@@ Строка 1: / Строка 1: @@
-Шобді тупӧсь
-Стихи, проза, исследования молодых авторов
-Кывбуръяс
-Александра Паршукова. 4
-Муса, мича, мелі кыв. Дадь вылын ислалӧм.
-Ме шудсӧ тадзи гӧгӧрвоа. Воклы. Тулыс воӧ... Кор везитӧ
-Алёна Шомысова. 6
-Вой кыа. Чужан кыв. Челядьдыр. Ниа
-Наталья Дёмина. 7
-Олӧм пос. Медбӧръя кор. Шуд. Регыд, регыд нин... Гожӧм пом. Дзик на неважӧн эновті гортӧс.. Бара карӧ. Вӧрса шор.
-Зоя Морозова. 10
-Ставыс бур (И. Р. Бехер серти)
-Ангелина Коюшева. 11
-Мамук. Асыв.
-====Проза гижӧдъяс====
-Анастасия Малева. Собеседование 12
-Татьяна Югова.
-Агнюш йылысь висьтъяс15
-Евгения Лобанова.
-Неминуча21
-Мария Остапова.
-Кымын арӧс тэныд, пӧль?25
-Менам сиктлӧн олӧм.
-Шуштӧм
-Ангелина Коюшева.
-Шурик29
-Нюмсер
-Татьяна Югова.
-Нянь. 31
-Полтарашка варенньӧ
-Людмила Тюрнина. 33
-«Гамлет ӧшӧдчис»
-Мария Остапова. 35
-Пинь
-====Туялан ордымті====
-Зоя Ванеева.
-Коми традиция олан кытш обрядын няньлӧн тӧдчанлун 38
-Юлия Глуд.
-«Руй» сюжета сьыланкыв-мойдкывъясын пертасъяслӧн мифопоэтика подув 44
-Наталья Чаланова.
-А. Лужиков «Измӧм синва» гижӧдлӧн аслыспӧлӧслун 50
-Анна Шомысова.
-А.Лужиков «Измӧм синва» гижӧдын художествоа ин55
-Алена Шомысова.
-А. Мишариналӧн «Видза олан, чужан муӧй!» кывбур 57
-Ольга Каракчиева.
-Коми художествоа гижӧдын интонациялӧн симметрия сикасъяс 60
-Анна Пельмегова.
-Г.А.Юшков гижӧдъясын мортӧс донъялысь кадакывъяс67
-Екатерина Карич.
-Коми кыв менам олӧмын да уджын 70
-Фин-йӧгра факультет йылысь 72.
-Александра Паршукова
-I курс
-* * *
-Муса, мича, мелі кыв.
-Кодӧн сёрнитны ме кужа.
-Тӧдан, ме ӧд, коми ныв,
-Медся мича муын чужи.
-Кӧні вӧр-ваыс тэн ёрт,
-Коми вылын сёрни кылан.
-Коми муӧй менам гор.
-Комиӧн тшӧтш лэбач сьылӧ.
-Ставыс дона, ставыс ас:
-Эжва ю и парма вӧрыс.
-Коми кывйӧн сёрнитас
-Му и ва, и джуджыд нӧрыс.
-Быдмы-сӧвмы, коми кыв,
-Писькӧдчы том сьӧлӧмъясӧ.
-Медым дзикӧдз эз быр, сыв,
-Медым вӧлі мича асыв.
-Дадь вылын ислалӧм
-Даддьӧн тӧвзям ылӧ-ылӧ.
-Миян серам ылӧдз кылӧ.
-Сайын пукалӧ бур ёртӧй,
-Оз тай кыскы талун гортӧ.
-Гын сапӧгын тырыс лым,
-Весиг йизьӧма синкым.
-Но оз повзьӧд кӧдзыд тӧлыс,
-Ӧд ми улын медбур вӧлыс.
-Ислалам ми вель на дыр,
-Кӧть и мудзим, сьӧлӧм тыр
-Мелілунӧн, тешӧн, гажӧн,
-Тадз эг ислалӧй нин важӧн.
-Локтам гортӧ дзик брӧд ва.
-Мамӧ шуас: «Вот тай на!»
-Сюся ва кӧлуйсӧ пӧрччам.
-Асьным паччӧр дорӧ мӧрччам.
-Весьшӧрӧ эз коль тай лун,
-Сійӧ миян дыр оз вун.
-Ме шудсӧ тадзи гӧгӧрвоа
-(экспромт)
-Шудӧй менам чужан сиктӧй,
-Кар вылад ме ог на чикты.
-Шудӧй - коми сьыланкывйӧй,
-Муса мортлӧн небыд сывйӧй.
-Шудлун, мый ме тані ола,
-Мый ме кодлыкӧ на кола.
-Шудыс, мый быд лун и асыв
-Аддза шонді югӧръяссӧ.
-Шуд, мый шуся коми мортӧн,
-И мый кыскӧ карсянь гортӧ.
-Шудлун - сійӧ мамлӧн сывйыс,
-Батьлӧн небыд, шоныд кывйыс.
-Шудсӧ сетісны мам-батьӧй,
-Муса вӧр-ва, ыджыд мамӧй.
-Аттьӧ тэн тшӧтш, муса Ен,
-Мый тэ олӧм сетін мен.
-Воклы
-Кӧнкӧ ылын ӧні тэ,
-Ог нин кывлы тэнсьыд серам.
-Ёна гажтӧмтча ӧд ме,
-Во джын коли на, мый керан!
-Письмӧ гижан, сійӧ мен
-Лоӧ быттьӧ ыджыд козин.
-Вочакыв пыр гижа тэн.
-Кык во оз нин кольлы, оз нин!
-Вокӧй, служит сӧмын тэ,
-Эн вай сетчы сьӧкыдлунлы.
-Ставӧн виччысям. И ме
-Тӧда, воас тайӧ луныс.
-Пыран сэтшӧм мича, збой,
-А ме кыв ог куж и шуны.
-Крукышта ме тэнсьыд сой,
-Синва петас, ставыс вунӧ...
-Тулыс воӧ...
-Муркӧстіс медводдза гым,
-Чардби друг енэжсӧ орӧдіс.
-Няйт пиӧ вӧйӧма лым,
-Тулысыс ас йывсьыс горӧдіс.
-Туй вылын гожъялӧ гӧп,
-Енэжыс бара на письтӧма,
-Мездмӧма йӧртӧдысь лӧп,
-Нюмъялӧ-вашъялӧ мисьтӧма.
-Пуясын мыччысьӧ кор,
-Вежӧдӧ ывла выв, мичаммӧ.
-Варовмис ичӧтик шор.
-Му вылыс лым-йиысь личаммӧ.
-Кор везитӧ
-Радейта ме кыйны чери,
-Ва дорысь кӧть ог и кай.
-Овлӧ тӧлалӧ и зэрӧ,
-А ме вуграся ас пай.
-Эжва быттьӧ шӧпкӧ меным:
-Шедас кельчи, шедас сын,
-Сӧмын берегсяньыс сэні
-Сюся лэптав, мед оз мын.
-Пельпом вылын вугыр шатин,
-Киын чери туис тыр.
-Ошкас мамӧ, ошкас батьӧ:
-Тэныд мойвиӧ тай пыр!
-Алёна Шомысова
-I курс
-Вой кыа
-Лӧнь. Тувсов рыт. Сэзь енэж восьтіс сыв
-И кодзув кельӧб койыштіс са сьӧдас,
-Ас гӧгӧрысь ме некодӧс ог кыв,
-Ӧд аддза татшӧмторсӧ сӧмын мӧдысь:
-И ловзьӧм-гызьӧм енэжвывса ю,
-И уна рӧмӧн пӧртмасьысь веж гыяс...
-О, кутшӧм мича рытъя Коми му,
-И кыдзи сьӧлӧм вӧрзьӧдӧ вой кыа!
-Чужан кыв.
-Чужан кывйӧн ме лолала, ола,
-Чужан кыв менам сьӧлӧмлӧн мич.
-Тӧдтӧм кывйӧн и сёрнитны полан,
-Коми кывйыд жӧ сьӧлӧмлӧн мич.
-Паськыд парматі пӧткаӧн лэбзяс,
-Тэрыб йӧраӧн кытшовтас рас,
-Зарни чериӧн Эжваын дзебсяс
-Вӧчас гижӧдӧ вӧр-валысь пас.
-Чужан кывйӧн ме лолала, ола.
-Шонді лэччандор мичаник ныв,
-Сӧстӧм музаӧй ме дорӧ волӧ,
-Чужан кывйысь мед кыыштны тыв.
-Челядьдыр
-Регыд на и вӧлі сійӧ кадыс,
-Медся гажа пӧра челядьдыр.
-Котравлім ми Эжва дорӧ, радӧсь,
-Эгӧ волӧй гортӧ кузь лунтыр.
-Ва гӧпъясын бузъявлім ми сюся,
-Йӧрысь нетшким юмов пелысь-льӧм,
-Вӧчлім чомъяс верстьӧясысь гусьӧн,
-Собалігӧн вӧлі вошлас кӧм...
-Ок эськӧ мен выльысь сэтчӧ косны,
-Челядьдырыд вемӧса шань вӧт.
-Быдмыссьӧма сӧмын кода костті,
-Мамлысь керка волігӧн ог тӧд.
-Ниа
-Сьӧд вӧр шӧрын, пемыд пельӧсын,
-Быдмис нэр да ичӧт пу.
-Сылы гажтӧм вӧлі ӧтнаслы.
-Да и шуштӧм, нем он шу.
-Но со ӧтчыд пӧрысь вӧралысь
-Тайӧ вӧрас тшукис друг.
-И, дерт, аддзис сійӧ, казяліс
-Югыдланьӧ нырччысь пу.
-Тайӧ ичӧт мича ниасӧ
-Дедӧ ӧтнассӧ эз коль.
-Босьтіс гортас, сюйис муӧ,
-Лӧня, унасӧ эз доль.
-Сэсянь уна ваыс визувтіс
-Важӧн кыз му улын дед.
-Пашкыр увъя ниа сулалӧ.
-Кымын арӧс эськӧ тэд?
-Уна серпас тэ, дерт, аддзылін,
-Венін уна сьӧкыдлун.
-Но он вушты, кӧнкӧ, сьӧлӧмсьыд,
-Югыд паметьсьыд оз вун
-Шуда здукыс ӧтка олӧмсьыд
-Тэнӧ дедӧн мездан лун.
-Наталья Дёмина
-ІІІ курс
-Олӧм — пос
-Менам олӧм - тайӧ джуджыд пос,
-Кысянь оз ков уськӧдчыны улӧ.
-Вуджны кӧ нин понді - бӧр ог кос,
-Кӧть и ытва дырйи ваыс тулӧ.
-Олӧм - пос, но сійӧ оз на чег,
-Сӧмын на ӧд кавшаси ме сэтчӧ.
-Лэчыд тӧв кӧ пӧльыштас - ог лэб,
-Некор швучкысь кӧдзыдлы ог сетчы.
-Медбӧръя кор
-Медбӧръя югӧръяс шондіыс койис,
-Тӧдчымӧн пемдіс нин гулыд-сӧдз войыс.
-Пышйис тай войвылысь муса жар гожӧм
-Код тӧдас кытчӧ да кутшӧм туй вожӧ.
-Гӧрд розъя пелысьӧн матыстчис арыс,
-Зарниӧн вевттьысьліс вӧр-пуыс бара.
-Медбӧръя кортор со кыдз вылын вӧрӧ,
-Регыд и сійӧ нин лэччас йӧр шӧрӧ.
-Шуд
-Кӧні менам шудӧй,
-Сиктын али карын,
-Кор ме сійӧс аддза,
-Тӧлын али арын?
-Мӧвпалі ме тадзи,
-Дыркодь жуглі юрӧс.
-Шудтӧ ӧд ме аддзи
-Мичаӧс да бурӧс.
-Карын менам шудӧй,
-Ёртъясӧй кор дінын.
-Орччӧн муса зонмӧй,
-Сьӧлӧм аслас инын.
-Сиктын менам шудӧй,
-Кар бӧрын кор вола.
-Мамукӧс кӧ аддза
-Медся шуда лола.
-Сідзкӧ, позьӧ шуны,
-Шудӧй аскӧд ветлӧ.
-Лов вылад кор кокни
-Долыд нюмыд петлӧ!
-Регыд, регыд нин
-Зумыд йинёньыс швачкысис муас,
-Быттьӧ жугаліс зэв донатор.
-Тӧлыс оз нин тӧр пушъялан куас,
-Регыд мыччысяс медводдза кор.
-Регыд, регыд нин Эжваным туас.
-Регыд ойдас веж турунӧн бор.
-Регыд лӧньлунсӧ войвылысь нуас
-Йинёнь пыригысь артмӧм збой шор.
-Гожӧм пом
-Гожӧмыс тімбыльтчис ӧдйӧ,
-Тыртӧммис, лӧнис ю дор.
-Кыаыс пӧртмасьӧ-ӧзйӧ,
-Гудӧклӧн шыыс зэв нор.
-Шойччӧны коса да куран,
-Уджавсис ассьыныс пай.
-Мӧд воӧдз наӧн ог дурӧй,
-Виччысям зэр да сьӧд няйт.
-Зымвидзӧ пелькиник зорӧд,
-Сарайным турунӧн тыр.
-Гудӧклӧн шензьӧдан горыс
-Пель водзын кылас на дыр.
-* * *
-Дзик на неважӧн эновті гортӧс,
-А мен чайтсьӧ, мый коли нин во.
-Ассьым мамукӧс, меддона мортӧс
-Бара кӧсъя ме аддзывны со.
-Эськӧ бордъя кӧ вӧлі да лэбзи,
-Морӧс ыпъялӧ, радлунӧн тыр.
-Мамлӧн сьӧлӧмыс нормас и небзяс,
-Зарни синваыс доршасяс дыр.
-Сійӧ кутыштлас менӧ зэв пӧся,
-Перъяс пач пытшсьыс руалысь нянь.
-Шоныд пывсяныд оз мӧй нӧ лӧсяв,
-Ылі туй бӧрад сійӧ и шань.
-Сьӧлӧм бурмӧдан, мелі да муса,
-Тэ кодь мӧдыс дзик некысь оз сюр.
-Кытчӧдз пачыс оз ваймы, оз чусав,
-Сэтчӧдз баитам сьӧлӧмлы нур.
-Бара карӧ
-Вылын шондіыс ворсӧдчӧ яра,
-Менсьым пальӧдӧ асъя кыз ун.
-Со и бара нин мунны мен карӧ,
-Ӧдйӧ воис тай колльӧдчан лун.
-Туйвыв нопторйӧс киясӧ босьта,
-Муна, ньӧжйӧник восьлалігтыр.
-Ылі карыслы сьӧлӧмӧс восьта,
-Чужан сиктӧс ог аддзывлы дыр.
-Бӧрӧ кольӧны видзьяс да вӧръяс,
-Менӧ колльӧдӧ небыд войтӧв.
-Энӧ гажтӧмчӧй ті, сьӧлӧмшӧръяс,
-Муса гортӧ ме воа на бӧр!
-Вӧрса шор
-Майбырӧй дай вӧрса шорӧй!
-Кытчӧ котӧртан тэ пыр?
-Турунзьыштӧм ӧзын дорас
-Шензя мич вылас зэв дыр.
-Лэччывла жӧ кыркӧтш улас,
-Шондісьыс кӧть дзебсьышта.
-Нимкодясян шыыс мыла.
-Ванас чужӧм мыськышта.
-Копыртчывла тшӧтш и юны,
-Содзтыр юа, сэсся мӧд.
-Ваыс ма кодь, нинӧм шуны,
-Пыр кӧть юа да ог пӧт.
-И. Р. Бехер
-Немеч кыв вылысь вуджӧдіс Зоя Морозова, II курс
-Ставыс бур
-Сет мен кыв тэд шуны:
-Тэтӧг эськӧ гожся лунӧ
-Петіс ыджыд бушков,
-Тулыс эськӧ эз вӧв тувсов.
-Вуджӧр эськӧ сетіс ар,
-Синмыд сӧмын вывті яр.
-Оз сет кынмыны мен тӧвнас
-Гажӧдчӧ пыр югыд рӧмнас
-Олӧмыд тай, кыдз оз дур,
-Сӧмын эскы «Ставыс бур».
-Ангелина Коюшева
-Искусствояс гимназия, 9 класс.
-Мамук
-Мамук, тэ миян шонді,
-Югыд, дона да муса.
-Аслад югӧрнад шонты,
-Сӧмын некор эн шу тэ: «Куса».
-Тэ ӧд кусан кӧ, ставыс,
-Ставыс му вылас кулас.
-Тэ ӧд кусан кӧ, муыс,
-Муыс тӧдлытӧг сылас...
-Асыв
-Садьмӧ надзӧник унзіль вӧрыс,
-Гусьӧн тёльгыштӧ кӧнкӧ шор,
-Видзсянь ӧвтыштӧм чӧскыд кӧрысь
-Ловзьӧ вӧр-валӧн асъя гор.
-Тӧвру шӧпкӧдчӧ мича кыдзкӧд,
-Мойдӧ пуыслы тӧла мойд.
-Сійӧ гажӧдны кӧсйӧ кыдзсӧ,
-Небыд тӧвруыс пусӧ оз дойд.
-Колип неылын гораа чипсӧ,
-Торкӧ ывлалысь асывъя лӧнь.
-Садьмӧ катшасин, мыськалӧ синсӧ,
-Ловзьӧ шыладыс вӧр-ваыслӧн.
-==Проза гижӧдъяс==
-Анастасия Малева II курс
-Собеседование
-Сійӧ войӧ, югыд лӧнь июльскӧй войӧ Оля весиг здук кежлӧ эз куньлы ассьыс синъяссӧ, кӧть тӧждысьысь мамыс рытсяньыс на топ-тупкӧма-занавеситӧма ӧшиньсӧ. Быдсяма майшасяна мӧвпъясыс сорласьӧмӧн-муткырасьӧмӧн бергалісны юрас... Век сылӧн тадзи.
-Сӧмын асывводз паныд веніс нылӧс ун. Но часі триньӧбтӧмӧн юӧртіс - сизим час.
-Видзӧдтӧг Оля шлапкис кинас да тшӧктіс часілы ланьтны. Сэсся сьӧкыдпырысь восьтіс синъяссӧ, чеччис да занавес вештыштіг лӧсьӧдіс унзіль чужӧмбансӧ асывъя мелі шонді югӧрлы...
-Но шонді пыдди ныв вылӧ жугыль пемыдӧн видзӧдіс руд кымӧръясӧн вевттьӧм енэж. Чӧла визувтысь Эжва гы вылас эз жӧ ворс зарни збой шонділӧн югӧр... Тӧдтӧм ыркыдыс йиджис Олялӧн сьӧлӧмӧдз ...
-Кыліс лӧнь шы. Ныв бергӧдчис.
-—- Колӧ мунны, — Оля вылӧ видзӧдіс мамыс. Син вештывтӧг. Оля тшӧтш видзӧдліс мамыслӧн синъясӧ. Сылӧн лӧнь, мывкыд видзӧдласыс век сетліс Олялы вын. И ӧні бара лои кокни. Шензьӧмпырысь Оля кыліс: гӧгӧрвотӧм лӧньлун йиджис-пуксис зэлалӧм лов вылас. Кажитчис, быттьӧкӧ олӧмыс здук кежлӧ кусіс, сувтіс кадлӧн мунӧм.
-Сёйны эз кӧсйыссьы. Тэрмасьтӧг Оля пасьтасис-сынасис да петіс ывлаӧ. Чӧв. Весиг тӧвру пӧльыштӧм эз кыв. Собеседованиеӧдз час на. Но Оля тӧдіс, кытчӧ сылы мунны. Сьӧлӧмыс кыскис ӧтилаӧ, и дыр думайттӧг Оля мӧдӧдчис сэтчань. Туйыс нюжӧдчӧма кыдз пу расті. Сэні, кыдзьяс костын, рама, ӧткӧн, сулаліс ичӧтик керка.
-Меліа видзӧдіс Оля аслас школа вылӧ, сё кызь кымын во тырӧма сылы тайӧ вонас. «Кужа-ӧ дорйыны тэнӧ аслам тӧдӧмлунъяснам, вештыны весьшӧрӧ кыпӧдӧм сёрни тэнад слаб велӧдан программа йылысь? Мый сӧмын оз больгыны тэ йылысь. Но... сӧмын тэ став карса школаясысь кужин видзны ассьыд вылӧмтӧ миян лунъясӧдз, сӧмын тэ...», — шызис Олялӧн сьӧлӧмын.
-Пемыд ӧшиньяса школа сулаліс чӧв.
-Жыннян юргӧм торкис нывлысь мӧвпъяссӧ, сійӧ быттьӧ садьмис да тэрмасьӧмӧн матыстчис неважӧн лӧсьӧдӧм Покров нима пу вичколань. Сулыштіс, сэсся надзӧн воис остановкаӧдз. Автобус дыр виччысьны эз ковмы, регыд и локтіс "четвёрка". Автобусӧ пуксигӧн видзӧдласыс усис лӧз скамья вылӧ, код улын читкыльтчӧмӧн куйліс сьӧд са рӧма ыджыд кань. Оля вочаасис канькӧд синнас. Каньлӧн турунвиж ёсь видзӧдласыс быттьӧ сотыштіс. Оля бергӧдчис да пуксис ӧшинь дорас. Карӧдз кызь минутысь унджык мунны. Оля кунис синсӧ...
-...Коркӧ кӧсйис лоны бурдӧдысьӧн, збыль бурдӧдысьӧн, но виччысьтӧг мӧвпсямыс вежсис, кыскис небӧглань. Профкомын и тӧдмаліс Оля медводдзаысь фин-йӧгра факультет йылысь. Эм пӧ, шуисны, сэтшӧм факультет, кӧні дасьтӧны роч да коми филологъясӧс, фин кывйӧ велӧдӧны, зэв пӧ интереснӧй факультет. Но пыригӧн быть коми кыв тӧдны колӧ, комиӧн пӧ велӧдӧны. А Оля карса ныв да комитӧ оз тӧд. «Ог кӧ тӧд — велӧда», — такӧдӧ асьсӧ ныв. А сійӧс быд боксянь ӧлӧдӧны: кыдзи воӧн кыв велӧдан? Но Олялӧн ӧзйис нин сьӧлӧмас ыджыд кӧсйӧм, да оз кывзы некодӧс. Заводитӧ «пань-куканьсянь»
-ӧти бур велӧдыськӧд. Ньӧжйӧник. Коркӧ гижис ассьыс медводдза коми кывбур, велӧдысь ышӧдӧмӧн. А сэсся висьт, да и мӧдӧдчис гожся университетӧ. Ӧдйӧ лэбис во, ланьтлытӧм-куслытӧм уджлӧн во. Ок, эз кӧ эськӧ Оля падъяв, тӧдіс кӧ, мый быть пырас! А матігӧгӧрсаяс сӧмын и дольӧны: «Он пыр, донаӧй, он пыр».
-«А збыль ог кӧ пыр, — усьлӧ сьӧлӧмнас ныв, кыдзи овны водзӧ?» И Оля сэки медводдзаысь гӧгӧрвоис сиктса нывъяслысь верктуйсӧ: найӧ повтӧмджыкӧсь, збойджыкӧсь. Но мый медся тӧдчанаыс - ассьыныс кывнысӧ тӧдӧны бура. «Найӧ пырасны, а... ме? Но ӧд ме став вынӧс сеті...»
-— Оз позь воштыны тайӧ позянлунсӧ! — виччысьтӧг гораа шусис Олялӧн. Орччӧн пукалысь йӧз бергӧдчисны сылань: ӧтияс шензьӧмӧн, мӧдъяс шпыньдӧмӧн.
-— Университет. — Юӧртіс кондуктор, и ныв ӧдйӧ дасьтысис петны.
-Оля водзын нюжӧдчӧма нёль судтаа университетлӧн главнӧй корпусыс. Но сылы колӧ воӧдчыны Катаев уличаӧ, мӧд корпусӧ. Керкаяс костті мунігӧн Оля зілис аддзыны ас пытшсьыс кутшӧмкӧ вӧрзьӧдчӧм: кӧть кутшӧмкӧ мӧвп, кӧть тӧждлун. Весьшӧрӧ
-зілис: век инасьтӧм сьӧлӧмыс ӧні вӧлі быттьӧ тыртӧм.
-Университетӧ пыригӧн Оля петкӧдліс охранникыслы документ, лӧня шуис: «На экзамен». Экзаменаторъясыс эз на вӧвны. Найӧс виччысиг Оля пуксис еджыд скамья вылӧ да син видзӧдласӧн кытшовтіс жырсӧ, вежӧрыс тӧдчӧдіс: неважӧн вӧлӧма ремонт.
-Дыр виччысьны эз ковмы... И сэсся ставыс, мый колис вежӧрас - помтӧм юалӧмъяс, кодлӧнкӧ стрӧг да аслас повтӧм, ӧдва кылан, но падъявтӧм гӧлӧс. То... корисны петны. Недыр кежлӧ. Бара пырны. Регыд тӧдмалас сійӧ судьбаыслысь помшуӧмсӧ.
-И медводдзаысь тайӧ асылӧ ёпкис мудзӧм сьӧлӧмыс, син водзас сувтіс са кодь ёсь синма ыджыд кань, зумыш кымӧръяса енэж, школаыслӧн нор пемыд ӧшинь...
-— Ты принята, — кӧнкӧ ылын, ру пыр кыліс небыд гӧлӧс.
-Сӧдз шуда синва чепӧсйис Олялӧн синъясысь, визувтіс банбокъясті, гӧлӧсыс пырис кытчӧкӧ пыдіӧ, сійӧ кыв ни джын эз вермы шуны воча.
-Тайӧ вӧлі Олялӧн медводдза вермӧм, мед ичӧт, шуасны йӧз, но сылӧн аслас вермӧм, медводдза ыджыд мог, кодӧс пуктіс
-сы водзын олӧмыс.
-...Ставӧн нин мунісны, а Олялы век на эз эскыссьы, сійӧ пукаліс скамья вылас да гартіс вежӧрас став кольӧм восӧ...
-...Ывлаын сійӧ читкыртчис югыдсьыс, коді дыр вермасьӧм борын век жӧ розяліс руд кымӧръяслысь вольпасьсӧ. Шоныд югӧрыс косьтіс нывлысь синва колясъяссӧ. Оля надзӧн довгис уличӧд.
