Пос

БРОԊІ Н. ԈЕԊІН ԁа КРАСНЕЈ (Гӧрт)-АРМІЈА. Роч-вылыԍ коміӧн лӧԍӧԁіс М. А. Молоԁтсова. Реԁаксіјааліс А. Ф. Богԁанов. Гӧрԁ-Арміјатӧ лӧԍӧԁіс Коммуԋіст-парԏіја.

Гӧрԁ-Арміја-лӧԍӧԁан лунӧн лыԃԃыԍӧ 1918-ӧԁ-воԍа февраԉ-тӧлыԍԍа 23-ӧԁ лун. Тајӧ-лунас Нароԁнеј комісарјаслӧн Сӧвет леԇіс ԃекрет (закон): „лӧԍӧԁны выԉ арміја — Робочеј-Креԍԏаналыԍ Гӧрԁ-Арміја“. Та-ԍерԏі оз ков ԁумајтны: Гӧрԁ-Арміјаыԁ-пӧ сӧмын-на ԍіԅім-во-сајын міјан і лоі. Коммуԋіст-парԏіјаыԁ, аслас Ԉеԋін-јорт-јуралыԍыскӧԁ, парԏіја-панԍӧмԍаԋыс кутіс уҗавны ревоԉутсіја-вӧчыԍ-вын јӧртӧ (ԍіла) чукӧртӧм-вылын. Ԅіновјев-јорт, — сіјӧ пыр Ԉеԋінкӧԁ щӧщ уҗаліс, бур-отсӧг сылӧн вӧлі, — шуӧ: „Кор міјанӧс, боԉшевікјасӧс, сарыԁлӧн правіԏеԉствоыс вӧлі лыјлӧ, ӧшӧԁлӧ, быԁ-ногӧн нарԏітӧ, ԍекі-ԋін міјан парԏіјаыԁ ԋе ӧԏі, ԋе кык во, а кыԅ-віт во-ԁорыԍ унҗык пыр-ӧтарӧ чукӧртіс, лӧԍӧԁіс Гӧрԁ-Арміјатӧ. Сӧмын тајӧ кыԅ-воԍа уҗ-понԁаыс 1917-ӧԁ-воԍа-окԏабр-тӧлыԍаԁ сещӧм ӧԁјӧ ԁа бура, ӧԏі-војӧн, сувтіс Гӧрԁ-Гварԁіјаыԁ. А сіјӧ сеԍԍа регыԁӧн пӧрі Гӧрԁ-Арміјаӧ. Влаԃімір Іԉԉіч Ԉеԋінлӧн парԏіјаыс (сіјӧ став олӧмсӧ, вірсӧ, ловсӧ пуктіс парԏіјасӧ лӧԍӧԁӧм-вылӧ) 20-25 во-чӧж уҗаліс Гӧрԁ-Арміјатӧ лӧԍӧԁӧм-вылын“. Вына, јон гӧрԁ-Арміјатӧ Коммуԋіст-парԏіјаыԁ лӧԍӧԁіс аслас-ԁыр-песԍӧмӧн, јона-мырԍӧмӧн.

23-во-сајын.

1902-ӧԁ воын „Что ԃелаԏ“ („Мыј вӧчны“)-ԋіма ԋігаын Влаԃімір Іԉԉіч сар-правіԏеԉствокӧԁ ӧружјӧӧн вермаԍӧм-јылыԍ гіжӧ: „Ӧні, ме чајта, быԁӧн-ԋін шуасны: міјанлы колӧ бура мӧвпавны сы-јылыԍ ԁа ԍуԍа лӧԍӧԁчыны сек-кежлӧ“. Кущӧм-нӧ вӧлі секі каԁыс (пӧраыс)? Ӧні быԁ уҗалыԍ-морт-ԋін тӧԁӧ: ревоԉутсіјатӧ бур помӧԇ нуӧԁны колӧ коԍӧ нуӧԁыԍ, інԁалыԍ, тујԁӧԁыԍ парԏіја. Ез-кӧ вӧв сещӧм парԏіјаыԁ, сар-правіԏеԉствотӧ, капітаԉістјастӧ, помешщікјастӧ ԋе вермывны, еԍкӧ, вӧлі Роԍԍіјааԁ. Коԍӧ-нуӧԁыԍ, інԁалыԍ, нырщікалыԍ парԏіјаыс уҗалыԍ-јӧзлӧн ем Коммуԋіст парԏіја. Коммуԋіст парԏіјаын меԁԍа ыҗыԁ-ԍӧлӧма, меԁԍа бур-вежӧра, меԁԍа шаԋ војтырыс пабрік-завоԁса уҗалыԍјас, рабочејјас-костыԍ. Коммуԋіст-парԏіјаыԁ став-му-паԍталаыс уҗалыԍ-јӧзӧс тујԁӧԁӧ выԉ-оласноглаԋ. Со мыј тӧԁӧ-ԋін ӧні быԁ-уҗалыԍ морт. Кыԅ-кујім во-сајын пабрік-завоԁын уҗалыԍјас (рабочејјас) веԍіг оз-на вӧлі бура гӧгӧрвоны парԏіја колӧмтӧ. Колӧ вӧлі налы сіјӧс вежӧравны, спуԏԏу віԍтавлыны мыјла колӧ парԏіјаыс, мыј сіјӧ понԁас вӧчны ԁа с.в. Колӧ вӧлі вермаԍны сещӧм најан-војтыркӧԁ (меԋшевікјаскӧԁ, есерјаскӧԁ ԁа мукӧԁкӧԁ), коԁјас вӧлі лыԃԃӧны аԍнысӧ уҗалыԍ-јӧз-ԁор-сулалыԍјасӧн, — еԍкӧ, збыԉсӧ, уҗалыԍ-јӧзсӧ озырјаслы вузалыԍјас вӧліны. Најӧ, кыԇі-вермісны, паԁмӧԁісны чукӧртны коммуԋіст-парԏіјатӧ: оз-пӧ ков ԋекущӧм парԏіја, ԋінӧм-пӧ сыыԍ. Секі лоі јона уҗавны Влаԃімір Іԉԉіч Ԉеԋінлы: југԁӧԁны, ԍуԍмӧԁны, кыпӧԁны робочејјастӧ ԁа вермаԍны, коԍаԍны (кывнас, гіжӧԁ-пыр-ԁа) најан војтыркӧԁ, уҗалыԍјастӧ паԁмӧԁыԍјаскӧԁ, озырјаслы најӧс вузалыԍјаскӧԁ. Тајӧ уҗсӧ Ԉеԋіныԁ нуӧԁіс „Іскра“ („Кіԋ“)-ԋіма гаԅет-пыр. Гаԅетсӧ леԇісны заграԋічаын. Роԍԍіјааԁ ыставлісны сіјӧс сар-правіԏеԉствоыԍ гуԍӧн. Секі-жӧ „Что ԃелаԏ“ ԋігаыԁ Ԉеԋінлӧн петіс. Сені Влаԃімір Іԉԉічыԁ парԏіја-јывԍыԁ гіжӧма-ԋін паԍкыԁҗыка, гӧгӧрбокԍаԋ петкӧԁлӧма. Ԉеԋін велӧԁӧм-ԍерԏі парԏіјаыԁлы колӧ лоны кӧрт-коԃ топыԁӧн. Меԁ-пӧ сіјӧ кӧԏ ічӧԏік, меԁ сені еща војтыр, сӧмын меԁ вӧліны најӧ ыҗыԁ-ԍӧлӧмајас, тыр-бур вежӧрајас, уҗалыԍ-јӧз-ԁор помӧԇ - сулалыԍјас, повтӧг вермаԍыԍјас. Парԏіјатӧ-пӧ колӧ лӧоӧԁны сіԇі, — шуліс Ԉеԋін-јорт, — меԁ, еԍкӧ, сіјӧ верміс зев бура лӧԍӧԁчыны сувтны воча сар-правіԏеԉстволы, капітаԉістјаслы ԁа помешщікјаслы ԁа коԍӧн шыбытны, ԇікӧԇ путкыԉтны најӧс. Тащӧм кӧрт-коԃ-топыԁ парԏіјатӧ паніс Ԉеԋіныԁ 1903-ԁ воын, апреԉ-мај-тӧлыԍјасын, Лонԁонса * сјезԁ-вылын. *

1) Лонԁон — Ангԉіјалӧн стоԉітсаыс. 2) Тајӧ вӧлі парԏіјаыԁлӧн мӧԁ сјезԁ-ԋін. Меԁ-воԇԇаыс вӧлӧма 1898 ӧԁ воын. Сјезԁ-вылас секі чукӧртчылӧмаӧԍ сӧмын ӧкмыс морт: вӧжӧра (сознаԏеԉныј) рабочејыԁ — парԏіјаыԁлыԍ коланлунсӧ гӧгӧрвоыԍыԁ — вӧлӧма еща-на. Сјезԁыс ештӧм-бӧрын сарлӧн палачјасыс (жанԁармјасыс) пӧшԏі ӧкмыснан мортсӧ арестујтӧмаӧԍ (кутӧмаӧԍ). Сы-вӧсна меԁ-воԇԇа сјезԁыԁ ез вермы пуктыны парԏіјаыԁлы пеԉӧсув-ізсӧ. Сӧмын чукӧстчіс уҗалыԍјасыԁлы ӧтувтчыны парԏіјаӧ. Сјезԁ-вывса унҗык ԃеԉегатыс шуісны Ԉеԋін-јорт-бӧрԍа мунны. Сы-вӧсна кутісны шуны најӧс боԉшевікјасӧн — унҗыкыс *. Лӧԍӧԁісны топыԁ — уҗалыԍ-јӧзӧс мезԁӧм-куԅа * — саркӧԁ ԁа помешщікјаскӧԁ чорыԁа вермаԍны кутчіԍыԍ парԏіја. Меԁ-воԇԇа уҗыс парԏіјаыԁлӧн вӧлі лӧԍӧԁчыны коԍаԍны саркӧԁ, кыпӧԁны сіјӧ-коԍ-вылас пабрік-завоԁса став уҗалыԍсӧ, щӧщ креԍԏанаӧс. Секі-ԋін В. I. Ԉеԋін велӧԁіс: „ревоԉутсіјаыԁ-пӧ вермас помаԍны бура сӧмын секі, кор уҗалыԍјас ԁа креԍԏана петасны ыҗыԁ-коԍ-вылӧ ӧԏувтчӧмӧн“. 1901-ԁ воын „Проԉетаріат ԁа креԍԏанство" -ԋіма стаԏԏаӧн Ԉеԋін-јорт тӧԁмӧԁӧ креԍԏана-ԍӧкыԁ-олӧм-вылӧмӧн, најӧ пікӧ воӧмӧн. Сіјӧ шуӧ гіжӧԁас: „Кыԇі-нӧ, еԍкӧ,

• ) Коммуԋіст парԏіјаыԁ војԁӧр шуԍыліс „Роԍԍіјаса Сотсіал-ԃемокраԏіческеј Робочеј Парԏіја (боԉшевікјаслӧн)“, җеԋіԁҗыка — Р.С.-Ԃ. Р. П. (б.) 1918-ӧԁ воын, март-тӧлыԍын, парԏіјалӧн ԍіԅімӧԁ сјезԁыс ԋімсӧ сылыԍ вежіс, понԁісны шуны ,,Роԍԍіјаса Коммуԋіԍԏіческеј Парԏіја (боԉшевікјаслӧн), җеԋыԁҗыка — Р.К.П. (б). Ӧні сеԍԍа сіԇі шуӧны.

2) Ещаҗыкыс сјезԁ-вылас муніс Ԉеԋінлы воча: оз-пӧ кӧв топыԁ, - чорыԁа-коԍаԍыԍ-парԏіјаыԁ. Најӧс, ещаысла, кутісны шуны меԋшевікјасӧн. Ӧні быԁ-уҗалыԍ-морт-ԋін на-јылыԍ тӧԁӧ: јуԁајас, ԉок-вӧрӧгјас Сӧвет-влаԍтлы ԁа уҗалыԍјаслы најӧ. Меԋшевікјасыԁкӧԁ ӧтԁор вӧлі секі і Тротскіј-јорт. Сіјӧ Ԉеԋіныԁлы воча-жӧ секі муніс. кущӧм-ногӧн кокԋӧԁны креԍԏанаӧс, мезԁыны најӧс ыҗыԁ пікыԍ“. Креԍԏанаыԁ вермасны мезԁыԍны помешщікјас ԁа капітаԉістјас кіпоԁ-улыԍ сӧмын робочејјаскӧԁ ӧтувтчӧмӧн: ӧтув накӧԁ петасны-кӧ ыҗыԁ коԍ-вылӧ, отсаласны-кӧ уҗалыԍјасыԁлы лӧԍӧԁны сотсіаԉізм *. 1903-ԁ воын Влаԃімір Іԉԉіч ԋігаӧн чукӧстчіс гӧԉ-креԍԏаналы. Ԍіԅімӧԁ јукӧԁас (7-ӧԁ глава) сіјӧ ԋігаас гіжӧма 1902-ӧԁ-во-тулысса креԍԏана-бунтјас-јылыԍ (Полтаваса, Харковса ԁа мукӧԁ губерԋаса). „Креԍԏанаыԁ-пӧ вывті-ԍӧкыԁ-олӧмысла, јона нарԏітӧм-ԇескӧԁӧмысла кутісны корԍны кокԋӧԁ, ԁолыԁҗык олӧм. Креԍԏана лӧԍӧԁчісны лаԋтӧмӧн, щыгла кулӧм-ԁорыс-пӧ бурҗык кувны коԍаԍігӧн нарԏітыԍјасыскӧԁ. Сіԇі і колӧ вӧлі вӧчны, ԉучкі најӧ мӧвпалӧмаӧԍ. Сӧмын-тај ԁолыԁҗык-олӧмтӧ корԍны креԍԏанаыԁ ез вевјавны: сар-правіԏеԉство ыстіс на-вылӧ, ԋепріјаԏеԉјас-вылӧ-моз, салԁатјасӧс. Креԍԏанатӧ вермісны. Унаӧс на-пі-ыԍ лыјлісны, унаӧс віісны, ԉокыԍ нӧјтісны — мукӧԁсӧ кувтӧԇныс, мучітісны быԁԍама-ногыс“. „Робочеј класыԁ, * — воԇӧ гіжӧ Влаԃімір Іԉԉіч — ԋӧтчыԁ оз вунӧԁ сар-правіԏеԉствоӧн лыјлӧм, кувтӧԇыс-нӧјтӧм, мучітӧм креԍԏанаӧс. Сіјӧ-мучеԋікјасыс-ӧԁ сувтлісны вермаԍны мезԁлун-корԍӧм-куԅа, уҗалыԍ-јӧзлы шуԁа,-ԁолыԁ-олӧм шеԁӧԁӧм-куԅа... Бур-вежӧра робочејјас асланыс віԍтавлӧмӧн отсаласны креԍԏанаыԁлы бура вежӧравны мыј-понԁа нарԏітыԍјасыс-вер-

• Сотсіаԉізмӧн шуԍӧ сещӧм оласног, кор став озырлуныс уҗалыԍ-јӧзлӧн; нарԏітыԍ најӧс, ԇескӧԁыс, ԁаԍӧс ԍојыԍ, ԋекоԁ абу. Сотԍіаԉізм лӧԍӧԁны мырԍӧны коммуԋіст парԏіјајас.
• Пабрік-завоԁын меԁӧн уҗалыԍ-војтыр.

місны најӧс меԁ-воԇԇа-кыпӧԁчылӧмын (1902-ӧԁ воын); інԁаласны, велӧԁасны выԉыԍ-кыпӧԁчӧмӧн вермыны сарскеј слугајасӧс. Креԍԏанатӧ-ӧԁ ӧні (1902-ӧԁ воаԁ) вермісны, абу вӧлі најӧ кыԇ-колӧ лӧԍӧԁчӧмаӧԍ коԍ-вылас-ԁа. „Креԍԏана-кыпӧԁчӧмтӧ пӧԁтісны му-віԇ гӧԉ-уҗалыԍјастӧ пабрік-завоԁса уҗалыԍјаскӧԁ ӧтувттӧмла (секі најӧ ез-на ӧтвылыԍ коԍаԍны капіталыԁкӧԁ). „Кор став уҗалыԍ-јӧзыс Роԍԍіја-паԍтаыԍ — му-віԇ-уҗалыԍ-і, пабрік-завоԁын уҗалыԍ-і, — ӧтвылыԍ сувтас, кор бура лӧԍӧԁчас коԍ-вылас, — секі, сомын секі путкыԉтас помӧԇ сарыԁлыԍ тронсӧ, сыкӧԁ щӧщ помешщікјастӧ, буржујјастӧ, став вірјуыԍсӧ. Нарԏітчӧмлы секі воас пом“. Влаԃімір Іԉԉічыԁ таԇі гіжіс креԍԏанаыԁлы 1903-ԁ воын. 1905-ԁ воас кыптіс выԉ ревоԉутсіја, паԍкаліс сіјӧ Роԍԍіја паԍта-ԋін.

1905-ӧԁ-воԍа-ревоԉутсіја.

Јанвар-тӧлыԍԍа 9-ӧԁ лунӧ, 1905-ӧԁ воӧ, уна-ԍурс Піԏірса-робочејјас мӧԁӧԁчісны ԅімԋеј-ԁворечлаԋ * Ԋіколај-сар-ԁінӧ, ԍӧкыԁ-олӧмыԍ кокԋӧԁ-тор корыштны. Сарыԁлы-верітыԍ робочејыԁ секі уна-на вӧлі; чајтісны, поԅӧ-на-пӧ „сар баԏушкоыԁлыԍ“ мезԁлунтӧ корыштны, „правԁа корԍны“. Мунісны ӧбразјасӧн, „спаԍі-госпоԃі“ ԍыліг-тырјі. Воԇвыланыс поп-Гапон. Ԋі-

• Ԉеԋінграԁын сарјаслӧн олан-іныс. Ӧні сені уҗалыԍ-јӧзлӧн муԅеј.

колај-сар-палач петкӧԁліс ассыс „правԁасӧ“ пуԉемјотјасыԍ, вінтовкајасыԍ ԍвіԋеч-зер леԇіс локтыԍ-јӧз-вылаԁ. Уна-ԍо морт нем-кежлас воԁісны сар-ԁвореч-воԇӧ. Уна-ԍо чеԉаԃӧс ԁа нывбабаӧс нырісны сарыԁлӧн палачјасыс. Тајӧ лунас (шуԍӧ: Кровавоје воскреԍеԋԋе) робочејјас гӧгӧрвоісны помӧн: мезԁлунтӧ уҗалыԍ-јӧзыԁлы ковмас шеԁӧԁны асланыс кіӧн. Сы-вӧсна меԁ-војԁӧр ковмас путкыԉтны сарсӧ: сіјӧ-ӧԁ меԁ-ыҗыԁ вӧрӧгыс, меԁ-чорыԁ нарԏітыԍыс. „ Робочеј класс“, гіжӧ Ԉеԋін јанвар-тӧлыԍԍа 12-ӧԁ лунӧ: „велаліс вермаԍны сар-правіԏеԉствокӧԁ бура, сар-ԁворетс-воԇын боԍтіс сіјӧ ыҗыԁ-урӧк. Регыԁ став-уҗалыԍ-јӧзыс петас коԍ-вылӧ ӧружјӧӧн-ԋін... Ӧружјӧӧн сӧмын уҗалыԍ-војтыр перјас мезԁлунсӧ аслыс“... Парԏіја шуӧ: кыпӧԁчӧ-саркӧԁ ыҗыԁ-коԍ. Апреԉ-мај-тӧлыԍын 1905-ӧԁ воын, парԏіјалӧн којмӧԁ-сјезԁыс та-јылыԍ шуіс: ,,Пырыԍтӧм-пыр-жӧ парԏіјалы колӧ котыртны пабрік-завоԁјасын меԁӧн уҗалыԍјасӧс (најӧс шуӧны мӧԁ-ногӧн ,,проԉетаріјат“-ӧн), ӧружјӧӧн петны коԍаԍны сар-правіԏеԉствокӧԁ. Мырԍыны, кыԇ-мыј-верман, заптыны ӧружјӧ; коԍсӧ-нуӧԁны воԇвыв лӧԍӧԁны план. Коԍ-нуӧԁыԍјасас бӧрјыны парԏіјнеј робоԏԋікјасӧс, ковмӧм-ԍерԏі. Воԍтавны коміԏетјас“. Парԏіјаыԁлӧн уҗыс кутіс пуны. Воԍԍалісны коԁ-вылӧ-петны-лӧԍӧԁчан парԏіјнеј оргаԋізатсіјајас (војеннеј парԏіјнеј оргаԋізатсіјајас). Чукӧрталісны робочејјасӧс коԍаԍыԍ-ԁружінајасӧ; мырԍісны быԁ-ногӧн унҗык ӧружјӧ заптыны. Тајӧ, 1905-ӧԁ-воԍа-ԁружінајасыԁ, і вӧліны меԁ-воԇа отраԁјасыс ӧніја Гӧрԁ (Краснеј) Арміјаыԁлӧн. Секі-жӧ парԏіјаыԁ боԍтчіс уҗавны сарскеј-арміјаын (арміјаас унҗык салԁатыс вӧлі креԍԏана-піыԍ), мырԍіс југԁӧрны салԁатјаслыԍ вежӧрнысӧ; ԍуԍмӧԁны најӧс, меԁ, еԍкӧ, ез Сувтны најӧ, геԋералјас-щӧктӧм-ԍерԏі, сара — уҗалыԍ-јӧз-костса војнааԁ уҗалыԍјасыԁлы-вԍча. Ԅіновјев-јорт віԍталӧ: ,,1905-ӧԁ воын-пӧ-ԋін мі, боԉшевікјас, уҗалім гуԍӧн ревоԉутсіја-ԁор-сулалыԍ салԁатјас-костын. Секі ме вӧлі Тсентраԉнеј Коміԏетын шԉенын. Сарскеј ԍелӧын * чукӧрті салԁат-кружокјас. Најӧ вӧліны сені ревоԉутсіја-ԁор-сулалыԍ меԁ-воԇԇа-салԁат-котырјасӧн. Охта-ју-вылын, море-вылын, пыжјасын, велӧԁім уҗалыԍ-јӧз-ԁор-сулалыԍ ԃеԍатка-мӧԁ салԁатјасӧс, ԁорім наыԍ чорыԁа-сулалыԍ-боԉшевікјасӧс. Салԁатјастӧ колӧ вӧлі ԍуԍмӧԁны, меԁ, еԍкӧ, најӧ гӧгӧрвоісны: геԋералјас щӧктӧм-ԍерԏі-пӧ, лыјлӧны-ӧԁ најӧ асԍыныс вокјаснысӧ, баԏјаснысӧ, уҗалыԍ-јӧзӧс, робочеј-креԍԏанаӧс; колӧ вӧлі ԍаммӧԁны најӧс ӧружјӧнысӧ бергӧԁны сар-палачјас-вылас ԁа помешщікјас-вылӧ. Ревоԉутсіјаыԁ луныԍ-лун кутіс паԍкавны. Уна сувтісны пабрік-завоԁјас. Робочејјас уҗнысӧ еновтісны, кутісны уԉічајас-куԅа, чукӧрӧн-чукӧрӧн, уна-ԍурсӧн ӧтлаын, ветлӧԁлыны, чуксавны став увтыртӧм, ԇескӧԁӧм, пікӧ-воӧм-војтырсӧ мезԁлун перјыны. Унаыԍ најӧс, куш-кіа војтырӧс, ӧружјӧтӧмјасӧс, лыјліс сарыԁлӧн војскаыс. Кӧн-ԍурӧ: Оԃессаын-ԁа, Лоԁԇын-ԁа, Кавказын-ԁа, кӧн-ԁа, сарскеј-војскаыԁкӧԁ ӧружјӧӧн-ԋін воԇсаԍісны.

• Ԉеԋінграԁ-берԁын; сені щӧщ вӧлі сарлӧн ԁвореч.

Робочеј-ԁружінајасыԁ, ловнысӧ, олӧмнысӧ жаԉіттӧг вермаԍісны, коԍаԍісны мезԁлун шеԁӧԁӧм-понԁа. Коԁ-ԍурӧ салԁатјас ез кутны кывзыны геԋералјасныслыԍ. Быԁса ротајас, мукӧԁ-ԁырјі ԇоԋ полкјас, ез вӧчны најӧ щӧктӧм-ԍерԏі: ез лыјлыны вокјаснысӧ-уҗалыԍ-војтырӧс. Боԉшевікјасыԁ веԍкӧԁлісны став коԍнас, пыр вӧліны најӧ меԁ-воԇынӧԍ. Уҗалыԍ-јӧзыԁлӧн мезԁлун-корԍӧм-понԁа-лептыԍӧмыԁ бара-жӧ мӧԁіс разі-пеԉі. Креԍԏанаыԁ робочејјасыԁкӧԁ ӧтувтӧ кыпӧԁчыныԁ ез ԍаммыны, лыԃԃім-ԋіԋ тај Ԉеԋін-јортыԁлыԍ велӧԁӧмсӧ: „сӧмын ӧтвылыԍ кыпӧԁчӧмӧн робочејјас креԍԏанакӧԁ вермасны шеԁӧԁны аслыныс мезԁлунсӧ. Сы-вӧсна колӧ вӧлі кыпӧԁны коԍ-вылӧ щӧщ креԍԏанаӧс. Ревоԉутсјаыԁ ԇікӧԇсӧ ез кус, пыр-ӧтарӧ кыптіс, луныԍ-лунӧ сар-палачјаскӧԁ коԍ паԍкаліс. Отсӧг креԍԏанаԍаԋ јона вӧлі колӧ. „Меԁԍа колантор ԁа меԁԍа ԍӧкыԁ уҗ ӧні уҗавны креԍԏана-костын", гіжӧ Влаԃімір Іԉԉіч: „Креԍԏанаыԁ аԍныс кӧԅајевајас: налӧн ем ещаԋік ембуртор, керка-карта, віԇ-му, скӧт, ӧруԃіјӧ. Најӧ, робочејјасыԁ-моз, абу чукӧраӧԍ. Олӧны разі-пеԉі, торја ԍемјајасӧн. Быԁӧн тӧԁӧны асԍыныс віԇмунысӧ, песԍӧны сені. Сы-понԁа оз аԁԇыны најӧ меԁ-ыҗыԁ вӧрӧгнысӧ асԍыныс — капітаԉісттӧ... Сіјӧн налы робочејјасԍыԁ (налӧн-ӧԁ ԋінӧмыс абу ԁај чукӧрӧн капітаԉіст-орԁаԁ уҗалӧны) ԍӧкыԁҗык кыпӧԁчынытӧ, выԉ-олӧм-корԍӧм-понԁа коԍ-вылаԁ сувтнытӧ. „Тыр-бур-вежӧра робочејјас! Воԍтӧј ԍінјассӧ креԍԏанаыԁлыԍ, ԍуԍмӧԁӧј најӧс, віԍтавлӧј лӧԍыԁа-гӧгӧрвотӧԇ вӧрӧгјас-јывԍыс, меԁым ԍаммасны аԍнысӧ мезԁӧм-куԅа робочејјаслы отсавны, ӧтув ԉок-вӧрӧгјасыԍ мезԁыԍны. „Оз ков жујјавны — шуӧ Ԉеԋін јуԋ-тӧлыԍԍа 20-ӧԁ лунӧ — терыбҗыка, ԍуԍҗыка колӧ ӧтувтны коԍ-вылӧ кыпӧԁчӧм став-војтырсӧ. Разі-пеԉі коԍ-вылаԁ сувтӧмԍыԁ буртор ԋінӧм оз артмы. Таԇі-кӧ воԇӧ мӧԁӧԁчасны, — ԋӧжјӧԋікӧн, ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн, карыԍ-карӧ, ԍіктыԍ-ԍіктӧ, — кыпӧԁчавны, сарыԁлӧн-правіԏеԉствоыс нырас, жугӧԁас ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн ставнымӧс. Кужам-кӧ, вермам-кӧ сарыԁлы ԁа капітаԉістјасыԁлы воча-сувтыԍ јӧзтӧ ӧні ӧтувтны, ԋекущӧм вын (ԍіла) оз вермы міјанӧс пӧԁтыны, венны. „Ӧтувтчӧмыԁ ӧні јона-ԋін мунӧ, быԁԍама-ногӧн. Уҗалыԍ-војтырыԁ велӧԁчӧ ічӧԏік, ӧтка коԍјасԍаԋ меԁ-бӧрја, меԁ-ыҗыԁ коԍ-вылас сувтны, ревоԉутсіја вӧчны, помӧԇ путкыԉтны вірјуыԍјаслыԍ немӧвӧјја нарԏітчӧмсӧ. „Уна-на, ԃерт, пемыԁлуныԁ, гӧгӧрвотӧмыԁ, полыԍыԁ і робочејјас-костаԁ, креԍԏана-јывԍыԁ ԋемтор-ԋін і шуны. Но віԇӧԁлӧј-жӧ, кыԇі сувтӧ, саԃмӧ, веԍкӧԁчӧ тӧрытја „рабыԁ“. Кыԇі сылӧн шогысла-җынвыјӧ-гуԁыртчӧм ԍінмыс југјалӧ. Віԇӧԁлӧј креԍԏана-кыпӧԁчӧм -вылӧ. Ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн, торјӧн-торјӧн петӧны најӧ, җын-выјӧ асныс оз гӧгӧрвоны, мыј-понԁа сувтӧны, мыј-понԁа песԍӧны, мыјла кулӧны. Мі еща-на тӧԁам креԍԏана-кыпӧԁчӧмјас-јывԍыԁ. „Но бура мі тӧԁам: тыр-бур-вежӧра робочејыԁ коԍ-вылӧ-сувтыԍ-креԍԏаԋінкӧԁ гӧгӧрвоасны мӧԁа-мӧԁнысӧ меԁ-воԇԇа кывԍаԋыс ԁа топыԁа јітчасны мезԁлун-шеԁӧԁӧм-куԅа“. Ԃекабр-тӧлыԍԍа-кыпӧԁчӧм.

