртмаԍны понԁас, гӧрԁа-лӧза лоӧ. Секі порԍтӧ кокԋіԁа віԍӧԁас, вермас бурԁны. Рожаыԍ-кӧԏ-і порԍыԁ бурԁас, сылӧн ԍӧлӧмыс лоӧ омӧԉ, пӧԁтыны сіјӧс понԁас. Порԍыԁ луныԍ-лунӧ омӧԉтчас, вішкас сіԇі тӧлыԍ-кык-кујім, сеԍԍа кулӧ. Кыԇі віԇны порԍјасӧс вуҗана-віԍӧмјасыԍ. Порԍтӧ ԋӧбан ԁа вежон-кујім колӧ віԇны сіјӧс торјӧн, торја-ԁозјыԍ верԁны. Сы-бӧрын, ԋекущӧм-віԍӧм-кӧ сы-вылыԍ он каԅав, поԅӧ ӧтлаавны мукӧԁ-скӧткӧԁ. Порԍјастӧ колӧ віԇны сӧстӧм, југыԁ, кос-інын. Васӧԁ-ԁа, ԋајт-ԁа, пемыԁ-інын-віԇігӧн уна-мікроб на-вылын лоӧ, уна-ԉок сетыԍ порԍыслы аслыс, мукӧԁ-кывтӧм-пемӧсјаслы ԁа јӧзлы. Оз ков леԇны порԍтӧ ԋајт-піын луаԍны, ԍојны крыса-ԁа, шыр-ԁа, каԋ-ԁа пон-шојјас, быԁ-ԍама шыблӧссӧ-ԁа. Сыыԍ сіјӧ вермас віԍмыны вуҗана-віԍӧмјасӧн. Јајас лоӧны ков-нырјас (зароԁыші). Мукӧԁыс најӧ сещӧм посԋіӧԍ, куш-ԍінмӧн-віԇӧԁӧмӧн он і аԁԇы. Шуԍӧны тріхінаӧн. Мукӧԁыс — броса-шыԁӧс-гырԍа-гаԃјас, шуԍӧны фінкаӧн. Сещӧм-порԍ-јајсӧ-кӧ омӧԉа пуан, тріхінајасыс ԋі фінкајасыс сетыԍ оз кувны, веԍкаласны ԍојыԍыслы гыркас. Тріхінаӧн-віԍмӧм-морт куԅа віԍас, сеԍԍа кулӧ. Фінкаыԍ ԍувјын ков артмӧ, зев куԅ: уна-метр-куԅа. Сіјӧ зев-јона морттӧ омӧԉтчӧԁӧ. Порԍјастӧ коԇны оз ков кӧнӧвалјаслы ԍетны: најӧ, ԋајта-вӧԃітчігас ԁа кужтӧгыԁ, вуҗана-віԍӧмјас вермасны вајны. Меԁым рожаыԍ віԁчыԍны, кор порԍ-ԁінаԁ скӧт-ԁокторӧс ԁа щӧкты сылы порԍтӧ піԍԏіавны. Бур піԍԏіавны луԁӧ-леԇтӧԇ, вӧлӧԍткоԃыслы. Ӧԏі-кӧ-ӧԁ піԍԏіалас, а мукӧԁыс оз, сыыԍ бурыс еща. Мыј керны, порԍ-віԍӧмыс-кӧ ветлӧԁлӧ-ԋін. Мыјӧн каԅалан порԍ-віԍӧмтӧ, ӧԁјӧнҗык колӧ јуӧртны сы-јылыԍ скӧт-ԁокторлы. Вуҗана-віԍӧмԍыԁ омӧԉыс абу ӧтка-кӧԅајстволы, а госуԁарстволы ставнас. Віԍыԍјасӧс коԉ овны, кӧні најӧ віԍмісны, а ԇоԋвіԇајассӧ на-ԁіныԍ петкӧԁ мӧԁлаӧ. Віԍыԍјас-бӧрԍа-ԁӧԅӧрітны колӧ коԁлыкӧ ӧԏі-мортлы; віԍыԍӧс верԁны-јуктавны торја-ԁозјыԍ. Порԍјасӧс оз ков леԇны луԁӧ, кытчӧԇ ԁоктор оз щӧкты. Порԍ-віԍігаԁ порԍ-ԁінаԁ бокӧвејӧс ԋекоԁӧс ен леԇ. Ԁај ачыԁ јона ен ветлӧԁлы, гортаԁҗык ов; ен паԍкӧԁ віԍӧмсӧ. Віԍыԍ-порԍӧс ԍојӧм-вылӧ начкыны оз поԅ. Порԍ-јајтӧ поԅӧ ԍојны сӧмын ԁоктор-віԁлалӧм-бӧрын, щӧктас-кӧ сіјӧ. Оз ков вунӧԁны, віԍӧԁыԍјасыс сылӧн туша-паԍтаас: вірас і јајас. Порԍ-шојјастӧ колӧ гуавны пыԁӧ, клаԁбішще-вылӧ. Порԍ-увԍыԁ кујӧԁсӧ колӧ сотны, ԉібӧ петкӧԁны чукӧрӧ ԁа меԁ сені јона пӧжԍас, сотчас став-гагыс. Сывӧсна кујӧԁ-чукӧрас течӧны щӧщ вӧв-кујӧԁ, ԉібӧ торф, ԉібӧ іԅвеска. Порԍјас-вылыԍ віԍӧмсӧ, кыԇі і мукӧԁ-пемӧсјас-вылыԍ, колӧ тӧжԁыԍны бырӧԁны арԏеԉӧн, 22-ԁ ԍер. Порԍјас луԁын ԋајтын луаԍӧны. вӧлӧԍткоԃнаԁ. Ӧткӧн-песԍӧмыԍ бур оз ло: выныс ӧтувчӧмын. Воԍталӧј кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котырјас.

Вуҗана-віԍӧмјастӧ кокԋі лӧԋӧԁны секі, кор креԍԏана јона-отсаԍӧны сытујӧԁ скӧт-ԁокторлы ԉібӧ пеԉшӧрлы, кор креԍԏана тӧԁӧны, кыԇі кутны віԍӧм-паԍкалӧм. Ԁокторлӧн-щӧктӧмјасыс рӧскоԁнӧ торја-кӧԅајстволы, ԁа бур обществолы ԁа госуԁарстволы. Сывӧсна віԍӧм-воӧм-мыԍԏі ӧԁјӧнҗык кӧлӧ боԍтчыны бырӧԁны сіјӧс, кутны паԍкалӧмыԍ: колӧ регыԁҗык начкавны віԍмӧм - кывтӧм-пемӧсјасӧс. Аԍныс-кӧ јӧзыс ԁокторыԁлы оз понԁыны отсаԍны, сіјӧ ӧтнасӧн ԋемтор оз вермы вӧчны: ӧԏі-мортыԁ быԁлаӧ он суԇчы. Колӧ-ӧԁ віԍыԍјасӧс бурԁӧԁны, віԇны віԍмӧмыԍ ԇоԋвіԇајасӧс, кыјӧԁны, меԁ шојјас ԉучкі іԁралісны, скӧт-клаԁбішще пощісны, віԍыԍ-пемӧсјас луԁын ез ветлыны, ез ԋӧбны-вузавны выԉ-пемӧсјасӧс, кучікјас, јај, јӧв ԁа м.-т. ԁа еща-ӧмӧј уҗыԁ ԉок-вуҗана-віԍӧм-ветлігӧн, кор скӧттӧ ԁа јӧзтӧ косаӧн-моз ыщкӧ. Сещӧм-каԁын јӧз-отсӧгыԁ вывті јона колӧ. Налы колӧ кыјӧԁны секі ас-бӧрԍаыс ԁај суԍеԁјас-бӧрԍаыс. Колӧ быԁ-грезԁын воԍтыны кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котырјас, бӧрјыны сетчӧ јӧзӧс креԍԏана-піыԍ. Најӧ понԁасны кыјӧԁны вуҗана-віԍӧм-ветлігӧн јӧз-бӧрԍаыс, быԁӧн-ӧ олӧны ԁа вӧчӧны ԁоктор-щӧктӧм-ԍерԏі. Ԁокторкӧԁ ӧтвылыԍ налы колӧ мӧвпавны ԁа лӧԍӧԁавны віԍӧм-лӧԋӧԁӧмјас, пыртны најӧс олӧмӧ. Кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍјас лоӧны скӧт-ԁоктора-јӧза-костын шӧрас, понԁасны віԍтавлыны налы ӧԏіыслыԍ і мӧԁыслыԍ колӧмјассӧ, коланторјассӧ, щӧктӧмјассӧ; понԁасны отсаԍны ӧԏіыслы і мӧԁыслы. Унҗык кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котыр! Енӧ вунӧԁӧ, мыј вуҗана-віԍӧмјас скӧтлӧн помӧԇ орӧԁӧны кӧԅајствотӧ, уна-јӧзӧс корыԍӧ пӧртӧны. Ԉок-вӧчыԍ-віԍӧмјасыԍ мынан сӧмын секі, кор креԍԏана віԍӧм-лӧԋӧԁан-уҗсӧ ас-кіас