-Друг сійӧ аддзис мамсӧ, коді котӧрӧн петіс автобусысь да чепӧсйис Олялань. Сьӧлӧм пытшса шызьӧмлӧн ӧддзӧмыс веніс Олялысь вынсӧ, ки-кокыс лигышмуні, и мамыс повзьӧмӧн уськӧдчис нывлань, аддзис Олялысь видзӧдлассӧ, гӧгӧрвоис ставсӧ да... бӧрддзис. Олялӧн синъясыс бара вазисны. Ыльӧбтіс мама-нылалӧн воӧн чӧжсьӧм висьӧм-майшасьӧмыс.
-Сэсся найӧ кутчысисны ки на ки да ньӧжйӧник мӧдӧдчисны карті. Кытчӧ? Весиг асьныс стӧча эз тӧдны. Гашкӧ, и парклань.
-А шонді дзикӧдз нин орйӧдліс кымӧрсӧ, дзирдалӧмӧн югдӧдіс карлысь уличьяссӧ. Гажаа больгӧмӧн жуисны йӧз, ӧта-мӧднысӧ панйыны зільӧмӧн тювкъялісны машинаяс, гораа сьылісны лэбачьяс ловзис кар, садьмис.
-А Оля муніс мамыскӧд, и некод эз тӧд, мый тайӧ здукас ныв олӧмын лоис збыль тӧдчанатор. Тӧдчана лоӧмтор, кодӧс быд морт тӧдмалас-видлас ас вылас, быдӧн ас кадӧ, водзӧджык либӧ сёрӧнджык, но сійӧ быть овлӧ.
-Оля друг казьтыштіс сьӧд, ёсь синма каньӧс да сылы моз нюмдіс. Нюмдіс да куткыртчӧмӧн вашнитіс: «Позьӧ овны водзӧ».
-Татьяна Югова II курс
-Малань бурдӧдысь, мортӧс ловзьӧдысь
-Жар шондіыс пӧжис вылын енэжын. Помтӧг шонді полькас дзизгис-жуис гут-гаг. Ӧшиньӧд ворсӧдчысь шонді югӧръяс манитчисны ывлаӧ, гожйӧдчыны корсисны.
-Пажын бӧрын Леналӧн керка дорас чукӧртчисны йӧз. Видз вылын виччысьӧ найӧс удж.
-Лена петіс жӧ. А кык арӧса дзоля нывторыс, Агнюш, вӧтчис сы бӧрся. Мичаник еджыд платтьӧа да чышъянтора. Кокниа тівкъяліс йӧз гӧгӧр, ворсігмоз. Аттӧ дивӧ! Аканьтор!
-Надзӧн чукӧртчисны уджалысьяс. Гораа сёрнитісны-бызгисны. Ӧти сьӧд юрсиа нывбаба горӧдіс:
-— Кутшӧм Агнюшыс мича! Еджыдик анделтор кодь! Ок и беляна!
-Нимкодясисны. Гашкӧ, эз кӧсйыны лёксӧ да вӧчисны тай. Рытнас Агнюш горӧн бӧрдіс-горзіс. И кампет-преникнад, и чачанад
-ылӧдліс мамыс - нинӧм оз отсав.
-Кольӧ лун, вежон, а нылукыс висьмӧ ёнджыка и ёнджыка. Ёнакодь омӧльтчис, слабмис. Оз нин сувтлы кок йылас. Бурдӧмӧ эскӧмыс дзикӧдз быри. Кутшӧмкӧ чипан кольк ыджда гӧрб коскас быдмис.
-Ен праздник кежлӧ сиктӧ локтіс ӧти нывбаба, Маланьӧн шуисны. Семук сиктысь пӧ бурдӧдысь. Некымынысь Маланьыд пывсьӧдіс Агнюшӧс кыдз пу корӧсьӧн, да нылукыд бурдны пондіс. Гӧрбыс надзӧн быри, кага син водзын ловзис.
-Агнюш дзоридз кодь лои. Дзоньвидзалуныс сэсся эз нин кольлы сійӧс. Колиплӧн кодь вӧсни гӧлӧснас бызгис-сёрнитіс, ичӧтик сёльгысь шор быттьӧ. А мамыс та бӧрын сьӧд синмаясысь нывсӧ кутіс кужӧмӧн. Аттьӧ Маланьлы!
-Ок, сӧтана пызь!
-Чорыда пондіс кынмавны. Кӧдзыд тӧв асьсӧ бара нин петкӧдлӧ, шутьлялӧ, лэбзьӧдӧ, пуркйӧ лымсӧ. Тадзи пӧ кӧдзыд пӧль аслас выннас ворсӧдчӧ, йӧзсӧ повзьӧдлӧ.
-Со Агнюш чеччис да улӧс вылас кавшасис, кӧсйис
-нимкодясьыштны ывланас, еджыд эшкынӧн вевттьысьӧм мунас. Да сідз нинӧм эз и артмы: став ӧшиняс Кӧдзыд пӧльыс серпасалӧма кутшӧмкӧ мичаысь-мича сер. Зэв окота Агнюшлы ывла вылӧ. Но мамыс эз лэдз:
-— Ывлаыс кӧдзыд талун, мороз. Ставӧн гортаныс пукалӧны, весиг понъяс нырсӧ тупкӧмӧн посводзын куйлӧны. Пӧльыс кынтас чужӧмтӧ, нырыд да чуньясыд усясны. Гортын, Агнюш, чойыдкӧд ворсышт.
-Агнюш нинӧм эз шу, кайис паччӧрӧ. Сэні Алюшыс чышъянъясысь вӧчалӧма аканьясӧс. Лунтыр быдтысисны. Луныс ӧдйӧ и колис. Рытгорувнас мамыс Агнюшлы тшӧктіс гӧбӧчӧ картупельла пыравны. А гӧбӧчӧ лэччан пос вылас быдсикас гырнич да дозмук сулалӧ. Лэччигас Агнюшлӧн кокыс вильснитіс, да нывка усис. Юрыс ставнас вирӧссис, чужӧмыс оз тыдав. Агнюш повзис, бӧрддзис. Мамыс котӧрӧн лэччис гӧбӧчӧ:
-— Донаӧй, мый лои? Доймин? Ёна?
-Гортын дӧраторйӧн гартыштісны юрсӧ.
-Мамыс тшӧктіс водны да куйлыны. Но нывкалы оз куйлыссьы. То ӧтитор, то мӧдтор корлас Алюшыслысь.
-— Мама, менам юрӧй потӧ! — няргӧ Агнюш.
-Мамыс жалитіс: дзебӧм кампетсӧ ставсӧ сетіс, мед оз вись нылыс. Асывнас батьыс лэччӧдіс больничаӧ. Медичка видлаліс юрсӧ Агнюшлысь да сӧмын гӧгӧрвотӧма пельпомсӧ вӧрзьӧдіс.
-— Тані доймӧ? А тані?— юасис сійӧ.
-— Оз. Сэт оз жӧ.
-Сідзи некутшӧм рана эз и аддзыны. Гортас нин Елена Ивановна гӧгӧрвоис, мыйын помкаыс. Ӧти гырничӧ верӧсыс чӧжӧма бурдӧдчыны пӧжӧм порсь вир. Сійӧс нылыд и пӧрӧдӧма да вирӧссьӧм юрыс.
-— Ок тэ, сӧтана пызь, путьтӧм рака тьӧтка! Сӧмын тшӧкты тэныд мыйкӧ вӧчны, — серамсорӧн видчыштіс мамыс.
-Ёна жӧ и повзьылісны. Агнюшлӧн сьӧлӧмыс кок улӧдзыс лэччыліс, синваыс тюрӧмӧн тюрис. Чайтіс: юрыс шӧри потіс да став вирыс петас. Аттӧ дивӧ!
-Ура! Ура! Ура!
-Шондіыс енэжын нин, дзирдалӧ югыда, небыд тӧв лунвывсянь пӧльтӧ, вайӧ чӧскыд
-кӧр, небыдика чужӧмад ӧвтӧ. Лымйыс сывны нин пондӧма, чинӧ-пӧрӧ шоръясӧ. Тулыс локтӧ-сельгӧ! Паськыда восьтӧ ӧдзӧссӧ.
-Агнюш ывлаӧ петіс, керкаын талун гажтӧм, бабыс висьӧ да. Колӧ ӧд лӧсьыда коллявны тулысъя каникулсӧ. Сэсся бара карӧ лэччас. А пӧчукыс весиг оз сёрнит. Кутшӧм бара лёк висьӧм суис-а? Жаль эськӧ бабыс да, окота сійӧс гажӧдыштны, но сійӧ унмовсьӧма, шойччӧ.
-Видздӧдліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, сьӧлӧмсяньыс, нимкодя мый вынсьыс горӧдіс: «Ура!»
-Петіс-пырис, педзис ӧтарӧ лунтыр. А мый нӧ челядьыдлы? Окота ворсыштны, велӧдчыны оз ков. Ӧти здукӧ ӧдзӧсыс пытшкӧссяньыс сиптыссьӧма. Лои гольӧдчыны, мед бабыс восьтас. Ньӧжйӧ лэччыліс сійӧ паччӧрсьыс, восьтіс да элясьыштіс ичӧт ныв вылас. Но эз, дерт, скӧрав, пиыслысь быдтассӧ ёна радейтіс. А вильышпоз нывка бара нин ывлаын.
-Пажын кадӧ пырис Агнюш керкаӧ, чукӧстіс:
-— Бабуш, сёйны кӧсъян?
-Шы ни тӧв. Унмовсьӧма? Оз кыв. Агнюш кайис сы дорӧ, пальӧдны кутіс да казяліс... Юрсӧ ӧшӧдыштӧмӧн ку-
-сыньтчӧма. Синсӧ куньӧма, сьӧлӧмыс оз тіпкы ни...
-Ӧти здукӧн ныв ывлаын нин вӧлі. Садьтӧгыс котӧртіс тьӧтыслӧн удж вылӧ. Лавка дорас матыстчигӧн нин горӧдіс:
-— Ура-а, бабушыд куліс, ура!
-Эз гӧгӧрво тьӧтыс да видыштіс Агнюшӧс:
-— Бара чӧскыдтор корны локтан, лешачика!
-А Агнюш бара кутіс висьтавны бабыслысь тайӧ югыдсьыс мунӧмсӧ. Эз чайт Агнюш, сизим арӧса нывка, мый лёк юӧр вайис тьӧтыслы. Радысла весиг чеччаліс, медводз казяліс да. А тьӧтыс горӧн бӧрддзис. Мамыс ӧд кулі. Нывкаыд сэсся кутіс жӧ синвасӧ чышкавны. Гӧгӧрвоис мыйкӧ неладнӧ лоӧма.
-Гортас нин пуксис кильчӧ помас да тьӧтыс моз жӧ лыддьӧдлӧмӧн кутіс бӧрдны: «Бабушӧй, коді нӧ кутас миянӧс гажӧдны, чӧскыд шаньга пӧжавны, меліа сёрнитны?»
-Но мыйта кӧть синва эн кисьт, оз нин сувт сэсся мелі да радейтана мортыд. И, гашкӧ, прӧститас Агнюшлысь неважӧн на радлӧмсӧ.
-Асныра Сюрук да асныра Агнюш
-— Му-у-у, му-у-у, му-у.
-Шонді садьмигӧн нин кыліс Сюруклӧн баксӧмыс. Ме пӧ ог нин узь. Вайӧ лысьтӧй пӧ менӧ да йирсьыны лэдзӧй. Асывнас ӧвадыс абуджык. Ыркыд тӧвруыс повзьӧдлӧ лунтырӧн жуысь лӧдзьяссӧ.
-— Сюрук, Сюрук, чуксасян нин. Он жӧ лэдз нюжмасьыштны шоныд вольпасьын асъя унмӧн. Но, но... Эн дур. Вай лысьта.
-Гӧгӧрвоӧны ӧта-мӧдсӧ Агнюшлӧн Анна пӧчыс да Сюрук. Сьӧлӧм сертиыс Анналы мӧскыс. Ичӧтсяньыс нин лелькуйтӧмнас велӧдӧма-сибӧдӧма ас дорас. Некор оз пинявлы Сюрукӧс. Агнюш внучкасӧ тай тшӧкыда пинявлӧ-а. Но вильыш нывкалы ӧти пельӧдыс пырӧ, мӧд пельӧдыс петӧ. Кымынысь нин Агнюш бергавліс пӧч дорас, корис велӧдны лысьтысьны. Сюрукыс мелі синъяснас дзоргӧ кӧзяйка вылас, кокӧн ни бӧжӧн оз легышт. Анна пӧчлӧн сыркйӧ ки улас ведраӧ еджыд пӧсь руа йӧв. Агнюш сулалӧ нин кружкаӧн. Картаас и чурснитас шоныд парнӧй йӧвсӧ. Сюруклӧн пӧ йӧлыс сетӧ багатырлысь дзоньвидзалун. Анна пӧч
-дорӧ пырас да Сюрукыс скӧра юрнас ӧвтыштӧ, люкавны кӧсйӧ быттьӧ. Нимкодь эськӧ сылы йӧвсӧ ошкӧмысь. Но Анна пӧчысь ӧтдор некодӧс оз сибӧд. Оз радейт и Агнюшлысь картаын гартчӧмсӧ. Вежӧгтӧ, гашкӧ, Агнюш дорӧ. Но Анна пӧчлӧн муслуныс, шань сьӧлӧмыс быдӧнлы вичмӧ. Шыльыштас мӧссӧ да лэдзас стадаӧ. Агнюш горӧдас бӧрсяньыс:
-— Уна йӧв рытнас виччысям, бура йирсьы.
-Сюрукӧс лэдзӧм бӧрын дыр на видзӧдас Анна пӧч, вомгорулас мыйкӧ шӧпкас.
-Ассьыс пиянсӧ Аннук важӧн нин колльӧдліс. Ылын карын нин ас олӧмӧн олӧны. Воласны да ок и ошкӧны йӧвсӧ. Со тай, Агнюшыс бара таво воис. Мамыс ыстіс пӧрысь гозъялы отсасьны. Тані чужис Агнюш, тані и быдмӧ.
-Стадаын Сюрукӧс ӧдйӧ казялан. Ӧти сюрыс чегыштӧма, мӧдыс ыджыд да йыла. Тушанас абу ыджыд. Кокъясыс чувкиа быттьӧ, пидзӧсӧдзыс еджыд. Ачыс сьӧд лӧсталысь гӧна. Нырвомыс еджыд чутторъяса, лымчиръясӧн кӧдзӧм быттьӧ. Сюрук раминик. Помтӧг йирсьӧ, кутӧ вежӧрас Агнюшлысь кывъяссӧ. Сютӧ аддзас видзьяс
-вылысь да сэтчӧ и ылалӧ. Некод оз казяв, кыдзи Сюрук сы пиын нин бовъялӧ. Весиг сьыліас нин жыннянтор пысалісны. Ветлігӧныс сильгӧ-сёльгӧ.
-Рытын шондіыс оз нин ёна пӧж, ӧвадыс ӧвсьӧ и. Сюрук бара йирсьӧ. Анна пӧч ыстӧ рытнас Агнюшӧс корсьны мӧссӧ. Нывка босьтіс пӧльнас вӧчӧм шатин да котӧртіс сикт помлань. Аслас чилзысь гӧлӧснас ӧтилаын горӧдлас, мӧдлаын кузя нюжӧдлас мӧслысь нимсӧ:
-— Сю-ю-юрууук! Ло-о-ок!
-Но Сюрук весиг пельнас оз легнит. Пашкыр боршевик костын шӧйтӧ. Агнюш пӧсявлӧм нин корсьӧмсьыс. Со тай тыдовтчис жӧ чегӧм сюраыд. Нывка радысла котӧртіс мӧслы паныд. Сюрук повзис да сыысь скачӧн пышйис. Агнюш бара воштіс мӧстӧ. Муртса нин синваыс оз пет. Видзӧдліс гӧгӧрбок, а Сюрукыд, вӧлӧмкӧ, мышкас сулалӧ. Сюсь пемӧс!
-— А, Сюрушка. Эн пов. На нянь, — меліа шуалӧ Агнюш. Аслас полӧмыс петӧ, люкыштас кӧ эськӧ, со кыдзи скӧра видзӧдлӧ. Но ньӧжйӧ матыстчис да вердіс няньсӧ. Сюрук нюлыштіс кияссӧ нылуклысь аттьӧ пыдди да водзӧ йирсьыны. Агнюш
-шеныштчис шатиннас, повзьӧдны кӧсйис мӧстӧ, гортӧ вӧтлыны — аслыс бокъясас швачкерис. Сэсся горӧдіс нин пель дорас. Сюрукыд некыдз оз дугӧдчы йирсьӧмысь. Шондіыс нин пуксис. Шуштӧм гӧгӧр. Лои мӧстӧг мунны гортас.
-Анна пӧчыс виччысис нин горт дорас.
-— Кӧні нӧ Сюрукыд? Мый лои?
-Агнюш ырзӧмӧн бӧрддзис. Бабушыс топӧдіс ас бердас да гӧгӧрвоис, мыйын делӧыс. Сэсся босьтіс сола нянь шӧрӧм да кыкӧн нин мӧдӧдчисны мӧсла. Бӧр локтігӧн пӧчыс весиг пинялыштіс сійӧс. Эн пӧ сэсся ӧбӧдит Агнюшсӧ.
-Воис зарни ар. Гожӧм чӧж Агнюш ноксис-отсасис бабушыслы. Велаліс и мӧстӧ лысьтыны. Но Анналы верӧсыскӧд сьӧкыд нин видзны татшӧм пемӧстӧ. Регыд мӧстӧ кӧсйисны орчча сиктсаяс босьтны.
-— Бабуш, бабуш, локтӧны мӧслаыд. Вай ог сетӧй. Ме тӧвнас кута отсасьны. Ог и мун велӧдчыныд.
-— Йӧюкӧй менам,— шуис пӧч да гусьӧн бӧрддзис. Кыдз нӧ овны? Петавліс гидас, малалыштіс бӧръяысь небыд гӧна Сюруксӧ, аслас синваыс тювгӧ. А мӧскыд вед ставсӧ гӧгӧрвоӧ. Еджыд чутӧсь чужӧмӧдыс
-тшӧтш визувтӧ сӧдз синва.
-Локтісны и нуисны мӧссӧ. Сюрук весиг талун эз сёй. Гажтӧм сьӧлӧмӧн бӧръяысь нюлыштіс кӧзяйкалысь сарӧг кияссӧ да Агнюш чужӧмӧд войталысь синва. Аннушка пӧчыс вель дыр видзӧдіс ньӧжйӧ восьлалысь мӧс бӧрся. Сьӧлӧмыс пыдзрасис дойсьыс. Тадзи жӧ висьліс челядьсӧ колльӧдігӧн.
-Сюрук бӧръяысь видзӧдліс грездлань. А выль кӧзяиныс нинӧм эз и казяв.
-Муніс карӧ и Агнюш. Сетіс кыв бабушыслы арся каникулъясӧ волыны.
-Со и арыд колис. Кушмисны пуяс, видзьяс. Сюрук пӧ ышнясьӧ сӧмын, йӧвсӧ оз сет уна. Анна пӧч эськӧ кевмысьӧ Енмыслы, мед Сюрук кывзысяс да сійӧс оз пинявны выль вӧдитысьясыс. Лун и вой оз вунлы мӧскыс.
-Некымын лун нин ывлаыс кӧдзыдалӧ. Еджыдик эшкын вольсалӧм лунвыв. Пӧрысь гозъя велалісны нин мӧстӧм олӧм дорӧ. Кадыс пӧ бурдӧдӧ став дойяссӧ.
-Агнюш эз вунӧд грездсӧ. Арся каникул дырйи воис пӧчьясас. Но эз нин вермы чӧсмасьны йӧла сёянӧн пӧттӧдз. Карсьыс вайӧма серпасъяс, кӧні Сюрукыс. Мед пӧ он гажтӧмчӧй.
-— Му-у-у, му-у-у, му-у-у...
-Кыліс гусьӧник бакӧстӧм. Агнюш чеччыштіс вольпасьсьыс. Эз-ӧ вӧтал? Кватитіс пасьсӧ, кокас сюяліс бабушыслысь гын сапӧг да петіс ывлаӧ. А сэні! Рӧмыдас сулалӧ Сюрукыс, радейтана кӧзяйкасӧ чуксалӧ. Агнюш весиг синъяссӧ чышкыштіс, оз-ӧ каститчы. Но век жӧ котӧртіс мӧслань, сывйыштіс. Гӧгӧр малаліс, окаліс.
-— Сюрушка, донаӧй, кысь нӧ тэ? Кынмин? Лок гортӧ пырам. Сэн шоныд на.
-Сюрук нимкодя пырис аслас чужан жырйӧ да пондіс сёйны турун. А Агнюш кашалӧма, пырис керкаас да бабушсӧ садьмӧдӧ:
-— Анна пӧчӧй, бабуш, чеччы! Мӧскыд локтіс! Вай лысьтам.
-Анна пӧч повзис весиг. Йӧймӧма кӧ внучкаыс-а? Кутшӧм мӧс?
-— Му-у-у... — Бара нин баксӧ Анна гидын Сюрук. Бара Агнюш чӧсмасьӧ йӧлӧн.
-А мӧссьыс сьӧмсӧ ковмис бӧр сетны. Аслыным пӧ татшӧмыд колӧ.
-Евгения Лобанова
-Искусствояс гимназия, 9 класс
-Неминуча
-Найӧ олісны кыкӧн куим жыръя керкаын: уджач мужичӧй да ичӧтик зонка. Сьӧкыд овны мужичӧйлы гӧтыртӧг, а челядьлы мамтӧг. Но нинӧм он вӧч. Сідзи и олісны. Корсюрӧ ветлывлісны сиктса шойна вылӧ. Пу крест вывсянь видзӧдӧ мича том чужӧм, кудриыс неуна петалӧма кыз кӧсаысь, гусьӧн тӧдчана нюм пытшкын дзебӧма радейтчӧм, кузь синлысъяс улысь видзӧдӧны дзик жӧ Шурик кодь кельыдлӧз рӧма синъяс.
-Да, зонкаыс босьтӧма мамыслысь став мичсӧ, кӧть оз нин бура помнит сійӧс. Коркӧ ӧтчыд мамыс жар лун шӧрын юӧма кӧдзыд йӧв да ёна висьмӧма. Дыркодь абу петкӧдлӧма висьӧмсӧ, да кор медбӧръяын шыӧдчисны жӧ сиктса пельшер дорӧ, вӧлӧма сёр нин. Шурик кольӧма кык арӧса.
-Сизим арӧсӧдз зон ӧліс детсадйын, рытнас тӧдсаяс босьтлісны ас дорас узьтӧдны. Батьыс уджаліс вӧрын вальщикӧн, да гортас воліс кыкысь вежоннас. Гортас некутшӧм удж эз вӧв.
-Батя-пиа ёна радейтісны ӧта-мӧдсӧ, да и кодӧс сэсся радейтны. Кор батьыс волывліс дырджык кад кежлӧ, найӧ кыкӧн ветлывлісны вуграсьны, а рытъяснас радейтісны видлавны важ фотографияяс: со тані батьыс ичӧтдырйиыс, а тані армияас, а со и Шурик дедыслӧн дедыс, налысь ён керкасӧ буретш сійӧ тшуплӧма.
-Нёль во коли зэв ӧдйӧ. И со школаӧ пыран во. Шурик ёна нин виччысис тайӧ кадсӧ: сійӧ кужис нин лыддьысьны да неуна гижны.
-Но нӧшта ёна Шурик виччысис гожӧмсӧ. Ӧти-кӧ, позьӧ ветлыны тшакла да вотӧсла, мӧд-кӧ, сылы гожӧмнас тырӧ сизим арӧс. Позьӧ нин школаӧ мунны.
-А со и чужан лун. Талун Шурик асывсяньыс тӧдсаяскӧд ветліс вӧрӧ, вайис тшак, ӧктіс мича катшасинъяс. Ӧд талун батьыс кӧсйысис локны водзджык. Батьсӧ виччысигмоз зонка кыдз кужис идраліс керкасӧ да пуксис серпасасьны. Серпасаліс асьсӧ, батьсӧ, мамсӧ, катшасинъяс да уна на мукӧдтор.
-Матыстчис рыт, но бать век на эз вӧв. Медбӧрын Шурик кыліс машина шы да уськӧдчис ывлаӧ, но тайӧ, вӧлӧм, вайӧмаӧсь
-суседъяслы пес. Зонка мукӧд зонпосникӧд вӧзйысис отсасьны да зэв тэрыба кавшасис машина вылӧ. Недыр мысти бара кыліс машина шы. «Тайӧ батьӧ!» — горӧдіс Шурик да лэбовтіс машина вывсянь. Эз удит зонка чеччыны кок йылас, кыдз вылысас уси ыджыд пес чурка.
-Машинаыс сувтіс, батьыс петіс машинаысь. Ставӧн сулалісны чӧв-лӧнь. Бать матыстчис му вылын куйлысь Шуриклань, кӧсйис босьтны сійӧс ки вылас, но друг ки-кокыс лигышмуні, и бать уси Шурик вомӧн. Некод эз и гӧгӧрво, мый лои.
-Му вылын, туй шӧрын, куйлісны батя-пиа, а гортаныс ӧшинь вылын сулалісны мича катшасинъяс. Пызан вылас куйлісны серпасъяс, кӧні вӧлі гижӧма: «Менам семья», «Шонді», «Дзоридз» да «Шуд».
-Мария Остапова,
-Коми национальнӧй гимназия, 11 класс
-Кымын арӧс тэныд, пӧль?
-Кор ми волывлам бать чужан сиктӧ, тшӧкыда ветлам видзӧдны Сыктыв юнымӧс. Со и талун бара мунім. Мича шондіа лунӧ кыр йылас пукаліс пӧрысь пӧль да тӧлыскӧд ӧтлаын ньӧжйӧник довкйӧдліс юрнас. Кияс костас сійӧ вӧлі чорыда топӧдӧма вугыр шатьсӧ, быттьӧкӧ повзьӧма, мый кодікӧ вермас мырддьыны. Веськыд бокас куйлісны тыртӧм сулея дозъяс. Миянӧс аддзӧм бӧрын, сьӧд, дыр мыссьытӧм чужӧмас здук кежлӧ воссьылісны гудыртчӧм синъяс. Дзормӧм тош ситіыс тэрмасьтӧг кыссисны вина дукысь кольмӧм ичӧтик гутъяс. Синъясыс бара куньсисны, а недыр мысти пӧльлӧн и юрыс лёткысис.