Јуԋ-тӧлыԍԍа 14-ӧԁ лунӧ, 1905-ӧԁ воӧ, боԉшевікјас велӧԁӧм-інԁалӧм-ԍерԏі броԋеноԍетс „Поԏомкін“-вылын кыпӧԁчісны матросјасыс. „Поԏомкін-вылӧ лептісны гӧрԁ-плаг. Матросјас чукӧстчісны став Черно-морскеј-флотса * матросјас-ԁінӧԇ: „вӧчӧј-пӧ ті міјан-моз-жӧ“. 13 лун „Поԏомкіныԁ“ ветлӧԁліс Чорнеј мореӧԁ, сеԍԍа вӧԉіԍԏі ԍетчіс Румыԋіјаса правіԏеԉстволы. „Поԏомкін“-вывса матросјаслӧн сар-правіԏеԉстволы воча-кыпӧԁчылӧмыс вӧлі меԁ-воԇԇа ԁа меԁ-бур кыпӧԁчылӧм сарскеј-флотын ԁа арміјаын боԉшевікјас велӧԁӧм, інԁалӧм-ԍерԏі. Мӧԁ ыҗыԁ-тор вӧлі окԏабрын: Роԍԍіја-паԍтаын сувтіс став-уҗыс. Робочејјас сувтӧԁісны пабрік-завоԁјассӧ; кӧрттуј-вылын уҗалыԍјас сувтӧԁісны машінајас; сувтіс пошта, ԏеԉеграф; лӧԋаліс став-олӧмыс. Повԅіс ԁрӧгԋітіс сар-правіԏеԉство. Окԏабрса 17-ӧԁ лунӧ сарԍаԋ петіс „маԋіфест“. Сіјӧ маԋіфестас сарлӧн-правіԏеԉствоыс кӧсјыԍӧма вӧлі вӧчны мыј-ԍурӧ робочејас корӧм-ԍерԏі. Ԃерт, сещӧм маԋіфестнаԁ робочејјастӧ ылӧԁны ез вермыны. Робочејјас гӧгӧрвоісны: маԋіфестсӧ пӧ ылӧг-пыԃԃі леԇісны, лӧԋӧԁыштны бунтујтчӧмыԍ; сек-кості аԍныс бурҗыка лӧԍӧԁчасны уҗалыԍ јӧзтӧ нырны ԁа ревоԉутсіјатӧ вірын пӧԁтыны. Ԉеԋјн-јорт кывјасӧн рабочејјас шуісны: ,,Кор робочејјасыԁ креԍԏанакӧԁ ӧтув јешщӧ ӧтчыԁ сувтасны ԁорјыны аԍнысӧ, — ревоԉутсіјаыԁ помӧԇ путкыԉтас, пуԍ-паԍ вартас вірјуыԍ-сарыԁлыԍ тронсӧ“.

• Чорноје море — Лунвыв Рӧԍԍіјаын.

Сар-маԋфіестыԁ коԍтӧ ԁугӧԁны ез вермы: уҗалыԍјасыԁ ӧружјӧјастӧ ас кіԍыныс ез леԇны. Ревоԉутсіја муні воԇӧ. Ԃекабр-тӧлыԍԍа 7-ӧԁ лунӧ (выԉ-ногӧн 20-ӧԁ) Мӧскуаын кыптіс јон-коԍ. Уԉічајасас робочејјас вӧчалісны баррікаԁјас *. Ԁас-лун-чӧж мырԍісны-коԍаԍісны најӧ баррікаԁјас-вылаԁ, воԇсаԍісны сар-војскакӧԁ. Војскаыԁ сарыԁлӧн вӧлі ыҗыԁ: быԁ робочејлы вӧлі-воӧ салԁатыԁ ԁас-ԁорыԍ унҗык. Салԁатјасыс-ӧԁ сеԍԍа бурҗык ӧружјӧаӧԍ вӧліны-ԁај. Ԋінӧм-тај сы-понԁа. Терпеԋԋеԍыԁ-петкӧԁӧм уҗалыԍ-војтырыԁ ез ԁрӧгԋітны, ез шыбытны ӧружјӧнысӧ, коԍаԍісны ԍӧлӧмԍаԋныс — чорыԁа олӧмсӧ жаԉіттӧг. Тајӧ лунјасас став-мірыс каԅаліс: робочеј-классыԁ-пӧ-тај кужӧ коԍаԍныԁ, ԁај збоја коԍаԍӧ, кор налӧн нуӧԁыԍыс, інԁалыԍыс, меԁ-воԇас коԍаԍыԍыс боԉшевік-парԏіјаныс. 1905-ӧԁ-воԍа-ревоԉутсіјатӧ пӧԁтӧм-бӧрыԋ, меԋшевікјас ԁа мукӧԁ сещӧм-коԃ-жӧ војтыр, кутісны ԋаргӧмӧн нораԍны: „ез-пӧ, еԍкӧ, ков кыпӧԁчывны ӧружјӧјаснаԁ“. Ԉеԋін-јорт сещем јуԁа-преԁаԏеԉјассӧ, најан војтырсӧ гіжӧԁ-пыр (гаԅет,-журналјас-пыр) ԁа ԍінманыс ԋемжаԉіттӧг віԁіс. „Урокі Московского восстаԋіја“-ԋіма стаԏԏаас Влаԃімір Іԉԉіч гіжіс: „Колӧ вӧлі нӧшта-на чорыԁҗыка збојҗыка кутчіԍны ӧружјӧас“... ,Тӧԁ-вылын понԁам кутны, матыԍмӧ нӧшта-на ыҗыԁҗык коԍ. Секі-ԋін став уҗалыԍ-јӧзыс кыптас, олӧмсӧ жаԉіттӧг вермаԍас помӧԇ. Ӧнӧԇ уҗалыԍ-јӧз-вылаԁ воліс правіԏеԉствоыс ачыс, уҗалыԍ јӧзыԁ сӧмын воԇсаԍісны наыԍ. Ыҗыԁ-коԍтӧ-панігӧн уҗалыԍ-

• Баррікаԁа-уԉічајас мыј-ԍурӧ гырыԍторјасӧн (керјасӧн, ізјасӧн ԁа мыј-ԁа) пощӧм. Сы-сајӧ ԇебԍӧмӧн лыјԍыны лӧԍыԁҗык.

јӧзыԁлы колӧ-ԋін аслыныс правіԏеԉство-вылас уԍкӧԁчыны, сӧмын колӧ став-вӧрӧгсӧ ԇікӧԇ бырӧԁны, помӧԇ-пӧԁтыны“. Влаԃімір Іԉԉічыԁ щӧктіс велӧԁны ԃекабрса-кыпӧԁчӧмтӧ, меԁым воԇӧ, мӧԁ кыпӧԁчӧмӧн, ԍаммыны сарлыԍ правіԏеԉствосӧ ԇікӧԇ вермыны. Велӧԁан-торјассӧ ачыс інԁаліс. „Правіԏеԉствоыԁлы-вочатӧ-сувтны колӧ кужны. Меԁ-војԁӧр сіјӧ кужӧмас лоӧ ԋінӧмыԍ повтӧг, бӧрӧ-віԇӧԁтӧг, біа ԍінмӧн-моз вӧрӧгјас-вылаԁ уԍкӧԁчӧм“... Таԇі-жӧ, Ԉеԋін-моз, ԃекабрса кыпӧԁчӧм-вылӧ віԇӧԁіс боԉшевік-парԏіјаыԁ. Апреԉ-тӧлыԍын, 1906-ӧԁ воӧ, парԏіјалӧн 4-ӧԁ сјезԁыс шуӧма: „Нӧшта-на јонҗыка колӧ уҗавны чукӧртны коԍаԍыԍ-ԁружінајастӧ; бурҗыка најӧс лӧԍӧԁны, велӧԁны; ԍетны налы быԁԍама-пӧлӧс ӧружјӧ. Јонҗыка боԍтчыны уҗавны салԁатјас-костаԁ. Креԍԏана кыпӧԁчӧмјасыԁ сар-правіԏеԉстволы ԁа помешщікјаслы-воча ӧтарӧ щӧкыԁмӧ, соԁӧ. Колӧ робочејјастӧ ԁа креԍԏанатӧ ӧтувтны, меԁым најӧ ӧтпырјӧ, ӧԏі морт-моз кӧԍ-вылаԁ& петӧны“.

Мыјӧ велӧԁіс 1905-ӧԁ-воԍа ревоԉутсіја.

Ԃекабр-тӧлыԍԍа ыҗыԁ-коԍ кыптылӧм-бӧраԁ кӧн-ԍурӧ нӧшта-на уҗалыԍ-јӧзыԁ кыпӧԁчылісны. Піԏірса боԉшевікјас інԁалӧм-велӧԁӧм-ԍерԏі сувтісны Кронштаԁтса матросјас. 1906-ԁ воӧ тулыснас щӧкыԁмісны креԍԏана кыпӧԁчӧмјас. Но правіԏеԉствоыԁ сек-кежлӧ јонміс-ԋін. Уҗалыԍ војтырлӧн сыкӧԁ вермаԍӧм кутіс сајкавны, лӧԋавны. 1906-ӧԁ во-помас правіԏеԉствоыԁ ԇікӧԇ верміс најӧс: ревоԉутсіјаыԁ тајӧ сԁук-кежлӧ помаԍіс. Мыј-понԁа-нӧ, еԍкӧ, правіԏеԉствоыԁ верміс уҗалыԍ-јӧзтӧ? Ӧԏі-кӧ, — креԍԏанаыԁ омӧԉа отсалісны робочејјасыԁлы-ԁа сы-понԁа. „Об уроках революции — ԋіма стаԏԏаын 1910-ӧԁ воӧ Влаԃімір Іԉԉічыԁ гіжо: Ревоԉутсіја коԍ-вылаԁ-унҗыкыс кыпӧԁчыліс пабрік-завоԁјасын уҗалыԍ-костыԍ (3/5), креԍԏана-костԍыԁ-ещаҗыкыс, — сӧмын вітӧԁ, ԉібӧ зев-ԋін ԋоԉӧԁ-јукӧныс. Сеԍԍа креԍԏанаыԁ ез сещӧм чорыԁа, ԍӧлӧмԍыс вермаԍны, пыр-на сар-вылаԁ наԃејтчісны: „аԁԇас-пӧ-ӧԁ „сар-баԏушкоыԁ“ міјанлыԍ ԍӧкыԁ-олӧмнымӧс, — ачыс став-нарԏітыԍјасԍыс мезԁас“ Мӧԁ-кӧ, креԍԏанаыԁ ез ӧтпырјӧ сувтны робочејјасыԁкӧԁ. Робочејјасыԁ меԁԍа јонасӧ кыпӧԁчылісны 1905-ӧԁ воын, меԁ-ыҗыԁ коԍыс налӧн правіԏеԉствоыԁкӧԁ вӧлі ԃекабр-тӧлыԍын. Креԍԏанаыԁ јонҗыкасӧ кыпӧԁчісны сӧмын 1906-ӧԁ воас. Сіјӧн-ӧԁ-і правіԏеԉствоыԁ сещӧм кокԋіа верміс секі ревоԉутсіјатӧ пӧԁтыны. Сарыԁлӧн арміјаыс, — ԃерт, еԍкӧ, сені унҗыкыс вӧлі креԍԏана-ԁа, — геԋералјас-щӧктӧм-ԍерԏі вӧчіс: пӧԁтіс уҗалыԍ војтыртӧ. ,,1905-ӧԁ-воԍа ревоԉутсіјаыԁ петкӧԁліс: креԍԏанаыԁлӧн, кыԇ мыј вермасны, колӧ отсавны правіԏеԉствокӧԁ-коԍаԍыԍ-робочеј-класслы; став уҗалыԍыслы — пабрік-завоԁын-і, віԇ-му-вылын-і, — колӧ топыԁа јітчыны, петны коԍ-вылӧ ӧтув, ӧԏі-каԁӧ. Сӧмын ԍіԇі вӧчігӧн поԅӧ вермыны вӧрӧгјастӧ, шеԁӧԁны мезԁлунтӧ. 1905-ӧԁ-воԍа ревоԉутсіјаыԁ велӧԁіс нӧшта коԍаԍны. Секі уҗалыԍ-јӧз-пӧвсыԍ меԁ-воԇԇаыԍ чукӧрмалісны коԍаԍыԍ-ԁружінајас. Ԃекабр-тӧлыԍԍа ыжыԁ-коԍ петкӧԁліс робочеј-класслыԍ, вӧрӧгјасыскӧԁ чорыԁа вермаԍны кужӧмсӧ. 1905-ӧԁ-воԍа-ревоԉутсіјаыԁ боԉшевік парԏіјатӧ ԍуԍмӧԁіс нӧшта-на јонҗыка-лӧԍӧԁчыны ԁа бурҗыка-нуӧԁны мӧԁ-ревоԉутсіја. Ԅіновјев-јорт віԍталӧ Ԉеԋіныԁ-пӧ гӧгӧр-бок зев бура тӧԁмаліс, кущӧм-ногӧн секі кыптылісны, чукӧртчавлісны, уҗалісны коԍаԍыԍ-ԁружінајасыԁ. Нӧшта заграԋічаас олігӧн-ԋін зіԉіс корԍны сіјӧ быԁ ловјӧн коԉӧм-коԍаԍыԍӧс ԁа јуаԍны сылыԍ, кыԇі-мыј вӧлі ԃелӧыс“. 1905-ӧԁ-воԍа ревоԉутсіја-бӧраԁ помешщікјасыԁ, капітаԉістјасыԁ уҗалыԍ јӧзыԁлыԍ нӧшта јонҗыка мӧԁісны віртӧ пычкыны. Парԏіјаыԁ секі ԁугԁывтӧг чукӧртіс, котыртіс вынјӧрсӧ мӧԁ-ревоԉутсіја-кежлӧ. Ӧԏі фінԉанԃіјаса-ԍіктӧ чукӧртлісны најӧ став Роԍԍіјаса-коԍаԍыԍ ԁружінајассӧ меԁ-воԇԇа сјезԁ-вылӧ. Салԁатјас-костын парԏіјаыԁ ԁугԁывтӧг-жӧ уҗаліс, мыј-верміс пыр-ӧтарӧ ԍуԍмӧԁіс најӧс. Сар-правіԏеԉствоыԁ тащӧм-уҗјасԍыԁ боԉшевікјастӧ јона мыжԁаліс: ӧшӧԁаліс, лыјліс, катаргаӧ мӧԁӧԁаліс. Меԋшевікјас ԁа мукӧԁ-пӧлӧс бурӧн-лӧԍӧԁчыԍ „сотсіаԉістјас“ быԁ-ногӧн зіԉісны віԇны уҗалыԍјастӧ выԉыԍ-кыпӧԁчӧмԍыԁ, чуксалісны најӧс ԇікӧԇ еновтчыны ревоԉутсіја уҗԍыԁ. Боԉшевікјас-жӧ мӧԁарӧ — лӧԍӧԁчісны выԉыԍ кыпӧԁчӧм-вылӧ, чукӧртісны-котыртісны став Роԍԍіја-паԍтаыс тыр-бур взжӧра, чорыԁ-ԍӧлӧма, вынјӧра уҗалыԍ-војтырӧс. Влаԃімір Іԉԉічыԁ, став парԏіја-ԋімԍаԋыс секі шуліс: „Пабрік-завоԁын меԁӧн-уҗалыԍ војтырлы ем мыјӧн ошјыԍны: 1905-ӧԁ воын, боԉшевікјас інԁалӧм-велӧԁӧм-ԍерԏі, увтыртӧм, коԋӧр-јӧз уна-міԉԉон морта арміјаӧн меԁ-вӧԇԇаыԍ лептыԍісны ԉок-вӧрӧгјас-выланыс: вір-јуыԍ-сар-вылӧ, помешщікјас, капітаԉістјас-вылӧ. Пабрік-завоԁса уҗалыԍјасыԁ (проԉетаріјатыԁ) ревоԉутсіоннеј уҗаԁ нӧшта-чорыԁҗыка боԍтчасны. Ӧні најӧ кужасны-ԋін ӧтырышјӧ, ԁугԁывтӧг уҗалӧмӧн, бура ԍуԍмӧԁны, кыпӧԁны став-уҗалыԍ-јӧзсӧ, став-увтыртӧмсӧ, пікӧ-воштӧмсӧ выԉ-ревоԉутсіја-вылаԁ. „1905-ӧԁ воаԁ ревоԉутсіјатӧ пӧԁтӧмыԁ јӧзтӧ јона ԍуԍмӧԁіс. Роԍԍіјаса уҗалыԍ јӧзыԁ ӧні абу-ԋін 1905-ӧԁ-во-воԇвывса-коԃыԍӧԍ. Проԉетаріјатыԁ велӧԁіс најӧс вӧрӧгјасыскӧԁ воԇсаԍны. Проԉетаріјатыԁ-жӧ нуӧԁіс најӧс бур-помӧԇ: став ԁыша-горшсӧ, вірјуыԍјассӧ пӧԁтӧмӧԇ, выԉ-оласногӧԇ — увтыртыԍјастӧг, нарԏітчыԍјастӧг „ыҗыԁ мезԁлунӧԇ".