боԍтасны. Велӧԁчӧм-јӧз, тӧԁмӧԁалӧј велӧԁчытӧм-пемыԁ-војтырӧс кывтӧм-пемӧс-вуҗана-віԍӧмјасӧн ԁа кущӧм-ыҗыԁ-ԉок наыԍ. Велӧԁӧј најӧс віԍӧмјассӧ лӧԋӧԁны. Лыԃԃыԍыԍ-јортјас! СССР-са-јӧзјаслӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-ін леԇӧ тащӧм-ԋігајассӧ ԁа корӧ креԍԏанаӧс ԁа креԍԏана-пӧвсын-уҗалыԍјасӧс гіжны Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧ. 1) Кущӧм-ԋіга ԍӧлӧмвылаԁ воіс ԁа мыј-вӧсна? 2) Ставыс-ӧ ԋігаас гӧгӧрвоана? 3) Ніга-коркаыс ԁа мортјасыс ԋігаас бу-рӧԍ-абу? 4) Кущӧм-ԋігајас, еԍкӧ, јешщӧ лыԃԃан? 5) Бурӧԍ-абу тіјан-ногӧн Шӧрса-ԋіга-леԇан-інӧн-леԇӧм мукӧԁ-ԋігајас. Гіжыштӧј щӧщ на-јылыԍ: мыј бурыс сені, мыј омӧԉыс, ковтӧмыс. Кымын-унҗык-шыӧԁчӧм ԋігајас-јылыԍ тіјанԍаԋ лоӧ, сымын бура поԅӧ лӧԍӧԁны тані уҗсӧ, бурҗык ԁа коланҗык-ԋігајас леԇны-ԁа. Секі понԁам тӧԁны, мыјҗык колӧ креԍԏаналы, мыј-јылыԍ гіжны налы. Піԍмӧјастӧ поԅӧ ыстыны маркатӧг, со-кущӧм аԁресӧн: Москва. Никольская, 10. Центральное Издательство народов СССР. Крестьянский Отдел, Јурінԁалыԍ: Ԉістбок I. Вуҗана-віԍӧмјас-гортса-кывтӧм-пемӧсјаслӧн. Кущӧм-ыҗыԁ-ԉок-вуҗана-віԍӧмјасыԍ. 3 Мыј колӧ тӧԁны вуҗана-віԍӧмјаc-јылыԍ. 4 Кытыԍ лоӧны вуҗана-віԍӧмјасыс.... — Вывті-посԋі-гагјас — мікробјас, налӧн олӧмыс-ԁа 6 Кыԇі кывтӧм-пемӧсјас віԍмӧны вуҗана-віԍӧмӧн.... 9 Вуҗана-віԍӧм-кутчіԍӧм........ — Оргаԋізмыԁ пыр воԇсаԍӧ віԍӧԁыԍ-гагјаскӧԁ 10 Кыԇі разалӧны вуҗана-віԍӧмјас.... 11 Кущӧмӧԍ вуҗана-віԍӧмјас...... 12 Кор поԅӧ ԁумајтны, вуҗана-віԍӧм-по скӧт-вывті ветлӧԁлӧ — Кыԇі лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјас.... 18 Кытчӧ воштыны пемӧс-шојјас ԁа кущӧм-бур најӧс-гуалӧмыԍ — Јешщӧ кыԇі поԅӧ лӧԋӧԁны вуҗана-віԍӧмјастӧ 15 Віԇӧј кывтӧм-пемӧсјастӧ віԍмӧмыԍ піԍԏіалӧмӧн.... — II. Чума........................................ 17 III. Сап............................. 21 Ԉістбок. IV. Мыт............................30 Мыјӧн мытыԁ ԁа сапыԁ абу ӧткоԃӧԍ. 33 V. Ԍібырса-јазва........ 36 VI. Јӧјталӧм (бешенство)...............44 VІІ. Луԁӧм............................50 VІІІ. Шырыԍ-ԉішај...................... 54 IX. Рожа..............................55 X. Воԍталӧј кывтӧм-пемӧсјас-понԁа-тӧжԁыԍыԍ-котырјас 59