-Здук видзӧдлӧм бӧрын бать ӧдйӧ тӧдмаліс пӧльсӧ да сэсся менсьым юаліс: «Тэ чайтан, кымын арӧс тайӧ мортыслы?». Недыр мысти содтіс: «А тайӧ ӧд Зӧтьӧ Ӧльӧксан, кодкӧд ми школаын вӧлім ыджыд ёртъясӧн. Сылы и нелямын арӧсыс на абу». Ме шӧйӧвоши,
-эг тӧд мый вочавидзны, сӧмын казялі бать чужӧмысь кутшӧмкӧ тӧдтӧм меным дой.
-Неылӧ муныштім да пуксим эжа вылас. Визув ва кыскис аскӧдыс увланьыс став лӧпсӧ. Со неыджыд сісьмыштӧм плакатор, джынвыйӧ вӧйӧм нин, ӧдва кыссьӧ неылын ва дорсянь. Сы гӧгӧр чукӧртчӧма еджыд быг. Дерт нин, пондас кӧнікӧ улынджыкын куйлыны лыа косаын да водзӧ сісьмыны. Мелі шонді дзебсис ичӧтик кымӧр сайӧ. Меным лои шуштӧм.
-Жугыля ва вылӧ видзӧдігмоз бать лӧня кутіс висьтасьны.
-«Важӧн нин тайӧ вӧлі. Грездса детсадйын ме вӧлі вильышкодь зонкаӧн. Ӧти асылӧ миянлы тӧдтӧм ань китіыс кыскис детинкаӧс, коді шызьӧдіс ставныссӧ аслас кыз гӧлӧснас. Миянӧс дӧзьӧритысь воспитатель дыр видзӧдіс сьӧд юрсиа тупӧсь кодь квайт кымын арӧса детинка вылӧ. Аньыс, вӧлӧмкӧ, детинкалӧн мамыс, тэрмасигмоз удж вылӧ гораа видыштіс писӧ: «Со вед, Ӧльӧксан, лунтырӧн пукалан да лыддян газетъяс, садйӧ ветлыны он кӧсйы». Мам мунӧм бӧрын Ӧльӧксан ӧдйӧ дзебсис миянысь медпемыд пельӧсас да пондіс видзӧдны гӧгӧр букыш синмӧн. Ичӧтик повзьӧм кычан моз сійӧ
-пукаліс да виччысис кодсянькӧ курччӧм.
-Сӧмын пажын кад кежлӧ, кор нин чорыда детинкалӧн сюмаліс кынӧмыс, сійӧ збоя петіс аслас позйысь да пуксис мекӧд пызан сайӧ. Тадз ми и тӧдмасим.
-Луныс вӧлі кузь на. Бать-мам локтӧдз, рытӧдзыс миянлы удайтчис на унатор вӧчны. Котралігӧн ми сэтшӧма тангысим ӧта-мӧд бердӧ, мый кыкнанным воштім воддза пиньяснымӧс. Кыкысь кымын чорыда вермасим лыа вылын, а кор лои нин вывті сьӧкыд жар шонді понда, ми чегим йӧрысь ӧти бедь да пышйим важ, пуысь вӧчӧм совхознӧй кукань гид дорӧ. Сэні и туплясим косьмӧм куйӧд вылын.
-Ӧнӧдз на менам син водзын Ӧльӧксан мамлӧн восьса вомыс, быттьӧкӧ збыль эз тӧдмав косясьлӧм дӧрӧм-гачьяса, няйт да парсасьӧм чужӧма, куйӧд дука детинкаын ассьыс писӧ. Ог тӧд, кыдзи Ӧльӧксанлӧн помасис тайӧ луныс, а менам дыр на та бӧрын сотчисны бекъяс мича веж петшӧрысь, кодӧс бать нетшкис ён кияснас керка бокысь».
-Батьӧй ланьтіс, быттьӧ воштіс важ кадыскӧд йитӧдсӧ. Шонді кутіс нин лэччыны вӧр сайӧ. Дзизгысь гутъяс пыдди петісны тшыг вӧрса номъяс. Сӧмын ваыс шлывгис
-аслас туйӧд и быттьӧкӧ эз тӧд кад йылысь. Ме мӧд ногӧн видзӧдлі бать вылӧ, сэсся син дорышӧн казялі, мый Ӧльӧксан пӧль копыртчӧмӧн узьӧ. Некыдз эг вермы аддзыны сы пытшкын вильыш детинкаӧс.
-«Школаын ми пукавлім ӧти парта сайын, водзӧ висьтасис бать. Ставыс вӧвлі. Котравлім выль туй вылӧ тулыснас зарава юны. Гожӧмбыд вӧвъясӧн кыскавлім рос доддьӧн кос турун. Арнас, каколь босьтӧм бӧрын, Чуш шорын лыйсьылім ки зырттӧдз ас киӧн вӧчӧм тусяпуысь лукӧн, тӧвнас чикуньяс моз лэбавлім даддьӧн Гудин гӧра йывсянь. Ми тӧдім, мый ми повтӧмӧсь, ёнӧсь да тӧлкаӧсь.
-Квайтӧд класс бӧрын ме муні бать-мамкӧд овны карӧ, и ми ёрткӧд разалім. Ме кывлі йӧзсяньыс, мый Ӧльӧксан сідзи некытӧн эз и велӧдчы, сӧмын бӧръя кадсӧ уджалӧ пӧжарникӧн», — помаліс бать.
-Ӧтка каля лэбаліс миян водзын да ёсь синъяснас видзӧдіс шоныд ва веркӧсысь чери петкӧдчӧм. Дзизгысь номъяс быдлаӧ сюйисны ассьыныс ёсь ныръяссӧ.
-Сӧмын ӧні ме куті гӧгӧрвоны, мый тайӧ луныс некор нин оз ло.
-Ылісянь кыліс кодлӧнкӧ равӧстӧм:
-«Бать, кӧні тэ?». Регыд мысти миян водзын быдмис сьӧд юрсиа зумыд зонка. «Бара юӧмыд, а мамӧ тэнӧ важӧн нин корсьӧ. Лок, мунам гортад», — небыда шуис детинка да босьтіс батьсӧ киняувтіыс. Ӧльӧксан лэптыліс юрсӧ, мыйкӧ эськӧ кӧсйис шуны, но эз вермы да лёткысис пи пельпом вылас.
-Дыр на видзӧдім ая-пиалысь ньӧжмыд мунӧмсӧ. Ыджыд льӧм пу сайӧдіс найӧс. Ми мӧдӧдчим жӧ гортӧ. Неылын ва дорас ме казялі важ, сісьмӧм, тӧдса нин меным плака торсӧ, ваыс шыбитӧма сійӧс лыа берег вылас. Быттьӧ важ тӧдсаӧс ме босьтлі киӧ вазьӧм путорсӧ да сэсся пукті эжа вылас.
-«Аски лоӧ выль лун, но ми огӧ вермӧ тӧдны, мый сійӧ миянлы ваяс», — ылісянь воисны меӧдз батьлӧн кывъяс.
-«Аски лоӧ выль лун», — кысянькӧ кыліс йӧлӧгалӧн шы. Мый лоӧ аски?
-Менам сиктлӧн олӧм
-Тайӧ туйӧдыс ми пыр лэччывлам нывкаяскӧд юлань. Со и талун бызгигмоз мӧдӧдчим чукля туйті, сералігтырйи чеччалім ичӧтик мылькъяс костті. Паныд мунысь пӧч
-дивитӧмӧн шуис миянлы: «Тані кулӧмъясӧс дзеблывлісны, а ті горзанныд, вайӧй ланьтыштӧй».
-Нывкаяс котӧртісны водзӧ, ме кольччи. Пукси кыр йылӧ, ӧтка пӧрысь пожӧм дорӧ. Чорзьӧм кырсьсӧ кодкӧ вундалыштӧма, но сирыс тупкӧма дойсӧ. Ваыс быттьӧ мыйыськӧ скӧрмӧма пу вылӧ да вочасӧн кырӧдӧма сы улысь мусӧ. Пулӧн паськыд вужъясыс висьысь сӧнъяс моз петкӧдчӧмаӧсь ывла вылӧ.
-Дыр ӧ коли тэныд овны, пожӧм? Кадыс лэбӧ, а тэ век сулалан... Друг менам син водзын воссис сиктлӧн олӧмыс.
-I
-Водз асыв. Чургӧдчис шонді. Ю дорсянь ӧвтӧ кӧдзыд руӧн. Кӧнкӧ ылын увтчӧ кыз гӧлӧса пон. Со тай кутшӧм вӧлӧма сиктӧй! Неылын дзирдалӧ ляпкыд вичколӧн зарни юрыс...
-Ру пыр тыдовтчисны крестъяс. Ме ньӧжйӧника шлывга гу костъясӧд. Веськыдлаас куйлӧны Лавралӧн рӧдвужыс, бокынджык Ӧнтиплӧн да Норӧлӧн. Со и Оношъяслӧн гуясыс.
-Сиктыс кутіс ловзьыны. Кыськӧ ӧвтіс
-чӧскыд кӧрӧн. Тайӧ ыджыд мамӧй пӧжасьӧма, окота лои видлыны асъя йӧв. Юлань картаысь баксӧмӧн петісны ыжъяс, баддьысь вӧчӧм ньӧрйӧн куим детинка нуӧдісны скӧтсӧ потшӧс сайӧ. Казялі синсӧ жебиник кыз паръя зонлысь. Да тайӧ жӧ Онош Веня, менам пӧльӧ!
-Ме сэтшӧма кӧсйылі тэнӧ аддзӧдлыны! Пӧльӧй, пӧльӧй!.. Мыйла нӧ тэ менӧ он кыв? Ӧти здукӧн Веньлӧн чужӧмыс пӧрысьмис.
-Кыліс дзиньгӧм. Олӧма, дзор тошка да кыз рушкуа поп пырис вичкоӧ. Недыр мысти веськалі кытчӧкӧ тэрмасьысь нывбабаяс пӧвстӧ. Унзіля челядь доддялӧм вӧвъясӧн рӧдтісны матыс видзьяс вылӧ. На бӧрся гажаа сёрнитігмоз мунісны меным тӧдтӧм йӧз, гашкӧ, турун пуктыны.
-Ывлаыс шоналіс. Ылын, быттьӧ вошӧм ыж, бакӧстіс парокод.
-II
-Серпасыс син водзын вежсис. Вичкоыс саяліс, сиктсаяслӧн гуяс эз нин тыдавны, на пыдди сулаліс ыджыд кукань йӧр.
-Да, меным жӧ висьтавлісны, вичкосӧ пӧ йӧзыс чашйӧмаӧсь, а кирпичьяссӧ новлӧмаӧсь гортас. Бокас ӧдйӧ тшупӧмаӧсь
-воӧм йӧзлы кык судтаа керка.
-Сиктын кыліс тракторлӧн жувгӧм. Мисьтӧм шыясыс матысмисны. Ме бокын быдмисны кӧрт вӧвъяс. Чорыда шливкнитіс зэр. Дойдалӧм му вылын трактор визьясысь артмисны ва гуранъяс. Выль «белорусьяс» ваялісны тшытшӧм турун да бӧрыньтчӧмӧн новлісны кукань йӧрӧ.
-Трактор кабинаын жеръяліс еджыд пиньяса сьӧдасьӧм чужӧма том зон. Кыськӧ петісны вильыш детинкаяс да ӧшйисны телега помӧ. Медся ичӧтыс на пытшкысь повзьӧмлаыс усис веськыда ва гуран шӧрас. Ме казялі, кыдзи сійӧ сувтіс да ва синмӧн видзӧдліс мелань. Ме неуна повзи, аддзӧ-ӧ мый менӧ шог синъяса, кыз паръяса, шондіысь едждӧдӧм юрсиа зонка? Тайӧ жӧ батьӧй!
-Кок улын кыськӧ петкӧдчис вӧрзьӧдӧм гуысь мортлӧн лы. Ме чилӧсті да вешйи бокӧджык.
-Бара ставыс воши.
-III
-Кадыс бергӧдчис рытлань. Ме пытшкын быттьӧ мыйкӧ орис. Казялі вежсьӧмъяс. Эновтӧм пемӧслӧн карта да
-эжсялӧм силос гу ланьтӧмаӧсь, быттьӧ бать-мамтӧм челядь. Кык судтаа керка полыньтчӧма, сісьмӧма... Чеччи да воськовтігас конъяси турун пытшкӧ дзебсьӧм фанта бутыльӧ. Кутіс рӧмдыны.
-Муні сиктӧд да сувтлі меным тӧдса керкаяс водзӧ. Тайӧ Нора Геньлӧн керкаыс некор нин оз ловзьы. Кӧзяиныс код юрӧн кынмӧма аслас керка бокас, абу вермӧма пырны. Лука Лиза кильчӧсяньыс оз кыв гора пинясьӧмыс. Ёгор Анна воштіс кыкнан писӧ да вузаліс керкасӧ карсаяслы. Ӧні керка гӧгӧрыс нюжӧдчӧма кыз да ёсь кӧрт сутугаысь забор. Мый лоӧ водзӧ?
-Библияын гижӧма: «Эм асыв и эм рыт, и быд шонді тэрмасьӧ сэтчӧ, кӧні лоас выль лун. Пӧльтӧ тӧв лунвывлань, и бӧр локтӧ войвывлань, бергалӧ мунігмоз, ставыс локтӧ ас местаас». Быдтор овлӧ выль пӧв... Сідзкӧ, олӧмыс сиктын оз кус, аски асывнас ставыс вежсяс...
-Шуштӧм
-Ю дорын нюкыртчӧмӧн пукаліс морт. Мышсяньыс он и гӧгӧрво, зон тайӧ либӧ ныв.
-Вӧсньыдик туша вылас палгӧма сьӧд дӧрӧм, розя джинсыасьӧма, кокас сюйӧма кроссовки. Оз и вӧр, пукалӧ и видзӧдӧ ва вылӧ. Мӧвпалӧ...
-Друг мичаник кузь чуньяса кинас перйис мешӧкысь флейта, видзӧдліс гӧгӧр да заводитіс ворсны. Сьӧлӧмыс ловзис мелі шыладсьыс, ӧзйис бипурӧн, би киньясыс лэбзисны, веськалісны быд пемыд пельӧсӧ, кутісны шонтыны. Лӧсьыд лои... Ыджыд турунвиж синъясысь тёльӧбтіс синва, ӧттшӧтш бӧрддзис и ывла.
-Морт котӧрӧн чеччис, сюйис флейтасӧ мешӧкас да дзебсис ю вомӧн нюжӧдӧм пос улӧ. Тані сылы лои нӧшта на шуштӧмджык... Мыйлакӧ талун медся сьӧкыд луныс, став куим тӧлысь чӧж татшӧмыс некор эз вӧвлы. Гортысь пышйӧм бӧрын олӧмыс ёна вежсис: пельыс эз нин кыв бать-мамыслысь равзӧмсӧ, синмыс эз аддзыв налысь тышкасьӧмсӧ, асывнас некод эз вӧтлы гортысь ньӧбны сур да сигарет, медым пальӧдчыны тӧрытъя юӧм бӧрын. Школасьыс весиг ковмис мунны, сьӧмыс эз вӧв тетрадь да ручка вылӧ. Ветлыны музыкалкаас ачыс дугдіс, сэні ставӧн кывлісны бать-мам олӧм йывсьыс, кӧсйисны, думсьыс, отсавны, да эз тӧдны кыдзи, сӧмын
-жугыля видзӧдісны, писькӧдісны дойсӧ.
-Овны ывла вылын, вӧлӧмкӧ, кокньыдджык. Шӧйтан лунтыръясӧн, нем вӧчигӧн ветлан купайтчыштны, кынӧмыд кӧ сюмалӧ, рынок вывсьыд век нин позьӧ гусявны яблок либӧ груша. Татшӧм олігад чужӧмыс лои руд, а ӧд коркӧ вӧлі дзик еджыд, сӧстӧм. Сьӧд юрсиыс гынмис, тушаыс быттьӧ вӧсняммис да нюжаліс. Сӧмын синмыс эз вежсьы: сэтшӧм жӧ мича, югыд, шань.
-Талунъя луныс збыльысь торъялӧ мукӧдсьыс... Чужан лунӧ пыр виччысян козинъяс, тэнӧ чолӧмалӧны, сиӧны став бурсӧ, мый эм му вылас. Дас квайт арӧс... Быд во тайӧ лунӧ сьӧлӧм вылас вӧлі гажа, некор эз куслы эскӧмыс вежсьӧмъясӧ. Талун сійӧ ӧтнас. Мый ради сійӧ оліс дас квайт восӧ? Медым кольны ӧтнасӧн? Гашкӧ, некод оз и казьтывлы сылысь мелі нюмсӧ, турунвиж синсӧ? Гашкӧ, ставӧн вунӧдісны, мый коркӧ накӧд орччӧн оліс татшӧм морт?
-Ывла вылын чорыда шливкнитіс. Мортыс видзӧдліс джуджыд пос вылӧ.
-* * *
-Ю шӧрас пыжын пукалісны кык морт.
-— Ӧдйӧджык кывт берег дорас! Вӧям!
-— Мый тэкӧд?
-— Видзӧд!
-Пос вывсянь ваӧ шыбитчис кузь туша. Сьӧлӧм бердас киясыс крепыда кутісны флейта...
-Ангелина Коюшева, Искусствояс гимназия, 9 класс.
-ШУРИК
-Тайӧ зонкасӧ олӧмыс таляліс ёна. Батьыс уси война вылын. Лёк юӧр воӧм бӧрын недыр мысти и мамыс кулі. Дас вит арӧса Шурик семьяас коли медыджыд пыдди. Тайӧ лӧз синма, кудри юрсиа мелі зонкаыс ёна радейтіс ассьыд ичӧтджык чой-воксӧ, да кыдз мый вермис, судзӧдіс сёян. Да и йӧлыд на вӧлі.
-Мамлӧн кулӧм бӧрас мӧссӧ лысьтыны волывліс сизимдас арӧса сусед бабныс. Но лёк олӧмыд, кынмалӧмыд и сійӧс ӧдйӧ сюйисны уль му улӧ. Бабӧс гуалан рытӧ Шурик пуксис кильчӧ вылас, да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн мыйкӧ сьӧкыда мӧвпаліс. Рытъя чӧв-лӧньсӧ торкис сӧмын лысьтытӧм мӧслӧн баргӧмыс. "Мый нӧ вӧчны? Кыдз нӧ ичӧтъясыс йӧвтӧгыс кутасны овны. Куш вотӧс вылад дыр он кыскы. А арӧса Нюра? Сылы йӧвтӧгыд некыдз. А ме лысьтысьны ог куж". Дыр тадз пукаліс Шурик, сьӧлӧмсӧ нюкляліс шог. Керка дорса баддьыс тшӧтш нюклясис,
-тӧлыс нетшис сылысь коръяссӧ, зэрмис, заводитіс гымавны. Шурик пырис керкаас.
-Керкасӧ коркӧ дедыс на сувтӧдлӧма. Абу ёна ыджыд, кык ичӧтик ӧшиня и эм. Стенъясыс кытсюрӧ газетӧн клеитӧма. Джодж шӧрас бабысӧн на кыӧм визя джодждӧра, стен бокас пӧлать. Чой-вокыс узисны нин. Шурик тшӧтш водіс, но унмыс эз лок. Юрас пыр на гартчисны мӧвпъяс. "Ковмас велӧдчыны лысьтысьны. Боковӧй йӧз оз кутны миян пыр отсасьны, а мӧстӧгыд некыдз. Ковмас меным",— татшӧм мӧвпъясӧн Шурик коркӧ унмовсис.
-Асывнас сійӧ петіс мӧскыс дорӧ. Сюрук сулаліс да някляліс кос турун. Шурик кӧсйис матыстчыны мӧс дорӧ, но сійӧ ӧвтыштіс крепыд сюръяснас. Зон и ӧтар боксянь, и мӧдарсянь кӧсйыліс матыстчыны Сюрук дорӧ, но ковмис бӧр пырны гортас. Шога видзӧдліс сы вылӧ Тоня чойыс. Квайт арӧса Тоня вӧлі эськӧ зэв уджач: мыськаліс посуда, пукаліс Нюракӧд, но мӧстӧ лысьтыны сэтӧр синма ныв эз жӧ куж.
-Ковмис Шуриклы корны тайӧ лунас лысьтыны мӧссӧ бара на йӧзӧс. Кык-куим лун тьӧтӧыд волывліс, а сэсся мӧскыд друг дугдіс сетны сылы йӧвсӧ. А сэсся висьмис Нюра
-чойныс, мамыслӧн кодь жӧ югыдлӧз синъясыс кусісны, банбокъясыс ямисны.
-А мӧсныс некодӧс ас дорас эз лэдз.
-И ӧти асылӧ Шурик бара петіс Сюрукныс дорӧ. «Сюрукӧй-мамӧй, эн жӧ тэ коль миянӧс. Ичӧт чойӧй ёна висьӧ. Тэ кӧ он сет йӧвтӧ, сійӧ кулас. Эн коль миянӧс». Сюрук быттьӧ гӧгӧрвоис зонлысь кевмӧмсӧ, сулаліс, эз нин скӧрысь бергӧдлы ассьыс еджыд чута юрсӧ. Шурик ньӧжйӧник матыстчис мӧс дорас, копыртчис, малыштіс нёньяссӧ. Мӧс сулаліс. Сэки Шурик кыскыштіс неуна нёньсӧ, йӧв эз вӧв. Полігтыр ёнджыка кыскис, сэсся нӧшта ёнджыка, но нинӧм эз артмы. Забеднӧысла Шуриклӧн синваыс петіс. Быд ногыс сійӧ видліс лысьтыны, скӧрысла да шогысла чорыда габраліс мӧслысь нёньяссӧ. Коркӧ куйӧд вылӧ уси ӧти, сэсся мӧд пӧсь еджыд войт. Йӧв! Йӧв! Шурик окыштіс Сюруксӧ сьӧд бокас да котӧрӧн уськӧдчис гортас: «Тоня, вай меным мамлысь лысьтысян ведрасӧ, вай, ӧдйӧджык!». Тоня чепӧсйис куйлысь Нюра дорысь, мыччис вокыслы дозмук. Шурик котӧрӧн бӧр петіс мӧс дорӧ.
-Часӧн джынйӧн мысти Шурик пырис гортас. Пуктіс джодж шӧрӧ ведрасӧ, а сэн пыдӧссӧ ӧдва тупкӧмӧн вӧлі еджыд пӧсь йӧв.
-«Тоня, кисьт йӧвсӧ чойыдлы, да асьныд юӧй», —- мудзӧм долыд гӧлӧсӧн шуис Шурик, петіс ывлаӧ да пуксис кильчӧ помӧ. Ывлаыс вӧлі ойдӧма шондіӧн, да керка дорса бадь вылын быттьӧ петалӧмаӧсь выль коръяс.
-==Нюмсер==
-Татьяна Югова
-II курс
-Нянь
-Бур эськӧ лоны филологнад. Век нин тырбура рочнад сёрни кужан панны. Но коми мортыдлы, сӧмын на грездысь петӧмлы, сьӧкыд велавны роч фиолологияад. Шуис тай ӧнія роч кывйысь велӧдысь Галина Ивановна, вит во мысти дзик мӧд йӧзӧн лоанныд, роч кывйыд вирад пырас да чужан кывйӧн лоас.
-Лавкаӧ ли поштаӧ мунігӧн Люда дыркодь ас кежас уна пӧв шуалас колана сёрникузясӧ рочӧн. Полӧ висьтавны лёкасӧ, сераласны-янӧдасны сюсь йӧзыс.
-Ӧтчыд пырис орчча лавкаӧ да матыстчис нянь вузасян прилавок дорӧ. Сьӧмсӧ дасьтігмозыс вомгорулас шуаліс корана кывъяс. Со и босьтасьны очередьыс сылӧн лои. Неуна шӧйӧвошӧм бӧрын гораа шуис:
-—Хлебушко, дайте девушку.
-Том вузасьысь ныв лэптіс ассьыс кузь синлысъяссӧ, оз-ӧ шмонит ньӧбасьысьыс да нюмдіс. Людалӧн банбокъясыс ӧзйисны. Ӧбида кутшӧмкӧ гӧрддзасьліс сьӧлӧмас —
-сы дыра велӧдіс!
-Аттьӧ, мый бӧрас некод нин эз вӧв. Янӧдіс асьсӧ кыдзи. А вузасьысьлысь лои прӧща корны. Сы серти скӧрмӧмыс эз эськӧ тыдав да няньсӧ сетіс жӧ.
-Кымын нин лекция роч кыв йылысь кывзіс, пӧра сюсьмыны. Но коми мортыд комиӧн и коляс. Кутшӧм тусь водзджык вужъясяс, сійӧ и вынаджыкыс.
-«Полтарашка» варенньӧ
-Школа бӧрын быдӧнлы лоӧ эновтны дзоля чужан сикт-грезд. Мынан мам борд увсьыд да лоӧ восьтыны водзӧ олан туй. Карӧ колльӧдігӧн мамыд пернапас чӧвтас:
-— Мун, благӧслӧви Господи, велӧдчы.
-Топӧдлас да окалас, лыддьӧдлӧмӧн велӧдас бура овны. Кодкӧ сюркнялас пель саяс мамыслысь кывъяссӧ, а кодкӧ и порог саяс нин вунӧдас.
-Воис карӧ велӧдчыны и Света. Ыджыд сумкаа да картупель мешӧка чеччис автобусысь судтаа керка дорӧ. Частник-дядьӧ содтіс билетлысь донсӧ да местаӧдз вайӧдіс. Света синва сорӧн пыртіс сумкасӧ вахтаӧ, а
-мешӧксӧ зонъяс отсалісны пыртны. Света кодь жӧ зэв уна нывка виччысисны комната сетӧм. Со и воссис студентлӧн олӧм! Веськалӧ студент Робинзон Крузо моз овлытӧминӧ быттьӧ. Ас мӧвпӧн да ас вынӧн лоӧ овны, абу ӧтуволанінын гортса шаньыс.