Влаԃімір Іԉԉіч нуӧԁӧ окԏабр-тӧлыԍԍа кыпӧԁчӧм.

1914-ӧԁ воын, август-тӧлыԍԍа 4-ӧԁ лунӧ лептыԍіс імперіаԉіԍԏіческеј војна. Тајӧ војнасӧ кыпӧԁісны аԁ-горша-капітаԉістјас, * мувыв-ембурсӧ ас-костаныс јукӧм-понԁа. Імперіаԉіԍԏіческеј војнаыԁ зев-јона гӧԉмӧԁіс, жебмӧԁіс војујтыԍ-гӧсуԁарствојасыԁлыԍ овмӧстӧ. Уна-міԉԉон уҗалыԍ-јӧз, робочеј ԁа креԍԏанаыԁ, уԍіны аԁ-горша-вірјуыԍјас-понԁа. Уҗалыԍ-јӧзтӧ быԁԍама-ногӧн ылӧԁлісны. Попјас ԁа гіжыԍјас (пісаԏеԉјас) —

• Гермаԋіјаса, Австріјаса, Туртсіјаса — ӧтарԍаԋыс, Ангԉіјаса, Роԍԍіјаса Франтсіјаса, Ітаԉіјаса — мӧԁарԍаԋыс.

капітаԉістјаслӧн отсаԍыԍјасыс — бызгісны: „јенԍаԋ-пӧ тајӧ војнаыԁ, уҗалыԍ-јӧзлы-пӧ бур-вылӧ“. Сіԇі-жӧ сӧрісны меԋшевікјас есерјаскӧԁ *, јешщӧ-ӧԁ, ԋем-јанԁыԍтӧг, аԍнысӧ вӧлі лыԃԃӧны „уҗалыԍ-војтырлы ԁругјасӧн“. Боԉшевікјасыԁ војна-панԍан меԁ-воԇԇа лунԍаԋыс понԁісны веԍкыԁа віԍтавны, коԁјас ԁа мыј-понԁа војнатӧ кыпӧԁісны. Војна панԍӧм-бӧрас, регыԁ-мыԍԏі, боԉшевікјас леԇісны маԋіфест *. Маԋіфестас гіжӧны: „імперіаԉіԍԏіческеј војнатӧ колӧ пӧртны гражԁанскеј војнаӧ“. * Імперіаԉіԍԏіческеј војнааԁ ӧԏі-гӧсуԁарствоса уҗалыԍ јӧзӧс помешщікјас ԁа капітаԉістјас ыстӧны коԍаԍны мӧԁ-гӧсуԁарствоса сещӧм-жӧ уҗалыԍ јӧзкӧԁ. Колӧ сіԇі вӧчны, меԁ, еԍкӧ, став увтыртӧм-војтырыс, став-уҗалыԍ-јӧзыԁ быԁ-госуԁарствоын асланыс-увтыртыԍјаскӧԁ, помешщікјаскӧԁ-капітаԉістјаскӧԁ, коԍсӧ кыпӧԁасны. Јона та-јылыԍ боԉшевікјасыԁ віԍтавлісны салԁатјасыԁлы арміјаын-і, флотын-і. Февраԉ 27-ӧԁ-лунԍа кыпӧԁчӧмын (выԉ-ногӧн, март-тӧлыԍԍа-12-ӧԁ лунӧ) Піԏірса робочејјас чӧвтісны

1) Уҗалыԍ јӧзтӧ капітаԉістјаслы вузалыԍ парԏіјајас. Меԋшевікјасыԁ јонҗыкасӧ ылӧԁлісны робочејјасӧс, есерјасыԁ — креԍԏанаӧс. Есерјасыԁ кӧсјылісны перјыны креԍԏанаыԁлы помешщікјас ԁа правіԏеԉство-кіыԍ, „віԇ-му ԁа вӧԉа" а кор, 1917-ӧԁ воаԁ, шеԁі ас-кіаныс влаԍтыԁ, креԍԏанатӧ — помешшікјаслыԍ віԇ-му боԍтӧм-понԁа — кутісны лыјлыны. Окԏабрса ревоԉутсіја-бӧраԁ, кор влаԍтыс лоі робочеј ԁа креԍԏана-кіын, есерјасыԁ белӧјјаскӧԁ ӧтув кутісны коԍаԍны Сӧвет влаԍткӧԁ, мырԍыны віԇ-мутӧ креԍԏана-орԁԍыԁ помешщікјаслы бӧр перјыны. 2) Став уҗалыԍ јӧз-ԁіно гіжӧԁӧн чуксаԍӧм. 3) Гражԁанскеј војна — уҗалыԍ јӧзлӧн капітаԉістјаскӧԁ ԁа помешщікјаскӧԁ војна — ревоԉутсіја. сарӧс. Салԁатјасыԁ ӧтувтчісны робочејјаскӧԁ сар-ԁорыԁ веԍіг ӧԏі-рота ез сувт. Боԉшевікјасыԁлӧн уҗыс салԁатјас-костаԁ ез вош вешшӧрӧ: сар-јывԍыԁ ԁа војна-јывԍыԁ правԁатӧ салԁатјасыԁ гӧгӧрвоісны бура. Февраԉса-ревоԉутсіја-ԁырјіыԁ Влаԃімір Іԉԉічыԁ вӧлі Швејтсаріјаын. Роԍԍіјаӧ воіс сіјӧ апреԉ-тӧлыԍԍа 4-ӧԁ-лунӧ (выԉ-ногӧн, 17-ӧԁ-лунӧ). Сартӧ, еԍкӧ, уҗалыԍ-јӧзыԁлӧн чӧвтӧма-ԋін лоі-ԁа, меԁԍа-ыҗыԁ-коԍыс пыр-на-жӧ вӧлі воԇын. Сар-бӧраԁ секі влаԍттӧ боԍтісны выԉ-кырнышјас — капітаԉістјас помешщікјаскӧԁ, кутісны шуԍыны „Временнеј правіԏеԉствоӧн“. На-ԁор чорыԁа сулалісны меԋшевікјас есерјаскӧԁ. Выԉ-влаԍтыԁ ԋебыԁ-кывнас кутіс ізны мезԁлун ԁа мукӧԁ сещӧм-тор-јылыԍ. Уҗалыԍјаслыԍ віртӧ кіԍтны ез ԁугԁы: важ-моз муніс војнаыԁ. Сӧмын кутісны мӧԁ-ногӧнҗык ылӧԁлыны: ревоԉутсіја-куԅа-пӧ-ԋін, мезԁлун-шеԁӧԁӧм-куԅа мунӧ војнаыс (војԁӧр вӧлі шуӧны: јенԍаԋ-пӧ тајӧ војнаыԁ). Креԍԏанаыԁлы помешщікјасыԁлыԍ віԇ-мутӧ боԍтны ез леԇны. Робочејјасыԁлы Временнеј правіԏеԉство-ԁырјіыԁ нӧшта-на ԍӧкыԁҗык лоі овнытӧ. Секі Ԉеԋін-јорт (сы-бӧрԍа став парԏіјаыс) шуіс: колӧ-пӧ лӧԍӧԁчыны мӧԁ-ревоԉутсіја-кежлӧ: боԍтны влаԍттӧ робочејјаслы асланыс кіӧ. Бара уҗыԁ кутіс пуны: Колӧ вӧлі уҗалыԍ-јӧзтӧ ԍуԍмӧԁны; віԍтавлыны налы Временнеј правіԏеԉство-ԁырԍа ԍамтӧм-оласног-јывԍыԁ; піԍкӧԁны тујсӧ воԇӧ; інԁавны, мыјҗык колӧ вӧчны. Меԁ-војԁӧр-пӧ колӧ ԁугӧԁны пеж-војнатӧ; сеԍԍа пырыԍ-пыр-жӧ помешщікјаслыԍ віԇ-мусӧ ԍетны креԍԏаналы; став-влаԍтсӧ госуԁарствоас боԍтны Сӧвет-јаслы. * Сӧвет-влаԍтыԁ куш-кіӧн оз шеԁ, сіјӧс шеԁ-

• Уҗалыԍ-јӧз костыԍ бӧрјӧм-јӧз.

ӧԁны ковмас ӧрушјӧӧн. Со кущӧм тујјас секі інԁісны уҗалыԍ јӧзыԁлы Влаԃімір Іԉԉічыԁ парԏіјаыскӧԁ. Ӧружјӧтӧ колӧ вӧлі корԍны; салԁатјастӧ воԇӧ ԍуԍмӧԁны, вежӧрнысӧ воԍтыны, меԁым ԍаммасны сувтны ревоԉутсіја-ԁорыԁ. Помешщікјасыԁ капітаԉістјаскӧԁ, меԋшевікјасыԁ есерјаскӧԁ-і, — ставӧн пон-стаԁа-моз уԍкӧԁчісны боԉшевікјас-вылаԁ, — кутісны арестујтавны, быԁторјыԍ мыжԁыны, быԁԍама-ног ԉакны најӧс. Ԍӧкыԁ, ԃерт, секі вӧлі боԉшевікјасыԁлы. Но ԋінӧмыԍ-повтӧг, ԁугԁывтӧг, воԇыԍ-воԇӧ нуӧԁісны најӧ асԍыныс уҗнысӧ: чуксалісны, ԍуԍмӧԁісны, пуԏмӧԁісны уҗалыԍ-јӧзтӧ мезԁісны капітаԉістјас-кіпоԁ-улыԍ; ӧружјӧ заптісны. Ԍіԅім лун-мыԍԏі окԏабрса ревоԉутсіја-бӧрын парԏіја Тсентраԉнеј Коміԏет-берԁас воԍтісны најӧ военнеј оргаԋізатсіја. Пабрік-завоԁјасын бур-вежӧра, ыҗыԁ-ԍолӧма робочејјасыс чукӧртісны меԁ-воԇԇа отраԁјас (1905-ӧԁ-воԍа-коԍаԍыԍ-ԁружінајас-моԁаа). Бӧрын најӧ кутісны шуԍыны „Краснеј Гварԃіјаӧн“. Временнеј Правіԏеԉствоыԁ быԁ-ногӧн мырԍіс, ԇугны боԉшевікјасыԁлыԍ уҗтӧ. Правіԏеԉствоԍыԁ гуԍӧн, шпіјонјасԍыс, агентјасԍыс ԇебԍаԍӧмӧн, колӧ вӧлі ԍуԍмӧԁчыны вӧчны быԁтор: ӧружјӧтӧ заптыны, салԁатјас-костаԁ, робочејјас-костаԁ уҗавны-і. Піԏірын, Мӧскуаын, Харковын, Уралын, Ԁон-вылын, Івано-Воԅԋеԍенскын — быԁлаын, кӧні вӧліны чукӧра-робочејјас, заптісны ӧружјӧјас, лӧԍӧԁісны коԍаԍыԍ-отраԁјас — Краснеј Гварԃіја. Јона уҗалісны боԉшевікјасыԁ і важ арміјаын — салԁатјас, матросјас-костын. Воԍталісны сені боԉшевік-котырјас (јачејкајас). На-гӧгӧр чукӧрталісны ревоԉутсіја-ԁор-сулалыԍ став салԁатјассӧ, матросјассӧ. Меԁԍа ԍуԍа ԁа бура котыртчісны матросјас. Влаԃімір Іԉԉічыԁ унаыԍ ԍорԋітліс салԁатјасыԁкӧԁ міԏінгјас-вылын — пыр песԍіс ԍуԍмӧԁны ԍувтны ревоԉутсіја-ԁорыԁ унҗык-војтырӧс. Ԅіновјев-јорт каԅтылӧ Іԉԉічлыԍ ветлӧмсӧ Ԍемјоновскеј полкӧ. Салԁатјасыс сіјӧ полкас міјанлы вӧлі воча-мунӧны, Временнеј Правіԏеԉство-ԁор сулалӧны. „Ілԉічӧс јортјасыс ӧз& вӧлі леԇны муннысӧ: полӧны, меԁ, еԍкӧ, кущӧмкӧ-пакӧԍт сені ез вӧчны сылы. Воім мі казармааԁ. Лоі мунны міјанлы кымынкӧ-ԍо том апітсер-пӧвсті. Віԇӧԁӧны најӧ ставныс Іԉԉічыԁ-вылӧ ԁа піԋсӧ јірӧны. Став казарманас ԍтен-моз сувтӧмаӧԍ салԁатјас. Іԉԉічыԁ бура вӧлі тӧԁӧ креԍԏанатӧ, салԁаԏјастӧ, кужӧ накӧԁ ԍорԋітны. Мі сещӧма ԋекоԁ огӧ тӧԁӧј налыԍ олӧм-вылӧмсӧ. Час-гӧгӧр Іԉԉіч віԍталіс салԁаԏјасыԁлы. Час-мыԍԏі Іԉԉічтӧ салԁатјасыԁ петкӧԁісны кі-вылас, а локтӧм-мыԍԏіыс вӧлі віԇӧԁӧны сы-вылӧ кӧјінӧн-моз“. Кымын воԇӧ мунӧ Временнеј правіԏеԉство-ԁырԍа олӧмыԁ, сымын јонҗыка креԍԏанаыԁ ԁа робочејјасыԁ аԁԇӧны боԉшевікјасыԁлыԍ веԍкыԁлунсӧ, ԉучкі уҗалӧмсӧ Мӧԁа-мӧԁ-бӧрԍаыс робочеј-ԃепутатјаслӧн Сӧветјас, салԁатјаслӧн Коміԏетјас кутісны боԉшевікјас-ԁор сувтавны. Парԏіја зев зіԉа ԁа ԍуԍа лӧԍӧԁчӧ Временнеј правіԏеԉстволы воча-сувтны. Став-лӧԍӧԁчӧмыс мунӧ Влаԃімір Іԉԉіч інԁалӧм-велӧԁӧм-ԍерԏі-жӧ. Гуԍа-олан-інԍаԋыс (сылы лоі ԇебԍывны Временнеј правіԏеԉствоԍыԁ) веԍкӧԁлӧ сіјӧ парԏіја-уҗнас; мӧԁӧԁӧ гіжӧԁјас, чуксалӧмјас ԍӧлӧм ԍетӧ Піԏірса ԁа Мӧскуаса парԏіја Коміԏетјаслы. „Ӧні став уҗалыԍ-јӧзыс-ԋін сувтас міјанкӧԁ щӧщ. Воԇӧ ԋужјӧԁлыны оз-ԋін поԅ. Ӧні-кӧ огӧ сувтӧј, став- мыжыс міјан-вылӧ уԍӧ. Пырыԍ-пыр-жӧ колӧ вӧчны ревоԉутсіја," — гіжӧ Влаԃімір Іԉԉіч. Ԉеԋін ԍетӧ ревоԉутсіја-вӧчан-план: „Мӧԁӧԁны ӧтпырјӧ: флот (матросјасӧс), робочеј ԁружінајастӧ, салԁатјастӧ-і; меԁ-војԁӧр налы колӧ боԍтны ԁа чорыԁа кутны: а) ԏеԉефон, б) ԏеԉеграф, в) рӧкут-тј-вылыԍ стантсіјајассӧ, г) ју ԁа ԋур посјас. „Торјӧԁавны ыҗыԁ-ԍӧлӧма, меԁ-повтӧм војтырӧс (боԉшевікјастӧ, том-робочејјасӧс, матрӧсјасӧс) ічӧԏік отраԁјасӧ, боԍтны налы меԁ-колан-інјассӧ тырмӧԁчыны быԁ ыҗыԁ уҗӧ: шуам-кӧԏ: флотӧн; робочејјасӧн ԁа војскаӧн боԍтны Піԏірӧс кыщ-піӧ, торјӧԁны сіјӧс мукӧԁ став карԍыс. Татчӧ, јуралыԍјас-пыԃԃіыс, колӧны зев-ԍуԍ, кужыԍ ԁа ԋінӧмыԍ-повтӧм, ыҗыԁ-ԍӧлӧма војтыр. „Чукӧртны отраԁјасӧ меԁ-бур робочејјассӧ, ружјӧјасӧн ԁа бӧмбајасӧн најӧ боԍтасны меԁ чукӧра-вӧрӧгјаслыԍ олан-інјассӧ (јункерскеј школа *, ԏеԉеграф, ԏеԉефон ԁа мукӧԁ-тор. Тајӧ отраԁјас меԁым уҗалӧны со кущӧм кывјас тӧԁвыланыс кутӧмӧн: „ставным кулам, огӧ леԇӧ петны керкаԍыс веԍіг ӧԏі врагӧс“. Окԏабса-ревоԉутсіја-ԁырјі воԇсаԍыԍ ӧԏі јорт віԍталӧ: „Окԏабса-ревоԉутсіјаӧԇыԁ ветлі Іԉԉіч-орԁӧ. Омӧԉік керка. Турк-тарк кері ӧԇӧсас. Воԍԏісны. Југыԁ горԋічаын віԁчыԍыштім, кыв-мӧԁ шуім кӧԅаіныскӧԁ — бур-вынјӧра робочејкӧԁ... Пыріс пӧрыԍ-морт, ӧчкі-улас ԍінјасыс ԍералӧны, ачыс ԇор, паԍтаԍӧма омӧԉіка. Міԍа, тајӧ, кӧнкӧ, вурԍыԍ (портнеј), кԋіга вузалыԍ-ԉі

• Јункерскеј школаын велӧԁчісны апітсерӧ помешщікјаслӧн ԁа капітаԉістјаслӧн піјаныс.

(букіԋіст). Шыбытіс паріксӧ, пӧртчіс ӧчкісӧ — Іԉԉічыԁ * вӧлӧма. Терыба, җеԋыԃіка јуаԍӧ: „Мыј вӧчԍӧ флотын?“ „Уна-ӧ Піԏіраԁ сувтас?“ „Кронштаԁт?" „Војвывса пронт?“ „Піԏірын?“.. Ез ошкы. Віԁіс: омӧԉа-пӧ јітчӧмныԁ војвывса-пронткӧԁ. — „Мыјла матросјасыԁ јӧзсӧ ԍетісны еща?“ — „Полӧны, пронтсӧ кушӧм јӧзтӧг коԉӧмыԍ. — ,,Оз-ӧмӧј-нӧ гӧгӧрвоны ревоԉутсіја-вылаԁ унҗык јӧз колӧмсӧ? Піԏірыԁ-ӧԁ ӧні пронт-ԁорыԍ ԁона“. — Абу-на ԉучкі гӧгӧрвоӧмаӧԍ. Сеԍԍа зев чорыԁа шуіс (он, бара веж!): ,,Воԇӧ ԋужјӧԁчыны оз поԅ. Чукӧртны колӧ став-вынјӧрсӧ (ԍіласӧ). Војвыв-пронт-вылӧ ветлыны колӧ, ԍорԋітны отсӧг-јылыԍ. Робочејјасыԁ, кӧԏ кыԇі-а, меԁым ӧружјӧаӧԍ вӧліны. Пӧраыԁ-ӧԁ еща-ԋін коԉі“... Ӧкԏаб-тӧлыԍԍа 10-ӧԁ-лунӧ, Ԉеԋін-јортлыԍ ԁоклаԁ кывзӧм-бӧрын, парԏіјалӧн Тсентраԉнеј Коміԏетыс шуіс: ,,Каԁ-ԋін Временнеј Правіԏеԉствотӧ путкыԉтны влаԍттӧ ас-кіӧ боԍтны“. Окԏабр-тӧлыԍԍа 25-ӧԁ лунӧ уҗалыԍыԁ ԁа креԍԏана боԍтісны влаԍттӧ (кутіс шуԍыны сӧвет-влаԍтӧн). Понԁылісны, еԍкӧ вӧрӧгјасыԁ Сӧвет-влаԍт-вылан пронтјас-вылыԍ вајӧԁны војскатӧ-ԁа, салԁатјасыԁ ԍуԍмісны-ԋін, уҗалыԍ-јӧзыԁлы вочатӧ ез-ԋін сувтны: Сӧмын піԏірса јункерјас — капітаԉістјас-

• Іԉԉічыԁ секі ԇебԍаԍіс Временнеј Правіԏеԉствоԍыԁ.

лӧн ԁа помешщікјаслӧн піјаныс — најӧ сувтісны. Вежон-гӧгӧр муніс коԍыԁ. Боԉшевікјасыԁ коԍаԍісны меԁ-воԇвылас; аԍнысӧ жаԉіттӧг коԍаԍісны робочејјас — Краснеј Гварԃіја, матросјас, салԁатјас. Коԍсӧ нуӧԁыԍыс, інԁалыԍыс — тујԁалыԍыс вӧлі Влаԃімір Іԉԉіч. Поԁвојскеј-јорт (щӧщ коԍаԍіс) віԍталӧ: „Ԉеԋіныԁ зев ԍуԍа пыр кыјӧԁіс Керенскејлыԍ воча-воӧмсӧ. Ԁоклаԁјас-ԍерԏі пыр сіјӧ тӧԁіс кӧн мыј вӧчԍӧ, кӧн кущӧм коԍјас мунӧны... „Локтіс Ԉеԋін ме-орԁӧ, штабӧ. Менам кабіԋетӧ щӧктіс пыртны аслыс пызан. Шуӧ, мем-пӧ быԁ-сԁук колӧ ставсӧ коԍ-јывԍыԁ тӧԁны. Ԋӧжјӧԋікӧн, ачыс ез-і каԅавлы, пріказјас кутіс ԍетавны, інԁавны ӧԏілы, мӧԁлы. Ԉеԋін кіпоԁ-улаԁ уҗыԁ кутіс пуны, сӧмын сылы кажітчӧ, вывті-на-пӧ наԇӧн сіјӧ мунӧ. Ԉеԋіныԁ быԏԏӧкӧ быԁӧнлы вӧлі тувјалӧ јурас: став вын ебӧстӧ-пӧ, кужӧмтӧ, ԍӧлӧмтӧ, ловтӧ колӧ пуктыны коԍаԁ сіԇнаԁ-пӧ став-вӧрӧгсӧ вермам. Сіјӧн-ӧԁ коԍыԁ і муніс шыԉыԁа, — быԁӧн вӧлі тӧԁӧны асԍыныс местасӧ, уҗнысӧ“.

Краснеј Гварԃіјаԍаԋ Краснеј Арміјаӧԇ.

Роԍԍіјаса капітаԉістјас помешщікјаскӧԁ, заграԋітсаса щӧщ-і, ԋекущӧма ез чајтлыны аԍнысӧ ԇікӧԇ верміг. Сӧвет-влаԍтыԁ-пӧ ԁыр оз-на кӧнкӧ ов. Окԏабса ревоԉутсіја-бӧраԁ, меԁ-воԇԇа-тӧлыԍјасас-жӧ мӧԁӧԁчісны најӧ коԍаԍны сӧвет-влаԍтыԁкӧԁ. Меԁ-војԁӧр сувтс геԋерал Каԉеԃін, Ростов-губерԋаулыԍ помешщік. Сеԍԍа сы-бӧрԍа мукӧԁ; ӧԏілаын ԁа мӧԁлаын кутісны панԍавны пронтјас. Важ арміјаыԁ сіјӧ-каԁас самеј вӧлі пышјӧ пронтԍыԁ. Гермаԋіјаса кырнышјас — капітаԉістјас — аԁԇӧны: Роԍԍіјаыԁ омӧԉтчӧ, арміјаыԁ пышјӧ, пыщкӧс (гражԁанскеј) пронтјас панԍӧны. „Ӧні-пӧ-тај міјанлы парсалан каԁыԁ воіс“ — куш-кіӧн Роԍԍіјатӧ поԅӧ боԍтны, ембурнысӧ грабітны,“ — мӧвпалӧны најӧ. Ԋеметскеј кајзерлӧн (міјан-ногӧн-сар) војскаыс кутіс воԇӧ-пыр Роԍԍіјааԁ пырны. Сеԍԍа кајԅерыԁ зев ԍӧкыԁ-мір міјанлы вӧзјіс. Ԁаԍ-ембур-вылаԁ-ӧԁ кырнышјасыԁ горшӧԍ, ԋӧтчыԁ оз пӧтлыны, кытчӧԇ аԍнысӧ он пӧԁты. Сӧвет-влаԍтлы быԁ-бокԍаԋ пік. Ԉеԋін-јорт аԁԇӧ: важ-сарскеј-арміја-вылаԁ наԃеја абу — ревоԉутсіјатӧ віԇны, Сӧвет-влаԍттӧ ԁорјыны најӧ оз вермыны. „Важ арміјаыԁлы — шуӧ Ԉеԋін 3-ӧԁ Сӧветјас-Сјезԁ-вылын, 1918-ӧԁ-воԍа јанвар-тӧлыԍын — казармаын пыткаӧн велӧԁӧм арміјаыԁлы, воіс пом. Ставнас сіјӧ пазалі; тор-ԋі-пыріг ез коԉ“. Колӧ вӧлі лӧԍӧԁны чорыԁа-ревоԉутсіја-ԁор-сулалыԍ арміја. Сещӧм арміјаыԁ ԁругӧн оз артмы. Колӧ пӧра. Колӧ кујім-воԍа-војнанаԁ кувтӧԇ-муԇӧм јӧзыԁлы ԍетны і шојтчыштны. Іԉԉіч шуӧ: „Ковмас-пӧ ԋемечјасыԁкӧԁ мірітчыныԁ, меԁ-пӧ кӧԏ аԁ-горшнаныс і уна-тор міјанлыԍ корӧны, сы-пыԃԃі міјан лоӧ пӧра јонмӧԁчыны, кокјыланым сувтны“. „Кужӧј боԍтны шојтчӧгсӧ, каԁсӧ, меԁым сіјӧкаԁнас уԃітанныԁ чукӧртчыны, лӧԍӧԁчыны ревоԉутсіјатӧ віԇны“ — чукӧстчіс Ԉеԋіныԁ парԏіјаыслы ԁа став-уҗалыԍ-јӧзыслы. Ревоԉутсіјатӧ віԇыԍыԁ секі вӧлі Краснеј Гварԃіја. Краснеј Гварԃіјаыԁ ез вӧв ыҗыԁ (сені сӧмын робочејјас вӧліны), јӧзыԁ еща. Сар-арміјаса апітсерјасыԁ пӧшԏі ставныс Сӧвет-влаԍтыԁлы воча-мунӧны, боԉше- вікјастӧ быԁԍама-ногӧн сакӧны. Робочеј-јӧз-пыщкыԍ-петӧм-команԃірјасыԁ ез-на вӧвны. Но кӧԏ-і ԍӧкыԁ зев вӧлі секі, кӧԏ-і јон-пікӧ воліс ревоԉутсіјаыԁ, Іԉԉічыԁ пыр верітіс: ревоԉутсіјаыԁ-пӧ вермас помӧԇ. Секі-ԋін сіјӧ вӧлі тӧԁӧ: Краснеј Гварԃіјаыԍ быԁмас ыҗыԁ, јон-вына, Краснеј Арміја — став-тыр-бур-вежӧра, вынјӧра-уҗалыԍ-јӧзыс сувтас Сӧвет-влаԍт-ԁорыԁ. Сӧвет-влаԍтыԁ-ӧԁ меԁ-воԇԇа робоче-креԍԏанскеј влаԍт мірас. 1918-ӧԁ-воԍа март-тӧлыԍын, 4-ӧԁ Сӧветјас-Сјезԁ-вылын, Іԉԉіч віԍталӧ: „Фінԉаԋԃіјаса кӧрттуј-вылын, вагонын кывлі ме ԍорԋі ӧԏі старукалыԍ кымынкӧ-фінкӧԁ. Ме, еԍкӧ, накӧԁ ԍорԋітнысӧ ег вермы-ԁа, — фін-кывтӧ ог тӧԁ, — ԁа ӧԏі фін меным рочӧн віԍталіс старукаыслыԍ кывјассӧ. Сіјӧ шуӧма: „Ружјӧа-мортԍыԁ-тај ӧні сеԍԍа оз-ԋін ков повныԁ. Вӧрын паныԁаԍіс меным ружјӧа-морт. Ме сені вӧлі кос-увјас (хворост) чукӧрта пачӧс ломтыны. Мырԃԃӧм-пыԃԃі ружјӧа-мортыԁ меным ачыс-на јешщӧ соԁтіс пестӧ“. ,,Секі-жӧ ме аслым шуі: меԁ, міԍа, кӧԏ ԍо-ԍурс гаԅет — сотсіаԉістјаслӧн-і, пӧшԏі-сотсіаԉістјаслӧн-і, му-кӧԁлӧн-і * сакӧны міјанӧс ,,ԃіктаторјасӧн“, „наԍіԉԋікјасӧн“. Уҗалыԍ-јӧз-костын мӧԁ-ногса ԍорԋі мунӧ. Најӧ аслыныс шуӧны: „Ӧні міјанлы оз-ԋін ков повны ружјӧа мортԍыԁ; сіјӧ-ӧԁ ԁорјӧ міјанӧс-ԋін“... Со-мыј гӧгӧрвоісны уҗалыԍ-војтырыр. Прӧстӧј, велӧԁчытӧм-војтырырлӧн тащӧм-ԍорԋіыԁ меԁԍа-бур-агітатсіја. Регыԁ-ԋін став-уҗалыԍ-јӧзыс каԅалас: красно-гварԃејетсјасыԁ-пӧ-тај коԍаԍӧны немӧвӧјја-нарԏітыԍјаскӧԁ.