-Света дыр гажтӧмаліс чужанінысь. Сьӧлӧмсяньыс кымын синва кисьтіс-ылькйис. Велаліс жӧ. Зэв бура ладмис велӧдчӧмыс. Мамыс тшӧкыда ыстывліс письмӧсӧ, посылкаяс. Век нин чӧскыдтор мӧдӧдас.
-Тувсов лунъяс овмӧдчисны карӧ. Сылісны кӧдзыдъяс, лымйӧн, бузгысь шоръясӧн кывтісны му вылысь. Гӧгӧр чивзӧ-ловзьӧ, радлӧ дзоридзалысь тулыслы. Радліс и Света. Мамыс бара нин ыстӧма чӧсмасянтор, гожӧмын вотӧм чӧдйысь варенньӧ. Да сы мында! Быдса «полтарашка» сок бутылка тыр. Ок и дыр тырмас.
-Холодильник пыдди ӧшинь костын сёян-юансӧ видзӧны студентъяс. Сэтчӧ жӧ тувкнитісны варенньӧ доз.
-А шондіыс луннас пӧжӧ ёнакодь. Стеклӧ сайын вый-яйыд сылӧ. А мый варенньӧыдкӧд лоас? Оз сыв? Колям пӧ водзӧ вылӧ, пӧжасям да сёям.
-Но шондіыс наянджык вӧлӧм. Дзоргис лунысь-лунӧ доз вылас, гӧгӧр малаліс пӧсь югӧръяснас. Ӧтчыд Катя восьтіс ӧшиньысь занавессӧ да повзис весиг. Видзӧдіс видзӧдіс да горӧдіс:
-— Светка, волы! Видзӧд, польдӧма бутылкаыд!
-Светалӧн синмыс паськаліс жӧ, но гӧгӧрвоис: тайӧ варенньӧыс шузьӧма. Колӧ кыдзкӧ перйыны ӧшинь костсьыс. Катя пондіс кыскыны дозсӧ да... Пах! Дзынь! Дзунь! Ӧшинь стеклӧыс пазаліс, «полтарашка» дозсьыд колис ва. А жырйыс ставнас чӧд тусьӧсь, взрыв бӧрын быттьӧ. Шӧйӧвошӧм нывъяс здук-мӧд быттьӧ кынмывлісны. Мый и лои? Ӧтуволанінын водзын гуляйтысь йӧз нинӧм эз гӧгӧрвоны. Нывъяслӧн юрсиас и чужӧмас чӧд ляксьӧма. Сёйисны чӧскыда!
-Варенньӧ лыйис! Тувсов шонділӧн вежыс петӧма чӧскыдтор вылад да пӧжӧма сійӧс лунысь лунӧ яр синъяснас...
-Людмила Тюрнина
-II курс
-«Гамлет ӧшӧдчис»
-Збыльысь тай шулӧмаӧсь: «Сессиясянь сессияӧдз студентъяс олӧны гажаа». Но коркӧ-некоркӧ воӧ сійӧ жар кадыс, кор став велӧдчысьыс тӧдмалӧ, мый сэтшӧмыс збыль вылас лоны СГУ-са студентӧн.
-Тӧвся каникулъяс бӧрын велӧдчан семестрыд кольӧ, да синтӧ лапнитныд он удитлы. Гежӧд студент шоныд тувсовъя рытын пукалӧ небӧгъяс сайын. Дерт, филологнад лоны абу кокни, сы мында колӧ лыддьысьны. Повзян весиг, кор аддзан коми, роч да суйӧрсайса литератураясысь лыддьӧм вылӧ списоксӧ. Этша студент сессияӧдз удитӧ тайӧс ставсӧ лыддьыны. Но лача, мый мойвиас экзамен либӧ зачёт вылын, олӧ быд студент сьӧлӧмын.
-Татшӧм лачаӧн оліс и медводдза курсса Маша нима ныв. Сійӧ ёна эз шогав, мый аски суйӧрсайса литератураысь зачёт, ӧд сійӧ тайӧ предметсьыс ставсӧ лыддис и унатор тӧдіс. Колӧ шуны, мый и велӧдысьыс, Владимир
-Петрович, нывлы воис сьӧлӧм вылас. Маша мукӧдъяс моз эз пышъяв лекция вылысь, пукавліс став параяс вылын.
-Зачёт кежлӧ дасьтысьӧм пыдди Машалӧн комнатаса нывъяс сёрӧдз войпукисны ӧтуволанін водзын, тадзи шойччӧдісны том юръяснысӧ. Вахта игнасигӧн на и пырисны ставӧн ӧтвылысь. Маша тайӧ кадӧ пыр лыддис ассьыс тетрадьсӧ. Нывъяс сӧмын нюмсорӧн видзӧдлывлісны сылань. Эз вермы кутчысьны Лена да и шуӧ:
-— Маш, дугды нин колӧкӧ велӧднытӧ, абу ӧд экзамен, а сӧмын зачёт. Мый сэні повторяйтан?
-— Повторенье мать ученья,— вочавидзис Маша и бара сюйсис аслас тетрадьӧ.
-Дас кык час войшӧрӧдз коді мыйӧн кӧсйис, сійӧн и занимайтчис. Коді лыддьысис, коді картіӧн гадайтчис, а кодкӧ и пусис асыв кежлӧ. Но стӧч дас кык час войын став ӧтув-оланінын быттьӧ сирена ключитісны. «Ха-ля-ва!» горзӧм ӧти ыджыд гыӧн тыртіс став Коммуна уличасӧ. Горзісны и Машалӧн комнатаса нывъёртъясыс. Кор зачёткаяс вӧлі меститӧма сумкаясӧ, ставӧн долыд сьӧлӧмӧн да бур асыв вылӧ лачаӧн водалісны узьны. Ланьтіганыс нин Лена унзільпырысь чӧвтіс
-Машалы: «Утро вечера мудренее». «Гашкӧ, сідзи и эм»,— мӧвпыштіс ныв да тшӧтш водіс узьны. Но Машалы эз узьсьы. Ныв ланьтіс сӧмын сэк, кор ывлаын нин мӧдіс ворсӧдчыны асъя кыаыс.
-Тӧдлытӧг матыстчис ӧкмыс час асыв. СГУ-са нёльӧд корпус тырис студентӧн. Медводдза курс виччысис велӧдысьӧс асланыс аудитория дорын. Владимир Петровичкӧд пырисны медводдза кӧкъямыс мортыс. Маша вӧлі на лыдын жӧ. Студентъяслӧн синъяс сертиыс позьӧ вӧлі гӧгӧрвоны, мый ставлы сюрӧма бур билет. Эз сьӧкыд билет веськав и Машалы. Кык юалӧм вылӧ вочавидзис кык лист тыр. Ныв дыр эз кут нюжмасьны да петіс вочавидзны нёльӧд мортӧн. Дыркодь Владимир Петрович лыддис Машалысь гижӧдсӧ, а мӧдыс синъяссӧ эз вештыв ӧшинь вылысь. Сійӧ кывліс ыджыдджык курссаяслысь, мый тайӧ велӧдысьыслы ньӧти оз ков видзӧдны синмас. Быттьӧ сійӧ таысь скӧрмӧ да лёка донъялӧ. Студентъяслысь шуӧмсӧ Маша бура сюркняліс пель саяс. И весиг, ӧні кор кыліс нӧшта содтӧд юалӧм, ныв эз лысьт видзӧдлыны велӧдысь вылӧ. Владимир Петрович сетіс юалӧмсӧ радейтана Шекспир серти: «Мыйла кувсис Гамлет?»
-Маша шӧйӧвоши. Сійӧ тӧдіс, мый Шекспирлӧн геройясыс ставныс лёка олӧмнысӧ помалісны: то яд юӧны, то пуртӧн сутшкӧны, то нӧшта мыйкӧ вӧчӧны. И Маша босьтіс да и брольскнитіс юрас медводдза вӧлӧм мӧвпсӧ:
-— Ме думысь, Гамлет ӧшӧдчис.
-— Мый? Эз пыр гӧгӧрво велӧдысь. Сэсся ставнас гӧрдӧдіс да ӧчкисӧ лэдзлӧмӧн синъяснас сотыштіс нылӧс.
-Маша повзис. Мый вӧчны? Шуӧм кывтӧ он бергӧд. Ныв аддзис, кыдз Владимир Петрович зэв тэрыба гижис бумага лист вылӧ сылысь шуӧмсӧ.
-Недыр чӧв олӧм бӧрын нывлы вӧлі индӧма ӧдзӧс вылӧ: «Аддзысьлытӧдз. Паныдасям тіянкӧд арнас. Мунӧй да бурджыка лыддьӧй Шекспирӧс».
-Маша ӧдва кутчысис, медым не петкӧдлыны велӧдысьлы ассьыс вазьӧм синъяссӧ да котӧрӧн петіс коридорӧ. А сэн нин сійӧ эз вермы кутчысьны, гораа бӧрддзис. Ёртъясыс Машалы эз лэдзны дзикӧдз шогӧ усьны. Ставӧн гӧгӧрвоисны и тӧдісны: мыйыс эськӧ олӧмас оз овлы, да ставыс на кольліс бӧрӧ. Кор Маша висьталіс, мый Гамлет ӧшӧдчӧма, нывъяскӧд нин сійӧ ӧтвылысь
-синвасорӧн сераліс.
-Мый и вӧчан? Машалы тайӧ пӧрйӧ эз тшук шудлуныс, зато нывъёртъясыслы зачётыс вичмис зэв кокньыда. Тыдалӧ, «халяваыд» отсалӧма налы, кӧть и лыддисны кык-куим гижӧд.
-Мый жӧ лои Машакӧд водзӧ? Олӧмыс тайӧ зачёт вылын эз помась. Арнас, мӧдӧд курсын велӧдчигӧн нин, став должникыс шедӧдісны Владимир Петровичыдлысь зачёттӧ. Торъяліс на пиысь аслас тӧдӧмлунъясӧн Маша. А Гамлет ӧшӧдчӧм йылысь студентъяс вунӧдчисны нин. Гашкӧ, коркӧ уна-уна во мысти, кор ставӧн уджавны кутасны, казьтыштласны студенталан кадсӧ, Машаӧс, Гамлетӧс да нюммунасны.
-Мария Остапова,
-Коми национальнӧй гимназия, 11 класс
-Пинь
-Ог тӧд, збыль-ӧ вӧлі тайӧ миян сиктын. Мый кывлі, сійӧс и висьтала тіянлы.
-I.
-Войбыд Петыр Вань эз вермы узьны. Ӧти увдоръя пиньыс ёнтіс, эз отсав ни сола ва, ни анальгин. То водлас джоджӧ, то петавлас сарайӧ, то дыр-дыр видзӧдас ӧшиньӧ, быттьӧ дона гӧсьтӧс виччысьӧ. Став олӧмыс муніс син водзас мужичӧйлӧн: челядь коллялан кадыс, гӧтрасьӧмыс да ассьыс челядьсӧ быдтӧмыс. Асъявылыс, кор здук кежлӧ Ваньлӧн юрыс лёткысьліс мудзӧмлаыс, сылӧн вежӧрын петіс чужӧм. Кытыськӧ быттьӧ тӧдсаӧсь нин вӧліны ыджыд зӧр тусьыс шуйга син бокас, сьӧд ускыс, чукыръяса плешкыс, лӧмасьӧм пельыс. Юрыс Ваньлӧн бергаліс, да кодкӧ мелі гӧлӧсӧн шӧпкис: «Лок ме дорӧ, ме босьта тэнсьыд дойтӧ». Да тайӧ жӧ армияса мичман Руденко! Петыр Вань повзис
-да узигас заводитіс шенасьны кинас, гырддзаыс веськаліс гӧтырыслы пельпомас. Садьмӧм нывбаба тільыштіс синъяссӧ да рӧпкӧмӧн шуис: «Мый нӧ он узь? Шулі жӧ ме тэныд, ветлы больничаад». Татшӧм вой бӧрын мужик сетіс аслыс кыв ӧдйӧджык мынтӧдчыны пиньсьыс.
-Водз асывсянь гозъя вӧліны нин кок вылын. Нывбаба, дерт, эз ошкы мужикыслысь сулея радейтӧмсӧ, но талун сійӧ ачыс перйис пач костсьыс буссялӧм доз да кыв шутӧг кисьтіс ыджыд стӧканӧ. Вань видзӧдлытӧг кисьтіс ставсӧ вомас да здук кежлӧ ланьтліс, тыдалӧ, лӧсьыд лоис. Друг посводз ӧдзӧсӧ кодкӧ таркӧдіс.
-Керкаӧ пырис сусед Зӧтьӧ Шурик. «Нуӧдны со кӧсйи кӧзяинтӧ вуграсьыштны, видзӧда ӧшинь пырыд важӧн нин онӧ узьӧй», — ыркнитіс кыз гӧлӧснас кортӧм гӧсьт Анисьялы, но казяліс Ваньлысь гӧрд синъяссӧ да лӧньджыка содтіс, нидзувсӧ ме сьӧрысь нин босьті». Ваньлы син улас усисны Шуриклӧн ён еджыд мича пиньясыс. «Мый нӧ мем ӧні вӧчны?» — нора юаліс ёртыслысь висьысь.
-Миян сиктын во дас пельшер кындзи некод эз вӧв. Коркӧ вӧлі пинь лечитысь гозъя,
-да найӧ пышйисны карӧ. Недыр мысти на бӧрын воис томиник пельшер Шляпуров. Дерт жӧ, сійӧ кажитчис уналы, ӧд став висьӧмсӧ кужис лечитны. Ёна нин тшӧкыда волывлісны сиктса больничаӧ том нывбабаяс. Кодлыкӧ ковмӧма юкалӧмысь кок зыралыштны, кодлыкӧ кос веськӧдны, кодлыкӧ и отсавны голя висьмылӧм бӧрын тыр морӧсӧн лолавны. Бур пельшер веськаліс, сӧмын пиньтӧ эз на некор нетшыштлы.
-Петыр Вань дыркодь жугыля пукаліс пызан сайын. Пач пельӧсас мыйкӧ шӧпкис гӧтырыслы Шурик. Пинь дойыс здук кежлӧ бара лэдзыштіс. «Тырмас! — кодкӧ быттьӧ висьысь пытшкын гораа шуис, — колӧ нин мыйкӧ вӧчны». Тушаыс ачыс пондіс ньӧжйӧник сувтны. Аньыс ставсӧ гӧгӧрвоис, вайис верӧслы костюм, еджыд дӧрӧм да сьӧд гӧльӧня кучик сапӧг. Недыр мысти кыв шутӧг Вань мӧдӧдчис гортсьыс. Сӧмын вомгорулас чуймӧмӧн кыліс ассьыс пытшкӧсса гӧлӧссӧ: «Благӧслӧви Кристос, отсалӧй ставныд, рӧдительяс, кодъяс верманныд».
-II.
-Ывлаын вӧлі ставыс пуӧ. Сӧмын Вань-
-лы некор вӧлі видзӧдны дзирдалысь ю вылӧ да кывзыны гораа сьылысь чиркъясӧс. Сійӧ повтӧма матыстчис больничалань да воськовтіс джуджыд порог вомӧн. Ичӧтик жырйын, пызан сайын пукаліс Шляпуровыд. Векньыдик да детинкалӧн кодь шыльыд чужӧмыс медводзсӧ неуна повзьӧдіс висьысьӧс. «Вермас-ӧ тайӧ?», — мӧвпыштіс Вань да кӧсйис нин бӧр петны. Кокъясыс эз кывзыны вежӧрсӧ, асьныс вайӧдісны лабичӧдз. Мужичӧй веськыда видзӧдліс Шляпуровлы синмас да чорыда юаліс, эм-ӧ сылӧн пинь нетшкан инструмент. «Век асывсяньыс юасны да трубитчӧны», — мӧвпыштіс том морт, тэрыб вӧсньыдик чуньясыс асьныс кутісны кизявны пельпом вылӧ шыбитӧм еджыд калатсӧ. Пельшер босьтіс асьсӧ киас да ньӧжйӧ, быд кыв янсӧдӧмӧн ыркнитіс: «Иван Петрович, мунӧй тэрыба Визинӧ, сэні ӧдйӧ пиньтӧ нетшыштасны». Синъясыс Шляпуровлӧн котралӧмсорӧн лэччисны джоджлань. «Тэ жӧ врач, эз сетчы пациент, тэнӧ жӧ государствоыс нёль во велӧдіс, а тэ он кӧсйы меным отсавны!». Та бӧрын Ваньыд чеччыштіс кок вылас да скӧра матыстчис пельшерлань. Быттьӧ паськыд бордъяса кырныш, Вань кутіс лязӧдны косіник Шляпуровӧс. Юрас
-бурдӧдчысьлӧн бергаліс сӧмын ӧти мӧвп: «Капут! Швачкас кӧ менӧ, тані и кула».
-Кыкнаныс сьӧкыда лолалісны да вир синъясӧн ӧта-мӧд вылас букыша видзӧдлісны. Вань гурйысьыштіс кинас ыджыд гач зептас да шыбитіс пызан вылӧ клещи. Шляпуров гӧгӧрвоис, мый таысь он мын. Юрнас шога довкнитіс да лӧня шуис: «Вомтӧ ёнджыка паськӧд да эн вежнясь, бӧрынджык скӧра содтіс, мед грекӧ менӧ не вайӧдны».
-Сьӧлӧмыс Ваньлӧн лэччис коклябӧрас, сӧмын ӧні вежӧрас локтіс, мый нинӧм нин ӧні он вермы вежны. Висьысь усис улӧс вылӧ, ыджыд гӧрд киясыс чорыда лясісны пызан дорышӧ. Ачыс эз и гӧгӧрво, кыдзи вомыс ньӧжйӧник паськаліс. Тірзигмоз пельшер клещиӧн топӧдіс увдорсьыс сьӧдӧдӧм пинь, кунис синъяссӧ да став вынсьыс пондіс кыскыны.
-Мужичӧйлӧн дойлаыс пычкысис синва, гӧгӧрыс кутіс пемдыны. «Вот и менам помӧй локтіс», — чардыштіс юрас. Кадыс быттьӧкӧ вошис. Садьмис, кор кучкисны чужӧмбанас. Вӧлӧмкӧ, сулалӧ ӧдзӧс дорас да век на киас кутӧ улӧссӧ. Кыв ни джын эз шу висьысьыд, звиркнитіс ӧдзӧсас да рӧдтӧмӧн лэбыштіс
-гортланьыс. Гӧрдӧдӧм чужӧма пельшер мӧдліс мыйкӧ шуны, но повзьӧмлаыс вомыс эз вӧр.
-* * *
-Кад мысти, мича лунӧ Петыр Вань чургӧдіс ассьыс гӧна морӧссӧ шонділы паныд да дыр видзӧдіс ю дорын лэбалысь каляяс вылӧ. Ыліын тыдовтчис морт. Вань пыр жӧ тӧдмаліс косіник мыгӧрсӧ серти Шляпуровлысь, ӧдйӧ котӧртліс гортас да петкӧдіс косьтӧм чери. «Шляпуров! Дона ёрт! Сё пасибӧ тэныд! Кулӧмысь менӧ мездін!» — горӧдіс Вань да тэрыба сюйис сылы киас черисӧ. Том пельшер чуймӧмсорӧн нюмйыштіс: со пӧ ме кутшӧм енбиа врач!
-==Туялысь ордымті==
-Зоя Ванеева
-IV курс
-Коми традиция олан кытш обрядъясын няньлӧн тӧдчанлун
-Морт олӧмын нянь пырӧ подув сёянӧ да босьтӧ ритуальнӧй статус. Мифопоэтика традицияын нянь петкӧдчӧ чудӧ-быдмӧгӧн. Медводдза йӧзлы няньсӧ сетіс Ен, та вӧсна няньыс чужӧ муын да ачыс быдмӧ. Татшӧм пасйӧд вӧлі вочӧма «Мифология коми» небӧгын.
-Нянь босьтӧ ыджыд ин йӧзлӧн быдлунъя олӧмын. И тайӧ йитчӧма няньлӧн сакральностькӧд. Н. И. Толстой серти, нянь, кыдз ловъя морт, олӧ ассьыс «олӧм»: чужӧ, быдмӧ, кулӧ, кор сійӧс вундӧны, да бара ловзьӧ, кор пӧжалӧны нянь. Та бӧрын няньыс лоӧ вежаӧн.
-Уна йӧз культураын нянь пырӧ медся вына видзӧг лыдӧ. Нянь — плодородиелӧн символ, а христианствоын тайӧ Христослӧн мыгӧрыс. Няньлысь вынсӧ позьӧ ӧткодявны енпӧв, перна да сов видзӧгъяскӧд. Та вӧсна
-нянь вермӧ видзны мортӧс лёк вынъясысь. Славяна традицияын да фин-йӧгра культураын нянь петкӧдчӧ календарын да олан кытш обрядъясын.
-Олан кытш обряд — тайӧ обряд, код отсӧгӧн морт вуджӧ ӧти состояниеысь мӧдӧ. И важӧн тайӧ кадӧ мортӧс видзисны лёк вынъясысь. Коми традицияын нянь аслас вежалун вӧсна сідзжӧ босьтӧ тӧдчана ин йӧз олӧмын. Нянь бура петкӧдчӧ календар обрядын да олан кытш обрядын. Сійӧ тыдовтчӧ мортлӧн олӧм заводитчигӧн на и лоӧ видзӧгӧн мортлӧн медся тӧдчана олан здукъясӧ: чужигӧн, кӧлысь ворсігӧн да гуалігӧн.
-Сідз, кага чужтан обрядын быть колана вӧлі видзны ичӧт челядьӧс, сы вӧсна мый кагаӧс эз лыддьыны тырвыйӧ мортӧн: вӧлі вуджан выйын на, кор кокньыда сійӧс позьӧ вомдзавны. Та могысь и видзчысьлісны нянь отсӧгӧн: пуктылісны кага потанӧ няньтор, сов да шыран либӧ пурт. Позьӧ вайӧдны Кӧрткерӧс районса Вомын сиктысь Канева Полина Сергеевналысь висьтасьӧмсӧ: «Мед лёк вынъяс кагатӧ эз вежӧй, потанад колӧ пуктыны стальнӧй пурт да нянь. Стальыс да няньыс пӧ повзьӧдлӧны лёк вынъяссӧ».
-Щетинаысь кагаясӧс бурдӧдлісны нянь
-шомӧн, а уралсайса комияс заговоритӧм нянь кӧрышӧн:
-«А нянен тай, кор челядь зэй бӧрдӧ, щитина кутшемке тай висьтооласны, челядьлӧн мышкуас овлӧ, няньсэ сійэ наговаривайтасныс, няньнас мышкусӧ ноолӧдлӧныс, щетинасӧ снимайтоныс... Специальнӧ нянь пӧжалӧныс. Но кудз сійэ висьтоонысэ, кудь сійэ шусе... Тоже лыдденыс, конешно, лыдденыс. Молитваяссӧ тӧдісныс важӧн. Сыа ми вед быдногыс лыддям».
-Тадзи висьталіс Мужи сиктын олысь Хозяинова Анна Фёдоровна.
-Сідзжӧ бурдӧдчӧм могысь висьысь кагаӧс нуӧдлісны уль кӧлач пыр. Эскылісны, мый нянь босьтӧ висьӧмсӧ ас вылас. Сы бӧрын кӧлачсӧ пӧжавлісны пачын да шыбитлісны.
-Выль пӧжалӧм няньӧн кыскылісны челядьлысь орсӧ да бурдӧдлісны быдсяма дойяссӧ. Сэсся няньсӧ сетлісны понлы, медым висьӧмыс мунас бӧр мӧд мирӧ.
-«Перепекание» обрядын нянь отсалӧ артмӧдны кагаысь тырвыйӧ мортӧс. Выльысь чужӧм кагасӧ пуксьӧдлісны нянь зыр вылӧ да сюйлісны пачӧ. Тані кагаыс ӧткодявсьӧ нянькӧд, а пачыс мамкӧд. Кагасӧ быттьӧ бӧр
-пыртӧны мам пытшкӧ, медым сійӧ выльысь чужис. Чайтлісны, мый кагаыс пыр чужӧ «ульӧн», и сійӧс колӧ пӧжавны, вӧчны тырвыйӧ мортӧн.
-Сідз, позьӧ шуны, мый кага чужтан обрядын нянь вӧлі видзӧгӧн да бурдӧдчанторйӧн. Та кындзи нянь отсалӧ вӧлі артмӧдны мортӧс.
-Видзӧдлам, кыдзи петкӧдчӧ няньыс кӧлысь дырйи.
-Кӧлысь обряд - тайӧ сідзжӧ вуджан обряд, кор морт вежӧ ассьыс социальнӧй статуссӧ, артмӧдӧ семья. И няньлӧн коланлуныс тані бара петкӧдчӧ. Вежӧртассӧ сылысь туялысьяс гӧгӧрвоӧдӧны тадзи.
-Н. Ф. Сумцов кӧлысся няньсӧ ӧткодявліс:
-. шондікӧд либӧ тӧлыськӧд;
-. невестакӧд да жӧниккӧд;
-. семьяпытшса бур олӧмлӧн символкӧд.
-Н. М. Никольский гӧгӧрвоӧдӧ ӧбрядӧвӧй
-няньсӧ кыдз кӧлысся Енмӧс. Ф. В. Плесовский лыддьӧ, мый кӧлысь обрядын нянь вежӧ тотемсӧ. Туялысь пасйӧ, мый нянь босьтӧ вынсӧ тотемъяслысь (курӧглысь, черилысь). Черинянь лоӧ ритуальнӧй сёянӧн, коді обрядын вежӧ тотемъяссӧ.
-«Мифы народов мира» да «Славянские древности» небӧгъясын пасйӧма, мый кӧлысся нянь лоӧ обрядас плодородие символӧн, сы вӧсна мый обрядыслӧн могыс — артмӧдны семья, медым водзӧ нюжӧдны рӧдсӧ. Кӧлысь обрядын нянь ӧткодявсьӧ невестакӧд. Та вылӧ индӧ тупӧсь кӧсаӧн да лэбач мыгӧръясӧн мичмӧдӧм.
-Плодородие вылӧ индӧ и С. П. Бушкевич, сы вӧсна мый роч кывйын «корова» да «каравай» ӧти вужъя кывъяс, и славяна традицияын кӧлысь обрядын невеста ӧткодявсьӧ мӧскӧд.