• Іԉԉіч шуӧ меԋшевікјас ԁа есерјас-јылыԍ, мукӧԁ-вӧрӧгјас-јылыԍ ԁа: Најӧ вузалӧны уҗалыԍ јӧзтӧ, а кывнаныс — пӧрјӧԁлӧм-куԅа — сотсіаԉізм-јылыԍ ізӧны, боԉшевікјастӧ сакӧны.

вірјуыԍјаскӧԁ став-уҗалыԍ-јӧзтӧ наыԍ мезԁӧм-понԁа. Краснӧј Гварԃіјалӧн отраԁјас соԁасны, став-уҗалыԍ-јӧзсӧ ԍуԍмӧԁасны, велӧԁасны ԉок-вӧрӧгјасныскӧԁ ӧружјӧӧн коԍаԍны... Секі чукӧрмас міјан ыҗыԁ јон-вына арміја; асланыс уҗалыԍ-јӧзлӧн меԁ-воԇԇа мірас Краснеј Арміја, — став-уҗалыԍ јӧзыслы мірас мезԁлун-шӧԁӧԁӧм-понԁа чорыԁа вір-јуыԍјаскӧԁ коԍаԍны. Кор міјан сещӧм арміјаыԁ лоӧ, ԋекущӧм вын-ԋін мірас Роԍԍіјаса-Сӧвет-Респубԉікатӧ пӧԁтыны оз вермы“. Февраԉ-тӧлыԍԍа 23-ӧԁ-лунӧ 1918-ӧԁ воын леԇісны ԃекрет (закон) Краснеј Арміја лӧԍӧԁӧм-јылыԍ. Краснеј Гварԃіјаыԁ вӧлі окочејјасыԍ (ас-окотаԍыныс ӧружјӧӧн коԍаԍны сувтыԍјасыԍ). Краснеј-Арміјааԁ Сӧвет-влаԍтыԁ кутіс-ԋін ԋӧжјӧԋікӧн мобіԉізујтны (уҗалыԍ-јӧзтӧ арміјааԁ боԍтны закон-ԍерԏі). Лӧԍӧԁісны чорыԁ ԃістсіпԉіна — сытӧг-ӧԁ ԋекущӧм ревоԉутсіоннеј арміја, еԍкӧ, ез артмы. Влаԃімір Іԉԉічыԁ, — парԏіјаыԁлӧн ԍӧлӧмыс, јурыс, — бара-жӧ ачыс ставсӧ інԁаліс Краснеј Арміјатӧ чукӧртігӧн.

Краснеј Арміја Сӧвет-влаԍт-понԁа коԍаԍӧ.

Март-тӧлыԍԍа 13-ӧԁ-лунӧ 1919-ӧԁ-воын Влаԃімір Іԉԉіч Краснеј Арміја-јывԍыԁ шуӧ: „1918-ӧԁ воӧ наԇӧԋікӧн, воԇыԍ-воԇӧ, ізјыԍ-ізјӧ, Краснеј Арміјаыԁлыԍ пунԁаментсӧ лӧԍӧԁім. Став тыр-бур-вежӧра-војтырыс сы-вылын уҗалісны; став вын-ебӧссӧ, ембурсӧ госуԁарствоыԁлыԍ сы-вылӧ пуктім. Вӧрӧгыԁ луныԍ-лунӧ вӧлі соԁӧ: уԍкӧԁчісны міјан-вылӧ асланым помешщік- јас капітаԉістјаскӧԁ, уԍкӧԁчісны щӧщ і заграԋітсаса помешщікјас ԁа капітаԉістјас. „Ез-ӧԁ міјанԍаԋ гражԁанскеј војнаыԁ панԍы, сіјӧ быԁӧн тӧԁӧны. 1918-ӧԁ воын (февраԉ-март-тӧлыԍын) мі помалім важ-војнатӧ, выԉӧс мі егӧј панӧј. Быԁ-бокԍаԋ сувтісны міјанлы-воча белӧјјас; рытыввывԍаԋ, лунвывԍаԋ, асыввывԍаԋ. Антантаыԁ * белӧјјасыԁлы, Роԍԍіјаса капітаԉістјасыԁлы ԁа помешщікјаслы, отсаліс ԍӧмӧн-і, ӧружјӧӧн-і, быԁԍама-ногӧн. Ԃерт, најӧ рӧскоԁтӧ ез лептыны Роԍԍіјаса капітаԉістјасӧс ԁа помешщікјасӧс-ԁорјӧм-куԅа сӧмын. Заграԋітсаса-капітаԉістјасыԁ песԍісны Сӧвет-влаԍттӧ пӧԁтыны меԁԍа-јона ас-понԁаныс. Роԍԍіјааԁ-кӧ-пӧ уҗалыԍ војтырыԁ путкыԉтасны капітаԉістјастӧ, помешщікјастӧ, секі оз ԁыр віԇӧԁны і мукӧԁ-гоԁуԁарствоса уҗалыԍ јӧзыԁ — сіјӧ-жӧ вӧчасны асланыс капітаԉістјаскӧԁ, парсалӧмныслы, ыҗыԁалӧмныслы воас пом (сіјӧ-жӧ ԍорԋіыԍ). Ԍӧмнаԁ-ԁа, ӧружјӧнаԁ-ԁа мукӧԁ-госуԁарствоса капітаԉістјасыԁ, еԍкӧ, отсалісны-ԋін Рԍԍԍіјаса капітаԉіст-јасыԁлы-ԁа, нојабр-тӧлыԍын 1918-ӧԁ воӧ мӧԁӧԁісны міјан-вылӧ војсканысӧ щӧщ. Мај-тӧлыԍын, 1918-ӧԁ воӧ, Ангԉіјаса, Франтсіјаса ԁа Амерікаса капітаԉісԏјас пӧрјалӧмӧн сувтӧԁісны міјан-вылӧ чехо-словакјасӧс (сар-војна-ԁырјі пԉенӧ-боԍтӧм-јӧз). Сы-бӧрԏі-регыԁ ангԉіјаса капітаԉістјас вајӧԁісны асԍыныс војсканысӧ Карԁорӧ (Архангеԉскӧ). 1919-ӧԁ-воӧ Франтсіјаса капітаԉістјас вајӧԁісны војсканысӧ чорнеј море берег-вылӧ.

• Антанта — Ангԉіјаса, Франтсіјаса ԁа мукӧԁ госуԁарствоса капітаԉістјаслӧн сојуз. Окԏабса-ревоԉутсіјаӧԇыԁ тајӧ сојузаԁ Роԍԍіјаса капітаԉістјасыԁ пырӧны-жӧ вӧлі.

Март-тӧлыԍԍа 23-ӧԁ лунӧ, 1919-ӧԁ воын, кӧкјамысӧԁ парԏіјнеј-сјезԁ-вылын Влаԃімір Іԉԉіч шуӧ: ,,Став мувывса капітаԉістјасыс — ӧні сіјӧ зев-ԋін бура тӧԁам — меԁ-бӧрјаԍыс мырԍӧны, быԁԍама-ногӧн песԍӧны пазӧԁны Сӧвет-Респубԉіканымӧс. Најӧ, щӧщ міјан капітаԉістјаскӧԁ (белӧјјаскӧԁ), ӧтув песԍӧны, кӧрттујјас жуглӧны; ӧтув-ставныс уԍкӧԁчісны Паріжын * лӧԍӧԁӧм-план-ԍерԏі. Сӧмын-ӧԁ Роԍԍіјааԁ уҗалыԍ јӧзыԁ, робочеј-креԍԏанаыԁ, абу-ԋін јӧјӧԍ. Ԋінӧм-вылӧ најӧ ӧні оз ԍетчыны мувыв-нарԏітыԍјасыԁлы. Первојыԍ мірас робочејјасыԁ креԍԏанаыԁкӧԁ ӧружјӧӧн асԍыныс Сӧвет-влаԍтнысӧ віԇӧны, капітаԉістјас-вылын влаԍт кутӧны, став-мувыв-проԉетаріат-ԁор сулалӧны; сы-понԁа, щыгіаліг-кынмаліг-тыр, омӧԉік кӧмкот-паԍкӧмӧн, сещӧм чорыԁа ловнысӧ жаԉіттӧг, коԍаԍӧны; сы-понԁа выннысӧ, олӧмнысӧ пуктӧны; нарԏітчыны воԇӧ ас-выланыс ԋекоԁӧс оз леԇны". Пронтјас-вылын меԁԍа ԍӧкыԁ лоі апреԉ-мај-тӧлыԍјасын, 1919-ӧԁ воаԁ. Лунвылын вӧрԅіс, јонміс Ԃеԋікін, асыввывԍаԋ кыпӧԁчіс Колчак, 14 гӧсуԁарствоса капітаԉістјас помешщікјаскӧԁ сувтісны Роԍԍіјаса уҗалыԍ-јӧзлы воча. Мӧскуаса Сӧвет-вылын, апреԉ-тӧлыԍԍа 4-ӧԁ лунӧ, Влаԃімір Іԉԉічыԁ со-мыј віԍталӧ тајӧ каԁ-јывԍыс: „Міјанлы воча-сувтыԍ коԍаԍыԍ-вынјӧр (војеннеј ԍіла) ӧні зев уна ԁа јон. Колчак шыбітіс міјан-вылӧ став банԁасӧ асԍыс, банԁа сылӧн ыҗыԁ (окочејыԁ-белӧјыԁ абу еща) Ангԉіја Амерікакӧԁ отсалӧны сылы ԍӧмӧн, ӧружјӧӧн, ԍојан-јуанӧн, кӧмкот-паԍкӧмӧн. Сӧвет-

• Франтсіјаын — стоԉітса.

Респубԉікаыԁлы ӧні јона ԍӧкыԁ. Колӧ, кыԇ-мыј верман, бурҗыка лӧԍӧԁчыны воԇсаԍнытӧ". Окԏабр-тӧлыԍԍа 19-ӧԁ лунӧ, 1919-ӧԁ воӧ, Влаԃімір Іԉԉічыԁ красноармејетсјаслы гіжӧ піԍмӧ: Красноармејетс-јортјаслы. „Красноармејетс-јортјас! Сарлӧн геԋералјасыс — Јуԃеԋіч војвылын, Ԃеԋікін лунвылын — бара-на чукӧртӧны став-выннысӧ, Сӧвет-влаԍттӧ бырӧԁны кӧсјӧны, бӧр уҗалыԍ-јӧз ԍылі-вылаԁ сартӧ помешщікјаскӧԁ ԁа капітаԉістјаскӧԁ пукԍӧԁны наԃејтчӧны. ,,Мі аԁԇылім, кыԇі помаԍіс тащӧм-уҗыс Колчаклӧн. Ез ԁыр-кежлӧ ылавлыны Ԍібырса ԁа Уралса креԍԏанаыԁ робочејјасыԁкӧԁ. Кор Колчакыԁлӧн апітсерјасыс — капітаԉістјаслӧн ԁа помешщікјаслӧн піјаныс — кутісны уҗалыԍ-јӧзтӧ грабітны нӧјтны, віны, — регыԁ најӧ пӧрјӧгтӧ каԅалісны, сувтісны Краснеј Арміја-ԁор, отсалісны Колчактӧ венны. Оренбургса казакјас * веԍкыԁа сувтісны Сӧвет-влаԍт-ԁорыԁ. „Јуԃеԋічыԁкӧԁ, Ԃеԋікіныԁкӧԁ-ԁа сіјӧ-жӧ лоӧ: оз вермыны најӧ сартӧ, помешщікјастӧ ԁа капітаԉістјастӧ бӧр уҗалыԍ-јӧз-ԍылі-вылаԁ пукԍӧԁны. Ԋӧтчыԁ сіјӧ оз ло. Креԍԏанаыԁ Ԃеԋікіныԁлы воча-сувтӧны-ԋін: Кавказын щӧԏ-моз сувтӧмаӧԍ; казакјас Кубаԋын јӧна-жӧ-ԋін ԁӧзмӧмаӧс Ԃеԋікіннаԁ, — ембурнысӧ помешщікјаслы ԁа ангԉічаналы грабітӧ-ԁа.

• Кар Урал — гӧра вылын.

„Јорԏјас! Нӧшта-на јонҗыка чорԅӧԁчамӧј воԇӧ. Робочејјасыԁ креԍԏанакӧԁ јонҗыка, топыԁҗыка јітчӧны ӧтув, ԍӧлӧмԍаԋныс сулалӧны Сӧвет-влаԍт-ԁорыԁ. „Воԇӧ, красноармејеԏс-јортјас! Коԍ-вылӧ робочеј-креԍԏана-влаԍт-ԁор, сар-геԋералјаслы воча. Мі вермам најӧс!“.. Ԋ. Ԉеԋін *. Ԃеԋікінтӧ ԁа Јуԃеԋічтӧ Краснеј Арміјаыԁ разӧԁіс 1919-ӧԁ-во-помас. Кымынкӧ тӧлыԍ шојтчыштӧм-мыԍԏі Краснеј Арміјаыԁлы бара-на лоі сувтны коԍаԍны — Поԉшаса панјаскӧԁ (помешщікјаскӧԁ) ԁа лунвылын Врангеԉ — баронкӧԁ. Нојабр-тӧлыԍын, 1920-ӧԁ воӧ, Краснеј Арміјаыԁ боԍтіс Перекоп *, весаліс белӧјјасԍыԁ Крымтӧ. Поԉакјаскӧԁ Рігаын * лӧԍӧԁчісны мірӧн. Тајӧн помаԍіс уҗалыԍ-јӧзлӧн, мезԁлун-шеԁӧԁӧм-куԅа, капітаԉістјаскӧԁ ԁа помешщікјаскӧԁ коԍ. Влаԃімір Іԉԉічыԁ коԍаԍіг-чӧжыс, 1918-ӧԁ-воԍа нојабр-тӧлыԍԍаԋ, пыр вӧлі Респубԉіка-Віԇан-Сӧветын (Совет Обороны Респубԉікі) јуралыԍын. Ԋекоԁ, еԍкӧ, сыыԍ-кынԇі, сещӧм-бура ԁа ԍуԍа ез ԍаммы гӧгӧр-бок мӧвпавны, лӧԍӧԁны, інԁыны, став-вынјӧрсӧ Респубԉікалыԍ чукӧртны пронтјастӧ јонмӧԁӧм-куԅа, помӧԇ-вермымӧнӧԇ коԍтӧ нуӧԁны. Ԉеԋін-ԁінын-уҗалыԍ ӧԏі јорт сіјӧ војасса Влаԃімір Іԉԉіч уҗ-јывԍыԁ віԍталӧ.