-Позьӧ пасйыны, мый няньлӧн вежӧртасыс кӧлысь обрядын паськыд. Но медся тӧдчана вежӧртаснас лоӧ чужтан вын сетӧм. Кӧлысь дырйи нянь отсалӧ артмӧдны обрядсӧ.
-Нянь да енпӧв отсӧгӧн бать-мам благӧслӧвитлісны жӧник-невестаӧс. Мошъюга сиктысь Шарапова Людмила Ефимовна висьталӧ:
-«Невестасэ воедіс, значит, да ай-мамыс встречайтэныс сіэс нянь-солэн. А кор нылыс гортсьыс мунэ ай-мамыс водзэ пидзэс выланыс усъкедчены да благословенъе корены. Благословитэны образ водзын воль вы-
-лын. Нянен благӧслӧвитэны».
-Венчайтчӧм бӧрын том гозъя мунӧны жӧник керкаӧ. И энька невестаӧс паныдалӧ няньӧн. Та йылысь висьталӧ Канева Полина Сергеевна:
-«Венчайтчӧм бӧрын мунлісны жӧник керкаӧ. Сэні выль кӧзяйкаӧс встречайтіс жӧниклӧн мамыс, энькаыс. Порог дорас кӧ пасьтӧдас тулуп да сетас нянь, то позьӧ шуны, мый выль кӧзяйкаӧс примитіс».
-Татшӧм ногӧн пыртлісны невестасӧ выль семья котырӧ. Венчайтчӧм бӧрын бать-мам пыр паныдаліны том гозъяӧс няньӧн-солӧн.
-«Встречали у нас, задний код было, не на крыльце, а задний код было. Сейчас веть ни у кого нету. Зайдёшь и встречают клебом, солем, из ружья стреляют вверх. У нас это было как закон», — тадзи висьталіс Чурпанова Екатерина Кадее сиктысь.
-Кулӧмдін районын том гозъяӧс койлісны нянь кӧйдысӧн. Мӧд луннас невесталӧн мамыс паныдалӧ жӧникӧс блинӧн да сурӧн.
-Мӧд семьяӧ пыртӧдӧм могысь невеста шыблавліс нянь торъяс, медым бурмӧдны мужик рӧдса ловъяссӧ.
-Емдін районса Туис-Керӧс сиктын пир бӧрын мӧд лунӧ вӧчлывлісны ичмонь пирӧг сёян лун. Невеста дасьтӧ рӧдвужыслы козинъяс да гӧсьтитӧдӧ ичмонь пирӧгӧн гӧсьтъяссӧ. Со мый висьталӧ Козлова В. В.:
-«Пир бара празднуйтасны, йӧктасны, сьыласны войбыд. Мӧд лунас нин ичмонь пирӧг. Ичмонь пирӧг вылӧ, мый невеста вайӧма, сійӧ и козьналас, кодлӧн чой да вок, да быдӧнлы вайӧма пӧдарок, мамлы да батьлы да козин».
-Сідзжӧ вӧлі блин сёян лун, кор тӧдмалісны, гуляйтӧма нылыс либӧ абу. Блиныс кӧ дзонь, сэк абу гуляйтӧма, курччӧма кӧ шӧрыс гуляйтӧма.
-«Там ничего не говорят, а когда уже блин будут кушатъ, блинной день будет, тогда уже какой жених или невеста, честная или нечестная, там показывают. А вот блин пекут, круглая она, если целая она, честная, значит. Всё ничево не сделает, если кто-то повреждённая, серединку укусят и там будет видно уже что. Ну тогда же покажет, и всё, всем покажут какой блиной день», — тадзи юӧртӧ Некрасова А. П., Яг сиктын олысь.
-Кӧлысь обрядын нянь лоӧ ритуальнӧй
-сёянӧн. Тшӧкыда пӧжавлісны черинянь, пирӧг, нянь кӧрышъяс, блинъяс. Ф. В. Плесовский сідзжӧ ритуальнӧй сёянӧ пыртӧ мур кок нянь. Кывлӧн этимологияыс вушйӧма, ӧні нин абу гӧгӧрвоана вежӧртасыс. Этимологическӧй словарын сетӧма татшӧм гӧгӧрвоӧдӧм: «мур кок» - тайӧ гӧсьтитантор, кодӧс вайӧ жӧник девишник вылӧ да сетӧ нывлӧн став пӧдругаыслы, «мур кок нянь» - кӧлысся гӧгрӧс каравай. Мур — тайӧ чужтыны вермытӧмлун. Гашкӧ, тайӧ кывтэчасыслӧн вежӧртасыс вӧлі татшӧм: чужтытӧмлунысь мездан нянь.
-И сідз, коми кӧлысь обрядын нянь кыдз ритуальнӧй сёян да плодородие символ босьтӧ тӧдчана ин обряд артмӧдӧмын.
-Гуасян обрядын нянь сідзжӧ лоӧ ритуальнӧй сёянӧн. Удора районса Важгорт сиктын кулӧм мортӧс колльӧдігӧн быдӧн вайліс пӧжас. И шулісны тайӧ кодрасян милӧстыняӧн. Кулӧмалы лӧсьӧдӧны торъя пызан, сэтчӧ пуктылісны сур, кисель да чегӧм нянь. Важӧн чайтісны, мый мортлысь ловсӧ колӧ вердны пӧсь руӧн, та могысь и чеглісны выльӧн пӧжалӧм няньсӧ да вошйӧдлісны кулӧмаӧс. Со кыдзи гӧгӧрвоӧдіс тайӧс Игнатова Анна Ивановна: «Сёянсӧ обычнӧ пуктӧны,
-пӧсь сёян, медым руалӧ. Ме тай кыдзи тӧда, кӧдзыд сёян дорад пӧ озджык сиболны. Ру дорас пӧ наес сибалены. И вот, например, пӧжалан небыд нянь, например, кӧвдум пӧжалан, либӧ буханочнӧй нянь петас, и ме вот сэки, быд кад ӧд тоже вунӧда вошйӧднысӧ, но вот кор меным юрӧ воас, ме тадзи крестита: «Рӧдительясӧй, вошйӧй да сибӧдчӧй». По именам ставӧс казьтыла, асъя пӧсь нянь дорӧ. Кыдзи менӧ мамӧ велӧдліс: эн шу, мый рытъя пӧ, кӧть и рытын пӧжасян. Шу асъя пӧсь небыдик нянь дорӧ. И рӧдительясыд пӧ кыласны».
-Няньӧн да кичышкӧдӧн колльӧдлісны нелямынӧд лунӧ мортлысь ловсӧ. Кулӧмдінын нянь отсӧгӧн вайлісны мортлысь ловсӧ, куліс кӧ сійӧ эз гортас, а бокын: «А кор кытӧнкӧ, например, абу гортын кулӧма, например, кытӧнкӧ туй вылын, кытӧнкӧ ваӧ вӧйӧма — сэки нянь босьтан да ловсӧ нувӧдан: лок пӧ каям гортӧ, вот сія нянь пиас катӧдӧ ловсӧ. Нянь вылас, нянь кусӧк босьтасны, например, абу кӧ керкаын или кытӧнкӧ бокын — сэтысь нуӧдӧны ловсӧ: «Лок пӧ, мунам гортад». Нянь кусӧкӧн, и сійӧ няньсӧ нелямын лун чӧжыс видзӧды. Потому что ловсӧ сійӧн корисны. Сійӧ оз воштыны.
-«Сійӧй бара-й эн воштӧй», — тадзи шуасны. Кытӧн нӧ сійӧ мыйке, лола няньыд пӧ, сійӧ барай эн воштӧй — вот тадзи. Сійӧс ся Енув пельӧсас кытчӧкӧ, мед оз путайтны. Нинӧм сійӧ видзны няньсӧ. Нуӧдны. Лоотӧ пӧ нуӧдінныд? Но, быттьӧ кытчӧ куліс. Да, да кытчӧ нуӧдісны. Быттьӧ лоосӧ корӧны гортас, колльӧдӧны да»,— висьталіс Усть-Нем сиктысь Игнатова Анна Ивановна.
-Тадзи нянь отсӧгӧн бурмӧдлісны кулӧмалысь ловсӧ. Вот мый висьталіс Карманова Альбина Николаевна:
-«Гажтӧмтны кӧ заводитас, колӧ мийке пӧжавны нянь, пӧсь нянь сразу рачсяньыс сетны кодлыкӧ, тіянын гӧсьтиын пукалӧ, гӧсьтитны. И думсьыд шуны, гораа кӧ шуан, оз босьт, думсьыд колӧ шуны: «Сылысь пайсӧ». Вот кор гажтӧмтӧ тэнӧ. Сылысь пайсӧ. Сія сэсся дугдас».
-Тадзи няньӧн вайӧдліны кулӧмалысь ловсӧ керкаӧ да гуалӧм бӧрын сы отсӧгӧн мынтӧдчылісны гажтӧмтӧмысь, бурмӧдлісны кулӧма мортсӧ.
-И сідз, коми традиция олан кытш обрядын нянь босьтӧ тӧдчана ин. Нянь бергалӧ кага чужтан обрядын, кӧлысьын да гуасян обрядын. Нянь вермӧ петкӧдчыны
-бурдӧдчанторйӧн да видзӧгӧн кага чужтан обрядын. «Перепекание» обрядын няньлӧн тыдовтчӧ нӧшта ӧти мортӧс «артмӧдан» функция. А кӧлысьын нянь кыдз ритуальнӧй сёян да чужтан символ босьтӧ тӧдчана ин обряд артмӧдӧмын. Гуасян обрядын нянь лоӧ сідзжӧ ритуальнӧй сёянӧн. Сы отсӧгӧн бурмӧдлісны кулӧмалысь ловсӧ да вайлісны сійӧс гортӧ.
-Ми аддзам, мый олан кытш обрядын нянь абу на воштӧма ассьыс сакральнӧй вежӧртассӧ да коланлунсӧ.
-Юлия Глуд IV курс
-«Руй» сюжета сьыланкыв-мойдкывъясын пертасъяслӧн мифопоэтика подув
-Шӧр мотивӧн «Руй» сюжета текстъясын лоӧ чукӧртӧм мотив. Руй чукӧртӧ-корсьӧ пемӧсъясӧс: тайӧ чипан, петук, мӧс, кукань, ӧш, кань, пон, меж, баля, ыж, вӧв, порсь, кӧч, ур. Архаичнӧй мортлӧн гӧгӧрвоӧмын тайӧ вермас лоны нинӧмысь (хаосысь) ас гӧгӧрыс олӧм котыртӧм. Овмӧс подувсӧ артмӧдӧны, дерт жӧ, гортса пемӧсъяс. Руй корсьӧ аслыс медшӧръяссӧ, медколанаяссӧ. «Руй» сюжета сьыланкыв-мойдкывъясын быд персонаж нуӧ аслыспӧлӧс сакральнӧй вежӧртас, кутӧ торъя функция. Найӧ юксьӧны гортса да вӧрса пемӧсъяс вылӧ. Сідз, гортсаӧн лоӧны чипан, петук, мӧс, кукань, ӧш, кань, пон, меж, баля, ыж, вӧв, порсь. Вӧрын олысьяс - кӧч да ур. Сьыланкыв-мойдкывлысь аслыспӧлӧслунсӧ туялӧм могысь быть коланаӧн лоӧ видлавны быд персонажлысь сакральнӧй вежӧртассӧ.
-Шӧр субъектнӧй персонаж «Руй» кутӧ «коньӧр», «мучитчысь» вежӧртас. Коми-роч кывчукӧрын «руй» гӧгӧрвоӧдсьӧ кыдз «рохля (вялый, нерасторопный человек)». Зырян-коми сёрнисикасъяслӧн орччӧдан кывкудын эм «руйявны» да «рувъявны» кывъяс. Вежӧртасыс «ходить тихо, вяло, бродить» либӧ «мешкатъ, медлить». «Вымский диалект коми языка» небӧгын бара жӧ паныдасьлӧ «руйгыны» кыв, коді вежӧртсьӧ кыдз «тащитъся», «плестись».
-Мифъяс серти, петук — тайӧ Енмӧн лӧсьӧдӧм медводдза лэбачьяс пиысь ӧти. Тайӧ выль лун пуксьӧм йылысь медводдза юӧртысь, та вӧсна тшӧкыда сійӧс йитісны асъя кыакӧд, шондікӧд, а сідзкӧ, и кадкӧд. «Асъя петук кадалӧ» - татшӧм шуӧмыс паныдасьлӧ кӧлысьдырся да лирикаа поэзияын. Быличкаясын петук урчитӧ кадсӧ лёк вынъяслы: сылӧн чуксалӧмкӧд тшӧтш найӧ вошӧны. Быдпӧлӧс эскӧмъясын, быличкаясын, нӧдкывъясын петук ӧткодявсьӧ бикӧд. Шуам, керка вевт вылысь аддзылӧм петук ваяс пӧжар; чипан колькӧн сідзжӧ вермисны кусӧдны би. Корсюрӧ тайӧ лэбачсӧ орччӧдлісны олысякӧд: перым-коми войтыр выль керкаӧ вуджигӧн медводз лэдзлісны петукӧс. Сылӧн
-пертасыс топыда йитчӧ мӧд миркӧд. Абу ас кадӧ чуксасьысь петук юӧртліс кӧзяиныслы регыдъя кулӧм йылысь. Сідзжӧ чайтлісны, мый петук вермас вайны кольк. Тайӧ лыддьыссис зэв ыджыд лёкторӧн. Вылыс Эжваын татшӧм лэбачсӧ пыр жӧ вӧйтлісны, мукӧд районъясын ловъянас гуавлісны либӧ сотлісны.
-Сьыланкыв-мойдкывйын петук пырджык гӧрд кумач сорса, зарни сорса. Гӧрд рӧм бара жӧ индӧ бикӧд йитӧд вылӧ. Сорс вермӧ гӧгӧрвосьыны кыдз вылын тшупӧдын сулалӧм, индыны саръяскӧд матыслун вылӧ (петкӧдчӧ роч нӧдкывйын: «Не царь, а в короне». Нӧшта колӧ тӧдчӧдны, мый тайӧ лэбачсӧ рочӧн шуӧм вермӧ индыны сылӧн кутшӧмкӧ торъялӧм вылӧ (абу ас, бокӧвӧй). Тадз, петук вӧлі тӧдчанаӧн и практическӧй видзӧдлас боксянь (кыдз асъя чуксасьысь), и магическӧй вежӧртас боксянь (кыдз лёк вынъясысь видзысь).
-Мӧд пертас — мӧс. Традиционнӧй гӧгӧрвоӧдӧмын мӧслы сетсис став пемӧсъяс лыдысь медся ыджыд сакральнӧй статус. Мӧс вӧлі приданнӧйлӧн шӧр да быть колана юкӧнӧн. Тайӧ пемӧсыс лыддьыссис выль семьялӧн экономическӧй подулӧн. Сыкӧд
-йитчӧ котырпытшса тыр-бур олӧм йылысь мӧвп: мӧслӧн рӧд эз вежсьыв уна кӧлена пыр. Невесталы мӧс вичмыліс приданнӧй пыдди мамсяньыс, коді тшӧтш жӧ босьтіс сійӧс ас мамсяньыс нин, и сідз водзӧ, вермас лоны — кутшӧмкӧ мифическӧй мӧс-прародительницаӧдз. Мӧс рӧд стрӧга видзӧм орччӧдсьӧ мам рӧд нуӧдӧмкӧд, и тайӧ киысь киӧ вуджӧмыс вӧлі дзонь котырлӧн тыр-бур олӧмлӧн подулӧн. Ньӧбны выль мӧскӧс позьӧ волі сӧмын ӧтчыдысь олӧмын, сэк, кор воддза рӧдыс торксьыліс. Отсавны выль мӧс бӧрйӧмын вермисны кулӧмаяс. Найӧ сідзжӧ вермисны козьнавны пемӧссӧ: тайӧ ваысь луд вылӧ петӧм мӧсъяс. Ӧтиксӧ на пиысь морт вермис кыйны голя вылас перна шыбитӧмӧн. Татшӧм мӧс лыддьыссис зэв бурӧн, уна йӧлаӧн.
-Мӧс бӧрйӧм, сійӧс видзӧм-дӧзьӧритӧм босьтіс ыджыд ин крестьянин олӧмын. Медводдза шоныд лунъяссянь нин мӧскӧс петкӧдлісны гидысь. Оз позь вӧлі вӧчны тайӧс сӧмын Благовещенньӧ лунӧ. Та дырйи вӧдитчисны кыдз пу увйӧн да торъя нимкывъясӧн. Мӧс вермис петкӧдчыны кыдз жертва. Шуам, Аныб сиктын Успенньӧ дырйи сиктса йӧз ӧтлаӧн ньӧблісны куканясьтӧм на
-мӧскӧс, начкылісны сійӧс вичководзса эрд вылын, яйсӧ пуисны ӧти ыджыд пӧртйын. Яйсӧ сёйлісны бара жӧ ӧтвыв вичкоӧ став локтысьыс.
-Уна эскӧм йитчӧ мӧс тшыкӧдӧмкӧд да тшыкӧдӧмысь бурдӧдӧмкӧд. Мӧс ёрӧм вайис шог став котырлы. Вомдзавны вермис быд нывбаба. Тшыкӧдны позис и асьсӧ пемӧссӧ, и йӧвсӧ, и куканьсӧ. Тырмымӧн вӧлі сӧмын шуны: «А куканьыс!» Та вӧсна кукань чужӧм йылысь некодлы эз висьтавлыны. Мед видзны мӧскӧс да куканьӧс тшыкӧдӧмысь, найӧс тшынӧдлісны нитшкӧн да сир пиньясӧн. Сідзжӧ позьӧ вӧлі пызйыны найӧс вежа ваӧн.
-Кокниа позис тшыкӧдны йӧв пыр. Та вӧсна оз позь вӧлі сетны сійӧс шонді лэччӧм бӧрын. Эз позь сысъявны бокӧвӧй йӧз синъяс водзын, сысъялігӧн позис вӧдитчыны сӧмын аслад дозйӧн. Сідзжӧ йӧв сетігӧн сійӧс неуна солалыштлісны да пернапасавлісны. Йӧв пыр тшыкӧдӧм мӧслӧн пыктавліс вӧраыс, и сійӧс дугдылісны лысьтыны. Бурдӧдны мӧскӧс вермисны сӧмын торъя йӧз либӧ ачыс тшыкӧдысьыс.
-Уна эскӧм сиӧма Ыджыд Четвергӧ мӧскӧс тшыкӧдӧмлы. Тайӧ лунӧ ветлӧдлісны мӧс пель вундалысьяс. Татшӧм нывбабаяс
-пӧртсьылісны шырӧ либӧ катшаӧ, пыравлісны гидӧ да вундылісны мӧслысь пельсӧ. Та бӧрын мӧслӧн вошліс йӧлыс, сійӧ косьмыліс да кувліс. Видзны мӧссӧ позьӧ вӧлі сӧмын нимкывъясӧн да пернапасалӧмӧн. Бара жӧ бурдӧдны пемӧссӧ вермис сӧмын ачыс тшыкӧдысьыс.
-Тадз, мӧс - мортлы медколана пемӧсъяс лыдысь ӧти, кыдз вӧлі нин тӧдчӧдӧма, котырпытшса олӧмын экономическӧй подув пуктысь. «Руй» сюжета текстъясын тайӧ пемӧссӧ серпасалӧма уна ногӧн: «гӧрд сера», «мылькъя кымӧса», «каля юра», «ыджыд вӧраа», «лыса ныра», «зарни сюра», «чукля сюра». Кыдз тӧдчӧ, мӧс характеризуйтчӧ и ортсы ног, и практическӧй видзӧдлас боксянь. Тайӧ бара жӧ индӧ сылӧн тӧдчанлун вылӧ, сійӧс радейтӧм да пыдди пуктӧм вылӧ.
-Ёна паськалӧма йӧзкостса творчествоын и каньлӧн пертас. Войтыр гӧгӧрвоӧмын кань вӧлі керка да овмӧс видзысьӧн и та боксянь орччӧдсис понкӧд. Эскӧмъяс серти, кань да пон ӧткодя вермисны аддзыны кулӧмаясӧс и мӧд мирысь локтысьясӧс. Та вӧсна выль керкаӧ вуджигӧн медводз лэдзлісны каньӧс. Мифологическӧй висьтъясын кань да пон артмӧдӧны сэтшӧм жӧ гоз, кыдз мӧс да вӧв.
-Кань да мӧс вӧліны нывбаба пемӧсъясӧн, а пон да вӧв - мужичӧй пемӧсъясӧн. Мужичӧйяс лыддисны каньӧс пеж пемӧсӧн. Сійӧ вермис тшыкӧдны кыйсьӧм-вӧралӧм, и та вӧсна вӧрын оз позь вӧлі казьтывны каньӧс, нимтісны сійӧс эз нимнас, а «сюръя дорын пукалысьӧн». Торйӧн нин видзчысисны каньлӧн усъясысь: пемӧсӧн исалӧм сёян пыр жӧ шыбитлісны да шулісны: «Черыд-пуртыд сьӧрад, ачыд кый». Сьӧд каньӧн тшӧкыда вӧдитчылісны сьӧд магияын. Та кындзи, кань бара жӧ йитчӧ горт олысялӧн пертаскӧд, торйӧн нин «налим сера кань», буретш сэтшӧм, кутшӧм паныдасьлӧ сьыланкыв-мойдкывйын. Быличкаясын олыся ачыс пӧртсьыліс каньӧ.
-Челядь фольклорын кань паныдасьліс кыдз кага видзысь, ворсантор, шыӧдчылісны сы дорӧ мелі кывъясӧн: «пӧлать кузя ветлысьӧй», «паччӧр вылын куйлысьӧй», «нӧк кашниксӧ ректысьӧй», «кысільӧй-магильӧй», «касиль-шоныд пасиль». Нӧдкывъясын каньлы лӧсялӧны сэтшӧм качествояс кыдз сӧстӧмлун, удаллун, кыйсян сям, бикӧд да чардкӧд йитӧд. Кань тшӧкыда паныдасьлӧ и мойдкывъясын. Тані сійӧ петкӧдчӧ бур боксянь, тайӧ шӧр персонажлы отсасьысь, уна-
-тор тӧдысь да кужысь-вермысь пемӧс. Сьыланкыв-мойдкывйын петкӧдчӧ каньлӧн ортсы серпас: «налим сера», «пушистӧй гӧна». «Налим сера кань» кыв сочетание бара жӧ индӧ мортлӧн архаичнӧй сознание вылӧ. Позьӧ чайтны, мый гортса пемӧссӧ черикӧд ӧткодялӧмыс - тайӧ сійӧс тӧданаджыктор пыр гӧгӧрвоӧдӧм. Архаичнӧй мортлӧн олӧмын зэв тӧдчанаӧн вӧлі чери кыйӧм-вӧралӧм кыдз кынӧмпӧт перйӧм, та вӧсна каньӧс, коланлун боксянь абуджык сэтшӧм тӧдчана пемӧсӧс, гӧгӧрвоӧдлісны налимлы лӧсялана сер отсӧгӧн.
-«Руй» сюжета текстъясын паныдасьлӧ сідзжӧ и пон — тайӧ медся важ пемӧс, кодӧс велӧдіс ас дінас морт. Пон вылӧ видзӧдлас эз вӧв ӧтпӧлӧс. Традиционнӧя зырян-коми да перым-коми войтырлӧн пон донъявсис бур ногӧн, сы вӧсна мый вӧлі коланаӧн видзан уджын да вӧралӧмын. Фольклор ичӧт жанръясын понлы сетсьӧны лёк качествояс — скӧрлун, горшлун, но век жӧ и сэні пон петкӧдчӧ кыдз медбур отсасьысь вӧралӧмын, а сідзкӧ, и котырпытшса озырмӧмын.
-Пон персонаж тшӧкыда паныдасьлӧ мифъясын. Зырян-коми мифъяс серти, понмӧс вӧчис Ен, мед сійӧ видзис мортӧс.
-Понлӧн сэк эз на вӧв гӧн, гӧн ку козьналіс сылы Омӧль, кор пон лэдзис сылы матыстчыны морт дорӧ. Сэк Омӧль дулльӧсьтіс мортсӧ, а понлы эз кут позьны пырны керка пытшкӧ. Мӧд версия серти, Ен вӧчис понмӧс, мед сійӧ отсасис мортлы вӧралӧмын. Сійӧс аддзисны вӧрын старик да старука, и сэксянь пон бура отсасьӧ йӧзлы.
-Семиотическӧй вежӧртас серти, пон — тайӧ мужичӧйлӧн символ. Нывбабалы оз позь вӧлі весиг инмӧдчыны понмӧдз и торйӧн нин оз позь вуджны сы пыр. Сэки пон воштыліс ассьыс шӧр качествояссӧ: ныриссӧ, лёк вынъясысь видзны кужӧмсӧ. Кӧзяин кӧ ачыс виис понсӧ, сэк пон вермис мынтыны сылы водзӧс мӧдар югыдсянь.
-Понлӧн пертас топыда йитчӧма мӧд миркӧд. Шуам, сылӧн вурзалӧм вайис кулӧм. Та кындзи лыддьыссис, мый пон, кодлӧн синъяс весьтас вӧлі кык еджыд чут (нёль синма пон) вермӧ аддзыны лёк духъясӧс и видзны наысь мортӧс.
-Понкӧд йитчӧны и быд пӧлӧс эскӧм, примета. Паныдасьлӧ сійӧ и мойдчытӧм прозаын. Сідз, Йиркап йылысь преданиеын: пон отсӧгӧн Йиркап аддзис «ас пу», кодысь вӧчис волшебнӧй лызьяссӧ. Видлалан
-текстъясын пон петкӧдчӧ «читкыля бӧжаӧн». Тайӧ сетӧ сылы аслыспӧлӧс сер: шаньлун, бурлун, отсасьны дасьлун.