• Ԉеԋіныԁпӧн ԋімыс, еԍкӧ, Влаԃімір-ԁа, сарԍыԁ ԇебԍаԍігӧн сіјӧ гіжԍывліс Ԋ. Ԉеԋінӧн. Сеԍаԋ сеԍԍа ревоԉутсіја-ԁырјіыԁ сіԇі-жӧ гіжԍывліс.

• Перекоп Крымын.
• Ріга-кар Балԏіјскеј море-ԁорын, ӧні Латвіјалӧн.

„Капітаԉістјасыԁкӧԁ коԍтӧ-нуӧԁігӧн Влаԃімір Іԉԉічлӧн кабіԋетыс * вӧлі „главнеј штаб“. Пызан-вылас сылӧн пӧшԏі пыр вӧлі разӧԁӧма војеннеј картајас. Пронт-вылас уҗалыԍјас-ԁорыԍ Влаԃімір Іԉԉічыԁ бурҗыка вӧлі тӧԁӧ, мыјҗык вӧчԍӧ кущӧм пронт-вылын; ԁоклаԁјас щӧктӧ вӧлі віԍтавлыны аслыс быԁ коԍтор-јылыԍ; ԏеԉеграмјастӧ ԃеԍаткаӧн вӧлі пронтјас вылаԁ ысталӧ; чукӧрталӧ коміԍԍіјајас, мукӧԁ-ԁырјі војнас, — колӧ-кӧ вӧлі мыјкӧ лӧԍӧԁчыны коԍ-нуӧԁӧм-јылыԍ. Ԏеԉефон-берԁын пукалас вӧлі часјасӧн: ԍорԋітас Піԏіркӧԁ-ԉі, Харковкӧԁ-ԉі, мукӧԁкӧԁ-ԉі. Став ԍорԋіас, гіжӧԁјасас вӧлі ӧԏі-пӧлӧс ԁум: лӧԍӧԁчыны бурҗыка,чукӧртны Респубԉікалыԍ став-вынјӧрсӧ, ембурсӧ капітаԉістјасӧс вермӧм-вылӧ — лӧԍӧԁны налы тырмымӧн ӧружјӧтӧ, кыԇ-мыј верман, бурҗыка ԋаԋтӧ заптыны; чорыԁа вермаԍны ԋаԋ-таԍкајтыԍјаскӧԁ-ԍпекуԉантјаскӧԁ; тӧжԁыԍыԍ Краснеј Арміјатӧ јонмӧԁны верԁны-јуктавны, кӧмӧԁны-паԍтӧԁны најӧс; мырԍіс став-запассӧ Респубԉікаԍыԁ боԍтны учот-вылӧ (тӧԁмавны, мыј кӧні ем-ӧ, абу-ӧ), верԁны-јуктавны, завоԁјасаԁ уҗалыԍјастӧ, меԁ, еԍкӧ, вермасны најӧ Арміја-вылаԁ уҗавнытӧ (ӧружјӧ ԁа мукӧԁ-тор вӧчны)“. Быԁтор-јылыԍ ԁумајтліс, быԁтор інԁавліс Влаԃімір Іԉԉічыԁ. Ԍібырса креԍԏаналы Влаԃімір Іԉԉічыԁ секі со-мыј гіжӧ; „Став-выннытӧ, ембурнытӧ, став-кужӧмнытӧ, тӧԁӧмнытӧ — ставсӧ ԇоԋнас колӧ ԍетны Краснеј Арміјатӧ кыпӧԁӧм-јонмӧԁӧм-вылӧ. Оз полӧмла, а колӧмысла, ԍӧлӧмԍаԋныԁ колӧ вӧчны быԁтор законјас, пріказјас-серԏі Краснеј Арміја-јывԍыԁ; Ԃістсіпԉінатӧ Краснеј

• Кабіԋет — уҗалан комната.

Арміјааԁ кутны чорыԁа, коԁі мыјӧн вермас кыԇі кужас, отсавны Краснеј Арміјаыԁлы — со-мыј колӧ вӧчны быԁ тыр-бур-вежӧра, гӧгӧрвоыԍ робочејлы ԁа креԍԏаԋінлы“. Ӧԏі јорт віԍтавлӧ Ԉеԋінкӧԁ аԁԇыԍлӧмсӧ 1918-ӧԁ воын. Віԍталӧм-ԍерԏіыс Ԉеԋіныԁ гӧгӧрбокԍаԋ мӧвпавлӧма Арміјатӧ ԁа Респубԉікатӧ јонмӧԁӧм-јывԍыԁ. Мі, Карԁораԁ олыԍјасыԁ, тӧԁам вӧлі воԇвыв: ԍор-ӧ, воԇ-ӧ, а ангԉічанаыԁ кутасны мырԍыны Роԍԍіјаса Респубԉікаыԁлыԍ став војвывсӧ ас кіпоԁ-уланыс курыштны. 1918-ӧԁ воԍа март-тӧлыԍын міјанлы щӧктісны петкӧԁны војвыв протјасоыԁ * коланҗык ԁа ԁонаҗык -ембурсӧ. Міјанлы отсӧг-вылӧ Мӧскуаԍаԋ воісны кык-јӧрт&. Мем ԍетісны петкӧԁны кӧрта-кӧлуј: ыргӧн, ԍвіԋеч, озыԍ ԁа мукӧԁтор. Јуԉ-тӧлыԍԍа 28-ӧԁ лунӧ петкӧԁім Карԁорыԍ кӧрта-кулуј-тыра меԁ-бӧрја вагонсӧ, а август тӧлыԍԍа 2-ӧԁ лунӧ ангԉічанаыԁ Карԁортӧ (Архангеԉсктӧ) боԍтісны-ԋін. Мӧскуааԁ локтӧм-бӧрын, Карԁорԍыԁ ембуртӧ петкӧԁӧм-јылыԍ ме гіжышті Влаԃімір Іԉԉічыԁлы, Ӧԉӧкԍеј Іванӧвіч Рыковлы щӧщ-і — міԍа-ӧԁ, ԃерт-кӧнкӧ, најӧ тӧжԁыԍӧны сы-понԁа. Кык-лун-мыԍԏі віԍталісны меным, Влаԃімір Іԉԉіч-пӧ окоԏітӧ менӧ аԁԇӧԁлыны. Муні ме сы-орԁӧ. Каԉіԁорас паныԁаԍім. Сіјӧ, вӧлӧмкӧ, кытчӧкӧ мунны лӧԍӧԁчӧма. Шыаԍі. Сіјӧ шуӧ: „Ԁажӧ-ӧԁ, еԍкӧ, ог ешты-ԁа. Кущӧм-могӧн-нӧ локтін?" — Ме, міԍа, Карԁорыԍ воі. Отсаԍі сені ембурсӧ петкӧԁны.

• Порт — море-ԁорса кар.

— Сіԇ, сіԇ, — быԏԏӧкӧ ловԅыштіс Влаԃімір Іԉԉічыԁ: — Віԍтав-пӧ, мыј сені вӧчԍӧ. Мыј вӧчінныԁ?“ Ме сԁукӧн віԍталі мыј тӧԁі. Влаԃімір Іԉԉічыԁ торкіс менӧ шуӧ: — Быԁӧн бур. Лыԁпасјасыԁ емӧԍ? Ме ԍеті сылы лыԁпасјас. Віԇӧԁӧ. Інԁӧ меным лыԁпас 1,862,000 пуԁ кӧрт-кӧлуј, јуалӧ: — Тајӧ ставыс ԇоԋ? Ставыс, міԍа. Тані ӧні Мӧскуааԁ. — Лоӧ-кӧ міјанлы воԇсаԍны, ԁыр ӧ-кежлӧ, еԍкӧ, тајӧ кӧрт-кӧлујыԁ тырмас?" Ме шуа: став кӧрта кӧлујсӧ-кӧ, міԍа, Роԍԍіја паԍтаыс, ӧтлаавны ԁа 90 прӧчентсӧ сетыԍ віԇны сӧмын воԇсаԍӧм-вылӧ, — воӧн-җынјӧн-кымын тырмас, унҗыктӧ оз. „Мыј-ԍерԏі-нӧ, еԍкӧ, те таԇісӧ чајтам&? — Спуԏу віԍтавны, міԍа, ԃерт, ӧні ог вермы: гіжӧԁјасыс абу ԍорыԍӧԍ. Сӧмын тајӧ ԃелӧыскӧԁ тӧԁса: — кык-во ԁа җын ӧружјӧтӧ лӧԍӧԁӧм-вылын уҗалі. Ме чајта, ыҗыԁ ылӧг (ӧшібка) менам віԍталӧмын оз ло. „Бур-но, сіԇ, сіԇ“, — мыјкӧ мовпаліг-тыр шуіс Вл. Іԉ., сеԍԍа соԁтіс: „Лыԁпасјастӧ коԉ меным“. — Теныԁ, міԍа, і лӧԍӧԁӧма. — „Аԏԏӧ, інӧ. Ме зев јона термаԍа.” Мӧԁыԍ вӧлі таԇі: Котӧрӧн пыріс ме-орԁӧ ӧԏі пронт-вылӧ кӧлуј-заптыԍ камісар. Ме лыԃԃі сылыԍ гіжӧԁсӧ ԁај шуа: ог, міԍа, вермы ставсӧ ԍетны. Камісарыԁ ԋекыԇі оз ԍетчы, грӧԅітчӧ, мырԁӧн корӧ, колӧ-пӧ зев — шуӧ. Он-кӧ-пӧ ԍет, Ԉеԋін-јорт-орԁӧ-пӧ муна. Кык-лун-мыԍԏі камісарыԁ бара локтіс. Пызан-вылӧ пуктіс гіжӧԁ. Пронт-вылаԁ кӧлујтӧ-коран-кабала-вылас Влаԃімір Іԉԉічыԁ гіжӧма резоԉутсіја, а коԁлы резоԉутсіјаыс ԋімсӧ абу урчітӧма: „Тајӧ-јортыскӧԁ ме ԍорԋіті. Пронт-выланыс збыԉыԍ ԋінӧмыс абу. Гашкӧ, кыԇкӧ-мыјкӧ, верманныԁ унҗык-тор ԍетны, план-ԍерԏіныԁ, гашкӧ-еԍкӧ-і, оз сіԇ ков-ԁа“. Ԉеԋін-јортыԁ меԁԍа уна-тор вӧчіс, меԁ-јона інԁаліс, велӧԁіс белӧјјасыԁкӧԁ коԍаԍігӧн. Коԍнаԁ веԍкӧԁліс парԏіјаным, а Ԉеԋіныԁ парԏіјаыԁлӧн вӧлі јурыс, југыԁ-вежӧрыс, ԍӧлӧмыс. Ԉеԋіныԁ меԁ-ыҗыԁ, меԁ-первој герој.

Мыј-понԁа Краснеј Арміјаыԁ міјан верміс.

Кыԇі-нӧ сіјӧ артміс: уҗалыԍ војтыр — робочејјас креԍԏанакӧԁ, — ԍаммісны ԋекоԁлы-ԍетчытӧм-Краснеј Арміја лӧԍӧԁны? Ԋекор-ӧԁ војԁӧр тащӧм-моԁаа уҗтӧ најӧ ез вӧчлыны-ԁа. Кыԇі-нӧ кужісны вермаԍны, ԁај вермыны помӧԇ став-мувыв капітаԉістјассӧ, помешщікјассӧ, — налӧн-ӧԁ војскаыс-і, ӧружјӧыс-і міјан-ԁорыԍ бурҗык вӧлі-ԁа? Таԇі меԁ јуалас асԍыс быԁ-уҗалыԍ-морт Сӧвет Респубԉікаын, ԁај мукӧԁ-гӧсуԁарствоын. Тӧԁны-кӧ кутам, кыԇі, мыј-понԁа вермім капітаԉістјастӧ, регыԁҗык ԁај бурҗыка вермам Сӧвет-Респубԉіканымӧс кок-јылас сувтӧԁны, терыбҗыка ԍаммам суԇчана-олӧм аслыным лӧԍӧԁны. Влаԃімір Іԉԉічыԁ бара-жӧ віԍталӧ, мыј-понԁа верміс Краснеј Арміјаыԁ. „Ӧԏікӧ, јуралыԍыс вӧлі коммуԋіст парԏіја — меԁ-бур вежӧра, меԁ-ԍуԍ, кӧрт-коԃ чӧрыԁ робочеј-котыр. „Кӧрт-коԃ чорыԁ, коԍаԍны велалӧм парԏіјатӧԁ&, коԁлы верітӧны, коԁ-вылӧ наԃејтчӧны став уҗалыԍ-јӧзыс, ас-бӧрԍаыс став-уҗалыԍ-јӧзсӧ-нуӧԁыԍ парԏіјатӧг, — ԋекыԇікӧн, еԍкӧ, ен вермы капітаԉістјастӧ" — таԇі гіжӧ Влаԃімір Іԉԉіч апреԉ-тӧлыԍын, 1920-ӧԁ воӧ. Меԁ-воԇԇа коԍаԍыԍ-робочеј-ԁружінајастӧ боԉшевікјасыԁ лӧԍӧԁісны 1905-ӧԁ воӧ. Первој-ревоԉутсіјатӧ (1905-ӧԁ воԍатӧ) пӧԁтӧм-бӧрын, сарыԁлӧн правіԏеԉствоыс быԁ-ногӧн нарԏітчіс боԉшевікјас-вылаԁ. Но боԉшевікјасыԁ ԁугԁывтӧг, ӧтырышјӧ, пыр лӧԍӧԁчісны мӧԁ-ревоԉутсіја-кежлӧ. 1917-ӧԁ воын боԉшевікјасыԁ лӧԍӧԁӧны Краснеј Гварԃіја. Капітаԉістјасыԁкӧԁ коԍаԍігӧн боԉшевікјасыԁ пыр меԁ-воԇынӧԍ, меԁԍа полана (ӧпаснеј)-інјасас. Сӧмын коммуԋіст-парԏіја інԁалӧм, велӧԁӧм, нуӧԁӧм-куԅа уҗалыԍ-јӧзыԁ вермісны став вӧрӧгјассӧ. Парԏіјаыԁ інԁалӧм-велӧԁӧм-ԍерԏі робочејјасыԁ креԍԏанаыԁкӧԁ топыԁа јітчісны, ӧтувтчісны, — сіјӧн і вермісны капітаԉістјастӧ ԁа помешщікјастӧ, кӧԏ најӧ і јонҗыкӧԍ і бурҗык ӧружјӧаӧԍ міјан-ԍерԏі вӧліны-ԁа. 1919-ӧԁ воԍԍа нојаб-тӧлыԍын Влаԃімір Іԉԉічыԁ шуӧ: „Уҗалыԍ-јӧз-костыԍ петісны јон-ԍӧлӧма, југыԁ-вежӧра војтыр. Став мезмӧм ужалыԍ-јӧзыс мунӧны на бӧрԍа; щыг-ԋіԍӧ-пӧтӧԍ, кӧмтӧмӧԍ-паԍтӧмӧԍ; кык-во-чӧж-ԋін мезԁлунсӧ ӧружјӧӧн віԇӧны, немӧвӧјја-вӧрӧгјасныскӧԁ коԍаԍӧны помӧԇ-вермӧм-куԅа. Капітаԉістјасԍыԁ ԁа помешщікјасԍыԁ мезмӧм-ро- бочејјасыԁ креԍԏанаыԁкӧԁ ӧтувтчӧмнаԁ веԍкыԁа чуԃесајас вӧчӧны. Краснеј Арміјааԁ і ӧтувтчісны робочејјасыԁ ԁа креԍԏанаыԁ. Сещӧм ӧтулӧн нарԏітыԍјасыԁлы воча-сувтӧм-јывԍыԁ Влаԃімір Іԉԉічыԁ ԁоԉіс уна-во-чӧж војԁӧр-ԋін. Робочеј-классыԁ Ԉеԋін-велӧԁӧм-ԍерԏі јона песԍіс креԍԏанаыԁкӧԁ ӧтувтчӧм-понԁаыԁ. „Тајӧ кујім-во ԁа җыннас, кор коԍјас ыҗыԁа ез орјавлыны“, шуӧ Влаԃімір Іԉԉіч 1921-ӧԁ воԍа март-тӧлыԍын: пабрік-завоԁын уҗалыԍ-војтыр сещӧма щыгјалісны, кынмалісны, коԍмалісны, сы-мынԁа вір-ловнысӧ пуктісны — тащӧм нужԁасӧ воԁӧр ԋекор-на мірас ез тӧԁлыны". Унҗык робочејыс секі, ԃерт, вӧліны пронтјас-вылын, меԁ-воԇын коԍаԍісны. Завоԁјасаԁ уҗалыԍјасыԁ јона секі щыгтӧ пыкісны, кынмалісны. Меԁԍа ԍӧкыԁ лунјасас, 1919-ӧԁ воԍа апреԉ-тӧлыԍын, Влаԃімір Іԉԉічыԁ шуӧ: „Міјанлы ставнымлы колӧ тӧԁны зев бура, мыј мі вермам сувтны кокјылӧ, вермам нуӧԁны ревоԉутсіјатӧ бур-помӧԇ, сӧмын робочеј класс вынон&. Сы-вӧсна став ԍуԍ-вежӧра, јон вір-јаја робочејјассӧ колӧ мӧԁӧԁны пронт-вылӧ... Арміјаыԁ ӧні оз-на ӧԏі морт-моз сулав, абу-на тырӧ-бурӧ воӧма. Сы-вӧсна став наԃејаыс ӧні робочејјас-вылӧ. Налы, капітаԉістјасыԁкӧԁ коԍаԍны велалӧм војтырлы, ковмас кужӧмнаныс, тӧԁӧмнаныс креԍԏанакӧԁ јукԍыны; ԍуԍмӧԁны, ԍаммӧԁны најӧс коԍ-вылӧ. Секі, сӧмын креԍԏанаыԁ лоӧны тыр-бур-вежӧра, ԍуԍ-коԍаԍыԍјас. — Секі Краснеј Арміјаыԁ, ӧԏі морт-моз, чорыԁа сувтас ԁорјыны-віԇны Сӧветскеј влаԍтӧс“. Аԍнысӧ жаԉіттӧг, кыԇ-мыј вермісны, песԍісны робочејјасыԁ. Креԍԏанакӧԁ топыԁа јітчӧмӧн вермісны најӧ немӧвӧјја-вӧрӧгјаснысӧ, капітаԉістјастӧ, помешщікјастӧ. Но оз ков вунӧԁны сӧ-мыј: куш ас-выннаным, гашкӧ, мі, еԍкӧ, егӧ-на і вермӧј, ез-кӧ міјанлы отсавны став мувывса робочејјас. Вылынҗык мі гіжлім-ԋін: 1918-ӧԁ-во-шӧрын-кымын став-мувывса капітаԉістјасыс Сӧвет-влаԍт-вылаԁ кутісны мӧԁӧԁны асԍыныс војсканысӧ. Мыј-жӧ сыыԍ артміс? Капітаԉістјасыԁ, еԍкӧ, быԁ-ног пӧрјӧԁлісны асԍыныс салԁатјассӧ-ԁа, матросјассӧ-ԁа, правԁаыԁ-тај міјан-ревоԉутсіја-јывԍыԁ наӧԇ воіс-жӧ. Ез петны најӧ ревоԉутсіјатӧ пӧԁтӧм-понԁа коԍаԍнытӧ: франтсузјас (матросјасыс, салԁатјасыс) ез лыјлыны море-ԁорса-карјаснымӧс міјанлыԍ, Оԃессаын сулалыԍ салԁатјасыс бунт лептісны. Капітаԉістјасыԁ повԅісны: боԉшевітскеј „заразаыԁ-пӧ, * еԍкӧ, меԁ міјан војска-вылӧ щӧщ оз-жӧ вуҗ, терыба понԁісны војсканысӧ Роԍԍіјаԍыԁ бӧр петкӧԁавны. Мукӧԁ-гӧсуԁарствоса робочеј-јӧзыԁ быԁногӧн жӧ торкісны асланыс-капітаԉістјаслыԍ міјан-белӧјјаслы отсаԍӧмсӧ. „Кујім во-помԍа коԍаԍісны міјанкӧԁ меԁ-озыр-гӧсуԁарствојаԍыс мірас. Коԍаԍан-вынјӧрыс налӧн (военнеј ԍіланыс), — ас-кежас сувтӧмас-і, Колчакӧс, Ԃеԋікінӧс, Јуԃеԋічӧс ԁа Врангеԉӧс отсалӧмас-і, уна-пӧв вӧлі унҗык ԁај јонҗык міјан-вынјӧрыԍ. Тајӧ ті аԍныԁ зев бура тӧԁанныԁ (аԍныԁ-ӧԁ вӧлінныԁ коԍ-вылас).

• Зараза — вужан-віԍӧм.

„Јонлуныс мукӧԁ гӧсуԁарствоыԁлӧн і ӧні міјан-ԁорыԍ јона-на вылын. Тајӧ ті бура-жӧ тӧԁанныԁ. Сещӧм-озыр ԁа вынјӧра-гӧсуԁарствојасыс чајтлісны зев кокԋіԃіка путкыԉтны міјанлыԍ Сӧвет-влаԍтнымӧс, ԁа ез вермыны. Кыԇі-нӧ, еԍкӧ, мыј-вӧсна најӧ ез вермыны міјанӧс? „Со-мыј вӧсна: став-мувывса проԉетаріјатыс (робочејјасыс) міјан-ԁор сувтіс“ (таԇі шуіс Ԉеԋін-јорт 1921-ӧԁ-воԍа март-тӧлыԍын). Ӧкмысӧԁ Сӧвет-Сјезԁ-вылын Влаԃімір Іԉԉічыԁ шуӧ: „Ԋожјӧԋікӧн, наԇӧԋікӧн став-мувыв-уҗалыԍ-јӧзыс, карјасын-і, ԍіктјасын-ԁ міјанӧс меԁ-јона мустӧмтыԍ-гӧсуԁарствојасас выјӧԇ быԁлаын ставыс сувтісны міјан-ԁор, отсаԍісны міјанлы; сіјӧн меԁԍа јона сы-понԁа, гӧгыԉтчісны міјаныԍ став-мувыв вӧрӧгыс“.

Ԉеԋінлӧн заветыс (велӧԁӧм-щӧктӧмыс).

„Ӧні мі аслыным шуам: боԍтчамӧ-жӧ сеԍԍа овмӧснымӧс кыпӧԁны, бурмӧԁны, воԇӧ пыр паԍкӧԁны; став-выннымӧс сы-вылӧ пуктам. Но, јортјас, віԇӧԁӧј гӧгӧрбок ԍуԍа, Краснеј Арміјатӧ ԍінмӧс-мӧз віԇӧј, ковмас-кӧ, меԁ вермаԍны сіјӧ воԇӧ-на ԍаммас, пырыԍ-пыр сувтны меԁ кужас“. Тащӧм-велӧԁӧм коԉіс уҗалыԍ-јӧзыԁлы Влаԃімір Іԉԉічыԁ ӧкмысӧԁ-Сӧвет-Сјезԁ-вылын, ԃекабр-тӧлыԍԍа 21-ӧԁ-лунӧ, 1921-ӧԁ воӧ. Меԁ-бӧрја сјезԁујтӧм тајӧ вӧлі Влаԃімір Іԉԉічыԁлӧн, сеԍԍа ез-ԋін волывлы Сӧвет сјезԁјас-вылаԁ. Кујім-во-ԋін сы-бӧрԏі коԉі. Уна-тор-ԋін Сӧвет-Сојузаԁ * вежԍіс. Кыптыштіс, бурмыштіс му-віԇтӧ уҗалӧмыԁ; пабрік-завоԁјасыԁ сувтісны кок-јылас, мӧԁісны-ԋін колан-кӧлујтӧ креԍԏанаыԁлы тырмымӧн ԍетны. Капітаԉістјасыԁ аԁԇӧны: быԁмам мі ӧԁјӧ; креԍԏанаыԁ робочејјасыԁкӧԁ кужӧны і коԍаԍны кужӧны і овмӧснысӧ кыпӧԁны, выԉ-бур-оласног лӧԍӧԁны. Капітаԉістјасыԁ сеԍԍа, бара-жӧ красноармејетсыԁлыԍ штык-кӧрсӧ тӧԁӧны бура. Каԅалісны најӧ: Сӧвет-влаԍт-тӧ путкыԉтныԁ ԍӧкыԁ-коԃ. Каԅалісны капітаԉіԍԏіческеј гӧсуԁарствојасыԁ * міјанлыԍ јонмӧмтӧ, пыԃԃі-пуктыны кутісны — пӧшԏі став гӧсуԁарствоыс-ԋін Сӧвет-Сојузтӧ настӧјашщеј госуԁарствоӧн лыԃԃӧны, посолјассӧ асԍыныс ыстісны. Но ԋӧтчыԁ оз ков вунӧԁны Влаԃімір Іԉԉічыԁлыԍ кујім-во-сајын ԍетӧм інԁӧԁсӧ: Мі-вӧрӧгјас кыщ-піынӧԍ. Капітаԉістјасыԁ пыр-на міјан-вылӧ јірӧны піԋјаснысӧ. Ӧԁ міјанын, сӧмын Сӧвет-Сојузаԁ уҗалыԍјасыԁ ԁа креԍԏанаыԁ аԍныс ыҗыԁӧԍ, ас-кіаныс став влаԍтыс.* Сы-понԁа меԁым бура-лӧоыԁа, ԋекоԁыԍ-повтӧг овмӧснымӧс кыпӧԁны, бурмӧԁны, выԉ-олӧм лӧԍӧԁны, колӧ ԍінмӧс-моз-жӧ віԇны Краснеј арміјатӧ. Бура војеннеј-ԃелӧ велӧԁыԍ красноармејетс, ԍӧлӧмԍыс војеннеј уҗӧн ԁа поԉітграмотаӧн * тӧԁмаԍіс ԁопрізывԋік; војеннеј-уҗ Сӧвет-госуԁарствоын бура сувтӧԁны отсаԍыԍ креԍԏаԋін ԉібӧ пабрік-завоԁын уҗалыԍ, — најӧ ставныс вӧчӧны Влаԃімір Іԉԉіч інԁӧм-ԍерԏі, сылыԍ меԁ-колан інԁӧмсӧ пыртӧны олӧмас.

• ) Капітаԉіԍԏіческеј гӧсуԁарствоаԁ ыҗыԁалыԍјасыс, капіталістјас. Најӧ уҗалыԍ-јӧзтӧ быԁ-нӧгӧн увтыртӧны, нарԏітӧны, ԇескӧԁӧны.
• Поԉітграмота — наука, јӧз-кост оласног-јылыԍ віԍталӧ.

Кыԇі ԁа мыј-понԁа Краснеј Арміјаыԁ верміс капітаԉістјастӧ, сіԇі-жӧ, сы-понԁа-жӧ кутам мі вермыны і воԇӧ. Јуралыԍным міјан, важ-моз-жӧ, коммуԋіст-боԉшевік-парԏіјаным. Ԉеԋін-велӧԁӧм-ԍерԏі уҗсӧ сіјӧ ԁугԁывтӧг, шојтчывтӧг нуӧԁӧ воԇӧ. Кыԅ-віт воыԍ-ԋін ԁыр уҗалӧ парԏіјаыԁ уҗалыԍ-јӧзлы мезԁлун-шеԁӧԁӧм-вӧсна, јона-ԋін ԍуԍміс ԁај пыр-на ԍуԍмӧԁчӧ воԇӧ. Робочеј-классыԁ креԍԏанаыԁкӧԁ, парԏіја-інԁалӧм, велӧԁӧм-серԏіыԁ, нем-кежлас топыԁа јітчісны, — вӧрӧгјасныскӧԁ коԍаԍны — војԁӧр, овмӧснысӧ лӧԍӧԁны — ӧні. Пабрік-завоԁса уҗыԁ віԇ-му-вывса-уҗыԁкӧԁ луныԍ-лунӧ топӧԁчӧны јонҗыка. Јона мырԍӧмӧн, песԍӧмӧн, ӧтырышјӧ уҗӧн ԍаммам мі і тајӧ туј-вылас. Важ-моз міјан-ԁор олӧ став-мувывса уҗалыԍ-јӧзыс. Кӧні наԇӧԋікӧн, кӧні ӧԁјӧҗык, лӧԍӧԁчӧны најӧ міјан-моз-жӧ вӧчны: Шыбітны ԍылі-вывԍыныс капітаԉістјассӧ, помешщікјассӧ. Міјан Краснеј Арміјаным мувыв-вӧрӧгјаслы ыҗыԁ-грӧз. Міјан Краснеј Арміјаным — став мувыв-увтыртӧм, ԉічкӧм-јӧзыслы ыҗыԁ-наԃеја. Коммуԋіст-парԏіјаыԁ Сӧвет-влаԍтыԁкӧԁ Ԉеԋінлыԍ уҗсӧ воԇӧ нуӧԁӧны. Ԉеԋін інԁалӧм-ԍерԏі бура велӧԁӧны најӧ Краснеј Арміјатӧ; ԍуԍмӧԁӧны, јонмӧԁӧны, ԍінмӧс-моз віԇӧны сіјӧс. Ԋӧтчыԁ огӧ вунӧԁӧј: ,,Кор міјанӧс, боԉшевікјасӧс, сарыԁлӧн правіԏеԉствоыс вӧлі лыјлӧ, ӧшӧԁалӧ, быԁ-ногӧн нарԏітӧ, секі-ԋін мііан парԏіјаыԁ уна во, кыԅ-віт-воыԍ-унҗык, пыр ӧтарӧ чукӧртіс, лӧԍӧԁіс Краснеј Арміјатӧ". Краснеј Арміјатӧ лӧԍӧԁыԍыԁ, чукӧртыԍыԁ вӧлі коммуԋіст (боԉшевік)-парԏіјаным — ставнас. Воԇӧ-на пыр, аслас-штаб-пыр, — Тсентраԉнеј Коміԏет-пырыс — сені меԁԍа-југыԁ-вежӧра, меԁԍа-ԍуԍ, Влаԃімір Іԉԉіч-кіпоԁ-улын велӧԁчӧм-војтырыс уҗалӧны, — јонмӧԁӧ, ԍуԍ-мӧԁӧ сіјӧ Краснеј Арміјатӧ, быԁ-ногӧн сы-понԁа тӧжԁыԍӧ, Влаԃімір Іԉԉіч-щӧктӧм-ԍерԏі — ԍінмӧс-моз віԇӧ.