-Сідзжӧ «руй» сюжета текстъясын паныдасьлӧны татшӧм пемӧсъяс, кыдз ыж, баля либӧ меж. Уна сикас мифопоэтическӧй видзӧдласъясын ыжлӧн зэв зумыд пертас — тайӧ полысь, яндысьысь, быдӧнысь кывзысьысь, ставсӧ терпитысь, небыд сьӧлӧма, мелі пемӧс, пырджык петкӧдчӧ жертваӧн. Мукӧддырйи петкӧдчӧ мӧд боксянь: кыдз вежӧртӧм, асныра пемӧс, коді нинӧм оз куж и оз кӧсйы вӧчны. Ыжлӧн полӧмлун — паремиологияын и мойдкывъясын медся тшӧкыда паныдасьлысь мотив. Тайӧ жӧ качествояс урчитӧны ыжлысь функциясӧ и ритуалын: сійӧс вайлісны жертваӧ шонділы, билы кыдз медсӧстӧм пемӧсӧс, сэк жӧ сьӧд ыж жертвуйтчыліс лёк вынъяслы. Мойдкывъясын сылӧн могыс тшӧтш абу ӧти пӧлӧс: ыж вермӧ петкӧдчыны и кыдз тӧдчана, и кыдз ковтӧм, ставӧн сералана пемӧс. Сы вӧсна мый ыж видзӧм босьтіс ыджыд ин важ скӧт видзан войтыръяслӧн олӧмын, ритуалын тшӧкыда вӧдитчисны ыж йӧлӧн да куӧн, кыдз бур урожай символӧн. Та кындзи ыжӧн ёна вӧдитчисны тунъясьӧмын, магияын. Сибирса да
-Шӧр Азияса войтырлӧн ыж вӧлі шуд вайысь пемӧсӧн.
-Меж паныдасьлӧ Библияын бара жӧ кыдз жертва, кодӧс сотлісны либӧ начкылісны. Еврей войтырлӧн меж лыддьыссис тотемӧн. Вежаӧн сійӧ вӧлі и Египетын, найӧс весиг бальзамируйтлісны да кыпыда гуавлісны. Коми традицияын ыж тшӧтш петкӧдчӧ рӧд подув пуктысьӧн.
-Видлалан текстъясын ыж петкӧдчӧ кыдз «ыджыд юра», «ничкыля сюра», «зарни гӧна», меж — «зӧлӧтӧй сюра». Зарни рӧм бара жӧ йитчӧ дон да мичлункӧд, мойдкывъясын сійӧ урчитӧ волшебнӧйторъяс.
-Ӧш пертас сідзжӧ лоӧ зэв тӧдчанаӧн «Руй» сюжета сьыланкыв-мойдкывъясын. Сійӧ петкӧдчӧ мифологическӧй персонажӧн — тайӧ космическӧй ӧш, коді ва юӧм могысь лэччывліс ю дорӧ. Кор ӧш юис унджык, сэк енэж кымрасис да зэрмыліс.
-Паныдасьлӧны сідзжӧ текстъяс, кӧні Руй чукӧртӧ оз гортса пемӧсъясӧс, а вӧрын олысьясӧс: кӧчӧс, урӧс.
-Кӧчлӧн пертас тшӧкыда паныдасьлӧ кумулятивнӧй, волшебнӧй да пемӧсъяс йылысь мойдкывъясын. Тані кӧч кутӧ кык пӧлӧс вежӧртас. Волшебнӧй мойдкывъясын кӧч —
-тайӧ медводз отсасьысь, ловъя ва вайысь; корсюрӧ овлӧ антагонистӧн (кащей, вӧрса). Пемӧсъяс йылысь мойдкывъясын тайӧ жертва либӧ жӧ мӧдарӧ трикстер. Тӧдса некымын мойд вариант, кӧні пемӧсъясӧс сёйысь шыр пыдди паныдасьлӧ кӧч. Кумулятивнӧй мойдкывъясын да челядь фольклорын, кӧні колисны архаичнӧй мифологическӧй мотивъяс, кӧч петкӧдчӧ кыдз сюсь, мудер да збой пемӧс.
-Пертасъяслӧн паныдасьланін серти торъя зумыдлун оз петкӧдчы, но век жӧ позьӧ сёрнитны аслыспӧлӧс иерархия йылысь. Сьыланкыв-мойдкыв заводитчигӧн тшӧкыдджыка паныдасьлӧны мӧс да вӧв. Тайӧ пемӧсъяссӧ морт лыддис медтӧдчанаясӧн практическӧй коланлун боксянь, та вӧсна и гараліс найӧс медводдзаясӧн. Позьӧ пасйыны, мый тайӧ пертасъясыс паныд сулалӧны ӧта-мӧдыслы кыдз нывбабалӧн да мужичӧйлӧн символъяс. Сідзкӧ, тані петкӧдчӧ бинарнӧй оппозиция. Та боксянь позьӧ паныд сувтӧдны сідзжӧ и каньӧс да понмӧс: кань кыдз нывбабакӧд йитчӧм пемӧс, гортса олысь, пон кыдз мужичӧй уджын отсасьысь. Кань да пон пырджык петкӧдчӧны сьыланкыв-мойдкыв помын. Текстъяс шӧрын серпасавсьӧны мукӧд пемӧсъяс: меж, ыж, баля, кӧза, порсь, петук,
-чипан. Чайтсьӧ, мый налӧн паныдасьланногыс зависитӧ информантысь. Тані колӧ сёрнитны фольклорлы лӧсялана импровизация да вариативность йылысь. Информант тӧдӧ пемӧс нимъяслысь чукӧрсӧ, но текст воспроизведитігӧн сійӧ импровизируйтӧ, а сідзкӧ, артмӧдӧ выль вариант.
-Тадз, «Руй» сюжета сьыланкыв-мойдкывса пертасъясысь унджыкыс кутӧны практическӧй да сакральнӧй вежӧртасъяс. Петук тӧдчана кыдз асъя чуксалысь да лёк вынъясысь видзысь. Мӧс — тайӧ котырпытшса экономическӧй подув пуктысь. Кань вӧлі эз сӧмын гажӧдысьӧн, но и аслыспӧлӧс керка видзысьӧн. Керка видзан функция кутӧ и пон, сідзжӧ сійӧ и кыйсян-вӧралан уджын отсасьысь, мужичӧйлӧн ёрт. Меж, ыж, баля сетлісны мортлы яй да гӧн.
-Наталья Чаланова
-IV курс
-А. Лужиков «Измӧм синва» гижӧдлӧн аслыспӧлӧслун
--ӧд воясса коми прозаын тыдовтчӧ выль пӧлӧс нырвизь. Литература олӧмын сӧвмӧны сэтшӧм пасйӧдъяс, кодъяс босьтӧны тӧдчана ин талун, петкӧдчӧны став сійӧ лоӧмторъясыс, кодъясӧс казялан ӧнія миян канмуын. Серпасаланторйӧн тайӧ кадся гижӧдъясын лоӧ геройлӧн олан туйсьыс кежӧм, олӧм кусӧм. Тшӧкыда медшӧрнас лоӧ «маргинальнӧй личность», олӧм пыдӧсас либӧ бокас олысь морт, кодлӧн морт нимыс вочасӧн усьӧ.
-А. Лужиковлӧн «Измӧм синва» повесьт -постмодернизмлы лӧсялысь гижӧд. Постмодернизм — нырвизь, кӧні тыдовтчӧ став культурнӧй кадколастыс. Позьӧ индыны литератураын сылысь пасъяссӧ. Ӧти-кӧ, муюгыдыс (мирыс) серпасавсьӧ гижӧдас кыдз хаос, кӧні ставыс дзугсьӧма, сорсьӧма, гугассьӧма... И тайӧ хаосыс лоӧ нормаӧн. Ӧнія олӧмысь позьӧ казявны, мый мортлӧн
-духовнӧй, нравственнӧй подулыс, муюгыдсӧ аддзӧмыс да кылӧмыс киссьӧ, жугалӧ. Бырӧны важысянь нин тэчсьӧм идеалъясыс, культураыс. А. Лужиков гижӧдысь колӧ индыны постмодернизмлы лӧсялана мӧд пасйӧд. Морт олӧмыс, став мирыс — текст, а мортлӧн вежӧрыс — «сумма текстов», кӧні ясыда тыдовтчӧ мортыслӧн муюгыдсӧ торпыригъяса кылӧм-гӧгӧрвоӧмыс («осколочнӧй мышление»). Мортлӧн мӧвпалӧм петкӧдчӧмыс артмӧ калейдоскоп принцип серти. Став думыс сорсьӧ-дзугсьӧ. Зэв тӧдчанаӧн лоӧ повесьтлӧн тэчасногыс, коді сідзжӧ быттьӧ дзугсьӧма. Гижӧд шымыртӧ ас пытшкас уна сикас жанр: луннебӧг, справка, приказ, трудӧвӧй книжкаысь пасйӧдъяс, лирика кывбур, меню. Татшӧм «дзугсьӧмыс» ёна торкалӧ гижӧдлысь сюрӧссӧ. Но сійӧ колана: чужтӧ ас кежысь мӧвпалӧм, олӧм да сылӧн вежӧртас йылысь, кулӧм йылысь тӧжд-майшасьӧм.
-Гижӧдсӧ А. Лужиков сиӧма Д. В. Фроловлы, аслас матысса ёртыслы, кодлӧн виччысьтӧг орис олан туйыс. Сюжет подулас збыль вӧвлӧмтор. Автор-висьталысь тӧдмӧдӧ, мый мортыс помалӧма ассьыс олӧмсӧ. Висьталысь-герой мӧдӧдчӧ Москваӧ,
-вайӧ ассьыс ёртсӧ кремируйтӧмӧн. Тані жӧ аддзысьӧ аслас тӧдсаыскӧд, кодӧс коркӧ радейтліс. Но медшӧрас абу лоӧмторыс, а геройлӧн лоӧмтор дорас отношениеыс. Медтӧдчанаӧн лоӧны сылӧн сьӧлӧм кылӧмъясыс, мӧвпъясыс, а оз торъя геройлӧн олӧмысь лоӧмторъясыс.
-Гижӧдсӧ авторыс нимтӧма «ичӧтик повесьтӧн». Позьӧ индыны сылысь, ӧти боксянь кӧ, социально-психологическӧй визьсӧ (тыдовтчӧ уна сикас сьӧлӧм кылӧм, кодъяс сӧвмӧны ӧнія олӧмын лоӧмторъяс подув вылын), мӧд-кӧ, философскӧй визьсӧ, мый ышӧдӧ ёна мӧвпавны ӧнія оласног йылысь.
-Медводз видзӧдлыны кӧ, гижӧдлӧн тэчасыс быттьӧ ставнас артмӧма кык морт костын сёрниысь, диалогысь. Та серти повесьтсӧ позьӧ шуны киноповесьтӧн да видлыны пуктыны экран вылын. Но мӧдар боксянь, вӧчны тайӧс оз ло кокни, гижӧдыс йиджтысьӧма кутшӧмкӧ дзебасӧн, мӧвпавны чуксалӧмӧн, та вӧсна сійӧс тыр-бура гӧгӧрвоны зэв сьӧкыд. Весьӧпӧртӧны виччысьтӧм математика символъяс, лыдпасъяс, уна чут, горӧдана, юалана пунктуация пасъяс. Тайӧ абуджык лӧсялана тырвыйӧ художествоа гижӧдлы. Тӧдсаӧн, бура гӧгӧрвоанаӧн
-татшӧмторыс вермас лоны информационно-вычислительнӧй технологияӧ пырӧдчысь мортлы.
-Лыддьысьысьӧс тайӧ ставыс шензьӧдӧ, чужтӧ помавтӧм, дзебаса мӧвп, уна пӧвста вежӧртас. Ачыс висьталысьыс петкӧдчӧ кыдз машина-автомат. Мӧвпъясыс, лыддьӧдлӧмъясыс вежӧны ӧта-мӧдсӧ. Юр вежӧрыс шӧйӧвошӧмӧн корсьӧ колана петан туй. Мортлӧн вежӧрыс лоӧ калькуляторӧн, коді ставсӧ ӧдйӧ лыддьӧдлӧ, «прикидывайтӧ», уна-ӧ сьӧм ковмас туйӧ мунны, уна-ӧ сылӧн эм, кодлысь водзӧсавлыны, мыйӧн воӧдчыны Москваӧдз, мый босьтны сьӧрсьыс... Тані петкӧдчӧ мортыслӧн падмӧмыс, лоӧмторсьыс повзьӧмыс, сьӧлӧм кылӧм сорасьӧмыс.
-Гижысь нимтӧма геройяссӧ «висьтасьысь» овъясӧн. И тайӧ пасйӧдыс йитчӧма евангелиеса персонажъясӧн: Мария — Исус Христосӧс чужтысь, Христофоров — «несущий Христа», Бесов — беслӧн. Быдӧнлы сетӧма донъялӧм. Но тані и мӧд дзебӧм. Та отсӧгӧн гижысь петкӧдлӧма ӧнія кадся йӧзкотырсӧ, «социальнӧй типъяссӧ»: озыр, делӧвӧй бизнесмен Бесов, ыджыд чина Пилатов (Пилат — Исусӧс мыждысь) да «ичӧтик» морт, ставӧн увтыртана художник
-Христофоров — бомж, юысь.
-Меню жанр дорӧ шыӧдчӧмын бара жӧ тыдовтчӧ гуся мӧвп. Быд сёянтор сикас чужтӧ аслыспӧлӧс ассоциация. Шуам, чери, нянь — коми морт олӧмын медтӧдчана вердасыс, олӧм вын сетысьыс. Нянь дорӧ шыӧдчӧмыс, юргӧм боксяньыс кывъясыс лӧсялӧны кевмысьӧмлы: «Иже еси на небеси..., хлеб наш насущный...». Яблӧг — Адамкӧд йитчана ассоциация. И помланьыс нин вайӧдӧма сов, кӧні пасйӧма синва, измӧм синва. Сов, ва, нянь, чери — тайӧ казьтылана вӧлӧга. Но яблӧгӧн коми диалектъясын шуӧны картупель. Мыйла индӧма татчӧ нӧшта сійӧс? Менюӧ пыртӧма традиция серти коми мортлы лӧсялана видзысь да вомидзысь бурдӧдысь вӧлӧга: чери, нянь, ва, картупель, сов. Найӧ вын-эбӧс сетысьӧсь.
-Висьталысь лэбӧ самолётӧн, коді метафорическӧя орччӧдсьӧма дом йылысь лэдзӧм понкӧд. Тані жӧ уна мӧдпӧвъёвтӧм — «вывланьӧ, вывланьӧ». Тыдовтчӧ висьталысьлӧн дзугсьӧм, паныдалӧмсьыс мынтӧдчыны ыджыд кӧсйӧмыс: «Ылӧджык, шумсьыс ылӧджык. Кымӧр пӧвсттіыс, пемыдтіыс -— енэж югыдас, лӧзас, сӧстӧмас... Вӧталӧ олӧмсӧ — енэжас». Вӧтас висьталысь аддзӧ
-асьсӧ лэбачӧн. Сійӧ аддзӧ ас гӧгӧрса став мирсӧ, кылӧ пельнас, вир-яйнас, мый сынӧдыс кӧдзыд, руа... И другысь аддзӧ важӧн нин кувсьӧм мортӧс, Педӧр Аннаӧс, коді нюжӧдӧма лэбачлы паныд ассьыс «сарӧгӧсь, чукля чуньяса кияссӧ», зільӧ кыйны пӧткасӧ. Но висьталысь оз кӧсйы сетчыны. Сійӧ кӧсйӧ вӧля вылын лэбавны, мынтӧдчыны став сьӧкыдлунсьыс. Автор видзӧдлас серти (да и ми воам ӧтсӧгласӧ), ӧні мортыслӧн олан кадыс ёна нин чиніс. И коді мыжа таын? Кансям? Ачыс мортыс? Автор веськыда пасйӧ: «Пузувтісны олӧмсӧ... Кулыштан да — шог ни печаль...». Тадзи мортыслӧн и чужӧ кулӧм йылысь мӧвпалӧмыс. Ӧнія олӧмас прӧстӧй, «ичӧт» мортыслы вывті нин сьӧкыд. Сійӧ ӧтка, канмулы, некодлы ковтӧм. Абу кӧ сылӧн мыджсянторйыс, олӧм пыкӧдыс, ас водзас пуктӧм могыс — сійӧ вошӧ олӧмыслӧн пемыд да джуджыд гуас. Муюгыдас мортыслы, гашкӧ, некор нин оз артмы мездысьны став сьӧкыдлунсьыс, мытшӧдсьыс. Гижысь серти кӧ, мортыс оз ов. Сійӧ вӧталӧ олӧмсӧ — таладор югыдсӧ и мӧдарсӧ. Вына бюрократия, кансям ӧні ставнымӧс венӧ: «Бюрократия. Миянсянь гижӧдыс ӧтилаӧ, насянь мӧдлаӧ. Сэсся коймӧдлаӧ. Кытшӧдлӧ-гӧгрӧдлӧ...
-Вабергач...». Тадзи жӧ и олӧмыс петкӧдчӧ ыджыд ӧдӧн бергалысь, ньылыштны зільысь вабергачӧн... Мортыс дугдӧ аддзыны олӧмсьыс сӧстӧм, кыпыд рӧмъяссӧ да аддзӧ сӧмын «тшын, пӧим да шом», «йи, гыӧр да пуж», «шог, гажтӧм да нор». Весиг медся сӧстӧм, вына сьӧлӧм кылӧмлы, радейтчӧмлы оз тырмы эбӧсыс вермасьны став лёкыскӧд, пемыдыскӧд. Татшӧм ногӧн мӧвпалӧ и ачыс висьталысьыс, сылӧн лолыс тырӧма дойӧн: «Муслун мӧдысь оз чуж. Кӧдзалӧма сьӧлӧмыс, пужъялӧма». А. Лужиков лӧсьӧдӧма метафораа образъяс: «Сьӧлӧмын омлялӧ кӧин. Югыд кодзулӧй усьӧма, сотчӧма. Кольӧма пӧим». Но век жӧ эм пемыдсьыс мездлуныс — шонділӧн образ, коді «синтӧ ёрӧ — шондіыс — ышӧдӧ, лелькуйтӧ сьӧлӧмсӧ. Югдӧдӧ, ловсӧ кыпӧдӧ». Недыр кежлӧ чужӧ тайӧ олӧмас эскӧмыс. Но бара жӧ — но... Висьталысь вӧтын пемыд рӧмъясӧн аддзӧ кӧинъясӧс, кылӧ налысь омлялӧмсӧ. Сідзкӧ, оз на вермы олӧмыс пырысь-пыр жӧ вежсьыны бурланьӧ. Сьӧкыдлунъясыс суӧны весиг вӧтъясын. «Войся вӧтыс дзебсьӧма, кыйӧдчӧ. Виччысьӧ ассьыс кадсӧ». Тадзи жӧ и олӧмас. Бур, мичатор сайын саймовтчӧма омӧльторыс.
-Гижӧдыс аслыспӧлӧс и кыв боксяньыс. Дженьыдик сёрникузяяс тӧдчӧдӧны висьталысьлысь торпырига, ыджыд ӧда мӧвпалӧмсӧ, ӧти эмторсянь мӧвпыс зільӧ вуджны мӧдторйӧ. Мӧдпӧвъёвтӧмъяс содтӧны, вынсьӧдӧны артмысь тӧждсӧ. Кадакывъяссӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн тэчӧмыс тӧдчӧдӧ гижӧдлысь динамизмсӧ. Сюрӧса мӧвпсӧ вынсьӧдӧм могысь висьталысь пыртӧ пемыд рӧмъяс, шуштӧм, гажтӧм шыяс — омлялӧм, бӧрдӧм, ойзӧм да нӧшта олӧмысь ӧвтысь кӧдзыдсӧ, тшынсӧ да шогсӧ. Гижӧд помсӧ артмӧдӧны лирикаа кывбуръяс. Стӧч тані воссьӧ паськыд ордымыс сьӧлӧм кылӧмъяслы:
-...адӧ али райӧ.
-Усян али каян —
-Ов да бӧрйы ачыд —
-Усьны али качны.
-Тайӧ визьясас тыдовтчӧ висьталысьлӧн мортлы ыджыд эскӧмыс. Канму, кансям — тайӧ абу сійӧ отсӧгыс, код помысь морт вермас кыпӧдчыны. Сідзкӧ, мортлӧн югыд, шондіа аскиа луныс аслас жӧ киас, мед сӧмын тырмас сылӧн сямыс овны колана ногӧн, морт моз. Татшӧм мӧвпӧн олӧ и А. Лужиков. Сійӧ зільӧ восьтны сьӧлӧмсӧ лачалы: «...гажа,
-мыла на, няня и сола на — олӧны! Ола на! Мӧдарас вола на». И окота эскыны, мый нор, повзьӧдчана лоӧмторъяс бӧрын овны чуксалана кывъясыс шонтасны сьӧлӧмсӧ лыддьысьысьлысь, авторлысь. Но висьталысь тайӧ эскӧмсӧ бара на бырӧдӧ. Помалӧ гижӧдсӧ «Олӧмыс абу» кывъясӧн, а сэсся мунӧны лыдпасъяс...
-Ми аддзам, мый А. Лужиковлӧн повесьтыс лоӧ ӧнія коми литератураын збыльысь выль пӧлӧс гижӧдӧн. Тані йитчӧма некымын культураа кадколаст — ӧнія кад да библия кад, олӧм да кулӧм йылысь дугдывтӧм мӧвпалӧм. Тэчас боксяньыс повесьтсӧ артмӧдӧ уна пӧлӧс жанр: справка, меню, приказ, лирика кывбур. Кыв боксяньыс гижӧдыс озыр дженьдӧдӧм сёрникузяясӧн, уна мӧдпӧвъёвтӧмъясӧн.
-Гижӧдлысь нимсӧ позьӧ гӧгӧрвоӧдны тадз: мортыс пырджык зільӧ кутны став сьӧкыд лов шысӧ ас пытшкас, ортсыыс оз век мыччӧд сьӧлӧм кылӧмъяссӧ. Но корсюрӧ, бӧрдыштӧм бӧрын, дойыс быттьӧ личаммӧ да яммыштӧ. Войталӧ сола синва. Но тӧд вылын колӧ кутны висьталысьлысь кывъяссӧ, руа, гыӧртӧм, кӧдзыдӧн лолалысь олӧмас тшӧкыда синваыс кынмӧ, чорзьӧ, измӧ. Оз вермы
-ыльӧбтыны ортсыас. Тадзи артмӧ измӧм синва, коді йӧршитчӧ морт пытшкас, оз сет мортыслы позянлун мынтӧдчыны сьӧкыдторсьыс.
-Анна Шомысова
-IV курс
-А. Лужиков «Измӧм синва» гижӧдын художествоа ин
-Художествоа кад да художествоа ин лоӧны тӧдчанаӧн художествоа образ восьтӧмын, сійӧс тырвыйӧ гӧгӧрвоӧмын, гижӧдлысь тэчасногсӧ лӧсьӧдӧмын. Субъектлӧн да объектлӧн ин да кад костын йитӧд воссьӧ авторлӧн мир дорӧ отношение пырыс.
-А. Лужиков «Измӧм синва» гижӧдлысь художествоа сюрӧса мӧвп восьтӧмын ин петкӧдлӧмыс вывті тӧдчана, колана.
-Аслас творчествоын гижысь тшӧкыда шыӧдчӧ мӧдар югыд тема дорӧ да, босьтны кӧ мифология боксянь, муюгыдлӧн улыс тшупӧд дорӧ (кулӧм, муувса олӧм). Татшӧмӧсь «Кӧть и ачым муна пемыд вӧрӧд», «Ылӧдчысьӧн чайтім Енлысь писӧ», «Быттьӧ вӧймӧм крестъяс нюрса косьмӧм пуяс», «Гӧгӧр пемыд вӧліс, но вот локтіс тулыс» кывбуръяс.
-Кор «Измӧм синва» проза гижӧдын
-геройлы висьталӧны, мый сылӧн ёртыс кувсьӧма, сійӧ лэбӧ места вылас самолётӧн, вӧчӧ пространствоын визь. Кор герой мунӧ бӧр гортас, вӧчӧ условнӧй кытш. Кытшыс абу сӧмын пространствоын да кадын, кытш вӧчӧ олӧмас. Сійӧ быттьӧ бӧр воӧ аслас местаӧ, пырӧ аслас кӧлеяӧ, кӧть тайӧ му вылас и абу нин сылӧн ёртыс, но геройлӧн олӧмыс мунӧ водзӧ.
-Эм мӧдар югыдыслӧн пас: дозйын ёртыслӧн прахыс, коді, гашкӧ, весиг йитӧ таладор югыдсӧ да мӧдарсӧ. Шемӧсмӧданатор воссьӧ гижӧд помын — герой быттьӧ оз тӧд стӧча, кодӧс сійӧ гуаліс. Сылӧн юалӧм: «Кодӧс ме гуалі?» — быттьӧ падмӧдӧ лыддьысьысьӧс. Чужӧ юалӧм: герой збыльвылас оз тӧд, кодӧс гуаліс, либӧ герой оз тӧд, кыдзи аддзыны вочавидзӧм «кодӧс сійӧ гуаліс аслас олӧмсьыс?» юалӧм вылӧ.
-А. Лужиков гижӧдъясын тшӧкыда паныдасьлӧны пемыд, шуштӧм рӧмъяс. На пыр петкӧдчӧ олӧмлӧн улыс тшупӧда мирыс: морт олӧмлӧн кусӧм, кулӧм, вошӧм. «Измӧм синва» гижӧдын тайӧс петкӧдлӧ морг образ: «Кык вежон нин куйлӧ. Дырджык овлӧ. Босьтысьыс кӧ оз ло, дзебӧны за счёт государства. Гуаласны да весьтас — №...невостребованный труп».
-Вылыс мирыс казьтывсьӧ оз тшӧкыда. Тайӧ гижӧдас сійӧ паныдасьлӧ сӧмын некымынысь. Тані позьӧ паныд сувтӧдны кык пространствоа визь: муюгыд — морт олӧм да мӧдар югыд — кулӧм бӧрын. Но некоднан мирыс оз воссьы некутшӧм боксянь, на йылысь сӧмын казьтывсьӧ некымын кывйӧн.
-Повесьтын пространствоыс пыр вежласьысь, динамичнӧй. Пространство вежласьӧмыс петкӧдчӧ мунанноглӧн унаысь вежласьӧмын, дженьыд сёрникузяын: «Колӧ ньӧбны билет. Корны ӧтгул. Мунны самолётӧн. Локны поездӧн. Колӧ уждыны 3 миллион».
-Видзӧдлыны кӧ ин вылӧ мӧдджык боксянь, позьӧ шуны, мый тані сійӧ петкӧдчӧ кыдзи збыль пространство. Реальнӧй пространствонас лоӧ сійӧ, мый вайӧдсьӧ, шуам, туй петкӧдлӧм: «Через 20 минут наш самолёт приземлится в аэропорту «Шереметьево»; Мунӧ поездыс — ньӧжйӧ, тэрмасьтӧг». Воображаемӧй пространство дорас пыртам мӧдар югыд йылысь сёрни: «Муна. Дзикӧдз кежлӧ. Шонді югыдас».
-Сідзкӧ, А. Лужиковлӧн «Измӧм синва» гижӧдын паныдасьӧ кык пӧлӧс простра-
-нствоа визь: реальнӧй — туй да воображаемӧй — мӧдар югыд йылысь казьтылӧм. Тайӧ гижӧдын медтӧдчанаӧн лоӧ улыс тшупӧда ин, коді петкӧдчӧ тшӧтш ёртлӧн кулӧм образ пыр. Улыс тшупӧд петкӧдлӧм восьтӧ авторлысь шуштӧм олӧм кылӧмсӧ да морт олӧм вылӧ видзӧдлассӧ, эскӧм воштӧмсӧ, йӧзлӧн ӧта-мӧд дорас веськодьлунсӧ, ловнас усьӧмсӧ.
-Алёна Шомысова
-I курс
-А. Мишариналӧн «Видза олан, чужан муӧй!» Кывбур
-А. Мишариналӧн «Видза олан, чужан муӧй!» кывбур — тайӧ гижысьлӧн Коми му дорӧ аслыссяма шыӧдчӧм. Чужан муыс чужтіс-быдтіс гижысьӧс, сетіс сылы вынъяс водзӧ олӧм вылӧ. Лирика герой олӧм пыр муніс ачыс гижысьыс да чужис-быдмис коми сиктын, велаліс уджавны да овны йӧзкӧд, уна сьӧкыдлун веніс, сюрліс шогыс и гажыс. Гашкӧ, бурджык олӧм корсьӧм могысь лирика герой мунӧ гортсьыс, кольӧ бать-мамсӧ, овмӧдчӧ карын, но вӧтъяснас сійӧ век олӧ чужан сиктас. Лирика геройыс арлыда нин, и тайӧ тӧдчӧ кывбурлӧн татшӧм строчкаясысь:
-Век на вӧтын сиктын ола,
-Кӧть и гежӧда нин вола.
-Ӧтка морт век на кутӧ лача радейтчӧм вылӧ, век на видзӧ сьӧлӧм бердас муслунсӧ, кодӧс дась сетны радейтана мортыслы быд здукӧ. Но муслуныс сылӧн кольӧ и вочавидзтӧг:
-Муслун видза морӧс бердын,
-Сӧмын сьӧлӧмӧй век эрдын.
-Эрд вылын ӧтка пу моз сьӧлӧмыс ӧтнас. Сійӧ дась воссьыны сӧстӧм радейтчӧмлы, вочавидзны татшӧм сьӧлӧм кылӧмъяслы, но пыр кольӧ эрд вылын, и некод сійӧс оз казяв, кӧть эськӧ и абу дзебсьӧма сійӧ сук пармаын. Лирика геройыс кылӧ, мый сійӧ абу ас местаын, инас оз ӧшйы сылӧн сьӧлӧмыс. Сӧмын сэк лирика герой лоӧ местаын, кор сійӧс гуаласны пӧль- пӧчыс дінӧ:
-Кула, дзебӧй чужан ягӧ,
-Пӧль-пӧч дорӧ, сӧмын накӧд.
-Сьӧлӧм инасяс на дінӧ,
-Лолӧ кокньыдджыка мынӧ...
-Сӧмын на дінын инасяс сылӧн сьӧлӧмыс, кодъяс став сьӧлӧмсяньыс радейтлісны лирика геройӧс; на дінын, кодъяс чужтісны-быдтісны сійӧс, велӧдісны бурӧ; на дінын, кодъяс быд здукӧ дасьӧсь отсавны сылы.
-«Видза олан, чужан муӧй!» кывбур зэв эмоциональнӧй, ёна вежласьӧ интонацияыс. Заводитчӧ сійӧ кыпыд руӧн:
-Видза олан, чужан муӧй!
-Муса войтыр, мый кӧть шуӧй...
-Но ньӧжйӧникӧн кыпыд лов шыыс усьӧ,
-и кыпыд гажыс вежсьӧ норлунӧн. Быттьӧкӧ лирика геройыслӧн вежсьӧ олан руыс. Челядьдырыс сылӧн вӧлӧма кыпыд, гажа, но вочасӧн, воысь-воӧ, кымын сійӧ тӧдмалӧ олӧмсӧ, вежсьӧ тшӧтш и настроениеыс. Эмӧсь на кутшӧмкӧ серпасъяс, кутӧ на геройыс лача, мый олӧмас сылӧн ставыс лоӧ бур, но шог, нор настроениеыс вевттьӧ югыд серпасторъяссӧ жугыльлунӧн. Лирика геройлӧн пытшкӧсса кылӧмыс вочасӧн вежсьӧ.
-Эм тайӧ кывбурас орччӧдӧм: «бордъя качас парма весьтас». Кутшӧм жӧ «бордъя»? Гижысьыс кылӧ ассьыс ловсӧ сӧстӧмӧн, мичаӧн, кокньыдӧн. Ӧткодялӧ ловсӧ лэбачьяскӧд, кодъяс пыр лэбалӧны вӧльнӧй светас, некод найӧс оз кут, нимкодясьӧны олӧмнас да вӧр-ванас, сӧстӧм сынӧднас. Сідз жӧ и лирика геройлӧн олігас некытчӧ инасьтӧм лолыс: мыйӧн сӧмын веськалас дона да радейтана йӧз дінӧ, мынас олӧмыслӧн сьӧкыдлунъясысь, сӧмын сэк лолыс бордъясяс, воас сійӧс чужтысьяс-быдтысьяс дінӧ да вештас на водзын ассьыс мыжсӧ. Гӧн кодь кокни, бордъя, сідзкӧ, абу на лякӧсьтӧма сійӧ ассьыс нимсӧ.
-Бордъя качас парма весьтас,
-Чужан муӧй мыжӧс вештас.
-Образнӧя шуӧма коми мулӧн вӧр-ва йылысь. Пармаын уна на вӧрыс, абу на удитӧмаӧсь ставсӧ жугӧдны, мича на чужаніныс лирика геройыслӧн.
-Кула, дзебӧй чужан ягӧ,
-Пӧль-пӧч дорӧ, сӧмын накӧд.
-«Чужан ягӧ» — бара жӧ образнӧя шуӧма. Яг — чужанінас медся мича ин. Югыд, гулыд, ас дорас кыскысь места. И кулӧм бӧрас лирика герой кӧсйӧ куйлыны сӧмын татшӧм гажаинын.
-Кывбурсӧ гижӧма хорейӧн. Гозъя энь рифма вӧчӧ кывбурсӧ мичаджыкӧн, юрганаджыкӧн. Гласнӧйяс вӧчӧны кывбурсӧ шыладаӧн, сьӧлӧмӧ йиджанаӧн.
-Гижысь вӧдитчӧ аллитерация приёмӧн. Тшӧкыда паныдасьлысь [с] да [сʼ] восьтӧны геройлысь олан русӧ: тайӧ и чужан муысь гажтӧмтчӧм, и шудтӧм радейтчӧм.
-Кывбур помсӧ гижӧма асиндетон приёмӧн, тані оз паныдасьлыны кывйитӧдъяс:
-Кула, дзебӧй чужан ягӧ,
-Пӧль-пӧч дорӧ, сӧмын накӧд.
-Сьӧлӧм инасяс на дінӧ,
-Лолӧй кокньыдджыка мынӧ,
-Бордъя качас парма весьтас.
-Кывбурын эм антитеза: «Тӧдлі шуд и
-тӧдлі лёксӧ». Тані «тӧдлі» кыв мӧдпӧвъёвтчӧ сы могысь, медым тӧдчӧдны, мый лирика геройлӧн олӧмас и шудыс, и лёкыс вӧлі ӧтмында.
-Кывбурысь миянлы тыдовтчӧ, мый лирика геройыс — поэт:
-Ола-выла вӧльнӧй светас,
-Сьыланкывлы олӧм сета.
-Тайӧ кывбурас лирика геройлӧн образ пыр тыдовтчӧ гижысьлӧн дзоньнас олӧмыс, сылӧн шог-гажыс, збыльмӧм да збыльмытӧм кӧсйӧмъясыс.
-Ольга Каракчиева
-V курс
-Коми художествоа гижӧдын интонациялӧн симметрия сикасъяс
-Интонация тыдовтчӧ быд шуӧмын. Сійӧ вежлалӧ юргана сёрниын шӧр тонсӧ, тембрсӧ да кузьтасӧ, торйӧдӧ сёрни визувсӧ вежӧртаса медшӧр юкӧнъяс вылӧ мог да эмоция сертиыс. Коми художествоа гижӧдъясын интонациялӧн тӧдчанлуныс зэв ыджыд. Коми гижӧдъясысь позьӧ торйӧдны кыкнанладорса (геральдическӧй) симметрияа, вуджӧдана симметрияа да винта (гартчысь) симметрияа шуанноглысь петкӧдчӧм.
-. Геральдическӧй симметрия нога петкӧдчӧмыс мыччысьӧ сэк, кор сёрникузялысь водзсӧ да помсӧ тэчӧма сэтшӧм ногӧн, мый бӧръя синтагмалӧн ритмикаа серпасыс лоӧ воддза синтагма ритмикаа серпаслӧн рӧмпӧштанын петкӧдчӧм кодь, шуам: Яндзим эськӧ / да мый вӧчан (И. Торопов). Видлӧгас воддза синтагмаыслӧн акцентнӧй радыс содана, а бӧръяыслӧн — чинана. Сідзкӧ, воддза содана акцентнӧй радыслы
-лӧсялӧ лыбысь шылад, бӧръя, чинана радыслы — лэччысь шылад. Сёрникузяын воддза да бӧръя синтагмаяслӧн татшӧм йитӧдыс зэв тшӧкыд, быд юӧртана сёрникузя заводитчӧ лыбысь тонӧн, помасьӧ лэччысь тонӧн. Воддза да бӧръя синтагмаяслӧн торъялӧмыс петкӧдлӧ сёрникузялысь заводитчӧмсӧ да помсӧ. Но такӧд тшӧтш воддза синтагмалӧн лыбысь тоныс корӧ «разьны» зэлалӧмсӧ да нюжӧдыштны юӧртанторсӧ, та вӧсна воддза да бӧръя синтагмаяс костын артмӧ аслыспӧлӧс йитӧд.
-Воддза синтагмалӧн чинысь либӧ ӧтвесьта акцентнӧй радыс петкӧдлӧ:
-а) видлалана сёрникузялысь воддзаыскӧд топыд йитӧдсӧ: 1) Найӧ вед эз на тӧдны, мый батьыслӧн налы вылӧ шуда олӧмсӧ лӧсьӧдӧма... Овсьӧма-вывсьӧма... 2) Шуйга кокыс веськыд киыд водзӧ, веськыд кокыс шуйга киыд водзӧ... Водзӧ... Сувтлытӧг... (Б. Шахов);
-б) мукӧддырйи ӧтвесьтаса акцентнӧй радыс тӧдчӧдӧ вӧчӧмторйыслысь кузя мунӧмсӧ, шогсӧ; чинысь акцентнӧй радыс — геройлысь ӧткодь эмоциональнӧй состояниесӧ: 1) Панте пӧрччис шапкасӧ да матыстчис ыджыдджык вокыс дорӧ: сійӧ куйліс
-коз пу бокас нюжӧдчӧмӧн (Б. Шахов). 2) Аслас вӧра-додьнас и кайліс Бияр Вожайыслӧн да Адаыслӧн шойясысла. И сӧвтчисны да вӧрзисны (Г. Юшков).
-Бӧръя синтагмалӧн лыбысь либӧ ӧтвесьтаса акцентнӧй радыс паныдасьлӧ:
-а) кор висьталанторйыс абу на помасьӧма: 1) Марьялӧн чужӧм вылас чукыр ни мукыр на абу, со суртӧ юыштӧм бӧрын бандзибъясыс ӧгырӧн, ен сыкӧд, ӧзйисны. А Трӧш Ваньыс... 2) И дӧрӧм-гачыд, и шоныд вурун кепысь-чулкиыд колӧ, ки чышкӧдъясыд да пызандӧраясыд, джодждӧраясыд (Б. Шахов);
-б) кор бӧръя сёрникузяыс зэв топыда йитчӧма воддзаыскӧд, видлӧг вылӧ: 1) Ӧтчыд эськӧ сійӧ окасис нин / зонмыдкӧд да. Кольӧм во Веня Ванькӧд (Б. Шахов). 2) Тадзсӧ вежӧртӧмысь и / мойвиис Биярлы. Пыж кузялаыс, Уналы кок улӧдзыс, чукӧрмис шедӧм помыс, ставнас ӧткодьӧсь, кӧш кызаӧсь (Г. Юшков);
-в) кор сёрникузя помын тыдовтчӧ висьталанторйыслӧн эмоциональнӧй зэлалӧм: 1) Оз шыась дедушыс. Оз вӧрзьы ни (И. Торопов). 2) Оз жӧ Кӧсьта, мужик, баба кокбӧрля улӧ / уськӧдчы... 3) Котӧртісны и радлісны: / батьыс локтӧ... (Б. Шахов).
-. Вуджӧдана симметрия пырджык йитчӧма ӧти и сійӧ жӧ юкӧн мӧдпӧвъёвтӧмӧн. Художествоа гижӧд видлалігӧн позьӧ сёрнитны вуджӧдана симметриялӧн сизим сикас йылысь. На отсӧгӧн сёрникузяын да строфаын артмӧ гармонияыс. Нёль сикасыс ӧтмоза вермӧны паныдасьны и проза жанрын, и кывбура тэчасын, на лыдын: синтаксиса, кыввора-синтаксиса, ритм-фигураа, объёма симметрия.
-.1. Синтаксиса вуджӧдана симметрия. Синтаксиса симметрия — тайӧ синтаксиса мӧдпӧвъёвтӧмъяс (орччӧн мунӧм). Видлӧг вылӧ: Томвывсьыс на кыскис сійӧс ыдждӧдчынысӧ, дас сизим кер судтаӧс лэптыны бердъяссӧ, / мед эз мусяньыс джоджа / вӧв керкаыс/ и мед йиркӧдзыс / кинад эн судз, / и торъя посводза / да кык вежӧса на, / дыр олана / да узьлан пыдіа, / и сигӧралӧм вевта / лымсӧ да зэрсӧ кыйӧмысь. ([ ], (мед ) (и мед), (и ) ( ), (и )) (Г. Юшков). Тані абу сӧмын
-ӧткодь придаточнӧй сёрникузяяс, но и ӧтмында синтагма. Татшӧм тэчасногыс ыджыд сёрникузяын оз мудзтӧд лыддьӧмсӧ, а кокньӧдӧ гӧгӧрвоны юӧртан мӧвпсӧ. Юӧртанторъяссӧ быттьӧ тэчӧма ёрта-ёрт
-выланыс, сійӧн и сёрникузяыс лоӧ объёмнӧйӧн. Тэчас сертиыс сійӧ лоӧ рифмаа гижӧд кодьӧн: Шуӧны тай, кӧинлы пӧ медся мустӧмыс, кор бӧрсяньыс кодкӧ вӧтчӧ, а мортыдлы пӧ муса, кор мышку сайсяньыд и вермасны вувзьысьны. ([ ]; (пӧ ), (кор), а [ ], (кор )) (Г. Юшков). Синтаксиса параллелизмсӧ гижысьяс пыртӧны ас гижӧданыс и торъя явлениеяс ӧткодялігӧн. Сэки ӧтмоза тэчас отсӧгӧн ёнмӧдсьӧ ӧткодьлуныс: 1) Эстшӧм сьӧд! И эстшӧм ловъя! И, дерт, сьӧкыдсьыс сьӧкыд! 2) И кос... и кыпыд... И сьӧлаыд... И быдтор... (И. Торопов).
-Синтаксиса параллелизмнас вӧдитчӧмыс тшӧкыдджыка паныдасьлӧ ӧткодь тэчаса сёрникузяясын ӧта-мӧд бӧрсяыс тэчӧмын. Миян видлӧгын тайӧ абу тырмана сёрникузяяс, кодъяс артмӧмаӧсь сӧмын кывбердъясӧн петкӧдлӧм юӧрпасысь либӧ подувпасысь. Синтаскиса параллелизмыс паныдасьлӧ и торъя мӧвп ёнмӧдӧм, стӧчмӧдӧм могысь. Видлӧг вылӧ: И кутшӧм шань пу пожӧмыд! Оз-ӧ кӧ третшмун! Оз-ӧ кӧ пӧсь ӧгырӧн чеччовт тэ вылӧ! (И. Торопов.)
-Дзик ӧтмоза юргысь сёрникузяясын мӧдпӧвъёвтӧмыс вермӧ петкӧдлыны и кад нюжалӧмсӧ. Видлӧг вылӧ: Бара самалӧ — чӧвтӧ — лэптӧ. Дедушыс сідзи жӧ и ... Самалӧ — чӧвтӧ — лэптӧ... (И.Торопов).
-Ёна тшӧкыда синтаксиса симметрияыс паныдасьлӧ рифмаа гижӧдын. Тані сійӧ отсалӧ лӧсьӧдны стӧч ритм:
-Коми муӧй менам дженьыд гожӧмъяса,
-Но и сійӧ менам сӧстӧм пожӧмъяса.
-Коми муӧй менам веж морозъяса,
-Но и сійӧ менам мича козъяса.
-Коми муӧй менам зэра аръяса,
-Но и сійӧ менам съӧла-таръяса.
-Коми муӧй менам зыбуч нюръяса,
-Но и сійӧ менам сьӧла-уръяса.
-(А. Мишарина)
-.2. Кыввора-синтаксиса вуджӧдана симметрия. Татшӧм симметрияыс петкӧдчӧ сёрникузяын торъя тэчасъяс мӧдпӧвъёвтӧмӧн, и ӧттшӧтш анафора пыр ӧтмоза заводитчӧмӧн либӧ эпифора пыр ӧтмоза помалӧмӧн: 1) Пелысь ньӧртӧ и льӧм ньӧртӧ видліс, унакодь сюмӧд тшыкӧдіс, чуньясыс и киясыс мудзисны вундӧмсьыс да зэлкйӧдлӧмсьыс, но, медбӧрын, артмис жӧ сылӧн. Дерт, эз дедушыслӧн кодъ мича да ён, могилекджык да йӧладжык, но ӧд артмис, артмис! (И. Торопов).
-Эпифора отсӧгӧн гижысь вермӧ
-петкӧдлыны ыджыд шензьӧм, радлун, повзьӧм. Анафора отсӧгӧн ёнджык тыдовтчӧ майшасьӧм: 1) Гашкӧ тай, казялас на кыськӧ мойясыслысь петкӧдчӧмсӧ? Гашкӧ, быри нин гажыс ывла вывсьыс да Куа тыыслӧн лажмыд дорӧсас и петалісны? (Г. Юшков). 2) Дашкӧ нӧ, тайӧ зонкаыс, внукыс, коді мыйлакӧ сэтшӧма мунӧ оз батьыс вылӧ, а Виль дядьыс вылӧ, ныр-вомнас и вежӧр сямнас, — дашкӧ нӧ, тайӧ могмӧдас пӧрысь салдатлысь надеясӧ? (И. Торопов).
-Тшӧкыда ӧти сёрникузяын синтагмаясыс вермӧны артмыны анафора либӧ эпифора отсӧгӧн: 1) Ок, ёна и лӧсьыд, ёна и кыпыд Ваньӧлы! 2) Шойччыштныд некор, костӧ веськӧдлыны некор. 3) Быгыльтӧм кодъ топыд да швычӧн черияс, сьӧд мышка гырысь черияс; тэрмасьтӧг видлалісны-уялісны, гӧгралісны чутъян пасьталаыс (И. Торопов). И. Тороповлӧн сёрникузяясын мӧдпӧвъёвтан кывъясыс кутӧны висьталанторйыслысь шӧр мӧвпсӧ. Г. Юшков татшӧм тэчасӧн вӧдитчӧ дзик мӧд ногӧн: сылӧн мӧдпӧвъёвтӧмъясыс кутӧны торъялана вежӧртас. Видлӧг вылӧ: Керкаас петтӧдзыс узьӧмыс веськӧдіс ывлаас уна вой нетшкысяна узьӧмсӧ. Ӧти сёрникузяас «узьӧм» кывйыс
-кутӧ положительнӧй рӧм, а мӧдас — отрицательнӧй.
-Тшӧкыда гижысьяс вӧдитчӧны анафораӧн ёрта-ёрткостса сёрниын. Тані кывъяс мӧдпӧвъёвтӧмыс тшӧкыдджыка паныдасьлӧ юалӧм-вочавидзӧмъясын:
-) — Ме ог тӧд. Оз кӧ дыш ло.
-— Мыйла дыш?
-) — Кор?
-— Кор петкӧдлан — дӧзмис Бияр да лэптіс коз чинтассӧ пельпом вылас (Г.Юшков).
-Рифмаа гижӧдын лексико-синтаксическӧй вуджӧдана симметрияыс паныдасьлӧ нӧшта на тшӧкыдджыка. Шӧр могыс сылӧн — лӧсьӧдны ритм да ёнмӧдны мӧдпӧвъёвтан кывйыслысь вынсӧ:
-) Тэтӧг гажтӧм мен ёна,
-Тэтӧг сьӧкыд мен ёна,
-Тэтӧг ӧтка мен ёна,
-Ӧтнад му вылас дона. (А. Мишарина)
-) Дона батьӧ,
-Ме пыр кӧсйи лоны
-тэ кодь бур киподтуяӧн,
-тэ кодь кыпыд лолаӧн,
-тэ кодь йӧз дорӧ сибалысьӧн.
-(Г. Бутырева)
-.3. Объёма вуджӧдана симметрия.
-Объёма вуджӧдана симметрияыс орччӧн сулалысь ӧтмында кывйысь артмӧм синтагмаяс, сёрникузяяс мӧдпӧвъёвтӧм, кор сёрниын артмӧ темп серти ӧтвесьтаслун. Уна кывъя синтагма мӧдпӧвъёвтӧмыс овлывлӧ художествоа гижӧд сійӧ юкӧнъясын, кӧні мунӧ дженьыд юӧртӧм, тшӧкыдджыка ӧти кывъя синтагмаясыс отсалӧны тӧдчӧдны юӧртанторйын эмоциональнӧй состояниесӧ, ӧда вӧчӧмторсӧ: 1) А ӧні со налӧн / и сьӧлӧмас нин эмӧсь, / и чуман тыр сэтӧр (4 - 4 - 4). 2) Рытнас пуасны сьӧласӧ. Сэтӧр со вотӧма и. Бура и пируйтасны. (3 - 4 - 3). 3) Тырвыйӧ мортӧн асьсӧ кылӧ... И некутшӧм сія абу коньӧр. (4 - 4) (И. Торопов).
-Стӧч объёма симметрияыс овлӧ гежӧда. Тшӧкыдджыка паныдасьлӧны воддза да бӧръя ӧткодь синтагмаяс: 1) А Камарыс эз эновт тайӧс, / пӧдлаліс енколасӧ / да вежнякаліс ӧдзӧссӧ, / и нуӧдіс асыв керкаас. (4-2-3-4) (Г. Юшков). 2) Сэсся / быттьӧ эз и вӧвлыны, / саялісны. (1 - 2 - 1) (И. Торопов).
-Стӧч да относительнӧй симметрияяс тӧдчӧдӧны воддза да бӧръя синтагмаясыслысь ӧткодь ӧдсӧ. Та йылысь висьтавлӧ сійӧ, мый: 1) фраза заводитчӧмыс да помыс ӧткодь;
-) воддза да бӧръя синтагмаяслӧн асимметрияыс лоӧ торъя приёмӧн, сійӧ петкӧдлӧ ӧд торъялӧмсӧ, шуам: 1) Сэсся и дзикӧдз лӧнис, / оз и вӧрзьыв, / быттьӧ и куліс (4 - 2) (И. Торопов). 2) Эз и вӧв лун шӧрыс, / нуӧдіс сійӧ Унасӧ да Шонасӧ вӧрас, / гу дінас. / (3 -1) (Г. Юшков).
-Видлӧгъясысь тыдовтчӧ, мый объёма вуджӧдана симметриялӧн вежӧртасыс — гармоническӧй да темпӧвӧй (интонационнӧй), а воддза да бӧръя синтагмаяслӧн симметрияыс тшӧтш и йитана: ачыс симметрияыс содтӧд индӧ, мый синтагмаясыс ӧти и сійӧ жӧ сёрникузя тэчасысь.
-.4. Ритма-фигураа вуджӧдана симметрия. Татшӧм сикаса симметрияыс прозаын паныдасьлӧ зэв гежӧда, сы вӧсна мый ритмическӧй фигурасӧ кыкысь мӧдпӧвъёвтӧмыс артмӧдӧ ӧти и сійӧ жӧ шылада вӧрӧм, вайӧдӧ мелодическӧй симметрия дінӧ, а стӧч мелодикаа симметрияыс вӧчис эськӧ сійӧс художествоа гижӧд дорысь монотоннӧйӧн, вежласьтӧмӧн. Та вӧсна ӧткодь ритмикаа серпасыс петкӧдчӧ сӧмын 2-3 орчча либӧ абу орчча синтагмаясын. Тайӧ мӧдпӧвъёвтӧмыс артмӧдӧ ӧткодь синтагмаяслысь мелодикаа симметриясӧ да петкӧдлӧ пытшкӧсса тэчас боксяньыс ӧткодьлунсӧ либӧ сетӧ позянлун
-орччӧдны найӧс. Видлӧг вылӧ: 1) Кымын ёна кутас пӧрысьмыны бравӧй салдат, / кымын чожа кутас бырны сылӧн выныс, / сымын ёна тайӧ шогыс пондас содны; / а тайӧ шогыс, доймӧминӧ гырд моз, сукмис-чукӧрмис чужан мусьыс гажтӧмтчӧм вӧсна. (6-6-6-...;
-~ = ~-- = ~ ...])? 2) Вӧръяс бырасны... Ёльяс косьмасны... (2-2; [-=]. [- =]) (И. Торопов).
-Торйӧн нин ясыда мелодикаа симметрияыс мыччысьӧ прозаын да рифмаа гижӧдын, кор сыкӧд ӧттшӧтш эм лексико-синтаксическӧй да синтаксическӧй симметрия. Видлӧг вылӧ: 1) Мед кӧть и абу кокни сылы, / мед кӧть и ӧтнас сія, / но асьсӧ зумыда кылӧ. (4-4; (мед кӧть и... (мед кӧть...), [ ]). 2) Вот сэні найӧяс келитчисны так келитчисны. Вот сэні вӧлі пир так пир! (6-6; [-.-.- =/. = -]) (И. Торопов). Рифмаа гижӧдын ритма-фигураа симметрияыс тшӧкыда паныдасьлӧ рифмуйтчысь визьясын (тшӧтш и абу ӧти сёрникузя пытшкын, абу ӧти строфаын) да кутӧ сэк и йитан функция:
-I строфа: Сувтны эськӧ пелысьӧн... 3
-II строфа: Лоны эськӧ шондіӧн... 3
-III строфа: Петны эськӧ тӧлысьӧн... 3
-IV строфа: Лэбны эськӧ лунтӧлӧн... 3
-Vстрофа: Сьывны эськӧ колипӧн... 3
-(А. Мишарина).
-Ме тэнад руд синъяссьыд кыла музыка, 6
-Ме тэнад вом доръяссъыд кыла музыка, 5
-Ме тэнад шӧпкӧдӧмсьыд кыла музыка, 5
-Ме тэнад воськовъяссьыд кыла музыка. 5
-(Е.Козлов)
-Тані вуджӧдана ритмико-фигурнӧй симметрияыс медводз кутӧ мелодикаа вежӧртассӧ, а рифмаа гижӧдын и йитана вежӧртассӧ тшӧтш.
-.5. Метрическӧй вуджӧдана симметрия. Метрическӧй вуджӧдана симметрия - тайӧ рифмуйтчысь визьясын симметричнӧй метрорадъяс тэчӧм. Сылы лӧсялӧ гижана (ӧтувтӧ визьяссӧ строфаӧ) да музыкально-мелодическӧй вежӧртас:
-Ме не/кор эг вӧв тэ/ныд му/са 5
-Кыдз мед/ся до/на да бур морт/лы 5
-Кыдз ме/нам му/салы и ёрт/лы, 5
-Но ӧз/йысь сьӧ/лӧм он / тай ку/сӧд. 5
-(А.Мишарина)
-.6. Лыда синтагмаа (количественно-синтагматическӧй) вуджӧдана симметрия. Вуджӧдана симметриялысь лыда синтагмаа сикассӧ артмӧдӧ рифмуйтчысь визьясас ӧтмында синтагмаыс. Сійӧ кутӧ семантико-
-синтаксическӧй да интонационнӧй вежӧртас. Тайӧ симметриясӧ пыртігӧн вермӧны артмыны визьпытшса коставлӧмъяс:
-Ог тшыкӧд вир аэропортын, / 1
-И пыдӧ / гырысь сьӧм / ог дзеб /, 3
-Автобус часӧн ваяс гортӧдз /, 1
-Кӧн турун, / шонді, / ном и геб /, 3
-Кӧн эзысь Сыктыв/ керйӧн тырӧма, 2
-Но мед - / сыысь гажӧй бырӧма. / 2
-(В. Тимин)
-.7. Рифмаа вуджӧдана симметрия.
-Тайӧ симметрияыс петкӧдчӧ ӧткодь шыяссӧ мӧдпӧвъёвтӧмын, пырджык визь помын. Унджык рифмуйтчысь кывйыс кыскӧ ас вылас вежӧртас боксянь личкӧмсӧ. Та вӧсна тайӧ кывъяслӧн лоӧ ӧткодь вына шуанногыс. Сідзкӧ, рифмаа симметрияыс йитчӧ гижӧдлӧн динамикаа тэчасногнас. Рифмаа симмтерияыс кутӧ тӧдчанаджык сюрӧссӧ, текст пытшкӧсыслысь вынаджык, коланаджык вежӧртассӧ.
-Видлӧгъяс петкӧдлӧны, мый вуджӧдны кӧ рифмуйтчысь кывъяссӧ сувтса визьсьыс (строфаса быд торъя кывъяслӧн чукӧр), кыдзи найӧ сулалӧны рифмаа гижӧдын, горизонтальнӧйӧ, сэки лоӧ ясыд, мый шыяскостса йитӧдыс кутӧ и кывъяскостса, кывтэчасъяскостса да сёрникузяяскостса йитӧдсӧ:
-Тан пыдди пуктанаыс — рӧдӧй,
-Сы бӧрын казьтылӧны батьӧс,
-На серти быдӧн менӧ тӧдӧ—
-И таысь рӧдвужӧйлы аттьӧ.
-(В. Тимин)
-Рифмуйтчысь кывъяс костын тыдовтчӧ вежӧртаса йитӧд. Найӧс кӧ сувтӧдны ӧти визьӧ, сэки вежӧртасыс вежсяс: рӧдӧй — тӧдӧ — батьӧс — аттьӧ. Рифмаа гижӧдын семантика йитӧдыс артмӧдӧ полисемантизм — вежӧртасъяслысь кык тшупӧд. Татшӧм вежӧртаса йитӧдыс ӧткодь музыкальнӧй контрапунктӧн, сійӧ тыдовтчӧ ӧттшӧтш теманас. Мукӧддырйи рифмаа йитӧдъясыс артмӧдӧны выль микрообраз — ӧткодялӧм, мичкыв, вуджкыв. Видлӧг вылӧ орччӧдӧмъяс: 1) мойд-вой, ясыд-асыв, зарниӧй-пармаӧй, грӧз-йӧз, би-пи, олам-полам, рас-ас, му-ю, зон-ён, ныв-съыланкыв, дум-нюм (В. Тимин). 2) Узянінад-дінад, войсӧ-дойсӧ, ёна-дона, морт-горт, лым-гым, олӧм-полӧм, кляча-лача (А. Мишарина). 3) Кось-оз позь, сой-мойд, видз-кыдз, шы-оласног, бур-юр (Г. Юшков). 4) Ты-гы, би-йи, шеп-жеб, шань-нянь, пон-дон (А. Ванеев).
-Мукӧддырйи рифмакостса йитӧдъясыс оз лӧсявны лексико-семантическӧй да логи-
-ко-синтаксическӧй йитӧдыслы; сэки найӧ оз кутны содтӧд вежӧртаса юӧрсӧ.
-Сідзкӧ, рифмаа вуджӧдана симметрияыс кутӧ оз сӧмын шуаннога да эмоциональнӧй вежӧртас, орчча семантическӧй тшупӧд вермас петкӧдлыны кыдзи рифмуйтчысь кывъяслысь тӧдчанлунсӧ (вошӧмсӧ либӧ содӧмсӧ), сідзи и налысь вежӧртас вежсьӧмсӧ.
-Винта симметрияӧн гижысьяс вӧдитчӧны сёрникузя тэчигӧн и проза жанрын, и рифмаа гижӧдын. Сійӧ стӧчмӧдӧ юкӧнъяслысь лӧсялӧмсӧ да артмӧдӧ «гармонияа шӧрин». Сёрникузяын артыс топыда йитчӧма шуанногнас и пыр тӧдчӧдчӧ сійӧн. Коми художествоа гижӧдъясын интонациялӧн аслыспӧлӧс петкӧдчӧмъяс лыдын — кыкнанладорса, вуджӧдана да гартчысь симметрия шуанног сикасъяс, найӧ торъялӧны асланыс пытшкӧс тэчасногнаныс.
-Анна Пельмегова
-IV курс
-Г. А. Юшков гижӧдъясын мортӧс донъялан кадакывъяс
-Быд гижысьлӧн дыр кад чӧжӧн тэчсьӧ аслыспӧлӧс висьталанног. Г. Юшковлы лӧсялӧ сӧдз, мыла, сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдана коми кывъя сёрнитанног. Сійӧ аслас гижӧдъясын кывбердъяс отсӧгӧн серпасалӧ мортӧс, а донъялӧ эмакывъяс да кадакывъяс отсӧгӧн. Видлӧгъяс подув вылын тыдовтчӧ, кутшӧм ногӧн кадакывъяс вермасны донъявны мортӧс. Серпасавны мортӧс позьӧ ортсы мыгӧр да паськӧм сертиыс либӧ сылысь сьӧлӧм кылӧмъяссӧ петкӧдлӧм пыр. Видлӧг вылӧ: «Аляыс мичаник. Сьӧдоват синма, дона гоб вылыс кодь дзик рӧмыс, зэв небыда видзӧдӧ. Синмыс быттьӧ каля борд шевкмунӧма, сӧмын мый абу еджыд-а».
-Кадакывъяс оз серпасавны, а донъялӧны: «Медводз, Кузовкин, вездеходӧн веськӧдлысь, мисьтӧма жермунліс сылы: мынтӧдчыны пӧ эськӧ кӧсъян меысь, да видзӧдлам на».
-«Тамада пыльсмуні, сы вӧсна мый чеччыштӧмсьыс пычмунӧм няйт ваыс резыштіс Латкинлы чужӧмӧдзыс».
-Торйӧдам татшӧм кадакывъяс: жермуні да пыльсмуні. Кыкнан кывъяс эм донъялана рӧм. Медводдзаас кӧ петкӧдчӧ мортӧс негативнӧй донъялӧм, то мӧд видлӧгас нин тӧдчана виччысьтӧм кокни серам.
-Кадакывъяслӧн медшӧр функцияыс — тайӧ керӧм-вӧчӧм петкӧдлӧм, и найӧ сетӧны донъялӧмсӧ мортлӧн вӧчӧмторъяскӧд ӧттшӧтш. Найӧ петкӧдлӧны мортлысь пытшкӧсса состояние вежсьӧмсӧ. Донъялӧмыс петӧ торъя лоӧмторйысь. Видлӧг вылӧ: «А йӧзыс, кылӧ, шызисны. Вӧлӧмкӧ, Кузовкин чеччӧма да лешиктӧ нин кытчӧкӧ, ылысмӧ тундравывса лӧзас:
-— Коді лэдзис? — Котӧрӧн локтіс да эрыштчис Латкин.
-— Он ӧд кут кыдзкӧ,— дӧжныштіс ӧти».
-«Лешиктӧ» кадакыв петкӧдлӧ ветлӧм-мунӧм да донъялӧ мортӧс, коді мыйӧнкӧ мыжмӧма да гусьӧникӧн ставсьыс пышйӧ. Донъялӧмыс лоӧ вынаӧн, мӧрччанаӧн, сы вӧсна мый гижысь пыртӧма сэтшӧм кадакыв, кӧні эм содтӧд донъялан вежӧртас. Сідзкӧ,
-мортӧс донъялана кадакыв ас пытшкас кутӧ веськыд вежӧртас кындзи содтӧд эмоционально-экспрессивнӧй рӧм.
-«Дӧжныштіс» кадакыв петкӧдлӧ ӧти мортлысь мӧд морт дорас отношениесӧ. Эз пыдди пуктӧмӧн шыӧдчы геройыс мӧд морт дорас, а скӧрпырысь, дӧзмӧмпырысь.
-Кадакывъяслӧн мортӧс донъялӧмыс тэчсьӧ эмоцияяс петкӧдлӧм-тӧдчӧдӧм подув вылын, суффиксъяс отсӧгӧн (тшӧкыда Г. Юшков гижӧдъясын тӧдчана -ышт суффикс), вуджӧдӧм вежӧртас да фразеологическӧй тэчас подув вылын.
-Гижысь тшӧкыда вӧдитчӧ мортӧс донъялана вуджӧдӧм вежӧртаса кадакывъясӧн. Видлӧг вылӧ: «Сэсся Тамара, кӧса (уна канала кабель лэдзалысь), югдыліс, курзьӧм нырвома, ме пӧ ас вылад ыштылі, а тэ пӧ Рогачёв сайӧ менӧ тувъялін».
-Видлалам «югдыліс» кадакыв. Тайӧ кывсӧ гижысь пыртӧ текстӧ вуджӧдӧм вежӧртасын. Югдыны кыв ывлавыв йылысь сёрнитігӧн кутӧ бур сьӧлӧм кылӧма вежӧртас, а тані вежӧртасыс вежсьӧ. Мортыс збыль вылас эз югдыв, гижысь тайӧн петкӧдлӧ геройлысь скӧрлунсӧ, кыдзи регыдъя кадӧн герой пытшкас чужӧ, сӧвмӧ мӧд морт дорас
-скӧрлуныс. Г. Юшков оз паськыда та йылысь висьтав, а сӧмын ӧти кывйӧн.
-Геройыслысь тайӧ скӧрлунсӧ гижысьыс подулалӧ мӧд вуджӧдӧм вежӧртаса кадакывйӧн — «тувъялін». Мортсӧ донъялӧмыс ӧткодявсьӧ эмтор вылын вӧчысь действиекӧд. Вӧр-ваын лоӧмтор — мортлӧн керӧм-вӧчӧм вуджӧдӧмъяс артмӧны метафора подув вылын да век кутӧны вылыс тшупӧда рӧм, позянлун. Тшӧкыда паныдасьлӧны сэтшӧм вуджӧдӧм вежӧртаса кадакывъяс, кӧні пемӧсъяслӧн действие нимтысь торъякывъясыс петкӧдлӧны мортлысь действиесӧ. Видлӧг вылӧ:
-Ӧгрӧ: Муртса эг су! Син водзын и пырисны. Сэсся маласясны нин. А некодлы оз позь веритны. Енмыслы сӧмын. Пырала кӧ эськӧ! Бӧрӧ гӧтыр! Мисьтӧм чужӧм! Тойла ӧшиньтӧ! Бӧрӧ гӧтыр! Кыз путкыль! Мӧс кок!
-Йӧвдӧкея: Мун, пасьварта! Сувтӧмыд да увтчан.
-Ӧгрӧ: А эн нӧ Бӧрӧ гӧтыр вӧв.
-«Увтчан» кадакыв донъялӧ тайӧ контекстас видчысь нывбабаӧс. Сійӧ лёкалӧ мӧд морт вылас быттьӧ пон. Водзынджык вӧлі вайӧдӧма татшӧм видлӧг: «Котӧрӧн локтіс
-да эрыштчис Латкин». «Эрыштчис» кадакыв петкӧдлӧ мортӧн мортӧс увтыртӧм.
-— И мый чайтан?! — пинь пырыс мурӧстіс Лапиков.
-— И бара ме мыжа? — люскыштіс мамыс.
-Мурзӧм лӧсялӧ ошлы. Татшӧм вуджӧдӧм вежӧртас пыр гижысь донъялӧ геройсӧ лёк боксянь, петкӧдлӧ сылысь мӧд мортӧс пыдди пуктытӧмсӧ.
-Кыдз нин вӧлі пасйӧма, Г. Юшковлӧн гижӧдъясас паныдасьлӧны кадакывъя фразеологизмъяс. Видлӧг вылӧ: «Выльысь на шыасьны да тшетшйысьны сыкӧд Густя эз нин ыштӧдчы, эськӧ воліс нин мӧвпыс шуны чойыслы да, мый тадзтӧ кӧ сійӧ абу жӧ ылын Ваньчосьыс и ставӧн нин сиктаныс ӧткодьӧсь, лун-войсӧ и сёйӧны!»
-Мортлӧн конкретнӧй, быдлунъя действие вӧчӧм ӧтувтчӧ да артмӧдӧ мортӧс донъялӧм - «лун-войсӧ и сёйӧны». Тайӧ сэтшӧм морт, коді нинӧм оз вӧч, дышӧдчӧ.
-Нӧшта видлӧг: «Вочасӧн Омелин кызвын тӧждсӧ Латкин вылӧ вожӧдіс, «кӧса» нюжӧдны весиг дугдіс петавлыны, но трактористъяскӧд ачыс на пиньсӧ кесліс, унджык судтаа матьӧн на вувзьысьліс на
-вылӧ».
-«Пиньсӧ кесліс» — тадзи тшӧкыда шуӧны сэтшӧм морт йылысь, коді зыксьӧ, пинясьӧ йӧзыскӧд. Сійӧ донъявсьӧ лёк боксянь. Г. Юшков гижӧдъясын кадакывъяс тшӧкыда донъялӧны мортӧс лёк боксянь, гашкӧ, сы вӧсна мый лёк вӧчӧмторйыс ёнджыка шыбитчӧ синмӧ.
-Г. Юшков бӧрйӧмӧн вӧдитчӧ коми кывлӧн мортӧс донъялан позянлунъясӧн да донъялана рӧма кадакывъяс отсӧгӧн артмӧдӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдана образъяс.
-Екатерина Карич
-I курс
-Коми кыв менам олӧмын да уджын
-Быд морт аслас олӧмас мый вылӧ кӧ мыджсьӧ, мыйсянькӧ заводитӧ быдмыны-верстяммыны. Кодлӧнкӧ тайӧ сьӧм, кодлӧнкӧ вын, а кодлӧнкӧ — чужан кывйыс.
-Меным медсясӧ лӧсялӧ медбӧръяыс. Чайта, мый заводиті верстяммыны сэк, кор топыдджыка йитчи коми кывкӧд. Сійӧ йитӧдыс чужис весиг эз бать-мам керкаын, а тані, Сыктывкарын. Ме пыри том гижысьяслӧн Гожся Университетӧ. И тані ме кылі аслам кок улысь зумыд подувсӧ. Гӧгӧрвои, мый коми кывйыс «менам олӧм да вӧт», и ставыс кутас йитчыны сыкӧд. Коми кыв отсӧгӧн ме тӧдмаси уна тӧлка йӧзкӧд. Вежӧрӧдз воис, мый тані, олӧмлӧн бур вабергачад, позьӧ аддзыны асьтӧ — тані зэв гажа овнытӧ, став сьӧлӧм кылӧмъясыд пуӧны, пыр кӧсъян вӧчны Коми мувывса йӧзлы кутшӧмкӧ коланатор.
-Сэсся тӧлка йӧзкӧд оліг-сёрнитіг ачыд тӧлксялан, мывкыдлуныд да опытыд содӧ. Да, ме казялі ачым, кыдзи ме быдми Гожся
-Университетын медводдза курссянь. Мӧді мӧвпавны, сёрнитны и кутны ачымӧс повтӧмаджык.
-Ӧні ме велӧдча фин-йӧгра факультетын. Бара жӧ менӧ кытшалӧны коми йӧз. Ме бӧрйи аслам олан визьӧн коми филология. Меным тайӧ воӧ сьӧлӧм вылӧ, пыри велӧдчыны сэтчӧ, кытчӧ сьӧлӧмӧс кыскӧ.
-И медым кодкӧ шуӧ, мый коми кывным кусӧ! Медым кодкӧ шуӧ, мый коми велӧдысьяс оз ковны! Медым кодкӧ шуӧ, мый коми филология — «неперспективнӧй» удж. Медым! Меным коми кывкӧд йитӧдыс кажитчӧ. Менам тані лолӧй да сьӧлӧмӧй. Менам тані, Комиас, бать-мам, чой-вок, ёртъяс. Менам тані ставыс. Ме ачым ола Коми мунас да коми кывнас. И ог лэдз, мед коми кывсӧ увтыртасны. Дерт, ставыс вермас лоны, быд чайтӧм вермас вежсьыны, но ми ёртъяскӧд кутам зільны ловзьӧдны, сувтӧдны кок йылӧ коми войтырсӧ.
-Менам ӧнія аскылӧмысь, ачымӧс пыдди пуктӧмысь ме аттьӧала коми кывнымӧс. Зэв лӧсьыд ас муад асьтӧ кывны мортӧн. Ставӧн тайӧс тӧдӧны, сӧмын оз гӧгӧрвоны, мый таӧдз воӧдчыны зэв кокньыд. Колӧ сӧмын пырны сэтчӧ, кӧні олӧмыс пуӧ. Сэні нинӧмысь он пов, сэні тӧдан: ставыс вӧчсьӧ бурланьӧ, тэ вӧсна, ёртыд вӧсна.
-Йӧзыс оз гӧгӧрвоны, мый тайӧ инӧ ӧшйывтӧмлуныс меным кажитчӧ. Тшӧктӧны лоны врачӧн, либӧ юристӧн, либӧ менеджерӧн. .. Ог! Дерт, тайӧ уна сьӧм вайӧ, пыдди пуктӧм и... Но ме ачымӧс казяла сӧмын коми кыв дорйӧмын. Том дырйиыд татшӧмторъяс вылас сьӧлӧмыд пӧсь. И кытчӧдз эз кӧдзав, колӧ шоныдсӧ нуӧдны бур туйӧд.
-А ме гӧгӧрвои, мыйла коми кывйӧй кусӧ: кор сталиндырся кадӧ чужан кывнымӧс чышкыштісны войтыр вежӧрысь, йӧзыслы лои дыш бӧр сійӧс ловзьӧднысӧ. Татшӧм миян, комияслӧн, менталитетным. Ми ас вӧсна нинӧм огӧ вӧчӧй, кытчӧдз тайӧ веськодьлуныс да дышлуныс оз топӧд. Дерт, комияс зэв зільӧсь уджын и вӧралӧмын, но мед выль ён мӧвп висьтавны либӧ асьнымӧс дорйыны — зэв сьӧкыд.
-Ме кута лача, мый коми кыв бӧр ыпнитас яръюгыд асъя кыаӧн, мый миян уджным оз ло весьшӧрӧ, мый коми йӧзыс сувтасны ас дор. Эска!
-Фин-йӧгра факультет йылысь
-Пыдісянь велӧдны коми да мукӧд фин-йӧгра кыв, тӧдмасьны коми да фин-перым фольклорӧн да литератураӧн позьӧ Сыктывкар канму университетса фин-йӧгра факультетын.
-Коми кыв да литератураысь специалистъясӧс дасьтӧм заводитчӧ медводдза воӧ кыв, фольклор да коми литература велӧдӧмсянь. Студентъяс велӧдӧны сідзжӧ роч кыв, роч да суйӧрсайса литература, тӧдмасьӧны перым-коми, удмурт да фин кывъясӧн.
-Мӧд курссянь заводитчӧ специализация.
-Студентъяс да велӧдысьяс вӧчӧны туялан удж. Студентъяслӧн шӧр могыс - чукӧртны коми йӧзлӧн оласног да сёрни йылысь материал.
-Медводдза да мӧд курсъясын туялан уджыс заводитчӧ велӧдчан практикаяссянь: медводдза курс бӧрын котыртӧны фольклорысь практика, мӧд курс бӧрын диалектологияысь. Быд во фольклор-диалектология практикаяс вылӧ студентъяс мунӧны республикаса районъясӧ, Перым-
-коми муӧ. Бӧръя воясӧ вӧлі петалӧма Изьва вожӧ, Тюмень обласьтӧ, Койгортӧ, Удораӧ, Сыктыв вожӧ. Студентъяслӧн эм позянлун аддзыны быд коми сёрнисикасысь аслыспӧлӧслунсӧ, тӧдмасьны фольклор жанръясӧн. Экспедицияясысь студентъяс вайӧны фольклорысь да диалектологияысь выль, содтӧд материал, на подув вылын дасьтӧны курсӧвӧй да дипломнӧй уджъяс.
-Практика дырйи чукӧртӧм материал вылӧ подуласьӧмӧн котыртсьӧны коми рытъяс, научно-практическӧй конференцияяс. Студентъяс пырӧдчӧны наукаӧ оз сӧмын курсӧвӧй да дипломнӧй уджъяс гижигӧн, но и уна сикас олимпиадаын, вуджӧдчысьяс конкурсын да научнӧй конференцияясын. Докладъясас найӧ шыӧдчӧны фольклор, литература, коми гижӧда кыв да сёрнисикасъяс дінӧ. Докладъясӧн позьӧ петавны конференцияяс вылӧ мукӧд карӧ да весиг суйӧр сайӧ.
-Нёльӧд курссянь студентъяс пырӧдчӧны педагог уджӧ: педагогика практикаяс (4-ӧд да 5-ӧд курсын) отсалӧны бура тӧдмасьны школаса велӧдысьяс уджӧн, ӧд унджык студентыс вуз помалӧм бӧрын лоӧны велӧдысьӧн.
-Том йӧзлысь творческӧй сям
-сӧвмӧдӧмлы эм став позянлуныс: уджалӧны литература да лингвистика кружокъяс, коми кыв велӧдан методикаысь кружок, а сідзжӧ фин кыв кружок. Котыртӧма студентъяслысь научнӧй лабораторияяс, кӧні пыдісянь видлалӧны коми топонимъяс да тӧдмасьӧны вуджӧдчан уджӧн. Фин кыв зіля велӧдысьяслӧн эм позянлун ветлыны фин кыв велӧдан гожся курсъяс вылӧ Финляндияӧ да Россияса фин-йӧгра республикаясӧ.
-Университетсӧ помалысь студентъяс кутӧны экзаменъяс да дорйӧны дипломнӧй уджъяс.
-Коми Республикаын сӧмын Сыктывкар университетса фин-йӧгра факультетын дасьтӧны коми кыв да литература велӧдысьясӧс да коми кывъя журналистъясӧс. Коймӧд курссянь студентъяслӧн эм позянлун кывзыны спецкурсъяс журналистикаысь.
-Фин-йӧгра факультет помалӧм бӧрын «Филология» специальность босьтысьяс мунӧны уджавны велӧдысьясӧн, методистъясӧн либӧ пырӧны велӧдчыны аспирантураӧ. «Журналистика» специальность босьтысьяс уджалӧны республикаса газетъясын, журналъясын, радиоын да телевидениеын.
-Фин-йӧгра факультетын уджалӧ кык кафедра — коми да фин-йӧгра кывъяс кафедра, коми фольклор да литература кафедра. Кафедраясын велӧдысьяс пиысь унджыкыс наука степеня йӧз. Тшӧтш уджалӧны и Коми наука шӧринысь туялысьяс. Лекцияяс лыддьыны волӧны тӧдчана лингвистъяс да литературоведъяс Финляндияысь, Удмуртияысь да мукӧд фин-йӧгра муясысь.
-Факультет кутӧ топыд йитӧдъяс Россияын да суйӧр сайын олысь мукӧд рӧдвуж йӧзкӧд. Тайӧ йитӧдыс артмӧ и наукаын, и культураын, и ӧтувъя уджын да велӧдчӧмын.
-Студентъяс фольклорнӧй да диалектологическӧй практикаяс вылын

Пос: различия между версиями

Версия от 13:23, 24 февраля 2016

Навигация

Поиск